IMPACT JAARVERSLAG 2009
‘STERKE SCHOUDERS’
Landelijk Kennis & Adviescentrum psychosociale zorg na rampen www.impact-kenniscentrum.nl
Sterke Schouders
VOORWOORD ........................................................................................................................................ 3 1.
IMPACT......................................................................................................................................... 5 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9
Landelijk Kennis & adviescentrum.................................................................................... 5 Doelstelling ....................................................................................................................... 5 Doelgroepen ..................................................................................................................... 6 Wettelijk Kader.................................................................................................................. 6 Directie.............................................................................................................................. 6 Raad van Toezicht............................................................................................................ 6 Raad van Advies............................................................................................................... 7 Gemeenschappelijke vergadering Raad van Toezicht/Raad van Advies ........................ 9 Personeel.......................................................................................................................... 9
2.
NATIONALE EN INTERNATIONALE VERANKERING ............................................................ 10
3.
ACTIVITEITEN EN PROJECTEN .............................................................................................. 12 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13
4.
EUROPESE ACTIVITEITEN ...................................................................................................... 31 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
5.
Bereikbaarheid en advisering ......................................................................................... 12 Impact als netwerkorganisatie ........................................................................................ 14 Kennis verzamelen, borgen en ontsluiten ...................................................................... 16 Project ‘Richtlijn Geüniformeerden’ ................................................................................ 18 Project ‘Implementatie Modelplan Nafase’ ..................................................................... 20 Project ‘Internationale Kennisbank’ ................................................................................ 21 Project ‘Update Rampenspirit’ ........................................................................................ 22 Project ‘Family Liaison Officer’ ....................................................................................... 23 Project ‘Resilience Monitor’ ............................................................................................ 24 Project ‘Stil IVC’ .............................................................................................................. 26 Project ‘ Help, ik heb geholpen’ ...................................................................................... 27 Project ‘Sterke Schouders’ ............................................................................................. 28 Project ‘Signalering Nafase’ ........................................................................................... 29
EUTOPA / EUTOPA IP................................................................................................... 31 VNET 2 ........................................................................................................................... 32 IPPHEC........................................................................................................................... 33 IPT (Informed Prepared Together) ................................................................................ 34 TENTS TP (The Network for Traumatic Stress – Training and Practice)....................... 35 JAARREKENING 2009 .............................................................................................................. 36
BIJLAGEN............................................................................................................................................. 38 I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII.
Adviezen 2009 ................................................................................................................ 39 Congressen, Symposia, werkconferenties, masterclasses 2009 ................................... 39 Bijeenkomsten georganiseerd door Impact .................................................................... 40 Presentaties 2009........................................................................................................... 40 Publicaties 2009 ............................................................................................................. 42 Impact in de media ......................................................................................................... 42 Nieuwsbrieven 2009 ....................................................................................................... 42 Gebruikte afkortingen ..................................................................................................... 44
2
Sterke Schouders
Voorwoord In 2009 ging Impact alweer het achtste jaar van haar bestaan in. Dit betekent dat we als kenniscentrum onze vorm hebben gevonden in relatie tot hulpverleners, bestuurders en beleidsmakers in het veld van de rampenhulpverlening. Er zijn sterke samenwerkingsverbanden ontstaan met de diverse partijen, er liggen producten op de plank voor als het mis gaat, we hebben een werkwijze ontwikkeld als makelaar tussen kennis en praktijk en er wordt hard gewerkt om de voorbereiding op rampen en calamiteiten verder te optimaliseren en op peil te houden. Daarbij is steeds het uitgangspunt dat het kenniscentrum ten dienste staat van de professionals, uitvoerende organisaties en verantwoordelijke bestuurders en overheden.
Voor 2009 stonden er dan ook weer veel zaken op het programma. Belangrijke projecten zoals de ontwikkeling van de richtlijn opvang geüniformeerden, en het ontwikkelen van de simulatie modelplan nafase voor gemeenten en veiligheidsregio’s zijn van start gegaan en worden met veel enthousiasme en inzet ondersteund door respectievelijk brandweer, politie, ambulance, reddingswerkers en defensie en voor de simulatie door gemeenten, veiligheidsregio’s en GHOR.
Ook kregen een aantal zaken een mooi vervolg. Zo werd in maart bekend gemaakt dat, op basis van het visiedocument ‘Monument voor de Brandweer’, dat Impact op verzoek van het ministerie van BZK opstelde, het besluit is genomen om daadwerkelijk over te gaan tot oprichting van een monument voor de brandweer. Er wordt een stichting opgericht om het project vorm te geven, ondersteund door een comité van aanbeveling. Het boekje ‘Wereld van Verschil’ dat Impact in 2008 uitbracht in samenwerking met het Nederlands Genootschap voor Burgemeesters was aanleiding voor Prof. mr. Pieter van Vollenhoven om met een delegatie van getroffenen van diverse rampen van gedachten te wisselen over vervolgstappen naar aanleiding van de lessen in Wereld van Verschil. Ook de Europese activiteiten blijven van belang om de kennis op grotere schaal binnen te halen. Zo organiseerde Impact in juni de derde bijeenkomst binnen het project V-NET, European Network of Victims of Terrorism, in Amsterdam. Onder de gastsprekers bevonden zich minister van Justitie Hirsch Ballin, en de oprichters van One Heart Global, een Amerikaanse organisatie die slachtoffers van terrorisme op de lange termijn ondersteunt met psychosociale hulp. Sociale cohesie stond die dag centraal en getroffenen maakten ons duidelijk hoe zij daar een belangrijke rol in kunnen vervullen. Ook kwam het Standing Committee of crisis and disaster psychologists van de European Federation of Psychologists Associations op uitnodiging van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) en Impact in Amsterdam bij elkaar. Op de agenda staan de rampen en calamiteiten waarbij meerdere Europese landen betrokken zijn, of slachtoffers vanuit verschillende landen, en de voorbereiding op
3
Sterke Schouders
een goede psychosociale opvang van de slachtoffers en getroffenen. Zo worden ook de lessen met betrekking tot de psychosociale zorg na de crash met Turkish Airlines op Schiphol in februari van dit jaar hierin meegenomen. Zo leren wij van de incidenten uit andere Europese landen waarbij diverse nationaliteiten zijn betrokken.
Niet alleen houdt Impact zich bezig met de voorbereiding op een goede psychosociale zorg maar ook in de acute fase en op langere termijn na de ramp biedt Impact ondersteuning met adviezen en concrete producten. Impact heeft na de poldercrash op Schiphol advies uitgebracht en ondersteunt de nazorg nog steeds. In mei heeft Impact, naar aanleiding van de aanslag op Koninginnedag, een online Informatie en Verwijscentrum ingericht. Aan het eind van 2009 brachten we de interviewbundel ‘Sterke Schouders’ uit, waarin geüniformeerde hulpverleners openhartig vertellen over hun ervaringen tijdens en na een schokkende gebeurtenis. Het boekje is met veel waardering ontvangen en draagt bij aan de bewustwording van de impact die ingrijpende gebeurtenissen kan hebben, zelfs als je voor je beroep daarvoor opgeleid en getraind bent. Het is een mooie voorloper van de richtlijn opvang geüniformeerden die eind 2010 zal worden gepubliceerd. ‘Sterke Schouders’ is tevens het motto van dit jaarverslag, want hulpverleners vervullen een onmisbare maatschappelijke rol, die respect verdient.
Magda Rooze Directeur.
4
Sterke Schouders
1. Impact 1.1
Landelijk Kennis & adviescentrum
Impact is het landelijk kennis & adviescentrum voor psychosociale zorg na rampen. Het adviseert hulpverleningsorganisaties, bestuurders en overheden en biedt een integraal basispakket aan dienstverlening voor advies in alle fasen van een ramp. Hiermee bestrijkt Impact de gehele veiligheidsketen van proactie, preventie, preparatie tot respons. Voor de geneeskundige keten waaronder de psychosociale zorg valt, betekent dit: advisering op het gebied van de voorbereiding op rampen, advies in de acute fase en in de nazorgfase.
Impact is de makelaar tussen wetenschap en praktijk zoals weergegeven in onderstaand schema. Advisering (Inter)nationale kennis uit wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaringen
Kennisproducten (referentiekader Impact)
-ad hoc -beleidsvorming Kennisverspreiding
Internationale samenwerking
- presentaties - publicaties Bewustwording
Werkveld Impact
Impact biedt kennis en expertise op maat, werkt vraaggestuurd, biedt concrete producten en diensten, werkt in projectvorm, is multidisciplinair georiënteerd en heeft een groot nationaal en internationaal netwerk.
Impact is een organisatie met een zakelijke, heldere aanpak met een sterk communicatieve stijl. De psychosociale zorg na rampen verdient een professionele en kwalitatief sterke aanpak, gezien de kwetsbaarheid van het onderwerp. Impact maakt veel werk van haar netwerk en onderhoudt actief het contact met haar stakeholders.
1.2 Doelstelling Impact heeft tot doel het bevorderen van kwalitatief hoogwaardige en adequaat georganiseerde psychosociale zorg na rampen. Tot het takenpakket van Impact horen het bundelen van ervaring en
5
Sterke Schouders
wetenschappelijke kennis, het inzichtelijk maken en beschikbaar stellen hiervan voor uiteenlopende doelgroepen en het bevorderen van samenwerking tussen betrokken partijen. De activiteiten van Impact zijn erop gericht het rampenbewustzijn en de 'disaster preparedness' te bevorderen.
1.3 Doelgroepen Impact richt zich op hulpverleningsorganisaties, beleidsmedewerkers, bestuurders en publiek. Daarnaast raadpleegt Impact regelmatig getroffenen. De kennis en ervaringen van getroffenen zijn nodig om te komen tot een passend zorgaanbod bij rampen.
1.4 Wettelijk Kader De formele verantwoordelijkheidsverdeling van de psychosociale zorg is vastgelegd in de onderstaande wetten: •
Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid 1990 (artikel 2)
•
Kwaliteitswet zorginstellingen 1996
•
Wet Kwaliteitsbevordering Rampenbestrijding 2004
•
Besluit kwaliteitscriteria planvorming rampenbestrijding (artikel 15)
•
Wet bescherming persoonsgegevens 2000
•
Besluit informatie inzake rampen en zware ongevallen 1994
•
Wet Publieke Gezondheid 2008
•
Wet op de Veiligheidsregio’s (9 febr.2010 door de Eerste Kamer aangenomen).
1.5 Directie Impact kent een directeur/bestuurder. Zij is belast met het besturen van de stichting en heeft de dagelijkse leiding van Impact. Zij legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht en wordt in het inhoudelijke beleid ondersteund door de Raad van Advies. De Raad van Advies kan gevraagd en ongevraagd advies geven.
1.6 Raad van Toezicht De Raad van Toezicht van Impact is belast met de strategie en houdt conform de statuten toezicht op het beleid van de directeur, op het financiële beleid en op de algemene gang van zaken. De Raad van Toezicht staat de directeur met raad terzijde, brengt ook op eigen initiatief advies uit en vervult een bemiddelende rol bij vraagstukken die onderwerp zijn van bestuurlijke besluitvorming. Samenstelling De Raad van Toezicht bestaat uit vijf onafhankelijke leden, te weten:
6
Sterke Schouders
•
De heer dr. W. Kuiper, directeur-bestuurder van de Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs. De heer Kuiper is de voorzitter van de Raad van Toezicht.
•
Mevrouw drs. M.L. Bot, directeur patiëntenzorg a.i. Erasmus MC. Lid Raad van Toezicht Trimbosinstituut. Lid Raad van Commissarissen Centrada.
•
De heer mr. A.J. Heerma van Voss, voormalig hoofdredacteur Maandblad Geestelijke volksgezondheid(MGv).
•
Mevrouw drs. L.V. Jonkers, partner Organisatie- en Adviesbureau ‘Change Managements Consultants’, voormalig RGF, voormalig directeur GGD Zuid-Holland Noord en voormalig bestuurslid GGD Nederland.
•
Mevrouw dr. B.E.C. Plesch, consultant bij Alons & Partners Consultancy.
