Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

10de jaargang, nummer 2, 1 april - 30 juni 2010

Biodiversiteit voor beginners Elektromagnetische straling

Haagduinwandeling

De kever (zie foto), waarvan 350.000 soorten bestaan, symboliseert als weinig andere dieren het begrip biodiversiteit. Ook in een versteende omgeving als een stad is de verscheidenheid van het leven het beschermen waard.

De lucht om ons heen is vol van informatie die onderweg is van zenders naar ontvangers. Met die informatie bevredigen we onze nieuwsgierigheid, maar is de straling van zendmasten niet slecht voor onze gezondheid?

Traditiegetrouw organiseert het Haags Milieucentrum ook dit jaar weer een wandeling door het Haagse groen. Ditmaal voert de route door Kijkduin, waar grote veranderingen op stapel staan.

Pgs. 3 en 4

Pgs. 8 en 9

Pgs. 10 en 11

Inhoud Inhoud Van de redactie Biodiversiteit & Bijensterfte Er komen andere tijden Meer volk in volkstuinen Emma’s Hof Elektromagnetische golven Haagduinwandeling Egels op de rode lijst? Erasmusveld energiefabriek Smaakstof; Pètrix’ kookideeën Korte berichten Column van Julius Pasgeld Kids for Animals in de keuken Agenda The Earth collection

Van de redactie 2 3-4 5 6 7 8-9 10-11 12 13 14 15 16 17 18-19 20

Colofon > Hoofdredactie Bob Molenaar > Bijdragen Bob Molenaar, Geert van Poelgeest, Wiesje Korf, Faadumo Ali, Gwen Maclaine Pont, Pètrix, Julius Pasgeld > Fotografie Sandra Kamphuis (pgs. 1,3,4,10/11,12), Wiesje Korf (pgs. 5,20) Bob Molenaar (pgs. 6,10,11,13), Nelleke Mineur (pag. 7), Luuk van Dinter (pag. 8), Els Jonker (pag.17) > Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór 1 juni 2010. Branding wordt met veel zorg samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor auteursrechten van ingezonden kopij > Oorspronkelijk ontwerp Peter Lammertzen, VlamDesign > Opmaak Sandra Kamphuis > Foto voorpagina Paardenmestkever (Geotrupes vernalis) met meeliftende mijten > Druk Zijlstra Drukwerk > Redactieadres Haags Milieucentrum, Groot Hertoginne laan 203, 2517 ES Den Haag, t. 070 3050286, www. haagsmilieucentrum.nl, [email protected] > Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum > Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever •

Het is u ongetwijfeld opgevallen dat Branding tegenwoordig in een sealing verzonden wordt. Deze wordt gemaakt van maïszetmeel en is – zoals het kiemplantlogo aangeeft – composteerbaar. De sealing mag dus in de gft-bak gegooid worden. Plastic Heroes weten er geen raad mee, dus gooi hem níet in een kunststof-container! Op 21 januari jl. gaven de Verenigde Naties de aftrap voor het Jaar van de Biodiversiteit. In deze Branding een eerste artikel over dit belangrijke onderwerp. Steden spelen een belangrijke rol als het om biodiversiteit gaat. Daarom is het van belang het nog aanwezige groen te beschermen en, nog beter, uit te breiden. In dit nummer aandacht voor het initiatief van bewoners van de wijk Regentes/Valkenbos om op een tamelijk armoedig binnenterrein een buurttuin aan te leggen. Ook het Erasmusveld gaat, als de ambitieuze plannen uitgevoerd kunnen worden, een belangrijke rol als ecologische verbindingszone spelen. Groene oases in de stad die bij vele inwoners niet of nauwelijks bekend zijn, zijn de volkstuinen. Deze worden de komende jaren meer toegankelijk gemaakt. Bij het horen van het woord ‘natuurgebied’ zullen maar weinig Hagenaars aan de zee denken. Ten onrechte. De Haagduinwandeling, op Eerste Pinksterdag, combineert een bezoek aan het Kijkduinse strand met een wandeling door Ockenburg, waarvan delen beschermd natuurgebied zijn. Last but not least: in deze Branding ook aandacht voor ontwikkelingen die minder zichtbaar zijn dan verlies van flora of fauna: de klimaatproblematiek en elektromagnetische straling. Dat je iets niet kunt zien, wil niet zeggen dat je er geen nadeel van kunt ondervinden. We wensen u veel leesplezier!

Loop zondag 23 mei mee met de

Meer informatie op blz 10-11 en www.haagsmilieucentrum.nl

De uitgave van Branding wordt mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 8, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Jacob Hopstraat 8, 2582 TV Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3616822 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. M. Witte, Strausslaan 331, 2551 NE Den Haag, E. [email protected] > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Groot Hertoginnelaan 11, 2517 EA Den Haag, T. 3654445 E. [email protected] > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, [email protected] > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON Zuid-Holland-West Seinpostduin 98 2586 EC Den Haag T. 3914725 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse Vogelbescherming, Altingstraat 12, 2593 SX Den Haag, T. 0174 213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, Wildenberg 3, 2716 ND Zoetermeer, tel 06 29419577 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, t. 3050286, www.haagsmilieucentrum.nl • 2 branding april-juni

Biodiversiteit voor beginners De Verenigde Naties hebben 2010 uitgeroepen tot het Jaar van de Biodiversiteit. In dit artikel leggen we uit wat dit begrip betekent en waarom het goed is er een speciaal jaar aan te wijden. Ook gaan we in op de vraag welke bijdrage Den Haag kan leveren. Het woord biodiversiteit betekent letterlijk ‘de verscheidenheid van het leven’. Het is een vrij nieuw begrip, ontstaan in de jaren tachtig van de vorige eeuw. De Amerikaanse onderzoeker Terry Erwin vond op een enkele boom in het Amazo-

newoud zóveel insecten dat hij zich ging afvragen hoeveel diersoorten er wel op aarde zouden zijn. Zijn schattingen liepen uiteen van tien tot dertig miljoen. Op het moment zijn naar schatting 1,75 miljoen soorten beschreven, dus er is nog een hoop werk aan de winkel. Of ooit alle momenteel levende soor ten beschreven zullen worden, is trouwens nog maar de vraag. De uitsterfsnelheid ligt tegenwoordig honderd tot duizend keer zo hoog als op basis van een natuurlijk verloop mag worden verwacht.

De biosfeer Het merendeel van die soorten bestaat niet uit ‘aaibare’ dieren, maar uit insecten. Door een theoloog gevraagd naar de relatie tussen bio-

diversiteit en de Schepper, antwoordde de Britse evolutiebioloog J.B.S. Haldane: “God moet een enorme voorliefde voor kevers hebben gehad”. Met 350.000 soorten mag je dit inderdaad wel zo typeren. Tot op heden hebben we het alleen maar over dieren gehad, maar biodiversiteit heeft natuurlijk net zo goed betrekking op planten en schimmels. Levende wezens zijn overal in de biosfeer te vinden. Dat is de laag in en om de aarde, van enkele meters diepte - in het water tot ongeveer tien kilometer diep - tot circa elf kilometer hoogte. Waarom willen en moeten we de biodiversiteit redden? Enerzijds vanuit een morele overweging: elk leven dat verdwenen is, komt niet meer terug. Laten we zuinig zijn op het leven. Een ander, meer pragmatisch motief is dat de biosfeer ons veel diensten levert. Ze

z.o.z.

De bijensterfte is slechts het begin Zoals mensen tientallen jaren ‘vermist’ kunnen blijven na rampen, zo worden ook bijen niet massaal dood verklaard. De ‘colony collapse disorder’ houdt in dat ze niet terugkeren in hun korf. Maar hoe we het ook noemen: het verdwijnen van bijenvolken is een ramp. Bijen zijn belangrijke bestuivers, ook van landbouwgewassen. Binnen de soort, waaronder ook wilde bijen en hommels vallen, spelen honingbijen de hoofdrol. Met aantallen die ’s zomers kunnen oplopen tot 40.000 exemplaren per volk en hun bloemvastheid zijn zij de beste bestuivers. Niet voor niets heeft NCB Naturalis - het kennisinstituut op het gebied van biodiversiteit in Nederland – voor de bij gekozen als beeldmerk voor zijn activiteiten in dit Biodiversiteitsjaar. Daarbij komt dat de bijensterfte volgens toxicoloog Henk Tennekes nog maar het topje van de ijsberg is. Als deskundigen gelijk hebben dat bestrijdingsmiddelen een van de hoofdoorzaken zijn, werken de effecten hoger in de voedselketen door. Volgens Tennekes zijn er aanwijzingen voor een verband tussen de dramatische neergang van vogelsoorten in West-Nederland en insectenschaarste door milieuverontreiniging met insecticiden (zie www.bijensterfte.nl).

Hoe dan ook: het is ontzettend belangrijk de bijenstand op peil te houden. Dit was voor ecoloog Arie Koster reden om de website www. bijenhelpdesk.nl op te zetten. Deze bevat tal van tips voor het creëren van ‘bijenvriendelijke milieus’. “Als het goed gaat met de honingbij gaat het met heel veel andere dieren ook goed”, aldus Koster. Hoewel iedereen in zijn tuin een belangrijke bijdrage kan leveren aan het voortbestaan van de bij, is er meer nodig. Bijen moeten verzorgd worden, en dat is de taak van imkers. Den Haag beschikt over een ‘eigen’ vereniging, de Imkersvereniging Den Haag en omstreken, die een bijenstand heeft op het Landgoed Reigersbergen. De bijenstand die ze sinds dertig jaar gebruikt heeft moest wijken voor het Nationaal Automobielmuseum, maar inmiddels zou elders in Reigersbergen een splinternieuwe bijenstand verrezen moeten zijn. In de zomermaanden kunt u hier iedere eerste zondagmiddag van de maand van 12 uur tot 16 uur terecht voor informatie over het leven van de honingbij. Ieder jaar organiseert de vereniging een Basiscursus Bijenhouden. Niet alleen interessant voor degenen die zelf bijen willen gaan houden, maar ook voor iedereen die geïnteresseerd is in het leven van een bijenvolk. Meer informatie: http://den-haag.bijenhouders.nl.

april-juni branding 3

is zuurstofproducent, zorgt voor schoon water en medicinale planten en ga zo maar door. Maar hoe veerkrachtig de natuur vaak ook is, er zijn grenzen aan haar aanpassingsvermogen. Er zijn zeer sterke aanwijzingen dat de aarde heftig zal reageren als de toendra’s opwarmen, het Amazonegebied uitdroogt en de fosfaatcyclus verder verstoord wordt. Ook de verzuring van de oceanen is een zorgwekkende ontwikkeling. Hierdoor zullen sommige soorten plankton hun calciumskeletjes niet meer kunnen opbouwen. Aangezien plankton het basisvoedsel voor het zeeleven is, heeft dit op den duur rampzalige gevolgen voor de visstand en dus ook de visvangst.

kunnen. Er kan ook gedacht worden vanuit ontmoeting en v an m ens en met de natuur. Vanuit die gedachte zou er een netwerk van verbindingswegen in Den Haag moeten komen naar plekken waar burgers de natuur kunnen ontmoeten, waarbij op ieder schaalniveau de kans moet worden gegrepen om de leefbaarheid te verbeteren. Zo houdt de gemeente zich bezig met de aanleg en instandhouding van de grote structuren, de stadsbewoner gaat zorgvuldig met de natuur in de openbare ruimten om en de tuinbezitter onderhoudt zijn tuin. Die ontmoetingen kunnen op allerlei niveaus plaatsvinden: het verliefde paartje al minnekozend, kinderen spelend in een natuurbelevingstuin, volkstuinders die natuurlijk tuinieren en stadsbewoners die genieten van hun voor- of achtertuin. Daarom zullen groene plekken overal in de stad te vinden moeten zijn. Niet alleen op straatniveau, maar ook in de vorm van groene daken en gevels. Verschillende grote steden hebben zich verenigd om de biodiversiteit te beschermen. Ambitieuze Steden als Melbourne, Singapore, São Paolo en Kaap-

stad vormen met elkaar netwerken waar ze leren van elkaars fouten en successen. Ook Den Haag, Internationale Stad van Recht en Vrede, kan met goede voorbeelden een rol spelen in het behoud van biodiversiteit wereldwijd. Het beschermen van het leven is een belangrijke taak voor de internationale gemeenschap, want als er grote droogtes of overstromingen plaatsvinden - met mogelijk voedselen waterschaarste tot gevolg - is oorlog nabij. Alle reden om het Internationale Jaar van de Biodiversiteit tot een groot succes te maken!

