Branding. Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu. VCP en TVT. 7de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2007

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Branding

7de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2007

Milieudepots

Zomeruitjes

VCP en TVT

Hoe klantvriendelijk zijn de Haagse milieudepots? Daar blijkt een hoop aan te verbeteren, ondekten onze mystery guests. Verslag van een puzzeltocht.

Op fietsafstand van Den Haag zijn meer mogelijkheden voor ‘groene recreatie’ dan u misschien wel denkt. Wij zochten drie aantrekkelijke bestemmingen voor u uit.

Het onlangs vastgestelde Verkeerscirculatieplan is een stapje in de richting van meer leefbaarheid, maar maakt het ‘Trekvliettracé’ de verbeteringen niet weer ongedaan?

Pagina’s 6 en 7

Pagina’s 10 en 11

Pagina 12

Van de redactie

Inhoud Van de redactie Nieuwe DSO-directeur Leyenburg, groene stadsrand aangetast? Puzzeltocht op het milieudepot Verslag CityDuinwandeling Tips voor zomeruitjes VCP + Trekvliettracé De eetbare stad Korte berichten Column Hoe bereken je energiebesparing? Agenda Vervolg zomeruitjes

2 3 4/5 6/7 8/9 10/11 12 13/14 15 16 17 18/19 20

Colofon > Redactie Bob Molenaar (hoofdredacteur), Tom Pitstra, Sandra Kamphuis en Frans van der Steen. > Fotografie Sandra Kamphuis (pgs. 1, 3, 4, 8, 9, 12, 13, 17, 20), Bob Molenaar (pgs. 4, 10, 11), Arnim van Oorschot (pg. 5), Job Suijker (pgs. 6, 7), Daan Goedhart (pgs. 13, 14). > Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór 1 augustus 2007. Branding wordt met veel zorg samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor auteursrechten van ingezonden kopij > Ontwerp Peter Lammer tzen, VlamDesign > Lay-out Sandra Kamphuis > Foto voorpagina Een Vlinder aan de Vliet (foto: Sandra Kamphuis) > Redactieadres Haags Milieucentrum, Groot Hertoginnelaan 203, 2517 ES Den Haag, t. 070 3050286, f. 070 3050294, www.haagsmilieucentrum.nl, email: [email protected] > Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum > Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever •

Een fraaie vlinder siert de omslag van deze zomer-Branding. Hij is te vinden in de kas van Vlinders aan de Vliet in Leidschendam. Dit is een van de drie fietsbestemmingen die u vindt in het artikel Zomeruitjes in het hart van dit nummer. Laten we hopen dat we deze vlindersoort in Nederland nooit in het wild tegenkomen, want dat zou erop duiden dat ons gematigde klimaat reddeloos verloren is. Gelukkig staat klimaatbeleid de laatste tijd volop in de belangstelling, en natuurlijk schenkt ook deze Branding daar aandacht aan. Maar deze toegenomen bewustwording betekent niet dat er alleen nog maar maatregelen genomen worden die een duurzaam Den Haag dichterbij brengen. Een stapje in de goede richting betekent het Verkeerscirculatieplan, dat ondanks massaal verzet vanuit de stad toch door de raad aangenomen is. De positieve effecten zullen echter voor een (flink?) deel weer teniet worden gedaan als de raad instemt met het zogenoemde Trekvliettracé. Deze autotunnel zal alleen nog maar méér auto’s de stad in zuigen. Artikelen over beide infrastructurele ontwikkelingen vindt u op pagina 12. Géén zomerbestemming, maar wel een puzzeltocht, is een ritje over de Haagse milieudepots. Het blijkt niet mee te vallen om daar snel en simpel van uw afval af te komen. En dat terwijl een best practice op fietsafstand van Den Haag te vinden is - in onze ‘satellietstad’ Zoetermeer. We hopen dat u dit nummer met veel plezier leest, dat u er iets aan heef t en dat u besluit toe te treden tot de kring van Vrienden van het Haags Milieucentrum!

Heeft u interessante kopij voor de volgende Branding? Lever deze in vóór 1 augustus. Bel voor meer informatie met het Haags Milieucentrum: (070) 30 50 286 (en vraag naar Bob Molenaar)

De uitgave van Branding wordt mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 10, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Postbus 82381, 2508 EJ Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3621542 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. I. van Wissen, Pelikaanhof 31, 2264 JG Leidschendam, T. 3279321 > St. Kerk en Milieu Den Haag e.o., Mw. J. van Kuijen, Rottermontstr. 20, 2562 NG Den Haag, T. 3452541 > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Sijzenlaan 98, 2566 WN Den Haag, T. 3233506 > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, [email protected] > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON, Werkgroep Milieu Maarseveenstraat 2, 2574 RW Den Haag, T. 3652052 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse Vogelbescherming, Van Trigtstraat 43, 2597 VX Den Haag, T. 0174-213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, p/a Postbus 7, 3700 AA Zeist T. o9oo 1962 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, t. 3050286 • 2 branding juli-september

Nieuwe DSO-directeur heeft natuur nodig

DSO-directeur Maatman met uitzicht op de beoogde locatie voor het Nationaal Historisch Museum

Binnen het Haagse gemeentelijk apparaat zijn enkele ambtenaren full time met duurzaamheid bezig, zoals de fietscoördinator en de klimaatcoördinator. (Wat zouden we zonder hen moeten?!) Maar anderen hebben misschien wel veel meer invloed op de toekomst van Den Haag als duurzame stad. Het zijn juist díe mensen die we in deze serie willen portretteren. Na Henk Jagersma, Wim Deetman, Marnix Norder en Leonard Kok is het ditmaal de beurt aan Melanie Maatman, sinds 1 januari van dit jaar de nieuwe directeur Beleid bij de Dienst Stedelijke Ontwikkeling. Tot voor kort werkte u bij de VNG; wat was daar uw functie? - Ik was daar Hoofd Ruimtelijke Ordening, Verkeer en Vervoer. Ik hield me vooral bezig met het aspect van belangenbehartiging van gemeenten. Zo ging ik met delegaties naar de minister om te onderhandelen over onder meer de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening en de Nota Ruimte. Ik kwam duurzaamheid op veel verschillende manieren tegen, onder meer via het Mobiliteitsberaad met minister Peijs. Ik zat ook in de Stuurgroep Adaptatie Ruimte voor Klimaat, die een programma ontwikkelt voor hoe klimaatbestendig te bouwen. Dat vind ik ook de leukste hoek. Tijdens uw VNG-periode pendelde u heen en weer tussen Den Haag en uw woonplaats Almere. - Ik woon nu in Berkel en Rodenrijs. Ik heb 22 jaar midden in Amsterdam gewoond en heb het wel gehad met de stad als woonplek. In mijn hectische leven moet ik rust aan m’n kop hebben.

Den Haag is geen Amsterdam, maar dat wordt het nog al s we eenmaal een wéreldstad zijn! - Dat vraag ik me af… Maar hoe dan ook ben ik een buitenmens. Ik heb natuur echt nodig. Wat heeft u met duurzaamheid en milieu? - Ik ben een ontzettende lief hebber van groen en natuur en heb dat ook heel hard nodig. Ondanks dat ik een echt stadsmens was, hebben mijn ouders mij ontzettend veel respect voor de natuur bijgebracht. In mijn vakanties ga ik altijd de natuur in: wandelen, bergbeklimmen, fietsen…Ik rij paard en heb ook een cursus vogelherkenning gedaan. Ik ben een jaar of zeven, acht bestuurslid geweest van twee dierenasiels. Wat is uw mooiste plek in Den Haag? - Het uitzicht vanuit het VNG-gebouw door de Sophialaan - die prachtige kastanjebomen. Echt over weldigend. Ik ben sowieso verbaasd over hoe mooi Den Haag is. U bestrijkt hier als directeur bij DSO een breed terrein. - Ja, leuk hè? Wonen, ruimtelijk ordening, Monumentenzorg, Ver keer en inf rastructuur, economie, een eigen onderzoeksbureau, het Bureau Ruimtelijke Investeringen en het Bedrijfsbureau. Ik mag me nu gelegitimeerd bemoeien met al die dingen die ik heel erg leuk vind.

De achterliggende gedachte is dat er in Den Haag leuke dingen op dat gebied gebeuren, maar nog te incidenteel. Hoe ziet u uw rol daarin? - Ik vind het heel belangrijk dat duurzaam bouwen tussen de oren komt. Dat is nog veel te weinig het geval. Duurzaamheid zit in de gemeentelijke organisatie vooral bij de Dienst Stadsbeheer, ter wijl het natuurlijk veel méér is dan een beheerskwestie. Er zou binnen DSO een veel grotere club moeten komen die zich met duurzaamheid bezighoudt - niet alleen met duurzaam bouwen. Ik vind dat je een club nodig hebt die meer in de hoek van de ruimtelijke ordening zit, met mensen die te maken hebben met ecologie, klimaat, duurzaamheid, groen, natuur… Daarmee krijgt duurzaamheid meer body en komt het beter tot uitdrukking in de planvorming. “Vooral Stadsbeheer houdt zich bezig met klimaat, en dan met de invalshoek van mitigatiemaatregelen, terwijl ik vind dat je als DSO moet nadenken over adaptatie. Als het klimaat verander t moet je daar in de stedenbouw rekening mee houden. Ik ben dan ook heel benieuwd naar het rapport dat op dit moment wordt opgesteld over de organisatorische inbedding van duurzaamheid. De resultaten daarvan kunnen voor ons organisatorische gevolgen hebben. “De hele discussie rond duurzaam bouwen vind ik wat vergelijkbaar met die rond het Politiekeur merk Veilig Wonen. Daarvan werd toen ook gezegd dat bouwers het niet zouden willen invoeren omdat het te duur zou worden. Dan moet je gewoon zo’n keurmerk als een harde voorwaarde stellen. We hebben kunnen zien dat bouwers het politiekeurmerk zó hebben omarmd dat ze zelf al volgens die lijnen gingen bouwen. Het Bouwbesluit heeft steeds meer elementen uit het keurmerk Veilig Wonen overgenomen en ik verwacht dat het met duurzaamheidskenmerken net zo zal gaan. Als ontwikkelaar kun je je zo meteen onderscheiden om, vooruitlopend op het Bouwbesluit, scherper te bouwen op het gebied van duurzaamheid.”

