Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Kanker in de lever
Inhoud
Deze brochure is ontwikkeld door de Maag Lever Darm Stichting en de N ederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen.
Kanker in de lever De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De stichting werkt intensief samen met organisaties en personen die een bijdrage kunnen leveren aan het realiseren van deze missie, zoals patiëntenorganisaties, vrijwilligers, verenigingen van specialisten en zorgprofessionals, overheden en het bedrijfsleven.
De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverteringsorganen bevorderen. Hieronder vallen slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, alvleesklier, lever en galwegen, en het anale gebied.
juni 2010
Een verhaal uit de praktijk
4
De spijsvertering
5
Hoe ontstaat kanker?
8
Wat is kanker in de lever?
9
Wat zijn de klachten?
11
Wat zijn de oorzaken?
12
Wat kan de arts doen?
13
Wat is de behandeling?
16
Wat kunt u zelf doen?
23
Hoe verder?
23
Extra informatie of vragen?
24
Redactie • Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers Illustraties • Van der Zon – Visueel Drukwerk • Dunnebier Print Artikelcode 5019 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
De spijsvertering
Een verhaal uit de praktijk
De lever speelt een belangrijke rol in de spijsvertering. Hieronder krijgt u in het kort een uitleg over de werking van de spijsvertering en de functie van
‘Vorig jaar werd bij mijn moeder kanker in de lever geconstateerd. Ze had
de lever. Daarna kunt u lezen hoe kanker ontstaat.
veel onderzoeken ondergaan en uiteindelijk kreeg zij de uitslag: leverkanker. De arts legde ons uit dat de tumor in de lever zelf is ontstaan. Er was geen sprake van een uitgezaaide vorm van kanker, iets wat veel voorkomt in de
> De spijsvertering
lever.
Het verteren van voedsel wordt ook wel
We zijn erg van de uitslag geschrokken, maar later zijn we uitgebreid met
spijsvertering genoemd. Alle organen
de artsen gaan praten. De tumor bleek gelukkig vrij klein en de artsen
die samen zorgen voor de spijsvertering
konden de tumor operatief verwijderen. Het was een zware operatie, maar
noemen we het spijsverteringsstelsel.
mijn moeder knapte na de operatie goed op. Wel is ze nog steeds erg moe,
De spijsvertering begint in de mond. In
en heeft ze extra hulp nodig. Met een beetje hulp gaat het elke dag beter. ’
de mond wordt voedsel fijngekauwd en
01
02
vermengd met speeksel. Hierdoor In deze brochure krijgt u informatie over kanker die in de lever zelf ontstaat, en
kunt u het makkelijk doorslikken. In
kanker in de lever die het gevolg is van een uitzaaiing. U kunt lezen hoe deze
speeksel zitten stoffen die het voedsel
vormen van kanker ontstaan, wat mogelijke oorzaken zijn en welke behandelings-
helpen verteren. Zodra u voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De
mogelijkheden er zijn.
11 10
03 09
slokdarm is in feite een soort tran04
sportkanaal. De spieren in de slok-
05
darmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm
06
naar maag zit een sluitspiertje. Het
07 08
gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm naar de maag gaat. Daarna geen voedsel en maagsap vanuit de maag terugstromen in de slokdarm. Zo zorgt het sluitspiertje voor eenrichtingsverkeer. In de maag wordt voedsel Kanker in de lever
4
5
Spijsverteringsstelsel 01 Mond 02 Slokdarm 03 Maag 04 Dunne darm 05 Dikke darm 06 Blinde darm 07 Endeldarm 08 Anus 09 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
© Van der Zon – Visueel
gaat het weer dicht. Hierdoor kan er
gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap is belangrijk voor de
Galwegen, lever en alvleesklier
01
01 Slokdarm
verdere vertering van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt.
02 Lever 03 Galwegen
De meeste bacteriën kunnen niet overleven in de zure maag en gaan dood. Een
04 Galblaas
warme maaltijd blijft gemiddeld drie uur in de maag. Daarna wordt de voedselbrij
05 Maag
doorgegeven aan de twaalfvingerige darm; het eerste deel van de dunne darm.