De ene ‘bio’ is de andere niet Biodiversiteit en biologische landbouw lijken dicht bij elkaar te liggen, maar schijn bedriegt soms. Het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) werd medio jaren negentig in Nederland geïntroduceerd als biologische luizenbestrijder, en kwijt zich vol vuur van deze taak. Maar als er geen luizen voorhanden zijn doet Harmonia zich tegoed aan larven en eitjes van andere insecten, zoals inheemse lieveheersbeestjes en rupsen. Dit kan uiteindelijk gevolgen hebben voor de biodiversiteit. Het ‘succes’ van Harmonia in de vrije natuur was mede aanleiding tot de inwerkingtreding van de Flora- en faunawet in 2002. Sindsdien is het verboden om (eieren van) dieren uit te zetten in de vrije natuur.

De stad In steden wordt meer gesproken over etnische diversiteit dan over biodiversiteit. Toch is de laatste ook hier heel belangrijk. Steden kennen meer variatie dan het platteland, en daarmee ook meer diversiteit. Ook zijn steden warmer dan de omgeving, waardoor zich hier soorten kunnen vestigen die eromheen geen kans hebben. Een stad als Den Haag speelt bij uitstek een belangrijke rol als het om biodiversiteit gaat. Op het zand, de klei en het veen zijn grote verschillen in leefomgeving te vinden. Juist de plekken waar verschillende werelden bij elkaar komen vertonen de grootste soortenrijkdom. In 2008 heeft de gemeente de nota Ecologische verbindingszones uitgebracht. Deze nota - voor de periode tot 2018 geeft blijk van een gerichtheid op soorten en gebieden, maar het zou ook anders Harmonia axyridis: het overheersbeestje legt eitjes

4 branding april-juni

peling van de ecologische aan de sociale kwestie voor Jones essentieel: vandaar zijn thema ‘Rechtvaardige duurzaamheid’.

Out of the box Naast het inschakelen van deze vertikaal georganiseerde organisaties wordt in Vlaanderen een coalitie gesmeed van twintig centrale figuren uit het maatschappelijk middenveld die in staat zijn ‘out of the box’ te denken. Oftewel kritische, onafhankelijke, innovatieve geesten. Volgens Jones kan dit model ook in Nederland goede diensten bewijzen, en hij beveelt aan om ook hier sociale groepen (zoals allochtonenorganisaties) voor het oplossen van het duurzaamheidsvraagstuk te mobiliseren.

Er komen andere tijden Peter Tom Jones en Marius de Geus (v.l.n.r.)

Boudewijn de Groot zong het in 1965, in navolging van Bob Dylan: er komen andere tijden. Volgens hoogleraar Jan Rotmans kunnen die ieder moment aanbreken: “Tussen nu en twintig jaar gaat er geweldig veel veranderen in Nederland”. En zijn Belgische collega-wetenschapper Peter Tom Jones: “Optimisme is een morele plicht.” De twee wetenschappers deden hun uitspraken tijdens een bijeenkomst op 23 maart jl. in een volle collegezaal in de Haagse Hogeschool. De Vlaamse milieuonderzoeker Peter Tom Jones beet het spits af met een lezing naar aanleiding van zijn recent verschenen boek Terra Reversa. Jones zet zich daarin af tegen een cynische houding, die de catastrofe alleen maar dichterbij zal brengen. Het is volgens Jones noodzakelijk om onze ecologische voetafdruk met negentig procent te reduceren, en dat is absoluut niet onmogelijk. Met het plukken van het ‘laaghangend fruit’ is al een begin gemaakt. Vooral in de woningsector worden tal van maatregelen genomen om energie te besparen. Dat dit soort maatregelen genomen wordt is wel verklaarbaar, want het gaat om investeringen die zichzelf op enig moment terugverdienen. Maar met technologische maatregelen alleen komen we er niet. Ze zijn voor een deel ook contraproductief, vanwege de rebound-effecten die in de praktijk steeds weer optreden. Mensen die een goed geïsoleerd huis bewonen hebben de nei-

ging meer energie te verbruiken. Jones beperkt zich tot dit voorbeeld, maar als u even goed om u heen kijkt moet u dit moeiteloos met tal van andere voorbeelden kunnen aanvullen.

Het G-woord Willen we echt tot die negentig procent reductie komen, dan is gedragsverandering onvermijdelijk. Hier raken we aan een heikel punt, want vrijwel geen enkele politieke partij durft gedragsverandering op de agenda te zetten. Het huidige macro-economische model, dat ervan uitgaat dat een minimale consumptiegroei nodig is om stabiel te kunnen zijn, wordt vrijwel nooit ter discussie gesteld. En van dat model moeten we nu juist af, betoogt Jones onder verwijzing naar het boek ‘Welvaart zonder groei’ (Uitgeverij Jan van Arkel, begin september in de boekhandel). En dat is nog niet alles: we moeten zelfs af van het idee dat de hele wereld om ons mensen draait. Een ambitieus streven, dat volgens Jones echter aangepakt kan worden door mobilisatie van het maatschappelijk middenveld. Maatschappelijke organisaties zijn nu nog veelal in zichzelf gekeerd, allemaal druk bezig met hun eigen thema’s, maar hebben potentieel om de noodzakelijke Sustainable Consumption and Production naderbij te brengen. De besturen moeten hun achterbannen overtuigen, waarna een vuist richting de politiek gemaakt kan worden. Daarbij is een kop-

Jan Rotmans, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en mede-oprichter van Urgenda (zie kader), meent dat het middenveld in Vlaanderen moeilijk te vergelijken is met het Nederlandse. Hier is het eerder een belemmerende factor, heeft hij gemerkt. Zie de ANWB: met duurzame mobiliteit zijn we hier de afgelopen dertig jaar helemaal níets opgeschoten. Urgenda gooit het daarom met zijn koplopermodel over een volstrekt andere boeg. Er zijn in Nederland duizenden koplopers op duurzaamheidsgebied actief. Urgenda wil hen tot voorbeeld stellen, en mensen daarnaast iconen bieden. Voor de vuist weg filosoferend gaat Rotmans wat Haagse iconen langs: stad van recht en vrede, stad aan zee. Dat leidt dus tot energie uit zee, en waarom geen energieopwekkend Paleis van Justitie. Stel concrete doelen, houdt hij zijn gehoor voor, en laat mensen met eigen ideeën komen in plaats van ze

lees verder op pagina 14

Urgenda Urgenda, opgericht in 2007, is een actieorganisatie die een brede duurzaamheidsbeweging wil creëren om Nederland sneller duurzaam te maken. Koplopers moeten zoveel positieve energie genereren dat het peloton en de achterblijvers ook mee gaan doen. Urgenda heeft op basis van een langetermijnvisie een concreet actieplan tot aan 2050 uitgewerkt, met o.a. Icoonprojecten, regionale projecten en veel concrete activiteiten. Het Haags Milieucentrum vindt dat een ‘urgente agenda’ ook in Den Haag niet mag ontbreken. Zie voor meer informatie www.urgenda.nl


Voormalig wethouder Rabin Baldewsingh krijgt assistentie van de voormalige raadsleden (v.l.n.r.) Wim Pijl, Gerard Verspuij en H e l e e n We e n i n g . L i n k s van de wethouder Haagse Bond-voorzitter Peter Pieters.

Meer volk in volkstuinen Volkstuinen zijn er in vele varianten. De ene tuinder kan vrijwel het hele jaar door eten uit eigen tuin, de ander omringt zich met een bloemenzee. De één bouwt een prachtig huisje waar hij ieder weekend prinsheerlijk verblijft, de ander neemt genoegen met een schuur voor zijn gereedschap. En waar de één bezoekers gastvrij tegemoet treedt, geldt voor de ander ‘my garden is my castle’ en probeert hij zich te verschansen. Dat laatste is er voortaan niet meer bij, als het aan de gemeente en de Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen ligt. “In de 21e eeuw moeten volkstuinen in wisselwerking met de samenleving staan. Gesloten poorten en een introverte houding zijn niet meer van deze tijd”, aldus de Haagse Bond in zijn projectplan Tuinparken in de wereldstad aan zee van oktober 2007. De bond, waarbij 17 volkstuinverenigingen zijn aangesloten, vindt dan ook dat de tuinen zich meer moeten openstellen.

rige mensen naar deze attractieve plekken komen”, waarschuwde de wethouder. Voor veel tuincomplexen betekent dit dat er extra in- of uitgangen moeten worden aangelegd. Banken en zitjes op strategische plekken zijn basisbenodigdheden, een picknickplaats of zonneweitje mag eigenlijk ook niet ontbreken. De bijzonderheden die sommige tuincomplexen zo uniek maken verdienen het om apart vermeld te worden, bijvoorbeeld op een wandelroute.

Zeker nu, in het Jaar van de Biodiversiteit, is het van belang om voorbeeldtuinen aan te leggen. Die vergroten de natuurlijke meerwaarde en de biodiversiteit en dienen een belangrijk educatief doel, aldus de Haagse Bond. Ontwerpen zoals een natuurtuin, een heemtuin, een vlinder- of vogeltuin of een grassentuin en de daarbij gegeven voorlichting kunnen bezoekers inspireren om zulke elementen in hun eigen tuin toe te passen. De tuinen die zijn aangesloten bij de Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen zetten zich in voor een natuurvriendelijke inrichting, beheer, onderhoud en wijze van tuinieren. Dat mag best getoond worden!

Knuffelen en trappen Op 9 februari jl. werd de daad bij het woord gevoegd. Groenwethouder Rabin Baldewsingh onthulde toen op volkstuinvereniging Nut en Genoegen aan de Meppelweg een overzichtsbord met daarop de tuincomplexen die bij de Bond zijn aangesloten. “De tuinen zijn nu niet meer alleen voor de tuinders, maar voortaan kan iedereen genieten van deze prachtige oases”, aldus Baldewsingh, die sprak van een giant step forward. Het bord, dat door de gemeente betaald is, kan tevens dienen als wandel- of fietsroute. Veel van de complexen liggen in Den Haag-Zuidwest en laten zich gemakkelijk op één mooie zonnige dag bezoeken. Van nogal wat tuinders vraagt dit een andere instelling. “Er zullen nieuwsgie-


De nota van de Haagse Bond bevat tal van ideeën die de verenigingen kunnen toepassen, uiteenlopend van een theehuisje, een plukkruidentuintje, een dierenknuffelweide voor kinderen, tot een beeldententoonstelling of kunstexposities in het verenigingsgebouw. Die gebouwen zouden van tijd tot tijd gebruikt kunnen worden als tentoonstellingsruimte voor hobby- of natuurverenigingen. Ook weinig ruimte innemende sporten spelvoorzieningen zijn o p d e t u i n co m p l e xe n denkbaar, zoals een jeude-boulesbaan, een trapveldje, een tafeltennistafel of een schaakveld.