Vergaderingen In 2009 heeft De Raad vier keer vergaderd. Hierin is uitgebreid gesproken over de visie ontwikkeling van Impact, met de nadruk op de strategische richting in de komende jaren. Ook de financiële resultaten 2008, de halfjaarcijfers 2009 en de financiële meerjaren-prognose stonden op de agenda. Tevens werd in iedere vergadering een update gegeven van de voortgang van de diverse projecten. Daarnaast is de Raad geraadpleegd en geïnformeerd met betrekking tot de advisering bij de poldercrash van Turkish Airlines, Koninginnedag, de mogelijke uitbraak van de nieuwe influenza A (H1N1), en de Q-koorts.
1.7 Raad van Advies De Raad van Advies bestaat uit experts uit diverse disciplines. De Raad van Toezicht benoemt de voorzitter en leden van deze raad op voordracht van de directeur en na raadpleging van de zittende leden van de Raad van Advies. De Raad van Advies adviseert de directie en geeft algemene richtlijnen voor het te voeren inhoudelijk beleid. Deze advisering kan op diverse manieren plaatsvinden. Zo worden de experts om advies gevraagd in geval van specifieke advisering bij een schokkende gebeurtenis, verlenen zij hun medewerking bij één van de projecten die door Impact uitgevoerd worden. Jaarlijks komen alle leden bijeen. Samenstelling De Raad van Advies bestond in 2009 uit de volgende leden:
7
Sterke Schouders
• De heer prof. dr. B.P.R. Gersons, voorzitter van de Raad van Advies. Hoogleraar psychiatrie AMC/universiteit van Amsterdam; wetenschappelijk adviseur Centrum’45.
• De heer prof. dr. R.J. Kleber, vice-voorzitter van de Raad van Advies. Hoogleraar psychotraumatologie verbonden aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht en Hoofd Onderzoek Centrum ’45 en IVP.
• De heer M.J.J. Hoejenbos, MD, MPH. Oud-marine-arts en sociaal geneeskundige, directeur Hoejenbos Health Consultancy.
• De heer dr. Ir. E. Lebret. Portefeuillehouder R&D, Sector Milieu en Veiligheid van het RIVM; deeltijdhoogleraar Environmental Health Impact Assessment aan het Institute of Risk Assessment Sciences, Universiteit Utrecht.
• Drs. J. van Lidth de Jeude. Voormalig burgemeester, voormalig voorzitter Commissie Financiële Afwikkeling (CFA) Enschede en Volendam.
• De heer drs. W.J. Martens. Psycholoog/psychotherapeut, voormalig hoofd afdeling Individuele Hulpverlening Koninklijke Landmacht.
• Mevrouw drs. C.J.A.M. de Roos. Klinisch psycholoog/behandelcoördinator TopGGZ erkend Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen, Leiden.
• Mevrouw drs. A. van der Wurff. Coördinator Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen en staffunctionaris Dienstverlening Dimence, voorzitter Overleg Psychosociale Rampenopvang (OPRON).
In 2009 is uitgebreid gesproken over de visie-ontwikkeling van Impact met de focus op de inhoudelijke invulling hiervan. Ook heeft de Raad advies gegeven bij een aantal schokkende gebeurtenissen zoals de poldercrash met Turkish Airlines, de aanslag op Koninginnedag, en de Q-koorts.
Een aantal leden vervult een adviesrol bij projecten die door Impact worden uitgevoerd. Prof. Gersons maakte deel uit van de klankbordgroep van het project ‘Help, ik heb geholpen’, een project dat eind
8
Sterke Schouders
2009 afgerond is. Prof. Kleber is lid van de klankbordgroep van het project Resilience Monitor, de heer Hoejenbos is voorzitter van de netwerkorganisatie ‘Update Rampenspirit’.
1.8 Gemeenschappelijke vergadering Raad van Toezicht/Raad van Advies In de statuten van Stichting Impact is vastgelegd dat er jaarlijks een gemeenschappelijke vergadering dient plaats te vinden van de Raad van Toezicht en de Raad van Advies. Deze vergadering is bedoeld om de Raad van Advies en de Raad van Toezicht de gelegenheid te geven elkaar te informeren en te bevragen over voor Impact belangrijke onderwerpen en de binding te versterken. In het kader van de visie-ontwikkeling van Impact, een onderwerp dat in beide Raden uitvoerig is besproken, is besloten om de gemeenschappelijke vergadering van 2009 te verplaatsen naar begin 2010. Tijdens deze vergadering, die begin februari 2010 plaatsvond, is het proces visie-ontwikkeling afgerond.
1.9 Personeel Op 31 december 2009 waren acht medewerkers in dienst bij Impact: een directeur (100%), twee senior beleidsmedewerkers (beiden 100%), twee beleidsmedewerkers (100% en 67%), een projectmedewerker (20%), een persoonlijk assistente (89%) en een projectassistente (56%). Vier van deze medewerkers werken in deeltijd en vier fulltime (zie de percentages achter de functies). De leeftijd van medewerkers varieert van 24 tot 57 jaar. In maart 2009 waren er twee vacatures, te weten de vacature Beleidsmedewerker Onderzoek en Ontwikkeling en Sr. Beleidsmedewerker Zorg en Veiligheid, welke in april en juni 2009 respectievelijk zijn ingevuld. Naast de genoemde medewerkers in dienst van Impact, maakt Impact nog gebruik van: •
een secretariaatsbureau voor het aannemen van telefonische boodschappen en administratieve ondersteuning
•
een vertaalbureau voor het leveren van vertaalwerk
•
twee bureaus voor internet hosting, vormgeving en programmering van de website
•
een extern accountant voor de financiële administratie en personeelszaken
•
een communicatieadviseur
•
externe consultants
•
bureaus voor communicatie
•
bureaus voor grafische vormgeving
•
een projectmedewerker op geleide van de lopende projecten.
. Het percentage ziekteverzuim onder de medewerkers van Impact bedroeg in 2009: 1,33 %.
9
Sterke Schouders
2. Nationale en internationale verankering Nederland Impact streeft naar inbedding van haar dienstverlening en producten in bestaande structuren. •
Impact werkt mee aan de inrichting van het Centrum Gezondheid en Milieu om tot een integrale werkwijze te komen tussen de verschillende partners die betrokken zijn bij incidenten en rampen. Het gaat hierbij om het Team Medische Milieukunde, het centrum Gezondheidsonderzoek bij Rampen (cGOR) het Back Office Geneeskundige Informatie (BOGI), Impact en NIVEL.
•
Voor het ministerie van BZK treedt Impact op als het kenniscentrum dat uitwerking geeft aan het beleid aangaande de nafase van rampen
•
Het ministerie van Defensie ziet Impact als landelijk kenniscentrum dat het kennisgebied psychosociale zorg na rampen vanuit civiel militaire invalshoek kan ontsluiten en beschikbaar kan maken voor het specifieke kennisdomein van defensie
•
De samenwerking Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid (NIFV)/Impact is vastgelegd in een samenwerkingsconvenant; de samenwerking wordt verder uitgebouwd in het kader van de vorming van de GHOR Academie
•
Impact maakt deel uit van het dagelijks en algemeen bestuur van de Nederlandstalige Vereniging voor Psychotrauma (NtVP)
•
Voor de kennisfunctie zoekt Impact aansluiting bij ARQ, de koepel van organisaties voor psychotrauma, onder regie van Centrum '45
•
Impact werkt samen met het Veiligheidsberaad in het kader van de nafase
•
Impact oriënteert zich op samenwerking in het kader van de Landelijke Ondersteuningsstructuur Fysieke Veiligheid.
Europa Impact heeft als Europees doel het samenbrengen van de verschillende Europese netwerken die alle op hun eigen deelgebied actief zijn. Bijvoorbeeld ‘Civil Protection’, het psychosociale netwerk van het internationale Rode Kruis, ‘Public Health’, het netwerk van Europese psychologen en het wetenschappelijke netwerk zoals bijeen in de ‘European Society for Traumatic Stress Studies’. Hieromheen bevindt zich een wereldwijd netwerk van de ‘International Society for Traumatic Stress Studies’ (ISTSS), WADEM (‘World Association for Disaster Medicine’), ‘World Health Organisation’ en de Verenigde Naties.
Impact maakt deel uit van deze netwerken en vindt dat dwarsverbindingen tussen deze netwerken nodig zijn om voor het beleidsterrein van Impact een maximale opbrengst te genereren. Impact wil haar kennis en ervaring op het gebied van het onderhouden van netwerken graag inzetten voor het samenbrengen van de relevante expertise van deze internationale netwerken.
10
Sterke Schouders
De voorwaarden bij Impact zijn daarvoor aanwezig: een Engelstalige website, een internationale nieuwsbrief, kennis van de mogelijkheden voor digitale ondersteuning van deze netwerken en ervaring in het organiseren van (internationale) netwerkbijeenkomsten. Standing Committee disasters and crisispsychologists Sinds begin 2006 heeft de directeur van Impact zitting in het ‘Standing Committee disasters and crisispsychologists’ van de ‘European Federation of Psychologists’ Associations’ (EFPA). Het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) maakt deelname aan dit netwerk mogelijk.
Daarnaast neemt Impact actief deel aan diverse Europese projecten: •
EUTOPA (European Guideline for Targetgroup Oriented Psychosocial Aftercare)
•
VNET 2 (European Network of Victims of Terrorism)
•
IPPHEC (Improve the Preparedness to give Psychological Help in Events of Crisis), gericht op de psychosociale zorg die binnen ziekenhuizen wordt geboden aan getroffenen van rampen
•
IPT (Informed Prepared Together), waarin de resultaten van diverse voorgaande Europese projecten op het gebied van zorg na rampen samengebracht worden
•
TENTS (The European Network for Traumatic Stress)
Meer informatie over deze projecten vindt u in hoofdstuk 4, pagina 31.
11
Sterke Schouders
3. Activiteiten en projecten Het programma van Impact bestaat uit een basisprogramma gefinancierd uit de basissubsidie, plus opdrachten met aanvullende financiering. De ministeries van VWS, BZK en Defensie financieren de basissubsidie. Het ministerie van VWS is accounthouder voor het basisprogramma, dat bestaat uit de volgende activiteiten: •
Bereikbaarheid en advisering
•
Impact als netwerkorganisatie
•
Kennis verzamelen, borgen en ontsluiten/kennissynthese
Daarnaast voerde Impact in 2009 via aanvullende financiering opdrachten uit voor de ministeries van BZK en VWS, de Europese Commissie, de Gratama Stichting, en de Stichting Achmea Slachtoffer en Samenleving. Impact stelt elk jaar een werkprogramma op. Dit werkprogramma bevat meerjarige programma ’s en nieuwe projecten. Voor de bepaling van het werkprogramma zijn de beleidskaders van de ministeries van VWS, BZK en Defensie van belang. Daarbij werkt Impact vraaggestuurd en worden de vragen vanuit het veld vertaald in concrete producten en diensten.
Hieronder volgt een beschrijving van de basisactiviteiten en de projecten van Impact in Nederland, In hoofdstuk 4 worden de Europese activiteiten belicht.
3.1
Bereikbaarheid en advisering
Doelstelling Impact geeft advies op het gebied van de psychosociale zorg na rampen en is daarvoor 24 uur per dag beschikbaar. Deze advisering omvat het volgende: •
beschikbaarheid voor advisering van het veld van GGD en GHOR inzake rampen en calamiteiten
•
ondersteuning van de professionals met inhoudelijke adviezen in de uitvoering van de psychosociale zorg na rampen;
•
ondersteuning van beleidsmakers in de opzet van het beleid rondom psychosociale zorg op de middellange en lange termijn;
•
advisering van het openbaar bestuur in hun besluitvorming op basis van up to date evidence based kennis rondom psychosociale zorg.
•
advisering Militaire Geestelijke Gezondheidszorg (MGGZ)
12
Sterke Schouders
Het doel van 24-uurs beschikbaarheid van advies op het gebied van de psychosociale zorg na rampen is essentieel in geval van een ramp en/of calamiteit. In rampomstandigheden bestaat grote behoefte aan op maat gesneden adviezen, die direct toegepast kunnen worden in de acute fase. Werkwijze Medewerkers van Impact kunnen als adviseur ingeschakeld worden door hulpverleningsorganisaties en overheden. Daarnaast is een nationaal netwerk van experts beschikbaar via de expertise databank. Impact wordt ondersteund door een Raad van Advies met gezaghebbende leden, die op specialistische gebieden geconsulteerd kunnen worden. Naast advies in de acute fase is na een ramp of calamiteit advies op aanvraag beschikbaar bij het opstellen van protocollen, richtlijnen e.d.
