Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Prikkelbare Darm Syndroom

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Prikkelbare Darm Syndroom

Deze brochure is ontwikkeld door de Maag Lever Darm Stichting en de N ederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen.

Inhoud Prikkelbare Darm Syndroom

De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darmen leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit

Een verhaal uit de praktijk

4

zoals patiëntenorganisaties, vrijwilligers, verenigingen van specialisten en zorg-

Wat is het Prikkelbare Darm Syndroom?

5

professionals, overheden en het bedrijfsleven.

De spijsvertering

5


6

van leven te kunnen bieden. De stichting werkt intensief samen met organisaties en personen die een bijdrage kunnen leveren aan het realiseren van deze missie,

De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverteringsorganen bevorderen. Hieronder vallen slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, alvleesklier, lever en galwegen, en het anale gebied.

januari 2010 Redactie • Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers Illustraties • Van der Zon – Visueel Drukwerk • Dunnebier Print Artikelcode 5027

Wat zijn de criteria?

7

Wat zijn de klachten?

8

Wat zijn de oorzaken?

9

Wat kan de arts doen?

10

Behandeling met medicijnen

11

Behandeling met een therapie

13

Wat kunt u zelf doen?

13

Hoe verder?

16

Extra informatie of vragen?

16

Een verhaal uit de praktijk

Wat is het Prikkelbare Darm Syndroom?

’Een half jaar geleden ben ik vreselijk ziek geworden nadat ik in een restaurant

Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) wordt ook wel een spastische darm

iets verkeerds heb gegeten. De besmette kip bleek achteraf de boosdoener

genoemd. Men spreekt ook wel van het Irritable Bowel Syndrome, afgekort

te zijn, want in mijn ontlasting werd de bacterie Campylobacter jejuni

als IBS. De darmen spelen een belangrijke rol in het spijsverteringsstelsel.

gevonden. Mijn darmen waren een paar dagen ﬂink van slag, en sindsdien blijf ik last houden van darmklachten. Ik heb bijna elke dag buikkramp en

Eerst krijgt u in het kort uitleg over de werking van de

heb soms last van dunne ontlasting. Wanneer ik het erg druk heb op mijn

spijsverteringsorganen en de functie van de darmen.

werk worden mijn klachten vaak erger. Ik had vroeger ook al gauw last van 01

mijn darmen, maar na de darminfectie is dit erger geworden. Ik ben naar mijn huisarts gegaan en hij heeft mij doorverwezen naar een specialist in

> De spijsvertering

het ziekenhuis. Hier heb ik een uitgebreid darmonderzoek gehad. De arts

Het verteren van voedsel wordt ook

die me onderzocht vertelde dat ik het Prikkelbare Darm Syndroom heb, en

wel spijsvertering genoemd. Alle

dat andere darmaandoeningen zijn uitgesloten. Ik moet nu goed letten op

organen die samen zorgen voor de

wat ik eet, en probeer zoveel mogelijk stress te vermijden. De arts heeft me

spijsvertering noemen we het spijs-

een medicijn voorgeschreven dat ik mag gebruiken als ik last heb van

verteringsstelsel.

darmkrampen. Ik kan de klachten herkennen, en houd ze meestal onder

De spijsvertering begint in de mond. In

controle. ‘

de mond wordt voedsel fijngekauwd en

02

11 10

u het voedsel makkelijk doorslikken.

De brochure geeft informatie over de oorzaken, welke klachten kunnen optreden,

In het speeksel zitten stoffen die het

welke behandelingen er zijn en wat u er zelf aan kunt doen.

voedsel helpen verteren. Zodra u

09 04

vermengd met speeksel. Hierdoor kunt In deze brochure krijgt u informatie over het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS).

