Jeugdbond voor Natuur en Milieu passie voor Jeugd, Natuur en Milieu

Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Limburg - maart - april - mei 2015 - jaargang 12 - nummer 1

Afgiftekantoor 2000 Antwerpen - P409862 Afzender: Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt

Jeugdbond voor Natuur en Milieu

passie voor Jeugd, Natuur en Milieu

Inhoudstafel 3 Dossier op tafel

Voorstellen ‘natuurbeleid’ zijn onaanvaardbaar

6 Afdeling in de kijker

9

Natuurpunt Leopoldsburg Wandelbijlage De Lommelse vloeiweiden

13 Dommelcursus

Word een natuurkracht

14 Tuinnatuur

Bijen in nood, hoe kan jij helpen

16 Activiteiten Bezoekerscentrum

18 In de kijker

Jeugdbond voor Natuur en Milieu

20 Activiteiten

DE 4 P’S VAN LIMBURG. Het Primaat van de Politiek Er was eens… een politicus die vond dat de administratie teveel macht had, en dat daardoor belangrijke dossiers in het slop raakten. Dat die ambtenaren zich meestal gewoon hielden aan wetgeving (door diezelfde politici opgesteld) speelde even niet mee.

Natuur.gebiedencursus Zuidoost-Limburg

Grote coverbeeld : Bloesem in Genoelselderen © Nik Janssens (L) Libel Sint-Martensheide © Nik Janssens (M) Bonte krokus © PieterCox (R) Wilde bij © Gert Benaets

De politiek moest opnieuw meer op de voorgrond kunnen treden en knopen doorhakken. Politici zijn nu eenmaal verkozen en ambtenaren niet. Kwestie van bevoegdheid en zo. Sindsdien wordt er gewerkt aan een vereenvoudiging van de wetgeving, iets waar iedereen wel voor te vinden is. Je zou in dit moderne 21ste eeuwse tijdperk verwachten dat de overheid dit doet door de burger in een vroeg stadium van de probleemstelling te betrekken, met hem en haar in debat gaat en laat meedenken over de best mogelijke oplossing op maat van het probleem. Daardoor kan je goed afgewogen en gedragen beslissingen nemen, waar je als politicus mee naar buiten kan komen, maar het vraagt aan politici die beseffen dat hun verkiezing geen vrijgeleide is, om 5 jaar lang alles zelf te beslissen. De praktijk is anders en leidt vooral tot een uitholling van de inspraak van de burger. Dossiers komen maar in de openbaarheid nadat reeds verregaande plannen zijn gemaakt en verbintenissen aangegaan. Vaak zonder degelijk onderzoek. De inspraak van de burger wordt gereduceerd tot

punten en komma’s. De indruk ontstaat dat de politiek de mondige burger niet wil horen, (zeker niet als hij/zij een afwijkende mening heeft) en zo verwordt het Primaat van de Politiek tot “wij zijn verkozen en dus weten wij het beter”. Als burger of belangengroep kan je dan alleen nog maar het zware geschut bovenhalen om een dossier ter discussie te stellen. Dat kan, wat ons betreft beter. Ook in het NoordZuid dossier waar “beslist beleid, daar komen we niet meer op terug”, vooral moet verdoezelen dat er geen politieke bereidheid is om in dit dossier alle elementen eerlijk en open mee in de besluitvorming te betrekken. Probeer aan een niet-Limburger maar eens uit te leggen dat je een 9 kilometer lang nieuwe 4-baansweg gaat aanleggen omdat je op een bestaande vierbaansweg enkele conflictpunten niet kan oplossen omdat de tijdelijke hinder door werken voor de lokale handelaars niet aanvaardbaar zijn, terwijl er toch degelijke wetgeving voor compensaties bestaat en omdat het niet lukt om het 2,5 km lange enkele baanvak (met nauwelijks woningen erlangs) te verbreden. Het Primaat van de Politiek leidt zo keer op keer tot een Pertinente Patstelling. Wij rekenen er alvast op dat het gezond verstand zegeviert en de in het SALK opgenomen gepaste maatregelen aan de knelpunten van de bestaande weg snel worden uitgevoerd.

© Ann Goor

Voorwoord

3

Vuurvlinder op pinksterbloem © Dirk Smets

DOSSIER OP TAFEL

VOORSTELLEN ‘NIEUW NATUURBELEID’ ZIJN ONAANVAARDBAAR De Vlaamse administratie wil de aankoop en het beheer van natuurgebieden drastisch hervormen. Maar de plannen die nu (begin maart) voorliggen, betekenen de doodsteek voor de huidige natuurgebieden en maakt het aankopen van lokale, kleinere gebieden door afdelingen en beheerteams onmogelijk. Natuurpunt verzet zich hier hevig tegen en rekent erop dat minister Schauvliege de voorstellen radicaal omgooit.

De natuur op bovenstaande foto zou in de toekomst wel eens uit de boot kunnen vallen

Waar gaat het over? Vorig jaar keurde de Vlaamse regering een nieuw natuurdecreet goed. Daarmee werd het natuurbeleid grondig gewijzigd. Zo kunnen nu private grondbezitters, bosbouwers en landbouwers ook gemakkelijk gebruik maken van het subsidiesysteem voor aankoop en beheer van natuurgebieden. Maar er is meer.