Producten •
24-uurs bereikbaarheid -
Impact onderhoudt een 24-uurs bereikbaarheidsdienst ten behoeve van professionals, bestuurders en overheden voor advies inzake calamiteiten en rampen
-
in het kader van de inzet bij calamiteiten en rampen zijn ook experts via Impact te raadplegen en beschikbaar. Dit betreft experts op het operationele niveau uit het expertisenetwerk en de adviseurs van de Raad van Advies van Impact.
•
Advisering -
Impact geeft uitgebreid advies naar aanleiding van rampen en crises aan professionals en beleidsmakers vanuit de verschillende overheden en bestuurders
-
Impact wordt als adviseur betrokken bij beleidsvoorbereidende advisering.
Adviezen uitgebracht in 2009 In Februari 2009 heeft Impact op verzoek van de GGD Kennemerland advies uitgebracht met betrekking tot de psychosociale nazorg voor de getroffenen en nabestaanden van de poldercrash van Turkish Airlines. Meteen na het ongeluk is door Impact informatie beschikbaar gesteld in het Nederlands, Engels en Turks. Deze informatie bevatte een verwijzing naar de diverse organisaties voor hulpverlening, als ook informatie voor getroffenen en hulpverleners zelf over de mogelijke gevolgen op langere termijn van het ongeluk. Vervolgens is een programma opgezet met de GGD Kennemerland om de getroffenen te volgen ten einde de ontwikkeling van psychosociale klachten tijdig te signaleren. Daarnaast is er advies gegeven met betrekking tot de herdenkingsbijeenkomst. Op verzoek van de gemeente Apeldoorn heeft Impact advies uitgebracht met betrekking tot de psychosociale opvang van getroffenen, nabestaanden en betrokkenen die het ongeluk op Koninginnedag van dichtbij hebben meegemaakt. Meteen na het ongeluk is door Impact een online Informatie en Verwijscentrum (IVC) gemaakt met verwijzing naar de diverse hulpverlenende
13
Sterke Schouders
organisaties en informatie voor getroffenen, nabestaanden en direct betrokkenen. Ook is er advies gegeven met betrekking tot de herdenkingsbijeenkomst. In samenwerking met ARQ heeft Impact meegewerkt aan de website ‘De schok te boven’, welke opgezet is voor de getroffenen van het busongeluk in Spanje. Impact heeft hiervoor informatie voor getroffenen en factsheets aangeleverd en meegewerkt aan de opzet van deze site. Met het oog op de mogelijke uitbraak van de nieuwe influenza A (H1N1) heeft Impact een eigen bedrijfsnoodplan opgezet in geval de medewerkers door de griep getroffen zouden worden. Daarnaast is op verzoek van het cGM/RIVM een advies uitgebracht over de psychosociale nazorg bij een dergelijke grieppandemie. Ook voor de Q-koorts en de mogelijke psychosociale gevolgen daarvan heeft Impact advies uitgebracht aan het cGM/RIVM. Voor een compleet overzicht van de in 2009 door Impact uitgebrachte adviezen verwijzen wij u naar bijlage I, op pagina 39.
3.2
Impact als netwerkorganisatie
Doelstelling Impact onderhoudt actief de relevante netwerken in de rampenhulpverlening. Impact maakt daarbij gebruik van bestaande netwerken, die zij verder ontsluit en verbindt. Dit doet Impact vanuit de overzichtsfunctie die zij heeft over het gehele multidisciplinaire veld, dat verschillende beleidsterreinen bestrijkt. Voor een goede en snelle ontwikkeling van het kennisveld participeert Impact ook in het Europese en internationale netwerk.
Wat doet Impact hiervoor? •
Inventariseren van experts uit de verschillende netwerken
•
opzetten en onderhouden van een landelijke expertisedatabank
•
verzorgen van netwerkdagen waarbij de laatste ontwikkelingen vanuit het wetenschappelijke veld en de ervaringen vanuit de (internationale) praktijk besproken worden
•
bijeenbrengen van experts uit de verschillende netwerken en de verschillende disciplines om verbindingen te leggen en een meerwaarde te creëren
•
aanbieden van ondersteunende structuren voor de verschillende netwerken.
14
Sterke Schouders
Nederlandse netwerken •
Geestelijk verzorgers (alle denominaties)
•
netwerk van burgemeesters
•
coördinatoren gemeentelijke processen Veiligheidsregio’s
•
Raad van RGF’en en GHOR regio’s
•
netwerk ambtenaren Openbare Orde en Veiligheid
•
netwerk gemeentelijke secretarissen
•
GGD’en
•
OPRON (Overleg Psychosociale Rampen Opvang Nederland)
•
Netwerk van Militaire Geestelijke Gezondheidszorg
•
Netwerk sleutelfiguren en organisaties grote etnische groepen in Nederland.
Europees en internationaal netwerk Een belangrijk doel van Impact is het samenbrengen van de verschillende Europese netwerken die alle op hun eigen deelgebied actief zijn. Denk hierbij aan: ‘Civil Protection’, het psychosociale netwerk van het internationale Rode Kruis, ‘Public Health’, het netwerk van Europese psychologen, het wetenschappelijke netwerk zoals bijeen in de ‘European Society for Traumatic Stress Studies’ (ESTSS). Hieromheen bevindt zich een wereldwijd netwerk van de ‘International Society for Traumatic Stress Studies’ (ISTSS), WADEM (‘World Association for Disaster Medicine’), World Health Organisation (WHO) en de Verenigde Naties.
Impact maakt deel uit van deze netwerken en communiceert met deze netwerken via een Engelstalige website en een internationale nieuwsbrief. De Europese en internationale netwerken staan garant voor een snelle opbouw van de kennis voor het Nederlandse veld.
Producten •
Onderhouden van de expertisedatabank: -
het up-to-date houden van de experts en hun gegevens
-
het identificeren van nieuwe experts
-
de aanvulling met experts binnen de verschillende disciplines zoals maatschappelijk werkers, slachtofferhulp, adviseurs op het gebied van het openbare bestuur, communicatie-experts etc.
•
onderhouden van de diverse netwerken; naast de specifieke netwerken zoals eerder genoemd zijn er bijvoorbeeld nog -
netwerken met betrekking tot cultuur en trauma
15
Sterke Schouders
-
het netwerk van de Militaire Geestelijke Gezondheidszorg
-
het netwerk van de kinderexperts etc.
•
bijwonen van congressen en symposia
•
faciliteren van het landelijk OPRON netwerk en de vergaderingen
•
faciliteren van het netwerk geestelijk verzorgers
•
opzetten en ondersteunen van de regionale netwerken geestelijk verzorgers
•
participeren in het Europese netwerk
•
ondersteuning bij de ontwikkeling van relevante netwerkpartners op nationaal en internationaal niveau voor de Militaire Geestelijke Gezondheidszorg.
Activiteiten in 2009 Na de poldercrash van Turkish Airlines in februari 2009 heeft Impact een Informatie- en Verwijscentrum ingericht, waar ondermeer verwijzingen te vinden waren naar de geestelijke verzorgers die gespecialiseerd zijn in de opvang van getroffenen van diverse culturen.
In oktober 2009 organiseerde Impact de tweejaarlijkse bijeenkomst van het ‘Standing Committee disasters and crisis psychologists’ , een europees netwerk van de ‘European Federation of Psychologists’ Associations’ . Tijdens deze tweedaagse meeting in Amsterdam werd uitvoerig gesproken over de ‘lessons learned’ bij diverse recente Europese rampen en gebeurtenissen.
Voor een overzicht van de door de directeur en de beleidsmedewerkers van Impact bezochte congressen, symposia, werkconferenties en ‘masterclasses’: zie bijlage II op pagina 39.
3.3
Kennis verzamelen, borgen en ontsluiten
Doelstelling Impact verzamelt, borgt en levert kennis en expertise op het gebied van psychosociale zorg na rampen. Deze kennis en expertise zijn nodig voor een goede voorbereiding van inhoud en organisatie van de psychosociale zorg. Er bestaat in de markt een behoefte aan een kenniscentrum dat al deze kennisdomeinen bestrijkt en de verzamelde kennis bundelt, borgt en ontsluit. Impact verzamelt de kennis op basis van vragen uit het veld en brengt de verschillende kennisgebieden in kaart. Impact borgt de kennis via het papieren archief, de digitale kennisbank en de specialistische bibliotheek van het kenniscentrum. Impact ontsluit de kennis via de website, de kennisbank, ‘factsheets’, presentaties en workshops, en de digitale nieuwsbrief, die 4x per jaar verschijnt en verspreid wordt onder ruim 1500 abonnees.
16
Sterke Schouders
Wat doet Impact hiervoor? •
Bijhouden van de relevante wetenschappelijke literatuur, protocollen en richtlijnen, het verzamelen van ‘best practices’ en het verzamelen van ‘lessons learned’
•
consultatie van getroffenen van alle rampen in Nederland
•
beheren van het digitale en het papieren archief op het gebied van psychosociale zorg na rampen. Deze archieven bestaan uit wetenschappelijke literatuur, protocollen en richtlijnen, voorlichtings- en foldermateriaal
•
expliciteren van kennis die in hoofden van mensen zit
•
ontsluiten van kennis ten behoeve van professionals, beleidsmakers en bestuurders
•
verzorgen van presentaties inclusief materiaal, waaronder presentaties over de Multidisciplinaire Richtlijn vroegtijdige interventies
•
verspreiden van kennis via de media
•
publiceren van de verzamelde kennis in gebundelde en bewerkte vorm
•
verzamelen van kennis op Europees en internationaal niveau ten behoeve van het Nederlandse veld door deelname aan Europese en internationale congressen.
Enkele voorbeelden van de kennissynthese in 2009:
Tijdens ECOTS (European Congress on Traumatic Stress) in Oslo gaf Impact in samenwerking met het Landelijk Kenniscentrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie een workshop over het onderwerp ‘kinderen en trauma’, werd er in een panel van Europese experts inhoudelijk gesproken over het belang van een Europese richtlijn Vroegtijdige Interventies, en werd er aan de hand van een presentatie ingegaan op de effecten van herdenken en de rol van monumenten. Impact verleende haar medewerking door middel van workshops en presentaties aan diverse congressen in Nederland, zoals het congres ‘Crisisbeheersing na rampen en calamiteiten’, en het NtVP congres. In het decembernummer van het wetenschappelijk tijdschrift Nursing & Health Sciences werd in een artikel van de hand van medewerkers van Impact en Trimbos ingegaan op de multidisciplinaire richtlijn voor vroegtijdige interventies. In de bijlagen vindt u vanaf pagina 39 een totaal overzicht van de presentaties, publicaties en de artikelen uit de nieuwsbrief 2009. Digitale kennisbank Via de kennisbank wordt wetenschappelijke kennis over de psychosociale gevolgen van rampen beschikbaar gemaakt.
17
Sterke Schouders
Impact blijft door middel van literatuursearches en aanbod vanuit het (internationale) netwerk op de hoogte van nieuw onderzoek op het gebied van psychosociale zorg na rampen, terrorisme, veerkracht en crisiscommunicatie. Vervolgens maakt Impact deze nieuwe uitgaven beschikbaar via de verschillende categorieën van de kennisbank online.
De digitale kennisbank kent acht categorieën: 1. documentatie rampen: een overzicht van de (gezondheids)onderzoeksactiviteiten uitgevoerd na nationale rampen en ernstige calamiteiten. Daarnaast is algemene informatie opgenomen over bepaalde rampen 2. expertise: een overzicht naar GHOR-regio van hulpverleners, deskundigen en organisaties met expertise op het gebied van psychosociale zorg na rampen 3. protocollen: deze beschrijven de inhoud van de hulpverlening. Ze hebben vooral betrekking op verwerking van schokkende gebeurtenissen 4. draaiboeken: documenten die de organisatie van de psychosociale zorg beschrijven. Het betreft zowel de psychosociale zorg na rampen als de psychosociale zorg bij kleinschalige incidenten 5. wetenschappelijke artikelen: een overzicht van (inter)nationale artikelen over psychosociale zorg na rampen en ernstige calamiteiten 6. voorlichtingsmateriaal: folders en brochures die gebruikt worden als onderdeel van de psychoeducatie voor getroffenen 7. overige informatie: algemene informatie over psychosociale zorg na rampen 8. opleidingen: een overzicht van opleidingen op het gebied van psychosociale zorg na rampen.