03

05 06 07 08

voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De slokdarm is in feite een de slokdarmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluitspiertje. Dit gaat open als er voedsel Prikkelbare Darm Syndroom

4

5

Spijsverteringsstelsel 01 Mond 02 Slokdarm 03 Maag 04 Dunne darm 05 Dikke darm 06 Blinde darm 07 Endeldarm 08 Anus 09 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

soort transportkanaal. De spieren in

vanuit de slokdarm de maag in gaat en sluit zich hierna weer. Hierdoor kan er

PDS behoort tot de zogenoemde functionele buikklachten of functionele maag-

minder gemakkelijk voedsel en maagsap terugstromen vanuit de maag in de

darmklachten. Wanneer bij onderzoek geen afwijkingen worden gevonden, wordt

slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op deze manier voor eenrichtingsverkeer. In de

vaak deze diagnose gesteld. De klachten worden veroorzaakt door een overgevoelige

maag wordt voedsel gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt

darmwand of verstoorde bewegingen van de darm. De klachten zijn medisch

door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maag-

gezien niet ernstig, maar kunnen wel erg vervelend en pijnlijk zijn en invloed

sap bevordert de verdere vertering van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt

hebben op uw dagelijkse leven.

het zoutzuur een barrière tegen eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. Daarna gaat de voedselbrij via de maaguitgang in kleine porties door naar de dunne darm. In het eerste deel van de dunne darm worden galvloeistof en alvleeskliersap toegevoegd aan de voedselbrij. Deze spijsverteringssappen zijn nodig voor de afbraak van vetten, eiwitten en suikers. In de dunne darm vindt het grootste deel van de voedselvertering plaats. Belangrijke voedingsstoffen

Wat zijn de criteria?

worden via de wand van de dunne darm door het lichaam opgenomen. De dunne darm gaat over in de dikke darm. De dikke darm onttrekt water en zouten aan

Wereldwijd is door medisch specialisten vastgesteld wanneer de diagnose

deze dunne brij. Wat daarna overblijft is de normale vaste ontlasting. De ontlasting

‘Prikkelbare Darm Syndroom’ kan worden gesteld. Met deze graadmeter

wordt door de dikke darm naar de endeldarm geduwd. Als er ontlasting in de

kunnen artsen beter de diagnose PDS stellen en een behandeling voorschrijven.

endeldarm komt voelt u aandrang. De spijsvertering is voltooid als de ontlasting

De criteria bestaan uit drie fasen:

via de anus het lichaam verlaat. 1

De dikke darm is ongeveer een meter lang en ligt als een soort ‘hoefijzer’ in uw

De patiënt heeft last van steeds terugkerende pijn (of een onaangenaam gevoel) in de buik, met ten minste twee van de onderstaande kenmerken:

buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en loopt via een aantal bochten naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm over in de endeldarm. De

> De pijn wordt minder na de stoelgang;

endeldarm eindigt in de anus.

> Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in

De medische naam voor dikke darm is colon. Het laatste bochtige stuk van de

de frequentie van de ontlasting;

dikke darm vlak voor de endeldarm heet het sigmoïd. De medische naam voor

endeldarm is rectum.

de vorm van de ontlasting. 2

> Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in Om de diagnose PDS te kunnen stellen moeten de klachten minstens zes maanden geleden zijn begonnen. Als de patiënt gedurende drie van die zes

> Prikkelbare Darm Syndroom

maanden voldoet aan de bovenstaande criteria, kan de diagnose gesteld

Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening in de

worden. 3

westerse wereld. Ongeveer vijf tot twintig procent van de Nederlandse bevolking heeft last van PDS. De diagnose wordt vooral gesteld bij jongvolwassenen. PDS

Als de klachten ook kunnen wijzen op een andere aandoening, dan moet die eerst uitgesloten worden.

komt ongeveer twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.


6

7


Wat zijn de klachten?

De meest voorkomende klachten bij PDS zijn: • buikpijn en/of buikkrampen; • diarree of verstopping;

PDS kenmerkt zich met name door buikpijn en problemen met de ontlasting,

• opgeblazen gevoel.

zoals diarree, verstopping en een opgeblazen gevoel. PDS is in principe een chronische aandoening, maar het klachtenpatroon kan erg wisselend zijn. Sommige mensen met PDS hebben continu klachten. Vaak verergeren de

Daarnaast kan PDS ook klachten geven die niet direct met de darm te maken

klachten in periodes van stress of drukte. Ook kunnen de klachten soms

hebben. Met name moeheid, maagklachten, brandend maagzuur, hoofdpijn, pijn

een hele periode verdwijnen.

in de rug en pijn bij het vrijen zijn klachten die bij PDS kunnen voorkomen.