Toekomst van onze natuurgebieden op het spel Momenteel zet de administratie (het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)) deze basisprincipes om in uitvoeringsbesluiten die de concrete modaliteiten en middelen moeten regelen. Het belangrijkste uitvoeringsbesluit gaat over de financiering van aankopen, de inrichting, het beheer en de openstelling van

4

DOSSIER OP TAFEL

gebieden en over de bezoekerscentra. Het voorstel dat nu op tafel ligt, is onaanvaardbaar om een aantal redenen. Zo zal het oprichten van nieuwe natuurgebieden buiten de Europees aangeduide Speciale Beschermingszones (SBZ) zo goed als onmogelijk worden en een hele resem bestaande natuurgebieden komt misschien niet langer in aanmerking voor erkenning. • Gebieden kleiner dan 10 ha (te klein), • Gebieden eigendom van gemeenten of andere overheden (die moeten daar zelf maar middelen voor voorzien) • Gebieden met natuurtypes zoals soor tenrijk grasland of hoogstamboom gaarden (dit zijn geen Europees belang rijke natuurtypes). Je reinste contractbreuk en kapitaalvernietiging. Zonder erkenning zijn er immers geen middelen meer en worden de resultaten van reeds verleende subsidie vernietigd. Als klap op de vuurpijl wordt dit beheer wel vergoed bij particulieren in beheerplannen met lager ambitieniveau. Begrijpe wie kan. Aankopen en beheersvergoeding moeten ook mogelijk blijven buiten de SBZ. Het natuurdecreet is er immers voor alle natuur in Vlaanderen, niet enkel voor de Europese. Objectieve normkosten Beheerkosten van gebieden die wel nog binnen de SBZ vallen zullen volgens zogenaamde ‘objectieve normkosten’ vergoed gaan worden, gelijk voor iedere beheerder. Kort gezegd: per hectare zou een bedrag worden toegekend dat een weergave is van de werkelijke gemiddelde kosten om dat type natuur te beheren. Idem voor de beheerevaluatie en de opmaak van plannen. Natuurpunt heeft dat idee altijd gesteund. De voorstellen die nu op tafel liggen wijken echter érg ver af van deze afspraak van gelijke middelen voor gelijk resultaat Om goede beheerresultaten te waarborgen (met belastinggeld moet immers duurzaam en zuinig worden omgesprongen) is een goede kwaliteitsborging nood-

zakelijk, o.m. via een ernstige beheerevaluatie om de zes jaar. Daar is in de huidige voorstellen echter niks over terug te vinden. Het voortbestaan en de uitbreiding van veel natuurgebieden staat dus op het spel terwijl het werk van afdelingen en beheerteams van Natuurpunt er net voor zorgt dat in deze gebieden heel wat bedreigde planten en dieren toch nog enige toekomst hebben 40% besparing op openstelling In het huidige voorstel worden de middelen voor openstelling met 40 % van ingekort en de financiering van bezoekerscentra koudweg afgeschaft, en deze middelen waren al minimaal. Ondertussen is de vraag naar nabije en toegankelijke natuur enorm, zo bleek bijvoorbeeld uit de grote natuurenquête die Natuurpunt uitvoerde voor de verkiezingen. Natuurpunt wil “natuur voor iedereen” blijven waarmaken… en vraagt dus minstens het behoud van de huidige financiering voor openstelling. Natuurpunt vraagt dan ook dat al deze voorstellen grondig en structureel bijgesteld worden voor de Vlaamse regering hierover een beslissing neemt. We rekenen erop dat Vlaams minister voor Natuur Joke Schauvliege de bescherming van de natuur en het belang van natuur dichtbij laat primeren. De komende maanden plannen we een aantal acties om de politiek onze bezorgdheden duidelijk te maken. Daarover volgt later meer.

Als opwarmer zijn we met een petitie gestart om onze eisen te ondersteunen. Geef jouw stem op: www.natuurpunt.be

Natuurpunt zoekt uitbater met creatiefste idee voor Bocholtse Smeetshoeve BOCHOLT - De Smeetshoeve in Bocholt is een oude, charmante boerderij die toegang geeft tot het wandelgebied Smeetshof en het grensoverschrijdende natuurgebied Kempen-Broek. Natuurpunt is op zoek naar een uitbater voor de unieke hoeve en maakt er een wedstrijd van: het creatiefste idee wint. De Smeetshoeve is momenteel de uitvalsbasis van de lokale vrijwilligers. Het plaatselijke beheerteam komt er wekelijks samen om vanuit de hoeve zijn beheeractiviteiten te starten. In de schuur wordt groter beheermateriaal gestald en op zondag wordt er een beperkt bezoekersonthaal georganiseerd. In het hoevegebouw gaan momenteel ook de vergaderingen van de lokale afdeling door. Hoewel dit gebruik door de lokale afdeling voor een belangrijke en onmisbare dynamiek zorgt, zijn er veel meer mogelijkheden voor het gebruik van de Smeetshoeve die nu onderbenut wordt. De Smeetshoeve heeft alle troeven in handen om een aantrekkingspool te worden voor de hele streek. De mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos: van een woning, over kleinschalige verblijfsaccommodatie, tot kantoren, inspiratie- en vergaderzalen of seminarieruimtes… of misschien wel iets helemaal anders. Natuurpunt is, naast de bestaande vrijwilligerswerking, op zoek naar creatieve geesten met durf. Wie het origineelste idee komt voorstellen, wordt de trotse uitbater van de Smeetshoeve. Meer info en je voorstel indienen: www.natuurpunt.be

RECLAME

5

AFDELING IN DE KIJKER

Gijs Damen © Begrazing Gerheserheide

6

VAN LOKALE MILIEUVERENIGING TOT NATUURPUNT LEOPOLDSBURG Natuurpunt Leopoldsburg ontstond begin jaren ‘90 uit een lokale milieuvereniging. Natuurgebied verwerven is van in het begin een belangrijk element in onze werking geweest. De eerste gronden die we in beheer/huur namen in de vallei van de Grote Beek waren de gronden van de NMBS te Heppen en Beverlo, de ‘genaamde natte driehoek ‘ in totaal zo’n 40 ha. Deze door de NMBS verlaten spoorwegbermen en nattere percelen zijn altijd al zeer waardevolle natuurpareltjes gebleven en zijn dit nu nog meer. De veiligheidsmaatregelen die de NMBS uitvoert langs de bestaande spoorwegen zorgt voor een vorm van hakhoutbeheer , wat voor zeer veel vogels en zoogdieren een geliefde plek creëert om te leven en zich voort te planten.

