Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

11de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2011

Haags groen

Zeeleven

Een duurzame toekomst

Den Haag is sinds kort twee nieuwe tuinen rijker: de Nutstuin (op de foto hierboven) en Emma’s Hof (zie de achterpagina). Maar de stad beschikt ook over ouder groen, dat veel mensen nog niet eens kennen...

‘Den Haag, groene stad aan zee’... In deze Branding niet alleen aandacht voor het groen, maar ook voor de zee. In de vorm van een artikel over duurzame visserij en het nieuwe kustinformatiecentrum op de Pier.

Den Haag heeft veel aan de zee te danken, maar de stijging van de zeespiegel zou wel eens vervelende gevolgen kunnen hebben. Er worden heel wat ideeen uitgewisseld over hoe de stad duurzamer zou kunnen worden.

Pgs. 4/5, 10/11, 20

Pgs. 12 en 13

Pgs. 5, 13, 17

Inhoud Inhoud Groen in bestemmingsplannen De Haagse Beek mag gezien worden Jubileumbijeenkomsten van het HMC De Rotterdamse Baan: duur en onnodig Van boot tot bord x-Pierience Kust&Zee Het Heempark H.J. Bos 30 jaar jong Climate & Environment Stadsgesprek levert Den Haag groene tools op Smaakstof: Pètrix’ kookideeën Korte berichten Column van Julius Pasgeld Een duurzame stad; waar beginnen we? Agenda Den Haag is twee tuinen rijker

3 4 5 6-7 8 9 10-11 12 13 14 15 16 17 18 19

Colofon > Hoofdredactie Bob Molenaar > Bijdragen Bob Molenaar, Kees Fokkens, Lennart v.d. Linde, Monica Velù, Berthie de Zwart, Jannette Worm, Johan Apeldoorn, Pètrix, Julius Pasgeld > Fotografie Fotografie: Sandra Kamphuis (p. 1), Rems Cramer (p. 8), Bob Molenaar (p. 3-5, 9-11, 16, 17, 20) Geo Burghgraaff (p.19), Astrid Abbing (p.13) > Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór 1 september 2011. Branding wordt met veel zorg samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor auteursrechten van ingezonden kopij > Oorspronkelijk ontwerp Peter Lammertzen, VlamDesign > Opmaak Studio Wiesje Korf > Foto voorpagina De tuin van het Vredespaleis > Druk Zijlstra Drukwerk, Rijswijk > Redactieadres Haags Milieucentrum, Esperantoplein 8, 2518 LE Den Haag, t. (070) 302 9952, [email protected], www.haagsmilieucentrum.nl > Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum > Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever •

Van de redactie In discussies over duurzaamheid wordt vaak gepraat over wat de bijdrage van burgers, bedrijven en de gemeente zou moeten zijn. Toevallig hebben al deze partijen recent iets belangrijks voor het Haagse groen gedaan. Een groep Haagse inwoners heeft met enorme inzet en volharding een eigen buurttuin gerealiseerd. Fonds 1818, voortgekomen uit een bank, heeft de (binnen)stad een tuin geschonken waar het goed toeven is. En de gemeente heeft twee ecologische zones gerealiseerd, in het Stadhoudersplantsoen en langs de Erasmusweg. In deze Branding komt het allemaal even langs. Plus het Heempark H.J. Bos, dat al dertig jaar een sieraad voor onze stad is, en de Haagse Beek, die hier al zo’n driekwart millennium stroomt. Maar dat wil niet zeggen dat alles koek en ei is. Zo signaleert Kees Fokkens van de KNNV dat waardevol groen in bestemmingsplannen niet altijd meer een ‘natuur’- bestemming krijgt, waardoor het minder bescherming geniet. En door de overwegend groene Vlietzone dreigt een autoweg te worden aangelegd. Nog los van de aantasting van het groen en de leefbaarheid, is inmiddels toch wel duidelijk genoeg dat het aanleggen van nieuwe wegen dweilen met de kraan open is. Afijn, genoeg college. Daarvoor kunt u beter naar de opleiding Climate & Environment van de Haagse Hogeschool. Leest u om in de stemming te komen eerst even de verschillende artikelen over hoe Den Haag – en de zee waaraan wij liggen – duurzamer kan worden! We wensen onze lezers een prettige vakantie en veel leesplezier toe.

De Duurzame stad, Leren van Elkaar

Wat kan Den Haag van andere steden leren, wat andere steden van Den Haag? Zie het bericht op pagina 5 en meld u aan voor het congres!

Dankzij de advertentie van onze drukker Zijlstra op pagina 12 kan Branding in full colour gedrukt worden.

De uitgave van Branding wordt mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

Koeriersdiensten Skippi Sneltransport en Akidy CV zorgen voor gratis verspreiding bij o.a. dierenartspraktijken, diervriendelijke supermarkten, wijken dienstencentra en bibliotheken.

> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 8, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Jacob Hopstraat 8, 2582 TV Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3609783 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > Gezonde Gronden, Weimarstraat 23, Den Haag, T. 3569978 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. M. Muller, [email protected], T. 3873035 > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Groot Hertoginnelaan 11, 2517 EA Den Haag, T. 3654445 E. [email protected] > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, [email protected] > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON Zuid-Holland-West Seinpostduin 98 2586 EC Den Haag T. 3914725 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Marc Schram, Albert Termotestraat 155, 2552 WD Den Haag. T. 3912356 > Haagse Vogelbescherming, Altingstraat 12, 2593 SX Den Haag, T. 0174 213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, Wildenberg 3, 2716 ND Zoetermeer, T. 06 29419577 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, T. (070) 302 9952, www.haagsmilieucentrum.nl • 2 branding juli - september

Het ene groen is het andere niet De ruimtelijke ordening van Den Haag is geregeld in tientallen bestemmingsplannen. Zonder uitzondering bestaan die uit een Plankaart, waarop de plek van de verschillende bestemmingen aangegeven is, en bijbehorende Regels over het gebruik van die bestemmingen. Maar verder zijn er grote verschillen. Bijvoorbeeld in het gebruik van de termen ‘groen’ en ‘natuur’, zoals Kees Fokkens hier uitlegt.

Als je kijkt naar de Regels in de nu bestaande plannen, zie je wat de verschillen tussen de bestemmingen Groen en Natuur zijn. De teksten zijn niet in alle bestemmingsplannen hetzelfde, maar het komt op het volgende neer: de voor groen aangewezen gronden zijn bestemd voor ‘park, plantsoen, grasvelden, gazons, bomen en planten, etc.’ (plan Houtrust). De voor natuur aangewezen gronden zijn bestemd voor ‘bevordering, ontwikkeling en/of herstel van de daar voorkomende natuurlijke en landschappelijke waarden’ (plan Wateringse binnentuinen). In de regel voor ‘groen’ komt het begrip ‘natuur’ dus niet voor.

Radicale breuk Tot medio 2010 leverde dit geen problemen op. In verschillende bestemmingsplannen werden onderdelen van de Stedelijke Ecologische Hoofdstructuur, zoals in Wateringseveld, Bloemenbuurt, Duttendel en Westbroekpark, bestemd als natuur. Maar bij de behandeling van het bestemmingplan Houtrust stelde de gemeente ineens dat voortaan alleen Natura2000-gebieden nog de natuurbestemming zouden krijgen. Een radicale breuk met het verleden. Reden hiervoor zou zijn het landelijk streven naar eenheid in bestemmingsplannen, beschreven in de Standaard Vergelijkbare Bestemmingsplannen 2008 (SVBP). Er is niets tegen eenheid in bestemmingsplannen. Als Stedelijk Groen Overleg hebben we de gemeente Den Haag er al herhaaldelijk op gewezen dat zelfs binnen de stad de formuleringen in de diverse plannen aanzienlijk van elkaar verschillen. Maar na bestudering van de SVBP blijkt er niets van te kloppen dat alleen Natura2000-gebieden de bestemming ‘natuur’ mogen krijgen. Bij de hoofdgroep

‘Groen’ staat als hoofdfunctie/gebruiksdoel: beeldbepalende boom, groenvoorziening, monumentale boom, park, plantsoen. Bij de hoofdgroep ‘natuur’ horen de hoofdfuncties ecologische verbindingszone en natuurgebied. Beide begrippen zijn niet nader gespecificeerd. Als de gemeente Den Haag stelt dat alleen Natura2000gebieden natuur zijn is dat wel een zeer beperkte opvatting. Natura2000-gebieden zijn gebieden die Europees van groot belang zijn omdat zij in Europa als totaal zeldzaam en bedreigd zijn, zoals in onze stad opgaat voor de duinen.

De ecologische hoofdstructuur In Den Haag hebben we een netwerk van ecologische verbindingen. Ze worden beschreven in de nota Ecologische verbindingszones en verbinden de zogeheten Kerngebieden. Kerngebieden en ecologische verbindingen vormen samen de stedelijke ecologische hoofdstructuur. Doel van het beheer van de ecologische verbindingszones is ontwikkeling van de natuurwaarde, zodat zij echt als verbindingszone voor plant en dier kunnen functioneren. Bij juiste toepassing van de SVBP moeten deze zones dus de bestemming ‘natuur’ krijgen. In het Groenbeleidsplan Groen kleurt de stad staat duidelijk dat het groen dat deel uitmaakt van de Stedelijke Groene Hoofdstructuur zowel in de plankaart als bij de regels als zodanig omschreven moet worden. Afschaffing van de natuurbestemming zou tot grote onduidelijkheid leiden wegens het dan ontstane verschil in regels voor ‘groen’. Het ene gebied wel ontwikkeling van natuurwaarden, het andere weer niet.

de ontwikkeling van de zone nog niet gestart. Een ander deel ligt in de Bomenbuurt. Het bestemmingsplan hiervan is nu in voorbereiding. Het is natuurlijk te dwaas om niet consequent te zijn. Aansluitend bij de Bloemenbuurt moet de rest van de Haagse Beek ook ‘natuur’ zijn. Een ander voorbeeld: de grote groengebieden. Ons mooie Clingendael ligt binnen de gemeentegrens van Wassenaar en valt onder het bestemmingsplan voor het buitengebied van Wassenaar. Het heeft daar de bestemming ‘natuur’ gekregen. Wat net over de gemeentegrens ‘natuur’ is, kan natuurlijk niet bij ons ‘groen’ zijn. Zeker niet onder gelding van de SVBP die juist als doel heeft bestemmingsplannen vergelijkbaar te maken. Laat Den Haag een voorbeeld nemen aan de gemeente Wassenaar! Onze grote groengebieden zijn natuur met een belangrijke recreatieve functie. Waarin verschillen de Bosjes van Poot met Meer en Bos, anders dan dat de Bosjes van Poot door hun ligging wél Natura2000 zijn en Meer en Bos (of de Scheveningse Bosjes) niet? Het is het beste de gehele ecologische hoofdstructuur tot ‘natuur’ te bestemmen. Koester de natuur die Den Haag heeft, ook in de bestemmingsplannen! Kees Fokkens

Het Rode Kruisplantsoen.

Neem als voorbeeld de Haagse Beek. Deze ecologische verbindingszone, het pronk stuk van de ecologische verbindingen in Den Haag, loopt door een groot aantal buurten. Het betrekkelijk kleine deel dat in de Bloemenbuurt ligt is bestemd als ‘natuur’. Het deel dat behoort bij de Vogelwijk is in een oud plan van 1996 bestemd als ‘groenvoorziening’. Toen was

juli - september branding 3

De Haagse Beek mag gezien Sinds 22 mei heeft de Haagse Beek er een hoop bewonderaars bij. Op die dag organiseerden het Haags Milieucentrum, de Haagse Natuurverkenners (HNV) en de Haagse natuur- en milieuorganisaties de Haagse Beekwandeling. Voor velen betekende dit een kennismaking met een onbekend stukje Den Haag.