Elk van de zeventien aangesloten tuincomplexen krijgt bij de ingang een bord met daarop een plattegrond en een aanduiding van de openingstijden. Hier acht van de borden in het bondskantoor.

‘Koninklijke’ binnentuin krijgt vorm Wethouder Marnix Norder die een gebouw sloopt in plaats van te bouwen: het is weer eens wat anders. Dit mini-mirakel voltrok zich op 22 februari jl. op een binnenterrein in de wijk Regentes-Valkenbos. Over een jaar moet dit een groene oase zijn waar de hele buurt van kan genieten. Inmiddels heeft een professioneel sloopbedrijf het stokje van Norder overgenomen. De bestuurders van de Stichting Emma’s Hof zien met instemming toe hoe netjes het voormalig patronaatsgebouw van de Agneskerk gedemonteerd wordt. Veel materialen kunnen verkocht worden om opnieuw te worden gebruikt - goed voor het milieu, en het levert ook nog wat op. Geld dat ten goede komt aan de binnentuin die hier, in de driehoek tussen Beeklaan, Weimarstraat en Galileïstraat zal worden aangelegd. In Branding nr. 4 van 2008 viel de voorgeschiedenis van dit ambitieuze plan te lezen. Hoe buurtbewoners het zonde vonden dat er dit binnenterrein twaalf huizen gebouwd zouden worden, terwijl er zo weinig groen in hun buurt is. Hoe ze handtekeningen gingen inzamelen voor een buurtinitiatief en veel mensen enthousiast wisten te krijgen. Zelfs de projectontwikkelaar, die zijn roots in deze buurt bleek te hebben, kon er sympathie voor opbrengen. En ook de gemeente, bij monde van wethouder Norder, had er begrip voor dat dit binnenterrein een groene bestemming kreeg.

dekken - maar wat willen de bewoners eigenlijk. Om die vraag te beantwoorden werd op 1 maart een avond georganiseerd waarop de aanwezigen aan het ontwerpen kunnen slaan. Ze werden daarbij geholpen door de referentiebeelden die het stichtingsbestuur her en der verzameld had. En o ja, het bestuur heeft een sterke voorkeur voor een amfitheater in de tuin, waar bijvoorbeeld toneelvoorstellingen kunnen worden gegeven maar waar mensen elkaar ook gewoon kunnen ontmoeten. Het zou leuk zijn als dit idee door iedereen onderschreven werd. Als locatie wordt gedacht aan de plek waar in het voormalige patronaatsgebouw het toneel had gestaan. “Ga niet zitten theoretiseren”, waarschuwt Martger Griffioen van ingenieursbureau Arcadis, “maar duik meteen in het ontwerp.”

Raar volk Opgedeeld in drie groepen gaan de omwonenden van de toekomstige tuin aan de slag met stokjes, plukken groene viltwol, papier, spelden, kralen, lijm, klei en ga zo maar door. Aan ideeën geen gebrek. Aan ruimte wel, want zó veel is 1700 vierkante meter niet. Hoe combineer je speelplekken voor de kinderen met rustige zitjes, waar buurtbewoners in de zon een boek kunnen lezen? Hoe zorg je ervoor dat de tuin goed toegankelijk is voor ouderen met rollators? En zullen afgeschermde hoekjes - een hut van wilgentenen, bijvoorbeeld - niet door hangjongeren worden misbruikt? “Wees niet te bang voor raar volk”, merkt iemand op. “Anders wordt het een heel saaie tuin.”

Poen voor groen Inmiddels is er veel gebeurd. De Stichting zette een goed georganiseerde fondsenwervingscampagne op touw en wist uit diverse potjes geld te krijgen. Zelfs de Europese Unie kwam over de brug, met een bedrag van € 450.000. Het totaalbedrag, € 1,4 miljoen, was genoeg om in februari jl. het vervallen patronaatsgebouw en de grond aan te kopen. Als deze Branding verschijnt, is er van het gebouw waarschijnlijk niet meer te zien dan een flink gat in de grond. De tijd was dus aangebroken om een tuin te gaan ontwerpen, vond de stichting. De grote lijnen waren al uitgezet groen, rust, ontmoeting, een plek waar buurtkinderen de natuur konden ont-

Groep 3 is inmiddels al druk aan de gang. “Moeten we niet eerst een grove indeling maken?”, probeert iemand wat meer structuur in het ontwerp te brengen. Aan de andere kant van de tafel wordt een barbecueplaats gekleid en een wifi-tuin aangelegd. “Jij bent nieuw hier, hè?”, wordt gevraagd aan een meisje dat pas sinds een paar weken in de buurt woont. “Dus jij kent hier nog niemand. Nou, ík ken hier ook niemand!” De tuin hoeft nog niet eens klaar te zijn om zijn functie als ontmoetingsplek al waar te maken.

Terwijl groep 3 al driftig aan het bouwen en planten is, woedt er in groep 2 een discussie over de vraag in hoeverre er een eetbare tuin van gemaakt moet worden. De ideeën van Menno Swaak, de man achter de stichting Gezonde Gronden en vanavond aanwezig als buurtbewoner, vallen in goede aarde - niet in de laatste plaats omdat zijn concept tot een tamelijk onderhoudsarme tuin zal leiden. “Werk met verschillende lagen”, beveelt Swaak aan. “En hou rekening met de bezonning. Waar geen zon komt zouden we paddenstoelen kunnen kweken.” Een bestuurslid dat poolshoogte komt nemen, maant: “Jullie moeten gaan bouwen, jongens.”

De eerste happen uit het patronaatsgebouw...

Dan is het grote moment aangebroken: de maquettes worden op één grote tafel gezet zodat de groepen het resultaat van elkaars werk kunnen bewonderen. “Dat is wel héél anders”, merkt iemand op over de maquette van een andere groep. Door middel van groene en rode papiertjes kunnen mensen aangeven welke ideeën per se wel en welke per se niet uitgevoerd moeten worden. Terwijl de groene papiertjes volgeschreven worden, blijven de rode vrijwel leeg. Martin van der Harst, voorzitter van de Stichting Emma’s Hof, is dik tevreden over de avond: “Zóveel enthousiaste mensen, zóveel creativiteit. Het is nu de vraag hoe die plannen in elkaar geschoven kunnen worden. Geld hebben we, ideeën zijn er. En nu moeten we het gewoon nog even doen.” Zie voor meer informatie http://stadstuin.dpi.nl.


Elektromagnetische golven Het hoogste Haagse bouwwerk is een zendmast. Sinds september 2007 torent een 154,5 meter stalen vakwerkconstructie uit boven stadsdeel Escamp en Loosduinen. Het 132 meter hoge Strijkijzer aan het Rijswijkseplein lokte toen verhitte discussies uit in de media, maar over de brutale uitstraling van de zenderkerstboom nauwelijks een woord. Lokale en nationale overheid leken - en lijken nog steeds - doof voor de gezondheidsrisico’s van de elektromagnetische straling afkomstig van zenders en draadloze apparatuur. Bewoners van Houtwijk zoeken nu gehoor op Europese golflengte. Buurtbewoners vroegen zich af hoe een toren met zo’n impact kon verrijzen op het smalle bedrijventerrein Zichtenburg/Kerketuinen, vlakbij drie woonwijken, zonder dat zij dat wisten. Uit onderzoek bleek, dat een minimale gemeentelijke procedure aan verlening van de bouwvergunning voorafgegaan was. Van een tiental mazen in de wet was gebruikgemaakt om de aanvrager van dienst te zijn. Hoe kon de gemeentelijke overheid wegkomen met deze mate van onbehoorlijk bestuur? Het antwoord: doelbewust politiek beleid. Met het veilen van frequenties voor draadloze communicatie, waaraan het Rijk miljarden verdient, heeft de overheid zich verplicht mee te werken aan het soepel uitrollen van het digitale netwerk. Het past in het politieke plaatje: “De helft van alle Europese digitale distributienetwerken is in Nederland gevestigd”, claimde staatssecretaris Frank Heemskerk (EZ) in december 2009 bij de aankondiging van een nieuwe veiling dit voorjaar van extra frequenties.’’Nederland loopt in de wereld voorop met zijn ict-dienstverlening. Dit versterkt onze internationale positie en dat blijft nodig.’’ Wat hij er niet bij vertelde is dat de Nederlandse norm voor veldsterkte (de eenheid waarin de hoeveelheid elektromagnetische straling in de leefomgeving wordt uitgedrukt) behoort tot de soepelste van Europa. En dat lijkt eerder in het belang van de Nederlandse overheid dan van haar burgers.

een zendmast’. Wijkberaden werden, in vakantietijd, nog summierder geïnformeerd. Dat pas in 2007 met de bouw is begonnen hangt samen met de overname van de aanvrager door KPN. De gemeente had de ongebruikte bouwvergunning kunnen intrekken, maar deed dit niet. Toen de eerste palen de grond in werden geheid, bleek de milieuvergunning langer dan drie jaar onbenut en daarmee verlopen te zijn. KPN vroeg halsoverkop een nieuwe aan voor digitale radio en televisie met drie keer het vermogen dat eerder was verleend. Klaarwakkere buurtbewoners tekenden massaal bezwaar aan. De gemeente vond het onnodig te reageren op hun verontwaardiging over de mast en de horizonvervuiling en stelde: “De bouwvergunning is onherroepelijk”. Bezwaren tegen risico’s van elektromagnetische (e.m.) straling werden als volgt afgedaan: “De Gezondheidsraad is de instantie die voor de Nederlandse overheid onderzoek doet naar de effecten van elektromagnetische straling op de gezondheid. In 2007 onderschrijft de Gezondheidsraad nog steeds haar in 1997 ingenomen standpunt, dat tot nu toe geen oorzakelijk verband is vastgesteld tussen gezondheidsproblemen en blootstelling aan elektromagnetische velden. Als gevolg van deze zienswijze moeten wij de vergunning verlenen”, aldus Den Haag.

Milieu- versus bouwvergunning

De buurt was wel wijzer, ondertussen. Alarmerende internetberichten over e.m.straling uit alle hoeken van de wereld maakten duidelijk dat de snelheid waarmee digitale telecommunicatie zich ontwikkelt, in schril contrast staat met de traagheid waarmee de overheid haar normering aanpast. Het Wijkberaad Houtwijk tekende, samen met enkele actieve bewoners, beroep aan bij de Raad van State.

