Klassieke en frivole gevels in het stadscentrum. Menen op een andere manier bekeken. We vertrekken aan het Schippershof voor een wandeling door Menen waar de traditionele wandeling bijna niet voorbij komt. We letten ook op details, waar men voorbij rijdt of stapt en meestal geen aandacht voor heeft. Hier bijvoorbeeld aan ‘t Schippershof zijn een viertal details te zien: de militaire schietgaten en de ijzeren kanon bal aan de zijgevel. Aan de voorkant het potje, dat tijdens de tramperiode dienst deed als aanhechting voor de elektrische leiding en tenslotte het houten ingangspoortje met zijn accolade. We wandelen over de Waalvest. Dit deel van de Leie, waar een haventje lag, werd in 1923 gedempt. Zo ontstond het Wautersplein, in 1935 omgedoopt tot Astridplein en in de jaren 1980 Waalvest. Hier staat een mooi bronzen kunstwerk van Johan tahon. ‘Natal’ verwijst naar de geboorte (man, vrouw, kind in de heup en fallus).
Waalvest nr. 7 (tandarts D’Heygere). Neoclassicistisch herenhuis vermoedelijk opgetrokken in 1876 . In oorsprong gelegen langs het oude ‘bassin’. Dubbelhuis van zeven traveeën en twee en een halve bouwlaag onder pannen zadeldak. Knik tussen travee één en twee (links naar rechts). Decoratief uitgewerkte bepleisterde en beschilderde lijstgevel op arduinen plint. Benadrukte poorttravee door het ijzeren balkon. Getoogde (boogvormig overspannen) muuropeningen in geprofileerde omlijsting met oren en met sluitsteen. Bovenvensters met arduinen onderdorpel rustend op consoles. Vensters op de tweede bouwlaag met borstwering met cirkelmotief en rozet. Geprofileerde houten kroonlijst op sierlijke consoles met ertussen rechthoekige spiegels.
1
Waalvest nr. 15. Burgerwoning uit de jaren 1930 naar ontwerp van "G. BOGHEMANS" cf. plint. Typerend parement van geblokte natuursteen. Brede venstertravee benadrukt door afgeronde arduinen erker. Aan de linkerkant van CC De Steiger herinneren twee meerpalen en de arduinen steen van de oude kademuur ons aan de steiger van de Leie. Aan de voorgevel van het cultuurcentrum stat een beeld van Willem Vermandere. We nemen aan de overzijde van de parking de Arsenaalstraat. Links een restantje van een “coureetje”. Straatje in een straatje. Links de Vaubanstraat Vaubanstraat nr. 22. Voormalig wapenarsenaal, thans opslagplaats, beschermd als monument bij M.B. van 23 februari 2001. Militair gebouw opgetrokken tijdens het Hollandse bewind ca. 1820. In de Fabiolalaan naar rechts. Fabiolalaan nr. 68. Voormalige olieslagmolen (lijnzaad), thans gebruikt als garage, beschermd als monument bij M.B. van 13 december 1991. Beeldbepalend hoekgebouw van 1789 cf. sluitsteen koetspoort.
