IMPACT JAARVERSLAG 2002 - 2003
Colofon Auteur:
Imkje Cancrinus
Uitgiftedatum:
mei 2004
Uitgever:
Impact
Bestellen:
Impact, Postbus 78, 1110 AB DIEMEN
2
Impact
Inhoudsopgave Woord vooraf................................................................................................3 Hoe ontstond Impact? ....................................................................................5
1 2.1 2.2 2.3 2.4
Algemene informatie ......................................................................................6 Missie ............................................................................................................................... 6 Doelgroepen ..................................................................................................................... 6 Evaluatie........................................................................................................................... 6 Wettelijk kader .................................................................................................................. 7
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3
Organisatie ..................................................................................................8 Raad van Toezicht ........................................................................................................... 8 Directie ............................................................................................................................. 8 Raad van Advies .............................................................................................................. 9 Gemeenschappelijke vergadering Raad van Toezicht en Raad van Advies ................... 9 Samenwerkingsverbanden............................................................................................. 10 Personeel ....................................................................................................................... 10 Medewerkers..............................................................................................10 Ziekteverzuim .............................................................................................11 Bijscholing .................................................................................................11
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
Prioriteitstelling van producten en diensten .......................................................12 Prioriteitstelling 2003 ...................................................................................................... 12 Planning 2004................................................................................................................. 12 Planning 2005................................................................................................................. 13 Realisatie prioriteitstelling 2003...................................................................................... 13 Ontwikkeling van producten en dienstverlening buiten de prioriteitstelling.................... 13
5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.1.5
Projecten ...................................................................................................15 Projecten Onderzoek & Ontwikkeling 2003.................................................................... 16 Project Nationale Rampen.............................................................................16 Project Interventies na Rampen......................................................................16 Project Psychosociale aspecten van gezondheidsonderzoek ................................17 Project Screeningsinstrument.........................................................................18 Literatuurstudie 11 september ........................................................................18
5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4
Projecten Zorg 2003 ....................................................................................................... 18 Project Expertisedatabank.............................................................................18 Project Protocollen & Draaiboeken ..................................................................21 Project Bereikbaarheid & Advisering................................................................22 Voorlichtingsmateriaal ..................................................................................23
5.3. 5.3.1 5.3.2
Projecten Cultuur en Psychosociale Zorg na Rampen 2003 ......................................... 23 Leerpunten nazorg voormalige rampen en allochtonen en vluchtelingen..................23 Project kennisdatabank met betrekking tot cultuur en zorg ...................................24
2
3
4
5
1
Impact
6.1 6.1.1 6.1.2
Dienstverlening ...........................................................................................25 Adviezen......................................................................................................................... 25 Uitgebreide inhoudelijke adviezen rond een actueel thema...................................25 Incidentele adviezen met betrekking tot psychosociale zorg na rampen...................29
6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6 6.2.7 6.2.8 6.2.9
Congressen, symposia en expertmeetings .................................................................... 29 Symposium 'Lessen leren van Rampen' ...........................................................29 Presentatie projectplannen op het ministerie van VWS ........................................30 Europees Netwerk .......................................................................................30 Achtste Europese conferentie over 'traumatic stress'...........................................32 Viering eenjarig bestaan Impact......................................................................32 Internationaal symposium disaster prepardness .................................................32 Bezoek van de Directeur-Generaal Volksgezondheid van het ministerie van VWS.....33 Internationaal netwerk ..................................................................................33 Overige .....................................................................................................33
7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.4 7.4.1 7.5
Communicatie ............................................................................................34 Doelgroepen ................................................................................................................... 34 Strategische keuzes ....................................................................................................... 34 Vormen van communicatie............................................................................................. 35 Interne communicatie ...................................................................................35 Externe communicatie ..................................................................................35 Communicatiemiddelen.................................................................................................. 35 Media .......................................................................................................36 Imago- en tevredenheidonderzoek................................................................................. 36 Accountantsverklaring ……………………………………………………………………….37
6
7
Bijlagen ........................................................................................................................38 Bijlage I Samenstelling Adviescommissie Psychosociale Zorg Na Rampen ............................... 39 Bijlage II Samenstelling Raad van Toezicht.................................................................................. 40 Bijlage III Samenstelling Raad van Advies..................................................................................... 41 Bijlage IV Overzicht publicaties en presentaties ............................................................................ 43 Bijlage V Overzicht Impact in de media......................................................................................... 46 Bijlage VI Gebruikte afkortingen ..................................................................................................... 48
2
Impact
Woord vooraf (1)
In de afgelopen tien jaar is Nederland getroffen door verscheidene grote rampen, waaronder de Bijlmerramp (1992), de vuurwerkramp in Enschede (2000) en de cafébrand in Volendam (2001). De nasleep van de Bijlmerramp confronteerde overheid en hulpverleners ermee dat rampen niet te onderschatten complexe gevolgen kunnen hebben. Duidelijk werd dat niet alleen de directe chaos van een ramp vraagt om een adequate aanpak, maar dat ook de psychische, lichamelijke en materiële schade op lange termijn intensieve aandacht nodig heeft. Ook andere rampen (waaronder rampen in het buitenland waar mensen uit Nederland direct of indirect bij betrokken zijn) hebben laten zien dat een gecoördineerde en gedegen lange termijn psychosociale hulpverlening hard nodig is. De ministeries van VWS, Defensie en BZK besloten daarom tot het instellen van een landelijk kenniscentrum voor psychosociale zorg na rampen. In september 2002 ging het kenniscentrum officieel van start onder de naam Impact. Het verslag dat voor u ligt is dan ook het eerste jaarverslag (september 2002 – 31 december 2003). In de verslagperiode kreeg het ontwikkelen van producten en diensten waar de afnemers het meest behoefte aan hadden prioriteit. In 2004 en 2005 worden deze activiteiten verder uitgebouwd en geoptimaliseerd. Sinds de start van Impact is al veel gerealiseerd en hoewel dat natuurlijk zo hoort, zijn we daar trots op. Zoals ik er ook trots op ben dat de medewerkers van Impact daarmee een prestatie van formaat hebben neergezet.
Mevrouw drs. M.W. Rooze MBA Directeur
3
Impact
Woord vooraf (2) Impact staat nu ruim anderhalf jaar in de steigers. Stevig en wel. Als kenniscentrum groeit het in betekenis, de blinde vlek opvullend in de aandacht voor de psychosociale zorg na rampen. Veel energie is in de afgelopen tijd gestoken in de relevante omgeving: de operationele diensten, de wetenschappelijke wereld, de internationale context en de bestaande kenniscentra. En in de overheidsorganisaties, waarbij vooral de initiatiefnemers (de ministeries van VWS, BZK en Defensie) de aandacht kregen. De breed samengestelde Raad van Advies had daarbij een stimulerende en deskundige rol. De directeur en haar kleine team medewerkers leverden een professionele prestatie, die het bestaansrecht van het jonge Impact ruimschoots aantoonde. Kortom, het was een goede start van een intensief proces. Dit jaarverslag, bedoeld om verantwoording af te leggen en de communicatie met alle betrokkenen te bevorderen, beschrijft het. Het geeft De Raad van Toezicht vertrouwen dat dit proces kan worden voortgezet en uitgebreid.
Mr. W. Blanken Voorzitter van de Raad van Toezicht
4
Impact
1
Hoe ontstond Impact?
In opdracht van de ministeries van VWS, Defensie en BZK bereidt de Adviescommissie 'Psychosociale Zorg Na Rampen' de stichting van een kenniscentrum voor. Op 5 juli 2001 biedt de Adviescommissie haar rapport 'Contouren van een Landelijk Kenniscentrum Psychosociale Zorg Na Rampen' aan aan de minister van VWS. De minister van VWS verzoekt de Adviescommissie vervolgens de in het rapport geformuleerde voorstellen uit te werken. In november 2001 start de Adviescommissie de juridische en organisatorische vormgeving van het kenniscentrum. Op 5 april 2002 wordt het kenniscentrum officieel opgericht en september 2002 gaat Stichting Impact daadwerkelijk van start onder de naam Impact. De Adviescommissie geeft de directeur, de leden van de Raad van Toezicht en de leden van de Raad van Advies het oprichtingsdocument ‘Landelijk Kenniscentrum Psychosociale Zorg Na Rampen' mee als handvat bij de verdere ontwikkeling en vormgeving van Impact. Voor de samenstelling van de Adviescommissiecommissie zie bijlage I. De Adviescommissie is in januari 2002 opgeheven.
5
Impact
2
Algemene informatie
2.1
Missie Impact heeft tot doel het bevorderen van kwalitatief hoogwaardige en adequaat georganiseerde psychosociale zorg na rampen. Om dit doel te bereiken zal Impact ervaring en wetenschappelijke kennis bundelen, deze inzichtelijk maken en beschikbaar stellen voor uiteenlopende doelgroepen en samenwerking tussen betrokken partijen bevorderen. De activiteiten van Impact zijn erop gericht het rampenbewustzijn en de 'disaster preparedness' te bevorderen. Daarnaast ijvert Impact ervoor dat de psychosociale zorg bij rampen onderdeel gaat uitmaken van de Wet op de Geneeskundige Hulp bij Rampen die momenteel wordt herzien. Een wettelijk kader kan het benodigde gezag en de daarbij behorende middelen bieden om tot daadwerkelijke integratie van psychosociale zorg in de Nederlandse hulpverlening te komen.
2.2
Doelgroepen De kennis en ervaringen van getroffenen zijn nodig om te komen tot een passend zorgaanbod bij rampen. Impact raadpleegt regelmatig getroffenen per thema en richt zich op hulpverleningsorganisaties, beleidsmakers en bestuurders.
2.3
Evaluatie Voorwaarde voor de financiering van Impact is dat voor 1 mei 2005 een onafhankelijke evaluatie plaatsvindt die de taken, functies, organisatorische vormgeving en gewenste positie in het veld van Impact moet omvatten. De directeur van Impact wil deze evaluatie al in mei 2004 doen plaatsvinden. Dit geeft het bestuur van Impact de mogelijkheid het beleid zo nodig aan te passen op de resultaten van de evaluatie een jaar voor de datum dat de subsidie wordt beëindigd.
6
Impact
2.4
Wettelijk kader De formele verantwoordelijkheidsverdeling van de psychosociale zorg is vastgelegd in de onderstaande wetten: 1. Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (artikel 2); 2. Wet Geneeskundige Hulpverlening bij Rampen (artikel 2 en 5); 3. Wet Rampen en Zware Ongevallen (Algemene bepalingen, artikel 2); 4. Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (Afdeling 3, artikel 15 en 16); 5. Kwaliteitswet zorginstellingen; 6. Wet Kwaliteitsbevordering Rampenbestrijding.
7
Impact
3
Organisatie Raad van Toezicht Raad van Advies Directeur Secretariaat
Communicatieadviseur
Projecten Onderzoek & Ontwikkeling
3.1
Zorg
Diensten Cultuur & Psychosociale Zorg na Rampen
Consultatie & Advies
Congressen enz.