02
06 Twaalfvingerige darm 07 Alvleesklier
In de dunne darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier
03
05
08 Papil van Vater 09 Dunne darm
04
vertering van vetten, eiwitten en suikers in de dunne darm. De alvleesklier
06 08 07
produceert zelf alvleeskliersap met belangrijke spijsverteringsenzymen. Galvloeistof wordt aangemaakt door de lever. In de dunne darm vindt het belangrijkste deel van de vertering plaats. De voedingsstoffen die vrijkomen bij de vertering,
09
worden via de wand van de dunne darm in het bloed opgenomen. Vervolgens komen ze in de lever terecht. In de lever worden de voedingsstoffen tijdelijk op-
© Van der Zon – Visueel
aan de voedselbrij toegevoegd. Deze spijsverteringssappen zorgen voor een goede
geslagen of omgezet in bijvoorbeeld bouwstoffen of energie. De dunne darm gaat over in de dikke darm en vervolgens de endeldarm. De spijsvertering is voltooid De belangrijkste functies van de lever zijn:
als de onverteerbare voedselresten als ontlasting het lichaam verlaten.
> Het verwerken van de meeste voedingsstoffen die uit de darm in het bloed zijn opgenomen. De lever zet deze stoffen om in een voor het lichaam
De lever is een belangrijk orgaan met veel verschillende functies. Behalve de
bruikbare vorm;
aanmaak van galvloeistof vindt ook opslag van vitaminen en mineralen in de lever plaats. In de lever worden veel essentiële stoffen geproduceerd zoals eiwitten en
> De opslag van bepaalde stoffen, zoals vitamine A, ijzer en andere mineralen;
vetten. Daarnaast maakt de lever giftige stoffen en medicijnen onschadelijk en speelt
> De aanmaak en omzetting van eiwitten;
hij een belangrijke rol bij de energiehuishouding. De lever is een bijzonder orgaan
> De opbouw, afbraak en opslag van energierijke producten;
met een grote reservecapaciteit en een groot herstelvermogen. De lever ligt rechts-
> De productie van gal. Gal is belangrijk voor de vetvertering;
boven in de buikholte, vlak achter de ribben. Bij volwassen mensen weegt de lever
> Het verwijderen van bilirubine. Dit is een afbraakproduct van rode bloedcellen en wordt samen met de gal uit het lichaam verwijderd;
ongeveer anderhalve kilo en is bijna zo groot als een voetbal. Wanneer een deel van de lever wordt verwijderd, groeit het resterende deel weer aan. Een voorwaarde
> Helpen bij de bloedstolling;
hiervoor is dat het achtergebleven deel van de lever gezond en groot genoeg is.
> Het onschadelijk maken van medicijnen, alcohol en chemicaliën.
Vanwege de grote reservecapaciteit van de lever geven leverziektes vaak pas in een laat stadium klachten. In een vroeg stadium hebben veel mensen met leverziekten geen klachten. Dit komt doordat het gezonde deel van de lever de verschillende functies goed genoeg kan uitvoeren. Kanker in de lever
6
7
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Hoe ontstaat kanker?
kwaadaardige cellen. Na verloop van tijd ontstaat een opeenhoping van kwaadaardige cellen. Dit wordt een kwaadaardige tumor of ook wel kanker genoemd. Deze kwaadaardige tumor kan steeds groter worden en doorgroeien tot in de omliggende weefsels. Zo kan de tumor veel schade veroorzaken. Als de tumor door een bloedvat of lymfevat groeit, kunnen kwaadaardige cellen losraken. Deze losgeraakte cellen kunnen zich via de bloedbaan of het lymfestelsel verspreiden
Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal
door het hele lichaam. Zo kunnen de losgeraakte cellen zich nestelen in bijvoorbeeld
hetzelfde. Een levercel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel
de lymfeklieren, de lever of de longen. Hier kunnen vervolgens door celdeling
of een bloedcel. Cellen verouderen of raken beschadigd. Ze moeten daarom
weer nieuwe tumoren ontstaan. Deze tumoren, die ontstaan zijn door het
constant vervangen worden. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één
verplaatsen van kwaadaardige cellen, heten uitzaaiingen of metastasen.
cel ontstaan twee nieuwe cellen. Die twee nieuwe cellen gaan zich ook weer delen, waarna de vier nieuwe cellen zich weer gaan delen, enzovoort. Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, ook al is het niet nodig om verouderde of beschadigde cellen te vervangen. De cellen die door deze verstoorde celdeling ontstaan, zijn niet hetzelfde als de oorspronkelijke cel. Ze hebben een andere structuur en hebben geen nuttige functie. Het zijn Ontstaan van kanker
Bij kanker in de lever is er een kwaadaardige tumor in de lever ontstaan. Bij
01 Kankercel tussen
voorkeur wordt de term ‘kanker in de lever’ gebruikt, en niet ‘leverkanker’,
gezonde cellen
03
01
Wat is kanker in de lever?