Hoewel - door de samenwerking met de HNV - deze wandeling vroeger van start ging dan eerdere HMC-wandelingen, meldden zich ook dit keer de eerste wandelaars al een half uur voor de officiële aanvangstijd. En vanaf dat moment bleven ze toestromen, zelfs na het sluiten van de inschrijving om half twee ‘s middags. Sommigen alleen, velen met een wandelpartner, anderen met een hele groep. Ze kwamen uit Den Haag, uit Honselersdijk, uit Delft, uit Voorburg, uit Zoetermeer en zelfs iemand uit Nijmegen. Ook expats meldden zich bij de inschrijfbalie, voor een Engelstalig routeboekje. Door de niet al te gunstige weersverwachting lieten de wandelaars zich niet afschrikken. Integendeel. “Prima wandelweertje”, viel meer dan eens te horen. “Nooit eerder heeft een wandeling die wij organiseerden zo veel deelnemers getrokken”, constateerde Geert van Poelgeest van het Haags Milieucentrum tevreden. Voor een deel kwam dit door de samenwerking met de Haagse Natuurverkenners (die de wandeling een dag eerder

de Haagse Beek alvorens deze onderduikt om zijn weg naar de Hofvijver te vervolgen.

Kennismaking Voor menigeen betekende dit hoogtepunt van de route ook het eindpunt. Anderen voltooiden de cirkel nog even en liepen door naar de inschrijfkraam om hun waardering uit te spreken en/of de ingevulde vragen van de kinderen in te leveren. De hoofdprijs zowel als de troostprijs was - naar keuze - een mikadospel of een set mooie natuurzoekkaarten. De natuur- en milieu-informatiemarkt rond de inschrijfkraam deed goede zaken.

De waterbeestjes van Ernst Raaphorst trokken veel bekijks...

liepen), maar de hoofdreden was deze: Van Poelgeest was erin geslaagd toestemming te krijgen voor een bezoek aan de tuinen van het Vredespaleis, een toestemming die uit veiligheidsoogpunt maar zeer zelden verleend wordt. Voor veel autochtone Hagenaars was dit de eerste keer in hun leven dat ze de hekken van het Vredespaleis-complex konden passeren. En ze werden niet teleurgesteld. Ze zagen een collectie van de meest uiteenlopende bomen, talloze bloemen bloeiden, vogels zongen en de fonteinen spoten. En natuurlijk zagen ze de vijvers en

Ook los van de tuinen van het Vredespaleis betekende de wandeling voor menigeen een kennismaking met een onbekend deel van de stad. Zoals met de plek waar het college van B&W het nieuwe hoofdkantoor van Eurojust gedacht heeft. Nu staat daar nog een villa, die na WOII is herbouwd nadat de eerste versie op last van de Duitse bezetter was afgebroken. De villa moet plaatsmaken voor een groot kantoorgebouw met een veiligheidszone eromheen. Ook betekende de wandeling voor veel deelnemers een eerste blik op het Stadhoudersplantsoen na de reconstructie. De oevers zijn aflopend gemaakt om de natuur meer kansen te geven. Op een bankje had gids Ernst Raaphorst wat bakken met waterbeestjes neergezet die hij

... en de piepjonge zwaantjes in het Rode Kruisplantsoen nog meer.

4 branding juli-september

worden zojuist gevangen had. Kinderen verdrongen zich om een glimp van het gekrioel op te vangen. “Dit is een waterwants”, wees Raaphorst, “dit zijn watervlooien en dat daar zijn waterpissebedden. Zien jullie hoe helder het water is? Voor libellen is het nog niet schoon genoeg, maar hopelijk is dat over een paar jaar anders.”

Zuiver water Wie een eindje verder het Verhulstplein passeerde, kon zich waarschijnlijk maar moeilijk voorstellen dat dit verkeersknooppunt vanuit ecologisch oogpunt erg belangrijk is De Oostduinen en de Westduinen staan juist hier met elkaar in verbinding. Op de brug over het Verversingskanaal vertelde gids Lennart van der Linde aan een geïnteresseerd publiek hoe het zit, en hoe de waterzuivering in z’n werk gaat. Weer een stukje verderop, in het Rode Kruisplantsoen, stond natuurgids Johan Apeldoorn. Achter hem een overstroomgebied, dat in tijden van hevige regenval het water moet kunnen bergen. “Het water in de stad is behoorlijk schoon”, vertelde Apeldoorn. “Een belangrijke vervuilingsbron is de landbouw, en die heb je hier niet. Het enige echte probleem in Den Haag wordt gevormd

door riooloverstorten. Die betekenen een aanslag op het waterleven. Daarom is het goed om de hemelwaterafvoer af te koppelen van het riool.” Halverwege het Rode Kruisplantsoen, bij de Fahrenheitstraat, bevond zich het keerpunt van de wandeling. De bron van de beek - voorzover je daarvan kunt spreken, want feitelijk ontsprong de Haagse Beek als kwelwater op diverse plekken in de duinen - is te ver weg en bovendien waren de wandelaars daar vorig jaar al geweest. Aan de overzijde van het plantsoen liepen de wandelaars terug, richting Zorgvliet, waar ze opnieuw een blik op de Haagse Beek konden werpen. Voor het standbeeld van Jan Toorop schetste gids Henk Wardenaar hun het laatste deel van het traject dat de Beek (grotendeels ondergronds) aflegt. “Er is zo veel wat we niet weten van onze eigen buurt”, sprak een deelneemster, en ze sprak ongetwijfeld voor velen. Bij de vijvers van het Vredespaleis.

We ontkomen er niet aan steden duurzamer te maken. Steeds meer mensen vestigen zich in de stad. Tegelijkertijd groeien diverse milieu-

Het atrium van Het Magazijn was goed gevuld op 17 juni 2011, tijdens het congres ‘Milieucommunicatie, is het glas half leeg of half vol’. Geen van beide, hoorden de aanwezigen voedingsdeskundige Harry Aiking betogen. Er zit nog slechts één teug in. D e p ro b l e m e n z ij n dus urgent. Maar zijn ze urgent genoeg om ‘het grote publiek’ tot verandering aan te zetten? Het beste middel daartoe is een ramp, leerden de symposiumbezoekers uit de bijdrage van communicatiedeskundige Maurits Groen. Een temperatuurstijging met vier graden heeft op termijn weliswaar een verwoestende uitwerking, maar ontbeert het plotselinge karakter van de ramp. Hoe doordring je mensen van de noodzaak tot verduurzaming? Psycholoog Charles Vlek ging op dit vraagstuk in, toegespitst op mobiliteit. Hij benadrukte: mensen veranderen hun gedrag alleen als ze het idee hebben dat ze er beter op worden. Vervolgens konden Milieudefensie en de Fietsersbond in de werkgroep mobiliteit laten zien hoe zij een communicatiecampagne op touw zetten. In de werkgroep Energie kwam energiebesparing zowel in de nieuwbouw als in de bestaande woningvoorraad ter sprake, terwijl de werkgroep voeding meer ‘empowerment’ van mensen centraal stelde. Het volledige verslag van deze interessante bijeenkomst is te vinden op www. haagsmilieucentrum.nl.

Congres over duurzame steden Op dinsdag 27 september organiseert het Haags Milieucentrum zijn derde jubileumbijeenkomst, na de feestelijke bijeenkomst van 15 februari en het bovengenoemde symposium. Op 27 september gaat het om het congres De Duurzame Stad, Leren van Elkaar.

Goed bezocht symposium

problemen en raken grondstoffen uitgeput. Gelukkig hoeft niet iedere stad het duurzame wiel zelf uit te vinden. Op tal van plekken zijn inspirerende voorbeelden te vinden. Een aantal daarvan zal hier de revue passeren. Het ochtendgedeelte wordt afgesloten door een forumdiscussie met Hans Opschoor, Kees Duijvestein, Maarten Hajer en Jan Rotmans. In werkgroepen dragen de milieucen-

tra van Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag voorbeelden ter navolging aan op terreinen als mobiliteit, stedelijke ontwikkeling/bouwen en wonen, voedsel en groen/water. De bijeenkomst duurt van 10 tot 17.30 uur en is inclusief een biologisch-vegetarische lunch van ’s Peer Catering. De bijeenkomst, in Het Magazijn aan het Esperantoplein 19, is gratis bij te wonen. Meld u aan via [email protected]. M e er infor matie: w w w. haagsmi lieucentrum.nl


De Rotterdamsebaan: duur De Rotterdamsebaan is de nieuw aan te leggen weg tussen Knooppunt Ypenburg en de Centrumring ter hoogte van de Binckhorstlaan. De kosten van een half miljard euro – wat vast en zeker meer wordt - hakken er stevig in voor een weg van drie kilometer, zeker in tijden van economische crisis. Daarnaast vormt de Rotterdamsebaan voor diverse maatschappelijke organisaties een probleem omdat de weg een groot deel van de groene Vlietzone in twee stukken zal scheuren. Een overzicht.

Zó verlaat u in de toekomst Den Haag per auto, als de wil van de gemeente bewaarheid wordt: u verlaat de Centrumring via het Mercuriusplein, een verkeersplein zo groot als een voetbalveld ter hoogte van de Binckhorstlaan. Al snel duikt u in de tunnel van de Rotterdamsebaan. Deze volgt een flink deel van de Binckhorstlaan, gaat onder de Klein Arentsburghstraat door en komt in het verlengde daarvan uit, op zo kort mogelijke afstand ten oosten van de Vliet. In de Vlietzone gaat het tracé op maaiveldniveau verder, richting de kruising Laan van ’s-Gravenmade met de Laan van Hoornwijck (direct naast het hoofdkantoor van Avalex). Op zo’n 200 meter voor de Laan van Hoornwijck duikt de weg in een tunnelbak om onder de Laan van Hoornwijck door te gaan. Hierna kruist het tracé in korte tunnels de Laan van Hoornwijck, de verbindingsboog van de A4 richting de A13, de afrit 9 van de A4, de A4 noordzuid, de A4 zuid-noord. Tot slot is er een grote kruising met verkeerslichten midden in Knooppunt Ypenburg. Vanaf hier kunt u via de bestaande wegen naar de A4 en de A13.

Verkeersaanzuigende werking Misschien doet de route u denken aan het Trekvliettracé, waarover in Branding herhaaldelijk geschreven is. Onder meer Vereniging Houdt Vlietrand Groen en het Haags Milieucentrum verzetten zich tegen die weg. De Rotterdamsebaan is de nieuwe naam, maar de betekenis is hetzelfde gebleven: nóg meer verkeer en nóg meer emissies. De files zullen door de verkeersaanzuigende werking van de Rotterdamsebaan alleen nog maar toenemen. Desondanks heeft de gemeente besloten de plannen voor de Rotterdamse-


baan verder uit te werken. Het Rijk heeft twee jaar geleden onder voorwaarden een subsidie van maximaal € 225 miljoen in het vooruitzicht gesteld. Sindsdien is de visie van de gemeente Den Haag vertunneld, want de gemeente is bang de subsidietoezegging van het Rijk kwijt te raken. Omdat op gemeentelijk niveau het besluit over de Rotterdamsebaan genomen is, richten de organisaties die ertegen zijn zich nu vooral op een zo goed mogelijke inpassing van de weg. De basisargumenten tégen de aanleg blijven echter recht overeind staan. Dat zijn de volgende. Provinciale Staten hebben vorig jaar, op grond van inbreng van het Haags Milieucentrum en het Platform Vlietrand Groen, per amendement bepaald dat de Vlietzone overwegend groen moet blijven. De Rotterdamsebaan zal de Vlietzone echter doorsnijden, met ernstige negatieve gevolgen voor het groen en de leefbaarheid in het gebied. Een archeologisch hoog geklassificeerd gebied vlakbij de Laan van Hoornwijck zal onherstelbaar worden beschadigd. De Rotterdamsebaan zal de – vanwege de Provincie beschermde – waardevolle landgoederenzones van de landgoederen Zeerust en Vredenoord kruisen. En een paar holes van golfvereniging Leeuwenbergh worden geamputeerd. Er lopen weliswaar al lange tijd besprekingen om elders compensatie te vinden, maar zo’n amputatie en inklemming door de drukke Rotterdamsebaan is geen gunstig perspectief. In de Vlietzone is ook het Trekfietstracé gepland, een nieuwe fietsverbinding tussen Ypenburg en Den Haag Centrum. Volgens het huidige plan zal de gemeente Den Haag een viaduct over de Rotterdamsebaan aanleggen. Maar fietsers gaan liever door het groen van de Vlietzone dan dat zij over een viaduct met talud een drukke verkeersweg moeten kruisen!