De meest voorkomende klachten van PDS worden hieronder kort toegelicht:

Let op: klachten als bloed bij de ontlasting, ernstige diarree, onverklaarbaar gewichtverlies of koorts horen zeker niet bij PDS. Als u hier last van hebt, is het

> Buikpijn en/of buikkrampen

verstandig om naar de huisarts te gaan. Ook als uw klachten ontstaan als u boven

De pijn zit vaak onder in de buik of rond de navel. Ook kan de pijn uitstralen naar

de vijftig jaar bent of uw stoelgang plotseling duidelijk verandert, is het verstandig

de rug of de zij. De pijn kan zeurend zijn, of gepaard gaan met hevige pijnscheuten.

om naar de huisarts te gaan.

De pijn treedt vooral overdag op, en bij sommige mensen verergeren pijnklachten na de maaltijd. Na de stoelgang of na het laten van enkele winden, wordt de pijn vaak minder. Soms zijn de buikpijnaanvallen zo hevig, dat ze doen denken aan

Wat zijn de oorzaken?

een gal- of niersteenaanval. > Problemen met de stoelgang: diarree of verstopping In de meeste gevallen hebben mensen met PDS diarree of verstopping. Bij diarree is de ontlasting dun of zelfs waterdun. Vaak komt aandrang plotseling opzetten en kan men de ontlasting niet goed ‘ophouden’. Bij verstopping is de ontlasting

De oorzaak van PDS is niet precies bekend. Waarschijnlijk gaat het bij de

hard en moet er hard worden geperst om de ontlasting kwijt te kunnen raken.

klachten om een combinatie van factoren. Er is altijd sprake van een

> Opgeblazen gevoel

gestoorde (spastische) beweging van de darm en/of een extra gevoelige

In de darm komen van nature bacteriën voor. Deze bacteriën worden de darmflora

darmwand. Daarnaast spelen onderstaande factoren mogelijk een rol:

genoemd. Tijdens de afbraak van onverteerbare voedselresten produceert de darmflora gassen. Hierdoor ontstaat gasophoping. Bij mensen met PDS kan deze

> Mogelijk is er sprake van een abnormale verwerking van prikkels in het

gasophoping toenemen. Hierdoor ontstaan klachten, zoals opboeren, winderigheid,

maag-darmkanaal en mogelijk ook in de hersenen, waardoor mensen met

een opgeblazen gevoel, gerommel in de buik en buikpijn.

PDS eerder pijn in de darmen waarnemen dan andere mensen. Hier wordt nog onderzoek naar gedaan. > PDS lijkt te kunnen worden uitgelokt door een darminfectie (voedselvergiftiging).


8

9


> Een verkeerde voeding kan de klachten van PDS verergeren. Meestal geeft

> u klachten hebt die niet bij PDS horen zoals bloed in de ontlasting, onver-

een vezelarme of eenzijdige voeding verergering van klachten. Bij sommige

klaarbaar gewichtsverlies of koorts.

mensen met PDS kunnen de klachten juist verergeren door het eten van vezels. Vooral de zogenoemde onoplosbare vezels kunnen klachten verergeren. Deze onoplosbare vezels komen voor in volkoren, graan of zemelen. Meer informatie

> Behandeling met medicijnen

over onoplosbare en oplosbare voedingsvezels vindt u verderop in deze brochure

In sommige gevallen kan de huisarts medicijnen voorschrijven om uw klachten te

onder “Wat kunt u zelf doen”.

verminderen. Deze medicijnen zijn gericht op een verbetering van het ontlastings

> Stress zoals emoties, spanningen en nervositeit kunnen leiden tot verergering van klachten.

patroon en soms ook op pijnbestrijding, of op een combinatie hiervan.

> Medicijnen tegen verstopping Als u vooral last hebt van verstopping of een moeilijke stoelgang, zijn er verschillende middelen die de ontlasting zachter kunnen maken en de stoelgang op gang helpen:

Wat kan de arts doen?