Het college buigt zich binnenkort over een initiatiefvoorstel Duurzaam Bouwen.

juli-september branding 3

Leyenburg: groene stadsrand aangetast? een drukbezochte speeltuin met schommels, klimrekken en een glijbaan. Door het groen lopen f iets- en wandelpaden die voortdurend door recreanten gebruikt worden. Moeten zij doorsneden worden door een toegangsweg tot de parkeergarage?

Nog meer instellingen

De geparkeerde auto’s moeten in de toekomst ondergronds

Voor het gebied rondom Ziekenhuis Leyenburg staan grote plannen op stapel. Aan het geplande zorgcluster met als middelpunt het Haga Ziekenhuis heeft de gemeente bouwplannen voor 800 tot 1000 bewoners toegevoegd. Eens te meer dreigt het Florence Nightingalepark aangetast te worden. Het NIVON breekt een lans voor behoud en zelfs versterking van deze groene recreatievoorziening. Stedenbouwkundige Daniël Cases Valle presenteerde een stedenbouwkundige visie met twee uitgangspunten: ‘Zorg in de stad’ en ‘Stad in de zorg’. Zorg moet goed bereikbaar zijn voor de stadsbewoners. Leyenburg voldoet daaraan: het is goed bereikbaar, ook per openbaar vervoer. Het openbaarvervoerknooppunt met Randstadrail ligt immers voor de deur. Op grond van het principe Stad in de zorg horen zorgfuncties in een stedelijke omgeving thuis. Leyenburg hoor t volgens Cases Valle een stedelijke uitstraling te hebben en deel uit te maken van de stad. Hij schetste dan ook midden in het park langs de Escamplaan een stedelijke singel met woningen van maar liefst zeven tot negen bouwlagen. Het Florence Nightingalepark is successievelijk steeds minder groen geworden (zie de door Ank de Jong gemaakte

4 branding juli-september

schetsen rechtsonder). Van de aanvankelijke flinke groene oppervlakte aan de rand van de dichtbebouwde wijk Leyenburg hebben ziekenhuis Leyenburg en een woonwijk een flink deel in beslag genomen. Na realisering van de huidige plannen blijft er weinig meer van het park over dan de kinderboerderij en de volkstuinen. Dat kan de bedoeling toch niet zijn? Het park is een ontmoetingsplaats voor jong en oud. Kinderboerderij Nijkamphoeve mag zich in de w ar me belangstelling van kinderen, ouders en grootouders verheugen en ook op het grote speelveld ten noorden ervan zijn altijd mensen te vinden. Hier wordt gepicknickt, gespeeld of gejogd. Op dit veld, dat buitenstaander s vaak over het hoofd zien, plant de gemeente nu woningbouw. Aan de rand van de woonwijk Florence Nightingalepark ligt

Als de ziekenhuisplannen gerealiseerd zijn, komen er nog meer instellingen om het park heen - van een ziekenhuis tot zorgen verpleeghuizen en aanleunwoningen. Ook in de dichtbebouwde woonwijk Leyenburg wonen veel ouderen - zelfstandig of in verzorgingshuizen op loopafstand van het Florence Nightingalepark. Al deze mensen moeten zich dicht bij huis kunnen ontspannen in een groene omgeving. En ook de bewoners van de nieuw te bouwen huizen moeten kunnen recreeren. Wat ligt dan meer voor de hand dan de functie van het Florence Nightingalepark als ontmoetingsplaats voor jong en oud nog te versterken? De beschikbare parkruimte moet daaraan worden aangepast. Het verkeer zou om het park heen geleid moeten worden. Voorts moet het park vanaf de Leyweg goed bereikbaar zijn. Zorg voor transparantie van het ziekenhuiscomplex en maak het mogelijk dat (mobiele) patiënten het park in kunnen. Tot slot moeten mensen niet gehinderd worden door ruk- en wervelwinden van mogelijke hoogbouw. Houden windtunnelproeven van TNO wel voldoende rekening met ziekenhuisbezoekers en mensen die slecht ter been zijn? En dan zwijgen we nog over de landingsplaats voor de traumahelikopter, die hier een plek moet krijgen.

Wij vragen ons af in hoeverre Leyenburg een stedelijke uitstraling moet hebben. Vroeger was dit een groene stadsrand langs de gemeentegrens met Loosduinen. Leyenburg was de naam van een buitenplaats even verderop aan de Leyweg, waar notabelen uit de stad ver toefden. De oorspronkelijke boerenwoning was in 1557 getransformeerd tot een herenhuis en uitgebreid met een tuinmanshuis, stal en koetshuis temidden van bos, terrassen en een stuk tuinbouwgrond, samen acht hectare groot. In 1845 woonde hier de Gouverneur des Konings, Carel Th. J. Baron de Constant Rebecque. Het was de burgemeesterswoning van Loosduinen tot aan de annexatie door Den Haag in 1920 aan toe. De ingangspartij en de beboomde oprijlaan (aan de Volendamlaan, hoek Oude Haagweg) zijn bewaard gebleven.

vruchtbare gronden. Het boerderijtje verbouwden ze tot zomerverblijf. ‘s Winters woonden ze in Den Haag - een seizoen in de stad en een seizoen op het platteland, om van beide de zoetste vruchten te plukken. Het hoofdgebouw van het ziekenhuis oriënteert zich ook op het groen. Het staat in een hoek met de Leyweg aan de kop van de voormalige Houtweg, waar Hout wijk zijn naam aan dankt. De Houtweg was vroeger een landweg van de Abdij te Loosduinen noordoostwaar ts naar de Houtwerf, een met bomen begroeide zandkop midden in het kale veenlandschap. Later kwam de Houtweg tussen kassen door en langs de veiling van Loosduinen te lopen, nu is het een recreatief fietspad door Wijkpark Bokkefort en de voormalige buitenplaats West Camp naar de abdijkerk van Loosduinen. De klassieke tuinaanleg aldaar herinnert ons aan het landgoed zoals dat in 1712 op de kaar t ingetekend stond. Een fietsbrug voert over de Lozerlaan naar recreatiegebied Madestein. Wat ligt er meer voor de hand, dan het planontwerp van het park te orienteren op die Houtweg en deze lijn open te houden? Dat betekent, dat de Escamplaan groen blijft en dat de recreatieve verbindingen met de Houtweg en de wandelen fietspaden door het belendende buurtpark ’t Kleine Hout intact blijven. Dit houdt tevens in, dat hier geen woningbouw komt en dat verkeersstromen worden omgeleid. De Houtweg vormt een Groene Corridor met een recreatieve functie. Nivon bereidt hierlangs in samenwerking met het Haags Milieucentrum een fietstocht naar Midden Delfland voor.

Vanaf Leyenburg strekt zich in de richting van Loosduinen een landgoederenzone met een nog altijd groen karakter uit. Over de gemeente Loosduinen anno 1895 lezen we: “De hooge duinen zijn veelal onbebouwd, maar aan den voet daarvan strekken zich weelderige akkers uit, afgewisseld door buitenverblijven, weiden en warmoezerijen (tuinbouwbedrijven)”. Vanaf de 17e eeuw kwam bij de elite het buiten wonen in zwang. Regenten kochten hier een boerderijtje om te vissen of te jagen, om te genieten van het landleven en van het uitzicht over de

Een andere Groene Corridor voer t vanaf ziekenhuis Leyenburg langs onder meer Rozenburg en Meer en Bosch. Hij eindigt in de duinen bij Kijkduin. Rozenburg, aan de overzijde van de ‘Loosduinse vaart’ is een van de nog bestaande landgoederen in Loosduinen. De medische instelling heeft het statige landhuis in oude stijl gehandhaafd en de Engelse landschapsstijl bewaard. Deze kenmerkt zich door kronkelende paden, verspreide bosschages en niervormige waterpartijen. In het park bevindt zich een kinderboerderijtje. De kastanjelaan ligt er fraai bij en in de herfst vindt

Het Nivon, ook wel Natuurvrienden Neder land genaamd, heef t als invalshoek ‘Groene Recreatie Maatschappelijke Betrokkenheid’. Het Nivon maakt zich sterk voor de recreatieve functie van het groen rondom de stad. Ontspanning in de vorm van wandelen en fietsen vormt een onmisbaar tegenwicht voor het gehaaste leven in de Randstad. Nivon hecht veel waarde aan ‘groene corridors’: groen-recreatieve routes die vanuit de stad naar buiten

Hier dreigt de toegangsweg tot de ondergrondse parkeergarage te komen een ware kastanje-oogst plaats door de schooljeugd. Zolang de gezondheid van de bomen dit toelaat, tenminste. Landgoed Meer en Bosch is een klein restant van een oud duinbos, dat zich uitstrekte over de zandrug van de huidige Laan van Meerdervoort tot aan de Thorbeckelaan. Midden in dat bos lag het Wijndaler of Segmeer, dat via de Haagse Beek de Hofvijver van water en vis voor zag. De boerderij, thans taveerne, stond al in 1712 op de kaart. De vroegere eigenaars - onder meer de families Van Oldenbarneveldt en Cats - gebruikten het voorhuis in de zomermaanden als buitenverblijf. Wanneer de plannen zich op deze Groene Corridors oriënteren blijf t de recreatieve waarde voor een groot aansluitend gebied behouden. Het geef t bovendien de mogelijkheid om vanaf een goed bereikbaar openbaarvervoerknooppunt langs aantrekkelijke landschapselementen naar Midden Delfland of naar zee te wandelen c.q. fietsen. Arnim C. van Oorschot, Sociaal geograaf/planoloog NIVON Den Haag


Puzzeltocht op het milieudepot Grof huishoudelijk afval kan op uw verzoek worden opgehaald, maar u kunt het ook zelf naar een milieudepot brengen. Een bezoek aan de Haagse milieudepots is echter geen onverdeeld genoegen, ontdekten wij. De gemeente Den Haag ziet graag dat de burger zijn grof vuil naar de depots brengt en het daar in zoveel mogelijk f racties scheidt, zodat een flink deel hergebruikt kan worden. Dit staat in het Milieuprojectenplan 20062010. Maar helaas maakt de gemeente het ons burgers niet gemakkelijk, zo leerde een bezoek aan de drie milieudepots die Den Haag rijk is. Om maar met het dieptepunt te beginnen: dat is het depot Vissershavenstraat in Scheveningen. Arriverende en vertrekkende auto’s en het verkeer dat de containers afvoert rijden elkaar in de wielen. Daarnaast komen er ook nog veegwagens langs. Het terrein zelf is logistiek al niet veel beter. Het hoger liggende stortplateau biedt plaats aan slechts één auto tegelijk, die dan achteruit de helling weer af moet. Al bij een gering aantal bezoekers loopt het hier vast. Het terrein oogt vuil en is te klein, medewerkers zijn alleen bezig met afval in te nemen en geven nauwelijks aanwijzingen. Het aantal te scheiden fracties is mininiem. Borden bij containers ontbreken nagenoeg. De chemo-inleverplek is ergens in een hoek, ziet er niet uit en is onbemand.