3.4 Project ‘Richtlijn Geüniformeerden’ Achtergrond informatie Impact stelt een richtlijn op voor de organisatie van psychosociale ondersteuning van geüniformeerde hulpverleners na schokkende gebeurtenissen. De richtlijn zal de praktijk van de collegiale ondersteuning bij o.a. defensie, politie, brandweer, ambulancediensten en reddingsbrigade ondersteunen door de huidige inzichten van het wetenschappelijk onderzoek op dit gebied te beschrijven. Daarnaast vormen goede praktijkvoorbeelden een basis voor aanbevelingen die gedragen worden door het veld. De richtlijn geeft de opvangteams een standaard voor een opvangmodel dat ‘evidence based’ is en dat zij kunnen toepassen binnen de eigen organisatie.
Doelstelling en doelgroep Het doel van de richtlijn is optimale psychosociale opvang voor de geüniformeerde hulpverlener te garanderen, opdat gezondheidsklachten en werkuitval worden voorkomen. De erkende
18
Sterke Schouders
beroepsverenigingen worden nauw betrokken om de inhoud bij de dagelijkse praktijk te laten aansluiten. Door de richtlijn zal meer eenduidigheid in de opvang ontstaan. De geüniformeerde hulpverleners bij politie, brandweer, ambulancediensten, defensie, en reddingsbrigade vormen de doelgroepen voor dit project. Daarnaast wordt bekeken welke beroepsgroepen en (vrijwilligers-) organisaties nog bij de richtlijn betrokken zullen worden. Ook professionele hulpverleners (psychiaters, psychologen, bedrijfsartsen en huisartsen) worden nauw bij de richtlijn betrokken. Werkwijze In een oriënterende fase is het veld verkend. Relevante personen en organisaties zijn gecontacteerd, en het besluit is genomen om de richtlijn op te stellen conform de ‘evidence-based’ methodiek, zoals gebruikt bij de NVAB en het Trimbos Instituut. Kennis uit de wetenschap wordt aangevuld met (praktijk)onderzoek en ‘best practices’. Getracht wordt de richtlijn zo goed mogelijk aan de bestaande praktijk te doen aansluiten. Na instemming door betrokken partijen zal de richtlijn definitief worden. Activiteiten 2009 In 2009 is de stuurgroep 1 maal bijeengekomen, de projectgroep kwam 8 maal bijeen. In de stuurgroep zitten vertegenwoordigers van de belangrijkste branches van geüniformeerde hulpverleners en van de beroepsgroepen van de zorgprofessionals. De stuurgroep begeleidt en bewaakt de voortgang van het ontwikkelingsproces, geeft feedback op de conceptrichtlijn en fiatteert inhoud en eindresultaat. Voorzitter is prof. dr. Niek Klazinga en vicevoorzitter is prof. dr. Jan Swinkels. In de projectgroep zitten experts (geüniformeerde hulpverleners en zorgprofessionals). De projectgroep levert samen met de projectleiding input op de ontwikkeling van de richtlijn. Voorzitter is dr. Menno van Duin. Gedurende deze periode zijn expliciete uitgangsvragen opgesteld, en waar mogelijk is hierbij wetenschappelijke literatuur gezocht en beschreven. Dit is vervolgens in de projectgroep besproken. Op grond hiervan zijn conclusies en aanbevelingen geformuleerd. Tevens zijn zes focusgroepen samengesteld, waarbinnen ervaringsdeskundigen op diverse niveaus meewerkten aan de inhoud van de richtlijn. De beschrijving hiervan is systematisch vastgelegd in een evidence rapport. Eind 2009 is begonnen dit evidence rapport om te schrijven tot een conceptrichtlijntekst. Naar verwachting is die medio april 2010 gereed om te worden beoordeeld door de stuurgroep.
Looptijd en financier Het project is gestart eind 2008 en zal begin 2011 afgerond worden, en wordt gefinancierd door het ministerie van BZK.
19
Sterke Schouders
3.5 Project ‘Implementatie Modelplan Nafase’ Achtergrondinformatie Impact heeft een landelijk proces- en productplan opgesteld dat als model toegepast kan worden tijdens de nafase bij een ramp (Modelplan Nafase). Dit model heeft als doel om op lokaal en/of regionaal niveau richting te geven aan de voorbereiding en uitvoering van de nazorg bij rampen. In het geval van een ramp weten gemeenten, besturen veiligheidsregio’s en betrokken partijen wat er moet gebeuren om tot een goede afhandeling van de gevolgen van de ramp te komen. Impact heeft in 2009, op verzoek van het ministerie van BZK, het implementatietraject van Modelplan Nafase voorbereid en deels uitgevoerd in samenspraak met de partijen die betrokken zijn geweest bij de ontwikkeling van het Modelplan.
Doelstelling en doelgroep Het Modelplan Nafase zorgt voor een handreiking die partijen kunnen gebruiken na een ramp, waarbij zij veelal onder bijzondere omstandigheden hun werk moeten verrichten en de bestaande infrastructuren weggevallen zijn en/of sterk aangetast. De implementatie van Modelplan Nafase is een middel om lokaal en/of regionaal een aanzet te geven tot het maken van afspraken over de samenwerking in de nafase na een ramp. In het geval van een ramp weten gemeenten, besturen veiligheidsregio’s en betrokken partijen wat er moet gebeuren om tot een goede afhandeling van de gevolgen van de ramp te komen.
Werkwijze Het implementatieplan is opgesteld in samenwerking met de werkgroep Coördinerend ambtenaren gemeentelijke processen. Het implementatietraject omvat de ontwikkeling van diverse producten in samenwerking met partners uit de praktijk, waaronder een handzame checklist en een implementatiespel. Activiteiten 2009 In de eerste helft van 2009 heeft Impact in samenwerking met diverse Veiligheidsregio’s een ‘implementatiespel’ ontwikkeld op basis van het Modelplan. Een spelsimulatie leent zich namelijk uitstekend om mensen actief te betrekken bij organisatievernieuwing. De kracht van een spelsimulatie is dat je daadwerkelijk aan den lijve ondervindt wat de essentie van de verandering is. Het is meteen duidelijk waar het om gaat. Door in het ontwerp van de spelsimulatie de belangrijkste onderdelen van de verandering op te nemen ontstaat er een omgeving waarin medewerkers de mogelijkheid krijgen te leren en te experimenteren. In deze omgeving worden veel ervaringen opgedaan. Medewerkers gaan een relatie aan met de verandering. Ook bevordert de spelsimulatie de samenwerking tussen de diverse partners, die met elkaar te maken krijgen in de Nafase van een ramp. De spelsimulatie zorgt voor een gemeenschappelijke nieuwe basis en taal waarmee de verandering onderdeel wordt van denken en handelen.
20
Sterke Schouders
Het implementatiespel heeft als doel om: •
Met behulp van een spelsimulatie, specifiek ontworpen en ontwikkeld voor Modelplan Nafase, deelnemende partijen te laten ervaren hoe processen daadwerkelijk verlopen
•
Door middel van de spelsimulatie lokaal en/of regionaal een aanzet te geven tot het maken van afspraken over de samenwerking in de nafase na een ramp
•
Door middel van de spelsimulatie lokaal en/of regionaal invulling te geven aan de prestatieindicatoren zoals die zijn opgenomen in het Modelplan
•
De prestatie-indicatoren om te zetten in meetbare doelstellingen, die gebruikt worden voor lokale/regionale kwaliteitsverbeteringen
Er zijn diverse bijeenkomsten met gemeenten, veiligheidsregio’s en GHOR gehouden om de inhoud en de leerdoelen van het simulatiespel te bepalen. Tijdens een bijeenkomst vlak voor de zomer is het simulatiespel proef gespeeld door een groep van ongeveer 12 personen. In het najaar is er nog veel geschaafd aan de speelbaarheid, de teksten en de layout van het simulatiespel. Inmiddels is het simulatiespel in productie.
De inhoud van de checklist op basis van het modelplan is in diverse bijeenkomsten tot stand gekomen. De checklist is ook besproken en vastgesteld door de deelnemers aan de landelijke werkgroep coördinerend ambtenaren gemeentelijke processen. Ook voor de checklist geldt dat deze inmiddels in productie is. Looptijd en financier Het project Modelplan Nafase t/m Implementatie Nafase loopt van December 2006 tot 2010/2011 en wordt gefinancierd door het ministerie van BZK. .
3.6
Project ‘Internationale Kennisbank’
Achtergrond informatie Impact beschikt over veel kennis en expertise op het gebied van de psychosociale zorg na rampen, die ook op Europees niveau van grote waarde is. Met dit project is het mogelijk om een gedeelte van deze informatie in het Engels te vertalen en beschikbaar te stellen aan een groter netwerk. Doelstelling en doelgroep Het beschikbaar maken van de kennis en expertise op het gebied van de psychosociale zorg na rampen voor het internationale professionele en beleidsveld, om zodoende maximaal te profiteren van een snelle opbouw en uitwisseling van kennis met het ( Europese) veld. De internationale kennisbank is met name bedoeld voor het internationale forum van wetenschappers, professionals en beleidsmakers op het gebied van de psychosociale zorg na rampen.
21
Sterke Schouders
Werkwijze Vertaling van relevante documenten in de Engelse taal. Looptijd en financier Dit project is in 2009 afgesloten en werd gefinancierd door het ministerie van BZK. Impact beschouwt dit echter als een continu proces om met vertalingen ook de nodige kennis op Europees niveau ter beschikking te stellen en met elkaar te delen. In sommige Europese projecten, zoals bijvoorbeeld EUTOPA, wordt hiervoor geld beschikbaar gesteld. Voor andere rapporten en documenten hoopt Impact weer aanvullende financiering te ontvangen binnen Nederland.
3.7
Project ‘Update Rampenspirit’
Achtergrond informatie In 2005 heeft Impact, in samenwerking met MeetingMoreMinds en in samenspraak met het veld, de handreiking Rampenspirit: gestructureerd improviseren ontwikkeld. Deze handreiking is gericht op de rol van geestelijk verzorgers in zowel de acute als de langer durende nafase van een ramp of grootschalige calamiteit. Daarbij zijn vier thema’s als uitgangspunt gehanteerd: (1) samenwerking met de overheid; (2) diversiteit in religie, levensbeschouwing en cultuur; (3) competenties en professionalisering; en (4) vrijwilligers binnen levensbeschouwelijke organisaties.
Doelstelling en doelgroep Doel van het huidige project is de bestaande handreiking rampenspirit te actualiseren. De eerste handreiking is gebaseerd op ervaringen rondom onder andere de Bijlmerramp, de Vuurwerkramp in Enschede en de Cafébrand in Volendam. Inmiddels is op grond van gebeurtenissen zoals de Cellenbrand op Schiphol, de Poldercrash en de aanslag op Koninginnedag de behoefte ontstaan om de thematiek concreter in te vullen en aan te vullen. Ook is het van belang aan te haken op recente inzichten uit de literatuur en handboeken waaronder de Multidisciplinaire richtlijn vroegtijdige psychosociale interventies. Dit is een manier om te waarborgen dat de doelgroep van geestelijk verzorgers en vrijwilligers beter voorbereid zijn op een ramp of crisis. Werkwijze Voor de update wordt gebruik gemaakt van recente inzichten uit literatuur en praktijk. In overleg met veldpartijen wordt een verdere invulling gegeven aan de thematiek. Er vindt een dialoog plaats met een klankbordgroep en het netwerk rampenspirit. Concrete aandacht gaat uit naar afspraken tussen geestelijk verzorgers, gemeenten en andere relevante partijen. Ook wordt stilgestaan bij vragen rondom de positionering van religie en spiritualiteit tijdens publieke momenten zoals herdenkingsbijeenkomsten. Aanvullende thema’s worden in samenspraak met beide groepen vastgesteld.