In juni 2004 werd een milieuvergunning verleend. In juli 2004 volgde de bouwvergunning, zonder dat omwoners een reële kans hadden gekregen bezwaar te maken binnen de termijn van tervisielegging. Hoewel de toegestane bouwhoogte op het bedrijventerrein met 600% werd overschreden, werd geen artikel 19 procedure tot wijziging van het bestemmingsplan opgestart. Slechts enkele buurbedrijven (waaronder de GGD en een politiebureau) kregen een gemeentelijke brief over ‘een bouwinitiatief voor


BioInitiative Report Ter onderbouwing van het beroepschrift bij de Raad van State werd het

Zal de Haagse zendmast er in de toekomst net zo uit komen te zien als dit exemplaar? (bron: www.stralingsarm-nederland.org)

BioInitiative Report ingebracht. Dit rapport - geschreven door veertien gerenommeerde Amerikaanse en Europese wetenschappers - stelt dat draadloze communicatiesystemen riskant zijn voor de gezondheid en dat bestaande normen

maken en breken ons voor straling de volksgezondheid onvoldoende beschermen. “De waargenomen ziektebeelden zijn steeds ongeveer dezelfde bij mensen die wonen of werken in de buurt van zenders voor elektromagnetische straling zoals GSM, UMTS maar ook van WIFI, WIMAX, Bluetooth en DECTtelefoons: slapeloosheid, vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid, oorsuizingen, prikkelbaarheid, hartkloppingen, verlies van geheugen en concentratievermogen, verminderd libido en depressiviteit. Chronische en/of te hoge blootstelling aan elektromagnetische golven kan uiteindelijk leiden tot kanker (in het bijzonder leukemie bij kinderen) en de ziekte van Alzheimer”, aldus het rapport. Het adviseert een maximale veldsterkte van 0,6 V/m (Volt per meter, de formule waarmee de veldsterkte van hoogfrequente elektromagnetische velden wordt uitgedrukt) aan te houden; binnenshuis 0,06 V/m. Ter vergelijking: de internationaal algemeen erkende bovengrens ligt tussen 42,5 V/m en 61 V/m, afhankelijk van de golflengte. Elk land hanteert zijn eigen ‘veilige’ waarde, die varieert van het maximale tot minder dan 1 V/m. Het inzicht over de veilige limiet verschilt dus soms een factor 1000! Het Europees Parlement was in 2008 diep onder de indruk van het BioInitiative Report en stelde vast dat de limieten voor blootstelling van de Europese bevolking verouderd waren. In afwachting van strengere normen werd alle lidstaten aanbevolen maatregelen te nemen om de bevolking alvast beter te beschermen. De Nederlandse overheid vindt dat ze al voldoende voorzorg in acht neemt. Volgens het Nationaal Platform Stralingsrisico’s gaat het om schijnveiligheid: er wordt alleen naar opwarming gekeken, terwijl de niet-thermische risico’s buiten beeld blijven. Bovendien is het cumulatieve effect van zenders met verschillende golflengtes onbekend.

NIMBY: Not In My BodY De Raad van State schaarde zich in januari 2009 achter het standpunt van de Gezondheidsraad. De staatsraad concludeerde wel dat de gemeente Den Haag geen veldsterkte van 28 V/m had mogen vergunnen, want er was enkel een berekening voor 3 V/m meegeleverd. Toch vernietigde de Raad van State de vergunning

niet, maar zette deze eigenhandig om naar de lagere waarde. Neêrlands hoogste bestuursrechter ging daarmee buiten zijn boekje. Vanwege de gewenste proceduresnelheid bij de tweede milieuvergunningsaanvraag heeft KPN tijdelijk afgezien van vele staven en schotels voor honderden andere telefoon-, radar-, en straalverbindingen, waarvoor eerder ook vergunning was verkregen. Het bedrijf maakt nu beperkter gebruik van de mast dan oorspronkelijk haar bedoeling was, maar gezondheidsrisico’s en horizonvervuiling zijn gebleven. Alertheid op nieuwe milieuvergunningsaanvragen voor de overige geplande zenders blijft een must. Buurtbewoners zijn belanghebbenden; dat maakte dit proces mogelijk. Maar de ernst van het probleem overtreft het buurtbelang. Daarom is besloten de ingeslagen weg te vervolgen tot aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Daar is aangevoerd dat het ook door Nederland ondertekende Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens geschonden is. Het continu bestralen van huis en haard schendt het recht op ongestoord genot van eigendom. Het onvrij-

willig met e.m.-straling penetreren van het lichaam is nog zo’n schending. Hoewel dit Verdrag niet eerder op deze wijze is geïnterpreteerd, is er goede kans dat het Europese Hof de zaak serieus neemt. Deze omweg is nodig. Want ondanks alle communicatiestromen blijken degenen die het tij kunnen keren, moeilijk bereikbaar. Gwen Maclaine Pont architect, woonachtig in Houtwijk Informatieve boeken: “Elektrostress en gezondheid”, Dr. ir. Michiel Haas (2005) “Elektrosmog, de verborgen vervuiler”, Gerrit Teule (2006) “Onzichtbare risico’s in het draadloze tijdperk”, Karel en Caroline van Huffelen (2008) Informatieve websites: www.stralingsrisicos.nl www.stopumts.nl www.stichtingEHS.nl www.stralingsarm-nederland.org www.denationalestralingsdag.nl Gespecialiseerde Juridische hulp: Rechtspraktijk BAWA, Haaksbergen

De elektromagnetische burger Hoe kan het zijn dat de gevestigde macht achter de feiten aanloopt? Michiel Haas beschrijft in zijn boek Elektrostress & Gezondheid de strijd die er gaande is tussen twee mensbeelden: het mechanistische en het elektromagnetische. De mechanistische visie op de mens is gebaseerd op de thans heersende overtuiging dat alles wat er in ons lichaam en in onze hersenen gebeurt, begrepen kan worden in termen van eenvoudige mechanieken en chemische reacties. Maximale stralingswaarden, waaraan de communicatie-industrie zich moet houden, zijn gebaseerd op proeven waarbij een mens wordt gesimuleerd door een zak met een waterige zoutsubstantie, die door straling van telefoons of andere zenders alleen maar een beetje kan opwarmen. Dat straling ook een ‘draaggolf’ kan zijn, waarmee biologische informatie wordt overgebracht, past niet in deze theorie. Dat kunstmatige zenders als stoorzenders kunnen inwerken op levende systemen, wordt als een absurditeit afgedaan. Daartegenover staat het terreinwinnende elektromagnetische mensbeeld, dat ervan uit gaat dat in ons lichaam subtiele elektromagnetische stromen zorgen voor het verplaatsen van energie en het overbrengen van informatie. Cellen herkennen elkaar en andere moleculen via verschillende golflengtes. Kunstmatige zenders verstoren dit alles. “Dat betekent stress waardoor de herstelkracht van het lichaam wordt aangetast en ziekteverschijnselen kunnen optreden”, aldus Michiel Haas. Waarschuwingen hierover klinken nauwelijks door in de reguliere media of worden gesmoord door overheid en industrie. Toch groeit wereldwijd het inzicht dat alle draadloze apparatuur, zowel op straat als in huis, onze gezondheid kan ondermijnen, vooral die van kinderen in de groei. Wat te doen? Je mobieltje aan- of uitzetten heb je nog zelf in de hand, maar ‘meeroken’ met de alom aanwezige zenders is niet te voorkomen.


Een wandeling door een stadsra

Het Hemels Gewelf

Op Eerste Pinksterdag, 23 mei, organiseert het Haags Milieucentrum de Haagduinwandeling. Na vijf wandelingen door groengebieden aan de noordzijde van de stad en één door het Westduinpark, verkennen we ditmaal de zuidzijde van Den Haag. De tocht - 7,5 kilometer lang - voert door een afwisselend gebied waar de komende jaren veel te gebeuren staat. Het begin is er al. Op het moment dat we dit schrijven zijn shovels druk bezig het strand tientallen meters te verbreden. Dit in het kader van de kustversterking, die noodzakelijk is vanwege de stijgende zeespiegel. Om dezelfde reden zal ook een extra rij duinen worden opgeworpen, zodat het Kijkduin zoals wij dat kennen z’n langste tijd gehad heeft. Overigens zijn kunstmatige duinen hier geen nieuwigheid. De Haagduinwandeling voert u over de Puinduinen, die hun naam te danken hebben aan het puin waaruit de heuvels in de jaren zestig van de vorige eeuw zijn opgeworpen. Vanaf de Puinduinen, waar het kunst-

werk het Hemels Gewelf, wordt bezocht, heeft u uitzicht over onder meer de Kijkduinse boulevard. Ook die zal niet in deze vorm behouden blijven, maar wordt in de vorm van een pad door de duinen verlengd tot aan de locatie van het Hoogheemraadschap.

Sleets Kijkduin heeft z’n beste tijd gehad, vinden velen. De badplaats oogt ouderwets en sleets en de handel loopt terug. Het is druk op de zomerse piekdagen, maar de rest van het jaar zijn er onvoldoende bezoekers. De badplaats moet ook de rest van het jaar uitnodigen tot een bezoek – all seasons, zoals projectontwikkelaars dat noemen. De winkels die er nu zijn, de Sterfats aan het Deltaplein en de zorgflat op de hoek van de Kijkduinsestraat en de Zandvoortselaan moeten allemaal verdwijnen. Ze maken plaats voor gezellige straatjes en intieme pleintjes met regelmatig een doorkijk naar de boulevard. Op straatniveau komen stijlvolle winkels, horeca en bijzondere voorzieningen, daarboven diverse typen woningen. Het eerste gidspunt is op deze wandeling te vinden bij de ‘oorsprong’ van de Haagse Beek. Wie denkt dat aan deze oeroude stroom (die oorspronkelijk de


Hofvijver van water voorzag) niets veranderd is en wordt, moeten we teleurstellen: aan de Haagse Beek is door de eeuwen heen ontzettend veel gesleuteld. Het is de bedoeling dit icoon van de Hofstad beter zichtbaar te maken, door aanleg van een bruggetje over de Kijkduinsestraat. En er zal onderzocht worden hoe de beek een natuurlijker verloop kan krijgen. Overigens is wat bekend staat als de oorsprong niet de echte oorsprong. De gids zal u er meer over vertellen.

and in verandering Na het bezoek aan de Haagse Beek en het Informatiecentrum Delfland Kustverdediging kruist de route de Machiel Vrijenhoeklaan. Deze drukke weg zal worden versmald en van een groene middenberm worden voorzien.

Hundertwasser en hyacinten De Sporthal Ockenburgh, waar u vervolgens langsloopt, blijft evenmin van verandering gevrijwaard. Hier komt woningbouw bovenop, naar het voorbeeld van de Oostenrijkse architect Hundertwasser. Vervolgens loopt de route langs de Internationale School richting Ockenburg. Lopend over de Wijndaelerweg (die dezelfde behandeling zal ondergaan als de Machiel Vrijenhoeklaan) kunt u een laatste blik op de legendarische Marathon werpen, de discotheek waar u misschien ooit uw eerste danspassen hebt gezet. Het gebouw zal moeten plaatsmaken voor woningen. Overigens is dit lot ook het honkbalterrein van Storks beschoren, dat eveneens langs de wandelroute ligt. Via de Wijndaelerweg bereikt u Ockenburg. De 17e-eeuwse buitenplaats heeft al heel wat veranderingen ondergaan. Vliegveld kort na de Eerste Wereldoorlog, hulpvliegveld vlak voor de Tweede, daartussenin sportpark. Ook na WO II kreeg sport weer een belangrijke functie in Ockenburg. De gids hier kan u er ongetwijfeld meer over vertellen. Het karakteristieke witte landhuis krijgt