Dan is de eenvoudige tijdelijke voorziening aan De Werf nog altijd beter. Deze functioneer t in af wachting van het gereedkomen van het vernieuwde depot in Zichtenburg. Maar ook bij De Werf klopt u vergeefs aan als u fracties zoals groen en chemisch afval kwijt wilt. Daarvoor wordt u verwezen naar de andere kant van de stad, te weten de Plutostraat in de Binckhorst. De Werf onderscheidt zich in negatieve zin van de andere twee depots doordat iedere aanduiding ontbreekt over welke fracties waar ingeleverd moeten worden. Op de andere depots zijn tenminste nog met een spuitbus (als graffiti) op muurtjes of containers aanduidingen gespoten - wat op zich trouwens ook een aanfluiting is. Aan De Werf is geen mogelijkheid voor het inleveren van chemisch afval en kunnen containerverwisseling en particulieren elkaar in de weg zitten.

Niet zó...

KCA Den Haag, Vissershaven: een rommeltje zonder toezicht


De Plutostraat heef t, ondanks het rommelige karakter, een betere uitstraling. Het depot is dan wel overduidelijk te klein en onderbemenst, maar het personeel dát er loopt is wel beter geïnstrueerd. De verkeersafwikkeling is iets beter dan in de andere depots. Containerafvoer is gescheiden van het andere verkeer. Wel kunnen inkomende en uitgaande auto’s elkaar hinderen, want de rijbanen zijn niet fysiek gescheiden. De chemo-inleverplek is weliswaar bemand, maar de slechts halfoverdekte plek oogt heel slordig en onprofessioneel. Ze getuigt absoluut niet van de zorgvuldigheid die je bij deze afvalstroom zou ver wachten. Borden met wat wel en wat niet in een container mag, ontbreken. De drie Haagse milieudepots zijn op doordeweekse dagen geopend van 8.30 -16.00 uur en op zaterdag van

maar zó

Zoetermeer: kca inleveren aan de balie, dus toezicht

Niet zó...

maar zó

Restafval Den Haag, Binckhorst: vieze, onduidelijke containers

Zoetermeer: nette container met duidelijke informatie

12.00-16.00 uur. Of de bezoekers (Haagse) particulieren of bedrijven zijn, werd tijdens ons bezoek niet gecontroleerd (we zagen meerdere bedrijfsbusjes hun afval lozen). Dat lijkt ons een uitnodiging tot misbruik.

Professionele uitstraling Hoe anders is het in Zoetermeer. Het zelfbrengdepot in deze gemeente (aan de Argonstraat) is in tal van opzichten ‘state of the art’. Het depot is in meer dan één opzicht ruim. De openingstijden zijn ruim - op doordeweekse dagen van 8.00-15.45 uur (op koopavond tot 20.45 uur) en op zaterdag van 10.0015.30 uur - en de opzet is dat ook. Het verkeer kan gemakkelijk doorstromen. Het depot is trouwens ook gemakkelijk te vinden. Wegwijzers duiden het helder en ruim van tevoren aan. Dit in tegenstelling tot de bewegwijzering van de Haagse depots, die te wensen overlaat of geheel ontbreekt. Zoetermeer scheidt ongeveer 20 fracties. Metaal, glas (inclusief plat glas), onbewerkt hout, bewerkt hout, puin, gips, groen, grond, autobanden (met en zonder velg), papier, chemo, witgoed en restafval. Alleen de Plutostraat komt hierbij in de buurt. De Werf en vooral de Vissershavenstraat schieten in dit opzicht schromelijk tekort, met als gevolg meer verkeer naar de Plutostraat. Dit leidt regelmatig tot ernstige verkeersopstoppingen. Alle containers in het Zoetermeerse depot zijn voorzien van duidelijke borden die aangeven wat er wel en niet in mag. Medewerkers houden goed in de gaten wat er wordt gebracht. Het terrein wordt goed schoongehouden en ook het kantoortje en het loket zien er fris uit. De plek voor het inleveren van

chemisch afval is bemand, overdekt en goed geregeld.

Afvalpas Ook over de ‘routing’ is goed nagedacht. Scheiding van inkomend en uitgaand verkeer, van de aanvoer (door particulieren) en de afvoer van de containers (door ver werkingsbedrijven) en scheiding van af val dat gratis kan worden gebracht en waarvoor betaald moet worden, maakt een snelle doorloop mogelijk. Ook administratief kan er in Zoetermeer snel gehandeld worden. Elk huishouden heeft een afvalpas die toegang verschaft tot het zelfbrengdepot. Wanneer men afval (b.v. puin) brengt waarvoor betaald moet worden, kan men pas na betaling het terrein af. Een pinautomaat is aanwezig.

2005. In die notitie werd een gedegen onderzoek naar de problemen aangekondigd. Uit een gesprek met een ambtenaar bleek ons dat er wel plannen zijn voor een vierde depot, maar dat de financiering daarvoor nog niet is gevonden. Dat moet dan maar snel geregeld worden, vindt het HMC.

Samenvattend: de gemeente Zoetermeer laat met dit alles aan zijn burgers zien dat af valscheiding voor haar een serieuze zaak is. Dit terwijl de gemeente Den Haag afvalscheiding en het afleveren hiervan juist lijkt te willen ontmoedigen. Zelfs met het nieuwe milieudepot aan De Werf blijven de capaciteit en bereikbaarheid van depots voor alle Hagenaars zwaar onder de maat. De hofstad beschikt over drie depots, waarvan twee kleine, terwijl Zoetermeer over een groot milieudepot beschikt voor slechts een kwart van het aantal inwoners dat Den Haag heeft. Het Haags Milieucentrum vindt dat Den Haag een voorbeeld zou moeten nemen aan het Zoetermeerse zelfbrengstation. Overigens staan wij niet alleen in onze kritiek. De gemeente onderkende een aantal van de gebreken, waaronder de geringe capaciteit, in haar notitie Optimalisering Afvalbeleid van juni


Op een mooie pinksterdag in park en duin een enkele jaren jong ecoduct. Onderweg hoorden de wandelaars bij monde van deskundige gidsen details over het gebied waar zij zich op dat moment bevonden. Bijvoorbeeld dat die tientallen eikenbomen in het zanderige duin er in werkelijkheid slechts twee zijn: elke tien tot twaalf jaar werden de uitgelopen stammen van de zomereiken bij de grond afgezaagd om het hout nuttig te kunnen gebruiken. De bomen liepen uit en produceerden steeds meer stammen. De kernen verdwenen onder het zand, zodat het nu net lijkt of er een heleboel verschillende bomen staan.

Regen. Dat was in het kort de weersverwachting voor Eerste Pinksterdag, toen de vierde CityDuinwandeling zou plaatsvinden. De opkomst bleef dan ook achter bij de eerdere edities, maar gelukkig leed de stemming er niet onder: die was opperbest. Zeker toen bleek dat de weersverwachting nauwelijks klopte en verreweg de meeste deelnemers het er droog vanaf brachten. Een impressie. De CityDuinwandeling voerde ditmaal langs kunstgras en over stuifduin, door eeuwenoude landgoederen en over

Ook in het beukenbos in Clingendael was enig graafwerk noodzakelijk om tot de kern van de zaak door te dringen. Met behulp van een grondboor toonden de gidsen aan hoe de majestueuze beuken hun blad lieten vallen, dat vervolgens verteerd werd en door de wortels weer als voedingsstoffen werd opgenomen – een ware kringloop, dus. Dieper boren dan een centimeter of twintig bleek niet mogelijk door het solide wortelstelsel. Wel was duidelijk te zien dat de bomen op een oude strandwal staan. Enige duizenden jaren geleden beukte hier de branding tegen de kust. Voor

Een potje met een zwaarbehaarde rups erin. Wat zou dáár voor vlinder uitkomen?


De grondboorders stuitten al snel op de oude strandwal

menig deelnemer betekende deze CityDuinwandeling trouwens de eerste kennismaking met de bunker die de Duitse bezetter in Clingendael heeft achtergelaten. De bezettingsmacht bestaat nu uit vleermuizen.

Van rogge tot hockey ‘Geestgronden’ heeft iedereen waarschijnlijk wel op school gehad. Ze worden vaak omschreven als laaggelegen gronden achter de duinen, bestemd voor tuinbouw of bollenteelt. Maar heel wat anders dan in de schoolbanken zo’n abstracte omschrijving aanhoren is van bovenaf op zo’n geestgrond neerkijken. De deelnemers aan de CityDuinwandeling daalden nabij Meijendel een twintig meter hoge trap af en realiseerden zich toen wat een enorme afgraving hier tussen 1800 en 1850 heeft plaatsgevonden. Het duinzand werd gebruikt voor stadsontwikkeling, terwijl op de afgegraven grond aardappelen werden gepoot en rogge werd ingezaaid. Zonder al te veel succes, overigens. Nu liggen er sportvelden. Twee gidsen wezen de bezoekers op een sportterrein dat inmiddels alweer verdwenen was. Langs Groenendael lag begin 20e eeuw de oudste en grootste draf- en renbaan van Nederland. De renbaan is verplaatst naar Duindigt, maar een houten huis en een manege getuigen nog van haar vroegere aanwezigheid. Niet minder bijzonder was de golfbaan met 9 links die de voormalige landheer van Clingendael, Baron van

Kids in the city Naast de milieu-informatiemarkt stond dit jaar een nieuwe tent op het aankomstpunt van de CityDuinwandeling. In deze ‘Magische Tent van Woorden’ konden kinderen zich creatief uitleven, en deden dat ook met veel enthousiasme. Jonge kinderen konden er boombladeren met gedichten in het Nederlands en Engels versieren. Oudere kinderen konden zelf gedichten maken geïnspireerd op de natuur. De beste gedichten werden beloond met een prijs en hebben een plekje gekregen op de website www.kidsinthecity.org.

De afdalling van het stuifduin naar de geestgrond

Brienen, in de Bosjes van Zanen had aangelegd. Wie goed keek kon nog zien waar die in de 19e eeuw gelegen heeft.