Raad van Toezicht Impact kent een Raad van Toezicht (RvT). De RvT houdt toezicht op het beleid van de directeur en op de algemene gang van zaken. De RvT staat de directeur met raad terzijde, brengt ook op eigen initiatief advies uit aan de directeur en vervult een bemiddelende rol bij vraagstukken die onderwerp zijn van bestuurlijke besluitvorming. De RvT bestaat uit vijf onafhankelijke leden en is tussen het moment van de officiële start van Impact in september 2002 tot 31 december 2003 zesmaal bijeengekomen. Voor de samenstelling van de RvT zie bijlage II.
3.2
Directie De directeur werkt onder verantwoordelijkheid van de Raad van Toezicht en heeft de dagelijkse leiding van Impact.
8
Impact
3.3
Raad van Advies Impact wordt bijgestaan door een Raad van Advies (RvA). De RvA adviseert en ondersteunt de directie en geeft algemene richtlijnen omtrent het te voeren beleid. De RvA bestaat uit negen leden, allen inhoudelijke deskundigen. De RvT benoemt de voorzitter en leden van deze raad op voordracht van de directeur en na raadpleging van de leden van de RvA. De RvA is tussen het moment van de officiële start van Impact in september 2002 tot 31 december 2003 vijfmaal bijeengekomen. De directeur woont de vergaderingen van de RvA bij. De samenstelling van de raad is een afspiegeling van de binnen Impact samenwerkende partners. Zie voor de samenstelling van de Raad van Advies bijlage III.
3.4
Gemeenschappelijke vergadering Raad van Toezicht en Raad van Advies In de statuten is vastgelegd dat er een gemeenschappelijke vergadering dient plaats te vinden van RvT en RvA. Deze vergadering is bedoeld om RvA en RvT de gelegenheid te geven kennis met elkaar te maken en elkaar te informeren en te bevragen over onderwerpen die Impact aangaan. Wat betreft de inhoud van de vergadering wordt gekozen voor een onderwerp dat beide Raden aangaat en dat zich op het snijvlak bevindt van de taken en verantwoordelijkheden van de beide Raden. Dit gaat dan om een inhoudelijk onderwerp voor de Raad van Advies en een strategisch bestuurlijk onderwerp voor de Raad van Toezicht. In de laatste gezamenlijke bijeenkomst bijvoorbeeld is aan de hand van een scenario van een ramp nagedacht over de functie van Impact in de verschillende fasen van een ramp. Dit als gedachtenexercitie wat de toegevoegde waarde is van Impact voor hulpverleners, beleidsmakers en bestuurders. Voor bestuur en RvT is dit tevens de basis om tot een strategie te kunnen komen voor de volgende periode. De RvT, de RvA en de directeur zijn tussen het moment van de officiële start van Impact in september 2002 tot 31 december 2003 tweemaal bijeengekomen. Deze gemeenschappelijke vergaderingen worden in principe geleid door de directeur.
9
Impact
3.5
Samenwerkingsverbanden Impact is een zelfstandige en onafhankelijke organisatie. Zij werkt samen met:
het Academisch Medisch Centrum - De Meren (AMC – De Meren);
het Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen (CGOR);
Met het AMC - De Meren is een formele samenwerkingsovereenkomst gesloten. Hoofdpunten uit deze samenwerkingsovereenkomst zijn:
Impact stelt in de eerste Raad van Toezicht één zetel ter beschikking aan het AMC;
het AMC participeert in de Raad van Advies van Impact;
Impact gebruikt om niet de bibliotheek van het AMC;
het AMC levert een bijdrage aan de verbetering van interventies en behandeling ten behoeve van psychosociale zorg na rampen middels de koppeling aan reeds lopende onderzoeksprogramma’s.
3.6
Personeel
3.6.1
Medewerkers Op 31 december 2003 zijn acht medewerkers in dienst bij Impact. Zeven vrouwen en een man: een directeur (100%), twee senior beleidsmedewerkers (83,33% en 60%), een beleidsmedewerker (66,67%), een communicatieadviseur (66,67%), een projectmedewerker (66,67%), een managementassistent (55,55%) en een secretaresse (77,78%). Van deze medewerkers werken er zeven in deeltijd en één fulltime (zie de percentages achter de functies). De leeftijd van medewerkers varieert van 25 tot 53 jaar. Gedurende een half jaar werkte bij Impact nog een extra projectmedewerker (66,67%). Naast de genoemde medewerkers in dienst van Impact, heeft Impact voorts gebruik gemaakt van
een secretariaatsbureau voor het aannemen van telefonische boodschappen (gedurende de gehele periode) en administratieve ondersteuning, waaronder het opzetten van het secretariaat en archief (gedurende vier weken);
een communicatiebureau voor het opstellen van het communicatieplan en een doelgroepenanalyse (augustus 2002) en het imago- en tevredenheidonderzoek (zomer 2003);
een vertaalbureau voor het leveren van vertaalwerk onder andere ten behoeve van website en brochure (in opdracht gedurende de gehele periode);
10
Impact
een grafisch vormgever voor het ontwerpen van huisstijl, folders, brochures, briefpapier en dergelijke (in opdracht gedurende de gehele periode);
een studentenuitzendbureau voor telefonische interviews en overige ondersteunende werkzaamheden ten behoeve van het imago- en tevredenheidonderzoek en het opbouwen van de kennisbank (half juli – half september 2003);
een gespecialiseerd bureau voor onderzoek (eerste kwartaal 2003) en opbouw van de digitale kennisbank (tweede, derde en vierde kwartaal 2003);
twee bureaus voor internethosting, vormgeving en programmering van de website (op afroep gedurende de gehele periode);
een freelance tekstschrijver voor het schrijven en redigeren van een nieuwsbrief (najaar 2003 gedurende zes weken);
een onderzoeker ter vervanging van de senior beleidsmedewerker tijdens het zwangerschapsverlof (gedurende drieëneenhalve maand).
3.6.2
Ziekteverzuim Het totale ziekteverzuim onder de gezamenlijke medewerkers van Impact bedroeg vijftien werkdagen. Een senior beleidsmedewerker was in 2003 wegens zwangerschapsverlof drie maanden en drie weken afwezig.
3.6.3
Bijscholing De directeur en een senior beleidsmedewerker volgden de post HBO Masterclass Crisisbeheersing en Rampenbestrijding. De directeur en beide senior beleidsmedewerkers volgden een mediatraining.
11
Impact
4
Prioriteitstelling van producten en diensten
Onderstaand volgt de prioriteitstelling voor het ontwikkelen van producten en diensten voor de jaren 2003 - 2005. In deze prioriteitstelling zijn de suggesties van de Adviescommissie 'Psychosociale Zorg Na Rampen' zoals weergegeven in het rapport 'Contouren van een Landelijk Kenniscentrum Psychosociale Zorg Na Rampen' meegenomen.
4.1
Prioriteitstelling 2003 Uit het oogpunt van 'quick wins' en uit het oogpunt van eerste behoefte van afnemers hebben de ontwikkeling van onderstaande producten en diensten prioriteit: 1. overzicht van deskundige hulpverleners (voor consultatie en verwijzing), vertaald in het project Expertisedatabank (5.2.1); 2. een 24-uurs consultatiedienst, vertaald in het project Bereikbaarheid & Advisering (5.2.3); 3. een selectie van relevante vakliteratuur, vertaald in de projecten Nationale Rampen en Interventies na Rampen (5.1.1 en 5.1.2); 4. opzet website; 5.
inventarisatie van reeds beschikbare protocollen en draaiboeken voor de organisatie en opzet van psychosociale zorg na rampen, vertaald in het project Protocollen & Draaiboeken (5.2.2);
6. inventarisatie van reeds beschikbaar voorlichtingsmateriaal (5.2.4).
4.2
Planning 2004 Nadat de producten en diensten genoemd onder 4.1 zijn ontwikkeld, komen op de middellange termijn (2004) de volgende activiteiten in beeld: 1. analyse en evaluatie van de organisatie en van de effecten van psychosociale zorg na rampen, ook vanuit het buitenland; 2. hulp en advies bij het omgaan met de media ten aanzien van rampen; 3. lijst met beargumenteerde prioriteiten op het gebied van wetenschappelijk onderzoek; 4. overzicht van relevante trainingsinstellingen en trainingen; 5. het verschaffen van duidelijkheid over de langetermijneffecten van rampen; 6. verbreding van de bekendheid van Impact onder haar doelgroepen.
12
Impact
4.3
Planning 2005 Voor een meer structurele toegevoegde waarde van Impact en voor optimalisatie van de genoemde activiteiten voor de jaren 2003 en 2004, gaat op langere termijn (2005) de aandacht uit naar de realisatie van het overzicht van relevante documentatie en literatuur, mede toegankelijk op het Internet. Het gaat daarbij onder meer om epidemiologische gegevens, diagnostiek, (groeps-) interventies (ook op sociaal gebied), behandeling en lotgenotencontact.
4.4
Realisatie prioriteitstelling 2003 De doelstelling en de taken zijn, met inachtneming van de prioriteitstelling, vertaald in activiteiten voor 2003. De activiteiten zijn onderverdeeld in projecten (hoofdstuk 5) en dienstverlening (hoofdstuk 6).
4.5
Ontwikkeling van producten en dienstverlening buiten de prioriteitstelling Naast de taken die voor het eerste jaar prioriteit hadden, zijn nog de volgende producten ontwikkeld en diensten geleverd:
inventarisatie gezondheidsonderzoek bij rampen (5.1.3);
discussienota interventies bij rampen (5.1.2);
project geestelijke verzorging (5.2.1);
literatuurstudie brandwonden, depressie en suïcide (6.1.1);
boekessay door dr. M. de Vries. Zieke militairen: Kijken naar de wereld achter de dingen. Civiel Militair 2002;
uitgave driemaandelijkse nieuwsbrief (7.4);
symposium ‘lessen leren van rampen’ (6.2.1);
internationaal symposium ‘disaster preparedness: what mental healthcare can learn from disasters’ (6.2.6);
draaiboek psychosociale opvang massavaccinatie pokken (6.1.1);
monitor psychosociale zorg naar aanleiding van de uitbraak van aviaire influenza (vogelpest, 6.1.1);
13
Impact
presentaties voor GHOR-regio’s, ministeries, Vereniging Nederlandse Gemeenten en op diverse congressen (bijlage IV);
advisering op aanvraag (6.1);
literatuurstudie 9/11 (5.1.5);
start portefeuille Cultuur en Psychosociale Zorg na Rampen (5.3);
start project screeningsinstrument (5.1.4).
14
Impact
5
Projecten
De projecten zijn onderverdeeld in drie groepen:
Onderzoek & Ontwikkeling;
Zorg;
Cultuur & Psychosociale Zorg na Rampen.
Bij Onderzoek & Ontwikkeling gaat het om de projecten:
Nationale Rampen;
Psychosociale Aspecten van Gezondheidsonderzoek;
Interventies na Rampen;
Screeningsinstrument.