Het ontwerp van de gemeente Den Haag.

Een lange tunnel De schade kan beperkt worden door de aanleg van een lange tunnel. Provinciale Staten en de gemeenteraad van Leidschendam-Voorburg hebben gevraagd mogelijkheden hiertoe te onderzoeken, maar de gemeente Den Haag was jarenlang niet geïnteresseerd omdat dat veel te duur zou worden. Daarom zijn leden van de Klankbordgroep Rotterdamsebaan zelf schetsen van langetunneloplossingen gaan maken. Uit toetsing hiervan door een ingenieursbureau kwam de variant van Jos Eijsackers als erg goed naar voren. Hier loopt de boortunnel 1400 meter langer door, tot tussen de autowegen in Knooppunt Ypenburg. De schade voor de Vlietzone wordt bij deze variant tot een minimum beperkt. Maar de Haagse verkeerswethouder Peter Smit houdt vol dat de EijsackersVariant te duur is. De discussie spitst zich op dit moment vooral toe op de kosten van de plannen van de gemeente Den Haag enerzijds en die van de lange tunnel anderzijds. Het kostenoverzicht van Den Haag telt op tot € 162,5 mln voor het deel van het tracé in de Vlietzone en de aansluiting op Knooppunt Ypenburg. Maar in de kostenopstellingen die de gemeente heeft gepubli-

en onnodig een boormachine (tientallen miljoenen euro’s) en het bouwen van de boorschacht waar de machine start (eveneens tientallen miljoenen euro’s). Die kosten hoeven niet gemaakt te worden voor verlenging van een boortunnel, maar desondanks blijft de gemeente Den Haag rekenen met gemiddelde kosten of hogere bedragen. Vereniging Houdt Vlietrand Groen heeft een onafhanke lijke kos te n e x p e r t opdracht gegeven voor een kostenraming. Op basis van zijn rapportage mag geconcludeerd worden dat de kosten van de lange tunnel circa € 120 miljoen bedragen. Al met al zijn de kosten van de langetunneloplossing tienHet ontwerp van Jos Eijsackers. tallen miljoenen lager dan de kosten van het plan van de gemeente Den Haag. Het Haagse coalitieakkoord heeft als ceerd, blijkt een reeks kosten vergeten te belangrijke thema’s groen, leefbaarheid zijn. De werkelijke kosten zullen boven de en bezuinigen. In het geval van de Rottweehonderd miljoen uitkomen. terdamsebaan komt er uit de inspraak een plan dat goed is voor het groen èn Omgekeerd taxeert de gemeente Den dat tientallen miljoenen euro’s goedkoHaag de kosten van het verlengen van de per is. Toch krijgen de 43 organisaties die tunnel met € 269 miljoen veel te hoog. zich middels het Platform Vlietrand Groen Nog maar kort geleden realiseerde dezelfinzetten voor de Vlietzone deze boodde gemeente de Hubertustunnel - circa schap maar niet overgebracht bij het 1500 meter, dus langer dan het stuk tunHaagse gemeentebestuur. nel van de EijsackersVariant - voor € 180 miljoen. Voor boortunnels geldt dat verlenging per meter goedkoper is dan de De verkeersproblematiek eerste meters, want de zogenoemde Een belangrijke doelstelling voor de vaste kosten zijn hoog: de aanschaf van Rotterdamsebaan was het verminde-

ren van sluipverkeer in Rijswijk en Voorburg, maar door aanpassingen wordt dat doel niet meer gehaald. In de nieuwe versie van het plan kan de automobilist aan de Haagse kant alleen bij het Mercuriusplein het tunneltracé in of uit. Het verkeer dat Den Haag in gaat, loopt derhalve vast op het verkeersplein. Dat zal leiden tot gevaarlijke, ongezonde files in de tunnel. Tussen de Vliet en het Mercuriusplein bevinden zich Voorburg-west, delen van Rijswijk en de Binkhorst-zuid. Om via de tunnel die stadsdelen te bereiken moet het Mercuriusplein over 360 graden rondgereden worden. Het ontwerp van het Mercuriusplein staat in verkeerskundige termen bekend als een ‘turboverkeersplein’. Dat klinkt flitsender dan het is: een automobilist moet aan het einde van het tracé van de Rotterdamsebaan naar de linkerrijbaan, want zo hoort dat als je een rondje van 360 graden over een verkeersplein maakt. Tijdens het rijden wringt deze automobilist zich door het drukke verkeer van de binnenbaan naar de buitenkant van het verkeersplein, immers na het volledige rondje Mercuriusplein te hebben afgelegd zal die automobilist op de zijweg van de Binckhorstlaan willen komen. Wie dit niet goed doet, duikt voor straf het tunneltracé weer in - ‘terug naar af’. Zo’n pirouette zal de gemiddelde automobilist niet graag willen maken. Die zoekt dan andere wegen, en dat betekent dat de Rotterdamsebaan onvoldoende voorziet in de eis van het verminderen van sluipverkeer. De discussie over de Rotterdamsebaan is nog lang niet ten einde. Lennart van der Linde, Haags Milieucentrum Monica Velù en Berthie de Zwart, Vereniging Houdt Vlietrand Groen Platform Vlietrand Groen

Burgerinitiatief voor een groene metropool Milieudefensie is een burgerinitiatief gestart om de groene ruimte tussen Den Haag en Rotterdam te behouden. In haar plan voor duurzame mobiliteit getiteld Bouwen aan een groene metropool zet de vereniging een aantal maatregelen op een rij die de aanleg van

nieuwe wegen en tunnels overbodig maken. Niettemin kunnen de files met veertig procent verminderen. De voorgestelde maatregelen lopen uiteen van investeringen in openbaar vervoer, snelle fietsverbindingen en flexibele werktijden tot een slimme spitsheffing.

De effectiviteit van de maatregelen is door onafhankelijke bureaus doorgerekend. Met het burgerinitiatief wil Milieudefensie haar plan bij Provinciale Staten van Zuid-Holland agenderen. Zie voor meer informatie en de mogelijkheid om te tekenen http://milieudefensie.nl/groenemetropool.


Van boot tot bord: het verhaal van duurzame vis De Hollandse Nieuwe is er weer, en de keurmeesters vinden hem lekker vet. Maar niet alle vissoorten staan er zo florissant bij. Sterker nog: als we over een tijdje nog vis willen kunnen eten, is het hoog tijd om over te schakelen op Hollandse Duurzame.

Om ook in de toekomst vis te kunnen blijven vangen, moet er voldoende volwassen vis in de zee achterblijven die kan zorgen voor nieuwe aanwas. Duurzame visserij zorgt daarvoor. Die haalt niet meer vis op dan verantwoord is, gebruikt vistechnieken waarbij de kans op bijvangst sterk afneemt en respecteert de natuur onder water. Duurzame visserij is niet alleen noodzakelijk voor het behoud van de vis op uw bord, maar ook voor het behoud van de vissector.

Het DNA van duurzaamheid In de supermarkt of de viswinkel hoeft u als consument alleen maar te letten op het MSC-keurmerk. Alleen dit keurmerk garandeert dat een vis duurzaam gevangen is. Het is vergelijkbaar met het FSCkeurmerk (Forest Stewardship Council) op duurzaam hout. MSC is een afkorting voor de Marine Stewardship Council, een onafhankelijke, internationale organisatie die zich inzet voor duurzame visserij. Ze wil het visaanbod in de zee voor de lange termijn veiligstellen en de leefomgeving van de vissen gezond houden en beschermen. Een belangrijk deel van haar werk is traceerbaarheid-certificering: alle vis moet te traceren zijn naar de visser. Om dit te controleren kan zelfs gebruik worden gemaakt van DNA-samples. In Nederland zijn inmiddels duizend MSC gecertificeerde producten beschikbaar. De visliefhebber die buitenshuis duurzaam wil eten heeft het moeilijker. Het aanbod van MSC gecertificeerde vis in Nederlandse restaurants blijft nog achter, terwijl juist in de horeca de mogelijkheid bestaat om met zorg en aandacht een duurzame verantwoorde vis te bereiden en te presenteren. ‘Van boot tot bord’, dat is het verhaal dat moet gaan leven en dat verteld moet worden. Vis nét uit het net, waarbij je bij wijze van spreken de boot


die je vis heeft aangeland kunt zien liggen. Zolang u het als consument nog niet voor het kiezen heeft, is het in elk geval goed om naar duurzame vis te vragen.

Onderweg met ondersteuning Vo o r h o re c a o n d e r n e m e r s is h e t gebruik van het MSC-keurmerk op het menu een prachtige manier om te laten zien hoe serieus ze duurzame visserij nemen. Met het keurmerk helpen ze hun klanten een bewuste keuze te maken voor lekkere, duurzame vis. Om te beginnen kan een restaurant één MSC gecertificeerde vissoort aanbieden en zich aanmelden voor MSC cer tif ice ring. Op termijn kunnen dan alle vissoorten op de menukaarten verduurzamen, of kan er gekozen worden om bepaalde – vanuit duurzaamheidsoogpunt ongewenste - soorten niet langer op de menukaart te zetten. Het bieden van de keuzemogelijkheid en de ruimte voor het verhaal over MSC gecertificeerde vis is een belangrijke stap richting verduurzaming.

ne Stewardship Council (MSC) helpen graag bij het zetten van die stap. Ze kunnen ondernemers ondersteunen door het promoten van duurzame ondernemingen, het vergoeden van de MSC-certificeringskosten en het aanbieden van een training ‘Vis en duurzaamheid’. De Haagse visgroothandel Q-Vis doet het op weer een andere manier. Ook deze ondernemer is ervan doordrongen dat je een goed verhaal nodig hebt om duurzame vis aan de man te brengen. Hij zal dit principe toepassen, als hij op het Scheveningse strand een evenement organiseert met 22 chefkoks en MSC gecertificeerde vis. Benieuwd naar zijn verhaal? Kom dan op op 31 juli a.s. naar Scheveningen. En zet als consument, restaurateur of visdetaillist een voorbeeldstap voor de rest van Nederland.