Ecoduct

De Magische Tent van Woorden werd gerund door vrijwilligers van Kids in the City. Deze stichting is opgericht door Nederlandse en buitenlandse ouders die zich zorgen maken om (het gebrek aan) de openbare voorzieningen in Den Haag. Vooral hondenpoep is een punt van dagelijk se ergernis, maar ook het gebrek aan speelgelegenheid in het centrum trekt Kids in the City zich aan. Wilt u als vrijwilliger meehelpen met campagnevoeren voor schonere en groenere straten, parken en speeltuinen in Den Haag? Stuur dan uw cv naar [email protected].

Was het bij eerdere edities van de CDW nodig om een drukke weg te kruisen, ditmaal zorgde het ecoduct ervoor dat iedereen de Landscheidingsweg probleemloos kon oversteken. Zo ziet het Haags Milieucentrum het graag. Die drukke wegen doen af breuk aan het prachtige groene en rustige karakter van dit deel van de stad. Als we erin slagen de groengebieden met elkaar te verbinden, ontstaat hier het grootste stadspark van Europa: het CityDuinpark!

De vleermuisbunker

De route was rijkelijk voorzien van geschikte klimbomen


Zomeruitjes: tips voor duurzam Het Bie sl andse Bos Nieuwe natuur wordt weleens beschouwd als nep-natuur, maar als je het zo bekijkt is eigenlijk heel Nederland nep. Ons kleine landje draagt overal de sporen van menselijk ingrijpen en zou niet eens (meer) bestaan als we de zaak op z’n beloop lieten. Nep of niet, neo-natuur kan wel degelijk heel mooi zijn. Daarvan getuigt bijvoorbeeld het Bieslandse Bos, iets ten oosten van Delf t. Als u er op de fiets heen wilt, vindt u langs de Vliet een snelle en autoluwe route die u tot dicht bij het gebied brengt. U kunt dan het beste de noordzijde van de Vliet nemen, waar een (weliswaar niet overal even egaal) vrijliggend fietspad loopt. Onder de Reijneveldbrug door komt u op de Oostsingel, deze volgt u tot de kruising met de Bieslandse Kade. Sla hier linksaf. Vervolgens rijdt u onder de A4 door en dan, als u eenmaal op de Korftlaan bent, is het voornamelijk groen om u heen. Het laatste stuk van de Korftlaan is een zogeheten fietsstraat. Dat wil zeggen dat auto’s zich aan fietsers aan moeten passen. U heef t hier dus gelegenheid om op uw gemak de prachtige wetlands bij de kruising met de Noordeindseweg te bekijken, waar in het voorjaar tientallen grutto’s en kievitten fourageren. Als u vervolgens de Noordeindseweg naar rechts oprijdt en de eerste weg links neemt, rijdt u op het Virulypad. Het Bieslandse Bos ligt rechts hiervan. Links ziet u de prachtige Montbeliardes van Hoeve Duijndam grazen. Hun melk vindt u (verwerkt tot koffiemelk) in de

Haagse Natuurwinkels. Hoeve Duijndam werkt volgens het principe van Boeren voor Natuur. Er wordt geen mest of veevoer aangevoerd: de mest van de koeien gaat op het land en de boer verbouwt zijn eigen veevoer. De diversiteit die zo ontstaat, leidt tot kansen voor veel verschillende dieren plantensoorten. Het land van Jan en Mieke Duijndam is, door het gefaseerde maaibeheer, een paradijsje voor vogels als grutto’s, tureluurs, kievitten, scholeksters en zomertalingen. Via een klaphekje komt u direct in het Krekengebied, het fraaiste deel van het Bieslandse Bos. Niet zozeer fraai als wel interessant is het gebied direct rechts van de ingang. Na een recente bodemsanering is hier een lithoraal aangebracht, een grote vijver met eilandjes en langzaam oplopende oevers waar de natuur zijn loop kan hebben. Boswachter Rein Zwaan van Staatsbosbeheer durft nog niks te zeggen over de vegetatie die zich daar zou kunnen ontwikkelen: “Er lag een flinke vervuiling, waardoor we flink wat grond hebben moeten weghalen. Daarna is er kleigrond van buiten het gebied aangevoerd.” Dat kan dus nog interessant worden. Welke soort waagt zich daar als pionier? Door het Krekengebied lopen diverse wandelpaden. Het is haast niet te geloven dat hier nog maar een kwarteeuw geleden weiden lagen, zoals om het gebied heen nog het geval is. In 1986 is met de aanleg van het Bieslandse Bos begonnen. Een klein deel werd ingeplant met bomen en struiken, zoals essen en eiken, populieren en wilgen. In het Krekengebied zijn ondiepe waterpartijen met f lauwe oevers gegraven en boom- en struiksoorten gebruikt die bij natte omstandigheden horen, zoals wilg, els en es. De ondergroei bestaat vooral uit vlier, sleedoorn, roos en hazelaar. Planten die in het Krekengebied op tal van plekken te zien zijn, zijn moeras-vergeet-mij-nietje, koekoeksbloem, wilgenroosje en lisdodde. Als u geluk hebt, baadt het gebied tijdens uw bezoek in een paarse gloed door de alom aanwezige kattenstaart.

Natuurlijke schakel De wetlands langs de Korftlaan


Het natte, halfopen karakter van dit deel maakt dat het gebied een natuur-

Grazers op de dijk langs het Bieslandse Bos lijke schakel vormt tussen het grasland en het bos. De natuurwaarden zijn er door de aanwezigheid van verschillende terreintypen veel hoger dan in de omgeving. De openheid wordt bewaard dankzij begrazing door Gallowaykoeien of soms andere runderen, IJslandse paarden en Soay-schapen.

Bij vogels is het Krekengebied bijzonder in trek. Broedgevallen zijn gesignaleerd van soorten als zomertaling, spotvogel, rietzanger en grasmus. In de rietvelden nestelen de karekiet en de blauwborst. Beroemd is het gebied om de lepelaars. In de zomer staan er bijna altijd wel een aantal in het ondiepe water te foeraDe oude tr geren. In de winter zijn vooral smienten, met hun fluitende geluid, opvallend aanwezig, maar ook wintertalingen, tafeleenden, krakeenden en pijlstaarten zijn graag geziene wintergasten. In de bomen rond het voormalige gemaal, een wit gebouwtje aan de zuidrand van het gebied, nestelen steenuiltjes en torenvalken. Het gebouw zelf is door de Vereniging voor Natuur- en Milieubescherming Pijnacker geschikt gemaakt als verblijfplaats voor vleermuizen. De ‘brievenbus’ in het raam aan de zijkant dient als invliegopening. Bezoek het gebied vooral níet in de verwachting dat u vleermuizen te zien krijgt, want dan staat u een teleurstelling te wachten. Als u het pad blijft volgen kunt u aan de noordzijde het Krekengebied verlaten. Aan de overkant van de Noordkade ligt het Balijbos, dat echter een stuk

me dagjes-uit dichtbij huis jonger is: pas een jaar of vijftien. Dat is ook duidelijk te zien, vandaar dat u vooralsnog beter uw rondje door het Krekengebied kunt voltooien. Het Balijbos zal mettertijd zeker interessanter worden. En daar blijft het niet bij. Als de ‘Boswachterij De Balij en Bieslandse Bos’ helemaal gerealiseerd is, vormt het gebied tussen Delf t en Zoetermeer een duizend hectare groot, a ane eng e sloten g ehe el van bossen, recreatiegebieden, landbouwgronden en natuurterreinen.

rambaan, rijkelijk begroeid met biobrandstof

V linder s nabij de V l iet Jaren geleden begon het allemaal hobbyistisch in een klein kasje in de achtertuin van Jan Kienjet. De hobby groeide in 2006 uit tot Vlinders aan de Vliet aan de Veursestraatweg 195. Deze tropische vlindertuin in een grote kas, in zeven weken door Kienjet opgebouwd op een betonnen vloer, is uitgegroeid tot een natuurlijk aandoend paradijsje. De voormalige kweekkas mocht niet meer bedrijfsmatig worden gebruikt, omdat hij in de Duivenvoordse corridor ligt (een ecologische verbindingszone). Alle kassen zullen hier verdwijnen en Vlinders aan de Vliet zit hier dan ook tijdelijk. Alleen het tuincentrum blijft over en daarachter wordt dan een nieuwe Vlinders aan de Vliet-kas gebouwd. Kienjet

Mu seum Het Tr amst at ion Van Loosduinen via Schipluiden naar het station van Delft. Nee, dat is geen futuristisch idee voor een nieuwe Randstadrail-verbinding, maar de realiteit van een kleine eeuw geleden. Vanaf oktober 1912 reed hier de stoomtram van de Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij (WSM). Deze bleef tot 1925 in gebruik voor personenvervoer, daarna nam de autobus het over. Aan deze tijd herinnert nog het oude tramstation in Schipluiden, waarin nu het Museum Het Tramstation gevestigd is. Als enige van de oude WSM-stations is het interieur hier nog in behoorlijk goede staat behouden. De lambrisering, het beschilderde plafond in de wachtkamer en de keuken zijn nog uit de begintijd. In die keuken zijn nu voorwerpen uit de tijd van de stoomtram opgesteld. Elders in het charmante gebouwtje vindt u archeologische vondsten van Keenenburg, een imposante waterburcht die eeuwenlang het gezicht van Schipluiden domineerde. Ze werd in 1798 gesloopt. Tot en met 25 augustus is in het Tr ammuseum de expositie ‘Middeleeuwse kastelen in en om Schipluiden’ te zien. Deze is gewijd aan twaalf kastelen die tussen ca. 1200 en 1575 in dit gebied stonden, zoals Uterlier (De Lier), Keenenburg (Schipluiden), Altena (Delf t), Holy (Vlaardingen) en Den Burch (Rijswijk). De tentoonstelling schetst de ontwikkeling van de kastelen aan de hand van afbeeldingen en

wil van de nieuwe kas ‘een schoolvoorbeeld qua energievoorziening’ maken, dankzij optimale isolatie en toepassing van zonnecollectoren/-boilers en aardwarmte. Hij weet nog niet precies hoe, maar de warmte wil hij opslaan voor de winter. Misschien kan dit gebeuren met behulp van het grote tropische waterbassin. Maar er is ook angst voor Legionella. Jan Kienjet weet zich gesteund door het gemeentebestuur van Leidschendam-Voorburg, dat Vlinders aan de Viet naar zijn zeggen als ‘een kleinschalig, net bedrijfje met een hoge educatieve waarde’ beschouwt.

bodemvondsten. Ook staan er enkele maquettes. Een leuke route is om vanuit Delf t de oude trambaan te volgen. Station Delft lag vroeger ter hoogte van de Buitenwatersloot, iets ten noorden van de huidige locatie. Volg dit charmante grachtje, dat op een gegeven moment overgaat in de Hoornseweg. Gezien het drukke verkeer is het veiliger om aan de overkant van het water te gaan fietsen, over de Hoornsekade. Voordat deze via een kronkel overgaat in de Woudseweg slaat u linksaf, de Tramkade op. Langs de rivier De Gaag voert deze u naar Schipluiden en komt daar uit in de Dorpsstraat. Iets na het pittoreske kerkje slaat u, ten zuiden van het water, de Keenenburgweg in, die u naar het Tramstation leidt. Adres: Otto van Zevenderstraat 2. Openingstijden: zat. van 14.00-16.00 uur, ‘s zomers ook woe. van 14.0016.00 uur.