De eerste twee projecten zijn grotendeels volbracht in de verslagperiode. Hoewel het project ‘Screeningsinstrument’, overeenkomstig de prioriteitstelling pas in 2005 aan de beurt is, is het in 2003 al in gang gezet. Over de projecten ‘Onderzoek & Ontwikkeling’ leest u meer onder 5.1. Op het terrein van Zorg zijn de volgende projecten gestart:
Expertisedatabank;
Protocollen & Draaiboeken;
Bereikbaarheid & Advisering;
Voorlichtingsmateriaal.
Voor de projecten ‘Expertisedatabank’, ‘Protocollen & Draaiboeken’ en ‘Voorlichtingsmateriaal’ is het kader geschapen; de opbrengst van deze projecten komt in 2004 digitaal beschikbaar. Het project ‘Bereikbaarheid & Advisering’ is nog niet volbracht: het bleek geen ‘quick win’ maar meer een project van de lange adem. De afronding van dit project is gepland voor juni 2004. Over de projecten ‘Zorg’ leest u meer onder 5.2.
15
Impact
Onder Cultuur & Psychosociale Zorg na Rampen vallen de projecten: 1. leerpunten nazorg voormalige rampen en allochtonen en vluchtelingen; 2. sociale kaart culturele instellingen, zelforganisaties en vluchtelingenorganisaties; 3. sociale kaart multiculturele instellingen en vluchtelingenorganisaties; 4. sociale kaart sleutelfiguren; 5. expertisebank hulpverleners met betrekking tot culturele groepen en vluchtelingen; 6. voorlichtingsmateriaal, brochures, opleidingsmateriaal; 7. kennisdatabank met betrekking tot cultuur en zorg; 8. rouw en herdenking bij dood en verlies bij de belangrijkste culturele groepen; 9. expertisebank wetenschappers met betrekking tot culturele groepen en vluchtelingen. De projecten 1 en 5 zijn in november 2003 gestart en worden gekenmerkt door een ‘ongoing proces’. De resterende projecten starten in 2004. Over de in 2003 gestarte projecten leest u meer onder 5.3.
5.1
Projecten Onderzoek & Ontwikkeling 2003
5.1.1
Project Nationale Rampen Dit project realiseert een van de peilers van Impact: een volledig overzicht van de (gezondheids) onderzoeksactiviteiten die zijn uitgevoerd na nationale rampen en ernstige calamiteiten. In 2003 zijn 26 onderzoeken verzameld; negen betreffen de vliegramp in de Bijlmermeer, twaalf de vuurwerkramp in Enschede en vijf de cafébrand in Volendam. Met behulp van een standaard format zijn de opzet en resultaten van deze onderzoeken beschreven, is een sterkte/zwakte analyse gemaakt en zijn de psychosociale zorg bij deze rampen en de 'lessons learned' systematisch beschreven. Een publicatie is in voorbereiding. In 2004 wordt met het ministerie van VWS en het Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen (CGOR) bekeken wat de beleidsimplicaties van de uitkomsten van dit project zijn.
5.1.2
Project Interventies na Rampen De doelstelling van dit project is het ontwikkelen en implementeren van een wetenschappelijk gefundeerde en voor de praktijk acceptabele leidraad (keurmerk) voor interventies na rampen. Om die leidraad te kunnen opstellen inventariseert Impact de literatuur over interventies na rampen. Impact kijkt daarbij vooral naar wat werkzaam was onder welke condities.
16
Impact
De laatste jaren zijn verscheidene wetenschappelijke publicaties verschenen waarin is gesteld dat het plegen van vroege interventies na rampen en calamiteiten geen effect heeft op de gezondheidstoestand van getroffenen, dan wel schade toebrengt. Hierdoor is een teneur ontstaan dat interventies slecht zijn en misschien maar beter achterwege kunnen blijven. In de praktijk wordt echter dagelijks aan en met vroege interventies en opvangprotocollen gewerkt. Hulpverleners en beleidsmakers vragen zich regelmatig af wat ze moeten met de tegenstrijdigheden die ze tegenkomen: volgens de huidige stand van de wetenschap werken vroege interventies niet, maar uit eigen ervaring weten ze dat deze tot grote tevredenheid leiden bij zowel getroffenen als hulpverleners. Hierdoor rijst de vraag wat wijsheid is. Om meer duidelijkheid te scheppen in ‘best practices’ en verschillende partijen met elkaar in gesprek te brengen, organiseert Impact (in 2004) een aantal interactieve panelbijeenkomsten voor wetenschappers, hulpverleners en beleidsmakers die kennis en/of ervaring hebben op het gebied van vroege interventies na rampen en calamiteiten. Het doel van de uitwisseling is te komen tot een praktisch bruikbare en ‘evidence based’ handreiking voor vroege interventies na rampen en calamiteiten in Nederland. Impact bracht in 2003, ter voorbereiding op de panelbijeenkomsten in 2004, de discussie rond interventies na rampen in kaart. Op basis van deze discussie is een startnotitie opgesteld over de inhoud en vorm van het forum. Hierbij maakte Impact onder andere gebruik van de expertise van de betrokken Raad van Adviesleden. 5.1.3
Project Psychosociale aspecten van gezondheidsonderzoek Het doel van dit project is het ontwikkelen en implementeren van een inventarisatie voor Psychosociale Aspecten van Gezondheidsonderzoek in samenwerking met het Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen (CGOR) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM). Daartoe inventariseerde Impact welke concepten (bijvoorbeeld depressie, PostTraumatisch Stress Stoornis) en welk meetinstrumentarium in (inter)nationaal onderzoek worden gebruikt om psychosociale gezondheidseffecten (direct en later) na rampen te meten. Impact heeft in een tweetal rondes experts op dit gebied gevraagd naar hun mening over de te meten concepten en de toepasbaarheid van de beschikbare meetinstrumenten. In deze twee rondes hebben respectievelijk dertien en tien experts hun mening gegeven. Impact heeft in de verslagperiode de resultaten systematisch verwerkt en de inventarisatie gemaakt en verspreid.
17
Impact
5.1.4
Project Screeningsinstrument Het doel van dit project is het ontwikkelen van een instrument waarmee mensen met een verhoogd risico op het ontwikkelen van gezondheidsklachten na rampen in een vroeg stadium kunnen worden opgespoord. Voor dit project zijn op beperkte schaal voorbereidende activiteiten gestart. Er is een begin gemaakt met het verzamelen van wetenschappelijke literatuur. Verder zijn gesprekken gevoerd over samenwerking met het Topzorgprogramma Psychotrauma van het AMC. Dit project wordt in de loop van 2004 nader vorm gegeven.
5.1.5
Literatuurstudie 11 september Op 11 september 2001 troffen drie vliegtuigen strategische doelen in New York en Washington. Een vierde stortte neer in Pennsylvania. Deze dramatische gebeurtenissen hebben geleid tot een brede waaier aan (semi-) wetenschappelijke publicaties over de psychosociale gevolgen. Deze bron van kennis was voor Impact aanleiding om een literatuurstudie te doen, de ‘lessons learned’ te destilleren en toegankelijk te maken voor haar doelgroepen. Impact verdeelde daartoe de 9/11 publicaties in de volgende thema’s:
onderzoek naar psychische gezondheidsklachten direct na de aanslag;
gevolgen voor kinderen;
hoest bij reddingswerkers;
rol van de media;
psychosociale hulpverlening ‘community-based’;
functioneren gezondheidszorg na 11 september;
psychosociale voorbereidingen op een (bio)terroristische aanslag.
5.2
Projecten Zorg 2003
5.2.1
Project Expertisedatabank Dit project levert de sociale kaart van Nederland op ten behoeve van de psychosociale zorg na rampen en calamiteiten. De gegevens die in de sociale kaart worden opgenomen verschillen per groep. Uitgangspunt hierbij is welke gegevens voor de gebruiker van belang zijn.
18
Impact
Deze sociale kaart is in 2004 te raadplegen via de website en is onderverdeeld in vijf categorieën: 1. maatschappelijke opvang en dienstverlening; 2. instellingen voor Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en vrijgevestigde psychotherapeuten; 3. geestelijke verzorging; 4. kennis- en expertisecentra; 5. overige. Impact is gestart met het in kaart brengen van de categorie 'geestelijke verzorging'. Daarna kwamen achtereenvolgens de GGZ-instellingen en de kennis- en expertisecentra aan de beurt. De maatschappelijke opvang en dienstverlening staat voor 2004 gepland. Ad 2: stand van zaken GGZ-instellingen en vrijgevestigde psychotherapeuten Impact inventariseerde een deel van de experts van de GGZ via het Overleg Psychosociale Rampenopvang Nederland (OPRON). Met het Instituut voor Psychotrauma en de Brandwondenstichting heeft Impact afspraken gemaakt over het gebruik van hun regionale therapeutennetwerken (respectievelijk ongeveer honderd en twaalf therapeuten). De 250 kindertherapeuten die EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing) getraind zijn, zijn benaderd met de vraag of zij in de databank opgenomen mogen worden. De (GGZ-)nazorg in Enschede en Volendam is geïnventariseerd en gevraagd om gegevens te verstrekken voor de databank. Ad 3: stand van zaken geestelijke verzorging Impact heeft de structuur van de geestelijke verzorging in Nederland in kaart gebracht. Binnen defensie is van oudsher veel aandacht voor en dus veel ervaring met geestelijke verzorging. Impact ervaart de samenwerking met Defensie dan ook als vruchtbaar en leerzaam. Voorts is met zes experts vanuit de diverse denominaties uitgebreid gesproken en hun gegevens zijn opgenomen in de expertisedatabank. Het betreft vooral mensen die betrokken waren bij rampen (zowel experts op het gebied van organisatie als op inhoud). Rol van geestelijke verzorging bij rampen De geestelijke verzorging bij een ramp neemt een belangrijke plaats in. Duidelijk is dat deze rol verder draagt dan een bijdrage in de acute fase van een ramp. Juist instellingen voor geestelijke verzorging leveren een belangrijk aandeel in de zorg op de lange termijn. Het structureel betrekken van de geestelijke verzorging bij de rampenhulpverlening blijkt in de praktijk echter een complexe zaak. Ten eerste moeten gemeenten of regio’s worden aangesproken en aangespoord om organisaties voor geestelijke verzorging op te nemen in het rampenplan. Daarnaast zullen deze organisaties ook zelf de beschikking moeten hebben over een vorm van een rampenplan
19
Impact
of draaiboek om zowel de samenwerking met de plaatselijke overheid en de andere betrokken disciplines als de eigen interne gang van zaken vorm te geven. Het gaat dan niet alleen om het openstellen en bemensen van gebouwen, alarmering, communicatiemiddelen en contact met de media en dergelijke. Ook inhoudelijke zaken - zoals het organiseren van herdenkingsdiensten, aanbieden van symbolen en rituelen, inzamelingsacties, opleiding, training, ondersteuning van pastores en geestelijke vrijwilligers - moeten vastliggen. Dit proces om tot een draaiboek te komen vraagt een enorme inspanning van organisaties voor geestelijke verzorging die grotendeels op vrijwilligers draaien en de professionele instanties die hen ondersteunen. Van het een komt het ander. Impact heeft in 2003 de opgedane kennis beschikbaar gesteld via de website en over dit onderwerp gesproken op een regionale werkconferentie en een internationale studiedag (zie bijlage IV). Voor 2004 ziet Impact voor zichzelf een rol in het interesseren van de geseculariseerde wereld voor de rol van geestelijke verzorging bij een ramp en zoekt Impact samen met het ministerie van BZK en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) naar een manier om draagvlak voor de rol van de geestelijke verzorging te bestendigen. De senior beleidsmedewerker met de projecten ‘Zorg’ in haar portefeuille is door de Raad van Kerken van New York en de Jack D. Weiler Center for Intergroup Relations uitgenodigd voor een werkbezoek in New York in het kader van een transatlantische uitwisseling van kennis en ervaring. Ad 4: stand van zaken kennis- en expertisecentra 56 Kennis- en expertisecentra zijn in kaart gebracht en deels bezocht. Kennismakingsgesprekken hebben plaatsgevonden en met relevante partijen (Nederlandse Brandwonden Stichting, Instituut voor Psychotrauma, ministerie van LNV, Nederlandse Rode Kruis, Veteraneninstituut en Landelijk psychotraumacentrum voor kinderen en jongeren) zijn afspraken gemaakt voor het gebruik maken van elkaars expertise. Ad 5: stand van zaken overige In de categorie 'Overige' komen alle deskundigen die niet in de categorieën 1 t/m 4 vallen. Voorbeelden zijn de experts op het gebied van psychosociale zorg van het Rode Kruis, van de Bond voor Nederlandse Militairen en Oorlogsslachtoffers op het gebied van begeleid Lotgenotencontacten en mensen met verstand van zorg voor vrijwilligers.