> Bulkvormers

Deze middelen hebben dezelfde eigenschappen als oplosbare voedingsvezels: ze nemen vocht op. Ze zorgen voor een soepele ontlasting en een goede darmwerking. Het is belangrijk dat u bij bulkvormers extra veel drinkt, omdat deze medicijnen averechts werken als ze niet voldoende vocht op kunnen

Als u darmklachten blijft houden, is het verstandig om naar uw huisarts te

nemen. Voorbeelden van bulkvormers zijn Metamucil® of Volcolon®.

gaan. Samen met uw huisarts kunt u bespreken waar u last van hebt en wat

Bulkvormers bevatten vaak psylliumzaad/psylliumvezels en zemelen. Ze

u zelf al hebt gedaan om de klachten te verminderen. Zo kan uw huisarts

kunnen zonder problemen langdurig gebruikt worden, omdat ze de darm

erachter komen wat er met u aan de hand is en u adviezen geven die de

niet prikkelen. Bulkvormers kunt u oplossen in bijvoorbeeld water, yoghurt,

klachten helpen verminderen. Ook kan de huisarts medicijnen voorschrijven

of vruchtensap. > Vochtbinders

die de klachten kunnen verminderen.

Deze middelen houden vocht vast in de darm, waardoor de ontlasting zachter

Soms is verder onderzoek nodig om andere aandoeningen uit te sluiten. De huisarts

wordt. Voorbeelden van deze vochtbinders zijn; anorganische zouten

verwijst u dan door naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of een internist in

(magnesiumoxide en magnesiumsulfaat) en macrogol (o.a. Movicolon®,

het ziekenhuis.

Transipeg®, Forlax®). > Contactlaxantia

Verder onderzoek kan nodig zijn als:

Deze middelen activeren de darmbewegingen door een chemische prikkeling

> de diarree of obstipatie aanhoudt;

van de darmwand. Hierdoor hebben ze een sterk laxerend effect. Voorbeeld

> de klachten ontstaan na uw vijftigste jaar;

zijn bisacodyl en natriumpicosulfaat.

> u andere klachten krijgt dan u eerst had; Prikkelbare Darm Syndroom

10

11

De middelen zijn in het algemeen niet geschikt voor langdurig gebruik, Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

omdat er aanwijzingen zijn dat dit het slijmvlies in de darmwand kan

> Behandeling met een therapie

beschadigen. Overleg altijd met uw huisarts als u tijdelijk contactlaxantia

In sommige gevallen kunnen mensen met PDS baat hebben bij hypnotherapie of

gebruikt. Uw arts kan deze middelen tijdelijk voorschrijven als verstopping

bekkenfysiotherapie. De huisarts kan u hierover meer informatie geven en u

bij PDS op de voorgrond staat.

eventueel doorverwijzen.

Wees voorzichtig met ‘natuurlijke’ middelen op basis van sennapeulen die u

> Hypnotherapie

bij de drogist, apotheek of reformzaak kunt kopen. Gebruik ze vooral niet te

Tijdens deze behandeling leert de hypnotherapeut mensen onder hypnose hun darm positief te beïnvloeden. Bij een aanzienlijk deel van de mensen

vaak en niet te lang achter elkaar. Overleg bij voorkeur met uw arts.

met PDS kunnen klachten afnemen. Er zijn hypnotherapeuten die zich

> Medicijnen tegen diarree

gespecialiseerd hebben in de behandeling van PDS. Sommige zorgver

Hebt u vaak last van diarree, dan kan de arts u een diarreeremmer voorschrijven.

zekeraars vergoeden een aantal van deze behandelingen. Informeer bij uw

Deze zorgt er voor dat de ontlasting wat vaster wordt, bijvoorbeeld loperamide

zorgverzekeraar of hypnotherapie vergoed wordt.

(onder andere Imodium en Diacure ). Gebruik deze medicijnen echter niet

> Bekkenbodemfysiotherapie

dagelijks, tenzij uw arts dat voorschrijft.