Het Wereld Natuurfonds, Stichting de Noordzee en de Mari-

Consumenten willen duurzame vis In een enquête van het Haags Milieucentrum onder consumenten in Den Haag zegt 70% zegt wel eens duurzame vis te kopen. Dit correspondeert met cijfers uit andere onderzoeken: uit een trendonderzoek in opdracht van het Productschap Vis blijkt dat in 2011 80% van de viseters van 25 jaar en ouder duurzame vis belangrijk vindt (dat was in 2008 nog 53%). Deze verduurzamingstrend blijkt ook uit een recent WWF-onderzoek in 14 Europese landen: maar liefst 88% van de respondenten vindt het belangrijk dat visproducten in de EU afkomstig zijn van niet overbeviste visgronden. 72% Vindt dat er te weinig informatie is over de duurzaamheid en afkomst van vis. Het aantal MSC gecertificeerde producten is in een jaar tijd verdubbeld tot wereldwijd tienduizend. De bestedingen aan duurzame vis buitenshuis stegen met dertig procent.

X-Pierience Kust en Zee De Vereniging Kust&Zee houdt al sinds jaar en dag kantoor in Leiden. Voor haar publieksinformatiecentrum vond ze een plek die aanzienlijk dichter bij haar werkterrein ligt: de Pier van Scheveningen.

Wie de Pier bezoekt – en dat doen jaarlijks maar liefst zo’n twee miljoen mensen – kan niet om het informatiecentrum heen. De Kust&Zee x-Pierience, zoals het heet, is gevestigd in het eerste glazen paviljoentje. Beheerster Lotte Kauffman en haar team van vrijwilligers mogen ook de gang gebruiken, en dat zorgt ervoor dat hun paviljoen vooral op kinderen een grote aantrekkingskracht uitoefent. Terwijl zij zich amuseren met mascotte Dolf de bruinvis, het zeeaquarium, een behendigheidsspelletje of het leggen van zeemansknopen, steken hun ouders iets op over problemen waarmee de kust en de zee te kampen hebben. Die lopen uiteen van loodvervuiling tot overbevissing en van algenbloei tot ‘plastic soep’. De Kust&Zee x-Pierience zal om de paar maanden een ander thema in het zonnetje zetten, te beginnen met vervuiling van de zee. Vissers raken veel lood kwijt, en dat vergiftigt het zeewater. Gelukkig zijn er sinds kort alternatieven op de markt. Daarnaast vormt plasticafval in zee een groot probleem voor zeedieren en vogels. Als deze Branding verschijnt, zullen deze zaken het onderwerp van de wisseltentoonstelling in de etalage zijn. Later dit jaar volgen duurzame visserij, biodiversiteit en onderwatergeluid. Met onder meer aandacht voor de vraag: hoe ervaart een bruinvis heiwerkzaamheden?

de zee laten beleven. Zo hangen er originele schilderijen uit de oceaan-collectie van kunstschilder Rob van Assen en prachtige foto’s van onderwaterleven. In een authentiek scheepswrak wordt een film vertoond over het grote belang van scheepswrakken voor het onderwaterleven. Er vestigen zich tal van dieren, en het is dan ook niet vreemd dat rond wrakken veel gevist wordt. Maar die komen daardoor in een wirwar van verloren geraakte

Vrijwilligers gezocht De Kust&Zee x-Pierience kan nog vrijwilligers (m/v) gebruiken voor het ontvangen en informeren van bezoekers en het helpen bij allerlei activiteiten in en om het centrum. Gevraagd worden: een positieve en sociale instelling, representativiteit en verantwoordelijkheidsgevoel, affiniteit met natuur(bescherming) en cultuur, goede mondelinge communicatieve vaardigheden en een dag(deel) per week beschikbaar. Zie voor meer informatie www. kustenzee.nl/vrijwilligerswerk

netten en lijnen terecht, waarin zeedieren verstrikt kunnen raken. Sinds een paar jaar worden wrakken door duikers schoongemaakt – werk dat dankzij subsidie van de Nederlandse Postcode Loterij in een stroomversnelling kon raken. Beheerster Lotte Kauffman wijst op een plek niet ver uit de kust: “Daar ligt het wrak van De Adder, een 56 meter lang gepantserd vaartuig van de Koninklijke Mariene dat in 1882 verging. Het is de woonplaats van vele dieren: zeedonderpadden, zeesterren, heremietkreeftjes en platvissen. Er wordt veel op de Adder gevist, wat gevolgen heeft voor het leven daar. Samen met drie partnerorganisaties hebben wij de Adder geadopteerd, zodat er niet meer op gevist kan worden. Misschien kunnen we er een webcam op zetten!” Vijf middagen per week (van woensdag t/m zondag) zal Lotte in de x-Pierience aanwezig zijn om vragen te beantwoorden uiteenlopend van ‘Wat voor schelp is dit?’ tot ‘Waaraan herken ik duurzame vis?” Ook zullen er vanuit het informatiecentrum strandexcursies worden georganiseerd. Voor de verdere invulling zit de beheerster vol met ideeën, en ze hoopt op veel vrijwilligers om ze allemaal te kunnen realiseren! Meer informatie: www.xpierience.nl

Maar het is niet enkel ellende wat de klok slaat. De Kust& Zee x-Pierience wil haar bezoekers ook de schoonheid van


Het Heempark H.J. Bos dertig jaar jong Bij het instandhouden van een heempark komt heel wat kijken, maar de resultaten mogen gezien worden. Branding liep mee met de mei-excursie door het Heempark H.J. Bos in Loosduinen. Een heempark is gecreëerde natuur gewijd aan inheemse vegetatie. Veel van de deelnemers aan de mei-excursie blijken hier vaker te komen, maar omdat het heempark er voortdurend anders uitziet komen ze terug. Dit is wel het mooiste seizoen, vindt beheerder annex excursieleider Frank van Veenendaal, nu de hooilanden bloeien. Van Veenendaal begint zijn rondleiding met een korte geschiedenisles. Het eerste Nederlandse heempark ontstond in Amstelveen, waar al snel bleek dat de bodem de allesbepalende factor is. Voor het Haagse heempark werd dan ook een locatie gezocht en gevonden met een gevarieerde bodemstructuur. Op de plek van een voormalige tuinderij werd de bovenste laag grond afgegraven om drie verschillende landschapstypen te creëren, die representatief zijn voor Zuid-Holland. “De basis was hier in de bodem al voor een belangrijk deel aanwezig”, legt Van Veenendaal uit. “De bodem bevatte al zaden van inheemse planten, de zogeheten zaadbank. Sommige zaden blijven eeuwenlang kiemkrachtig.” Toch geeft hij ruiterlijk toe dat de natuur zich maar moeilijk laat dwingen. Het aanleggen van blauwgraslanden is niet gelukt en ook het op kleine schaal namaken van de Biesbosch was tot mislukken gedoemd. Vandaar dat toen de keuze is gemaakt om het Heempark H.J. Bos een beeld te laten geven van de natuur in en om Den Haag. Wat een miniBiesbosch had moeten worden werd een krekenplaat, zoals je die vroeger bij Monster kon zien.

Plenty paardenstaarten Maar eerst voert de excursie ons door de kalkrijke of jonge duinen. ‘Jong’ wil in dit geval zeggen zo’n achthonderd jaar oud. Anders dan aan de kust zijn die in het heempark dichtbegroeid, bij afwezigheid van een zilte zeewind. Plantensoorten als schaafstro en heermoes blijken het momenteel prima naar hun zin te hebben. Van Veenendaal laat zien waarom kinde-


ren schaafstro ook wel ‘legokruid’ noemen. Het plantje – van de paardenstaartenfamilie – is opgebouwd uit elementjes die zich uit elkaar laten halen en weer in elkaar gezet kunnen worden. Je kunt er ook prima je nagels mee vijlen. Van Veenendaal blijkt over het meest onaanzienlijke plantje een boeiend verhaal paraat te hebben, dus zeker ook over het alom aanwezige heermoes. Dat dit een evolutionair zeer oude soort is (en ook een paardenstaart), blijkt uit het feit dat heermoes zich vermenigvuldigt door middel van sporen. Bloemen - eigenlijk doorontwikkelde bladeren - ontstonden pas later. Het evolutionaire succes van heermoes laat zich gemakkelijk verklaren. “Veertien dagen geleden hebben we hier de hele toplaag verwijderd”, vertelt de beheerder, “en nu staat het alweer helemaal vol.” Ook de enige den in het gebied vormt aanleiding tot een boeiende biologieles. Eerst stonden er drie, maar er zijn er twee weggehaald. En met een goede reden. “Dennen zijn het hele jaar door groen”, legt Van Veenendaal uit, “dus die staan het hele jaar door water te verdampen. Vrij recent kwam men erachter dat ze zo bijdragen aan de verdroging van het duin. Dat is de reden dat veel dennen langs de kust gekapt worden.”

Wie een heempark begint hoeft zich nooit te vervelen. Het is een voortdurende strijd tegen exoten (zo komen uit het nabijgelegen Ockenburg voortdurend esdoornzaden overwaaien), tegen planten op verkeerde plekken (zo parasiteert de ratelaar op gras, dus waar het doeltype ‘grasland’ is wordt die verwijderd) en ook de gevolgen van de zure regen doen zich in toenemende mate gelden. “Door het vele stikstof wordt er meer bladgroen gevormd”, legt Van Veenendaal uit. Vandaar dat hij momenteel zijn handen vol heeft aan het terugdringen van het daslook, en ook brandnetels doen zich nadrukkelijk gelden. Wil je die weg hebben, dan ben je daar twee jaar intensief mee bezig. Van Veenendaal onderbreekt zijn verhaal even om een reuzenberenklauw uit te rukken voordat die een bezoeker brandblaren kan bezorgen. Mocht het u onverhoopt overkomen: heel goed afspoelen en een paar wekenlang een dikke trui dragen tegen de zon. In het krekengebied staat trouwens een andere plant die niet minder mooi is, wel minder berucht maar net zo akelig: de moeraswolfsmelk. Gelukkig leiden gewijzigde inzichten ook wel eens tot mínder beheer. Een kardinaalsmuts die ingekapseld is door stip-

De groep bij de onfortuinlijke kardinaalsmuts.

pelmot biedt een spookachtige aanblik, maar de paniek die vroeger onder terreinbeheerders ontstond was nergens voor nodig. “De stippelmot verpopt eind mei, begin juni, en eind juni loopt de kardinaalsmuts gewoon weer uit”, lacht Van Veenendaal.

Een weggestopte wereld En dan treden de excursiedeelnemers abrupt een andere wereld binnen: die van het oude, kalkarme duin. ‘In het wild’ is dit in Den Haag nog maar nauwelijks te vinden. Het is weggestopt onder wegen als de Loosduinseweg en de Laan van Meerdervoort. Alleen Wapendal is er nog een vrij ongerept voorbeeld van, maar dat is dan weer niet openbaar toegankelijk. Wat helm is voor de jonge duinen, is zandzegge voor de oude. Maar wat vooral opvalt, is het geel van de alomtegenwoordige brem. En dan opent zich weer een heel ander perspectief: dat van het veenweidegebied. Ook geel, maar dan van de gele lis en de boterbloem, die vergezeld gaan van planten als zuring, knolsteenbreek, echte koekoeksbloem en ratelaar. Zó zou de Segbroekpolder eruit kunnen zien. Om

te voorkomen dat de sloten dichtgroeien moet het riet wel twee keer per jaar worden gemaaid en afgevoerd want, zoals Van Veenendaal zegt: “Als je ingrijpt in de natuur, moet je het blíjven doen.” Wie een aantal jaren niet in het heempark geweest is, valt het misschien op dat de petgaten verdwenen zijn. Daar werd vroeger getoond hoe turf gevormd werd. Nu ligt daar een elzenbroekbos, dat typerend is voor het Den Haag ter hoogte van het Zuiderpark. Er groeien veel stinsenplanten. Stinsenplanten zijn ooit aangeplant door landgoedeigenaren, maar inmiddels worden ze behandeld alsof het wilde planten zijn. Ooit breekt er een moment aan dat niemand meer weet dat iets er niet altijd al geweest is.