20
Impact
5.2.2
Project Protocollen & Draaiboeken Dit project heeft tot doel het op aanvraag beschikbaar hebben van protocollen en draaiboeken voor psychosociale zorg aan getroffenen. De protocollen en draaiboeken die gaan over kinderen, allochtonen, reddingswerkers, hulpverleners en organisaties voor geestelijke verzorging krijgen hierbij extra aandacht. De protocollen hebben met name betrekking op interventies na rampen, behandeling van de posttraumatische stress stoornis (PTSS) en lichamelijk onverklaarde klachten (LOK). Ook de procesplannen van de Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (PSHOR) zijn beschikbaar. Procesplan 24 Impact heeft een inventarisatie gedaan onder de 26 verschillende GHOR-regio's naar de voortgang van procesplan 24 en de opname van de geestelijke verzorging in het rampenplan. Er is daarvoor telefonisch contact geweest met de contactpersonen voor de Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (PSHOR). Door de jaren heen is er steeds meer beleid gekomen ten aanzien van de psychosociale hulp na rampen. Gemeenten zijn regionale samenwerkingsverbanden aangegaan en hulpverleningsstructuren zijn waar nodig versterkt. Veel hulpdiensten hebben afspraken gemaakt hoe in gezamenlijkheid te handelen bij een groot ongeval of een ramp. Vaak zijn dergelijke werkafspraken vastgelegd in zogenaamde procesplannen of protocollen. In totaal zijn er in de rampenbestrijding dertig deelprocessen. De GHOR is primaat- en probleemhouder van drie deelprocessen. Een deelproces is het procesplan PSHOR. De opdracht van de PSHOR is om zowel tijdens de acute fase als in de eerste nazorgfase van een ramp zorg te dragen voor de coördinatie en uitvoering van de psychosociale zorg aan direct en indirect getroffenen. De psychosociale hulp wordt gegeven door instellingen voor wie deze hulp tot het reguliere takenpakket behoort. Uit de inventarisatie blijkt dat in de zomer van 2003 36% van de gevallen het procesplan klaar is en het alleen af en toe wordt bijgesteld. 40% van de regio's is in een vergevorderd stadium: men is bezig met het ondertekenen van het convenant met alle betrokken partijen en men is klaar om opgeleid en getraind te worden. In 24% van de gevallen staat het procesplan nog in de kinderschoenen. Uit de inventarisatie blijkt ook een groeiende belangstelling voor de rol van de geestelijke verzorging in de rampenhulpverlening: er wordt steeds meer aandacht besteed aan geestelijke verzorging na rampen bijvoorbeeld door middel van nieuwsberichten, symposia en artikelen. In drie regio's is de geestelijke verzorging in de verslagperiode opgenomen in procesplan 24. Daarnaast is een groot aantal regio's bezig met het leggen van contacten met de kerkelijke organisaties (zie ook 5.2.1).
21
Impact
De voortgang van het project Protocollen & Draaiboeken houdt gelijke tred met het project Expertisedatabank: mensen aan wie gevraagd wordt of hun gegevens opgenomen mogen worden in de databank, wordt ook gevraagd welk materiaal zij gebruiken en hoe dat door Impact gebruikt kan worden. Aan het eind van de verslagperiode heeft Impact 30 protocollen en 22 draaiboeken op aanvraag beschikbaar. Ook dit project is een ‘ongoing proces’. 5.2.3
Project Bereikbaarheid & Advisering Impact richt zich met dit project op een van haar belangrijke peilers: het geven van advies op het gebied van psychosociale zorg in zowel de acute fase van een ramp als op langere termijn. Kort na de officiële start van Impact (in oktober 2002) is een interne noodconstructie gerealiseerd die eruit bestaat dat er afspraken zijn gemaakt rond bereikbaarheid en praktische acties voor een mogelijke snelle reactie in geval van een ramp of calamiteit. Voorts heeft een subcommissie van Raad van Adviesleden bestaande uit vier personen samen met een senior beleidsmedewerker van Impact de vormgeving van de adviesfunctie geformuleerd. De belangrijkste uitgangspunten hiervoor zijn:
hoewel het zwaartepunt van het werk van Impact ligt in de periode tussen rampen in (evaluatie en disaster preparedness) zal Impact ook ten tijde van een ramp daadwerkelijk van dienst zijn onder andere in de vorm van het geven van advies;
Impact richt zich op grootschalige rampen;
de 7x24 uurs bereikbaarheid plus de financiële kant daarvan, is door de GHOR goed geregeld;
de adviesfunctie is zo eenvoudig mogelijk vormgegeven;
de organisatie van de acute adviesfunctie is goed verankerd binnen Impact en in de draaiboeken van de adviesvragers;
Impact biedt actief haar diensten aan;
het is van inhoudelijk belang dat advisering over de lange termijn begint in de acute fase;
indien Impact niet betrokken wordt ter advisering is het van belang dat Impact wel betrokken wordt bij de evaluatie ter lering.
De daadwerkelijke invulling van de adviesfunctie vindt plaats in de eerste helft van 2004. Met het ministerie van VWS en het Instituut voor Psychotrauma zijn afspraken gemaakt voor in geval van een ramp. De afspraken behelzen het elkaar informeren, het onderling afstemmen van en het in overleg optreden naar de pers.
22
Impact
De ontwikkeling binnen dit project is bij uitstek een voorbeeld van voortschrijdend inzicht. In het oprichtingsdocument wordt gesproken van senioradviseurs die namens Impact zullen optreden en in geval van een ramp overheden, bestuurders en uitvoerders zullen adviseren op het gebied van organisatie en inhoud van de psychosociale zorg. De korte historie van Impact laat echter zien dat, ook wanneer er geen sprake is van een ramp, Impact om advies gevraagd wordt en de directeur en medewerkers van Impact deze adviezen ook daadwerkelijk geven. Dit is bijvoorbeeld het geval rond de landelijke voorbereidingen op de eventuele massavaccinatie pokken en ten tijde van de Vogelpest (6.1.1). De praktijk toont aan dat dergelijke adviezen onder tijdsdruk geformuleerd moeten worden. Dit geeft een genuanceerder zicht op de adviesfunctie en leert dat er een differentiatie moet komen in adviesaanvragen en/of adviesbehoefte. Op grond van deze differentiatie kan vervolgens besloten worden of de directeur en medewerkers van Impact zelf adviezen geven en in hoeverre zij daarvoor een beroep doen op de leden van de Raad van Advies. Daarnaast kan namens Impact een gezaghebbend adviseur optreden. Op grond van de aard van de adviesaanvraag kan Impact een expert uitnodigen. Het ligt voor de hand dat het dan gaat om leden van de Raad van Advies of andere experts vanuit het netwerk van Impact. Het is van belang dat de kennis van deze experts verankerd wordt in Impact en dat ook de medewerkers van Impact betrokken zijn bij de adviezen door experts vanuit het netwerk. Medewerkers van Impact kunnen bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen bij het vele werk dat zo'n advies met zich meebrengt (contacten leggen, rapportage, implementatie). 5.2.4
Voorlichtingsmateriaal Dit project heeft tot doel het op aanvraag beschikbaar hebben van voorlichtingsmateriaal voor psychosociale zorg aan getroffenen. Ook dit project is een ‘ongoing proces’. Het verzamelde voorlichtingsmateriaal komt in 2004 digitaal beschikbaar.
5.3.
Projecten Cultuur en Psychosociale Zorg na Rampen 2003
5.3.1
Leerpunten nazorg voormalige rampen en allochtonen en vluchtelingen Doel Leerpunten identificeren na analyse van wat er ‘goed’ en wat ‘mis’ ging inzake de nazorg aan diverse culturele groepen en vluchtelingen bij grote rampen als de Bijlmer en Enschede. Werkzaamheden in 2003 In 2003 is een start gemaakt met het bestuderen van relevante onderzoeksverslagen.
23
Impact
Werkzaamheden in 2004 en daarna in een ‘ongoing proces’
Voortzetten van het bestuderen van relevante onderzoeksverslagen; indien nodig aangevuld met interviews met sleutelfiguren uit de hulpverlening uit die tijd;
lijst met leerpunten opstellen, aangevuld met aanbevelingen;
bijeenkomst organiseren met experts waarbij uitwisseling van kennis plaatsvindt;
resultaat van de bijeenkomst en onderzoek mee laten nemen bij de ontwikkeling en aanpassing van procesplannen, draaiboeken, protocollen en procedures;
lijst van leerpunten beschikbaar stellen via eigen website.
Eindproducten
Overzicht van leerpunten en aanbevelingen uit voorgaande rampen met betrekking tot de psychosociale na zorg en diverse culturele gemeenschappen via de eigen website beschikbaar stellen;
5.3.2
publicatie in Nederlands tijdschrift;
op (de lange) termijn aangepaste procesplannen.
Project kennisdatabank met betrekking tot cultuur en zorg Doel (Inter)nationale wetenschappelijke kennis via de kennisdatabank on line beschikbaar maken waarin de psychosociale gevolgen van rampen in relatie tot cultuur en etniciteit centraal staan. Werkzaamheden in 2003 In 2003 is een start gemaakt met het inventariseren en bestuderen van relevante literatuur. Werkzaamheden in 2004 en daarna in een ‘ongoing proces’
Voortzetten van het inventariseren en bestuderen van relevante literatuur;
conclusies trekken uit literatuur;
literatuur beschikbaar stellen via kennisdatabank.