Dotterbloemgrasland In april 1995 werd de eerste aankoop gerealiseerd toen een perceeltje met dotterbloemgrasland werd aangekocht. Dit was het startschot van een aankoopstrategie die tot op heden een gemiddeld aankoopritme van ongeveer een 10 ha per jaar benadert. Niet alleen het aankopen was belangrijk voor het natuurbehoud maar ook het realiseren van tal van natuurprojecten staat hoog aangeschreven binnen de lokale afdeling. Vanaf het moment dat de gronden van de NMBS in beheer kwamen, werden er uitzonderlijke waarnemingen gedaan die resulteerden in verschillende beschermingsplannen. Zo werden er houtkanten aangeplant voor bruine eikenpage en eikenpage, knotwilgen werden opnieuw geknot zoals het hoorde en er werden nieuwe knoteiken aangeplant, een bijzonder streekgebonden historisch natuurelement. In de dorpskernen, de kerken van Heppen en Leopoldsburg werden kerkuilenbakken geplaatst,

7

maar dit laatste kende geen succes doordat de kerktorens nadien volledig werden afgesloten voor alle vogels. Sinds een 15-tal jaren verzorgen we eveneens de jaarlijks wederkerende paddenoverzet in de Hoekstraat te Heppen, hier werden al duizenden padden en kikkers gered van een platte dood. Dit is een vrij intensieve bezigheid die naargelang de weersomstandigheden over een korte maar ook zeer lange periode kan doorgaan. Grotere projecten De laatste jaren werden er enkele grotere projecten gerealiseerd, denken we maar aan de succesvolle inrichtingswerken voor de nachtzwaluw op Gerheserheide. Deze schuwe schemervogel is al enkele jaren opnieuw in dit gebied aanwezig als broedvogel, gevolgen van dit beheer deden eveneens de heidevlinder en kleine parelmoervlinder wederkeren. Ook de torenvalk werd vorige zomer opnieuw waargenomen na lang afwezig te zijn geweest, de levendbarende hagedis kent ook een ware heropleving sinds het openmaken van het heidegebied. In de centra van Heppen en Leopoldsburg werden enkele jaren geleden in totaal een 75-tal gierzwaluwnestkasten opgehangen tegen het belgacomgebouw, de lagere school van Heppen, enkele

gemeentelijke gebouwen en bij particuliere eigenaars. Bij deze laatsten werd twee jaar geleden een succesvol broedsel van twee jonge gierzwaluwen vastgesteld. En, eens je deze geweldige luchtacrobaat in je omgeving hebt kan je er echt niet meer zonder. Persoonlijk vind ik dit een echt vliegend wonder, een altijd vliegende vogel die enkel kan gaan zitten bij het thuiskomen in zijn broedplaats in onze dorpen en dit na het afleggen van zo’n 10.000 km in de heenen terugweg naar de winterverblijfplaats in Afrika. Deze merkwaardige soort verdient zeker een beschermde nestplaats. De kamsalamander Begin 2015 kregen we een vergunning voor de aanleg van enkele nieuwe poelen die de kamsalamander betere overlevingskansen moet geven. De poelen zijn inmiddels gegraven en krijgen zo te zien al uitvoerig bezoek van vele reeën die er komen drinken. Het zal daar niet bij blijven want de eerste tekenen van paddentrek zijn reeds opgetekend op de trekplaatsen. Binnenkort zullen ook de salamanders het water opzoeken om zich voort te planten en hopelijk met succes. We plannen ook om onderhoudswerken uit te voeren bij bestaande poelen en vijvers zodat de bestaande amfibiepopu-

laties een gegarandeerde voortplanting plaats behouden. De beheerwerken die om de 14 dagen doorgaan op zaterdag worden gebruikt om kleinschalig beheer uit te voeren in de vallei van de Grote Beek en op Gerheserheide. Het zijn afwisselende beheerwerken afhankelijk van het seizoen. Wil je meer weten over de werking of het beheer in Leopoldsburg, dan kan je altijd contact opnemen met Guy Vanzeir op mailadres [email protected].

Foto boven : graven Poelen Einderse Beemden © Gijs Damen Foto linksonder : gierbakken Station Leopoldsburg © Gijs Damen Foto rechtsonder : gebied Pauwels - Ex Visvijver © Gijs Damen

8

RECL AME

Doe diepgewortelde kennis op

Wie een opleiding volgt bij inverde doet gegarandeerd diepgewortelde kennis op. Natuurmanagement is één van onze toppers. Een must voor wie ervan droomt boswachter te worden. Maar inverde leert je ook bomen herkennen, graslanden beheren en natuurbeheerplannen opstellen. De minder voor de hand liggende kneepjes van het natuurvak leer je bij inverde. En wie alvast zelf aan de slag wil thuis kan zich verder verdiepen op ons kennisplatform ecopedia.be.

Praktisch, in de natuur. Bekijk het volledige opleidingsaanbod op www.inverde.be.

DE LOMMELSE

Sluis op ondersloot © Jan Leroy

VLOEIWEIDEN OF WATERINGEN

Negentiende eeuw Om de vloeiweiden te beschrijven als natuurgebied zoals het nu is moeten we terug gaan naar het midden van de negentiende eeuw. Vóór deze tijd was het een uitgestrekt heidegebied. Omstreeks 1850 kwam daar verandering in. Na de aanleg van het Maas-Schelde kanaal (nu Bocholt-Herentals genoemd) en een grootschalige nivellering van een ± 200ha groot gebied tegen de Nederlandse grens werd het gebied bevloeid met het kalk- en voedselrijke water van de Maas. Het water kwam via de Fossé (spijssloot) in een uitgekiend bevloeiingssysteem en liet zo het slib rijk aan bestanddelen o.a. kalk achter in de schrale grond. Specifieke plantengroei In het jonge België met z’n rijke industriëlen van het eerste uur was er een grote drang om de vele “woeste gronden” in cultuur te brengen en landbouwkundig of anders in te schakelen.