2
Molenstraat nr. 66. Villa-achtig hoekhuis uit de jaren 1930. Leopoldplein. Driehoekig plein ontstaan bij de aanleg van de huidige Fabiolalaan. Vroeger Wapenplaats genaamd. Centraal grasperk met een prachtige plataan. Diende als oefenplein voor soldaten. Noordelijke gevelwand getypeerd door eenvoudige bakstenen lijstgevels uit de jaren 1930 (nrs. 21 tot 28). Nrs. 22-25, van 1935, naar ontwerp van G. Boghemans (Menen). Kort woordje over Gaston Boghemans. Geboren in Schaarbeek in 1891 en overleden in Menen op 1 juni 1984. Gaston Boghemans werd opgeleid als architect in Brussel. Hij was een van de eerste architecten die actief was in de koloniale architectuurpraktijk in Belgisch Congo. Zo bouwde hij er als overheidsarchitect in Leopoldstad tussen 1916 en 1920 onder andere een opvallend postgebouw. Vanaf 1920 was hij actief in Menen, hij bouwde er verschillende woningen en vervolgens ook sociale tuinwijken, zoals “Ons Dorp” en publieke gebouwen, “zwemkom” als stadsarchitect. Hij was docent aan de Tekenacademie van Menen, waar hij bouwkunde gaf van 1925 tot 1961. Hij was ook de vaste architect van de socialistische beweging in Zuid-West-Vlaanderen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog ontwierp hij o.a. watertorens, Menen,
Roeselare,… Bronzen beeld (zonder titel). Het is gemaakt door Bernard Vandenberghe. Bernard Vandenberghe (° Gent 1951) woont en werkt in Gent. Hij is actief als beeldhouwer en als juwelenontwerper. Hij realiseerde verscheidene monumentale bronzen beelden voor o.a. de nieuwe vismijn in Zeebrugge, voor het Provinciaal Administratief Centrum in het Zuidpark te Gent, e.a. Hij was van 1998 tot 2007 directeur van de Stedelijke Academie voor beeldende Kunst te Menen. 3
Het bronzen beeld staat sinds 2000 op het Leopoldplein (rechtover de kazerne). Het is gemaakt volgens de 'verloren-was-techniek'. De vormentaal van de kunstenaar bestaat uit het versnijden en defragmenteren van realistische vormgegevens.
De kazerne te Menen is samen met de bovengronds zichtbare gedeelten van de vestingmuren een restant van het Hollandse bewind van 1815 tot 1830. In deze periode werden 4 kazernes, een militair bomvrij hospitaal, een wapenarsenaal, twee kruitmagazijnen, een artilleriepark, een bureau van de Genie en 3 voedselmagazijnen waarvan 1 met bakkerij gebouwd. De Kazerne is het bomvrij hospitaal met plaats voor 150 zieken en 13 ziekenzalen. Na het vertrek van de garnizoenen van Willem I werd dit gebouw ingenomen door het Belgische leger. In 1930 werd het gebouw overgenomen door de stad en werd het herhaaldelijk verbouwd in functie van de verschillende diensten die er sindsdien gebruik van maakten. (brandweer, OCMW, belastingdienst, vredegerecht, school, ...)
Hoekhuis Kortrijkstraat nr. 99/ Leopoldplein. Winkel-woonhuis volgens bouwplan van 1933 naar ontwerp van G. Boghemans (Menen). Lijstgevel getypeerd door het contrasterend kleurgebruik cf. rode, gele en zwarte baksteen, lateien van groene granito.
In de Kortrijkstraat zien we nog boven de deur ‘slachthuis’. Was de ingang van het slachthuis. Het slachthuis was waar nu firma Capelle is. Het vorige slachthuis bevond zich een beetje verder links, tussen Molenstraat en Leopoldplein. 4
We gaan de Kortrijkstraat in richting centrum. We zien de gevels waar vroeger winkeltjes waren.
Aan de Piketpoort bevond zich het geboortehuis van August Debunne. Burgemeester en volksvertegenwoordiger tussen de twee oorlogen. (Foto genomen in juni 1930) Kortrijkstraat nr.25. Vroegere herberg “in ’t acht uren huis”. Uit laatste kwart 19de eeuw. We gaan rechts het Donkerstraatje in. Afhellend straatje met licht gebogen tracé tussen de Bruggestraat en de Kortrijkstraat. De oudste vermelding gaat terug tot in 1455, aangeduid op de kaart van Jacob Van Deventer (1569-1573). Aan de overkant de Kerkstraat, eveneens in dezelfde periode (1455) aangelegd
Bruggestraat naar links
Bruggestraat nr. 20. Winkel-woonhuis "IN DE TROMPET", voorgevel naar ontwerp van G. Boghemans (Menen) volgens bouwplan van 1938. Gele bakstenen lijstgevel met bepleisterde
5
bovenverdieping. Rechthoekige muuropeningen, met op de bovenverdieping sigaarvormige zuiltjes als tussenstijl. Originele winkelpui, bovenlicht met glasdallen
Hoekhuis Bruggestraat nr. 30/ Esplanadestraat. Volgens bouwplan van 1931, naar ontwerp van G. Boghemans (Menen). Rode bakstenen lijstgevel, horizontaal belijnd door bepleisterde muurbanden. Verticale naamplaat in de hoektravee. Aangepaste begane grond, vernieuwde vensters.