Eindproduct
Wetenschappelijke kennis over de psychosociale gevolgen van rampen in relatie tot cultuur en etniciteit via de eigen website beschikbaar stellen;
mogelijk publicaties over dit onderwerp.
24
Impact
6
Dienstverlening
De dienstverlening behelst:
6.1
adviezen;
congressen, symposia en expertmeetings.
Adviezen De door de Impact gegeven adviezen vallen in twee groepen uiteen: 1. uitgebreide inhoudelijke adviezen rond een actueel thema; 2. incidentele adviezen met betrekking tot psychosociale zorg na rampen.
6.1.1
Uitgebreide inhoudelijke adviezen rond een actueel thema Massavaccinatie pokken In opdracht van het ministerie van VWS formeerde de GGD Nederland een projectteam om een draaiboek 'massavaccinatie pokken' op te stellen. Een van de landelijke werkgroepen vanuit dit projectteam richtte zich op de psychosociale aspecten. Impact maakte deel uit van deze werkgroep samen met de secretaris van de Raad van RGF'en en een psycholoog van de GGD West Brabant, onder voorzitterschap van de directeur Maatschappelijke Dienstverlening Flevoland. Impact formuleerde hiertoe een doelgroepenschema psychosociale zorg, dat integraal is opgenomen in het Landelijk Draaiboek Infectieziekten en Veiligheid Massavaccinatie Pokken. Voorts benoemde Impact een aantal aandachtspunten. De twee belangrijkste zijn:
goede risicocommunicatie dient zowel korte, als lange termijn doelen. Op korte termijn het minimaliseren van massahysterie, het minimaliseren van irrationele angst en het behoud van gevoel van controle. Op de lange termijn het voorkomen van attributies (ideeën die mensen hebben over oorzakelijke relaties tussen bepaalde factoren, bijvoorbeeld het pokkenvaccin en gezondheidsklachten), het voorkomen van wantrouwen jegens de overheid en de gezondheidszorg en het voorkomen van complottheorieën;
het is belangrijk zich te realiseren dat psychosociale zorg rondom pokkenvaccinatie ook noodzakelijk zal zijn na het beëindigen van de vaccinatiecampagne. Uit ervaring met recente rampen is bekend dat de gevolgen vaak langer duren dan men denkt, soms zelfs enige jaren.
25
Impact
Vogelpest (Aviaire Influenza) Naar aanleiding van de uitbraak van Aviaire Influenza was Impact betrokken bij de opzet van het gezondheidsonderzoek voor getroffenen en ruimers dat door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM), het Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen (CGOR) en het Instituut voor Psychotrauma is uitgevoerd. Impact adviseerde over de vragenlijst van het onderzoek naar de psychosociale gevolgen van deze dierziekte voor getroffen pluimveehouders en de betrokken ruimers. Ook de peiling van de zorgbehoefte vond mede op initiatief van Impact plaats. Daarnaast was Impact betrokken bij het eerste crisisberaad waar, onder regie van het ministerie van LNV, de hoofdlijnen voor de psychosociale zorg in verband met de Aviaire Influenza-uitbraak zijn uitgezet. Deze hoofdlijnen zijn:
werk vanuit de regio, via de Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF);
betrek de ketenpartners;
zoek aansluiting bij de bestaande (belangen-)organisaties;
doe aan risicocommunicatie (uitgewerkt);
let op het risico van herhaalde traumatisering (bijvoorbeeld van getroffenen van de MKZcrisis);
wees ervan bewust dat psychosociale zorg ook noodzakelijk is nadat het virus is geëlimineerd;
creëer een één-loketmodel (conform het Informatie- & Adviescentrum);
doe gezondheidsonderzoek/monitor de activiteit.
In juni 2003 voert Impact op verzoek van het ministerie van VWS en met een aanvullende subsidie een monitor uit met betrekking tot de organisatie en besluitvorming rondom de psychosociale zorg van getroffenen door de Aviaire Influenza epidemie. De doelstelling van deze monitor was het leren van lessen uit het verloop van de psychosociale zorg aan de getroffen pluimveehouders en de ruimers. Met name keek Impact naar de verantwoordelijkheidstoedeling en de samenwerking tussen de diverse ministeries. Het onderzoek kent vier fasen: 1. voorbereiding; 2. uitvoering; 3. analyse; 4. rapportage.
26
Impact
De voorbereidingsfase bestond uit deskresearch en oriënterende gesprekken. In de tweede fase van het onderzoek zijn de eerste inzichten uit de voorbereidingsfase getoetst en aangescherpt. In 2004 vindt de uitvoering van de monitor plaats. De uitvoeringsfase heeft tot doel de formele organisatie zoals die uit de deskresearch naar voren komt te toetsen aan de praktijk. Er worden twintig interviews gehouden in het veld. Interviews met burgemeesters, RGF’en, boeren, ruimers, maatschappelijk werk, psychologen, pastoraal werkers etc. vinden plaats. Het resultaat van deze toetsing wordt geformuleerd in conclusies en aanbevelingen en komt ter beschikking van de betrokken ministeries. De belangrijkste conclusies uit de deskresearch en oriënterende gesprekken zijn:
uitbraak van een dierziekte is een complexe, multidisciplinaire zaak;
het ministerie van LNV vindt het van groot belang de psychosociale zorg te organiseren als integraal onderdeel van de totale hulp;
het ministerie van VWS is bereid gemeenten en organisaties voor psychosociale zorg te ondersteunen in de vorm van bijvoorbeeld inspectie en advies. De uitvoering ligt echter bij de organisaties zelf, in het veld;
het ministerie van BZK heeft als taak om bij een crisis waarbij meerdere departementen betrokken zijn de besluitvorming te coördineren; rond de vogelpest richtte deze coördinatie zich vooral op de veiligheidsaspecten;
daarnaast startten vele plaatselijke initiatieven (met als sleutelfiguren kerkelijk werkers, hulpverleners en adviseurs van landbouw- en belangenorganisaties van boeren);
de GHOR nam het initiatief om met de ketenpartners uit de regio psychosociale zorg te bieden, hoewel geen rampenstatus was afgekondigd;
het rapport 'Veerkracht' en andere literatuur toont aan dat de werkwijze en het hulpaanbod vanuit de reguliere hulpverleningsinstanties meestal onvoldoende aansluit bij de sociaal maatschappelijke context van boeren;
vanzelfsprekend dient er zowel op uitvoerend als beleidsniveau samenwerking te zijn tussen partijen. Deze samenwerking wordt bemoeilijkt door de verschillende visies van de betrokkenen. De activiteiten vanuit LNV kenmerken zich bijvoorbeeld over het algemeen meer door een pragmatische, outreachende houding naar de getroffen boeren, zoveel mogelijk vanuit de maatschappelijke context van de boeren zelf. De activiteiten vanuit VWS worden door de LNV-medewerkers als meer instrumenteel-technisch beleefd;
27
Impact
Stichting Kleurrijk Zanderij Stichting Kleurrijk Zanderij organiseert contact en herdenkingen voor de getroffenen en nabestaanden van het SLM-vliegtuigongeluk in 1989 op het vliegveld Zanderij in Suriname. Stichting Kleurrijk Zanderij benaderde Impact met een grief en een vraag. De grief betreft de aandacht en hulp die er tegenwoordig is voor getroffenen van rampen: hulp en steun die hen nooit ten deel is gevallen. De vraag gaat over hun nu bijna volwassen kinderen. Deze hebben nog steeds rampgerelateerde psychische klachten. Stichting Kleurrijk Zanderij wil hier graag op een constructieve manier aandacht aan besteden en vraagt Impact om hierbij te helpen. Impact zal hen in 2004 ondersteunen bij het vinden van de juiste vorm hiervoor. Het Anker: het centrum voor reïntegratie en nazorg in Volendam Het Anker benaderde Impact met vragen over de mogelijk ernstige psychische problemen van brandwondenslachtoffers drie jaar na de ramp. Hoe groot is de kans dat deze getroffenen met de tijd ernstige mentale problemen krijgen (zelfs suïcidale gedachten)? Hoe voorkom je zoiets? En wat is de beste behandeling? Impact deed hiertoe een literatuurstudie (meer dan 40 artikelen). In eerste instantie heeft Impact zich gericht op het mogelijk verband tussen ernstige brandwonden en suïcide: de summiere wetenschappelijke informatie die daarover voorhanden is, wijst niet in de richting van een vergrote kans op suïcide als gevolg van ernstige brandwonden. Uit de verzamelde literatuur kwam wel naar voren dat kinderen en adolescenten een verhoogde kans hebben om een depressie te ontwikkelen als gevolg van het oplopen van brandwonden. Een andere uitkomst van het onderzoek was dat veel slachtoffers van brandwonden zich redelijk goed aanpassen aan hun nieuwe situatie. Er is sprake van veerkracht. Opvallend is dat uit het onderzoek blijkt dat jongeren met gezichtsverminkingen geen noemenswaardige andere problemen ontwikkelen dan jongeren met littekens op andere delen van hun lichaam. Een risicofactor voor het ontwikkelen van psychische problemen is als getroffenen al voorafgaand aan een traumatische gebeurtenis te maken hebben gehad met psychische problemen (bij henzelf dan wel bij een familielid). Het blijkt daarnaast dat jongeren zich moeilijker laten behandelen dan volwassenen (de drempel om zich te wenden tot een professionele zorgverlener is hoog). Ook kan het voorkomen dat adolescenten als gevolg van ernstige brandwonden een andere positie in het gezin krijgen dan voorheen (bijvoorbeeld weer afhankelijk worden van de ouders). Na de presentatie van de bevindingen van de verzamelde onderzoeksgegevens, heeft Impact ‘Het Anker’ adviezen gegeven over de aanpak door de hulpverlening.
28
Impact
Adviezen waren:
behandel getroffenen met ernstige depressieve klachten multidisciplinair;
betrek het hele gezin bij de behandeling;
lotgenotencontact is heel belangrijk;
doe aan intervisie en supervisie (ter voorkoming van emotionele stress bij de hulpverleners zelf).
De adviesfunctie van Impact richting ‘Het Anker’ kent ook een incidentele component. 6.1.2
Incidentele adviezen met betrekking tot psychosociale zorg na rampen Impact bracht ± 30 maal incidentele adviezen uit onder andere aan GHOR bureaus, GGD'en, GGZinstellingen, het ministerie van VWS, de Raad voor de Kinderbescherming en ‘Het Anker’, centrum voor reïntegratie en nazorg in Volendam.