Landhuis Ockenburgh in betere tijden

een functie als conferentieoord/hotel. De jeugdherberg die er in de zeventiger jaren tegenaan gebouwd is, is gesloopt om elders opnieuw opgebouwd te worden. In Ockenburg loopt de route door het Hyacintenbos, dat ieder voorjaar blauw gekleurd wordt door deze stinzenplanten. Met een beetje geluk is er in mei nog iets van te zien. Ook kunt u een bezoek brengen aan de Van Leydenhof. Mensen die de route willen bekorten kunnen dit overslaan, maar missen wel iets moois… Zoals gebruikelijk bij wandelingen van het Haags Milieucentrum, staan er ook nu weer op diverse plekken gidsen die boeiende verhalen vertellen. De route wordt met pijlen aangegeven en staat tevens beschreven in een boekje, dat u bij het

vertrekpunt gratis kunt afhalen. En ook de traditionele informatiemarkt zal niet ontbreken. Tal van Haagse natuur- en milieuorganisaties laten u hier graag zien wat voor werk ze doen en waarom dat belangrijk is. De markt staat op het vertrek- annex aankomstpunt van de route, het parkeerterrein aan de Machiel Vrijenhoeklaan tegenover restaurant De Haagsche Beek. U kunt tussen 12.00 en 15.00 uur in uw eigen tempo van start gaan. We zien u graag bij de Haagduinwandeling op 23 mei! Meer informatie: www.haagsmilieucentrum.nl


De dief betrapt: een kattenvoer snackende egel

Egels op de rode lijst? Egels mogen het dan héél voorzichtig doen, dit geldt helaas niet voor de manier waarop veel mensen met deze diersoort omgaan. Naar schatting van de Zoogdiervereniging zijn vorig jaar maar liefst 135.500 egels doodgereden. De vereniging kwam tot deze conclusie op grond van waarnemingen van het zgn. E-team, dat op vaste routes doodgereden egels telde. In totaal telden de vrijwilligers 901 ‘road pizzas’ - 48 per jaar per 100 kilometer weg. Dit is de helft minder dan bij een soortgelijk onderzoek in de jaren negentig. Zeker nu het tegenwoordig veel drukker op de weg is, vormt dit voor de Zoogdiervereniging een belangrijke aanwijzing dat er veel minder egels zijn dan in de tweede helft van de jaren

negentig. Ook vogeltellers die zoogdieren in hun tellingen ‘meenemen’ signaleren bijna de helft minder egels. De Zoogdiervereniging concludeert dan ook dat de egel op de Rode Lijst van bedreigde zoogdieren zou moeten komen.

Leg egels in de watten U kunt veel dingen doen om egels een beter leven te bezorgen. Een kleine greep:

- Zorg dat egels van de ene tuin naar de andere kunnen komen zonder dat ze de straat op hoeven. - Bestraat niet uw hele tuin, maar zorg voor struiken en lage beplanting. - Voorzie een tuinvijver of zwembad van een egeltrapje zodat egels eruit kunnen klimmen. - Gebruik geen slakkengif. - Zorg dat egels niet in (kelder)gaten kunnen vallen of in netten verstrikt kunnen raken. - Zorg voor compost- of bladhopen in de tuin waar egels kunnen slapen en overwinteren. - Geen een egel nooit melk te drinken! Water mag wel. Ook kattenvoer of brood met pindakaas wordt op prijs gesteld. - Laat een nest met jonge egels met rust, tenzij u zeker weet dat het voorgoed verlaten is. - Meld plekken waar regelmatig egels worden doodgereden bij het Stadsdeelkantoor en/of de Egelopvang. - Breng een gewonde, zieke of te jonge egel naar de Egelopvang (in de duinen aan het eind van de De Savornin Lohmanlaan, dagelijks geopend van 10.0012.00 uur) of waarschuw de Dierenambulance. Meer informatie: www.egelopvangdenhaag.nl.

Landgoedbiotopen bieden bescherming Historische landgoederen vormen bijzondere groene zones, maar staan in de stedelijke gebieden onder druk. Om de ruimtelijke kwaliteit te versterken wil de provincie Zuid-Holland om de landgoederen heen bufferzones instellen - de zogenoemde Landgoedbiotopen. Die bestaan behalve uit de buitenplaats zelf uit de koppeling van het landgoed aan een structuur, het panorama, het blikveld, de zichtlijn. Bebouwing wordt daarmee niet onmogelijk gemaakt, maar wel aan voorwaarden verbonden. Zuid-Holland telt in totaal 223 landgoederen en buitenplaatsen, waarvan er 109 als waardevol worden beschouwd. Ze vormen met hun rustige en statige karakter rustruimten in het stedelijk gebied en maken deel uit van het culturele erfgoed. Voor elk van deze waardevolle landgoederen zijn landgoedbiotopen opgesteld. De begrippen landgoederen en buitenplaatsen worden vaak door elkaar gebruikt, maar het verschil is dat een landgoed niet altijd bebouwing heeft. Zie voor meer informatie: www.zuid-holland.nl/landgoederen.


De Vereniging Houdt Vlietrand Groen is blij met het initiatief van de provincie. In een zienswijze schrijft ze zeer verheugd te zijn dat een aantal landgoederen in de Vlietzone is opgenomen in de Cultuur Historische Hoofdstructuur (CHS). Het gaat om Eemwijk en Vliet & Burgh, Hofwijck, Middenburg, Leeuwenbergh/ Dorrepaal, Zeerust, Hoornwijck en Vredenoord. De vereniging pleit ervoor deze lijst nog wat uit te breiden, want de Vlietzone bevat naar haar mening meer (resten van) buitenplaatsen met cultuurhistorische waarde. Ook breekt ze een lans voor een minder defensieve benadering: behoud niet alleen het moois wat er nog rest, maar probeer ook te herstellen wat in het verleden verloren is gegaan. De herinrichting van de Binckhorst is volgens Houdt de Vlietrand Groen een uitgelezen mogelijkheid om het aloude landgoed De Binckhorst in oude luister te herstellen. Het kan een parel van de nieuwe Binckhorst worden. Het provinciebestuur neemt a.s. juni een besluit over de Provinciale Structuurvisie, waarin deze onderwerpen geregeld worden.

Erasmusveld wordt groene energiefabriek Het Erasmusveld moet de duurzaamste wijk van Nederland worden, heeft de gemeente zich voorgenomen. In dit gebied tussen de Erasmusweg en Wateringse Veld moeten straks ‘innovatieve en internationaal toonaangevende oplossingen op het gebied van ecologie, energie, water, afval en stedenbouw’ worden ingezet. Het planproces maakte een ongelukkige start doordat vele tientallen volkstuinders en twee voetbalclubs in het gebied te horen kregen dat ze moesten verkassen. Het maatschappelijk verzet leidde tot flinke aanpassingen, en nu worden bewoners, gebruikers, bedrijfsleven, verenigingen, wetenschappers en studenten nauw betrokken bij alle fasen van ontwikkeling. ‘Open source gebiedsontwikkeling’, wordt dat in goed Nederlands genoemd. In dat kader organiseerde de gemeente op 18 februari jl. een ‘Meet&Link’, waarvoor geïnteresseerden werden opgeroepen met de ronkende zinnen ‘Zoekt u de perfecte locatie voor uw duurzame droomhuis? Of heeft duurzaam bouwen prioriteit voor u als ontwikkelaar?’ Projectontwikkelaars kwamen massaal op de bijeenkomst af, in schrille tegenstelling tot de toekomstige inwoners van deze duurzame wijk. Dat hoeft niemand te verbazen, aangezien de bijeenkomst op een doordeweekse dag plaatsvond (een donderdagmiddag). Voor ambtenaren en bedrijfsmatig geïnteresseerden geen probleem, voor particulieren doorgaans wel. Daarnaast vraagt een wijk als deze een heel andere aanpak als het gaat om het enthousiasmeren van mogelijke bewoners. Een leuke prospectus voor weer een nieuwe vinexwijk is hier niet de juiste manier. Na een paneldiscussie over hoe je op een nieuwe manier een wijk kunt ont-

wikkelen die op een vernieuwende wijze duurzaam is, konden de bewoners met ideeën komen om de wijk wellicht nóg groener, nóg leefbaarder, nóg duurzamer maken. Jeroen Boon, projec tmedewerker krachtwijken van het Haags Milieucentrum, vond de bijeenkomst enigszins teleurstellend: “Naar mijn idee was het te veel eenrichtingsverkeer. Een tip: zorg dat toekomstige bewoners elkaar leren kennen in een meer interactieve themasessie, en niet alleen door ze één op één via papier met de gemeente te laten communiceren.”

Een wijk vol energiefabriekjes In het Erasmusveld gaat Den Haag verder dan CO 2 -of klimaatneutraal. Door een combinatie van energiezuinigheid en kleinschalige energieopwekking gaat de wijk zelfs duurzame energie leveren aan de omgeving. Door de wijk heen slingeren zich een Eco-lint en recreatieve routes voor fietsers en voetgangers, water en natuurvriendelijke oevers krijgen de ruimte en in enkele niet toegankelijke gebieden zal de natuur heer en meester zijn. De plannen scoren op grond van de DPLberekeningsmethode (‘DuurzaamheidsProfiel van een Locatie’, een gestandaardiseerde manier om aan de hand van 24 criteria duurzaamheid te berekenen) het cijfer 8. “Dat is tot dusverre nog door geen enkele wijk in Nederland behaald”, aldus een trotse gemeente Den Haag. Meer informatie: www.wereldstadaanzee.nl.

Nomaden op het Erasmusveld Iemand die in dezelfde richting denkt en daarvoor een plan heeft uitgewerkt is Kees Schrijver, die het initiatief heeft genomen om duurzaamheid, gemeenschapszin en kunst met elkaar te combineren. Schrijver: “Dit voorjaar start buurtontwikkelingsmaatschappij Erasmusveld met een eerste terreinverkenning vanuit een khaima, een Marokkaanse nomadentent. Een weekend lang zal deze het middelpunt zijn van de wijk in wording. Hier, op de plaats waar de duurzaamste wijk van Nederland moet komen, presenteren we de plannen voor een eigen gemeenschapshuis voor de toekomstige bewoners en werkers. Het wordt een tijdelijk zelfbouwproject uit vernieuwbare materialen dat onderdak gaat bieden aan ontmoetingsruimte, informatiecentrum, the-

Een volkstuin in het Erasmusveld

ater en verdeelcentrum voor regionale producten. We maken gelijk een start met de aanleg van tuinen op deze plek.” “Een duurzame wijk moet organisch groeien en niet van achter de tekentafel in opdracht van projectontwikkelaars uitgerold worden”, is Schrijvers overtuiging. ”Uiteindelijk zal er plaats zijn voor mensen met heel verschillende verwachtingen en levensstijlen, van sober en zelfvoorzienend tot high tech smarthouses in een klimaatneutrale woontoren. Eerst moet nu de basis gelegd worden om mensen bij elkaar te brengen en de mogelijkheden in kaart te brengen. De bedoeling is dat we in de zomer een begin maken met een tijdelijk bouwwerk uit leem, strobalen en andere duurzame materialen samen met ervaren bouwers. We slaan vier weken ons kamp op, op een braakliggend deel van Erasmusveld. Gedurende deze periode zijn er presentaties rond duurzaam bouwen en wonen, maar ook muziek- en theatervoorstellingen, zodat zo veel mogelijk mensen de wijk in wording leren kennen.” Wie mee wil denken, praten en vooral bouwen, en interesse heeft om hier een eigen duurzame woon- en/of werkplek te bouwen kan zich hier registreren: [email protected].


Crisis? In Litouwen zag ik in de herfst de vrachtauto’s de buitenwijk in rijden. Van die zand-kiepauto’s vol met witte kolen. De mensen liepen uit en kochten per gezin 2, 3 of meer volle jutezakken. Zo ook het gezin waar ik logeerde. Ik sjouwde drie zakken witte kool naar de kelder. Jeetje, dacht ik nog, dat is erg veel witte kool voor een gezin van 2 volwassenen en 2 kinderen. Al wist ik inmiddels echt wel dat er in mijn gastgezin erg eentonig en eenvoudig gegeten werd. Een paar keer per week een klein stukje vlees op tafel met soms een klein beetje groenten. En elke dag aardappelen. En toch aten we elke dag anders. Aardappelsoep, aardappelkoekjes, gekookte aardappelen, aardappelpuree, gebakken aardappelen... met een beetje tomatenketchup.