02 Verstoorde (ongecon-
omdat de kanker zelden in de lever zelf ontstaat. Dit wil zeggen dat kanker
troleerde) deling van
in de lever meestal het gevolg is van uitzaaiingen van kanker elders in het
kankercellen: een kwaad-
lichaam. We noemen dit secundaire leverkanker of een levermetastase, of
aardige tumor
levermetastasen als er meerdere uitzaaiingen zijn. Kwaadaardige tumoren
03 Kankercellen groeien
kunnen ook in de lever zelf ontstaan. We spreken dan van primaire leverkanker.
in een bloedvat of lymfevat en verspreiden zich door het lichaam
Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen twee vormen van kanker in de lever:
04 Via een bloedvat of
kanker die in de lever zelf ontstaat en uitzaaiingen in de lever.
lymfevat komt een kankercel ergens anders 02
04
in het lichaam terecht. Hier ontstaat een
© Van der Zon – Visueel
Kanker in de lever
uitzaaiing.
8
9
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> Kanker die in de lever zelf ontstaat Bij deze vorm van kanker in de lever ontstaat de tumor in de lever zelf, als g evolg van een ongeremde deling van levercellen. Dit noemen we primaire leverkanker. Er zijn verschillende vormen van primaire leverkanker. De meest voorkomende vorm is het zogenoemde hepatocellulair carcinoom, afgekort als HCC. Dit is een
Wat zijn de klachten?
tumor die ontstaat uit de meest voorkomende levercellen, de zogenoemde hepatocyten. Primaire leverkanker komt twee keer zo vaak voor bij mannen als bij vrou-
De klachten die voorkomen bij leverkanker zijn afhankelijk van de oorzaak,
wen. Primaire leverkanker ontstaat meestal als gevolg van een chronische lever-
de plaats, de grootte en het aantal tumoren in de lever. De onderliggende
ziekte, waardoor de lever onherstelbaar beschadigd is. In de westerse wereld is
ziekte, of de primaire tumor in bijvoorbeeld de darm, geven meestal meer
primaire leverkanker zeldzaam. Jaarlijks wordt deze diagnose bij ruim 500
klachten.
Nederlanders gesteld. Wereldwijd is primaire leverkanker een van de meest voorkomende vormen van kanker. Dit heeft te maken met de ziektes die primaire
Jeuk en geelzucht ontstaan vooral wanneer de tumor de afvoer van galvloeistof
leverkanker kunnen veroorzaken. In andere landen komen namelijk meer ziekten
belemmert. Galvloeistof wordt door de lever geproduceerd, en via de galwegen en
voor die leverkanker kunnen veroorzaken.
de galblaas aan de dunne darm afgegeven. Als de tumor één of meerdere galwegen dichtdrukt, dan kan galstuwing ontstaan. Dit veroorzaakt diverse klachten, zoals jeuk en geelzucht. Bij geelzucht kleurt de urine dan meestal ook heel donker en
> Uitzaaiingen in de lever
de ontlasting wordt juist zo licht als stopverf. Ook kunnen klachten ontstaan zoals
Deze vorm van kanker in de lever komt in Nederland het meeste voor. Bij deze
buikpijn, misselijkheid en braken, verminderde eetlust, gewichtsverlies en algehele
secundaire vorm van kanker in de lever raken kankercellen los van een tumor die
zwakte en vermoeidheid.
ergens anders in het lichaam aanwezig is. Deze losgeraakte kankercellen worden via de lymfe of het bloed naar een andere plek in het lichaam vervoerd. Dit is in veel gevallen de lever. De kankercellen van de tumor groeien dan hier weer
Klachten die bij leverkanker kunnen ontstaan zijn:
verder uit tot nieuwe gezwellen. Deze vorm wordt meestal levermetastasen of
• Een opgezette lever en (vage) buikpijn;
uitzaaiingen in de lever genoemd.
• Misselijkheid en braken; • Verminderde eetlust; • Gewichtsverlies; • Algehele zwakte en vermoeidheid; • Jeuk en geelzucht; het geel zien van de huid en het oogwit.
Kanker in de lever
10
11
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat zijn de oorzaken?
> Uitzaaiingen in de lever De lever is een orgaan waar veel bloedvaten doorheen lopen. Uitzaaiingen van andere vormen van kanker ontstaan daarom regelmatig in de lever. Veelvoorkomend zijn uitzaaiingen van een tumor in de dikke darm, slokdarm, maag, borsten, alvleesklier en de longen.
Primaire leverkanker ontstaat meestal als gevolg van een chronische leverziekte. Meer dan zestig procent van de mensen met primaire leverkanker,
met levercirrose worden daarom regelmatig onderzocht.