6.2
Congressen, symposia en expertmeetings
6.2.1
Symposium 'Lessen leren van Rampen' Op 2 oktober 2002 presenteerde Impact zich voor de eerste keer aan het veld met het symposium 'Lessen leren van Rampen'. Opnieuw wordt het belang duidelijk van geïntegreerde en transmurale psychosociale zorg na rampen, samenwerking tussen instellingen en het zo goed mogelijk beschikbaar stellen van informatie en kennis. Het getroffenenpanel tijdens het symposium gaf aan dat de hulp vaak niet aansluit op de vraag. Ook hield het panel een pleidooi voor een hulpverlening die getroffenen actief benadert. Door het symposium breidde Impact zijn kennis over psychosociale zorg na rampen uit. De ervaring leert bijvoorbeeld dat differentiatie in onderzoek en/of monitoring onontbeerlijk zijn. Ook inzichten als één loket voor getroffenen en snelle acties en interventies bij kinderen zijn de winstpunten van dit symposium. Voorts adviseerden hulpverleners en wetenschappers om in geval van een ramp onmiddellijk een informatie- en adviescentrum op te zetten waar hoogopgeleide medewerkers vragen beantwoorden, it-deskundigen databanken aan elkaar knopen en gezondheidswetenschappers statistieken starten.
29
Impact
6.2.2
Presentatie projectplannen op het ministerie van VWS Op 13 februari 2003 presenteert Impact haar projectplannen aan vertegenwoordigers van de ministeries van VWS, BZK, Defensie, Verkeer en Waterstaat, LNV, Sociale Zaken en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Ook de inspectie Openbare Orde en Veiligheid, de inspectie voor de Geestelijke Gezondheidszorg en een vertegenwoordiger van de Gezondheidsraad waren aanwezig. De bijeenkomst is om de verschillende departementen, inspecties en de Gezondheidsraad breed te informeren over Impact. Ook is de bijeenkomst bedoeld voor Impact om feedback te krijgen over de eerste projecten en dit af te stemmen met de verschillende beleidskaders binnen de ministeries. Wat met name uit de discussie naar voren komt, is dat men de doelstelling van Impact onderschrijft. Het wordt belangrijk gevonden dat er een kennisinstituut is dat zich bezighoudt met kennis verzamelen en dit over de verschillende disciplines en beleidsterreinen heen doet. Afstemming tussen de verschillende spelers in het veld wordt sterk aanbevolen. Dit is dus een ondersteuning van Impact als netwerkorganisatie. Verder constateert men dat de vertegenwoordigers die vanuit de verschillende ministeries rond de tafel zitten allen rampen, crises en grootschalige calamiteiten in hun portefeuille hebben, maar niet op de hoogte zijn van elkaars taken en verantwoordelijkheden. Het was in die zin ook een interdepartementale kennismaking rond dit onderwerp. Conclusie: steun voor de functie van landelijk kenniscentrum psychosociale zorg, pleidooi voor Impact als netwerkorganisatie, suggestie om er een jaarlijks terugkerend initiatief van te maken, constatering dat interdepartementale afstemming noodzakelijk is.
6.2.3
Europees Netwerk Onder auspiciën van de Europese Commissie loopt (van 2000 tot 2004) een meerjarenprogramma ‘Community Action Programme in de Field of Civil Protection’. Dit programma kent verschillende onderdelen. Workshop in Carcassone In het kader van dit meerjarenprogramma neemt Impact begin april 2003 op verzoek van het ministerie van BZK deel aan een driedaagse Europese Workshop in Carcassonne (Frankrijk) over psychosociale zorg na rampen. Tijdens de bijeenkomst wordt duidelijk dat, hoewel er verschillen in uitvoering zijn, de uitgangspunten voor psychosociale zorg aan getroffenen in de diverse landen sterk overeenkomen. De verschillende organisaties voor psychosociale zorg kunnen in Europees verband dan ook profiteren van elkaars ervaringen om hun kennis up-to-date te houden.
30
Impact
De belangrijkste uitkomst van de workshop is de aanbeveling aan de Europese commissie om de 'European Policy Paper, psychosocial support in situations of mass emergency' te implementeren in de verschillende lidstaten van de Europese Unie. Dit document biedt een methodologische leidraad en een coherent model voor psychische en sociale steun tijdens rampen. De aanbevelingen zijn het resultaat van een uitwisseling van ideeën en discussies tussen Europese professionals met uiteenlopende achtergronden. De Policy Paper is ook de weerslag van de huidige wetenschappelijke consensus over dit onderwerp. Het rapport is gebaseerd op de conclusies van eerdere werkconferenties in Brussel. Psychosocial manager Een belangrijk aspect van de European Policy Paper is de notie dat psychosociale zorg zich niet beperkt tot acute psychiatrische hulp of behandeling van een posttraumatische stress stoornis. De zorg strekt zich uit over verschillende niveaus en over verschillende fases. Het rapport introduceert de 'psychosocial manager' die alle initiatieven rond psychosociale zorg coördineert, maar ook de verbinding is tussen de autoriteiten en de hulpverlenende organisaties. Site visits In het kader van de groep ‘respons planning: working together to support individuals in an emergency or disaster’, nam Impact als expert deel in een site visit door een delegatie vanuit het Britse Rode Kruis en het Griekse ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit onderdeel van het Civil Protection Programme richt zich op site visits in de verschillende landen van de Europese Commissie met het doel de zorgbehoefte te kunnen vaststellen van getroffenen van rampen in de verschillende landen, een uitwisseling te creëren tussen experts, het exploreren van de beschikbare opvang voor getroffenen, een inventarisatie van ‘best practices’ en het overwegen van het opstellen van richtlijnen over toegankelijkheid, kwaliteit en leveren van die opvang. Impact zal Nederland vertegenwoordigen in de workshop die volgt op de site visits (York, januari 2004). In deze internationale meeting zal getracht worden een rapport met aanbevelingen aan de Europese Commissie te doen met betrekking tot de psychosociale zorg aan getroffenen van rampen. Door aan het Civil Protection Programme deel te nemen heeft Impact kunnen aanhaken bij het Europese netwerk van relevante personen en organisaties op het gebied van psychosociale zorg aan getroffenen van rampen. Het belang van een groter netwerk dan alleen het Nederlandse moge duidelijk zijn: de schaal van Nederland is te klein om kennis en ervaring met betrekking tot rampen upto-date te houden. Een regelmatige uitwisseling van ervaringen op het niveau van Europa is essentieel in de ‘disaster preparedness’.
31
Impact
6.2.4
Achtste Europese conferentie over 'traumatic stress' Dit kwantitatief en kwalitatief hoogwaardige tweejaarlijkse congres vindt plaats in mei 2003 in Berlijn. Naast veel deelnemers uit Europa, is er voor dit congres ook veel belangstelling uit de Verenigde Staten, Australië, Israël en enkele derdewereldlanden. Het congres kenmerkt zich door een grote culturele diversiteit. Veel ideeën worden uitgewisseld, contacten gelegd en onderlinge verschillen erkend. Na afloop van het congres mag geconcludeerd worden dat Nederland in staat is om een significante bijdrage te leveren aan de ontwikkelingen op het gebied van succesvolle behandeling van Post Traumatic Stress Disorder (PTSD), de discussie over debriefing, langdurige zorg voor veteranen en oorlogsgetroffenen en klachten en psychosociale zorg na rampen. Nederland heeft in Impact een sterke vertegenwoordiging in het Europese en internationale veld op het kennisterrein van 'traumatic stress'.
6.2.5
Viering eenjarig bestaan Impact Op 22 september 2003 presenteert Impact haar werk van het eerste jaar aan de leden van de Adviescommissie, vertegenwoordigers van de drie ministeries (VWS, BZK en Defensie), de leden van de Raad van Advies, vertegenwoordigers van de organisaties die hun expertise inzetten ten behoeve van Impact en de leden van de Raad van Toezicht.
6.2.6
Internationaal symposium disaster prepardness Op 5 november 2003 organiseert Impact haar tweede symposium onder de titel ‘Disaster preparedness. What can mental healthcare learn from disasters’. Het symposium bestaat uit vijf lezingen en vijf workshops van gerenommeerde internationale wetenschappers op het gebied van psychosociale zorg na rampen. Verschillende sprekers op het symposium doen aanbevelingen over psychosociale zorg na rampen. In zijn algemeenheid juichen de buitenlandse experts het bestaan van een kenniscentrum als Impact toe; zij complimenteren de Nederlandse overheid dat zij zich op deze wijze inzet voor de zorg na rampen. Aanbevelingen van de experts zijn:
onderzoek en kennis over rampen dient altijd multidisciplinair te zijn. De doelstelling van het onderzoek moet altijd goed voor ogen gehouden worden, namelijk het verbeteren van de (psychosociale) zorgverlening na een ramp;
een samenhangend onderzoeksprogramma voor de lange termijn met samenwerking tussen hulpverleners en onderzoekers is essentieel;
luister naar de getroffenen van een ramp, naar hun behoeften en wat wij van hen kunnen leren;
betrek geestelijk leiders bij de protocollen en procesplannen rond de hulpverlening;
32
Impact
financiële compensatie is belangrijk voor getroffenen van een ramp om hun leven weer te kunnen oppakken en is daarmee dus ook vanuit psychosociaal oogpunt een belangrijke kwestie;
geef scholing, opleiding en training in het kader van de rampenhulpverlening in een samenhangend opleidingsprogramma, met éénduidige opleidingscriteria. Er is nog teveel versnippering.
6.2.7
Bezoek van de Directeur-Generaal Volksgezondheid van het ministerie van VWS Op 20 november 2003 presenteren directeur en medewerkers van Impact hun werk aan de DirecteurGeneraal van Volksgezondheid van het ministerie van VWS. Dit werkbezoek wordt van beide kanten zinvol en geslaagd gevonden en een bezoek aan Impact in 2004 door de minister zal worden voorbereid.
6.2.8
Internationaal netwerk In internationaal perspectief wordt veel kennis opgebouwd met betrekking tot psychosociale zorg aan slachtoffers van rampen. Impact heeft het internationale platform nodig om deel uit te maken van de wetenschappelijke ontwikkelingen op het kennisgebied van Impact. De medische bibliotheek van het AMC biedt alle mogelijkheden om de literatuur te volgen, searches te doen en literatuur op te vragen vanuit de hele wereld. Selecties van deze onderzoeksliteratuur (bijvoorbeeld het literatuuroverzicht naar aanleiding van 9/11) maakt Impact beschikbaar via de digitale kennisbank die in 2004 benaderbaar wordt via de website van Impact. Toegevoegde waarde hierbij is dat Impact de enorme bron van wetenschappelijke publicaties scant, bij voorkeur becommentarieert en on-line beschikbaar maakt voor het veld. Het leggen van relaties tussen deze wetenschappelijke literatuur en andere documenten is een extra kennisverrijkende stap. Voorbeelden hiervan zijn:
6.2.9
Literatuurstudie 9/11;
Depressie en suïcide bij getroffenen Volendam;
World Trade Center, jongeren, media, beleid, hulpverleners, psychosociale zorg (60 artikelen);
Bio-terrorisme (40 artikelen);
Volendam, jongeren, depressie en suïcide (40 artikelen);
Vogelpest, beleid, procesgang (30 stukken).