Pètrix’

kook-ideeën

Smaakstof

In mijn studententijd maakte ik regelmatig een ovenschotel met witte kool. Met aardappel, banaan en hazelnoten, plus een laagje kaas. Het was goedkoop, gezond, makkelijk en lekker. Terug uit Litouwen wilde ik niets meer te maken hebben met uitgebreid dineren. Eten was er om je maag te vullen en niets meer dan dat. Ik was nooit kok geworden als ik daarbij gebleven was, dat lijkt me duidelijk. Maar vergeten zal ik het nooit. En in deze ‘crisis’ tijd moet ik daar altijd weer aan terugdenken. Crisis? Jazeker. Als je zoveel mogelijk van eigen bodem wilt eten is dit de lastigste tijd van het jaar. De wintergroenten raken op en op de lente is het nog even wachten. Wat moeten we dan eten? Ik ben verwend. Eet zelden twee dagen achter elkaar hetzelfde. Sterker nog, niet eens twee keer per week dezelfde groenten. En nu moet ik zo dus kiezen, nog maar een keer Nederlandse andijvie deze week? Of neem ik de aubergine uit Spanje?

vervolg van pagina 5 dingen voor te schrijven. Gedragsverandering is mogelijk, kijk maar naar het feit dat rokers nu sterk in de minderheid zijn. We zijn getuige van een revolutie zonder dat goed te beseffen.

Het M-woord Frans van der Steen, directeur van het Haags Milieucentrum (als vervanger van Robert van Lente, directeur van Om Den Haag) is het eens met veel van wat gezegd is. Niettemin vindt hij dat er te weinig aandacht is besteed aan de belangrijke verantwoordelijkheid die de overheid draagt. Daarnaast verwacht Van der Steen minder van de inzet van technologie. Gedragsverandering is onvermijdelijk, en die bood-


Mijn tip voor deze tijd van het jaar: een heerlijke stoofschotel. Met Nederlandse groenten natuurlijk. Bijvoorbeeld: 1 grote ui, 1 pastinaak, 2 winterwortelen, 250 gram kastanjechampignons, ½ witte kool en een pot seitan (seitan is gemaakt van tarwegluten en is verkrijgbaar in biologische winkels). Schil de pastinaak, de wortel en de ui. Was de groenten en snij alles in dunne plakjes. Voeg alles samen in de pan met 200 ml water (rode wijn kan ook). Rasp een sinaasappel en voeg dit toe (doe dit alleen met een biologische sinaasappel). Daarnaast voeg je nog een scheutje ketjap manis en grootmoe’s stoofkruiden (van het Blauwe Huis) toe. Maak het op smaak met zout en peper en laat het geheel een half uurtje op een laag vuur sudderen. Serveer het gerecht met aardappelen of rijst. En een salade van rucola, rode bietjes, de overgebleven sinaasappel en een sjalotje. Heerlijk. Zelfs twee dagen achter elkaar. Eet smakelijk! P.S. Na regen komt zonneschijn. Na de crisis komt eerst de lente en dan de rijkste tijd van het jaar. Alleen gaan we dan met zijn allen op vakantie, naar het buitenland…

schap moeten we durven overbrengen. Waarom moeten mensen steeds groter wonen? Waarom moeten ze steeds verder weg op vakantie? ‘Minder’ moet geen taboewoord zijn.

identiteit van een stad en doorbraakprojecten kunnen realiseren. De duurzaamheidsdynamiek zit volgens hem in de samenleving, de overheid hobbelt daar achteraan.

Jones zegt ervaren te hebben dat mensen afhaken als je te veel nadruk legt op de problemen. Het gaat om de balans, vindt hij. Vanuit de zaal wordt gesuggereerd de soort boodschap af te stemmen op de doelgroep die je wilt bereiken. Een andere toehoorder spreekt zijn scepsis uit over de goede wil van het middenveld waar Jones zo’n belang aan hecht. Rotmans benadrukt nog eens het belang van het zoeken naar onafhankelijke denkers, die kunnen aanhaken bij de

Het laatste woord is aan gespreksleider Marius de Geus, politiek filosoof aan de Leidse Universiteit. “Laten we niet vergeten: de overheid, dat zijn wijzelf”, benadrukt De Geus. Hij vindt het een hoopvolle bijeenkomst, maar wijst erop dat er voortdurend aan draagvlak voor milieumaatregelen gewerkt zal moeten worden. Een Haagse Urgenda is met deze bijeenkomst weer een stapje dichterbij gekomen!

Korte berichten SenterNovem is nu Agentschap NL

Luchtschepen naar de Wéreldstad

SenterNovem, de organisatie die onder meer subsidies voor zonnepanelen en particuliere windturbines uitvoerde, is niet meer. Sinds begin dit jaar is ze samen met de Economische Voorlichtingsdienst EVD en het Octrooicentrum Nederland opgegaan in Agentschap NL. Dit moet hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden zijn als het gaat om duurzaamheid, innovatie, internationaal ondernemen en samenwerken. Het adres van de nieuwe website: www.agentschapnl.nl.

Den Haag, de Wéreldstad aan zee mag dan (voorlopig?) niet over een cruiseterminal beschikken, ze heeft wel een vliegveld. Sinds 10 februari jl. heet Rotterdam Airport officieel ‘Rotterdam The Hague Airport’. Het Haagse gemeentebestuur had voor deze naamswijziging één miljoen euro beschikbaar gesteld.

On-line Groene bedrijvengids De landelijke website Allesduurzaam.nl heeft sinds kort een specifiek Haags kindje: www.denhaag.allesduurzaam. nl. Op deze site zijn vijfhonderd Haagse bedrijven te vinden die zich onderscheiden van een gangbaar bedrijf of product als het om People, planet, profit gaat. Er zijn bedrijven te vinden binnen de thema’s Kleding & Verzorging, Huis & Tuin, Kinderen, Eten & Drinken, Vrije Tijd, Mobiliteit, en Sparen & Beleggen. De achtergrondtint zegt niets over de ‘groenheid’ van het bedrijf in kwestie.

En zou Den Haag dan toch ook nog een helikopterhaven krijgen? Twee bedrijven, Helinet en HeliPlan, hebben gezamenlijk plannen bij de gemeente ingediend voor een helihaven bij het Prins Clausplein. Helinet kenden we al van eerdere soor tgelijke plannen, die toen afketsten op geluidsproblemen. De directeur van HeliPlan, een Haags bedrijf dat helikoptervluchten aanbiedt, is ervan overtuigd dat Den Haag een helihaven nodig heeft. “Den Haag heeft geen HSL-station en heeft daar de boot gemist ”, citeert Den Haag Centraal van 10 februari jl. directeur Van Manen. “Er

is een grote compensatiebehoefte waar een helihaven uit stekend inpast.” En geluidsoverlast? Daar is HeliPlan duidelijk over. Op haar website wordt de vraag “Een helicopter, maakt die niet veel lawaai?” als volgt beantwoord: “HeliPlan zorgt voor een intercom installatie met koptelefoons, waardoor u direct contact heeft met de andere passagiers. Deze koptelefoons doen tevens dienst als oorbeschermers, zodat u geen last van het geluid heeft.” Of de haven er snel komt staat nog maar te bezien. Bij een politiek debat dat het Bewonersplatform Ypenburg jl. februari organiseerde waren politici sceptisch. Van de tien vertegenwoordigers van Haagse raadsfracties spraken alleen de VVD, het CDA en D66 zich uit vóór een helihaven. De vertegenwoordigers zegden toe dat hun fracties aan deze standpunten zouden vasthouden.

Ecosia vindt het Do you Yahoo? Die kans is niet groot. Deze zoekmachine is door Google vrijwel weggevaagd. Maar nu wordt de techniek van Yahoo toegepast door Ecosia, een (al niet meer zo heel erg) nieuwe, ‘groene’ zoekmachine. Ecosia is een initiatief van het Wereld Natuur Fonds, Yahoo en Bing (de zoekmachine van Microsoft). Alle servers van Ecosia draaien op groene stroom en minstens 80% van de opbrengsten van de gerichte advertenties wordt gedoneerd om de regenwouden te beschermen. Wie Ecosia als standaardzoekmachine installeert krijgt te zien hoeveel regenwoud hij of zij dankzij de ingetikte zoekopdrachten beschermt. Maar werkt Ecosia goed?, vraagt u zich nu natuurlijk af. We hebben het geprobeerd en zijn er heel tevreden over. Een aanrader dus, dat www.ecosia.org.

De Schenkstrook, zo kan het ook In de laatste Branding van 2009 stond een artikel over de wens van het Wijkberaad Mariahoeve voor een Natuurbelevingstuin. Inmiddels heeft het Haags Milieucentrum een plan voor zo’n tuin in de Schenkstrook laten ontwikkelen. Het rapport, getiteld De Schenkstrook, zó kan het ook, biedt tevens een alternatief voor de bouw van woningen dat de ecologische verbindingen in dit gebied ontziet. Het rapport kan worden gedownload van www.haagsmilieucentrum.nl onder het kopje Duurzame (steden)bouw.

Den Haag klimaatbewust via social media Technische oplossingen voor milieuproblemen zijn hoognodig. Maar minstens zo belangrijk is de inzet van de mensen zelf, vindt DigiCare - Art for Social Change. Reden voor de organisatie om te beginnen met het Haags Klimaatweb, een online-platform waar geïnteresseerden kennis, ervaringen en nieuws kunnen uitwisselen. Op de centrale website www.haagsklimaatweb. nl zijn filmpjes, foto’s en interessante berichten te vinden. Daarnaast is het Haags Klimaatweb aanwezig op Hyves, Facebook, Twitter en Youtube.

Een propvolle trommel bespaart CO2

De nieuwste generatie wasmachines is over het algemeen zeer zuinig, maar gebruikers kunnen nog heel veel besparen. Uit onderzoek van prof. Paul Terpstra van Wageningen Universiteit blijkt dat mensen hun wasmachine doorgaans slechts voor 75% beladen. Ze wassen dus gemiddeld 25 tot 30 procent minder efficiënt dan mogelijk is. Het is een fabeltje dat er loze ruimte in de wastrommel moet blijven. Het volume van het wasgoed slinkt als de machine water heeft opgenomen en de was nat wordt. Alleen wasgoed dat volledig uit badstofmateriaal bestaat moet iets onder de maximale vulling blijven. Tip van Terpstra: “Duw de was maar lekker aan zodat de deur net dicht kan.”