Wat kan de arts doen?
Primaire leverkanker kan ook ontstaan zonder dat er sprake is van een onder
De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt en zal u lichamelijk
liggende leverziekte. Bij deze patiënten wordt de tumor vaak pas laat ontdekt,
onderzoeken. Vervolgens beoordeelt de huisarts of verder onderzoek nood-
omdat patiënten zonder leverziekte nog niet onder controle staan.
zakelijk is. In dat geval zal hij u doorverwijzen naar een maag-darm- lever-
heeft ook levercirrose. Levercirrose is een proces waarbij levercellen worden vervangen door littekenweefsel. Als er te weinig gezond leverweefsel over is, kan de lever zijn functie niet goed meer uitoefenen. Levercirrose is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van primaire leverkanker. Mensen
arts (MDL-arts) of een internist. Deze specialist zal het lichamelijk onderzoek herhalen en aanvullend uitgebreid onderzoek laten verrichten.
Primaire leverkanker komt vooral voor bij mensen met levercirrose als gevolg van de volgende aandoeningen: > Chronische hepatitis B of C;
> Onderzoek
> Chronisch alcoholgebruik;
De MDL-arts of internist zal nogmaals de klachten met u bespreken. Daarna is
> IJzerstapelingsziekte (hemochromatose);
verder onderzoek nodig om de juiste diagnose te stellen. Hieronder leest u meer
> Stofwisselingsziekten (zoals alfa-1-antitrypsine deficiëntie).
over de verschillende onderzoeken die kunnen plaatsvinden.
Patiënten met hepatitis B en C kunnen in Nederland vaak behandeld worden.
> Bloedonderzoek
Hierdoor is de kans op het ontstaan van kanker kleiner dan in ontwikkelingslanden,
Een bloedonderzoek is nodig om vast te stellen of er sprake is van een lever-
waar deze ziektes veel voorkomen. Bij hepatitis die is ontstaan door langdurig
ziekte. Ook kan de arts door bloedonderzoek bepalen hoe goed de lever zijn
alcoholgebruik, is het van belang helemaal te stoppen met alcohol.
functie uitoefent. In het bloed worden de gehaltes bepaald van onder andere:
> eiwitten (stolling en albumine);
Meer informatie over levercirrose vindt u in de brochure ‘Levercirrose’.
> bilirubine;
Meer informatie over hepatitis vindt u in de brochure ‘Hepatitis’.
> enzymen (ASAT, ALAT, AF, GGT).
Kanker in de lever
12
13
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
De hoeveelheid van deze stoffen in het bloed geeft informatie over het
Bij een biopsie is er een kleine kans op een nabloeding. Daarom wordt vóór
functioneren van de lever. Daarnaast kan in het bloed het gehalte worden
de biopsie uw bloedstolling gecontroleerd. Na de biopsie blijft u een aantal
bepaald van de zogenoemde ‘tumormarkers’. Dit zijn speciale eiwitten die
uren in het ziekenhuis. Uw bloeddruk en pols worden tijdens het verblijf
door de tumor zelf worden aangemaakt.
regelmatig gecontroleerd. Als een operatie van de tumor in de lever wordt overwogen zijn de meeste
> Echografie/Contrast Echografie
artsen terughoudend met het verrichten van een leverbiopt. Dit om geen
Met een echografie ziet de arts of er afwijkingen zijn in uw lever. Een echo laat
verdere verspreiding van tumorcellen in de lever te krijgen.
zien hoe groot de lever is en of er een tumor zichtbaar is. Bij een echografie wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven. Tijdens het onderzoek ligt u op een
Leverbiopsie
onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd met een gel die geluidsgolven
01 Lever
goed geleidt. Daarna beweegt de arts het echoapparaat over uw buik. Het
02 Holle naald
echoapparaat zendt geluidsgolven uit en vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De verschillende soorten weefsels in en rond de lever kaatsen deze golven allemaal op een andere manier terug. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm en geven zo informatie over de lever. Een echografie is een eenvoudig onderzoek dat geen pijn doet. Om het echobeeld
01
verder te verbeteren wordt soms contrast gegeven via een injectie in een
02
ader van de arm, hierdoor worden de afbeeldingen duidelijker. > Leverbiopsie of leverpunctie Met een leverbiopsie of leverpunctie neemt de arts een stukje weefsel van de © Van der Zon – Visueel
lever weg onder plaatselijke verdoving. Dit gebeurt met een lange holle naald. Deze naald wordt rechts tussen uw ribben ingebracht en voorzichtig verder geschoven naar de lever. Daar haalt de arts een stukje weefsel weg. Dit wordt ook wel een leverbiopt genoemd. Het biopt wordt onder de microscoop onderzocht. Op die manier kan de arts vaststellen of er sprake is van > CT-scan of computertomografie
een leverziekte. Bij een tumor in de lever zal een leverpunctie vaak in combinatie met een
Met een CT-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Hierbij
echografie plaatsvinden. Dit noemen we ook wel een echogeleide leverbiopsie.