Er werd voor de wateringen dan ook gekozen voor het beste graszaad, afkomstig uit Alpenweiden. Aangezien er nog geen sprake was van zaadzuivering, kwamen tal van interessante bloemplanten mee. Zij zorgen nu nog steeds voor een specifieke plantengroei in de vloeiweiden. Houtproductie Voor de bevloeiing werden de wateringen door hoofdsloten onderverdeeld in 6 blokken, apart te bevloeien via sluisjes, bovensloten, zoeven en ondersloten. De minder goed bevloeibare percelen werden aangeplant met populieren voor de houtproductie. Deze houtproductie wordt nog steeds toegepast op de percelen van de stad Lommel, hoewel de aanplanten nu ook nieuwe soorten omvatten zoals inlandse eik, es en beuk. Een tiental hectaren van blok 2 is in eigendom en beheer van Natuurpunt en worden op de aloude manier bevloeid en gehooid. Hier zijn alle bomen en

Vloeiweiden Lommel © Pieter Cox

De Vloeiweiden of Wateringen bevinden zich in het noorden van de stad Lommel en zijn omgeven door agrarisch gebied. De noordzijde van de vloeiweiden ligt zelfs gedeeltelijk in Nederland en is maar enkele honderden meters van het natuurgebied “De Liskes” verwijderd. In het zuiden is er een aansluiting met een dennenbos dat via de “Heuvelse Heide” tot tegen het Maas-Schelde kanaal loopt en zo een groene corridor vormt naar andere natuurgebieden. De vloeiweiden zijn te bereiken via het gehucht “Kolonie”, men volgt vanaf de kerk de bordjes ”Wateringhuis”.

Vloeiweiden © Pieter Cox Aanleg zoeven © Jan Leroy

Aanleg zoeven © Jan Leroy

Wateringhuis Dit huis, eigendom van de stad Lommel werd oorspronkelijk bewoond door de voormalige ”waterbazen” en is nu gerestaureerd. Er is een natuurinfocentrum van Natuurpunt ondergebracht dat vertelt over de historiek en de flora en fauna van de vloeiweiden. Het Wateringhuis is geopend alle zondagen van juni, juli, au-

gustus en september en daarbuiten elke zondag van de maand. De eerste zondag van elke maand is dit ook om 14.00 uur het eindpunt van een geleide wandeling. De deskundige natuurgidsen vertellen over de historiek, geven uitleg over de flora en fauna en het bevloeiingssysteem van de vloeiweiden. De volledige wandeling bedraagt 4,5km maar kan ingekort worden.

Wanneer en waar mag ik in de vloeiweiden wandelen? De vloeiweiden zijn geen klassiek “vrij bewandelbaar natuurgebied”. Elke eerste zondag van elke maand mag men vrij wandelen op dijken en paden. Men kan ook aansluiten bij de geleide wandelingen die starten om 14 uur op het einde vn de Koloniestraat. Enkel op blok 2 is een klein wandelparcours bewegwijzerd dat altijd toegankelijk is (tweede kaart). Geleide wandelingen voor verenigingen, scholen enz. kunnen gedurende heel het jaar aangevraagd worden bij Toerisme Lommel of via Jan Leroy, [email protected] 0474 73 59 11

Aanleg vloeiweiden © Jan Leroy

struweel verwijderd om de specifieke hooilandflora opnieuw een kans te geven en het oude landschap te herstellen. Blok 1 en gedeeltelijk blok 2 zijn privéeigendom. De overige blokken zijn eigendom van de stad Lommel. De bijzondere omstandigheden van de vloeiweiden zorgen voor een heel aparte flora en fauna. Zo komen er bvb. minstens 62 soorten slakken voor, een onwaarschijnlijk hoog aantal voor deze zandstreek. Ook bij de planten zijn er bijzonderheden zoals witte rapunzel, bonte krokus, grote pimpernel en vele andere.

Vanaf het Wateringhuis kan je ook steeds een ruimere landschapswandeling maken via het Wateringpad (eerste kaart)

LA N D

Blok VI Blok V

NEDER

Bevloeide hooilanden Bevloeid bos

Blok IV

Landbouw Bewoning Wandellus Wandelpaden

Blok III

Rijksgrens U bevindt zich hier

Blok II

Natuurgebied De Vloeiweiden

Het Wateringhuis

Blok I

Kolo nies traa t

13

Natuurpuntkracht © Jan Hendrikx

DOMMELCURSUS

EDUCATIE

WORD EEN NATUURPUNTKRACHT En ontdek alles over natuur in de Dommelvallei

• Basiscursus theorie en praktijk voor elke natuurliefhebber • Leer meer over Biodiversiteit • Habitats • Natuurlandschap Natuurbeheer • Natuurbescherming Heb je interesse in de natuur vlak bij je deur. Wil je mee denken, sturen en werken in onze Natuurgebieden ? Dan is deze cursus iets voor jou. Tijdens vijf thema-avonden en vijf belevingsactiviteiten dompelen we je onder in de onbekende natuurpracht van de Dommelvallei in Peer en Hechtel-Eksel. Zo maken we van jou een echte Natuurpuntkracht.

Deelname 40 € inbegrepen: alle lesgevers, cloud-syllabus, verzekering IBAN BE97 4542 0906 2149 • BIC KREDBEBB Info en inschrijven • De thema-avonden, in de milieuklas Steenweg Wijchmaal 66, 3990 Peer, gaan door op donderdag 23 april, 7 en 21 mei, 4 en 18 juni van 20.00 u tot 22.00 u. • De belevingsactiviteiten van 3 uur, op een locatie in de Dom melvallei gaan door zaterdag 2 en 30 mei, 13 en 20 juni van 9.00 u tot 12.00 u, zondag 17 mei van 14.00 u tot 17.00 u.

• Inschrijven kan tot 8 april 2015. • www.abeek.be • [email protected] • Tel. : 011633854 • GSM : 0474407928

TUINNATUUR

Marcel Bex © Knautiabij

14

BIJEN IN NOOD, HOE KAN JIJ HELPEN De meeste mensen kennen alleen de honingbij, maar naast de honingbij komen in Vlaanderen ook nog 350 soorten hommels en solitaire bijen voor. Zowel honingbijen als wilde bijen gaan de laatste jaren in snel tempo achteruit. Wilde bijen vormen een diverse groep die bestaat uit verschillende geslachten zoals zandbijen, behangersbijen, zijdebijen, bloedbijen, wespbijen, … Allemaal hebben ze een andere levenswijze en zijn ze gespecialiseerd in de bestuiving van een of meer plantengroepen.