Bruggestraat nr. 23. Herberg z.g. "DE KERPEL". Bepleisterde en beschilderde lijstgevel uit het einde van de 19de eeuw. Voorgevel volgens bouwplan aangepast in 1931.
Verder nr 33 winkel-woonhuis uit de einde van de 19de eeuw. We nemen de Esplanadestraat. Op de hoek met de Koningstraat nr. 51 was er een restauranthotel, beschermd bij M.B. van 13 december 1991. 6
Hoekhuis uit de 18de eeuw van vier plus drie traveeën met afgeschuinde hoektravee en twee bouwlagen onder pannen zadeldak. Natuurstenen gevel met gebruik van baksteen voor de borstwering en de penanten van de bovenverdieping. Spiegelboogvormige vensteropeningen op de begane grond, deuropening met trapezoïdale sluitsteen en druiplijst. Op de bovenverdieping rechthoekige muuropeningen met negblokken en doorlopende onderdorpels.
We slaan links af, in de Koningstraat. Vroegere jaren “de” straat van de rode lichtjes. Er waren zeker 15 etablissementen van lichte zeden in de Esplanadestraat en het begin van de Stationsstraat. Nu geen enkele meer. Ook het hoekhuis deed dienst als “hoerenkotje”. Koningstraat 32 is het JAC. Koningstraat nr. 4-6. Voormalige afspanning z.g. "WIT KRUIS" met korfboogvormige koetspoort, gevat in een natuurstenen omlijsting met negblokken, trapezoïdale sluitsteen met datering 1759. Onderkelderd geheel, café-interieur naar verluid van 1920.
Koningstraat 5 en 7 : zetel van de sociaal-artistieke werkplaats De Figuranten. Voormalige herberg. Samenvoeging van een dubbelhuis en twee enkelhuizen met aangepaste begane grond. Gecementeerde lijstgevel van zeven traveeën en twee bouwlagen uit het einde van de 19de- begin 20ste eeuw.
DE FIGURANTEN is een erkende sociaal-artistieke werking, structureel gesubsidieerd door het Ministerie van Cultuur. Al tien jaar zetten ze artistieke projecten op met bijzondere 7
aandacht voor kwetsbare groepen in combinatie met reguliere groepen in de ruime regio van Menen. Ze creëren kansen om samen met een team van artistieke en sociale medewerkers een sterk groep gebonden proces uit te werken vanuit ieders individuele kwaliteiten dat leidt tot straffe en universele artistieke creaties. De basis van onze werking is laagdrempeligheid, procesmatig denken en werken aan een zo straf mogelijk eindresultaat.
We gaan de Stationsstraat in. Nummers 3, 7, 12, 24 zijn winkel-woonhuizen uit de eeuwwisseling 19de-20st eeuw. Rechts nummer 15: Het Rode Kruis opvangcentrum in Menen opende zijn deuren op 1 september 1993 en ligt in het stadscentrum, op loopafstand van de Grote Markt en het station. Het vroegere klooster leent zich uitstekend tot de opvang van maximaal 70 bewoners. Zowel families en koppels als alleenstaanden en alleenstaande ouders met kind(eren) kunnen hier terecht. We gaan het Dolfijnstraat in. Niks te maken de dolfijn. Vroeger heette het rue du Dauphin, verkeerdelijk, fonetisch vertaald naar Dolfijnstraat. Aangelegd met de bouw van de vestingen van Vauban (1679); de oudste vermelding dateert van 1688. Arbeidershuizen van twee traveeën en twee bouwlagen onder pannen zadeldaken. Eenvoudige bakstenen lijstgevels o.m. beschilderd. Rechts de Ieperstraat . Ieperstraat nr. 63. Dieper gelegen neoclassicistisch geïnspireerd herenhuis aan de straat afgezet met smeedijzeren hekwerk op plint. Volgens de kadastrale gegevens opgetrokken in 1868. De familie Beernaert woonde daar. In 1939 wordt het huis opgesplitst in twee wooneenheden voor de twee zonen. Op de linkse deur kunnen we zien dat er hier nog een veearts heeft gewerkt. Schildje met 4 dieren. Ook was er aan die kant een gebouwtje aan gebouwd. We zien het nog aan het verschil van de gecementeerde plint. Nu is het opnieuw één woning. Het interieur is authentiek, zeker de hal.