wordt gebruik gemaakt van röntgenstralen. Tijdens het onderzoek ligt u op
De arts ziet dan op het beeldscherm waar de naald precies ingebracht moet
een onderzoekstafel en wordt u langzaam door een kokervormige scanner
worden. Dit is nodig als er een bepaald stukje leverweefsel weggenomen
geschoven. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto’s van uw lever.
moet worden. Ook wordt een echogeleide leverbiopsie gedaan als de biopsie
Meestal wordt van tevoren contrastvloeistof in een ader gespoten. Hierdoor
zonder echo niet goed mogelijk is.
worden de afbeeldingen duidelijker.
Kanker in de lever
14
15
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> MRI-scan of magnetic resonance imaging
De keuze voor een behandeling hangt af van de mate waarin de kanker in de
Ook met een MRI-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Dit
lever zich heeft uitgebreid. Afhankelijk van de grootte van de tumor, de plaats van
onderzoek lijkt op een CT-scan. In plaats van röntgenstralen wordt een sterk
de tumor, het aantal tumoren en eventuele doorgroei of uitzaaiingen elders in het
magnetisch veld gebruikt. Ook voor dit onderzoek ligt u een kokervormige
lichaam, kan de arts verschillende behandelingen voorstellen.
scanner. Meestal krijgt u voor het onderzoek contrastvloeistof in een ader
Hieronder worden de verschillende behandelingen van primaire en secundaire
ingespoten. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto’s van uw lever.
leverkanker toegelicht.
De arts kan door een MRI het weefsel karakteriseren.
> Behandeling primaire leverkanker Als er sprake is van een primaire leverkanker, dan hangt de behandeling af van
Wat is de behandeling?
de grootte van de tumor en de kwaliteit van de leverfunctie. Dit wil zeggen dat er na het verwijderen van de tumor (en een deel van het omringende gezonde leverweefsel) nog voldoende gezond functionerend leverweefsel moet kunnen overblijven. Een operatie biedt dan in de meeste gevallen kans op genezing. Hieronder worden de meest gebruikelijke behandelingen toegelicht. Tegenwoordig
Aan de hand van de uitslagen van verschillende onderzoeken bepaalt de
worden steeds vaker combinaties van behandelingen toegepast.
arts welke behandeling mogelijk is. De arts zal de behandeling(en) uitvoerig > Operatie
met u bespreken.
Als het mogelijk is, worden kwaadaardige tumoren in de lever operatief
Afhankelijk van het stadium van de ziekte krijgt u een curatieve of palliatieve
verwijderd. De lever is een groot orgaan met veel reservecapaciteit. Als het
behandeling.
resterende deel van de lever gezond en groot genoeg is, kan het zieke deel verwijderd worden. Het resterende deel heeft dan voldoende capaciteit om
> Curatieve behandeling
alle functies uit te oefenen. Bovendien kan de lever na de operatie ook weer
aangroeien.
Een curatieve behandeling is een behandeling die gericht is op genezing. Bij een curatieve behandeling vindt altijd een operatie plaats. Soms wordt een operatie gecombineerd met andere (aanvullende) behandelingen.
In sommige gevallen is een operatie niet direct mogelijk. De arts zal eerst
> Palliatieve behandeling
met andere behandelingen proberen om de tumor(en) in de lever te verkleinen.
Wordt de kanker in de lever pas in een laat stadium ontdekt, dan is genezing
Ook kan de arts proberen om het gezonde weefsel van de lever groter te laten
erg moeilijk en vaak niet meer mogelijk. Een palliatieve behandeling is
worden. Als dit lukt, is een operatie vervolgens misschien wel mogelijk.
bedoeld om de ziekte zoveel mogelijk af te remmen en de klachten te verminderen. Een palliatieve behandeling kan b estaan uit een operatie, chemotherapie en bestraling of een combinatie van deze behandelingen. Kanker in de lever
16
17
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> Radiofrequente Ablatie (RFA)
weerstand en aften in de mond. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend zijn.