Levenswijze Solitaire bijen zijn slechts enkele maanden actief, in tegenstelling tot de honingbij die wel het hele jaar door in een kolonie leeft. Hierdoor komt het dat je bepaalde soorten enkel gedurende een aantal maanden kunt waarnemen. In die korte periode gaat het vrouwtje op zoek naar een geschikte nestplaats. Wanneer het vrouwtje die gevonden heeft, gaat zij op zoek naar stuifmeel dat achteraan in het nest wordt verzameld. Als er voldoende stuifmeel is, wordt een eitje gelegd en bouwt het vrouwtje een wand van modder, speeksel of plantenmateriaal. Zo ontstaat er een kamer (de zogenaamde cel) waarin het eitje kan uitgroeien tot larve. Per nestholte worden een aantal van deze kamers gebouwd. De opening wordt vooraan afgesloten met een stevige mengeling van mod-

der en speeksel zodat het broed goed beschermd is. In de cellen ontwikkelen de eitjes zich tot larven. Zodra het stuifmeel op is, spinnen de meeste bijensoorten een cocon. Die gedaanteverwisseling duurt een aantal maanden en afhankelijk van de soort overwinteren de bijen als pop of als volwassen dier. In het voorjaar bijten de verpopte bijen zich een weg naar buiten. Eerst komen de mannetjes uit. Zij wachten in de buurt van de nestplek tot de vrouwtjes verschijnen, die dan meteen bevrucht worden. En dan kan de cyclus opnieuw beginnen. Nest Hommels houden er een sociale levenswijze op na, de solitaire bij doet daarentegen alles in haar eentje: een

15

nest maken, voedsel zoeken en eieren leggen. Vele bijen maken een nest in de grond, soms verticaal naar beneden of horizontaal in een talud. Ongeveer een derde van de soorten zoekt bestaande holten boven de grond als nestlocatie. Dit kunnen holle rietstengels of holtes in stenen muren zijn, afhankelijk van de soort bij. Andere bijen kauwen zelf een nestholte uit in verrot hout of gebruiken oude kevergangen. Harsbijen bouwen hun eigen broedcel van leem en hars dat ze van de bomen halen. Ook de binnenzijde van het nest wordt afgewerkt met bijvoorbeeld stukjes blad (behangersbijen), harige vezels van planten (wolbijen) of een zelfgemaakte soort vloeistof (zijdebijen).

Biotoop Het zal je wellicht niet verwonderen dat deze kleine diertjes een heel kleine actieradius hebben, enkele tuinen zijn vaak al groot genoeg. Deze kleinschalige leefgebieden moeten niet alleen nestgelegenheid bieden, maar er moeten ook voldoende juiste voedselplanten zijn die nectar en stuifmeel leveren. De vaak heel specifieke relatie tussen bij en plant of nestplaats maakt duidelijk dat geschikte biotopen heel kwetsbaar zijn. De schorzijdebij nestelt bijvoorbeeld uitsluitend in zanderige bodem. Sommige bijen zijn voor hun voedsel geheel afhankelijk van één plantensoort. Zo leeft de slobkousbij alleen op grote wederik en ook de klimopzijdebij of de heggerankbij leven op één enkele plan-

tensoort. Andere bijen verzamelen enkel nectar en stuifmeel op plantensoorten van één familie. De grote wolbij vliegt bijvoorbeeld voornamelijk op andoornsoorten. De meeste bijen zijn echter niet kieskeurig en vliegen op verscheidene soorten waardplanten om hun voedsel te verzamelen. Opvallend is dat wilde bijen vaak op planten vliegen die weinig bezocht worden door honingbijen. Stuifmeel Stuifmeel is de belangrijkste voedselbron voor het broed. Bijen hebben zich er dan ook op toegelegd om op een zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk stuifmeel naar het nest te brengen met een zo laag mogelijk energieverbruik. Door de evolutie zijn er verschillende methodes ontstaan om pollen te verzamelen en te transporteren. De meest ‘primitieve’ vorm van verzamelen is het stuifmeel met de nectar inslikken en in de maag naar het nest brengen. Meer efficiënte soorten hebben een speciale beharing: de buik- en beenverzamelaars. De buikverzamelaars (o.a. bladsnijdersbij, metselbij, behangersbij) hebben op de onderkant van het achterlijf lange haren waarin ze het stuifmeel verzamelen. Beenverzamelaars, zoals de pluimvoetbij, hebben aangepaste beharing op de achterste poten. De grootste specialisatie vinden we bij de hommels en de honingbijen. Dit zijn

korfverzamelaars. Zij vermengen het stuifmeel met nectar om klompjes te vormen die zij verzamelen in speciale pollenkorfjes op de achterpoten.

Wat kan je zelf doen. Zorg voor nestgelegenheid in de vorm van een bijenhotel met verschillende soorten holtes, en plaats dat nabij een zonnige open zandplek waarop niet gelopen wordt. Zorg voor zoveel mogelijk en verschillende planten met enkele bloemen (gevuldbloemige varianten leveren vaak geen stuifmeel meer) en met een gespreide bloei. De maand mei is in Limburg uitgeroepen tot maand van de bij. Er zijn dan tal van activiteiten. Voor een volledig overzicht kijk je best op de website van de provincie Limburg.

Foto linksmidden : bijtje © Marcel Bex Foto boven : Wilde bij © Gert Benaets

BEZOEKERSCENTRA

Natuurspeurdertjes: Kikkers en andere waterdiertjes Startactiviteit Boeboeksseizoen in Kiewit Op Paasmaandag 6 april zijn alle vriendjes en vriendinnetjes van de Boeboeks welkom bij ons om samen in een grote optocht de Boeboeks wakker te maken. Ongetwijfeld beleven we onderweg veel spannende avonturen. Ben je tussen 5 en 11 jaar, kom dan met ons mee en breng ook je mama en papa maar mee. • We verzamelen om 14.00u aan de trap van het Herenhuis.