Overige Behalve op genoemde conferenties zijn door directeur en medewerkers presentaties gehouden op diverse congressen, persconferenties en (thema)overleggen. Voor een overzicht van de presentaties zie bijlage IV.
33
Impact
7
Communicatie
7.1
Doelgroepen De communicatiedoelgroepen van Impact zijn in de beginfase te verdelen in drie hoofdgroepen: besluitvormers, leveranciers van kennis en afnemers van kennis. Deze hoofdgroepen laten zich verder specificeren in:
professionele hulpverlener (politie, brandweer, ambulance, etc.);
professionele zorgverlener (huisarts, psycholoog, psychiater, maatschappelijk werker, etc);
vrijwillige hulp- of zorgverlener;
geestelijk verzorger;
onderzoeker (medewerker van een wetenschappelijk instituut, universiteit, HBO e.d.);
bestuurder/manager/beleidsmaker, actief in de voorbereiding van of opvang na ernstige calamiteiten;
7.2
getroffene.
Strategische keuzes Voor de wijze van communiceren van en door Impact gelden onderstaande uitgangspunten.
Voor elke vorm van communicatie geldt dat Impact zo snel mogelijk een expertpositie wil ‘invullen’ waarmee zij door de verschillende doelgroepen als een relevante gesprekspartner wordt gezien;
communicatie vindt plaats van binnen naar buiten; dat wil zeggen dat bij iedere boodschap eerst de direct betrokkenen worden geïnformeerd alvorens naar buiten te treden. Interne communicatie gaat daarbij dus voor externe communicatie;
voor de communicatie wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van geldende communicatielijnen (overlegorganen, besluitvormingstrajecten);
basis voor de communicatie vormt de communicatiestructuur. Dit houdt in dat naast officiële communicatiekanalen de communicatieverantwoordelijkheid richting bepaalde doelgroepen is verdeeld over de medewerkers van Impact.
34
Impact
7.3
Vormen van communicatie Impact maakt gebruik van de volgende vormen van communicatie
7.3.1
Interne communicatie Hiermee wordt naast de communicatie tussen de medewerkers van Impact zelf ook de communicatie bedoeld tussen Impact en de Raad van Advies en de Raad van Toezicht. Daarvoor geldt de volgende communicatiestructuur:
werkoverleg (medewerkers);
kennisuitwisseling (medewerkers);
vergadering Raad van Toezicht (directeur, leden Raad van Toezicht);
inhoudelijk overleg Raad van Advies (leden Raad van Advies en medewerkers);
gemeenschappelijke vergadering (directeur, Raad van Toezicht en Raad van Advies).
Voor in geval van een ramp of ernstige calamiteit zijn separaat werkafspraken gemaakt over de optimale interne communicatie. 7.3.2
Externe communicatie Voor het waarmaken van haar doelstellingen zet Impact de volgende communicatiedisciplines in:
projectcommunicatie: dit zijn alle activiteiten die te maken hebben met het geven van bekendheid aan de (resultaten van de) projecten die Impact zich ten doel heeft gesteld;
corporate communicatie: dit zijn alle activiteiten die te maken hebben met het promoten van de algemene doelstellingen van Impact als geheel. Onderdeel daarvan is:
free publicity: dit zijn alle activiteiten die te maken hebben met het bekendmaken van de doelstellingen van Impact in de landelijke en regionale media.
7.4
Communicatiemiddelen Om dit te kunnen doen heeft Impact de beschikking over de volgende communicatiemiddelen:
een herkenbare huisstijl;
een corporate brochure;
een website inclusief een uitgebreide digitale kennisbank;
een digitale Nieuwsbrief (eenmaal per kwartaal);
35
Impact
7.4.1
een digitale Nieuwsflits (als actueel nieuws snel moet worden verspreid);
persberichten;
symposia;
een jaarverslag;
een persbestand;
netwerkbijeenkomsten.
Media Om de psychosociale zorg na rampen zo veel mogelijk onder de aandacht te brengen, grijpt Impact iedere gelegenheid aan. Voor een overzicht van ‘Impact in de media’ zie bijlage V.
7.5
Imago- en tevredenheidonderzoek Ruim een jaar na de start van Impact is een imago-onderzoek gedaan onder de relaties van Impact. Het imago-onderzoek omvatte drie hoofdonderwerpen: bekendheid, imago en verwachtingen. De imago-check is uitgevoerd onder meer dan 25 verschillende doelgroepen uit het veld waarmee Impact opereert. Bij het onderzoek is een onderscheid gemaakt tussen personen (groep A) waarmee Impact al eerder contact had (uit de eigen database) en personen (groep B) waarmee nog geen contact is geweest maar die wel tot een potentiële doelgroep behoren. De response bij groep A was 38%. Dat percentage maakt de uitslag representatief voor de groep als geheel. Bij groep B was de response 17%. Daarmee zijn de uitkomsten van deze groep niet representatief maar, mede gezien de opbouw van antwoorden, wel richtinggevend en indicatief voor de hele groep. De vragenlijst bestond uit 37 vragen: meerkeuze vragen, 5-puntsschaal en open vragen. De aanleiding om al één jaar na de start een imago-onderzoek bij de belangrijkste doelgroepen te laten uitvoeren is dat Impact sterk vraag gestuurd werkt en de uitkomsten van een dergelijk onderzoek kunnen resulteren in bijsturing van beleid en activiteiten. De resultaten van het onderzoek zijn op hoofdlijnen als volgt. Bekendheid
Binnen groep A kent 71% Impact en met enige hulp komt daar nog 17% bij;
het percentage dat Impact kent via persoonlijk contact is 25%, via structureel overleg 15% en door middel van ‘symposia en studiemiddagen’ 15%. 17% Van alle respondenten haalt informatie van de website en 8% kent Impact vanuit projecten;
35% van de respondenten heeft wel eens gebruik gemaakt van diensten van Impact;
41% van de respondenten weet dat Impact 24 uur per dag bereikbaar is;
36
Impact
de bekendste communicatiemiddelen zijn de website (46%) en de nieuwsbrief (72%).
Imago
93% van de respondenten zegt (de doelstelling van) Impact te kennen.
Tevredenheid
90% van alle gebruikers van diensten van Impact zegt tevreden te zijn;
ontevredenheid komt alleen voor bij de subdoelgroepen GGD en GGZ.
Verwachtingen Van een aantal producten en diensten is gevraagd of men weet dat Impact daar aan werkt. Vervolgens is gevraagd of men ook behoefte heeft aan die producten/diensten. De scores op deze vraag zijn: ONDERWERP
Doelgroep A
Doelgroep A
Doelgroep B
Dat ken ik
Dat ga ik gebruiken
Dat ga ik gebruiken
Overzicht geleerde lessen
57%
86%
70%
Leidraad interventies
50%
76%
77%
Inventarisatie van
32%
70%
59%
Sociale kaart van Nederland
36%
85%
76%
Draaiboeken en protocollen
55%
78%
77%
psychosociale aspecten van gezondheidsonderzoek
De uitdaging die uit het imago-onderzoek komt is het vergroten van de bekendheid bij de potentiële doelgroepen en dan met name de GGZ-instellingen, GGD'en en gemeenten. Op zich is deze uitkomst niet vreemd omdat het beleid er tot op heden op gericht was eerst contact te leggen met de meest betrokken partijen en op het verzamelen van kennis. In 2004 wordt ingezet op verbreding. Verder blijkt uit het onderzoek dat er vooral behoefte is aan concrete en persoonlijke adviezen. Dit pakt Impact heel graag op, zich realiserend dat dit zeer arbeidsintensief is. De toekomst zal leren of dit haalbaar is. De erkenning van de rol van Impact als landelijk kenniscentrum en de waardering voor de dienstverlening zijn de opstekers uit het onderzoek.
37
Impact
Bijlagen
38
Impact
Bijlage I
Samenstelling Adviescommissie Psychosociale Zorg Na Rampen
Voorzitter Mevrouw J.M.G. Lanphen, huisarts in Blaricum Leden De heer kolonel F.A.W. Unck, psychiater Centraal Militair Hospitaal in Utrecht De heer prof. dr. B.P.R. Gersons, AMC - De Meren in Amsterdam Mevrouw drs. A. van der Wurff, RIAGG in Zwolle De heer prof. dr. R.J. Kleber, capaciteitsgroep Klinische Psychologie in Utrecht De heer M. de Ruiter, Nederlands Instituut voor Urgentiegeneeskunde in Utrecht Mevrouw I. Klijn, psychiater UMC in Utrecht Mevrouw dr. R.R.R. Huijsman-Rubingh, ministerie VWS in Den Haag De heer J. Lucieer, psychiater ministerie VWS/IGZ in Den Haag De heer drs. F.H. Clabbers, ministerie van VWS in Den Haag Mevrouw drs. P.G.H. Aarts, psychotrauma onderzoek advies training De heer dr. ir. M. Ruijten, RIVM in Bilthoven De heer drs. H.J. Smid, directeur ZON/MW in Den Haag De heer drs. H. Miedema, directeur Kenniscentrum AKB in Rotterdam De heer J.G.A. Derks, directeur GGD Twente in Almelo De heer F.W.J. Lieber, arts, directeur GGD Zuid-Hollandse Eilanden De heer M.J.J. Hoejenbos, kapitein ter zee, arts, ministerie van Defensie in den Haag De heer D.Q.P. Fundter, ministerie van BZK in Den Haag
39
Impact
Bijlage II
Samenstelling Raad van Toezicht
Voorzitter De heer mr. W. Blanken, voormalig burgemeester. Leden Mevrouw drs. L.V. Jonkers, partner bij een organisatie- en adviesbureau, voormalig RGF, voormalig directeur GGD Zuid-Holland Noord en voormalig bestuurslid GGD Nederland. De heer A.J. Heerma van Voss, journalist, hoofdredacteur VPRO radio en ex-eindredacteur Maandblad Geestelijke Volksgezondheid (MGZ). De heer L. van Leersum, lid van de Raad van Bestuur AMC - De Meren (portefeuille financiën en ICT). Laatste vergadering van de heer Van Leersum: 10 februari 2003. Mevrouw M. Bot, voorzitter van de Raad van bestuur van AMC – de Meren, lid van de Raad van Toezicht van het Trimbosinstituut en commissaris bij Centrada. Eerste vergadering van mevrouw Bot: 13 mei 2003.