Bij RFA worden kankercellen vernietigd door ze te verhitten. Kankercellen
De bijwerkingen van de doelgerichte medicijnen zijn in het algemeen milder.
worden verhit tot ongeveer 80 graden. Tegen deze temperatuur zijn ze niet
Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt verwachten.
bestand, waardoor de cellen afsterven. Via een soort naald brengt de arts
Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen kunt doen.
een staafje in de lever. Met behulp van de echobeelden brengt de arts dit staafje tot in de tumor. Bij dit inbrengen ontplooit het staafje zich tot een
> TACE (transarteriële chemo-embolisatie)
soort parapluutje. Vervolgens wordt de hitte via het parapluutje verspreid en
Bij TACE wordt de zuurstofrijke bloedvoorziening die naar de tumor loopt
worden de kankercellen vernietigd. Deze behandeling kan ook tijdens een
onderbroken, waardoor de tumor afsterft. Deze behandeling wordt uitgevoerd
operatie worden gedaan.
door een interventieradioloog. Een interventieradioloog is een medisch specialist die zich heeft gespecialiseerd in het verrichten van radiologische onderzoeken
> Levertransplantatie
en behandelingen. De interventieradioloog brengt een dun slangetje via de lies
Soms is een levertransplantatie mogelijk. Dit kan echter alleen worden
door de bloedvaten, naar bloedvaten die naar de tumor gaan. Bij deze bloed-
gedaan als er een beperkt aantal kleinere tumoren is en er geen uitzaaiingen
vaten rondom de tumor wordt materiaal achtergelaten dat de slagaderlijke
zijn. Ook is er een aantal regels, waardoor veel patiënten niet in aanmerking
bloedstroom naar de tumor onderbreekt. De slagaderlijke bloedstroom zorgt
komen voor een levertransplantatie. Meer informatie over een levertrans-
normaal voor zuurstoftoediening. Als deze wordt onderbroken, krijgt de tumor
plantatie vindt u in de brochure ‘Levertransplantatie’.
geen zuurstofvoorziening. Deze behandeling kan ook gecombineerd worden met het plaatselijk achterlaten van chemotherapie. Dit wil zeggen dat er
> Chemotherapie en doelgerichte medicijnen
plaatselijk medicijnen worden achtergelaten. Ook kunnen er plaatselijk met
Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze
straling opgeladen bolletjes worden toegediend, die het tumorweefsel
medicijnen remmen de celdeling en worden ook wel cytostatica genoemd.
vernietigen.
Tegenwoordig worden bij leverkanker ook medicijnen gebruikt die zich vooral
richten op remming van de bloedvaten die de kwaadaardige tumor van bloed
> Stereotactische radiotherapie of bestraling
voorzien. Deze medicijnen worden ook wel doelgerichte medicijnen of ‘targeted
Een vrij nieuwe manier van bestraling is de stereotactische radiotherapie of
therapy’ genoemd.
bestraling. Dit wordt ook wel precisiebestraling genoemd. Deze bestraling
U kunt de medicijnen krijgen via een infuus of via tabletten. Chemotherapie
wordt alleen toegepast als de tumor niet te groot is en niet is doorgegroeid of
en doelgerichte medicijnen zijn een niet-lokale behandeling. Dat betekent
dichtbij bloedvaten ligt. Ook mogen er geen andere uitzaaiingen in het lichaam
dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam. De arts
aanwezig zijn. Voorafgaand aan de bestraling wordt een zeer nauwkeurig
stelt van tevoren de dosis van de medicijnen en de duur van de behandeling
driedimensionaal beeld van de lever gemaakt. Dit gebeurt met behulp van
vast.
een CT-scan of een MRI-scan. Op basis daarvan maakt de radiotherapeut een bestralingsplan. De tumor wordt vervolgens met een hoge dosis straling
Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die
heel gericht behandeld. Dit heeft als voordeel dat gezond weefsel zo min
u krijgt. Mogelijke bijwerkingen zijn vermoeidheid, misselijkheid, diarree,
mogelijk wordt blootgesteld aan de straling.
haaruitval, (tijdelijke) gevoelsstoornissen van handen en voeten, verminderde Kanker in de lever
18
19
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> Behandeling uitzaaiingen in de lever
verwachten. Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen
De behandeling van uitzaaiingen is niet alleen gericht op het aantal of de grootte
kunt doen.
van de tumor, maar ook op de oorsprong en de ligging van de uitzaaiingen. Omdat veel patiënten vaak ook uitzaaiingen op andere plaatsen in het lichaam
> Radiofrequente Ablatie (RFA)
hebben, is de behandeling echter meestal gericht op vertraging van het ziekte-
proces. Hieronder staan de verschillen behandelingsmogelijkheden:
Door RFA worden de uitzaaiingen verhit tot ongeveer tachtig graden zodat de kankercellen afsterven. Deze behandeling speelt een steeds belangrijkere rol bij de behandeling van uitzaaiingen in de lever. Soms wordt RFA toegepast
> Operatie
in combinatie met een operatie.