Spelen in en met de natuur Buiten spelen met je kind is heerlijk en al helemaal als het in een stukje natuur kan. Dat is precies wat we gaan doen in deze workshop. Tijdens het spelen krijg je tips om samen, op een verantwoorde manier, in en met de natuur te spelen. Maximum twee kinderen per volwassene. De activiteiten worden begeleid door een medewerker van Natuurpunt. • Datum : 15 april 2015 • Locatie : Bezoekerscentrum De Watersnip Koersel • Voor ouders en kinderen van 4 tot 6 jaar, van 13u15 tot 14u45. Cursuscode : 1511/430/sal • Voor ouders en kinderen van 7 tot 9 jaar, van 15u00 tot 16u30. Cursuscode : 1511/431/sal • Volwassene met 2 kinderen : € 9,00 Volwassene met 1 kind : € 7,00 Leden Natuurpunt of Gezinsbond met 2 kinderen : € 7,00 met 1 kind : € 5,00 • Inschrijven via 011 56 01 00 of www.vormingpluslimburg.be

Boomenfeest2

Knutselnamiddag met drankje en versnapering voor kinderen van 9 tot 99 jaar. Kostprijs: €6,00 per deelnemer, vooraf inschrijven • Datum : 19 april 2015 • NEC ’t Vloot, Demerstraat 60 3560 Lummen • Van 14u tot 16.30u • Kostprijs: €6.00 per deelnemer, vooraf inschrijven • [email protected] of tel. : 013 55 63 81

Sinds mensenheugenis wordt de vruchtbaarheid en de bloei van de natuur gevierd. op erfgoeddag worden oude landbouwtechnieken en tradities in de kijker gezet. Ervaar het bewerken van de akkers en het feesten uit vervlogen tijden. Welkom op het Boomenfeest !

Mergeldag in Gelinden Overbroek Er zijn rondleidingen in het natuurreservaat Overbroek, een bezoek aan de dagzoming van de mergels (de mergelgroeve) met de wereldberoemde fossielen “Bladafdrukken Mergels van Gelinden”. Het bezoekerscentrum “Mergels van Gelinden” is open, met gelegenheid de fossielen te bewonderen onder het genot van een drankje.

Archief © Natuurpunt Limburg

16

• Datum : 1 mei 2015, vanaf 10 uur tot 17 uur • Groepen kunnen een gids reserveren • Meer info : Diederik De Leersnyder vzw Bezoekerscentrum Mergels van Gelinden Natuurhuis Haspengouw GSM : 0475 58 45 00

Programma : • 14u00 : huldiging cultuurlaureaten • 14u30 : traditioneel inzaaien van de akker door het college van burgemeester en schepenen Doorlopend vanaf 14u00 • Optreden jong Lummens talent • Bewerken van de akker met paardenkracht • Oude landbouwwerktuigen tentoongesteld • Imkerij en imkermobiel • Workshop ‘zaadbommen maken’ • Lekkers uit de mobiele bakoven • Workshop ‘vegers voor vlinders’ • Kunst onder de Eik • Demo mandvlechten • Infomarkt • Oude volksspelen • Boomcafé met heerlijke hapjes en drankjes • Pendeldienst met huifkar naar Dag van het trekpaard op de Winning • Datum : 26 april 2015, van 14 tot 18 uur • Aan de duizendjarige eik in Lummen aan de Dikke Eikstraat • Alle info kan je vinden op : www.duizendjarigeeik.be

17

Insectenkasten : de insectenflat

Verrekijkers Met het voorjaar in aantocht wordt de natuur extra interessant. Vogels beginnen te fluiten, Larven en poppen vervellen tot libellen en vlinders, Bloemen vertonen zich op hun mooist. Wil je optimaal kunnen genieten van al deze uitbundige natuur, dan heb je soms een extra hulpmiddel nodig. De juiste verrekijker kan je helpen om vlinders en libellen die zich niet laten benaderen toch in detail te bestuderen. Bloemen die net iets te ver van het wandelpad staan, laten zich zo toch bewonderen zonder beschadiging van de omgeving, en die vogel in de verre boomtop herken je nu zonder probleem. In onze natuur.winkel kan je uit wel 30 verschillende modellen voor jou de juiste keuze maken.

De Insectenflat is de topper in ons gamma insectenkasten en is speciaal ontwikkeld om véél verschillende insecten te huisvesten. Elke verdieping is speciaal ingericht voor andere insectensoorten. De buisjes boven en onderaan vormen een dankbare plek voor solitaire bijen om hun eitjes in achter te laten. De groene verdieping is er speciaal voor overwinterende vlinders. Het kastgedeelte biedt de nuttige lieveheersbeestjes en gaasvliegen een schuilplaats. In de dennenappels zullen andere soorten zich veilig verstoppen voor rovers. Kortom, met de insectentoren biedt u aan vele insecten een heerlijk onderkomen.

Wist je dat : • Insecten zijn goede ongediertebestrijders, zo zijn bijvoorbeeld lieveheersbeestjes goede bestrijders van bladluizen. • Hang de insectentoren op een beschutte, zonnige en vooral luwe plek met veel bloeiende planten in de omgeving. • Tijdens de maand april krijg je een mini insectenhuisje gratis bij aankoop van een insectenflat.

GRATIS HUIS

TEN MINI INSEC P N A BIJ A KOO LAT F N E T C E VAN INS

• •

Kijk ook op de bijgevoegde folder voor onze introductie actie op Swarovski. Heb je een specifieke wens voor een toestel dat we niet in voorraad hebben, dan laten we dat voor jou op proef binnenkomen.