®

®

Bekkenbodemfysiotherapie is een speciale vorm van fysiotherapie, die zich

Ook bovengenoemde bulkvormers kunnen helpen bij diarree. Ze zorgen er dan

richt op de bekkenbodemspieren. Klachten als verstopping, hevige aandrang

voor dat de ontlasting wat vaster wordt.

en ongewild ontlastingsverlies kunnen veroorzaakt worden door problemen met deze bekkenbodemspieren. Vaak komen dan ook andere bekkenbodem-

> Medicijnen tegen buikpijn en buikkrampen

klachten voor, zoals pijn bij het vrijen, moeite met plassen of urineverlies. In

U kunt zelf paracetamol innemen tegen de pijn. De huisarts kan eventueel een

dat geval kan bekkenbodemfysiotherapie de klachten verminderen.

sterkere pijnstiller voorschrijven. Middelen zoals ibuprofen (onder andere Advil ), ®

diclofenac (onder andere Voltaren®) en aspirine zijn niet aan te raden omdat deze als bijwerking maag- en darmklachten kunnen geven. Bij darmkrampen kan de huisarts een medicijn voorschrijven die de krampen bestrijdt. Het meest bekende middel tegen darmkrampen is mebeverine (onder andere Duspatal / Duspatalin ). Dit middel verbetert de bewegingen van de ®

®

Wat kunt u zelf doen?

darm en kan darmkrampen verminderen. U kunt zelf een aantal maatregelen nemen om de PDS-klachten te Lage doseringen van antidepressiva kunnen een gunstige werking hebben op

verminderen. Belangrijke punten om op te letten zijn het voedingspatroon

sommige PDS-klachten. Bepaalde antidepressiva verminderen namelijk de

en leefstijl. Onderstaande tips en adviezen helpen u hierbij:

gevoeligheid van de darm voor pijnprikkels. Deze medicijnen worden alleen voorgeschreven bij hevige klachten, of als andere behandelingen geen effect hebben.

> Eet gezond, gevarieerd en vezelrijk Gebruik een gevarieerde en vezelrijke voeding. Vezels zitten voornamelijk in volkorenproducten, groenten en fruit. We kunnen vezels verdelen in twee groepen:


12

13


de ‘onoplosbare’ en de ‘oplosbare vezels’. De ‘onoplosbare’ vezels worden niet verteerd in de darm en zijn onveranderd in de ontlasting terug te vinden. Ze werken als een soort spons. Ze nemen veel vocht op en zorgen op deze manier voor meer en zachtere ontlasting. Onoplosbare vezels kunnen bij een deel van mensen met PDS ook prikkeling geven, dus extra klachten. Neem er dus niet te veel van als u merkt dat u meer klachten krijgt. Onoplosbare vezels zitten met name in volkorenbrood, muesli, zilvervliesrijst en andere volkorenproducten of graanproducten. De ‘oplosbare’ vezels komen onverteerd in de dikke darm terecht waar de darmbacteriën (darmflora) ze zodanig bewerken dat er stoffen vrijkomen die een gezonde darmwerking stimuleren. Oplosbare vezels zitten met name in peulvruchten, havermout, groenten en fruit. In sommige groenten en in schillen van fruitsoorten komen zowel oplosbare als onoplosbare vezels voor. Voorbeelden hiervan zijn: komkommer, courgette, selderij en tomaat. Schijf van Vijf

Wilt u weten of uw dagelijkse voeding voldoende vezels bevat? Doe de vezeltest

Bron: Voedingscentrum

op www.vezeltest.nl Een gezonde en gevarieerde voeding bevat alle voedingsstoffen die u dagelijks

meer onderzoek nodig naar de gunstige effecten van probiotica op darmklachten.

nodig hebt. De ‘Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum vormt de basis voor het

Sommige mensen met PDS geven aan dat hun klachten verminderen na het

samenstellen van een gezonde maaltijd. Neem dagelijks voedingsmiddelen uit

gebruik van probiotica.

alle vijf de groepen van de ‘Schijf van Vijf’. Dan weet u zeker dat u alle belangrijke

Probiotica die zijn toegevoegd aan zuivelproducten zijn te koop in de supermarkt.

voedingsstoffen binnenkrijgt.

Bij de apotheek en drogist zijn probiotica in poedervorm en in capsules verkrijgbaar.