Ook bij uitzaaiingen van vooral darmkanker kan het zinvol zijn deze uitzaaiingen chirurgisch te verwijderen. Of de ingreep voor u zinvol is wordt bepaald door
> Plaatsen van stent
het aantal uitzaaiingen, de precieze plaats in de lever en de geschatte
hoeveelheid gezond leverweefsel die overblijft na de operatie.
Als de tumor in de lever het galafvoerkanaal afsluit, kan de arts besluiten om een buisje te plaatsen in één van de grote galkanalen in de lever. Dit buisje wordt ook wel een stent of endoprothese genoemd. Door het plaatsen
> Chemotherapie en doelgerichte medicijnen
van een buisje wordt de galafvoer weer hersteld, waardoor klachten, zoals
Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze
geelzucht en jeuk, verdwijnen. Het inbrengen van dit buisje vindt plaats tijdens
medicijnen remmen de celdeling waardoor de groei van de tumor en de
een ERCP. Tijdens een ERCP kan de arts met een flexibele buis (endoscoop)
uitzaaiingen wordt geremd. Deze medicijnen worden ook wel cytostatica
via de mond en de maag tot in de twaalfvingerige darm komen. Met behulp
genoemd. Tegenwoordig worden bij leverkanker ook medicijnen gebruikt die
van kleine instrumenten kan de arts een kleine ingreep uitvoeren, zoals het
zich vooral richten op remming van de bloedvaten die de kwaadaardige
plaatsen van een buisje in één van de grote galkanalen. Meer informatie over
tumor van bloed voorzien. Deze medicijnen worden ook wel doelgerichte
een ERCP vindt u in de brochure ‘ERCP’.
medicijnen of ‘targeted therapy’ genoemd.
U kunt de medicijnen krijgen via een infuus of via tabletten. Chemotherapie
> Leverperfusie
en doelgerichte medicijnen zijn een niet-lokale behandeling. Dat betekent
Bij leverperfusie wordt door middel van een operatie de lever geïsoleerd van
dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam. De arts
de rest van het lichaam, waarna een extreem hoge dosis chemotherapie
stelt van tevoren de dosis van de medicijnen en de duur van de behandeling
door de lever wordt geleid. Deze behandeling kan alleen uitgevoerd worden
vast.
als er geen uitzaaiingen elders in het lichaam zijn, en vindt momenteel maar in één ziekenhuis in Nederland plaats.
Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die u krijgt. Mogelijke bijwerkingen zijn vermoeidheid, misselijkheid, diarree,
> TACE (transarteriële chemo-embolisatie)
haaruitval, (tijdelijke) gevoelsstoornissen van handen en voeten, verminderde
Bij TACE wordt de zuurstofrijke bloedvoorziening die naar de tumor loopt
weerstand en aften in de mond. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend
onderbroken, waardoor de tumor afsterft. Deze behandeling wordt uitgevoerd
zijn. De bijwerkingen van de doelgerichte medicijnen zijn in het algemeen
door een interventieradioloog. Een interventieradioloog is een medisch
milder. Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt
specialist die zich heeft gespecialiseerd in het verrichten van radiologische
Kanker in de lever
20
21
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
onderzoeken en behandelingen. De interventieradioloog brengt een dun slangetje via de lies door de bloedvaten, naar bloedvaten die naar de tumor gaan. Bij deze bloedvaten rondom de tumor wordt materiaal achtergelaten wat de slagaderlijke bloedstroom naar de tumor onderbreekt. De slagaderlijke bloedstroom zorgt normaal voor zuurstoftoediening. Als deze wordt
Wat kunt u zelf doen?
onderbroken, krijgt de tumor geen zuurstof. Deze behandeling kan ook gecombineerd worden met het plaatselijk achterlaten van chemotherapie.