De oude trambrug in Schipluiden, nu fietsbrug

Voorlopig zitten ze daar nog niet, dus werkt Kienjet verder aan de oude kas. Die is wat provisorischer geïsoleerd met noppenfolie. Een klein verwarmingsketeltje moet de tropische temperatuur handhaven, en dat kost al snel zo’n 5 à 6000 euro per jaar. ’s Winters gaat de vlindertuin dicht, want dat is energietechnisch gezien helemaal niet te doen. De overgebleven vlinders gaan dan naar de vlindertuin in Emmen en er worden al tijdig geen poppen meer besteld.

...lees verder op de achterpagina


‘Rotterdamse Baan’ een heilloze weg Als de voorkeurvariant gekozen wordt, komt het Trekvliettracé niet onder de Trekvliet te lopen. Reden dus om te kiezen voor een naamswijziging. ‘Rotterdamse Baan’ is een aanduiding die als alternatief regelmatig gehoord wordt. Maar hoe we hem ook noemen: waarom zou die weg er eigenlijk moeten komen?

herontwikkeling van de Binckhorst niet mogelijk zou zijn. Zonder een nieuwe weg zou het verkeer op de Utrechtse Baan in 2020 bijna permanent vaststaan en het sluipverkeer in Voorburg en Rijswijk de spuigaten uitlopen. Extra OV, transferia, kilometerheffing en streng parkeerbeleid zouden de groei van het autoverkeer niet kunnen opvangen. Deze redenering vergeet echter het effect van het groeiende autoverkeer op met name de luchtkwaliteit en de CO 2 -uitstoot. Volgens de uitgevoerde Milieueffectrapportage (MER) leidt aanleg van de tunnel niet tot overschrijding van de luchtkwaliteitsnormen. Maar de MER heef t niet gekeken naar bijvoorbeeld de Vaillantlaan, net buiten het onderzoeksgebied. Door de tunnel zal de verkeersdruk daar sterk toenemen, met grote kans op overschrijding van de normen. En zelfs als de normen niet overschreden worden, blijft de gezondheidsschade door luchtvervuiling groot.

De Trekvliet krijgt geen betonnen bodem De voorstanders van een autotunnel tussen knooppunt Ypenburg en de Binckhorstlaan vinden dat anders de

Nog belangrijker is echter dat de MER helemaal niet gekeken heeft naar het ef fec t op de CO 2 -uit stoot. Gek genoeg hóefde dat volgens de richtlijnen ook niet, ter wijl de CO 2 -emissies zo snel mogelijk drastisch verminderd moeten worden om rampzalige kli-

maatverandering te voorkomen. Verkeer draagt voor circa 20% bij aan de Nederlandse CO2-uitstoot en is zo ongeveer de enige sector waarin die uitstoot nog jaarlijks groeit. Als we snel zijn, kunnen maatregelen ter vermindering van de uitstoot nog tegen relatief beperkte kosten worden genomen. Uitstel leidt tot veel grotere economische schade in de toekomst, zo verwacht de gezaghebbende Britse Stern-commissie. Het is dus een drogredenering om te stellen dat het autoverkeer vanwege het economisch belang moet kunnen blijven groeien. Het is juist andersom: vanwege het milieu- en het economisch belang moet de CO 2 -uitstoot zo snel mogelijk fors beperkt worden. En omdat dit met alleen technologische maatregelen voorlopig bij lange na niet lukt, is een beperking van de groei en omvang van het autoverkeer noodzakelijk. Een dure tunnel die het autoverkeer faciliteert en volgens de uitgevoerde kosten-batenanalyse maar weinig rendement heeft, is dan weggegooid geld. Dat kan beter besteed worden aan duurzamere alternatieven zoals beter openbaar vervoer, transferia en goede fietsvoorzieningen. Duurzame ontwikkeling is alleen mogelijk met duurzame mobiliteit.

VCP Verplaatst Concentraties Pollutie Eindelijk komen er dan toch serieuze maatregelen om doorgaand verkeer van de Veerkades te weren. Als onderdeel van een aangepast verkeerscirculatieplan (VCP) wordt in 2009 de Lutherse Burgwal bij de Grote Markt afgesloten, evenals de route Spui-Hofweg. De oorspronkelijk geplande afsluiting bij het Piet Heinplein wordt vervangen door eenrichtingsverkeer op een stuk van de Elandstraat en de Noordwal. Het Haags Milieucentrum (HMC) is blij dat de Veerkades schoner zullen worden, maar ziet het VCP als slechts een begin. Het verkeer op de Mauritskade en Vaillantlaan zal toenemen, met alle gevolgen van dien voor de luchtkwaliteit. Het plan betekent een keuze voor het verplaatsen van de grootste concentraties luchtvervuiling. Met name voor de Vaillantlaan is het VCP geen structurele oplossing. Zeker niet als straks ook nog de Trekvliettunnel aangelegd wordt, die extra verkeer naar de CentrumRing zal trekken. Maatregelen om de doorstroming op de Vaillantlaan te verbeteren zullen wel iets helpen, maar onvoldoende om


aan de wettelijke luchtkwaliteitsnormen te voldoen. Die normen zelf moeten bovendien verder aangescherpt worden om zoveel mogelijk gezondheidsschade te voorkomen. De gemeente begint nu heel voorzichtig te denken aan flankerende maatregelen, zoals een strenger parkeerbeleid en transferia aan de rand van de stad. Er komt een klein transferium bij Hoornwijck en de mogelijkheid van een transferium bij het Prins Clausplein wordt onderzocht. De totale kosten van dit pakket zijn begroot op 40 à 70 miljoen euro. Het HMC vindt dat veel sterker op dat soort maatregelen ingezet moet worden, omdat alleen daardoor het aantal auto’s in het centrumgebied daadwerkelijk zal verminderen. De doorrekeningen en de voorbeelden van Londen en Amsterdam laten zien dat juist dergelijke maatregelen bijdragen aan verbetering van de luchtkwaliteit. Lennart van der Linde, mobiliteitsmedewerker HMC

Deze zomer zullen de terrassen op Het Plein ongetwijfeld weer goed vol zitten. Hoeveel van die bezoekers zullen zich realiseren dat op deze plek de coeltuyn - de groententuin - van het Grafelijk Hof lag? Het begon allemaal rond 1230, toen Graaf Floris IV begon met de bouw van zijn ‘hof in Die Haghe’. Zijn zoon Willem II en kleinzoon Floris V breidden het verder uit. De natuurlijke omgeving was de belangrijkste reden voor de graaf van Holland om zich juist hier te vestigen. Wat nu het Haagse Bos is, maakte toen deel uit van een woud dat helemaal doorliep tot aan Haarlem. Het voedsel werd letterlijk naast de deur gekweekt, de vis werd gevangen in riviertjes en de zee en het wild in de omringende natuur. Iedere Haghenaar voorzag min of meer in de eigen voedselbehoefte. De hele keten van productie, distributie, consumptie en recycling van voedsel vond grotendeels plaats in het dorp en de directe omgeving daarvan. Dat noemen we ‘eetbaar’. Sinds de Industriële Revolutie halen we ons voedsel van steeds verder weg. Wat in de stad is achtergebleven, is de consumptie. Met al s gevolg tr anspor ten over enorme afstanden, grondstoffenverslindende kunstmestproductie en concentraties van vee die gevoelig zijn voor dierenziektes. En niet te vergeten: stedelingen die vervreemd zijn geraakt van de fok, teelt en oogst, en die hun keuze tussen producten veelal laten af hangen van de prijs. De lagere prijzen gaan aldus gepaard met een hogere milieubelasting en een slechtere kwaliteit. Kortom, de moderne, grootschalige, voedselvoorziening staat onder druk. Hoog tijd om het roer om te gooien. Over de toekomst van onze voedselproductie was tot 22 juni jl. in Maastricht een tentoonstelling ingericht onder de titel De Eetbare Stad. De zolder van de Wiebengahal - een filiaal van het Nederlands Architectuur Instituut - was omgetoverd tot een soort plantenkas met rijen plantenstekjes afge-

wisseld door maquettes, monitoren en ander presentatiemateriaal. De tentoonstelling bood een overzicht van allerlei mogelijkheden om de landbouw in de stad opnieuw in te voeren - van een- of meermans activiteiten op basis van liefhebberij en vrijwilligheid tot bedrijfsmatige, professionele plannen; van praktische plannen tot utopische voorstellen.

China en Cuba Zo was daar van vaderlandse bodem te zien het WAZ Holland Park van Alterra, Grontmij en KnowHouse. In dit Agropark in de Wujin Polder bij Shanghai wordt de productie van glasgroenten, koeien, varkens, vleeskuikens, schildpadden en paddestoelen gecombineerd met recreatie. Alleen hoogtechnologische bedrijven die energie opwekken uit hun afvalstromen worden hier toegelaten. Organoponicos zijn tuintjes op elk beschikbaar stukje grond in Havanna waar gewassen worden geteeld. De Organoponicos zijn ontstaan door de sluiting van de collectieve boerderijen in Cuba na de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de beëindiging van goedkope kunstmestimporten. Op dit moment voorzien zij Havanna van alle benodigde groenten en helpen ze bij het ontwikkelen van intensieve vormen van

Een verrassende binnenkomst op de expositie

landbouw zonder kunstmest. Het is een vorm van urban farming, dat wil zeggen het inpassen van voedselproductie in het ontwerp van de stad.