Column d o or: Julius J ulii us P asgell d door: Pasgeld

Wandelen in stilte Zoals alle onspectaculaire genoegens thans één voor één uitsterven is ook het wandelen gedoemd te verdwijnen. Het is saai. Het is vermoeiend. Het duurt te lang. Je wordt te veel aan je eigen lot overgelaten. En als je in een dun bevolkt gebied verzeild raakt is het nog eng ook. Want stel je voor dat er iemand van achteren ineens op je nek springt om je te ontdoen van je portefeuille! Geert Mak, onze enige Nederlandse historicus met gevoel voor klare, begrijpelijke taal, schreef ooit: ‘Een ouderwetse wandelaar hoorde nog de voetstappen van de passanten op de brug van Goedereede, het suizen van de wind in een zeil bij Hoek van Holland, het piepen van lijn 3 op de Haagse Bezuidenhoutseweg. Ooit bestond de permanente ruis nog niet, die nu grote delen van ons land overdekt. Geluiden konden nog klinken. Ze kwamen dikwijls vanuit een fundamentele stilte en ze verzonken daar ook weer in. De hamer van een smid, de roep van een voddenman, de wielen van een kar, een kind, het geknal van een eenzame auto in Overveen.’ Mooi gezegd, natuurlijk. Dat wel. Maar als het om de teloorgang van de stilte gaat, zal de onvervalste, ouderwetse wandelaar het niet eens zijn met Geert Mak. De echte wandelaar weet, dat er ook in het Nederland van nu nog steeds gewandeld kan worden in gebieden ‘waar geluiden opklinken vanuit fundamentele stilte en er daar ook weer in verzinken’. Alleen, en dat is natuurlijk wèl weer waar, moet je er tegenwoordig wel wat langer voor doorlopen. En ach, als je daar geen zin in hebt laat je toch gewoon je wandelschoenen in de kast en rij je lekker naar de Ikea of je doet een computerspelletje. Graag zelfs. Je bewijst er de echte wandelaar een dienst mee. Toch op zoek naar de stilte? Dan zijn enkele welgemeende richtlijnen onontbeerlijk. Ik geef ze u hierbij graag cadeau. Gratis en voor niks. Vermijd wandelpaden. Vooral paden met namen als ‘Zwingelroute’, ‘Zuiderzeeweg’ of ‘Drs. Jan van Lulletjespad’ dienen onmiddellijk daar waar de gelegenheid zich voordoet te worden verlaten. Ook paden die aangegeven zijn met kleurtjes, cijfers, symbooltjes, schuin afgezaagde boomstammetjes, routenummertjes, knooppuntaanduidingen of met zwarte paaltjes van gerecyclede autobanden kunnen maar beter worden vermeden.

Wandel gerust door steden als u uit bent op stilte en verzot bent op de ‘geluiden die daaruit optinkelen en weer in verzinken’. Maar dan wel uitsluitend op zondagochtend van half zeven tot half elf. Sla ook eens links- of rechtsaf als er geen weg is. Versperringen, hekken en prikkeldraad zijn vrijwel altijd bedoeld voor dieren, onverlaten en gemotoriseerd verkeer. Maar nooit voor de deugdzame, wandelende flierefluiter. Zodra u op uw pad op enigerlei wijze informatie aantreft die duidelijk voor u is bedoeld weet u, dat u op de verkeerde weg bent. Fraai overhuifde, houten panelen met tekst en/of afbeeldingen, borden met pijltjes en verwijzingen naar de zich in de omgeving ophoudende vogelsoorten, of fraai vormgegeven borden waarop inlichtingen staan hoe er ter plekke in de IJzertijd werd gewoond en gewerkt zijn daar geplaatst door bemoeizuchtige personen, die u graag willen laten weten hoe geweldig zij zelf zijn. Hoedt u onderweg voor voorzieningen zoals metalen vlonders die via een touw naar de overkant van een sloot kunnen worden getrokken of op standaards bevestigde verrekijkers. Vrijwel zeker bent u onverhoeds op een officiele wandelroute verzeild geraakt die door het ministerie van Landbouw en Natuur is gesubsidieerd. Ook zitbankjes, picknicktafels en prullemanden zijn tijdens de wandeling verontrustende tekenen van overheidsbemoeienis. Ten slotte: stelt u zichzelf vooraf geen enkel doel. Wandelen is wandelen. En dus niet: ergens komen. Of: iets willen. Misschien komt u onderweg een bordje tegen dat zich toevallig met uw wandeling bemoeit. Dat leidt af. Maar als u daarna met flinke pas en blij van zin gewoon uw eigen zin blijft doen is dat nou ook weer niet zo’n ramp. De stilte, en de geluiden die uit die stilte opklinken, zijn nog te vinden. De hamer van de smid misschien niet meer. Maar wel het geluid van een kettingzaag als je na een half uur wandelen over een in onbruik geraakte spoordijk een eenzame boerenhoeve passeert. Of gewoon het zacht-zinderende geraas van een trein in de verte. En anders wel het monotone geplok van een aak op de Lek ter hoogte van Ameide. Als je er op uit bent om zèlf je weg te vinden kan dat in Nederland gelukkig nog steeds.

‘Groengroep’ wil groeien De ‘groengroep’ van de AVN verricht op vrijwillige basis al jaren met veel plezier onderhoudswerkzaamheden in drie gebieden in de Westduinen. Zo zijn we in het Hyacintenbos onder andere druk bezig geweest de bramen te verwijderen, zodat


de hyacinten zich in het voorjaar weer kunnen laten zien. Op het ogenblik gaan we in de buurt van de watertoren aan de Monsterseweg de exoten Amerikaanse vogelkers en esdoorns te lijf. We werken iedere woensdagmorgen en één keer in de twee

weken op zaterdagmorgen. Interesse om mee te werken? Laat het ons weten. We vertellen u er graag meer over. Wij zorgen voor koffie! Namens de ‘groengroep’, Marti Terpstra, tel. 323 4735

Kids for Animals in de keuken Is het mogelijk om met uitsluitend biologische ingrediënten van Albert Heijn een pizza en gevulde eieren te maken? De Haagse Kids for Animals besloten de proef op de som te nemen. En zo staan op een winterse zaterdag twaalf kleumende kids in de AH aan het Kleine Loo rond Marjon Groenenberg geschaard. “Vegetarische boterhamworst”, leest Marjon, de coördinator van deze jeugdclub van de Dierenbescherming afdeling Den Haag, op haar boodschappenlijst. “Hebben jullie dat ooit gezien?” Nee, schudden twaalf kinderhoofdjes. Toch weten ze dit diervriendelijke broodbeleg snel op het spoor te komen. “Helemaal fantastisch!”, prijst Marjon. “Ik heb wel eens een vegetarische hamburger gegeten. Met spinazie erin”, zegt een meisje van een jaar of tien ernstig. Ook de biologische champignons zijn snel gevonden. Een gele biologische paprika blijkt niet in het assortiment te zitten, dus dan maar een rode. “Jullie gaan als een speer”, moedigt de coördinatrice haar kids aan. Op naar de tomatenpuree. Wát een keus in tomatenproducten, maar helaas, biologische tomatenpuree is er niet bij. Dan toch maar de gewone… “Die kleine blikjes daar”, wijst Marjon. Waarna nóg een teleurstelling geïncasseerd moet worden: biologisch witbrood, zoals het recept vereist, is niet te vinden. Ook hier dus maar gekozen voor de reguliere variant.

Konijnenpizza Met een volle boodschappenmand aanvaardt de groep vervolgens de reis naar de keuken, in buurtcentrum ‘De Nieuwe School’ in de Van Heutzstraat. “We mogen sinds kort van dit gebouw gebruikmaken, vertelt Daphne van den Berg,

coordinator voorlichting en communicatie van Dierenbescherming afdeling Den Haag, aan Branding. “Het is prima geschikt, dus we zijn er erg blij mee.” Dat er vandaag twaalf deelnemers zijn betekent dat het streefgetal gehaald is. Er hadden zich zelfs nog wat meer kinderen opgegeven. “Er doen steeds meer kinderen mee met Kids for Animals”, vertelt Daphne. Wel is dit keer de verhouding meisjes/jongens uitzonderlijk scheef: tien om twee. Die lag vorige keer, bij het bezoek aan museum Naturalis, een stuk evenwichtiger. Inmiddels zijn de Kids in de keuken druk bezig om boterhammen met metalen vormen om te toveren in dierfiguren. Zowel vogels, katten als konijnen blijken zich prima te lenen om als pizza geconsumeerd te worden. Eerst wordt de boterham met tomatenpuree ingesmeerd, dan gaan de andere ingrediënten eroverheen. Begeleidster Christien doet voor hoe de kinderen boterhamworst in kleine stukje kunnen snijden. “Snorharen van kaas, ik vind het prachtig”, prijst Marjon de creativiteit van een meisje. Naar de champignons, ook al zijn ze dan honderd keer biologisch, wordt nauwelijks omgekeken. Terwijl begeleidster Elize de pizza’s in de oven zet, gaan de kinderen in de ontmoetingsruimte wat drinken.

Kinderkookboek Inspiratiebron voor dit recept is het Diervriendelijke kinderkookboek dat leden van de Kids for Animals zelf hebben samengesteld. Iedereen kon een diervriendelijk, dus vegetarisch recept insturen, waarvan de beste in het kinderkookboekje terechtkwamen. Omdat de recepten voor en door kinderen verzonnen zijn, zijn ze makkelijk te maken. De wat moeilijker recepten worden gemarkeerd met twee of drie symbooltjes van een garde. In die gevallen moet papa of mama maar even bijspringen. Het boekje biedt ook uitkomst bij het boodschappen doen. Hoe diervriendelijk is dat pak melk of doosje eieren nu eigenlijk? Waaraan kan je zien of de koeien van dit pak melk in de wei hebben kunnen lopen? En of de kippen die deze eieren legden, wel lekker konden scharrelen?

Vacature (Vrijwillige functie) Lijkt het u leuk om begeleider van Kids for Animals te worden in Den Haag? Dan bent u degene naar wie de Dierenbescherming op zoek is. De activiteiten zijn één keer in de maand op zaterdagmiddag. Daarnaast gaat het om het helpen bedenken en voorbereiden van de activiteiten, al met al een tijdsbeslag van zo’n acht uur per maand. Zie http://denhaag.dierenbescherming.nl onder Vacatures voor meer informatie. de jeugdclub van de Dierenbescherming. Elke maand is er wel iets te doen. Zo staat er voor april een vogelontdektocht op de agenda en wordt in mei een bezoek gebracht aan de biologische boerderij ’t Geertje. Daarnaast voeren de Kids soms acties of houden ze wedstrijden om geld bij elkaar te brengen waarmee dieren geholpen kunnen worden. Zes keer per jaar valt het Kids for Animals-clubblad bij ze in de bus. “Piz-zá, piz-zá”, wordt gescandeerd als Christien de eigengemaakte lekkernijen op een karretje binnenrijdt. Hoewel sommige kids wat al te kwistig met de tomatenpuree zijn geweest, is het resultaat lang niet slecht. “Volgende keer een diervriendelijke barbecue?”, suggereert een meisje. Meer informatie: www.kfadenhaag.dierenbescherming.nl.