Een nestkastje voor vogels of een solitaire voor bijen Wil je in je eigent tuin of balkon de natuur eerlijke kansen geven, denk dan eens aan een nestkastje voor vogels of solitaire bijen. Het kan nog net voor de late beslissers onder onze gevleugelde vriendjes.

Bloemenmengsels voor vlinders of bijen Heb je een overhoekje of border zaai dan eens één van onze bloemenmengsels voor vlinders of bijen. Raak je niet tot bij ons, geen probleem, we sturen de zadenmengsels ook per post op. Foto © Marcel Bex bijtje

JNM © Evelyne Eeckhout

VOOR NATUUR EN MILIEU

JNM, PASSIE VOOR JEUGD, NATUUR EN MILIEU JNM, de Jeugdbond voor Natuur en Milieu, is dé jeugdbeweging die zich in Vlaanderen bezighoudt met jeugd, natuur en milieu. JNM’ers zijn gepassioneerde jongeren die er van genieten om samen op tocht te gaan en de natuur te ontdekken. JNM? Ben je jonger dan 25? En heb je zin om je te verdiepen in de natuur, aan natuurbeheer te doen, of rond milieu te denken en handelen, een zomerkamp? Dan ben je bij de JNM aan het juiste adres! Al meer dan 25 jaar is jeugdbeweging JNM (Jeugdbond voor Natuur en Milieu) de referentie voor jonge natuurliefhebbers. JNM heeft vijftig afdelingen in heel Vlaanderen en Brussel. Binnen deze afdelingen smijten jongeren zich vol enthousiasme op de organisatie van excursies, milieu-acties en -discussies, vogeltochten, insectentochten, natuur

spelen, knutselactiviteiten, beheerwerken,… voor kinderen, jongeren en voor zichzelf. De zomer staat in het teken van kampen: warme dagen vol sfeer, gezelligheid én zotte waarnemingen, die mensen het hele jaar door doen dromen. In hogere sferen Met het nieuwe jaar vroegen we de JNM’ers waarom ze zich zo hard inzetten voor hun jeugdbeweging. Daaruit komen heel wat leuke reacties. Zo zegt een JNM’er bijvoorbeeld “Het is zalig me in te zetten voor een jeugdbeweging

JNM © Willems

18

waar ik zo in geloof. Bij JNM kan je zowel leren als keihard op je bek gaan!” Een andere JNM’er vertelt: “Het totaal plaatje, de sfeer, de “kick” om iets goed op poten te zetten en een geslaagd resultaat te kunnen waarnemen geven me enorm veel energie”. Een laatste JNM’er haalt aan: “Onder JNM’ers hangt er een sfeer die ik tot nog toe slechts zeer zelden ben tegengekomen, een sfeer die toelaat en zelfs aanmoedigt dat iedereen zichzelf kan en mag zijn. Dat, in combinatie met een gedeelde passie voor natuur en milieu vind ik de twee sterkste punten van JNM en daarvoor zet ik me graag in!” JNM in de provincie Limburg JNM heeft in Limburg enkele actieve afdelingen die op regelmatige basis activiteiten organiseren. In andere afdelingen is de werking de laatste jaren stil gevallen. Hier zijn verschillende redenen voor. Het kan bijvoorbeeld dat het bestuur te klein wordt doordat leden te oud worden, verhuizen of elders gaan studeren. Voor achterblijvers wordt het dan moeilijk alles alleen te dragen. Als JNM vinden we het jammer dat werkingen stilvallen. We willen immers graag dat kinderen en jongeren in heel Vlaanderen kunnen genieten

NATUUR•WEETJES

van natuur en milieu. Daarom willen we ook in Limburg graag opnieuw groeien. Iedereen kan ons hierbij helpen. Heb je interesse in natuur, milieu en jeugd en ben je tussen de 16 en 26? Kom dan bij een lokaal afdelingsbestuur! Ben je zelf te oud? Misschien ken je wel iemand die de juiste leeftijd heeft? Met vragen of enthousiasme kan je steeds terecht bij de provinciaal afdelingscoördinator Jeroen Rappé (op [email protected] of 012/74 35 46) of bij afdelingsondersteunend personeelslid Evelyne Eeckhout (op [email protected] of 09/223 47 81).

Natuurstudiecursus en congres Zegt JNM je wel iets? Wil je graag proeven van onze activiteiten? Van 14/04 tot 19/04 vinden onze jaarlijkse natuurstudiecursus en –congres plaats op de Sint-Pietersberg in Kanne. De Sint-Pietersberg is gekend voor zijn prachtige kalkgraslanden met unieke fauna en flora. Daarnaast kent de regio heel wat mergelgroeves, waar menig vleermuis zich durft in op te houden. De natuurstudiecursus is er voor iedereen die interesse heeft in natuurstudie, maar nog niet veel kennis heeft. De cursus geeft je immers een stevige basis. Het congres is er voor zij die al deze stevige basis hebben, en zich vijf dagen lang willen onderdompelen in een bad van mooie waarnemingen. Interesse? Inschrijven kan via de site www.jnm.be/natuurstudiecursus of via www.jnm.be/natuurstudiecongres. Nog geen lid van JNM? Schrijf je dan snel in, een lidmaatschap kost het eerste jaar slechts 5 euro. Wie nog vragen heeft kan contact opnemen via [email protected] of via 0486/88 91 45.

Vanaf deze editie krijgt JNM een vast plaatsje in ons tijdschrift. Natuurpunt vindt het belangrijk dat jongeren enthousiast kunnen worden van natuur, en daarvoor zelf initiatief nemen.