Kalmoes en koningsvaren De veranderingen in het heempark manifesteren zich ook in nieuwe soorten. Zoals kalmoes, waarvan de grens door de klimaatverandering naar het noorden is opgeschoven en dat zich in het zeekleigebied gevestigd heeft. Dit gebied staat de helft van het jaar onder water, wat voor een heel specifieke flora zorgt. Als de kreken niet regelmatig opgeschoond wer-

den, zouden ze in een paar jaar tijd helemaal dichtgroeien. De wandelaars worden begeleid door karekieten die zich in het hoge riet van de vijver verstopt hebben. Van achter de houten schotten kunnen vogelliefhebbers hun hart ophalen. Vanuit het zeekleigebied, het derde van de landschappen in Heempark H.J. Bos, wordt de terugtocht aanvaard. Via de strandvlakte, die tijdens ons bezoek wordt gedomineerd door koningsvarens en veenpluis, bereiken we het – in de woorden van Van Veenendaal – meest waardevolle gebied: de vochtige duinweide, gekenmerkt door parnassia, orchissen en ogentroost. En dan neemt Van Veenendaal afscheid van ons. Het zal hem niet verbazen als hij veel van de excursiedeelnemers snel weer terugziet, in een heempark dat er dan weer heel anders uit zal zien. Het Heempark H.J. Bos Loosduinse Hoofdstraat naast nr. 1184 Excursies op 13 juli, 28 augustus, 21 september en 23 oktober Meer informatie: 397 00 14


Climate & Environment Voor Sven Mittertreiner is het duidelijk: het gaat de verkeerde kant uit met de wereld en hij moet er zijn steentje aan bijdragen om het tij te keren. In de baan die hij had waren daartoe geen mogelijkheden, dus nam hij ontslag en schreef hij zich in voor de studie Climate and Environment aan de Haagse Hogeschool. Een goede keus, vindt hij.

“Grappig hoe twee groepen dezelfde opdracht op twee heel verschillende manieren benaderen”, besluit docent Sander Brinkman. “De samenwerking binnen de groepen is heel goed gegaan. En de rollenspellen hebben effect gehad. Complimenten! Maar sta er goed bij stil hoe je partijen bij je plannen betrekt.” Voor de eerstejaars zit het studiejaar erop. Ze hebben nu vier blokken met een project afgesloten, zodat ze het geleerde meteen in praktijk hebben gebracht. Het is juist de combinatie van theorie en praktijk die de opleiding Climate & Environment zo uniek maakt. De techniek staat centraal, en afgestudeerden mogen zich ingenieur noemen, maar toch is het heel iets anders dan studeren aan de TU Delft. “We krijgen hier ook vakken als Theorie van de klimaatverandering, Milieukunde (met de nadruk op water) en Globalisering”, vertelt Sven Mittertreiner. Naast civiele techniek leren we bijvoorbeeld

ook kritisch te denken, te argumenteren, mensen te overtuigen.” “Het is heel breed”, vult Harm Speksnijder aan. Hij zat in de tweede groep die een presentatie deed. “Dat trekt mij juist aan, iets als bouwkunde is me te smal. We worden opgeleid tot een soort tussenpersonen, we vertalen de theorie naar de praktijk.” “En de opleiding trekt heel verschillende mensen aan”, vertelt Sven. “Zowel wereldverbeteraars als mensen die verwachten met duurzaamheid een goede boterham te gaan verdienen. En daar is niks mis mee.” Harm is, aan het eind van zijn propedeuse, heel tevreden over zijn studiekeuze. “Er zijn veel gastdocenten vanuit het bedrijfsleven, bedrijven benaderen ons voor stages, docenten staan altijd voor ons klaar...” Sven denkt er net zo over. “Gelukkig maar, want ik heb hiervoor wel m’n baan opgezegd!”

Samen met zijn studiegenoot Luka Negovanovic heeft hij zojuist een presentatie gegeven over hoe het verkeersknooppunt BleiZo (zie kader) zo duurzaam mogelijk kan worden gemaakt. Zijn groep bedacht daarvoor de slogan ‘BleiZo, stapt u ook in?”, die bij projectleider Bleizo Bart Herremans veel enthousiasme teweegbrengt. Behalve maatregelen die je vaker tegenkomt als het om verduurzaming van Met slechts zeventien studenten was vervoersknooppunten gaat – zoals spedit een moeizaam jaar voor Climate & ciale parkeerplaatsen en oplaadpunten Environment. Maar voor volgend jaar zijn voor elektrische auto’s - introer al dertig aanmeldingen, weet Harm, duceren de studenten het en na de Open Dag kunnen er nog bijOV Steppenplan. De step kan Het vervoersknooppunt Bleizo gekomen zijn (dat klopt, inmiddels staat naar hun mening de leemte Bleizo, het samenwerkingsverband van de de teller op 35). Dus besluit hij: “Gelukkig opvullen tussen lopen en fietgemeenten Zoetermeer en Lansingerland, ontzien meer mensen het belang ervan in.” sen, en bedrijven die op circa wikkelt een knooppunt rond een nieuw NS-staeen k war tier loopafstand tion aan de spoorlijn Utrecht-Den Haag. Het Meer informatie: www.dehaagsehogevanaf het treinstation liggen gaat naar verwachting in 2012 open. school.nl/climate toch goed bereikbaar maken. Helemaal mooi zou zijn om het fiets-/steppad te overkappen, waar- ADVERTENTIE bij zonnecellen in de overkapping geïntegreerd kunnen worden. Daarnaast heeft de locatie, die gesitueerd is in een tuinbouwgebied, hen ertoe geïnspireerd te pleiten voor de bouw van een Vertical Farm. “Dit concept, dat bestaande technologieën combineert, is ontwikkeld door Dickson Despommier”, licht Sven toe, “maar is nog nergens gerealiseerd. Zo’n voedselflat, met bijvoorbeeld een biologische wijngaard op de 14e etage en bamboeplantages achter glas, zou een echte landmark voor BleiZo kunnen worden.” D e t we e de gro ep s tudenten die zijn tanden in de opdracht heeft gezet, benadert het vraagstuk op een ‘zachtere’ manier. In hun presentatie ‘BleiZo, de Groene Overstap’, veel aandacht voor leefbaarheid en voor communicatie, onder meer om ‘Het Nieuwe Werken’ te promoten en het autogebruik te verminderen. Hun ideaal is een autoluw gebied rond het toekomstige treinstation.


Stadsgesprek levert Den Haag groene tools op “Van flirten word je warm en krijg je energie”, meent een enthousiaste deelneemster aan het Stadsgesprek over duurzaamheid dat wethouder Rabin Baldewsingh op 21 juni heeft georganiseerd. De wethouder wil met dit gesprek graag input van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties losmaken.

Het is zijn bedoeling het jaarlijks te herhalen. “Give me the tools and I’ll do the job”, citeert Baldewsingh Winston Churchill. “We shall fight climate change on the beaches”, had hij er nog aan kunnen toevoegen, maar dat bewaart hij wellicht tot volgend jaar. De gemeenteraad stelt binnenkort de Klimaatnota en de Energievisie vast, houdt de wethouder een goedgevulde Nieuwe Kerk voor. Er is per jaar € 80 miljoen beschikbaar voor duurzaamheid & milieu, en nog eens twaalf miljoen extra voor de komende vier jaar. Wat gaan we daarmee doen?

Lampen in de la Panellid Diederik Samson - ‘Mister Duurzaamheid’ - heeft wel een idee. “Ga als overheid nou eens van deur tot deur bij de sociale huurwoningen langs om die huizen goed te isoleren. Val die bewoners niet lastig met dreigende verhalen over wat er allemaal misgaat en hoeveel ze dat extra gaat kosten, maar help ze concreet.” Wat zijn buurman Ab van der Touw, directeur van Siemens Nederland betreft, gaat die hulp heel ver: “Verrassend weinig mensen gebruiken nog maar spaaren ledlampen. Het blijkt dat acties waarbij zulke lampen gratis beschikbaar worden gesteld weinig zoden aan de dijk zetten. Mensen nemen de lampen mee, maar draaien ze niet in. Dat zou voor ze gedaan kunnen worden.” Zoals bij dit soor t bijeenkomsten gebruikelijk is, wordt er veel gefilosofeerd over hoe duurzaamheid bij ‘het grote publiek tussen de oren’ kan komen. En ook de vraag hoe duurzaamheid sexy kan worden, blijft niet achterwege, wat leidt tot het ‘flirt’-advies uit het begin van dit artikel. Kennisoverdracht speelt een belangrijke rol, vinden alle vier de panelleden – naast Samson en Van der Touw ook Francine Houben van architectenbureau

De panelleden in gesprek.

Mecanoo en Joris Melkert van de TU Delft – maar Samson waarschuwt voor te hoge verwachtingen: “Ons gedrag wordt maar in geringe mate gestuurd door kennis.” “Eerder door gemakzucht”, meent Melkert. Van der Touw ziet een belangrijke rol weggelegd voor een mechanisme als ‘naming and shaming’: ook als het gaat om milieuvriendelijk gedrag wil niemand graag onder aan het lijstje staan. Houben denkt dat het competitie-element een belangrijke rol kan spelen. Het Klimaatstraatfeest vond zij een leuk initiatief. Vanuit de zaal wordt gesuggereerd duur z ame produc ten goedkoper te maken. We blijven tenslotte Hollanders.

Een tweet uit Biesland Een van de leuke dingen van dit Stadsgesprek is, dat deelnemers door middel van Twitter gespreksonderwerpen kunnen aandragen. Er wordt spaarzaam van die mogelijkheid gebruikgemaakt, maar Ardo de Graaf van bewonersinitiatief Biesland laat zo’n mogelijkheid niet onbenut. Hij stelt aan de kaak dat zijn ‘burgerenergiebedrijf’ wordt tegengewerkt door de gevestigde macht Eneco. Hij roept de gemeente Den Haag, als aandeelhouder, op om Eneco een andere koers te laten varen. Samson onderschrijft zijn noodkreet

De Duurzame Dinsdag Heeft ú duurzame ideeën? Dien die dan vóór 15 juli a.s. in via www. duurzamedinsdag.nl. Alle ingediende ideeën worden in het speciale Duurzame Dinsdag-koffertje op 6 september aangeboden aan staatssecretaris Henk Bleker.

van harte: “Eneco, het laatste publieke energiebedrijf, zou zulke initiatieven nooit mogen belemmeren. Burgerenergiebedrijven kunnen een enorme vlucht nemen en Eneco kan het verschil maken.” Waarna het gesprek zich toespitst op het belang van een consistent overheidsbeleid. Bedrijven doen niet graag investeringen die pas op lange termijn rendement opleveren als er over vier jaar een heel andere politieke wind kan waaien. Een bekend probleem, dat door Samson echter gerelativeerd wordt: “We hebben een Infrastructuurfonds waaruit de aanleg van wegen wordt betaald. Dat is, met acht miljard euro, al sinds jaar en dag heel stabiel. En het Verdrag van Wassenaar houdt al zo’n dertig jaar stand. Het kan dus wel.” Samson is voor zichzelf tot de conclusie gekomen dat zowel links als rechts meer bereidheid moet tonen om water bij de wijn te doen in het belang van de consistentie van het beleid. Presentatrice Elles de Bruin beëindigt het Stadsgesprek veel te snel met de slotvraag: zal Den Haag erin slagen in 2040 duurzaam te zijn? Het panel meent dat een zo gunstig gelegen dienstenstad daarin moet kunnen slagen. Volgens Samson kan het misschien zelfs nog wel sneller. Wethouder Rabin Baldewsingh lijkt wat minder overtuigd: “2040 is erg ambitieus...”. Voorlopig gaat hij, geïnspireerd door deze bijeenkomst, maar eens op zoek naar par tnerschappen, waarbij woningbouwverenigingen boven aan zijn lijstje staan. En dan verdwijnt iedereen in de gastvrije gewelven van de Nieuwe Kerk, waar de mogelijkheden tot netwerken optimaal uitgebuit worden.