Europa De Kitchen of Terrestrial Mechanics van John Arndt is een futuristisch kringloopaanrecht. Het water van de vaat in een afdruiprek druppelt op de gewassen die eronder staan en koelen tegelijkertijd door verdamping aardewerken potten waarin voedsel opgeslagen is. In de compostbak onder het aanrecht zetten wormen het afval om in mest voor de planten. Het ontwerp is niet direct toepasbaar, maar laat zien dat met enig

Den Haag als eetbare stad


De Kringloopkeuken van John Arndt nadenken al gauw een kringloop ontstaat. Deze zomer en herfst zullen ongeveer duizend inwoners van het Engelse Middlesbrough gezamenlijk groenten en fruit kweken in kleine, middelgrote en grote kweekbakken op verschillende locaties in de stad. Tussen juni en september brengen de nieuwbakken tuinders hun oogst naar een gezamenlijk keukenterrein waar zij hun zelfgekweekte voedsel zullen bereiden en opeten. In september wordt bovendien een banket voor driehonderd mensen aangericht op het centrale plein van de stad: de Middlesbrough Stadsmaaltijd. De ingrediënten zijn uiteraard afkomstig van het gezamenlijke kweekproject en de recepten zijn dezelfde als van het gezamenlijke keukenterrein. De maaltijd zal nog worden verrijkt met vlees en groenten van lokale bedrijven. Aldus wordt de band versterkt met de bestaande lokale voedselproducenten en handelskwekers. De deelnemers mogen een stukje van het grote tafelkleed mee naar huis nemen.

De Rotterdamse Markthal wordt maar liefst 35 meter hoog Dit project wordt georganiseerd in het kader van Designs of the time 2007 - door middel van regionale projecten, manifestaties en tentoonstellingen in noordoost-Engeland wordt onderzocht hoe het leven op een duurzame manier kan worden vormgegeven. In 2010 verschijnt in het Rotterdamse Laurenskwartier, aan de Binnenrotte, de Markthal. Architectenbureau MVRDV ontwierp een 70 meter breed en 110 meter lang gebouw met een mix aan functies: markt, winkels, horeca, appartementen en een parkeergarage. Het har t van de hal wordt gevormd door circa honderd marktkramen. De vaste kramen worden aangevuld met losse kramen voor seizoensproducten zoals asperges. Op de buitenmarkt zullen de kramen met niet-bederfelijke waar worden gehandhaafd. Kenmerk is de menging van functies. Het terugbrengen van de voedselkringloop naar de stad

betekent automatisch dat in het stadspatroon functiescheiding wordt vervangen door functievermenging.

En de volkstuin? In westerse steden worden volkstuinen, wegens de voedselvervreemding, vooral voor kinderen waardevol gevonden. Bovendien staat moestuineten steeds meer in de belangstelling. Niettemin is de laatste jaren achthonderd hectare aan volkstuinen in Nederland verdwenen. Op grond van de Nota van Uitgangspunten Erasmusveld/Leywegzone zullen in het Erasmusveld ook weer een aantal volkstuinen verdwijnen. Het is dan ook een pijnlijk gemis dat de klassieke Nederlandse volkstuin op de tentoonstelling ontbreekt. Tijd dus voor de gezamenlijke Nederlandse volkstuinen om terug te keren naar de basis – het kweken van gewassen voor de eigen voedselvoorziening - en zich er rekenschap van te geven hoe die er in deze tijd uitziet. De moderne stad eist een herkenbaar profiel voor het zogenaamde urban farming als oplossing voor de dilemma’s van de moderne, grootschalige voedselvoorziening en voedselvervreemding. De volkstuinen hebben daar een belangrijke rol in, maar die moeten ze dan ook wel oppakken. Inspiratie kunnen ze vinden op www.cityfarmer.org. Han Veltman Daan Goedhart

Volkstuintjes op z’n Chicago’s 14 branding juli-september

Korte berichten Den Haag gaat duurzaam bouwen Het initiatiefvoorstel Duurzaam Bouwen: Den Haag op Weg naar een Acht! van CDA, GroenLinks en PvdA heeft in de gemeentelijke commissie Stedelijke Ontwikkeling en Ruimtelijke Ordening (SRO) een warm onthaal gekregen. Met hun voorstel willen de drie fracties het duurzaam bouwen in Den Haag een flinke impuls geven. Het initiatief beperkt zich tot nieuwbouwprojecten en wordt nadrukkelijk als een ‘eerste stap’ gezien. Uiteindelijk zou duurzaam bouwen de standaard moeten worden. Het Haags Milieucentrum (HMC) heeft met veel plezier en enthousiasme meegewerkt aan dit voorstel. ‘Duurzaam bouwen’ wil zeggen dat met behulp van milieuvriendelijke materialen energiezuinige gebouwen met een hoge woonkwaliteit en een gezond binnenmilieu worden gerealiseerd. De mate van duurzaamheid kan in cijfers worden uitgedrukt (door middel van de zogeheten Gemeentelijke Praktijk Richtlijn). Er zijn scores te behalen voor energieverbruik, waterverbruik, materiaalgebruik, afval, gezondheid en kwaliteit.

De commissie SRO wil dat het college aanvankelijk voor gemiddeld een 7 gaat en toewerkt naar een 8. Op het moment dat deze Branding naar de drukker gaat moet de gemeenteraad zich nog over het initiatief uitspreken, maar ook de slooptoets lijkt op een meerderheid te kunnen rekenen. Met dit instrument beschikt de raad over de informatie om in concrete gevallen een verantwoorde afweging tussen sloop en renovatie te kunnen maken. In het algemeen is slopen zeer belastend voor het milieu. Het college heeft verder toegezegd een actiever beleid op energielekken in de nieuwbouw te gaan ontwikkelen. Uit een onderzoek in opdracht van het HMC bleek op dit gebied veel mis te zijn. Het verstrekken van inf raroodfoto’s aan nieuwe bewoners kan een sterk preventieve werking hebben. Al met al een aantal belangrijke stappen op weg naar een duurzaam Den Haag. Het initiatiefvoorstel en het rapport over energielekken vindt u op www. haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.

Naar een duurzamer mobiliteitsbeleid Het huidige mobiliteitsbeleid in Den Haag en Haaglanden is niet duurzaam, en om het duurzaam te maken is schonere technologie alleen niet voldoende. Innovatie kost tijd en zoveel tijd hebben we niet. Burgers moeten gestimuleerd worden om de auto vaker te laten staan en de fiets of het openbaar vervoer te nemen. Andere steden laten zien dat dit kan. De overheid moet een voortrekkersrol vervullen om te voorkomen dat iedereen op elkaar gaat zitten wachten. Dat is de kern van de nota Naar hoogwaardige mobiliteit en leefkwaliteit, die een denktank begin juli heeft gepresenteerd.

bond en het Haags Milieucentrum. Ze adviseert de gemeente Den Haag en het stadsgewest Haaglanden om een integrale visie op duurzame mobiliteit te ontwikkelen, waarin ook alle negatieve milieueffecten van mobiliteit volledig meegewogen worden. Duurzaamheid zou de kern van het mobiliteitsbeleid moeten worden. Uitbreiding van weginfrastructuur is in die visie pas een optie als eerst alle mogelijkheden zijn benut van slimme ruimtelijke planning, beprijzing, investeringen in fiets en OV, mobiliteitsmanagement en ketenvervoer, en benutting en aanpassing van bestaande infrastructuur.

De Denktank Leefbare Mobiliteit bestaat uit een breed scala van ter zake kundige lokale politici, vertegenwoordigers van bewonersorganisaties, ROVER, de Fietsers-

De nota Naar hoogwaardige mobiliteit en leefkwaliteit is (vanaf 4 juli) te vinden op www.haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.

Toerist in eigen stad De Fietsersbond Haagse regio heeft zijn aloude Parkenroute opnieuw uitgebracht. Binnenkort verschijnt een sterk uitgebreide versie van de dertien jaar oude f ietsroute door Haagse parken, waaraan bordjes met een af beelding van een fietsende ooievaar hier en daar nog herinneren. Beperkte de oude route zich tot de parken in het noordoosten van de stad, de nieuwe Parkenroute valt in drie delen uiteen: de parken in het noordoosten (overwegend oude buitenplaatsen en landgoederen), die langs de kust (met een gemengd karakter) en die in het zuidwesten (parken met een voornamelijk recreatief doel, aangelegd in polders). De routes kunnen afzonderlijk gefietst worden maar ook gecombineerd, en dan bent u wel een dagje zoet. De Parkenroute zal verkrijgbaar zijn bij in elk geval de VVV’s, fietsverhuurbedrijven en de Fietsersbond. Via www. fietsersbondhaagseregio.nl blijft u op de hoogte.

Ecot!p Ga klimaatwijs op reis Of we in Nederland nu een mooie zomer hebben of niet, het buitenland lokt in de zomervakantie. Maar reizen kost vrijwel altijd CO 2 . Hoeveel? Dat kunt u berekenen met de adviesmodule Klimaatwijs op reis. Per vervoermiddel (bus, trein, auto of vliegtuig) en per land geeft deze aan hoeveel CO 2 en andere broeikasgassen u met uw reis uitstoot. En hoeveel bomen een jaarlang moeten groeien om die emissies te compenseren. U vindt Klimaatwijs op reis op www. milieucentraal.nl onder Vervoer en reizen.


Column door: Julius Pasgeld

Bloemkolen, bramen en Spaanse pepers Laatst was er bij de Aldi een kasje in de aanbieding. Daarin kon ik in mijn achtertuin mijn eigen groente en fruit telen. Dat leek me wel wat. En het kwam bovendien mooi uit. Want de laatste tijd heb ik toch niks meer met supermarkten. Stel je voor: nooit meer afhankelijk van Albert Heijn en de C1000 voor mijn sperzieboontjes en koolrabi. Nooit meer ingewikkelde bonuskaarten en onnozele air-miles voor mijn peen en komkommer. Maar gewoon, fundamenteel met je handen in de aarde van dichtbij het wonder der natuur aanschouwen. Opnieuw ontdekken dat tomaten en bloemkolen niet aan bomen groeien en dat augurken niet ontluiken in potjes met water. Het kasje was verkrijgbaar als bouwpakket. Tijdens het in elkaar zetten ontdekte ik, dat ze bij Ikea wat dat betreft kleuterwerk leveren. Na drie dagen had ik het voor elkaar. Het stond tegen mijn schuurtje. Op het zuiden. Ik kon lucht zetten met een raampje in het dak en een soort rooster in de deur. Links en rechts had ik schappen gemaakt waar ik potjes met aarde op zette. In ieder potje zat weer ander zaad. Voor mijn geestesoog zag ik de paprika’s, de Spaanse pepers en de courgettes al in dichte trossen mijn kasje vullen. Met een beetje goede wil paste ik zelf ook net in het kasje. Omdat ik niet wilde dat mijn borelingen koud werden deed ik de deur achter me dicht als ik bijvoorbeeld met de beregeningsinstallatie bezig was, die er bij was geleverd. Of wanneer ik met een stuk tuinslang een waterleiding en een kraan aanlegde in het kasje. Maar warm was het dan wel. Wat zeg ik, bloedheet. Op de thermometer die ik speciaal voor de gelegenheid had gekocht en op een van buitenaf zichtbare plek had gemonteerd steeg het kwik niet zelden tot boven de 45 graden.