22
Sterke Schouders
Activiteiten 2009 In oktober bezocht Impact New York. Het werkbezoek was bedoeld om te leren van ervaringen, opgedaan met psychosociale zorg aan getroffenen na de aanslag op het World Trade Center op 11 september 2001. De focus van het bezoek lag op de rol van de geestelijk verzorger. Magda Rooze, directeur Impact, en Michel Dückers, senior beleidsmedewerker zorg en veiligheid, brachten een bezoek aan Ground Zero en diverse herdenkingsplekken rondom de monumentale ramplocatie in Manhattan. Tijdens hun verblijf in de Verenigde Staten spraken zij met de Chief Medical Examiner en medewerkers van het New York Jewish Healing Center, de Council of Churches, Disaster Chaplaincy Services, het Interfaith Center, de Jewish Community Relations Council en het Rode Kruis. De lessen naar aanleiding van het werkbezoek dienen als input voor de update. Looptijd en financier Update rampenspirit is gestart in juli 2009 en zal worden afgerond in juni 2010. Het project wordt gefinancierd door het Ministerie van BZK.
3.8
Project ‘Family Liaison Officer’
Achtergrond informatie Ervaringen rondom diverse rampen en noodsituaties hebben in het Verenigd Koninkrijk tot het inzicht geleid dat de informatie-uitwisseling tussen rampenidentificatie, opsporingsonderzoek en families van slachtoffers niet optimaal verliep. Om het meest effectief mogelijk onderzoek naar het overlijden van personen als gevolg van een calamiteit met dodelijke slachtoffers te garanderen, wordt gebruik gemaakt van een ‘family liaison officer’. Essentieel onderdeel van deze strategie is de inzet van een getrainde politierechercheur voor iedere familie waarvan wordt vermoed dat een familielied vermist is geraakt tijdens de calamiteit. Doelstelling en doelgroep In het project Family Liaison Officer (FLO) streeft Impact ernaar in kaart te brengen in hoeverre het FLO-concept zich leent voor toepassing in de Nederlandse context. Vanuit de wens voort te bouwen op bestaande organisaties en regelingen inventariseert Impact in hoeverre de aanpak met familierechercheurs, zoals gehanteerd door de Nederlandse politie bij misdrijven, een inpassingmogelijkheid biedt voor het FLO-concept of onderdelen ervan. De FLO-doelgroep bestaat uit families van getroffenen bij rampen en grootschalige calamiteiten. De uitkomsten van het project zijn relevant voor de Directie Politie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de politieacademie, het rampenidentificatieteam (RIT), de Directie Consulaire Zaken van het ministerie van Buitenlandse Zaken, SOS Internationaal, Eurocross Internationaal en de Vereniging Achterblijvers na Vermissing.
23
Sterke Schouders
Werkwijze Impact maakt gebruik van deskundigen uit het verenigd Koninkrijk om te komen tot een overzicht met de belangrijkste elementen van de FLO-strategie en de praktische implicaties voor wat betreft de organisatie en competenties van de uitvoerende functionarissen. Uiteindelijk leidt dit tot een advies aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Activiteiten 2009 Impact heeft oriënterende gesprekken gevoerd met opleidings- en trainingsinstituut De Essenburgh. In november 2009 bezocht Mick Free Nederland op uitnodiging van Impact om de lessen uit GrootBrittannië te delen. Mick Free is 30 jaar werkzaam geweest bij de Metropolitan Police en was nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Interpol Guidelines en bij de oprichting van ‘Family Assistance Center’ ,het multidisciplenaire centrum voor familie ondersteuning. Tijdens zijn verblijf heeft hij een presentatie gegeven voor de werkgroep familierechercheurs op De Essenburgh. Daarnaast heeft een discussieochtend plaatsgevonden bij Impact. Het bezoek van Mick Free heeft bijdragen aan de kennis over de kenmerkende elementen van FLO en aandachtspunten met betrekking tot de organisatie en inbedding van de deze functionaris.
Looptijd en financier Het FLO-project loopt van oktober 2009 tot en met medio 2010 en wordt gefinancierd door het ministerie van BZK.
3.9
Project ‘Resilience Monitor’
Achtergrond informatie De veerkracht van mensen is een belangrijk uitgangspunt bij de voorbereiding op crisis- en rampensituaties. Immers, we weten uit de literatuur dat de meerderheid van getroffenen na schokkende gebeurtenissen op eigen kracht weet te herstellen. Ook het beleid van de overheid, dat zich bijvoorbeeld steeds sterker richt op thema’s als zelfredzaamheid, sluit hier op aan. Ondanks de toegenomen aandacht voor veerkracht, is er nog veel onduidelijk over de precieze omschrijving van dit begrip. In de (wetenschappelijke) literatuur is weliswaar veel geschreven over veerkracht, maar ook daar is sprake van begripsverwarring en lopen definities door elkaar. Dit heeft geleid tot verschillende meetinstrumenten van veerkracht die deels overlappend zijn, maar verschillen in de exacte context en uitwerking voor gebruik. Het ontbreken van een éénduidige definitie van veerkracht betekent echter dat er op dit moment nog geen breed inzetbaar meetinstrument bestaat.
Doelstelling en doelgroep Het doel van de Resilience Monitor is om in kaart te brengen welke factoren met veerkracht samenhangen binnen de Nederlandse context en hoe deze factoren zich onderling verhouden.
24
Sterke Schouders
Deze factoren worden samengevoegd en geëxpliciteerd in een vragenlijst die op individueel niveau ingevuld kan worden. Op grond van een eerste pilot-afname van de veerkracht monitor zal een rapportage worden geschreven, alsmede een handleiding voor verder gebruik. De Resilience Monitor geeft hiermee een invulling aan de psychosociale aspecten van de kwetsbaarheid van mensen. Dit biedt een toegevoegde waarde aan de bestaande inschattingen van veiligheid/kwetsbaarheid van burgers. Deze laatste richten zich nu nog vooral op fysieke en sociaaleconomische omstandigheden. Informatie uit de ‘Resilience Monitor’ is in eerste instantie bedoeld voor beleidsmakers, maar kan eventueel ook teruggekoppeld worden (feedback) naar de bevolking zelf. Werkwijze Om de ‘resilience’ van burgers vast te stellen zal allereerst een literatuurstudie worden uitgevoerd om de wetenschappelijke kennis over veerkracht en samenhangende factoren in kaart te brengen. Gezocht wordt naar consensus over de factoren die van invloed zijn op veerkracht. Daarnaast wil Impact gebruik maken van de ‘resilience monitor’ die door Prof. dr. G. Verleye e.a., Universiteit van Gent, is ontwikkeld. Op basis daarvan kan onder meer worden vastgesteld hoe het gesteld is met het vertrouwen van de burger in de overheid en wat de invloed daarvan is op hun ‘resilience’. Aan de hand van deze informatie zal vervolgens een meetinstrument worden opgesteld. Dit meetinstrument krijgt de vorm van een enquête die op individueel niveau kan worden ingevuld en in een eerste nulmeting zal worden uitgezet in een steekproef van de Nederlandse bevolking. Op grond daarvan zal een eerste versie van de Resilience Monitor worden gemaakt, alsmede een handleiding die door wetenschap en beleidsmakers is te gebruiken. Activiteiten 2009 Het afgelopen jaar zijn er een aantal activiteiten ontplooid voor de Resilience Monitor. Allereerst is er een systematische literatuurstudie uitgevoerd om de wetenschappelijke kennis rondom veerkracht en de factoren die daarmee samenhangen in kaart te brengen. Daarnaast worden diverse interviews gehouden met Nederlandse deskundigen op het gebied van veerkracht, om een beeld te krijgen van factoren die specifiek voor de Nederlandse situatie van belang kunnen zijn. Gesprekken zijn onder andere gevoerd met Mevr. Ostendorf (NCC/cRC), Prof.dr. A.C.M. Robben (Universiteit Utrecht), Prof.dr. G. Verleye (Universiteit Gent), Prof.dr. H. van Gunsteren (Universiteit Leiden) en Dr. M. Appelo (Lentis, voorheen GGZ Groningen). Ten slotte is er in 2009 een klankbordgroep samengesteld die het project “Resilience Monitor” van inhoudelijk commentaar zal voorzien. Het doel van de groep is ervoor te zorgen dat het uiteindelijke meetinstrument op wetenschappelijke wijze tot stand komt en aansluit bij de praktijk van beleidsmakers. De klankbordgroep wordt voorgezeten door Prof.dr. Ira Helsloot (Hoogleraar Crisisbeheersing en Fysieke Veiligheid, Vrije Universiteit) met als vice-president Prof.dr. Rolf Kleber (Hoogleraar Psychotraumatologie, Universiteit Utrecht).
25
Sterke Schouders
Looptijd en financier Het project is gestart in 2008 en zal in november 2010 afgerond worden, en wordt gefinancierd door het Ministerie van BZK.
3.10 Project ‘Stil IVC’ Achtergrond informatie Het online Informatie en Verwijs Centrum (IVC) biedt informatie aan getroffenen, hulpverleners en andere direct betrokkenen van schokkende gebeurtenissen. Het richt zich daarbij op psychosociale zorggerelateerde vragen. Hieronder valt niet alleen informatie over bijvoorbeeld mogelijke stressreacties, hoe hiermee om te gaan of deze te behandelen, maar ook uiteenlopende verwijsinformatie betreffende diverse instanties en instellingen die in de nazorg relevant blijken te zijn. Hierbij kan gedacht worden aan woningbouwcorporaties, Verbond van Verzekeraars e.d. Het IVC biedt ook actuele informatie (bijvoorbeeld over data van herdenkingen en de opening van een condoleanceregister) en is vooral bedoeld als aanvulling en ondersteuning van de zorg die in Nederland al bestaat. Doelstelling en doelgroepen Het op de plank hebben liggen van een basisconcept van een IVC om te voorzien in de informatiebehoefte van getroffenen van rampen in het kader van de psychosociale opvang. Wanneer er zich een ramp voordoet kan dit concept snel aangepast worden op basis van de specifieke details van die ramp (bv. plaats en tijdstip), en, indien relevant, aan de aard van de gebeurtenis zoals een grieppandemie, een terroristische aanslag (zgn. ‘rampscenario’s’). De website is allereerst voor nabestaanden, getroffenen, familieleden van getroffenen en andere direct betrokkenen na een ramp in Nederland. Maar ook voor Nederlandse getroffenen bij rampen in het buitenland. Daarnaast is de website bestemd voor hulpverleners en hulpverlenende instanties.
Werkwijze De bestaande teksten uit eerdere ad hoc opgerichte IVC’s vormen de basis voor de teksten en opzet van het Stil IVC. Deze worden up-to-date gemaakt. Met behulp van documentatie over Informatie Advies Centra (IAC) worden ook andere werkgebieden in kaart gebracht die toegevoegd gaan worden aan de inhoud, zodat het IVC wat betreft onderwerpen meer overeen komt met een IAC. Aan de hand van literatuuronderzoek worden mogelijke karakteristieken geïdentificeerd van verschillende rampscenario’s en de hierdoor benodigde specifieke psychosociale opvang en zorg. Deze informatie kan, indien relevant, toegevoegd worden aan het basisconcept IVC. Activiteiten 2009 De website krijgt allereerst een heldere, toegankelijke en gebruikersvriendelijke structuur. De al bestaande teksten worden geactualiseerd, en compacter, helderder en eenduidiger gemaakt, met als
26
Sterke Schouders
insteek veerkracht en zelfredzaamheid. Tevens worden relevante nieuwe onderwerpen en producten toegevoegd zoals de meest recente (wetenschappelijke) inzichten of nieuw ontwikkelde hulpmiddelen. Zo worden de handreiking ‘Samen slimmer, samen sterker’ voor zelforganisaties na rampen, en het ‘Modelplan nafase’ in het IVC verwerkt. Daarnaast is de geactualiseerde tekst aangevuld met (verwijs)informatie die een breed veld van de nazorg bestrijkt, zodat het IVC wat betreft onderwerpen meer in lijn is met een één-loket functie als een Informatie Advies Centrum. Op grond van (wetenschappelijke) literatuur en andere bronnen worden specifieke kenmerken en aspecten van een aantal rampscenario’s geïdentificeerd en de benodigde specifieke informatie en zorg. Hiervan worden dossiers gemaakt waarin staat welke extra informatie in de basistekst van het IVC opgenomen moet worden, en indien nodig ook welke informatie uit de basisteksten verwijderd moeten worden bij het online gaan van het Stil IVC. De teksten zijn aan meelezers voorgelegd komend uit uiteenlopende relevant werkvelden. Hun feedback is meegenomen in de tekst.