Deze diervriendelijke kookcursus is slechts één van de vele activiteiten van


Agenda editie april mei juni 2010 zaterdag 3 april Excursie Maasvlakte 1 en 2 tijd: 8.00 uur waar: parkeerplaats Ministerie van Landbouw, Bezuidenhoutseweg 73 informatie en opgave: 070 3548974 of mail [email protected] organisatie: Haagse Vogelbescherming zondag 4 april Zeelandexcursie (12-25 jaar): vogels, strand, schelpen, planten tijd: 7.00 uur waar: vanuit Den Haag informatie: 071 5317279 www.njn.nl/kalender/ organisatie: NJN Excursie Berkheide tijd: 14.00 uur waar: parkeerplaats bij restaurant Duinoord, Wassenaarseweg 26, Wassenaar informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 7 april Documentaire: A farm for the future kosten: €5,tijd: 20.00 uur waar: Weimarstraat 23 informatie en aanmelden: 070 3569978 of www.gezondegronden.nl/aanmeldGGprogs.htm organisatie: Gezonde Gronden donderdag 8 april Vroege vogelexcursie Westduinpark tijd: 6.30-8.00 uur waar: kruising Fuutlaan en Laan van Poot informatie en opgave: 070 3548974 of mail [email protected] organisatie: Haagse Vogelbescherming en KNNV


Excursie Bommelerwaard, Nederhemert zuid informatie en aanmelden(tot 4 april): 06 53 844 741 of [email protected] organisatie: KNNV zaterdag 10 april Excursie Ockenburg zie 3 april organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Oosterbeek tijd: 10.00 uur waar: hoek WassenaarsewegThérèse Schwartzestraat informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN i.s.m. landelijke Bomenstichting Duinenmars informatie: www.duinenmars.nl Open dag Egelasiel (i.v.m. Duinenmars) tijd: 11.00 tot 16.00 uur waar: vanaf hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot, bordjes Egelopvang volgen informatie: 070 3254045 organisatie: Stichting Egelopvang zondag 11 april Excursie Te Werve tijd: 10.00 uur waar: ingang aan de Van Vredenburchweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Excursie Monumentale bomen Joodse begraafplaats: heren s.v.p. hoofddeksel dragen tijd: 10.30 uur waar: Plein 1813 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Duinenmars informatie: www.duinenmars.nl

Open dag Egelasiel zie 10 april Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden www.vuilraaptroep.nl/ informatie en aanmelden: 070-3649576 070-3107883 [email protected] organisatie: Raaptroep Licht op groen en geel donderdag 15 april Vroege vogelexcursie Westduinpark zie 8 april zaterdag 17 april Excursie Leidschendam: vogelen op laarzenpad tijd: 10.00 uur waar: Gamma Veursestraatweg, t.o. Europatuin Leidschendam informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN i.s.m. SBOL Workshop digitale natuurfotografie kosten: € 35,informatie en aanmelden (voor 1 april): [email protected], 070 3867630 of www.knnv.nl/den-haag organisatie: KNNV Groenochtend met plantenruilbeurs: Keukenkruiden tijd: 10-11.30 uur waar: Stadskwekerij informatie: 070-3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei Excursie Zuiderpark: stinzenplanten Heimanshof tijd: 10.30 uur waar: stadsboerderij, Anna Polakweg 7 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

Excursie Heempark H.J. Bos tijd: 14.00 uur waar: stadsboerderij Madestein, ingang Loosduinse hoofdstraat (naast nummer 1184) informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 18 april Excursie Loenermark zie 3 april organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Nationaal Park Zuid-Kennemerland tijd: 9.00 uur waar: parkeerplaats Ministerie van Landbouw, Bezuidenhoutseweg 73 informatie en aanmelden: 070 2118254 of [email protected] organisatie: KNNV Excursie Haagse Bos tijd: 11.00 uur waar: Paviljoen Malieveld informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Excursie Kijkduin tijd: 13.30 uur waar: Muziektent, Deltaplein informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN dinsdag 20 april Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Het Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3050286 organisatie: Haags Milieucentrum donderdag 22 april Vroege vogelexcursie Westduinpark zie 8 april

Excursie Park Sorghvliet tijd: 14.00 uur informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

Excursie Harstenhoek tijd: 10.15 uur waar: koffiehuisje, hoek Pompstationsweg en Van Alkemadelaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zaterdag 24 april Excursie Meijendel: vroege vogelzang zondag 2 mei tijd: 6.00 uur waar: Boerderij Meijendel Nachtegalen, vroege informatie en aanmelden (voor ochtendexcursie Meijendel 22 april): 070 3465388 of tijd: 4.30 uur [email protected] waar: parkeerplaats Boerderij organisatie: KNNV Meijendel informatie en opgave: 070 3548974 of mail Excursie Groene Jonker en [email protected] omgeving organisatie: Haagse zie 3 april Vogelbescherming organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Haagse Beek Excursie Kijfhoek/Bierlap tijd: 10.30 uur waar: hoek Fahrenheitstraat/ tijd: 11.00 uur Segbroeklaan waar: begin Meijendelseweg informatie: 070 3681400 of parkeerplaats Kievitstop 070 3858676 informatie en opgave di t/m vrij organisatie: IVN 10.00-16.00 uur: 070 5117276 organisatie: IVN dinsdag 4 mei zondag 25 april Excursie Clingendael: sporen uit de 2e Wereldoorlog Excursie De Horsten tijd: 10.00 uur tijd: 14.00 uur waar: zuidelijke ingang waar: hoek Thérèse SchwartHorstlaan, Voorschoten zestraat/Wassenaarseweg informatie: 070 3681400 of informatie: 070 3681400 of 070 3858676 070 3858676 organisatie: IVN organisatie: IVN i.s.m. SBOL Excursie Westduinpark: De Natte Pan tijd: 10.00 uur waar: hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan v. Poot informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN donderdag 29 april Vroege vogelexcursie Westduinpark zie 8 april zaterdag 1 mei Roeien op de Nieuwkoopse Plassen (12-25 jaar) tijd: 6.00 uur waar: Leiden CS, fiets mee informatie: 071 5317279 http://www.njn.nl/kalender/ organisatie: NJN

Excursie ScheveningenHaven: basaltdijk tijd: 12.00 uur waar: eindpunt lijn 11 aan de boulevard informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 16 mei Excursie Tiengemeten tijd: 8.30 uur zie 3 april organisatie: Haagse Vogelbescherming dinsdag 18 mei Het Milieucafé zie 20 april woensdag 19 mei Excursie Duivenvoorde tijd: 14.00 uur waar: opzichterswoning/ fietsenstalling informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN donderdag 20 mei Excursie Westduinen en Zuiderstrand tijd: 10.00 uur waar: tramlus lijn 12, Markenseplein informatie en aanmelden: 070 3465388 of [email protected] organisatie: KNNV

woensdag 5 mei Excursie Amsterdam ‘De Nieuwe Ooster’ informatie en aanmelden (tot 2 mei): 06 53844741 of [email protected] organisatie: KNNV

zaterdag 22 mei Excursie Plagroute in Berkenwoudse Driehoek tijd: 9.00 uur zie 3 april organisatie: Haagse Vogelbescherming

zaterdag 8 mei Excursie Brede Water en Quackjeswater, Voornes Duin zie 3 april organisatie: Haagse Vogelbescherming

zondag 23 mei Haagduinwandeling informatie: www.haagsmilieucentrum.nl organisatie: Haags Milieucentrum

zondag 9 mei Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden zie 11 april zaterdag 15 mei Groenochtend met plantenruilbeurs: Eetbare vruchten zie 17 april

Excursie De Horsten tijd: 10.00 uur waar: zuidelijke ingang aan de Horstlaan, Voorschoten informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

Open dag Egelasiel (i.v.m. Haagduinwandeling) tijd: 12.00 tot 17.00 uur zie 10 april organisatie: Stichting Egelopvang zaterdag 29 mei Excursie Wierickeroute tijd: 8.45 uur waar: Den Haag CS bij Bruna informatie en aanmelden: 070 3201485 of 070 427481 organisatie: KNNV Excursie Kijfhoek/Bierlap: libellen zie 24 april organisatie: IVN zondag 30 mei Excursie Berkheide zie 4 april organisatie: IVN Gezinsexcursie Vlietland: slootjes tijd: 14.00 uur waar: Kniplaan vanaf de parkeerplaats bij de brug over de A4 (Stompwijk) informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 6 juni Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden zie 11 april dinsdag 15 juni Het Milieucafé zie 20 april zaterdag 19 juni Workshop: Workshop Drentse Oerbacterie wordt Haagsche Oerbacterie kosten: €25,tijd: 9.30-17.00 uur zie 7 april organisatie: Gezonde Gronden Groenochtend met plantenruilbeurs: hemelwater afkoppelen zie 17 april


Eerlijke kleding in de Molenstraat

Isabelle Weber geeft ons geen gelegenheid de vragen te stellen die we hebben voorbereid. Zodra we, vlak voor openingstijd van haar winkel in duurzame kleding, plaatsnemen op een paskamerkrukje en voorzien zijn van koffie, begint ze gepassioneerd te vertellen. The Earth Collection is een door Denen opgezette wereldwijde onderneming met een hoofdkantoor in China. Weber: “Daar schrikken mensen wel eens van. Maar ik vind het juist goed dat zij laten zien dat verantwoord produceren in een land als China mogelijk is.” Isabelle Weber heeft het assortiment van The Earth Collection zelf uitgebreid met ondergoed en schitterende sieraden. Dertien jaar geleden verhuisde Isabelle Weber van Duitsland naar Nederland. O n z e o o s te r b u r e n zijn volgens haar met duurzaamheid veel verder dan wij, zowel de overheid als burgers. Hier is het vaak een dun groen vernislaagje, vindt ze. “Ook bij banken. Ze hebben hun mond vol van duurzaamheid en het ondersteunen van kleinschalige initiatieven, maar hoewel ik voldoe aan alles wat zij zo hoog in het vaandel hebben staan wijzen ze mijn aanvragen af.” Het groene bewustzijn bij burgers en bedrijven ziet ze wel toenemen, maar erg langzaam.


“Nee, nooit geweest. Nu nog steeds niet”, antwoordt Isabelle op de vraag of ze altijd al in mode geïnteresseerd was. Maar waarom dan een kledingwinkel beginnen? “In Zuid-Frankrijk zag ik een winkel van The Earth Collection, en ik vond het raar dat er in Nederland zo weinig te krijgen was op dit gebied. Toen ik de gelegenheid kreeg onder deze naam een winkel te openen in Den Haag heb ik daar ‘ja’ op gezegd. Een dag later had ik een ruimte.”

Klanttevredenheid Tekenend voor het e nt h o u s i a s m e e n d e over tuiging waarmee Isabelle haar winkel runt. Al denkt de bank er misschien anders over, op de vraag of ze succesvol is antwoordt ze na even nadenken overtuigd bevestigend. “Ik heb veel klanten, en mijn klanten zijn heel tevreden. Dus ik heb succes.” Maar financieel gezien zou het beter kunnen. Haar klanten, milieubewuster dan de meeste mensen, kopen minder vaak en minder stuks. En dat is beter voor het milieu, maar niet voor de winkel. “Rijk zal ik er niet van worden, en dat hoeft ook niet. Dat mijn klanten tevreden zijn is het belangrijkst. Ik smeer ze dan ook nooit iets aan waarvan ik zelf vind dat het ze niet staat.”

Die klanttevredenheid blijkt ook uit het feit dat ze graag meedenken over de bedrijfsvoering. “Sommigen zeggen dat ik meer aan marketing moet doen, en ik zou zeker mijn naamsbekendheid willen vergroten, maar in je eentje een winkel runnen kost veel tijd. Met de nieuwe collectie heb ik nu geen tijd om hier plannen voor te maken, dat moet ik uitstellen tot de zomer.” Ook over de prijs wordt regelmatig een opmerking gemaakt: de meesten van haar vaste klanten vinden deze verrassend laag. “Zo word je toch niet serieus genomen?”, zei iemand ooit, maar Isabelle vindt de prijs redelijk en eerlijk. En eerlijk, dat is wat deze winkel ademt: eerlijke productie, eerlijke behandeling van de klant, en dus ook een eerlijke prijs. THE EARTH COLLECTION Molenstraat 49, 2513 BJ Den Haag Tel. 3923765 [email protected] www.theearthcollection-denhaag.nl Geopend wo. t/m zat. van 10.30-18.00 uur, zo. van 12.00-17.00 uur

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Recommend Documents