Maaitwerk

Op het maaien van bermen in de gemeente Den Haag valt een hoop aan te merken. Op het verkeerde moment en op een verkeerde manier maaien leidt tot geldverspilling en schade aan flora en fauna. Dit valt op te maken uit het rappor t M aaiwer k-maat wer k dat het Haag s Milieucentrum heef t uitgebracht. De HMC-ecoloog inventariseerde een steekproef van negen bermen, met verschillende ondergrond en maaihistorie, verspreid over de stad.


‘Van het geld dat je zo langzamerhand in je eigen glastuinbouwonderneming hebt gestoken, hadden we onze behoeften aan groenten en fruit de eerstkomende vijftien jaar ook zonder bonuskaarten en air-milespunten bij Albert Heijn kunnen betrekken’, meende mevrouw Pasgeld, toen ze mij weer eens drijfnat van het zweet uit het kasje zag komen. ‘Dat was niet alleen gemakkelijker maar vooral ook véél goedkoper geweest’, voegde ze daar fijntjes aan toe. Dat meende ik uit de grond van mijn hart te moeten bestrijden. Niet heel bijzonder vriendelijk hield ik haar voor, dat we tot nog toe al zes heerlijke aardbeien en vier komkommers van eigen grond hadden geconsumeerd. En dat er onlangs weliswaar een forse investering aan bestrijdingsmiddelen tegen slakken, zwarte bonenluis en valse meeldauw had plaatsgevonden, maar dat iedere startende ondernemer wel eens met tegenslagen te kampen had en dat ik zeker niet van plan was bij de pakken neer te gaan zitten. Laat staan bij de stokbonen die zich, kijk nou toch eens zelf, nu al geheel zelfstandig, nou ja, langs de stokken dan, op de koude grond reeds anderhalve meter hoog hadden ontwikkeld tot veelbelovende leveranciers van een smakelijke bijdrage aan ik weet niet hoeveel overheerlijke maaltijden. ‘En kijk eens naar de bloemkolen’, wees ik haar. ‘Die gaten in de bladeren, dat is helemaal verdwenen nadat ik die 47 zieltogende slakken heb verwijderd uit die blauwe korrels die ik had gestrooid’. ‘Maar je houdt helemaal niet van bloemkool’, zei mevrouw Pasgeld. ‘Daar gaat het niet om’, antwoordde ik weliswaar ernstig transpirerend, maar toch met de grootst mogelijke waardigheid.

Hij trof in veel bermen verruiging aan het gevolg van slordig afhalen van het maaisel. Ook vond hij opvallende sporen van maaien met te zwaar materieel en planten die op de bewuste plek niet thuishoren. Het maaien blijkt in vrijwel alle gevallen op het verkeerde tijdstip te worden uitgevoerd. Als dit te vroeg gebeurt kunnen planten geen zaad zetten en worden één- en tweejarige soorten weggeselecteerd. Bijzaaien is duur. Het is kapitaalver-

nietiging om een berm die nog maar net in bloei staat van zijn pracht te beroven. Vanuit ecologisch gezichtspunt mag een berm niet in één keer gemaaid worden. Dat heeft grote gevolgen voor de overleving van dierpopulaties die gebruikmaken van de bermen. Het maairegime moet ruimte laten voor dieren om te kunnen overleven tussen de maaibeurten door. De discussie is geopend!

Het rapport is te vinden op www.haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.

Hoe bereken je energiebesparing? Energie besparen willen we natuurlijk allemaal. Dat is immers beter voor het milieu én voor de portemonnee. Maar hoe bereken je nu eigenlijk de effectiviteit van maatregelen? Na het nemen van energiebesparende maatregelen is het niet eenvoudig om exact aan te geven hoeveel er is bespaard. Door de variatie in strengheid (of momenteel zachtheid) van winters zijn resultaten immers moeilijk te vergelijken. Maar door gasverbruik en buitentemperatuur per maand consequent te registreren zijn de verschillen, onafhankelijk van de aard van de winter, wel degelijk zichtbaar te maken. In januari 2006 verving ik mijn VRketel (verbeterd-rendementsketel) door een HR-ketel (hoogrendementsketel). Ik was natuurlijk benieuwd hoeveel energie ik hierdoor bespaarde. Ik ontwikkelde daarvoor de hieronder uiteengezette methode, die ook gebruikt kan worden om het besparingseffect af te leiden van maatregelen zoals isolatie van muren en/of daken. In bijgaande tabel zijn de gemeten waarden van een aantal wintermaanden

gem.

gas

wind

zon

VR-ketel temp.

3

m / dag

m/ sec

uren

Okt/04

11,6

2,4

5,2

4,2

Nov/04

6,9

6,1

4,1

1,8

Dec/04

4,0

8,4

4,4

1,7

Jan/05

5,6

7,6

6,6

2,9

Feb/05

2,8

8,8

5,0

3,5

Mrt-05

6,5

5,7

5,1

3,2

Nov/05

7,5

5,2

4,5

2,7

Dec/05

4,4

7,8

4,6

2,1

Jan/06

2,0

9,3

3,9

2,1

Jan/06

2,0

7,8

5,1

3,6

Feb/06

3,2

7,4

5,2

2,0

Mrt/06

4,1

5,8

5,6

5,0

Okt/06

13,9

0,6

5,0

3,5

Nov/06

9,7

3,2

5,6

2,9

Dec/06

6,9

5,2

5,8

1,2

HR-ketel

20%

weergegeven. Deze getallen betreffen de gemiddelde maandtemperatuur (zie www.knmi.nl), het gemiddeld aantal gebruikte kubieke meters gas per dag, de gemiddelde windsnelheid in meters per seconde en het gemiddeld aantal uren zon per dag. De HR-ketel is halverwege de maand januari 2006 geïnstalleerd, zodat deze maand in de tabel opgesplitst is in een VR-deel en een HR-deel. Het in de tabel vermelde gasverbruik betref t alleen het CV-gebruik. Om daaraan te komen heb ik van de gemeten waarden een halve kubieke meter afgetrokken. Dat is namelijk het gemiddeld gasverbruik per dag in de zomermaanden, wat dus uitsluitend warmwatergebruik is. Door de temperatuur en het gasverbruik op te nemen in het spreadsheetprogramma Excel kan hiervan een puntengrafiek worden gemaakt. Daarna kan Excel een rechte lijn (trendline) trekken, die het stookgedrag van het huis benadert. Hierdoor zijn twee grafieken ontstaan. Een voor de metingen met de VRketel en een met de HR-ketel. Het verband is namelijk lineair, daar het warmteverlies in een pand evenredig is met het temperatuurverschil tussen de binnen- en buitenkant hiervan. Of in formulevorm: E = T x O x G T is het gemiddelde temperatuurverschil tussen binnen en buitenmuren. O is het totaaloppervlak van de buitenmuren, ramen en dakoppervlak. G is het samengestelde warmtegeleidingsvermogen van genoemde buitenoppervlakken.

De Windvogel nu ook in PV U kent De Windvogel natuurlijk als e en ver enig ing die w indener g i e opwekt en promoot, maar sinds kort par ticipeer t de coöperatie in een Solar-project in Duitsland. Op het dak van Scheuten Solar Systems in Gelsenkirchen, het bedrijf dat ook de panelen levert, wordt in totaal 9000 m2 aan microkristallijne zonnepanelen geïnstalleerd. De geschatte jaarlijkse opbrengst, 873 kWh per piekkiloWatt, wordt door de fabrikant gegarandeerd. Zonnecelprojecten zijn in Nederland verre van rendabel, maar dankzij een voor twintig jaar gegarandeerde terugleververgoeding van ruim 49 eurocent per kWh worden in Duitsland grote projecten op dit gebied ontwikkeld.

Dat de punten in de grafieken niet exact op één lijn liggen komt door de variatie in gemiddelde windsnelheid en uren zonneschijn in de diverse maanden. Zo lig t het punt van de maand januari 2005 (5,6; 7,6) boven zijn VRgrafiek, voornamelijk vanwege de hogere gemiddelde windsnelheid en daardoor sterkere afkoeling. Het punt van de maand maart 2006 (4,1; 5,8) ligt daarentegen onder zijn HR-grafiek, voornamelijk vanwege het relatief hoge aantal zonne-uren per dag. Excel kan ook de vergelijking van de g r af i e ken b er e ke nen. Hier uit blijk t dat de hellingen van de VR- en HR-grafieken respectievelijk -0,74 en -0,59 bedragen, w aar uit door deling van beide getallen afgeleid kan worden dat de HRketel heeft geleid tot een energiebesparing van 20%. Arie Groenveld, De Windvogel