Looptijd en financier Het project is gestart in december 2007 en begin 2010 afgerond. Het wordt gefinancierd door het Ministerie van BZK.
3.11 Project ‘ Help, ik heb geholpen’ Achtergrondinformatie Eén van de taken van Impact is het verzamelen en ontsluiten van kennis over psychosociale zorg na rampen. Mevrouw Zwarthoed heeft, als verpleegkundige, de slachtoffers van de brand van Volendam gedurende langere periode in de noodpoli verzorgd. Haar ervaringen over deze tijd en wat dat met haar heeft gedaan, heeft zij opgeschreven. Deze worden, aangevuld met een wetenschappelijk gedeelte en enkele bruikbare aanbevelingen, in boekvorm uitgegeven. De titel van het boek is ‘Help, ik heb geholpen’.
Doelstelling Het boek is vooral bedoeld als ‘lessons learned’ voor artsen, verpleegkundigen en andere professionele betrokkenen in het herkennen en adequaat ingrijpen bij secundaire traumatisering. Ook zal ‘Help, ik heb geholpen’ er- en herkenning geven aan diverse professionals en vrijwilligers die een vergelijkbare situatie hebben meegemaakt. Anderzijds is het boek ook bedoeld als een ‘early warning’ voor de hulpverleners zelf om - indien nodig - tijdig de juiste signalen om hulp af te geven.
Werkwijze Impact begeleidt het uitgeven van het boek, in projectvorm. Tevens verzorgt Impact de invulling van het wetenschappelijk gedeelte en de bruikbare aanbevelingen.
27
Sterke Schouders
Activiteiten 2009 Nadat het gehele concept in 2008 is voorgelegd aan de klankbordgroep, die gevormd is door experts op het gebied van brandwonden onder voorzitterschap van Dhr. D. Berghuijs, is in 2009 het proces in werking gesteld om het boek in zijn geheel op te maken, te redigeren en het drukproces in gang te stellen. Begin 2010 is het boek een feit en zal het - na een aanbiedingsbijeenkomst in Volendam – verspreid worden onder de doelgroepen. Looptijd en financier Het project is in December 2006 gestart en vindt zijn afronding begin 2010. Het wordt gefinancierd door de Gratama Stichting.
3.12 Project ‘Sterke Schouders’ Achtergrond informatie Tijdens de uitoefening van hun werkzaamheden bestaat er een grote kans dat geüniformeerden persoonlijk worden geconfronteerd met rampen en ingrijpende gebeurtenissen. Zij lopen het risico betrokken te raken bij burgerslachtoffers en getroffen collega's. Dit beïnvloedt de geüniformeerde, diens directe omgeving en diens professionele setting. Denk hierbij aan naasten, collega's, leidinggevenden en de eigen organisatie. Daarnaast heeft de betrokkenheid bij ingrijpende gebeurtenissen een publieke component. De hulpverlener opereert onder het toeziend oog van toeschouwers en/of media. Doelstelling en doelgroep In het boek 'Sterke schouders in het publieke domein' wil Impact de geüniformeerde zelf aan het woord laten, en van hem horen waarmee hij te maken heeft bij het uitoefenen van zijn beroep in het publieke domein. Het boek wil begrip kweken voor het werk van de geüniformeerde hulpverleners. Het is het ambassadeursboek voor de richtlijn psychosociale opvang geüniformeerde hulpverleners die momenteel in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt ontwikkeld. Het boek is met name bestemd voor geüniformeerden, en organisaties/opleidingen van geüniformeerden en hulpverleners. Tot slot is het boek bedoeld voor een breder publiek van geïnteresseerden.
Werkwijze De aanpak is vergelijkbaar met die van het boek 'Wereld van verschil'. Door middel van twaalf diepteinterviews wordt verslag gedaan van ervaringen van geüniformeerde hulpverleners van verschillende werkterreinen: politie, brandweer, ambulance, meldkamer, marechaussee, reddingsbrigade en landmacht. De geïnterviewden vertellen over het werk in een noodsituatie, over de hulpverlening in dringende situaties, over de opvang van collega's en nabestaanden. Daarnaast geven zij een inkijk in
28
Sterke Schouders
de organisaties waar zij deel van uitmaken en de manier waarop zij externe onderzoekers en de media hebben beleefd. Activiteiten 2009 In de tweede helft van 2009 zijn de interviews uitgevoerd en omgevormd tot een bundel door Michel Dückers, senior beleidsmedewerker zorg en veiligheid bij Impact, en Wouter Jong, coördinator crisisbeheersing van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. De boodschap in het voorwoord van mevrouw Ter Horst, destijds minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, is helder: ‘wij mogen deze mannen en vrouwen niet in de kou laten staan. Zij verdienen al onze waardering en steun voor het werk dat zij doen.’ Looptijd en financier De bundel Sterke Schouders is tussen juni en december 2009 opgesteld in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
3.13 Project ‘Signalering Nafase’ Achtergrond informatie Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft Impact gevraagd een verkenning uit te voeren van zogenoemde ‘omslagpunten’ in de organisatie van de nafase van een ramp of crisis. In de praktijk ligt de feitelijke uitvoering van de nafase veelal in de handen van partijen op gemeentelijk of regionaal niveau. Om de voorbereiding op de nafase te stimuleren heeft Impact eerder in samenwerking met het veld het ‘Modelplan Nafase’ ontwikkeld. Dit modelplan is een handreiking ter ondersteuning van het lokale samenwerkingsproces. Het modelplan biedt inzicht in onmisbare partijen, hun taken en verantwoordelijken en geeft suggesties welke verschillende fasen de partijen – in onderlinge afstemming – moeten doorlopen om te komen tot een zo effectief en efficiënt mogelijk georganiseerde nafase. De behoeften van getroffenen dienen daarbij als uitgangspunt. Doelstelling en doelgroep ‘Signalering nafase’ heeft tot doel aan de hand van ervaringen, opgedaan bij recente Nederlandse rampen, de omslagpunten te beschrijven waar de nafase van een ramp de grenzen van gemeente en regio overschrijdt. Het gaat om de punten waar tussenkomst van bovenregionale partijen in de nafase wenselijk is, omdat het lokale organiserend vermogen tekortschiet. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met de regie zoals die binnen gemeente of regio wordt gevoerd, maar ook met de vraag of er ter plaatse voldoende capaciteit aan mensen, middelen en deskundigheid voorhanden is en wordt ingezet. De studie beperkt zich tot de geneeskundige en psychosociale opvang van getroffenen en herstel en wederopbouw in de nafase.
29
Sterke Schouders
Werkwijze en activiteiten 2009 Gesprekken worden gevoerd met de regionaal geneeskundig functionarissen van GGD ZaanstreekWaterland en GGD Kennemerland over de Cafébrand in Volendam (2001), respectievelijk de Poldercrash (2009), de gemeentesecretaris van gemeente Apeldoorn over de aanslag op Koninginnedag (2009) en de voormalige burgemeester van gemeente Enschede over de wederopbouw na de Vuurwerkramp (2000). Daarnaast vinden interviews plaats met twee beleidsmedewerkers van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en twee wetenschappers met kennis van rampenbestrijding en crisisbeheersing. Met hen wordt naast de genoemde rampen ook gesproken over Hoogwater (1995) waar sprake was van een grootschalige (re)evacuatie van de bevolking van het Gelderse rivierengebied. In december 2009 zijn de eerste gesprekken gevoerd.
Looptijd en financier Signalering nafase heeft een looptijd van november 2009 tot en met februari 2010. De inventarisatie van omslagpunten wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
30
Sterke Schouders
4. Europese activiteiten Door de activiteiten rond het EU-project ‘Citizens and Resilience. The balance between awareness and fear’, dat Impact in 2006 succesvol heeft afgerond, heeft Impact haar netwerk uitgebreid naar de nieuwe lidstaten en een centrale, niet meer weg te denken plek in Europa ingenomen. Zo heeft Impact plaatsgenomen als Nederlandse vertegenwoordiger in Europese netwerken, en neemt Impact actief deel in de onderstaande Europese projecten:
4.1 EUTOPA / EUTOPA IP Achtergrond EUTOPA-IP bouwt voort op een inzicht voortvloeiend uit het eerste EUTOPA project. Binnen dit eerdere project, waarbij in Europees verband onder meer is gediscussieerd over de Europese toepasbaarheid van de richtlijn vroegtijdige psychosociale interventies, is duidelijk geworden dat er in verschillende Europese landen uiteenlopende opvattingen bestaan over de invulling van psychosociale zorg. Doelstelling De algehele doelstelling van EUTOPA-IP is het implementeren en verder uitbreiden van de producten van EUTOPA. Werkwijze Naast desk research zal er ook een aantal conferenties worden georganiseerd waarin de verschillende deelproducten gepresenteerd en vastgesteld zullen worden. Activiteiten 2009 In 2009 is de voorganger van dit project (EUTOPA) afgerond en zijn de voorbereidende activiteiten voor dit project opgestart, hetgeen heeft geresulteerd in een kick-off meeting bij Impact in Amsterdam in januari 2010.
Looptijd en Financier Dit project is eind 2009 gehonoreerd. De uitvoering vindt plaats in de periode 2009 – 2011. Het Directoraat Generaal ‘Environment’ (‘civil protection’) financiert dit project.
31
Sterke Schouders
4.2 VNET 2 Achtergrond informatie Europese getroffenen en betrokkenen bij terreuraanslagen in en buiten Europa staan voor een moeilijke taak hun leven na een aanslag weer op te pakken. Vaak verenigen zij zich in belangenverenigingen. Deze belangenverenigingen en individuele getroffenen kunnen extra ondersteuning krijgen door zich aan te sluiten bij het Europese netwerk VNET. Dit in 2007 gecreëerde Europese netwerk stelt organisaties van getroffenen van terroristische aanslagen in staat elkaar te ondersteunen en kennis, informatie en ervaringen uit te wisselen. Impact is vanaf het begin gevraagd om als partner in het eerste project VNET1, het ontwikkelen van het Europese netwerk, deel te nemen gezien haar kennis en internationale netwerk. Daarnaast zijn ook Nederlandse ingezetenen slachtoffer geworden van terreuraanslagen. In 2008 kreeg VNET1 een vervolg in VNET2
Doelstelling en doelgroep Het doel van het VNET2 is om het door VNET1 ontwikkelde Europese netwerk van organisaties voor getroffenen van terrorisme te verstevigen en uit te breiden. Het biedt een kader van 4 bijeenkomsten in Europese landen waarin uitwisselingen van ervaringen, kennis, emoties, eisen en getuigenissen van slachtoffers mogelijk worden. Getroffenen maken mede door deze bijeenkomsten op bijzondere, indringende en heldere wijze duidelijk dat slachtoffers van terrorisme, ondanks het leed dat hen is aangedaan, over indrukwekkend veel veerkracht beschikken. Goede en ook professionele ondersteuning van deze organisaties is dan ook passend en belangrijk. De doelgroepen zijn de verenigingen van slachtoffers van terrorisme maar ook individuele niet-georganiseerde getroffenen. Werkwijze Door het organiseren van vier bijeenkomsten ontstaat een kader waarbinnen ervaringen, kennis, emoties, getuigenissen en relevante thema’s van getroffenen van terreuraanslagen samenkomen. De eerste bijeenkomst is in 2008 in Warrington (UK), vervolgens in 2009 in Madrid, Turijn en Amsterdam. Elke bijeenkomst heeft een thema. In Warrington is dit maatschappelijke betrokkenheid, in Madrid herdenking, in Turijn de juridische positie en wetgeving en in Amsterdam sociale cohesie. De bijeenkomsten worden elk georganiseerd door één van de deelnemende landen.