8
We kunnen ook eens duiden op de afbeelding van het bas reliëf op de hoek van de Kunstenstraat en Ieperstraat. Het is een Onze Lieve Vrouw van de goede raad. Het stelt de gekroonde Maria voor met kindje Jezus op de schoot. In zijn handen houdt hij een duif vast. De maker is onbekend, er staat wel een tekentje bij. Men denkt dat het aangebracht werd voor het welslagen van de winkel die er dan was.
Het “paviljoentje” was het lokaal van de oud-strijders uit de twee wereldoorlogen. Het deed al voor WOII dienst als lokaal. Alle activiteiten ivm herdenkingen gingen er door. Bertha was tijdens WOII bij we weerstand. Ze verdook anti Duitse pamfletten in haar herberg. Werd opgepakt en verbleef enkele weken in gevangenis van Sint-Gillis. Wegens gebrek aan bewijzen werd ze vrij gelaten. Na de oorlog is ze gelijk gesteld als Politieke Gevangene. Hoekpand uit het begin van de 20ste eeuw, aansluitend bij de cottage-architectuur cf. de licht overkragende bovenverdieping met pseudo-vakwerk, overkragende kroonlijst met schoorstukken en dakenspel.
9
Ieperstraat 113. Eigen woonst. Gestart in 1981 met een afzonderlijke vzw. Oorsprong ligt in het Psychiatrisch Centrum O.L.V. van Vrede te Menen (P.C.M.). In juli '90 werden van overheidswege normen uitgevaardigd waaraan ‘Beschut Wonen’ dient te voldoen. Erkend voor 84 plaatsen gespreid over een 26-tal woningen in de stad Menen. Eigen Woonst is een initiatief beschut wonen dat volwassenen en bejaarden met een psychiatrische problematiek voor een onbepaalde duur begeleidt naar een zo zelfstandig mogelijk functioneren in de samenleving.
We keren terug. Ieperstraat 108 (zie steen 1940). Dit deel van de stad had veel schade opgelopen door mortierinslagen.
10
Ieperstraat 102/104 voormalige directeurswoning gebouwd in opdracht van “societé de gaz” in 1910 naar ontwerp van Moerman (Halluin)
Een woordje over de Yvonne Serruysstraat . Vroeger heette het Rue du Gaz. In de volksmond het Gazestraatje. Daar werd Yves Chauvin op 10 oktober 1930 geboren. Zijn vader was chef d’entreprise in de gas- en elektriciteitsleverancier Gazalec, die daar gevestigd was. In 2005 kreeg hij de Nobelprijs voor Chemie voor het “maken van moleculen” Hij werd op 26 juni 2013 op het stadhuis van Menen ontvangen. Hij woont nu in Tours, Frankrijk.