Agenda editie juli augustus september 2007 iedere 2e vrijdag van de maand > Wandelcafé Leiden tijd: 20.00 uur waar: Middelstegracht 85, Leiden informatie: 071 5227079 organisatie: NIVON iedere zaterdag > Onderhoud Vogelreservaat Ackerdijk� tijd: 13.15 uur� waar: beheerboerderij van het reservaat� informatie: 015 3697180� organisatie: Ver. voor Natuur- en Milieubescherming Pijnacker iedere 1e zaterdag van de maand > Open middag Egelasiel tijd: 14.00 tot 16.00 uur waar: vanaf hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot, bordjes Egelopvang volgen informatie: 070 3254045 organisatie: Stichting Egelopvang iedere 1e zondag van de maand > Open middag Vogelasiel De Wulp tijd: 13.00-16.00 uur waar: Heliotrooplaan 15 informatie: 070 3231568 organisatie: Haagse Vogelbescherming zondag 1 juli > Wandeling Scheveningenhaven: basaltdijk tijd: 10.00 uur waar: eindpunt lijn 11 aan de boulevard informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 4 juli > Wandeling Clingendael tijd: 14.00 uur waar: Vanaf de brug over de


tankgracht Van Brienenlaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 7 juli > Excursie Aderwinkelpad bij Driebergen tijd: 8.40 uur waar: CS bij Bruna informatie: : 070 3554754 / 015 2571535 organisatie: KNNV > Wandeling Westduinen tijd: 14.30 uur waar: v.a. hoek Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot bordjes Egelopvang volgen informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Avondexcursie Starrevaart tijd: 19.10 uur waar: Ministerie van Landbouw informatie en opgave: 070 3548974 of 06 18436925 organisatie: Haagse Vogelbescherming zondag 8 juli > Dag van de Roos: Plantenruilbeurs en rondleiding tijd: 10.00- 16.00 uur waar: Rosarium Westbroekpark informatie: 070-323 35 06 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei > Wandeling MarlotReigersbergen tijd: 14.00 uur waar: verzamelen hoek Bezuidenhoutseweg / Hofzichtlaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 11 juli > Bomenwandeling Voorburg -west door de oude parken

tijd: 14.00 uur waar: Start Station Voorburg bij het rode huisje informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 14 juli > Wandeling De Horsten tijd: 10.00 uur waar: ingang Papeweg, Voorschoten, bus 90 halte Den Deijl informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 15 juli > Excursie / NS-fietstocht tijd: 8.00 uur waar: Den Haag CS informatie en opgave: 070 3548974 of 06 18436925 organisatie: Haagse Vogelbescherming > Wandeling Wilhelminapark: insecten en andere kriebelbeestjes tijd: 13.30 uur waar: “De Blokhut”, Hazepad, Rijswijk informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN in samenwerking met Vriendenkring Natuurtuin Rijswijk > Wandeling De Uithof tijd: 14.00 uur waar: eindpunt tramlijn 6 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 18 juli > Wandeling Pan van Persijn: duinflora bij avond tijd: 20.00 uur waar: t.o. oude vliegveld Valkenburg tussen Wassenaar en Katwijk informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zaterdag 21 juli > Excursie Putten Landgoed Schoverhorst tijd: 10.30 uur waar: infobord bij Landgoed, Garderenseweg 93 bij Putten informatie: 06 53844741 organisatie: KNNV > Wandeling Zuiderpark tijd: 10.00 uur waar: Parkpaviljoen, Johanna Naberweg 5 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 22 juli > Wandeling Vlietland tijd: 14.00 uur waar: blauwe Vlietlandbrug aan het Frans Halsplantsoen, Voorschoten, bus 45 halte Vlietwijk informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 29 juli > Wandeling Scheveningenhaven: zeereep tijd: 10.00 uur waar: windmolen a/h einde van de Houtrustweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 5 augustus > Wandeling OosterbeekClingendael: volop zomer op de landgoederen tijd: 10.00 uur waar: hoek Wassenaarseweg/Thérèse Schwartzestraat informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 8 augustus > Wandeling Park Rozenrust: 101 soorten-middag tijd: 14.00 uur

waar: Veursestraatweg 102a, Leidschendam informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN en SBOL zaterdag 11 augustus > Excursie Zeeland tijd: 8.00 uur waar: Ministerie van Landbouw informatie: 079 3310369 organisatie: KNNV zondag 12 augustus > Wandeling Haagse Bos tijd: 10.00 uur waar: Bezuidenhoutseweg bij het bruggetje naast Huis ten Bosch informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN dinsdag 14 augustus > Excursie Delft, bomen tijd: 10.00 uur waar: station Delft informatie: 070 3554754 / 015 2571535 organisatie: KNNV zaterdag 18 augustus > Excursie Kalmthoutse Heide tijd: 8.00 uur waar: Ministerie van Landbouw informatie en opgave: 070 3548974 of 06 18436925 organisatie: Haagse Vogelbescherming > Groenochtend met ruilbeurs: Vetplanten en cactussen tijd: 10.00-12.00 uur waar: Stadskwekerij informatie: 070-323 35 06 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei zondag 19 augustus > Wandeling scheveningen: Spuikom + Voorhaven tijd: 14.00 uur waar: voormalig Zeebiologisch Museum, Dr. Lelykade 39 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zaterdag 25 augustus > Excursie Vogelfestival Flevoland tijd: 8.00 uur waar: Ministerie van Landbouw informatie en opgave: 070 3548974 of 06 18436925 organisatie: Haagse Vogelbescherming > Excursie struinen door de uiterwaarden bij Zaltbommel tijd: 8.40 uur waar: CS bij Bruna informatie: 070 3554754 / 015 2571535 organisatie: KNNV > Wandeling Kijfhoek/Bierlap paddenstoelen en libellen tijd: 11.00 uur informatie en opgave: 070 5117276 organisatie: IVN 25 en 26 augustus > Vogelfestival tijd: 09.30 tot 17.00 waar: Oostvaardersplassen, bezoekerscentrum, Kitsweg 1, Lelystad informatie: www.vogelfestival.nl organisatie: Vogelbescherming Nederland, Staatsbosbeheer en SOVON zondag 26 augustus > Wandeling MarlotReigersbergen tijd: 14.00 uur waar: hoek Bezuidenhoutseweg / Hofzichtlaan bus 24 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 1 september > Excursie Kijfhoek & Bierlap tijd: 9.00 uur waar: 1e parkeerplaats bij Meijendel (Kievietsduin) informatie en opgave: 070 3548974 of 06 18436925 organisatie: Haagse Vogelbescherming > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Haagse Bos tijd: 11.00 uur waar: pannenkoekenhuis

Paviljoen Malieveld informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Haagse Bos tijd: 13.00 uur waar: pannenkoekenhuis Paviljoen Malieveld informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN dinsdag 4 september > Duurzame Dinsdag: Zet duurzaam consumeren op de kaart! informatie: www.duurzamedinsdag.nl zaterdag 8 september > Excursie Nijkerk, Landgoed Oldenaller tijd: 8.20 uur waar: CS bij Bruna informatie: 070 3554754 / 015 2571535 organisatie: KNNV > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Clingendael tijd: 11.00 uur waar: Hoofdingang Wassenaarseweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Clingendael tijd: 13.00 uur waar: Hoofdingang Wassenaarseweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 15 september > Groenochtend met plantenruilbeurs: Tuinklussen in het najaar tijd: 10.00-12.00 uur waar: Stadskwekerij informatie: 070-323 35 06 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Hofwijck tijd: 11.00 uur waar: Huygensmuseum, Westeinde 2a, Voorburg

informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Hofwijck tijd: 13.00 uur waar: Huygensmuseum, Westeinde 2a, Voorburg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN dinsdag 18 september > De Derde Dinsdag, Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Café De Ooievaer in het Atrium van het stadhuis. informatie: 070 3050286 organisatie: Haags Milieucentrum zaterdag 22 september > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Sorghvliet tijd: 11.00 uur waar: ingang Scheveningseweg, hoek Goekooplaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Sorghvliet tijd: 13.00 uur waar: ingang Scheveningseweg, hoek Goekooplaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 29 september > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Ockenburg tijd: 11.00 uur waar: brug hoofdingang, Monsterseweg 8 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN > Groene Maand-wandeling: cultuurhistorie Ockenburg tijd: 13.00 uur waar: brug hoofdingang informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN


Vlinders nabij de Vliet

...vervolg van pagina 11 Bij binnenkomst komt u eerst langs terraria met wat kleine reptielen, padjes en wandelende takken. Hier is ook een groot waterbassin waarin een paartje A ziatische kleinklauwot ters zich van z’n grappigste kant laat zien. Deze soort is niet beschermd. De otters zijn een gift van Flevo-landschap, waar ze uit een grotere groep in het natuurpark waren verstoten. Na een aantal anti-ontsnap-horren gepasseerd te zijn komt u in het paradijs met vele prachtige vlinders in alle soorten en maten. Er lopen vier kwartelsoorten rond, die onder andere spinnen wegpikken, en er vliegen wat zangvogeltjes rond. In de vijvers met water-

valletjes z wemmen allerlei vissen en schildpadden. Een groene kikker die er per ongeluk terecht is gekomen zit luid te kwaken. Er hangt een ‘poppenkast’ met vele verschillende poppen, waarvan er altijd wel een op uitkomen staat. Gelukkig hebben ze in de kas nog geen last van plagen gehad; er zijn alleen wat dop- en wolluizen, maar gezonde planten kunnen dat wel hebben. Spuiten is natuurlijk uit den boze. De bestrijding met mijten en sluipwespen dur ven Kienjet en de zijnen nog niet aan, omdat ze bang zijn voor het overstappen naar een andere gastheer, zoals de vlinder. De grote tropische planten zijn voor een gedeelte geschonken door de Hortus, maar ook particulieren doneren hun te groot geworden kamerplanten. Jan Kienjet is net begonnen met de bouw van een buitenverblijf van gaas voor Europese vlindersoorten. Dit zal voor de zomer al klaar zijn en naast vlinders ook libellen en waterjuf fers huisvesten. Hier voor worden allerlei waardplanten (als brandnetel en wilg) en nectarplanten (waaronder Buddleja) geplaatst, rondom een grote vijver. Alles wordt draaiende gehouden met de hulp van een aantal vrijwilligers. Het nieuwe project zal mede gefinancierd worden door een grote bank. Kienjet’s grootste inspiratiebron voor zijn vlindertuin was De Orchideeënhoeve in Luttelgeest. Deze is zeker ook een bezoek-

20 branding april-juni juli-september

je waard, maar Kienjet wil zijn voorbeeld voorbijstreven: “De doelstelling nu is de mooiste vlindertuin van Europa te worden.” Vlinders aan de Vliet, Veursestraatweg 195, 2264 EG Leidschendam, telefoon: 06 51417483. Geopend: 21 maar t-1 nov., di.-zat. van 10.00-17.00 uur, zo. van 12.00-17.00 uur. Volwassenen 1 7,- kinderen van 3 t/m 12 1 4,-. Honden zijn niet toegestaan. De tuin is goed toegankelijk voor mensen in een rolstoel, behalve de paar trappetjes over de heuvel.

Branding. Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu. VCP en TVT. 7de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2007

Recommend Documents