15 jaar biologisch, vegetarisch en vol passie! Voordat ik met ‘s-Peer catering begon werkte ik een paar jaar als vrijwilliger in het Juliana Kinderziekenhuis. Eén dag in de week maakte ik met vier anderen korte speelfilmpjes die dagelijks in het ziekenhuis werden uitgezonden. We schreven het script en lieten zo veel als kon kinderen in onze filmpjes meespelen. Ik was regisseur, cameraman en deed de montage.

Pètrix’ kookideeën

Smaakstof

Nog steeds kijk ik met heel veel plezier terug op die tijd. Gezellige collega’s en het werk was erg leuk om te doen. Maar vooral de kinderen waren fantastisch. Voor een uurtje kwamen ze naar de studio. Over hun ziekte werd nooit gepraat. Ons doel was vooral om ze even te doen vergeten ziek te zijn. En dat lukte elke keer weer. Sommigen gaven al hun energie en speelden enthousiast de rol die ze van ons gekregen hadden. Anderen keken vooral en lieten zich meevoeren zoals kinderen dat kunnen doen als je ze een verhaal voorleest. Eén meisje zal ik nooit vergeten. Een klein tenger meisje van zes zat er ‘een beetje bij’. Ze zei nauwelijks wat en was lastig te betrekken in het spel. Toen ik na afloop met haar door de gangen van het ziekenhuis liep had ik werkelijk geen idee of ze het nou leuk gevonden had of niet. Maar toen we op haar kamer kwamen, waar haar moeder en broer op haar wachtten, begon ze meteen bij binnenkomst enthousiast in geuren en kleuren te vertellen hoe fantastisch het wel niet in dé televisiestudio was geweest. Met tranen in mijn ogen zei ik gedag en liep ik terug naar ons studiootje op de bovenste verdieping van het ziekenhuis. Daar deden we het dus voor. Een ander legendarisch moment was toen we een filmpje maakten in opdracht van de fysiotherapieafdeling. We lieten 19 kinderen in het therapie-zwembadje van 2 bij 3 meter spelen. En op het einde van het filmpje vormden de kinderen met de letters op hun badmutsen het woord kinderfysiotherapie. Wat een feest in dat bad, wat een plezier. Toen het idee ontstond om voor het 15-jarig bestaan van ‘s-Peer catering een benefietdiner te organiseren, hoefde ik niet lang na te denken waar de opbrengst heen zal gaan: Juliana Kinderziekenhuis. Helaas niet naar Juliana Kindertelevisie (dat bestaat jammer genoeg niet meer) maar naar een van de vele andere belangrijke projecten in het ziekenhuis. Op de avond zelf maken we bekend welk project we samen met de Vrienden van het Juliana Kinderziekenhuis gekozen hebben. Ons benefietdiner vindt plaats op 30 september in het Nutshuis. U kunt genieten van een heerlijk driegangendiner, De Vitriola’s treden op en ook dj Socrates zal van de partij zijn. Het Nutshuis stelt gratis de ruimte en faciliteiten beschikbaar en ook onze leveranciers Ecoville, De Nieuwe Band en Illimani koffie hebben al toegezegd het diner te sponsoren. De kosten zijn € 55,- per persoon.


We rekenen erop dat u ook komt eten. Reserveren kan. Kijk op onze website. Bent u verhinderd op 30 september maar wilt u wel op een andere manier een bijdrage leveren, dan horen we dat natuurlijk graag. Het laatste nieuws over ons benefietdiner kunt u volgen op twitter/speercatering.

Rode bietensoep Een groente die naar mijn idee zeer onderschat wordt is de rode biet. Zeker dit jaar zijn ze heerlijk van smaak. Daarom een kort pleidooi voor de rode biet. Een rode bietensoep is heel gemakkelijk te bereiden. Bieten schillen, in blokjes snijden en gaar koken met een blokje groentebouillon en wat zout en peper. Eventueel kunt u wat verse dragon toevoegen, een heerlijke combinatie met rode biet. Pureer de soep met een blender tot een egale massa. Een schepje room of crème fraîche maakt de soep helemaal af. Ook een salade met bietjes is heerlijk. Je kunt (geschilde) rauwe bietjes raspen en je salade ermee garneren. Of gekookt in dunne plakjes. Het heeft dan wel de voorkeur de bietjes in de schil te koken, dan blijven de vitamines zoveel mogelijk bewaard. Rode biet kun je met veel ingrediënten combineren. Bijvoorbeeld met Romeinse sla, verse geitenkaas, bosui en walnoot. Maar ook met rucola, bleekselderij, geroosterd sesamzaad, en blauwe kaas. En denk ook eens aan de gele biet of de chioggia-biet (prachtig roze/wit). Het loof van verse bosbieten kunt u roerbakken. Verse bieten zijn prima verkrijgbaar op de Boerenmarkt, elke woensdag op de Hofplaats bij de Tweede Kamer. Pètrix [email protected] www.speercatering.nl

Korte berichten Windvogel biedt energie van eigen molen Coöperatieve windmolenvereniging De Windvogel viert haar twintigste verjaardag en biedt haar leden een mooi cadeau: energie van eigen molen. Na een anderhalf jaar durende proef met medewerking van Eneco heeft De Windvogel besloten zelflevering in de praktijk te gaan brengen. Via energiehandelsbedrijf Anode uit Barendrecht kunnen leden nu stroom betrekken uit molens die ze zelf met hun inleg gefinancierd hebben. Ze zijn daarover geen Energiebelasting verschuldigd, vindt het Windvogelbestuur. “Het gaat hier om het voor eigen rekening en risico bouwen en exploiteren van windturbines, waarna je de stroom, getransporteerd door het openbare net, zelf verbruikt”, zegt secretaris Jaap Hoogendoorn. “Daarover zou net zo min belasting mogen worden geheven als over de groente uit je eigen tuin.” De Windvogel voerde overleg met de Belastingdienst, ministeries en politici en denkt dat ze een sterke zaak heeft. Energiebedrijf Anode zal de energiebelasting over het verbruik van Windvogelleden niet afdragen. Zo nodig - maar natuurlijk veel liever niet - zal er een proefproces worden gevoerd.

Gezonde Gronden en Eetbaar Park uit elkaar In dit blad hebben wij diverse malen aandacht besteed aan het Eetbaar Park, dat tot voor kort deel uitmaakte van de Stichting Gezonde Gronden. Eetbaar Park en Gezonde Gronden hebben echter besloten zelfstandig verder te gaan. Gezonde Gronden blijft actief vanuit de Weimarstraat 23 en houdt de website www.gezondegronden.nl. Eetbaar Park / Permacultuur Centrum Den Haag heeft zich gevestigd in het paviljoen van het Eetbaar Park in het Zuiderpark (achter Stadsboerderij de Herwijerhoeve, Anna Polakweg 21), met als coördinator Menno Swaak. Hun programma en overige informatie vindt u in het vervolg op www.eetbaar-park.nl.

Fietstochten vanaf het Valkenbosplein Vanaf het Haagse Valkenbosplein deed Fietsersbond-bestuurslid Yde van der Burgh alle 22 steden in Zuid-Holland aan. Hij beschrijft hoe je ernaartoe kunt fietsen en wat je dan tegenkomt. De bedevaartstad ’s Gravenzande, het stoomdroogdok Jan Blanken. De pont bij Ouderkerk. De eindeloze polder Achterof, de olieraffinaderijen bij Hoogvliet. De kortste routes zijn ongeveer 50 kilometer, de langste is 193 kilometer. Yde van der Burgh, Langs de 22 steden van Zuid-Holland. Fietstochten vanaf het Valkenbosplein. Groningen, WBU Uitgeverij. ISBN 978-90-809207-7-4.

Meld natuur in de Vogelwijk en Mariahoeve De Haagse natuurorganisaties zijn erg benieuwd welke dieren voorkomen in de Vogelwijk en Mariahoeve. Het gaat speciaal om de soorten roodborst, gierzwaluw, vleermuis, egel, atalanta, citroenvlinder, gewone pad en kleine watersalamander. Woont u in een van deze wijken? Haal dan de folder Natuur in de wijk bij winkels in de wijk of de bibliotheek, of vraag deze op via [email protected] De folder bevat een kaart waarmee u meldingen kunt doorgeven. Ook kan dit langs digitale weg, via http://hmc.waarneming. nl. Als de actie slaagt is het de bedoeling deze volgend jaar naar de hele stad uit te breiden.

Vogels in een veranderend duin Ook uit Berkheide zijn de specifieke duinvogels als de Bergeend, het Paapje, de Veldleeuwerik en de Patrijs verdwenen. Het duingebied volgt daarmee de landelijke trend waarbij specifieke soorten verdrongen worden door meer algemene soorten. Bijzonder is dat in Berkheide de watervogels sterker zijn achteruitgegaan dan elders, maar de bosvogels juist sterker zijn toegenomen. Dit blijkt uit een van de langstlopende broedvogelmonitoringen in Nederland, uitgevoerd door de Vogelwerkgroep Berkheide. De resultaten zijn vastgelegd in het rijk geïllustreerde boek “Vogels in een veranderend duin”, uitgegeven door de Vereniging Kust & Zee en de Stichting Berkheide-Coepelduynen. Reisen, Joost van; Vogels in een veranderend duin: Broedvogelmonitoring in Berkheide van 1984 tot 2010, ISBN 978-9075502-08-4 Prijs € 24,95. Zie voor verkoopadressen www.kustenzee.nl.

Lezingen in De Zeetoren Deze zomer presenteert De Zeetoren, Helmweg 7 in Hoek van Holland, interessante lezingen rond de zee en de duinen. Sommige kunnen worden gecombineerd met een excursie of een maaltijd. Op donderdag 7 juli staan Vlinders van de kust centraal (inclusief excursie vanaf 17.00 uur), op vrijdag 26 augustus vleermuizen (met excursie in de avondschemer) en op donderdag 22 september wolven in Nederland. Alle lezingen beginnen om 19.30 uur en kosten € 5,-. Aanmelden is gewenst: 0174 - 38 34 15 of [email protected]. Meer informatie: www.zeetoren.nl

Meer dan 5000 overgezette padden 150 Vrijwilligers van de Dierenbescherming hebben dit jaar 5403 padden, 590 kikkers en 118 salamanders overgezet. Ze deden dit op diverse locaties in Den Haag, Wassenaar en Leidschendam-Voorburg. Vooral de Kwekerijweg was weer in trek bij de trekkende padden. Anders dan vorig jaar waren ze ook op de Laan van Poot weer in grote aantallen aanwezig. De dieren trekken na hun winterslaap naar het water om te gaan paren en lopen daarbij grote kans doodgereden te worden. De afgelopen jaren ging het aantal padden sterk naar beneden, maar in 2011 was de populatie redelijk gelijk aan die van vorig jaar.

juli-september branding 15

Column door: Julius Pasgeld

Dwanggedachten De ene mens lijdt er meer onder dan de ander. Maar iedereen kent ze wel. Dwanggedachten. Dat je van jezelf iets volstrekt zinloos moet doen. Het tellen van de treden van de trap bijvoorbeeld. Of je mag van jezelf niet op de voegen van de trottoirtegels lopen.

gemikt worden. Daarbij is een stoel nodig. Of je moet het glas water op de grond zetten. De kans dat dat lukt is natuurlijk veel kleiner dan de voorgaande kans. Maar toch moet ik van mezelf deze lijn volgen. Zodat ik onlangs bij de bovenbuurman aan moest bellen om hem te vragen of ik mijn pilletje vanaf zijn balkon in mijn glas op mijn tuintafel, 2,75634 meter lager mocht mikken.