11
Ieperstraat nr. 30. Imposant 19de-eeuws herenhuis. Volume reeds aangegeven op het primitief kadasterplan van 1830. In 1861 wordt de woning gedeeltelijk afgebroken en herbouwd in opdracht van A. Vandermeersch-Rouselle, fabrikant in Menen. In 1882-1883 wordt de woning uitgebreid in opdracht van A. Vandermeersch-Lagae, bankier uit Menen. Het parement wordt vernieuwd volgens de eigentijdse bouw tendensen (neoclassicisme). Op het bouwplan wordt de deur echter weergegeven naast de poortdoorgang. Heden bevindt de deur zich centraal. In 1955 worden de achtergelegen bedrijfsgebouwen afgebroken. Ernaast zien we een plakkaat. In dit huis nummer 23 werd beeldhouwster Yvonne Serruys (1873 – 1953) geboren. Aan de overkant het klooster van de zusters van Vincentius. Vermoedelijk 18 de eeuw, gewijzigd in 1867. Staat al enkele jaren leeg. Ieperstraat nr.14. Voormalig krijgshospitaal van de zusters Annutiaten, later gendarmerie. J.A.Vander Mersch kocht het pand en brengt er een spinnerij onder. Daarna tabaksfabriek Plaideau en later D’Heygere Frères. Het gebouw is volledig gerenoveerd en ingericht met lofts en appartementen. Op de gevel zien nog de merknaam van de tabak “232 tabac” en de naam “D’Heygere”. Ieperstraat 10: winkel woning huis, eclectisch. Vlaamse neo-renaissance, met bloemmotieven Ieperstraat 8: 1901 bakstenen trapgevel Ieperstraat 6: 1901 winkel-woonhuis, Provoost Ieperstraat 4: 1901 winkel-woonhuis Provoost Aan de overkant: nummer 9
12
Ieperstraat nr. 9/ Koningsstraat. 19de-eeuws hoekpand gemarkeerd door afgeschuinde hoektravee met beglaasde muurnis met heiligenbeeld. Volgens bouwplan wijzigen van gevel in 1866. Verankerde baksteenbouw met behouden jaaranker 8. Aangepaste muuropeningen. Het beeld is dit van Rochus. Nooit heilig verklaard. Patroon tegen de pest en besmettelijke ziekten. Hij leed ook aan de pest, op weg naar Rome en kreeg dagelijks eten van een hond. Door een kristeken genas hij veel pestlijders. Hij stierf na 5 jaren gevangenschap.
Grote Markt nr. 14. Woonhuis van Mevr. Wed. Dr. Debacker-Tyberghien, eigenaars van de naastgelegen koffiebranderij (Grote Markt nr. 15). Eclectisch getint herenhuis uit het begin van de 20ste eeuw, gesigneerd "G. BOGHEMANS ARCHITECTE" (cf. gevelsteen).
13
Grote Markt nr. 15/ Ieperstraat. Woonhuis-restaurant, voormalige koffiebranderij "De Arend van Ernest Tyberghien". Hoekhuis van vier plus vijf traveeën waartussen afgeschuinde hoektravee en drie bouwlagen gedateerd met gevelsteen "1901". Was ook nog een tijdje het kadaster en ook chinees restaurant.
Grote Markt nr. 24. Herberg z.g. "'T ZWAANTJE" uit de jaren 1930. Halsgevel van oranje baksteen met accenten van simili-natuursteen. Geveltop met reliëf van zwaan, cf. huisnaam. Drieledige houten winkelpui.
14
Grote Markt nr. 30. Hotel-restaurant z.g. "DE STERRE". Herenhuis uit het begin van de 18de eeuw. Kelder met tonggewelf en zolder heeft nog een nokgebinte. Tijdens WOI waren er achteraan paardenstallen. Paarden moesten door de deur naar achteren. Aan de voorkant van het belfort zien we 2 plakkaten. De ene aangebracht na 1 jaar bevrijding, 2 september 1945. Menen werd bevrijd op 7 september 1944 door de Engelse troepen in samenwerking met het Geheim Leger. Tweede plakkaat herinnert ons aan de installatie van de klokken in het belfort. De burgemeester was dan René Gombert, men ziet ook de naam van Gaston Boghemans. Het gebeurde op 13 maart 1963. Dus dit jaar 50 geleden. Werd ook in juni gevierd. Er was al een moederklok, de zogenaamde “Ledegemse” klok van 770kg. De 48 nieuwe klokken werden gegoten door Petit&Fritsen in Nederland en opgehangen door Meridiaan uit Menen. Staf Nees van de beiaardschool van Mechelen bezorgde de muziek voor het automatisch bandspeelwerk. Werd ingespeeld op 16 juni 1963. In 1991 werd het computer bestuurd en in 2001 voorzien van een nieuw klavier. Het telt dus 49 klokken met een totaalgewicht van 4.798 kg. Beiaardier Wim Berteloot kwam in juni 2013 Frank Deleu vervangen. Deleu is voorzitter van de Vlaamse Beiaard Vereniging. Berteloot is ook adjunct beiaardier in Brugge en Roeselare.