40
Impact
Bijlage III
Samenstelling Raad van Advies
Voorzitter De heer prof. dr. B.P.R. Gersons, namens het AMC - De Meren. Hoogleraar psychiatrie AMC, adviseur van het ministerie van VWS voor zorg na rampen, lid van de Raad van Bestuur AMC - De Meren. Als psychiater intensief betrokken bij de nazorg van de rampen in de Bijlmermeer, in Enschede en Volendam. Vice-voorzitter De heer prof. dr. R.J. Kleber, namens het Instituut voor Psychotrauma. Hoogleraar psychotraumatologie verbonden aan het Utrecht Universitair Medisch Centrum (UMC), aan de Katholieke Universiteit Brabant (KUB), het Instituut voor Psychotrauma en de Universiteit van Utrecht. Leden Mevrouw drs. A. van der Wurff, namens het Overleg Psychosociale RampenOpvang Nederland. Een van de voortrekkers van de psychosociale rampenorganisatie in Nederland, coördinator Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen Rampen en staffunctionaris Dienstverlening RIAGG in Zwolle. De heer J.G.A. Derks, namens de Raad van RGF-en. Directeur van de GGD Twente en Regionaal Geneeskundig Functionaris van de GHOR-regio Twente. De heer J.T.N.M. Reus, namens de GGD Nederland. Directeur van de GGD Gooi- en Vechtstreek en Regionaal Geneeskundig Functionaris van de GHORregio. Mevrouw drs. C.J.A.M. de Roos, psycholoog/psychotherapeut werkzaam bij Kinder en Jeugd GGZ van de Rijngeest groep in Leiden. Mevrouw mr. J.A.C. Peters-La Brijn, directeur Informatie- en Adviescentrum Enschede en coördinator Psychosociale Nazorg Vuurwerkramp Enschede. De heer drs. W.J. Martens, hoofd Individuele Hulpverlening Koninklijke Landmacht. Eerste vergadering van de heer Martens: 26 februari 2003. De heer M. de Ruiter, namens het Nederland Instituut voor Urgentiegeneeskunde (NIVU). Directeur Crisis Control.
41
Impact
42
Impact
Bijlage IV
Overzicht publicaties en presentaties september 2002 – 31 december 2003
Publicaties Dr. M. de Vries, Boekessay. Zieke militairen: Kijken naar de wereld achter de dingen. Civiel Militair 2002; 2 (4): 32-33
Presentaties in 2002 Drs. M.W. Rooze MBA, presentatie tijdens symposium 'Lessen Leren van Rampen', 2 oktober 2002 Drs. M.W. Rooze MBA, 'Geïntegreerde psychosociale nazorg' presentatie tijdens congres Geïntegreerde zorg na rampen. Zorg voor een doelmatige voorbereiding en aanpak, 13 november. 2002 Drs. M.W. Rooze MBA en drs. A.M. de Ruyter, presentatie tijdens themamiddag GHOR Eindhoven, 14 november 2002 Drs. A.M. de Ruyter, presentatie tijdens persconferentie Kerkinactie, 21 november 2002 Drs. M.W. Rooze MBA, drs. A.M. de Ruyter en dr. M. de Vries presentatie van activiteiten tijdens OPRON-overleg, 26 november 2002 Drs. M.W. Rooze MBA, 'Samenwerking tussen twee werelden', presentatie bij KOC/VI, 29 november 2002 Dr. M. de Vries, 'Single session debriefing after trauma: a meta-analysis’;. Referaat Themagroep Debriefing, 3 december 2002
Presentaties in 2003 Drs. M.W. Rooze MBA, drs. A.M. de Ruyter en dr. M. de Vries, presentatie activiteiten en projecten aan Nederlands Instituut voor Urgentiegeneeskunde, 30 januari 2003
43
Impact
Drs. M.W. Rooze MBA, drs. A.M. de Ruyter en dr. M. de Vries, presentatie activiteiten en projecten aan vertegenwoordigers van ministeries van VWS, BZK, Defensie, Verkeer en Waterstaat, LNV, SZW, inspectie Gezondheidszorg en Openbare Orde en Veiligheid, Gezondheidsraad en VNG, 13 februari 2003 Drs. M.W. Rooze MBA en drs. M.A. de Ruyter, presentaties over de psychosociale nazorg rondom de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam, Europese workshop 'Psychosocial Aftercare to victims and the families of victims in case of major accidents', Carcassonne, april 2003 Drs. J.C.M. Netten, op uitnodiging bijwonen van de veertiende herdenking van de Zanderij-vliegramp, 7 juni 2003 Drs. J.C.M. Netten, presentatie Cultuur en Psychosociale Zorg na Rampen bij het éénjarig bestaan van Impact, 20 september 2003 Drs. M.W. Rooze MBA, drs. J.C.M. Netten, drs. A.M. de Ruyter en dr. M. de Vries, Amsterdam, éénjarig bestaan Impact: stand van zaken van ieders projecten, 22 september 2003 Drs. J.C.M. Netten, workshop bij het Shocking Events Congres in Enschede. Een antropologisch psychologisch perspectief; cultuur als betekenisverlenend instrument in relatie tot rampen en andere ‘life-events’, 2 oktober 2003 Drs. A.M. de Ruyter, Amsterdam, symposium De Schinkel/hervormde Diaconie Amsterdam: De rol van de kerk bij een ramp, ‘Kansen en knelpunten’, 3 oktober 2003 Drs. J.C.M. Netten, op uitnodiging bijwonen van de elfde herdenking van de Bijlmer-vliegramp, 4 oktober 2003 Drs. A.M. de Ruyter, Bussum, GHOR Gooi- en Vechtstreek: Rampen, het menselijk aspect, 9 oktober 2003 Dr. M. de Vries, Debriefing; zin en onzin. Een overzicht van de wetenschappelijke discussie, 11 oktober 2003. Drs. J.C.M. Netten, chair workshop op het Internationaal Symposium van Impact, 5 november 2003 Dr. M. de Vries, chair workshop William Yule op het Internationaal Symposium van Impact, 5 november 2003
44
Impact
Drs. J.C.M. Netten, drs. A.M. de Ruyter en dr. M. de Vries, presentatie projecten t.b.v. D.G. Ir. De Goeij, dr. Huijsman-Rubingh en mr. Blanken, 20 november 2003 Drs. J.C.M. Netten en drs. A.M. de Ruyter, bijeenkomst Volendam; thema brandwonden, depressie en suïcide bij kinderen, jongeren, jong volwassenen en hun ouders, 25 november 2003 Drs. A.M. de Ruyter, Eindhoven, GHOR Midden Brabant: Presentatie over Impact, tevens middagvoorzitter ‘Feedback van getroffenen aan hulpverleners’, 27 november 2003 Dr. M. de Vries, presentatie tijdens de Studiedag van het Netwerk Psychosociale Zorg, Nederlands Rode Kruis te Utrecht, 27 november 2003 Drs. M.W. Rooze MBA en drs. A.M. de Ruyter, Den Haag, Nationaal Coördinatie Centrum. Impact: projecten zorg, 2 december 2003 Drs. M.W. Rooze MBA en drs. A.M. de Ruyter, Den Haag, VNG/Slagen voor Veiligheid: Gemeenten en geestelijke verzorging na rampen, 10 december 2003 Drs. J.C.M. Netten en drs. M. Rooze MBA, waarnemers bij twee teams psychosociale opvang bij rampenoefening Stenaline te Hoek van Holland, 13 december 2003 Dr. M. de Vries, klachten na rampen, calamiteiten en uitzendingen. Workshop tijdens conferentie georganiseerd door het Veteraneninstituut, 16 december 2003 Dr. M. de Vries, Symptoms following disasters, major calamities and deployment. Presentatie tijdens 6e Military Health Conference, 16 december 2003
Waarnemingen De beleidsmedewerkers van Impact zijn regelmatig als waarnemer aanwezig geweest bij rampenoefeningen in het land.
45
Impact
Bijlage V
Overzicht Impact in de media september 2002 – 31 december 2003
'Psychosociale zorg na rampen', VNG Magazine, Weekblad van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, jaargang 56, nummer 36, 6 september 2002 'Impact opent haar deuren', Informeren, informatiekrant voor De Meren, jaargang 5, nummer 5, oktober 2002 Interview met Magda Rooze 'Lessen leren van rampen', radio Noord-Holland, 2 oktober 2002 ‘Nazorg bij rampen verbeterd’, Utrechts Nieuwsblad, 2 oktober 2002 ‘Wij blijven leren’, de Volkskrant, 4 oktober 2002 'Artsen werken na ramp beter in zorgnetwerk', Medisch Vandaag, nummer 18, 9 oktober 2002 'De ramp na de ramp', Status, voorlichtingsorgaan van het Academisch Medisch Centrum, jaargang 11, nummer 17, november 2002 'Magda Rooze: Er is meer onderzoek nodig naar gevolgen voor kinderen'. 13 Mei Opnieuw Beginnen, maandblad van het Informatie- en Adviescentrum voor iedereen die vragen heeft over de vuurwerkramp, uitgave 17, december 2002 'Lessen leren van rampen', symposiumverslag, Tijdschrift over angst & depressie nummer 4, eerste jaargang, december 2002 'Dekens, kruiken en cognac. Medische hulp tijdens de watersnoodramp in 1953', Medisch Contact, jaargang 58, nr. 05 - 31 januari 2003 ‘Psychische hulp na rampen te kort’, Algemeen Dagblad, 28 februari 2003 'In nood na een ramp', Algemeen Dagblad, 14 maart 2003 'De terreur van de dreiging. Massavaccinatie vrijwel onvermijdelijk bij pokkenaanval', in G, vakblad over gezondheid en maatschappij, jaargang 1, nummer 2, april/mei 2003
46
Impact
'Sluiting IAC Enschede', vraaggesprek met Magda Rooze, FM Enschede, 19 mei 2003 ‘Wat een ramp in een mensenleven teweeg kan brengen’. Herinneringen aan 4 oktober door ds. Otto Ruff Horizon, 3 oktober 2003 ‘Lessen uit het verleden’, Wilma Mik, MOVB Nieuws Bulletin nr. 7, december 2003
47
Impact
Bijlage VI
Gebruikte afkortingen
AKB
Arbeid en Klachten Bewegingsapparaat
AMC
Academisch Medisch Centrum
AMW
Algemeen Maatschappelijk Werk
BNMO
Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers
BZK
(Ministerie van) Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
CGOR
Centrum voor Gezondheidsonderzoek bij Rampen
EMDR
Eye Movement Desensitization Reprocessing
GGD
(hier algemeen) Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst
GGZ
Geestelijke Gezondheidszorg
GHOR
Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen
IGZ
Inspectie voor de Gezondheidszorg
IvP (IVP)
Instituut voor Psychotrauma
KUB
Katholieke Universiteit Brabant
LOK
Lichamelijk Onverklaarde Klachten
LNV
(Ministerie van) Landbouw, Natuurbeheer & Voedselkwaliteit
MGZ
Maandblad Geestelijke Volksgezondheid
MKZ
Mond- en Klauwzeer
NIBRA
Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding
NIVU
Nederlands Instituut voor Urgentiegeneeskunde
OPRON
Overleg Psychosociale Rampen Opvang Nederland
PSHOR
Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen
PTSD
Post Traumatic Stress Disorder
PTSS
Posttraumatische Stress Stoornis
RGF
Regionaal Geneeskundig Functionaris
RIAGG
Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne
RvA
Raad van Advies
RvT
Raad van Toezicht
SLM
Surinaamse Luchtvaart Maatschappij
SZW
Sociale Zaken en Werkgelegenheid
UMC
Utrecht Universitair Medisch Centrum
VNG
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
VWS
(Ministerie van) Volksgezondheid, Welzijn en Sport
48