Of je weet zeker dat je het gas hebt uitgezet voordat je met vakantie ging. Maar na 280 kilometer besluit je ter hoogte van Reims terug te rijden om dat nóg zekerder te weten. Zelf word ik nauwelijks geteisterd door dwanggedachten. Ik heb er eigenlijk maar één. Maar die is vrij ernstig en bedreigt zolangzamerhand mijn geestelijk welbevinden.

Als door een godswonder lukte dat. Maar ik voorzie het moment dat ik mijn buurvrouw op drie hoog moet lastig vallen wegens mijn dwanggedachten. En ja. Dan zou het natuurlijk wel héél erg toevallig zijn als mijn pilletje dan meteen bij de eerste poging in het glas viel. En wat dan? Moet ik een hoogwerker inhuren? Bovendien wordt de kans van grotere hoogten steeds kleiner dat het lukt. Moet ik dan een vliegtuig huren? Ballistiekberekeningen loslaten op een vallend pilletje? En gesteld, dat ik vanaf de maan een pilletje zou kunnen lanceren. Hoe groot is dan de kans dat mijn pilletje in mijn glas valt?

Dat zit zo: ooit had ik een collega op de krant die suikerpatiënt was. Hij gebruikte als gevolg daarvan zoetjes. Die liet hij altijd circa 50 centimeter boven zijn kopje in zijn koffie vallen. Tien jaar geleden was ik de pineut. Als gevolg van het roken onderging ik een halsslagaderoperatie en moet sindsdien m’n leven lang 6 pillen per dag slikken. Een van die pillen was Ascal. Een soort aspirine, dat je eerst moet oplossen in water alvorens het te slikken. En ja, u begrijpt het al. Indachtig de gewoonte van mijn collega liet ik dat pilletje ’s ochtends steeds van circa 50 centimeter hoogte in een glaasje water vallen. Nog niks aan de hand dus. Ja. Dat dacht je. Heel soms gebeurde het namelijk, dat dat pilletje naast het glaasje viel. En nu komt het. Als een soort straf moest ik dan dat pilletje, nadat ik het bijvoorbeeld weer onder de keukentafel vandaan had gehaald omdat het daaronder was gerold, van 50 plus de helft van 50 is 75 centimeter hoogte weer in mijn glas water laten vallen. Dat moest van niemand anders behalve van mezelf. Een typische dwanggedachte dus. Meestal lukt dat wel. Probeert u het zelf maar eens. In negen van de tien gevallen valt het pilletje van 75 centimeter hoogte vanzelf in het glas. En dan is er verder dus niks aan de hand. Maar ja. In één van de tien gevallen dus niet. En dan moet het pilletje, nadat het na een kwartier zoeken weer teruggevonden is in het broodrooster, vanaf een hoogte van 75 centimeter plus de helft van 75 centimeter is 1,23 meter in het glas

16 branding juli - september

En dat is dan een echte, serieuze dwanggedachte. Op zich valt daar nog wel mee te leven. Ware het niet, dat die hele kwestie met dat pilletje toch sterk doet denken aan de kans om de wereld te behoeden voor temperatuur- en zeespiegelstijgingen. Hoe vaker we er niet in slagen daar wat aan te doen hoe geringer de kans wordt dat er ooit nog wél wat aan gedaan kan worden. Het moet wel heel toevallig zijn dat het pilletje op den duur ooit nog eens in het glas valt. Of, in groter verband: het moet wel heel toevallig zijn dat de wereld ooit nog eens gered wordt. En kijk. Dàt is nou eens een typisch voorbeeld van een collectieve dwanggedachte. Waar de ene mens meer aan lijdt dan de andere. Maar waar we, zo vrees ik, op den duur toch allemaal onder zullen lijden. Toch is er hoop. De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest en nimmer op komt dagen. Zo heeft hij meer te dragen dan God te dragen geeft. En nou maar hopen dat ik de kracht en de zelfverzekerheid heb om mijn pilletje steeds in mijn glas te doen belanden. Want God geeft dan misschien niet zoveel te dragen maar maakt het leven, eerlijk gezegd, wel heel wat moeilijker dan ik ooit had vermoed.

Een duurzame stad; waar beginnen we? Milieukundige en Hagenaar Johan Apeldoorn ziet bij zijn gemeente veel ambitie om in de (verre) toekomst duurzaam te worden, maar weinig concreets. Nieuwbouwblokken worden tot nu toe met weinig milieuambitie verwezenlijkt, en als het gaat om de bestaande bouw merkt hij nog minder van duurzaamheidsmaatregelen. Ik ben nogal ongeduldig. Vandaar dat ik hier kom met een voorstel voor een plan van aanpak. Ik beweer niet met dit plan de waarheid in pacht te hebben, want de problematiek is en blijft complex. Dit zal alleen veranderen als er een killertechnologie doorbreekt, die alle problemen oplost. Maar zover is het nog niet. Wel is de technologie ver genoeg om een kansrijke hoofdrichting te bepalen. Ik doe dit aan de hand van de situatie in mijn eigen woonwijk Moerwijk.

Ga het dak op Moerwijk ligt in Den Haag Zuidwest en daar barst het van de portiekwoningen van drie- of vierhoog rond een flinke binnentuin. Het zijn in het algemeen kleine woningen, die volgens de ene zienswijze niet meer van deze tijd zijn en volgens de andere - mits verstandig gemoderniseerd - prima passen bij de voortgaande trend van kleine huishoudens. De bouwkundige kwaliteit is meestal behoorlijk. Het stadsdeel is na de oorlog ruim opgezet en dit geeft ruimte om de daken te benutten. Met al die platte of zeer flauw hellende daken wordt nu niets gedaan. Je kan er een dakopbouw opzetten, zodat de bovenste woonlaag ruimer wordt en aantrekkelijk voor hogere inkomens. Tegelijk leg je dan het hele dak vol met zonnecellen voor de elektriciteitsopwekking en zonnecollectoren voor verwarming en warm water. Overweeg ook om de muren aan de zonzijde te bedekken met zonnecellen; bijvoorbeeld op folie. Bied ook ruimte aan geluidsarme windmolentjes op de daken. Als de bewoners kunnen meedelen in de opbrengst, kan de weerstand sterk meevallen. Aan de gemeente de taak om allerlei belemmerende regelgeving aan te pakken.

Zak door de grond Heel Nederland is gezegend met een ondergrond die heel geschikt is om op

De nieuwe ecologische verbindingszone langs de Erasmusweg in Moerwijk.

allerlei diepten gebruik te maken van watervoerende lagen. Met ondiepe (tot circa 200 meter) en dus goedkope boringen kan je deze waterbuffer gebruiken om ‘s zomers te koelen en ‘s winters te verwarmen. Er is nog wel elektriciteit nodig om deze warmte en koude naar de woning te verplaatsen. Zonne- en windenergie zijn hiervoor heel geschikt, omdat een deel van de warmte en koude ook in de woning kan worden gebufferd, zodat je de pomp kan aanzetten als de elektriciteit goedkoop is. Uitgezocht moet worden of er genoeg opslagcapaciteit is voor alle bebouwing van Den Haag. Een mooie opdracht voor de gemeente om na te denken over een optimaal gebruik van de ondergrond.

Zoek de zee op De stad Den Haag moet uiteindelijk een flinke deelneming hebben in een groot windpark op zee, want met alleen zonnecellen op daken redden we het waarschijnlijk niet. De huidige windmolenparken worden gebouwd met een grote subsidiebijdrage, terwijl de opbrengsten naar een kleine groep investeerders gaan. Hun rendementen zijn al gauw acht procent. Het is beter als de stad een van die investeerders is. Het is nog beter als Hagenaars ook mee kunnen investeren. Iedereen wil wel een rendement van ruim boven de vier procent.

Smeed een smart grid Een robuust elektriciteitsnet is essentieel om alle duurzame opwekkingsap-

paratuur met de gebruikers te verbinden. Maar dit net moet ook slim (smart) zijn om wisselingen in vraag en aanbod op te vangen. Veel zon en harde wind geeft een overaanbod, dat geleid moet worden naar de warmtepompen, vriezers, koelkasten, wasmachines en de autoaccu’s. Daartoe moeten al deze apparaten aan een slim netwerk zitten, zodat ten gunste van zowel gebruikers als producenten vraag en aanbod op elkaar zijn af te stemmen. Is het iets voor de gemeente om op buurt- of wijkniveau een paar pilots te starten? Moet de gemeente niet een belang nemen in het stadselektriciteitsnetwerk om voor haar burgers en bedrijfsleven een fair deal op het net te waarborgen?

Met z’n allen Voor een duurzame toekomst is veel apparatuur nodig. Die moet worden betaald, aangelegd, beheerd en onderhouden. Deze apparatuur zit op allerlei niveaus - huishouden, portiek, huizenblok, straat, buurt, wijk, stad. Dit kan leiden tot veel problemen met dwarsliggers, ongeïnteresseerden en free-riders. Met huurcontracten, Verenigingen van Eigenaren en overheidsdwang is dit niet goed te ondervangen. De juridische vorm van mandeligheid lijkt zeer geschikt om dit soort processen aan te sturen. Dit onderwerp moet verder worden uitgezocht. Maar nu geen vraag aan de gemeente; dit doe ik zelf. Ir. Johan Apeldoorn, milieukundige


Agenda

Wilt u op de hoogte gehouden worden van excursies, cursussen, lezingen e.d.? Neem dan een gratis abonnement op de elektronische nieuwsbrief Milieumail via [email protected]!

editie juli augustus september 2011 zondag 10 juli zondag 3 juli Groenochtend: rosarium, Excursie De Horsten: insecten en Engelse fair andere kleine diertjes tijd: 10-11.30 uur tijd: 10.00 uur waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg waar: hoofdingang Papeweg, 8a, Den Haag Wassenaar informatie: 070 3233506 toegang: €1 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei informatie: 070 3681400 of 070 3858676 woensdag 13 juli organisatie: IVN Excursie Westduinpark tijd: 10.00 uur Excursie Berkheide waar: keerlus tramlijn 12 tijd: 14.00 uur informatie en aanmelden: waar: parkeerplaats restaurant 06 25102905 Duinoord, Wassenaarseweg 26, organisatie: KNNV Wassenaar informatie: 070 3681400 of Excursie Duivenvoorde: Franse 070 3858676 en Engelse landschapstijl organisatie: IVN tijd: 14.00 uur waar: opzichterswoning halverExcursie Vlietland wege oprijlaan (bus 45 en 39, tijd: 19.00 uur halte Kniplaan) waar: Kniplaan (Stompwijk) bij toegang: €1 parkeerplaats brug over A4 (bus informatie: 070 3681400 of 39 of 45) 070 3858676 informatie: 070 3681400 of organisatie: IVN 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 16 juli Excursie Gorinchem, Sleeuwijk, vrijdag 8 juli Loevestein Cursus Brood bakken met tijd: 8.30 uur Zuurdesem waar: Den Haag Centraal bij tijd: 14.00-17.00 uur Bruna waar: Eetbaar Park, Zuiderpark informatie en aanmelden: (achter stadsboerderij) 070 3238629 of 015 2571535 kosten € 20,- of 40 Talenten, organisatie: KNNV minima € 15,informatie en aanmelden: zondag 17 juli www.eetbaar-park.nl Excursie Marlot organisatie: Eetbaar Park tijd: 14.00 uur waar: eind Reigersbergenweg zaterdag 9 juli bij Bezuidenhoutseweg Excursie Sorghvliet: eetbare en (bus 24 of 43) bruikbare natuur informatie: 070 3681400 of tijd: 10.00 uur 070 3858676 waar: ingang Scheveningseweg organisatie: IVN informatie: 070 3681400 of 070 3858676 dinsdag 19 juli organisatie: IVN Excursie Arboretum Delft en omgeving Excursie stadsboerderij tijd: 9.30 uur Heimanshof waar: halte lijn 1 bij station Delft tijd: 10.30 uur informatie en aanmelden: waar: Anna Polakweg 7 070 3238629 of 015 2571535 informatie: 070 3681400 of organisatie: KNNV 070 3858676 organisatie: IVN