15
Grote Markt nr. 29. Winkel-woonhuis uit het midden van de 19de eeuw. Rijhuis van drie traveeën en drie bouwlagen onder pannen zadeldak. Lijstgevel met parement van wit geglazuurde baksteen geaccentueerd door twee tegeltableaus met faiencetegels met opschriften "RENOMMEE POUR LES TARTES DE MENIN" en "MAISON FONDEE EN 1847 Bakkerij is beroemd om zijn wieltjestaart. De taart bestaat uitsluitend uit natuurproducten zoals ananas, amandelspijs en appelen. Oorspronkelijk was de taart klein, en werd ook soms ‘zwijnenoren’ genoemd. Later groeide ze uit tot 22 cm. groot. De traditie van de Wieltjestaart is ook historisch gebaseerd Grote Markt 35: Winkel-woonhuis. Vroeger kleermaker “De Gouden Schaar”, zie casement. Later een bank Grote Markt 36: café “du Damier” Gevel uit de 19de eeuw. Op de vensters zien we de schilden van Menen en de afbeelding van een damier , een dambord. We slaan de Rijselstraat in. In het begin van deze historische straat treffen we links en rechts twee opvallende gevels aan.
16
Rijselstraat nr.9 Winkel-woonhuis, beschermd als monument bij M.B. van 13 december 1991. Volgens bouwplan "heropbouw van woonhuis" in 1906, naar ontwerp van J. Vandenmende. Eclectische lijstgevel die duidelijk geïnspireerd werd door de art nouveau cf. natuurstenen ornamentiek. Witgeschilderd bakstenen parement van twee brede traveeën en drie bouwlagen onder plat dak. Bekronend gebogen fronton gevat tussen met florale motieven bewerkte hoekpenanten. Verticaliserende rijk geornamenteerde pilaster met o.m. medaillon met initialen LDS van de opdrachtgever De Schrijver-Lobelle. Bel-étage met rondbogige deurvensters met kleine roedeverdeling; druiplijst met rijk uitgewerkte sluitsteen en uiteinden. Bovenverdieping met drielichten, waartussen gecanneleerde pilasters met floraal uitgewerkte bekroning; geornamenteerde consoles en sluitstenen. Linker zijgevel met opschrift: Mercerie Bonneterie Fourures.
Rijselstraat nr. 10. Vroeg 18de-eeuwse classicistische lijstgevel, beschermd als monument bij M.B. van 13 mei 1976. Vermoedelijk oorspronkelijk bredere gevel cf. de gehalveerde 17
pilasters links en rechts. Stilistisch sluit de gevel aan bij de Rijselse architectuur. Deels gepolychromeerd en decoratief uitgewerkt parement cf. hoofdgestel van witte natuursteen met geprofileerde kroonlijst en fries met loofwerk. Verticaliserende pilasters met verdiepte casementen en Ionisch kapiteel met eronder schelpmotief. Licht getoogde vensters met vernieuwd schrijnwerk. Rijselstraat nr. 64: voormalig woonhuis van het klooster van de Zwarte Zusters gedateerd 1766. Later verhoogd met één bouwlaag in 1891.
Rijselstraat nr. 72. Voormalige herberg "AU LION D'OR" cf. bouwplan, thans winkelwoonhuis. Art-deco-geïnspireerde lijstgevel van gediversifieerde baksteen van 1930, naar ontwerp van G. Boghemans.
Rijselstraat nr.80. Art-deco-burgerwoning volgens bouwplan van 1929 wijzigen woonhuis zowel gevel als interieur. Opvallende gevel naar ontwerp van G. Boghemans getypeerd door het kleurrijke parement en de geometrische vormentaal. Rechthoekige muuropeningen met gaaf bewaard schrijnwerk o.m. twee- en driezijdige ramen op de bovenverdieping. Beneden vensters met afgeschuinde bovenhoeken. Aflijnende kroonlijst op consoles. Terug tot Schippershof. 18