Activiteiten 2009 Impact nam deel aan de drie eerdere bijeenkomsten in Warrington, Madrid en Turijn, en organiseerde de laatste bijeenkomst in Amsterdam op 30 juni 2009. Uit zeven landen doen 48 deelnemers mee, vanuit acht organisaties van getroffenen. Op deze dag ontmoetten de deelnemende organisaties van getroffenen van terrorisme in Europa elkaar, wisselden hun ervaringen en kennis uit, en deden
32
Sterke Schouders
getuigenis van hun ervaringen. Onder de gastsprekers bevonden zich mr. dr. Hirsch Ballin, minister van Justitie en de oprichters van One Heart Global, een Amerikaanse organisatie die slachtoffers van terrorisme op lange termijn ondersteunt met psychosociale hulp. Een weergave van deze bijeenkomst is vastgelegd in het boekje ‘100 Words’ dat verspreid is onder de deelnemers van de bijeenkomst.
Looptijd en financier Het project is gestart in 2008 en is medio 2009 afgerond en werd gefinancierd door de Europese commissie, Directoraat-Generaal Justice, Freedom and Security. Vanaf de zomer 2009 is V-NET een door de EU gesubsidieerde organisatie genaamd NAVT: Network of Associations of Victims of Terrorism.
4.3 IPPHEC Achtergrond informatie Het project “Improve the Preparedness to give Psychological Help in Events of Crisis” (IPPHEC) is opgestart om de psychosociale zorg aan slachtoffers en betrokkenen binnen ziekenhuizen in het geval van een grootschalige ramp op een hoger plan te tillen. Doelstelling en doelgroep Het Italiaanse ministerie van Volksgezondheid heeft een project verworven met subsidie van Directoraat Generaal SANCO (‘Health & Consumer Protection’) van de EU. Het project richt zich op de psychosociale zorg die binnen ziekenhuizen wordt geboden aan getroffenen van rampen. Doel van het project was om tot een aantal algemene aanbevelingen te komen met betrekking tot psychosociale interventies na rampen, terrorisme en andere schokkende gebeurtenissen alsook het opstellen van aanbevelingen op het gebied van opleiding voor ziekenhuispersoneel werkzaam binnen de afdeling spoedeisende hulp.
Werkwijze De aanbevelingen zijn verzameld en opgesteld als resultaat van een aantal verschillende elementen uit de aanpak. Ten eerste is er een uitgebreide enquête uitgevoerd bij ziekenhuizen die direct te maken hebben gehad met grootschalige gebeurtenissen waarbij een groot beroep op de afdeling spoedeisende hulp is gedaan. Deze enquête is ondersteund door literatuuronderzoek en verzameling en analyse van secundaire databronnen. Hieruit is duidelijk geworden dat naast directe aandacht voor lichamelijke gezondheid van de betrokkenen (slachtoffers, familieleden, maar ook de hulpverleners en het ziekenhuispersoneel), ook de psychologische ondersteuning gewaarborgd moet worden. De aanbevelingen die zijn geformuleerd op basis van dit onderzoek zijn gedeeld met de betrokken partners en in workshops tot een definitieve status gebracht.
33
Sterke Schouders
Activiteiten 2009 In november 2009 heeft een conferentie plaatsgevonden waarin de project resultaten zijn gepresenteerd en besproken met de circa 250 deelnemers (deelnemende partners en geïnteresseerde EU- en volkvertegenwoordigers). Tijdens de conferentie is tevens aansluiting gezocht bij andere internationale initiatieven op hetzelfde gebeid.
In 2009 zijn de volgende producten opgeleverd: •
Psychosocial interventions following disasters, terrorism and other shocking events “Training Recommendations” November 2009.
•
Psychosocial interventions following disasters, terrorism and other shocking events “General Recommendations” November 2009.
Looptijd Het project is gehonoreerd in 2007 en de uitvoering heeft plaatsgevonden in 2008 / 2009. De financier van dit project was het EU Directoraat Generaal SANCO (Health & Consumer Protection). In 2009 zijn tevens de activiteiten gestart om te komen tot een vervolgfase van dit project.
4.4 IPT (Informed Prepared Together) Achtergrond Het project onderzoekt hoe lidstaten de weerbaarheid van het niveau van het individu tot en met de samenleving kunnen vergroten, met (her)gebruik van alle mogelijke bronnen. Doelstelling In dit project van het Europese Rode Kruis worden resultaten van diverse voorgaande Europese projecten op het gebied van zorg na rampen samengebracht. Werkwijze: Het project verzamelt en analyseert bevindingen, aanbevelingen en “best practices” uit eerdere en huidige projecten en initiatieven om hieruit lering te trekken en dit vervolgens verder te verspreiden op internationaal niveau. Middels conferenties en bijeenkomsten worden de aanbevelingen geformuleerd en communicatiestrategieën vastgesteld. Activiteiten 2009 e
In februari 2009 heeft een conferentie plaatsgevonden in York (UK) als afsluiting van de 2 fase van het project. Tijdens de conferentie zijn de resultaten van de onderzoeksfase behandeld en de “key messages” geformuleerd. Daarnaast zijn de producten en communicatiemechanismen verder uitgewerkt.
34
Sterke Schouders
Een afsluitende bijeenkomst heeft plaatsgevonden in juni 2009 in Amsterdam bij Impact. Tijdens deze bijeenkomst is de IPT website officieel in gebruik genomen en een finale set van producten en richtlijnen vastgesteld. Tevens zijn de verspreidingsstrategie en eventuele vervolgactiviteiten behandeld.
Looptijd en Financier Het project is gestart in januari 2008 en is afgerond in juni 2009, waarbij het eindrapport in september 2009 is gepubliceerd. De (co-)financier is het Directoraat Generaal ‘Environment’ (‘Civil Protection’).
4.5 TENTS TP (The Network for Traumatic Stress – Training and Practice) Achtergrond Het project is ontstaan vanuit het gevoel dat er een meerwaarde is voor geïntegreerde richtlijnen voor posttraumatische psychologische zorg, waarbij deelnemende landen hun weerbaarheid kunnen vergroten door een gestructureerde aanpak van psychosociale gevolgen van traumatische gebeurtenissen. Doelstelling Het project Europeaan Network for Traumatic Stress – Training and Practice (TENTS-TP) heeft als doel om bestaande en goed werkende aanpak uit de praktijk zo breed mogelijk te delen. Deze doelstelling wordt nagestreefd door de ontwikkeling en verspreiding van richtlijnen voor training en handelen van professionals in geestelijke gezondheidszorg en sociale dienstverlening.
Werkwijze Het project verzamelt en analyseert op systematische wijze de praktijk ervaring uit het werkveld en gebruikt het Delphi proces om tot consensus te komen. Daarnaast worden de behoeften in kaart gebracht op het terrein van educatie om zodoende een uitgebalanceerde set aan cursusmateriaal samen te stellen. Activiteiten 2009 Op 15 mei 2009 heeft een kick-off meeting plaatsgevonden in Brussel, vooruitlopende op een definitieve financieringstoewijzing door de EU. Looptijd en Financier Het project is gestart in 2009 en loopt tot 2012. De financier is The Executive Agency for Health and Consumers (EAHC)/EU Health Programme. . EU Health Programme, the Consumer Programme and the Better Training for Safer Food initiative.
35
Sterke Schouders
5. Jaarrekening 2009 Balans per 31 december
ACTIVA
2009
2008
€
€
4.146
5.430
404.708
519.786
--
246.965
55.899
24.417
55.899
271.382
109.593
43.137
574.347
839.736
53.428-
30.868
8.153
136.243
43.982
18.165
547.501
471.029
28.138
183.431
627.774
808.868
- 574.347
- 839.736
Vaste activa Materiële vaste activa Inventaris
Vlottende activa Voorraden Lopende projecten
Vorderingen Debiteuren Overlopende activa
Liquide middelen
PASSIVA Eigen Vermogen Overig reserves
Kortlopende schulden Crediteuren Belasting en sociale premies Ontvangen subsidies lopende projecten Overlopende passiva
36
Sterke Schouders
Staat van baten en lasten Begroting
Realisatie
Realisatie
2009
2009
2008
€
€
€
500.000
500.000
500.000
--
380
1.985
1.500
525
2.447
501.500
500.905
504.432
441.700
415.574
488.701
Huisvesting
43.500
58.391
40.625
Bureau en organisatie
73.050
112.489
94.653
130.358
32.028
40.742
20.000
13.010
22.643
708.608
631.491
687.365
207.568
46.291
197.901
B
501.040
585.201
489.464
A-B = C
460
84.296-
14.968
---
---
84.296-
14.968
BATEN Subsidie VW S/BZK/Defensie via RIVM Rente Overige A LASTEN Personeel
Communicatie Bereikbaarheid en advisering
Aan externe projecten toe te rekenen kosten
Exploitatieresultaat Resultaat afgesloten externe projecten
D RESULTAAT
C-D
460
37
Sterke Schouders
Bijlagen Op de volgende pagina’s vindt u een overzicht van :
I
Adviezen
II
Congressen, symposia, werkconferenties, masterclasses
III
Bijeenkomsten georganiseerd door Impact
IV
Presentaties
V
Publicaties
VI
Impact in de media
VII
Nieuwsflitsen / nieuwsbrieven
VIII
Gebruikte afkortingen
38
Sterke Schouders
I.
Adviezen 2009
Hieronder volgt een overzicht van adviezen die Impact in 2009 heeft uitgebracht aan: •
GGD Kennemerland inzake psychosociale nazorg Turkish Airlines en tijdige signalering van psychosociale klachten in de nafase
•
Gemeente Apeldoorn en GHOR naar aanleiding van Koninginnedag 2009 met betrekking tot psychosociale opvang getroffenen, IVC en betrokkenen en inzake de herdenkingsdienst
•
Gemeente Enschede in verband met de 10-jarige herdenking van de vuurwerkramp
•
GHOR inzake kennis- en opleidingsfunctie
•
Trimbos inzake e-mental health project
•
Kabinet van de Commissaris van de Koningin in Zuid Holland inzake nafase na een ramp
•
Focusgroep van WODC van ministerie van Justitie inzake secundaire victimisatie
•
Directie Consulaire Zaken van het ministerie van Buitenlandse Zaken inzake psychosociale zorg bij calamiteiten in het buitenland
•
Europees Netwerk van slachtoffers van terrorisme inzake psychosociale nazorg
•
EU partners EUTOPA project inzake project voorstel EUTOPA-IP
•
Taskforce Management Overstromingen (TMO) van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) inzake nafase
•
BMC/Gemeente Volendam inzake lange termijn nazorg getroffenen Nieuwjaarsbrand Volendam
•
cGM/RIVM inzake psychosociale gevolgen en opvang grieppandemie
•
cGM/RIVM inzake psychosociale gevolgen en opvang Q-koorts
•
Ministerie van BZK inzake evaluatie Europese oefening Floodex
•
GGZ Oost Brabant inzake continuiteitsplan tijdens grieppandemie.
II. Congressen, Symposia, werkconferenties, masterclasses 2009 Hieronder volgt een overzicht van congressen, symposia, etc. die door de Impact medewerkers zijn bijgewoond in 2009: •
GGZ Kennisdag ‘Positieve mentale gezondheid’
•
Symposium ‘Geluk’, door de Universiteit van Amsterdam
•
Care Conferentie Platform Vrijheid om te zorgen
•
Rode Kruis congres Nederland
•
Veiligheidscongres Ministerie van BZK
•
Jaarlijks congres van Nederlandstalige Vereniging voor Psychotrauma (NtVP)
•
Europees congres Civil Protection
•
Refereerbijeenkomst ‘Framework for treatment of posttraumatic stress disorders’ van prof. A.C. MacFarlane.
39
Sterke Schouders
•
FAQ congres Integrale nazorg
•
Congres van Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie
•
Nationaal rampenexamen Amsterdam
•
Twee bijeenkomsten getroffenen poldercrash Turkish Airlines – Slachtofferhulp Nederland
•
Slotconferentie Europese Floodex oefening
•
Slachtofferhulp Nederland 25 jaar
•
TNO bijeenkomst met thema ‘nafase bij overstromingen’.