Excursie door de duinen naar Katwijk tijd: 20.00 uur waar: Pan van Persijn t.o. het Pannenkoekenhuis informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN vrijdag 22 juli Cursus Kruiden kweken en gebruiken tijd: 14.00-17.00 uur waar: Eetbaar Park, Zuiderpark (achter stadsboerderij) kosten € 20,- of 40 Talenten, minima € 15,informatie en aanmelden: www.eetbaar-park.nl organisatie: Eetbaar Park

070 3858676 organisatie: IVN zondag 7 augustus Excursie De Horsten tijd: 10.00 uur waar: hoofdingang Papeweg, Wassenaar toegang: €1 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 10 augustus Excursie Clingendael tijd: 20.00 uur (zaklamp mee!) waar: hoofdingang Wassenaarseweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN + SBOL

zaterdag 23 juli Excursie Oostvaardersplassen tijd: 8.00 uur waar: parkeerplaats Station Mariahoeve, kant Voorburg informatie: 070 3548974 of [email protected] organisatie: Haagse Vogelbescherming

zaterdag 13 augustus Excursie Voorne tijd: 8.30 uur waar: NS-station Voorburg bij de Kiosk informatie en aanmelden: 079 3310369 organisatie: KNNV

zaterdag 30 juli Excursie Sorghvliet: eetbare en bruikbare natuur tijd: 10.00 uur waar: ingang Scheveningseweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zaterdag 20 augustus Excursie Gelderse Vallei en Utrechtse Heuvelrug tijd: 8.25 uur waar: Den Haag CS bij Bruna informatie en aanmelden: 070 3201485 organisatie: KNNV

zaterdag 6 augustus Excursie Zouweboezem tijd: 8.30 uur waar: parkeerplaats Station Mariahoeve, kant Voorburg informatie: 070 3548974 of [email protected] organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Harstenhoek: eetbare en bruikbare planten tijd: 10.15 uur waar: koffiehuisje hoek Pompstationsweg/Van Alkemadelaan (bus 23) informatie: 070 3681400 of

Groenochtend: plantenziekten tijd: 10-11.30 uur waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg 8a, Den Haag informatie: 070 3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei zondag 21 augustus Excursie Haagse Beek tijd: 10.30 uur waar: hoek Fahrenheitstraat/ Sportlaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

woensdag 24 augustus Excursie Leidschendam tijd: 19.00 uur waar: keerlus/eindpunt tram 2 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 27 augustus Excursie Tiengemeten tijd: 8.30 uur waar: parkeerplaats Station Mariahoeve, kant Voorburg informatie: 070 3548974 of [email protected] organisatie: Haagse Vogelbescherming zondag 28 augustus Excursie Kijkduin tijd: 10.45 uur waar: Muziektent, Deltaplein informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Fietstocht Leidschendam tijd: 14.00 uur waar: Petrus en Pauluskerk, Sluiskant Leidschendam informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Excursie Scheveningen-haven tijd: 14.00 uur waar: voormalig Zeebiologisch Museum, Dr. Lelykade 39 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

dinsdag 13 september Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3029952 organisatie: Haags Milieucentrum zaterdag 17 september Groenochtend: plant van de maand, snijbloemen tijd: 10-11.30 uur waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg 8a, Den Haag informatie: 070 3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei maandag 19 september Lezing Determinatie Steltlopers tijd: 20.00-22.00 uur waar: Bisschopstraat 5, Den Haag informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming donderdag 27 september Congres De Duurzame Stad; leren van elkaar tijd: 09.00-17.30 uur waar: Het Magazijn, Esperantoplein 19, Den Haag informatie en opgave: 070 3029952 organisatie: Haags Milieucentrum dinsdag 11 oktober Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3029952 organisatie: Haags Milieucentrum

zaterdag 15 oktober Groenochtend: minder bekende bloembollen tijd: 10-11.30 uur waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg 8a, Den Haag informatie: 070 3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei maandag 17 oktober Lezing Verrassend vogels kijken tijd: 20.00-22.00 uur Bisschopstraat 5, Den Haag informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming dinsdag 15 november Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3029952 organisatie: Haags Milieucentrum

diverse data Publieksactiviteiten Haagse Stadsboerderijen Kijk voor data en onderwerpen op www.denhaag.nl/stadsboerderijen

zaterdag 19 november Groenochtend: workshop festoen tijd: 10-11.30 uur waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg 8a, Den Haag informatie: 070 3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei

iedere 1e zaterdag van de maand (niet in januari) Open middag Egelasiel tijd: 14.00 tot 16.00 uur waar: vanaf hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot, bordjes Egelopvang volgen de duinen in informatie: 070 3254045 organisatie: Stichting Egelopvang

maandag 21 november Lezing vijftig jaar vogelinventarisatie in Meijendel tijd: 20.00-22.00 uur waar: Bisschopstraat 5, Den Haag informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming

iedere 1e zondag van de maand Open middag Vogelasiel de Wulp tijd: 13.00-16.00 uur waar: Heliotrooplaan 15 informatie: 070 3231568 organisatie: Haagse Vogelbescherming

Niet weer het Kikkerpad Zuid-Hollandse scholen kunnen aan de slag met nieuw lesmateriaal om leerlingen bewust te maken van schoon oppervlaktewater en waterveiligheid. Slootonderzoek bestaat al langer, maar het nieuwe materiaal sluit beter aan bij de verschillende niveaus. Voor het primair onderwijs is er het Kikkerpad. Hiermee kan de leerkracht op speelse manier opdrachten laten uitvoeren over wat er op en naast het water te zien is. Voor de groepen 3 t/m 8 is de leskist Water leeft! ontwikkeld. Hiermee onderzoeken de leerlingen wat er in het water leeft. Het materiaal is geschikt voor drie verschillende niveaus, de groepen 3/4,

dinsdag 20 december Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3029952 organisatie: Haags Milieucentrum

5/6 en 7/8. Allemaal bevatten ze minstens schepnetten en zoekkaarten, maar dankzij de materialen voor de hogere groepen is veel meer verdieping mogelijk. En vergroting: dankzij een digitale microscoop wordt het mogelijk om gevangen waterbeestjes meer dan duizenden malen vergroot op een digitaal schoolb o r d t e p r o j e c te r e n . Cool! Het nieuwe materiaal is ontwikkeld door het

educatieve koepelprogramma ‘STROOM!’, een initiatief van de Provincie, de gezamenlijke Zuid-Hollandse NME-diensten en het Hoogheemraadschap van Delfland.

juli-september branding 19

Den Haag is twee tuinen rijker Voor een stad met een groen karakter is de binnenstad van Den Haag karig met openbaar groen bedeeld. De Paleistuin, dat was het tot voor kort wel zo ongeveer. Gelukkig is daar sinds 14 mei van dit jaar de Nutstuin bijgekomen, met honderden planten, duizenden bloemen en vijftien bomen.

De Nutstuin (zie voorpagina) ligt achter het Nutshuis, het pand aan de Riviervismarkt waar vroeger de VSB-bank en dáárvoor de Nutsspaarbank gevestigd was. Ooit stond er het computercentrum van die bank, later fungeerde het als een troosteloos parkeerterrein. De naam Nutstuin verwijst uiteraard naar het Nutshuis, maar geeft ook het karakter van de tuin weer. Het is een echte tuin ‘tot nut van het algemeen’. Kantoormedewerkers kunnen er in hun lunchpauze op een bankje gaan zitten lunchen. De echte workaholic kan er desgewenst gewoon doorwerken, want draadloos internetten is in de tuin mogelijk. Buurtbewoners kunnen elkaar er ontmoeten, van het gezang van de vogels genieten, in de moestuin werken of fruit plukken. Er is een biologische moestuin bestaande uit vier bedjes – met bladgroente, wortels, vruchten en bloemen – die door vrijwilligers wordt bijgehouden. Er is een vijver, met daarnaast een podium voor kleinschalige optredens. Langs de noordelijke zijmuur staat een kas waar zaden tot ontkiemen kunnen worden gebracht en waar druiven en perziken beschut kunnen staan. Om de beschikbare ruimte optimaal te gebruiken zijn in het glazen dak zonnecellen verwerkt. Zoals tuinen landschapsarchitect Jos van de Lindeloof, die het ontwerp maakte, het uitdrukt: “Alles

Emma’s Hof: terrassen met tal van gewassen tegen de achtergrond van ‘Holkes huisje’.

wat je maar kunt verzinnen, zit eigenlijk in deze tuin.” En er komt nog meer. Omdat Fonds 1818, de eigenaar van de tuin, duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan, wordt er in de nabije toekomst een warmte-koudebron geslagen. Het Nutshuis zal daarop worden aangesloten. Het sluitstuk van de tuin is de installatie van een groene gevel voor de Q-Park parkeergarage aan de Laan. Fonds 1818 had een prachtig ontwerp voor een nieuwe gevel laten maken, maar dat vond geen genade in de ogen van de gemeentelijke Welstandscommissie. De garage is namelijk “een bijzonder, functionalistisch gebouw van Lucas & Niemeijer”, en dat mag niet worden aangetast. Als er leden van de Welstandscommissie hun lunchpauze in de Nutstuin doorbrengen, herkent u ze ongetwijfeld meteen: het zijn die mensen die níet met hun

De geest van Gaudí waart rond in Regentes-Valkenbos, zeker op een prachtige zonnige dag als deze.

rug naar de parkeergarage gekeerd zitten. De Nutstuin is - tijdens kantooruren - toegankelijk via een doorgang halverwege het IBIS-hotel aan de Jan Hendrikstraat.

Emma’s Hof We schreven er in dit blad al een paar maal eerder over: Emma’s Hof, de buurttuin op een verlopen binnenterrein in Regentes-Valkenbos. Sinds medio juni is-ie open. Weet u nog? Op het binnenterrein van een huizencomplex aan de Weimarstraat/Beeklaan/Galileïstraat stond ooit een patronaatsgebouw dat later als boksschool in gebruik werd genomen. Verder stonden op de binnenplaats vooral auto’s geparkeerd. “Dat zou in deze groenarme buurt een prachtige tuin voor de hele buurt kunnen worden”, dacht een groepje van zeven omwonenden - “stevig gestoord”, volgens hun aanvoerder Martin van der Harst - en met de hulp van honderden buurtgenoten wisten ze het voor elkaar te krijgen. Ze praatten, richtten een stichting op, maakten schetsen, calculeerden, wierven fondsen, praatten, groeven, schepten, praatten, plantten, bikten, praatten, mozaiekten, metselden, bouwden en wat al niet meer. Met als resultaat een tuin waar ze terecht apetrots op zijn. We laten de foto’s verder voor zichzelf spreken. Meer informatie: www.emmashof.nl

20 branding juli - september

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Recommend Documents