Als u zelf merkt dat u klachten krijgt na het eten van bepaalde voedingsmiddelen,

> Drink voldoende

probeer deze dan met mate te gebruiken. Wees voorzichtig met het weglaten van

Als u een vezelrijke voeding gebruikt, is het belangrijk om voldoende te drinken.

voedingsmiddelen zonder overleg met uw arts of diëtiste, omdat anders op den

Vezels hebben namelijk vocht nodig om goed te kunnen werken. Drink daarom

duur een tekort aan bepaalde vitaminen en andere belangrijke voedingsstoffen

dagelijks minstens 2 liter vocht.

kan ontstaan. Als u vragen hebt over uw voedingspatroon kan een diëtist advies geven.

> Zorg voor voldoende beweging

Probiotica zijn producten die grote hoeveelheden nuttige melkzuurbacteriën

Door regelmatig te bewegen wordt de darmbeweging gestimuleerd. Dit is belang-

bevatten. Deze kunnen een gunstige invloed hebben op darmklachten. Er is nog

rijk voor een goede spijsvertering. Ook kunt u verstopping hierdoor voorkomen.


14

15


> Vermijd stress

Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die

Stress is niet de oorzaak van PDS, maar het kan de klachten wel verergeren. Er

ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 18 voor ex-

zijn verschillende manieren om stress te verminderen. Dit kan door ontspannings

tra informatie.

oefeningen, yoga of meditatie, maar ook door beweging (wandelen, fietsen, zwemmen) of door te sporten.

> Andere belangrijke adressen

> Stop met roken > PDS Belangenvereniging

Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om niet te roken.

Hoe verder? PDS is geen ernstige aandoening, maar de klachten die erbij horen kunnen

Postbus 2597, 8901 AB Leeuwarden

Telefoon: 088 – 73 74 666

(voor zakelijke aangelegenheden: ma t/m do 19.00-20.00 uur)

PDS-Infolijn: Via telefoon bereikbaar op 088 - 737 4636 (088-PDS INFO)

ma: 14.00 - 16.00 uur, di: 19.00 - 21.00 uur, wo: 19.00 - 21.00 uur,

do: 14.00 - 16.00 uur, of via Skype:do: 19.00 - 21.00 uur

Website: www.pdsb.nl

E-mail: [email protected]

in het dagelijkse leven beperkingen opleveren. Vooral als u vaak en langdurig last hebt, is normaal functioneren niet altijd mogelijk. Met de adviezen

Voor informatie over hypnotherapie kunt u terecht bij:

uit deze brochure kunt u wellicht uw klachten beter onder controle krijgen.

> De Nederlandse Academie voor Psychotherapie

Extra informatie of vragen?

Telefoon: 020 – 61 50 494 (van 9.00 - 12.00 uur)

Internet: www.academie-psychotherapie.nl of

www.pds-therapeuten.nl

Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900 - 20 25 625 (€ 0,15 pm) op werkdagen van 10.00 tot 14.00 uur E-mail

[email protected]

Internet

www.mlds.nl


16

17


Overzicht brochures Slokdarm- en Maagbrochures

Lever- gal- en alvleesklierbrochures

Brandend maagzuur

Alvleesklier ontsteking

Functionele maagklachten

Galstenen

Darmbrochures

Aambeien

Voeding en spijsvertering

Spijsvertering bij 50+ ers

Coeliakie Darmflora

Deze brochures kunt u bestellen in de webshop op onze website www.mlds.nl, of via onze Infolijn, telefoon 0900 – 20 25 625 (€ 0,15 per minuut).

Onderzoek

Kinderen

Sondevoeding

Colonoscopie

Buikpijn bij kinderen

Sondevoeding via een neussonde

Diarree bij kinderen

Sondevoeding via een voedings stoma

Diarree Kanker in de lever

Maagslijmvlies ontsteking

Gastroscopie

Voeding bij MDLaandoeningen

Sigmoïdoscopie

Dikkedarmkanker

Maagzweer

Leveraandoeningen door alcohol gebruik

Slokdarmkanker

Levercirrose

Rottige buiken boekje

Preventiebrochure

Verstopping bij kinderen

Dikke darmpoliep Divertikels

Levertransplantatie

Corporate brochure

ERCP Voeding bij leveraandoeningen

Hepatitis Maagkanker

Algemene brochures

Preventie van spijsverterings aandoeningen

Ontlastings incontinentie Prikkelbare Darm Syndroom Verstopping Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa


18

19


Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Prikkelbare Darm Syndroom

Recommend Documents