•
Werkbezoek New York in het kader van Update-Rampenspirit
•
IPPHEC slotconferentie
•
ECOTS (European Conference on Traumatic Stress) in Oslo met het thema ‘Trauma in lives and communities’
•
Karavanserai aan de Maas.
•
Congres ‘Lessen uit de Poldercrash’ van gemeente Haarlemmermeer en GGD Kennemerland.
•
Workshop ‘Formulerend subsidie aanvragen voor onderzoekers’ .
•
Een dag meelopen in de praktijk van ambulance Rotterdam
III. Bijeenkomsten georganiseerd door Impact In 2009 heeft Impact de volgende bijeenkomsten georganiseerd: •
Op 9 juni 2009 kwam de core-group van het EU project Informed Prepared Together in Amsterdam bij elkaar
•
Bijeenkomst voor Europese getroffenen van terrorisme in het kader van het EU project VNET2, op 30 juni 2009 in Amsterdam. Thema van de bijeenkomst : Social cohesion. Gastsprekers: minister van Justitie Hirsch Ballin, prof. F.W. Winkel, Sarri Singer en Jacob Kinchy van de One Global Heart Foundation, en getroffenen uit diverse Europese landen
•
Op 23 oktober 2009 werd in Amsterdam één van de jaarlijkse meetings van het Disaster Committee van de EFPA (European Federation of Psychologist’s Associations) georganiseerd
•
In het kader van de handreiking ‘Samen Slimmer, Samen Sterker’ vond op 30 november 2009 op paleis Het Loo een bijeenkomst plaats tussen prof. Mr. van Vollenhoven en enkele Nederlandse getroffenen.
IV. Presentaties 2009 In 2009 heeft Impact de volgende presentaties gegeven: •
‘Veerkracht’, voor Slachtofferhulp Nederland, januari 2009
•
‘Richtlijnen vroegtijdige interventies / richtlijn geüniformeerden’ tijdens bijeenkomst ‘Mentale operationaliteit in de hulpverlening’, februari 2009
•
‘Wereld van Verschil’, toelichting op deze interviewbundel en opvang/nazorg tijdens een bijeenkomst van het Nationaal Crisiscentrum van het ministerie van BZK, maart 2009
40
Sterke Schouders
•
‘Samen slimmer, samen sterker’, toelichting op deze handreiking voor belangenorganisaties tijdens het congres van Slachtofferhulp Nederland, maart 2009
•
Workshop ‘Cultuurmakers en cultuurdragers in de communicatie, tijdens NSPOH cursus crisiscommunicatie, april 2009.
•
‘Richtlijn vroegtijdige interventies’ tijdens bijeenkomst PSHOR Noord-Oost Gelderland, april 2009
•
‘Richtlijn vroegtijdige interventies’ tijdens bijeenkomst PSHOR /GGNet, april 2009
•
Workshop ‘Psychosociale zorg na rampen / richtlijn vroegtijdige interventies’ voor landelijke GHOR conferentie ‘Huisartsen, een ramp’, mei 2009
•
Workshop ‘Rol huisartsen in de nazorgfase’ voor landelijke GHOR werkconferentie ‘Huisartsen, een ramp’, mei 2009
•
‘Children and disasters: Working towards a European guidance?!’ tijdens de ECOTS conferentie in Oslo, juni 2009
•
‘Rituals, commemorations & monuments’ tijdens de ECOTS conferentie in Oslo, juni 2009
•
‘Guidelines or guidance’ tijdens de ECOTS conferentie in Oslo, juni 2009
•
‘Guideline for psychosocial care uniformed responders’ tijdens de EFPA bijeenkomst in Amsterdam, in oktober 2009.
•
Presentatie ‘Nafase’ tijdens het FAQ congres integrale nazorg, juni 2009
•
Samenvatting van de bevindingen en algemene conclusies tijdens de VNET2 bijeenkomst in Amsterdam, juni 2009
•
Toelichting project ‘Update rampenspirit’ tijdens het werkbezoek aan New York in oktober 2009 bij Chief Medical Examiner, New York Jewish Healing Center, Council of Churches, Disaster Chaplaincy Services, Interfaith Center, Jewish Community Relations Council en New York Red Cross.
•
Toelichting op project resilience monitor en sociale kwetsbaarheidsindex voor het ministerie van BZK, november 2009
•
‘Richtlijn vroegtijdige interventies / richtlijn geüniformeerden’ tijdens bijeenkomst BOTbrandweer Gelderland-Zuid, november 2009
•
‘Richtlijn vroegtijdige interventies / richtlijn geüniformeerden’ voor BOT teams Ambulancezorg, november 2009
•
‘Guideline early interventions’, een toelichting op de Europese richtlijnontwikkeling tijdens de IPPHEC slotconferentie, november 2009
•
‘De rol van de kerk bij een ramp’ in het kader van project Rampenspirit tijdens een cursus voor de Beraad van Kerken en Protestants Centrum voor Toerusting en Educatie, november 2009
•
Workshop ‘De hulpverlener als cultuurdrager en cultuurmaker’ tijdens jaarlijks NtVP congres, november 2009
41
Sterke Schouders
V. Publicaties 2009 •
Dückers M, Jong W. : Sterke schouders in het publieke domein: persoonlijke ervaringen geüniformeerde hulpverleners in crisistijd. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, volume 7, nummer 8, oktober/november 2009.
•
Dückers M, Jong W (2009) : Sterke schouders in het publieke domein. Een uitgave van Impact.
•
Brake te H, Dückers M, De Vries M, Duin, van D, Rooze M, Spreeuwenberg C. : Early psychosocial interventions after disasters, terrorism, and other shocking events: guideline development. Nursing & Health Sciences, volume 11, nummer 4, 2009.
•
Rooze M : Evacueren in groepsverband. Hup Holland Magazine, jaargang 2, nr 1, juni 2009
•
Brake, te H, Rooze M. : Het Informatie- en Verwijscentrum (IVC) Koninginnedag Apeldoorn, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, volume 7, nummer 6, juni/juli 2009
•
Rooze M. : Een monument verbindt mensen, nieuwsbrief Stichting Nationaal Brandweer Monument, nummer 2, november 2009
•
‘100 Words’ , een impressie in beeld en woord van de bijeenkomst van Europese getroffenen van terrorisme in het kader van V-NET II, een uitgave van Impact.
VI. Impact in de media •
‘Van Vollenhoven neemt ‘Samen slimmer, samen sterker’ in ontvangst, Alert 2, februari 2009
•
‘Ontwikkeling richtlijn voor opvang voor geüniformeerde hulpverleners van start’, artikel in Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde, nummer 1, 2009
•
‘Een wereld van verschil’, recensie door prof. B.P.R. Gersons, Alert 3, maart 2009
•
‘Modelplan Nafase’; De Veiligheidsregio, nummer 4, 2009
•
‘Of lossen we het onderling wel op’, interview met ondermeer Hans te Brake met betrekking tot nazorg Schipholcrash, Alert 5, mei 2009
•
‘Wereld van Verschil’ in artikel Sluitstuk van een crisisbeheersing, Jong W, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, volume 7, nummer 7, augustus/september 2009
VII. Nieuwsbrieven 2009 Hieronder volgt een overzicht van de onderwerpen die in 2009 in de online nieuwsbrieven en nieuwsflitsen werden beschreven. De volledige nieuwsbrieven zijn te lezen op de Impact website www.impact-kenniscentrum.nl . Nieuwsflits nummer 28, 8 januari 2009: Prof. mr. Pieter van Vollenhoven ontvangt de handreiking ‘Samen Slimmer Samen Sterker’
42
Sterke Schouders
Nieuwsflits nummer 29, 9 februari 2009 Twee vacatures bij Impact Nieuwsbrief nummer 30, 23 maart 2009 •
V-NET II : vanaf zomer 2009 EU gesubsidieerde organisatie
•
V-NET II: bijeenkomsten in Madrid, Turijn en Amsterdam
•
Acties en online informatie naar aanleiding van de Poldercrash
•
Monument voor de Brandweer wordt gerealiseerd
•
Ontwikkeling Richtlijn Geüniformeerden
Nieuwsflits nummer 31, 6 mei 2009 Online Informatie en Verwijscentrum Koninginnedag Apeldoorn
Nieuwsflits nummer 32, 19 mei 2009 Aankondiging Congres ‘Crisisbeheersing Calamiteiten’, waar het Modelplan Nafase besproken wordt
Nieuwsbrief nummer 33, 9 juli 2009 •
Aankondiging van vierde en laatste V-NET II bijeenkomst in Amsterdam
•
Deelname Impact aan 11th European Congress on Traumatic Stress (ECOTS) in Oslo
•
Deelname Impact aan de werkconferentie ‘Huisartsen, een ramp!’
•
De Surinam Airways (SLM) vliegramp : 20 jaar na dato
•
Impact richt Informatie- en Verwijscentrum Koninginnedag in
•
Impact jaarverslag 2008 is uit!
•
Ruimte voor denken en doen – een kennismaking met nieuwe Beleidsmedewerker Onderzoek en Ontwikkeling.
•
Leren door kennis terug te brengen naar de praktijk – kennismaking met nieuwe Sr. Beleidsmedewerker Zorg en Veiligheid.
Nieuwsflits nummer 34, 10 augustus 2009 Aankondiging jaarlijks NtVP congres, waaraan Impact deelneemt.
Nieuwsbrief nummer 35, 8 oktober 2009 •
Verslag oefening Floodex 2009
•
Toelichting project Resilience Monitor
•
Reminder NtVP congres
•
Update IVC Apeldoorn: gebruik en voortgang
•
Promotie Michel Dückers, Sr. Beleidsmedewerker Zorg en Veiligheid
43
Sterke Schouders
Nieuwsbrief nummer 36, 17 december 2009 •
Toelichting project Update Rampenspirit
•
Ontwikkeling van richtlijnen voor psychosociale interventies/ artikel in wetenschappelijk tijdschrift Nursing & Health Sciences
•
Interviewbundel ‘Sterke Schouders’
•
Bijeenkomst ‘Wereld van Verschil’ op paleis Het Loo
•
Herdenken en monumenten sterk met elkaar verweven / artikel in Cogiscope
•
Verslag NtVP congres 2009
•
Vooraankondiging Congres met focus op de zorg geüniformeerde hulpverleners, dat wordt georganiseerd door de Basis in april 2010.
VIII.
Gebruikte afkortingen
AMC
Academisch Medisch Centrum
BOGI
Back Office Geneeskundige Informatie
BOT
Bedrijf Opvang Teams
BPS
British Psychological Society
BZK
(ministerie van) Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
BuZa
(ministerie van) Buitenlandse Zaken
cGM
Centrum Gezondheid en Milieu, RIVM
cGOR
Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen
EFPA
European Federation of Psychologists’ Association
ESTSS
European Society for Traumatic Stress Studies
GGD
(hier algemeen) Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst
GGZ
Geestelijke Gezondheidszorg
GHOR
Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen
IAC
Informatie- en Adviescentrum
IPPHEC
Improve the Preparedness to give Psychological Help in Events of Crisis
IPT
Informed Prepared Together
ISTSS
International Society for Traumatic Stress Studies
IVC
Informatie- en Verwijscentrum
MD
Doctor of Medicine
MGGZ
Militaire Geestelijke Gezondheidszorg
MPH
Master of Public Health
MPM
Master of Public Management
NCC/cRC
Nationaal Crisis Centrum
NIFV
Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (voorheen NIBRA)
NIP
Nederlands Instituut voor Psychologen
NIVEL
Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg
44
Sterke Schouders
NSOPH
Netherlands School of Public & Occupational Health
NtVP
Nederlandstalige Vereniging voor Psychotrauma
NVAB
Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfskunde
OPRON
Overleg Psychosociale Rampen Opvang Nederland
PSHOR
Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen
RGF
Regionaal Geneeskundig Functionaris
RIAGG
Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
SASS
Stichting Achmea Slachtoffer en Samenleving
TMO
Taskforce Management Overstromingen
VNG
Vereniging Nederlandse Gemeenten
WHO
World Health Organisation
VWS
(ministerie van) Volksgezondheid, Welzijn en Sport
WADEM
World Association for Disaster and Emergency Medicine
WODC
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum
45