MOEILIJK GAAT OOK Natuurpunt beheerde eind vorig jaar 6.180ha natuur in Limburg. Exact 28% van de totale oppervlakte natuur die Natuurpunt in Vlaanderen beheert, en tevens 2,6% van de oppervlakte van onze groene provincie. Dit is veel, voor een door vrijwilligers gerunde organisatie, maar tegelijk weinig voor een groene provincie als je weet dat de doelstelling van de overheid is om 17% van de oppervlakte als groene bestemming te beheren, zonder commercieel bosbeheer mee te rekenen. Zelfs als je de als natuur beheerde oppervlakte van andere natuurorganisaties meetelt (ANB, Limburgs landschap en de Provincie Limburg) komen we nauwelijks aan 5%, en dat voor de groenste provincie van Vlaanderen, waar de toeristen naartoe komen omwille van de mooie groene omgeving. Ook in het moeilijk jaar 2014 groeiden onze Limburgse natuurgebieden aan. Dankzij de inspanningen van talloze afdelingen en vrijwilligers kochten we 100 ha natuurgebied bij aan en slaagden we erin om daar bovenop 66 ha natuurgebied te huren. Vanzelfsprekend is de steun die we daarbij genieten van de Europese Life projecten een belangrijk gegeven, maar ook buiten de Natura 2000 gebieden groeiden, met meer nabije natuur als resultaat. De grootste groeiers zijn… Het Smeetshof waar we met hulp van de Nederlandse organisatie Ark erin slaagden om een 28ha grote landbouwenclave in natuurgebied uit te kopen, tot tevredenheid van de landbouwer in kwestie en onze Nederlandse collega’s van Natuurmonumenten. Onze beider gebieden sluiten nu immers naadloos op mekaar aan zodat een volgende stap in de natuurontwikkeling mogelijk wordt. Het Itterbeek/Bosbeek natuurgebied konden we met 10ha uitbreiden en Nietelbroeken met meer dan 11ha. In totaal konden we 30 verschillende natuurgebieden uitbreiden via aankopen en 14 door het in huur nemen van terreinen. Belangrijk feit is ook dat we na talloze jaren van kortstondige huurovereenkomsten, erin slaagden om het binnenbekken van het Schulensbroek duurzaam in beheer te nemen. Vanzelfsprekend blijft waterberging hier een belangrijke nevenfunctie, maar door de duurzame overeenkomst kunnen we flink investeren in een opwaardering van de natuurwaarden.

19

26 APRIL 2015: DAG VAN DE BEZIGE BIJEN EN DE VROLIJKE VLINDERS Solitaire bijen en vlinders hebben het best moeilijk in ons landschap. Verstedelijking, veel te propere tuinen, grootschalige landbouw, pesticides, … Wil jij weten hoe je jouw tuin en je omgeving geschikter maakt met meer voedsel en nestgelegenheid? Op de ‘Dag van de bezige bijen en de vrolijke vlinders’, georganiseerd door de MiNaRaad, kan je in Peer je voelsprieten uitsteken. Je krijgt tips en je kunt meteen met bij- en vlindervriendelijk plantjes aan de slag gaan. Op verschillende stands ontdek je op je eigen tempo: Bijen- en vlinderplanten – Streekeigen soorten van Plant Van Hier – Imkerstand – Inzameling schadelijke pesticides en uitleg over ecologische producten – Infostand Natuurpunt met waarnemingen.be – Infostand van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie – Natuurpunt met zoekkaarten en zaden voor bloemenweitjes – Foto tentoonstelling Voor de kinderen: • Vertelhoekje met vlinderverhaaltje voor de allerkleintjes • Gratis rondleiding in het imkermuseum • Zelf een bijenhotel maken om thuis op te hangen • Rupsenwedstrijd • Zelf een kaars maken van echte bijenwas (3 euro) • Met een gids van De Lietenberg boeiende natuurproefjes doen Kinderen die aan verschillende activiteiten deelnemen, krijgen een ‘waardplantje’ om thuis te planten zodat vlinders er hun eitjes kunnen komen leggen.

In de filmzaal: • Doorlopend filmpjes van Regionaal Landschap en de Vlinderstichting • Infosessie door imker: Problemen van de bijen en hoe iedereen kan helpen. ’t Poorthuis centrum Peer, 26 april 2015 14 uur – 17 uur, gratis toegang

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 8.000 ex. aan de leden van Natuurpunt Limburg. Werkten mee aan dit nummer: Jan Hendrikx, Guy Vanzeir, Gijs Damen, , François Van Bauwel, Marcel Bex, WimVan Gils, Evelyne Eeckhout, Jos Schurmans, Nadine Achten, Jos Ramaekers, Diederik De Leersnyder, Nathalie Dekoning, NP educatie, Jan Leroy, Pieter Cox, Bert Delanoeije Volgende uitgave: juni 2015 Verantwoordelijke uitgever: Jos Coteur, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt Communicatievormgeving : www.drukkerij-grafico.be Uitgave van : Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112 (secretariaat), 3500 Hasselt, tel. : 011 24 60 20, [email protected], www.natuurpuntlimburg.be. Open: Maandag-vrijdag : 9u-16u30

Bijen- en bloemen wandeling Zondag 19 april, van 9u tot 12u. Bezoekerscentrum De Wulp, Tussenstraat 10 – Neerpelt Vlindertocht Zondag 31 mei Vlindertocht langs de taluds van het Albertkanaal tussen Eigen bilzen en Gellik. Samenkomst: 14u00 aan de kanaalbrug te Eigenbilzen. Gids: Bart Hoelbeek. Deze activiteit wordt georgani seerd door Natuurpunt Zuidoost Limburg samen met NP Lanaken. Vogels, bloemen en insecten Vrijdag 1 mei, 6.00u en 8.30u Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n, langs het kanaal naar Dessel. Meer info Frans Hoes, [email protected] Bloesem, honing en wilde bijen Zondag 3 mei, vertrek 14u Terwouwenstraat 129, Zepperen Natuurpunt Aulenteer Meer info bij Diederik De Leersnyder 011 69 16 22 Fietstocht langs Lummense natuurgebieden Zondag 24 mei, 10.30 tot 16.00u Parking Theepot, Ashoekstraat Lummen. Natuurpunt Lummen Info Jos Vanduffel 0475 61 00 95 ’s middags picknick aan ’t Vloot Vlindertocht Eigenbilzen langs het kanaal Zondag 31 mei, 14.00 tot 17.00 Kanaalbrug Eigenbilzen NP Zuidoost Limburg met NP Lanaken