Als u kanker in de lever hebt, is het belangrijk dat u gezond leeft. U houdt uw
Dit wil zeggen dat er plaatselijk medicijnen worden achtergelaten. Ook
conditie en kwaliteit van leven dan zo goed en lang mogelijk op peil. De volgende
kunnen er plaatselijk met straling opgeladen bolletjes worden toegediend,
voedingsadviezen en leefregels zijn hierbij belangrijk:
die het tumorweefsel vernietigen. > Eet gezond en gevarieerd. Een diëtist kan u helpen met een persoonlijk > Stereotactische radiotherapie of bestraling
voedingsadvies;
Een vrij nieuwe manier van bestraling is de stereotactische radiotherapie of
> Het is verstandig om niet te roken en geen alcohol te gebruiken;
bestraling. Dit wordt ook wel precisiebestraling genoemd. Deze bestraling
> Probeer zoveel mogelijk te bewegen of te sporten, bij voorkeur in de buitenlucht;
wordt alleen toegepast als de tumor niet te groot is en niet is doorgegroeid of
> Probeer stress te vermijden;
dichtbij bloedvaten ligt. Ook mogen er geen andere uitzaaiingen in het lichaam
> Zorg voor voldoende (nacht)rust.
aanwezig zijn. Voorafgaand aan de bestraling wordt een zeer nauwkeurig driedimensionaal beeld van de lever gemaakt. Dit gebeurt met behulp van een CT-scan of een MRI-scan. Op basis daarvan maakt de radiotherapeut een bestralingsplan. De tumor wordt vervolgens met een hoge dosis s traling heel gericht behandeld. Dit heeft als voordeel dat gezond weefsel zo min mogelijk wordt blootgesteld aan de straling.
Hoe verder?
Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de behandeling van
Kanker in de lever is een ernstige en ingrijpende ziekte. De ziekte kan behoorlijk
leverkanker. Dit heeft geleid tot de hierboven beschreven behandelingen, die
veel invloed hebben op uw dagelijks leven en dat van uw naasten. Na de diagnose
echter (nog) niet in elk ziekenhuis kunnen worden toegepast. Uw arts zal de
breekt vaak een periode aan van angst, zorg en verdriet. Praat hierover met de
mogelijkheden voor uw specifieke situatie met u bespreken en u eventueel
mensen om u heen. Hoe moeilijk dat misschien ook is. Praat ook met uw huisarts
doorverwijzen naar een ander ziekenhuis.
en uw behandelend arts. Deze kan u waarschijnlijk meer vertellen over uw genezingskansen en vooruitzichten. Als u dat nodig hebt, kunt u via uw huisarts regelen dat u hulp krijgt van een psycholoog of andere hulpverlener. U kunt ook contact opnemen met een patiëntenvereniging om ervaringen uit te wisselen met lotgenoten.
Kanker in de lever
22
23
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Extra informatie of vragen?
Notities en vragen
Hebt u nog vragen, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900 - 20 25 625 (€ 0,15 pm) op werkdagen van 10.00 tot 14.00 uur E-mail
[email protected]
Internet
www.mlds.nl
Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over andere onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 26 voor extra informatie. Wilt u meer informatie? U kunt dan ook contact opnemen met de: > Nederlandse Leverpatiënten Vereniging
Telefoon: 033 – 46 12 231
E-mail:
[email protected]
Internet: www.leverpatientenvereniging.nl
Kanker in de lever
24
25
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Overzicht brochures Slokdarm- en Maagbrochures
Lever- gal- en alvleesklierbrochures
Brandend maagzuur
Acute alvleesklierontsteking
Functionele maagklachten
Chronische alvleesklierontsteking
Darmbrochures
Aambeien
Voeding en spijsvertering
Spijsvertering bij 50+ers
Coeliakie Darmflora
Maagkanker
Alvleesklierkanker
Diarree
Maagslijmvlies ontsteking
Galstenen
Dikkedarmkanker
Hepatitis
Divertikels en diverticulitis
Maagzweer
Deze brochures kunt u bestellen in de webshop op onze website www.mlds.nl, of via onze Infolijn, telefoon 0900 – 20 25 625 (€ 0,15 per minuut).
Onderzoek
Kinderen
Sondevoeding
Colonoscopie
Buikpijn bij kinderen
Sondevoeding via een neussonde
Diarree bij kinderen
Sondevoeding via een voedings stoma
Leveraandoeningen door alcohol gebruik
Corporate brochure
ERCP Voeding bij levercirrose
Gastroscopie
Voeding bij MDLaandoeningen
Sigmoïdoscopie
Rottige buiken boekje
Preventiebrochure
Verstopping bij kinderen
Kanker in de lever Slokdarmkanker
Algemene brochures
Preventie van spijsverterings aandoeningen
Ontlastings incontinentie Poliepen in de dikke darm
Levercirrose Levertransplantatie
Prikkelbare Darm Syndroom Verstopping Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Kanker in de lever
26
27
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
