Gezondheidsbevordering 2012 – 2015 regio Zuid-Holland Zuid Uitvoeringsprogramma’s
Juli 2012 GGD Zuid-Holland Zuid
Gezondheidsbevordering 2012 – 2015 regio Zuid-Holland Zuid De gemeenten in Zuid-Holland Zuid hebben, in overeenstemming met de landelijke nota gezondheidsbeleid, gezamenlijk drie prioriteiten vastgesteld voor gezondheidsbevordering: • het bevorderen van de mentale weerbaarheid bij kinderen en jongeren, volwassenen en ouderen; • het bevorderen van gezond gewicht bij kinderen en jongeren en hun ouders; • het voorkomen van het gebruik van genotmiddelen door jongeren. Hiervoor heeft de GGD drie uitvoeringsprogramma’s ontwikkeld. De GGD ZHZ functioneert hierbij als regisseur en deels als opdrachtgever voor andere gezondheids- en welzijnsinstellingen. Met deze uitvoeringsprogramma’s willen de gemeenten de komende beleidsperiode doorgaan op de ingeslagen weg van de afgelopen beleidsperiode (20082011). Op deze drie thema’s zijn al veel investeringen gedaan en goede resultaten behaald. Ze sluiten goed aan bij de preventiedoelstellingen van het rijk en leveren een bijdrage aan het realiseren van andere gemeentelijke doelstellingen zoals participatie, activering en maatschappelijke integratie. De programma’s (mentale weerbaarheid, gezond gewicht en genotmiddelen) worden hieronder kort beschreven. Programma Mentale Weerbaarheid Doelstelling Het overkoepelende doel van het uitvoeringsprogramma is: De psychische gezondheid van de inwoners van Zuid-Holland Zuid is in de periode 2012-2015 verbeterd ten doelstelling opzichte van periodewordt 2007-2010. Om vast te stellen of deze is de behaald, het uitvoeringsprogramma zowel Om vast te stellen of deze doelstelling is behaald, wordt het uitvoeringsprogramma zowel op effect als op proces geëvalueerd. Doelgroepen Het programma ‘mentale weerbaarheid’ richt zich in de periode 2012-2015 op vier doelgroepen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in universele en selectieve preventie. Universele preventie is gericht op het algemene publiek. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van een depressie. • Algemeen publiek (universele preventie) • Kinderen en jongeren 4-23 jaar (universele en selectieve preventie) • Ouderen vanaf 65 jaar (universele en selectieve preventie) • Volwassenen met een lage sociaal-economische status (selectieve preventie) Focus Het programma ‘mentale weerbaarheid’ gaat zich in de periode 2012-2015 nog specifieker richten op groepen met een lage sociaal economische status (ses). Depressie komt in Nederland beduidend vaker voor bij de bevolkingsgroepen met een lage ses. Daar vormt deze regio geen uitzondering op. Verder is het bekend dat beschikbare preventieve interventies vooral gebruikt worden door mensen uit de hogere sociaal economische bevolkingslagen. Het bereik bij kwetsbare groepen is vaak slecht. In 2012 wordt bekeken hoe kwetsbare groepen beter kunnen worden bereikt door onderzoek te doen om meer inzicht te krijgen in de factoren die het bereik van preventieve interventies bij deze groep bevorderen. Dit wordt gedaan aan de hand van social marketing methodieken (verdiepen in de leefwereld van de doelgroep). Op basis
van dit onderzoek wordt gekeken hoe het huidige interventieaanbod in de regio ZHZ zich verhoudt tot de behoefte van de doelgroep. In 2013 en verder kunnen we dan heel gericht aan de slag met deze doelgroep. En hoewel er in het nieuwe programma dus nieuwe accenten komen, zijn er ook onderwerpen die doorlopen. Met interventies als bijvoorbeeld Plezier op School (voor sociaal zwakke kinderen die naar de brugklas gaan), KIES (voor kinderen wiens ouders uit elkaar zijn), Vrienden (voor jongeren (12-16 jaar) die angstig zijn en weinig zelfvertrouwen hebben) en Rouw in Beweging (voor mensen die hun partner hebben verloren) gaan we gewoon door. Maar ook hierbij wordt nog scherper bekijken hoe de mensen die deze interventies echt nodig hebben, beter kunnen bereiken. Verder trainen worden ook weer veel intermediairs in vroegsignalering getraind en scholen begeleid, via de Gezonde School bij het samenstellen van hun aanbod op het gebied van mentale weerbaarheid. Er zijn voor scholen diverse evidenced based-interventies beschikbaar. Tot slot wordt ook het gebruik van e-mental health bevorderd. Dat betekent dat er aandacht gegeven wordt aan websites als mentaalvitaal.nl, gripopjedip.nl en 50plusnetzhz.nl. Organisatie Het uitvoeringsprogramma heeft een eigen projectleider. Verder is er een interne en externe projectgroep en een ambtelijk werkgroep. Tot slot is wethouder H. Wagemakers (gemeente Dordrecht) bestuurlijk trekker. Communicatie ‘Voorlichting en bewustwording’ is één van de vier pijlers van een succesvolle lokale of regionale aanpak voor mentale weerbaarheid. Bekendheid geven aan het onderwerp en mensen uit de doelgroep voorzien van de juiste informatie is essentieel voor het welslagen van het programma. Meer specifiek gaat het om stimuleren van bewustwording (het beter kennen en herkennen van depressieve klachten) en het vergroten van de kennis over mentale fitheid, de juiste preventiemiddelen (interventies, trainingen, cursussen) of hulp voor adequate doorverwijzing. Ondermeer door gerichte acties op de doelgroep zelf, maar ook door het creëren van free publicity in lokale en regionale bladen, wordt geprobeerd om de doelgroepen te trekken naar de informatie en interventiemethoden. Meer informatie Zie de uitgebreide beschrijving van het uitvoeringsprogramma op www.voorkomeendipzhz.nl. Programma Gezond Gewicht Doelstelling In een aantal gemeenten is de afgelopen jaren al intensief ingezet op de aanpak van overgewicht. Het gaat hier om Dordrecht, Gorinchem en Zwijndrecht. Deze gemeenten hebben extra middelen ingezet voor dit thema. In Dordrecht gebeurt dit onder de noemer ‘Doe ff Gezond’. Sinds 2012 is Dordrecht aangesloten bij JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht). Voor deze drie gemeenten is de doelstelling: Het percentage kinderen en jongeren in de leeftijd van 0-19 jaar in de gemeenten Dordrecht, Zwijndrecht en Gorinchem met (matig en ernstig) overgewicht is in de periode 2012-2015 met 2% afgenomen ten opzichte van periode 2007-2011
Voor de overige gemeenten in de regio ZHZ is de doelstelling:
Het percentage kinderen en jongeren in de leeftijd van 0-19 jaar in de regio ZHZ met (matig en ernstig) overgewicht is in de periode 2012-2015 niet verder toegenomen ten opzichte van de periode 2007-2011
Om vast te stellen of deze doelstelling is behaald, wordt het uitvoeringsprogramma zowel op effect als op proces geëvalueerd. Doelgroepen Het programma Gezond Gewicht richt zich in de periode 2012-2015 primair op: • Kinderen en jongeren 0-19 jaar (universele en selectieve preventie). Universele preventie is gericht op het algemene publiek. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van overgewicht, zoals kinderen uit gezinnen met lage sociaal economische status. Secundair richt het programma zich op: • Ouders en verzorgers van kinderen en jongeren tussen 0-19 jaar (universele en selectieve preventie) • Professionals en gemeenten die op lokaal niveau directe invloed kunnen uitoefenen op het gedrag en de leefomgeving van kinderen en jongeren 0-19 jaar (universele preventie). Focus In de periode 2012-2015 richt het programma Gezond Gewicht zich op het realiseren van een integrale, intersectorale aanpak. Samenwerken is daarin het sleutelwoord. Samenwerken tussen lokale en regionale partijen, tussen publieke en private organisaties, tussen eerstelijns- en tweedelijnsinstellingen (preventie en zorg) en tussen de verschillende beleidsterreinen is daarin belangrijk. Samenhang, duidelijke regie, duurzaamheid en kwaliteit vormen de kernbegrippen bij deze aanpak. Naast het intersectoraal werken wordt ook ingezet op het bevorderen van een actieve en gezonde leefstijl door het inzetten van interventies (activiteiten) gericht op gezonde voeding en voldoende bewegen. Deze activiteiten worden onder regie van de GGD uitgevoerd door uitvoerende instanties als thuiszorg (opvoedadviseurs, diëtisten), sportorganisaties, etc.. Voor de leeftijdsgroep 0-6 jaar richten de interventies zich met name op de beïnvloeders, zoals ouders/verzorgers en professionals die werken met deze doelgroep. Voorbeelden van interventies zijn de training Beweegkriebels (voor pedagogische medewerkers) en de workshop Eetplezier en Beweegkriebels (voor ouders). Het aanbod voor de leeftijdsgroep 6-12 jaar is gericht op beïnvloeders en de kinderen zelf, bijvoorbeeld training Beweegplezier vanaf vier (voor pedagogisch medewerkers) en de Avondvierdaagse 2012 (voor kinderen en ouders/verzorgers). Voor wat betreft de selectieve preventie zijn er de cursus Voeding en Bewegen voor ouders, ClubXtra NRG en Fitkids. In de periode 2012-2015 wordt de werkwijze van de Gezonde School gevolgd richting de basisscholen. De Gezonde School is een vraaggerichte manier van werken waarbij de vraag en de behoefte van de school centraal staan. De school krijgt geen themaactiviteiten aangeboden, maar gaat samen met de GGD na welke activiteiten er al zijn en op welke manier eventueel nieuwe activiteiten aanvullend kunnen zijn om op een integrale en structurele manier aan de slag te gaan met gezondheid. Onder de vlag van de Gezonde School kunnen vanuit het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht een aantal activiteiten worden aangeboden zoals het lespakket Lekker Fit!, supermarktrondleiding, smaaklessen en advisering rondom traktatiebeleid op school. Ook kan er deskundigheidsbevordering/voorlichting voor het schoolteam worden georganiseerd rondom thema voeding en/of bewegen. Het aanbod voor de leeftijdsgroep 12-19 jaar bestaat uit: de Gezonde Schoolkantine, lespakketten Krachtvoer en DoiT, Coolfit (universele preventie) en Fitkids voor jongeren in de leeftijd 12-19 jaar (selectieve preventie).
Organisatie Het uitvoeringsprogramma heeft momenteel een projectleider ad interim. Verder is er een interne en een ambtelijk werkgroep. In 2012 zal een externe projectgroep worden opgestart. Tot slot is wethouder Jack Oostrum (gemeente Gorinchem) ‘ambassadeur’ van het programma. Communicatie ‘Voorlichting en bewustwording’ is één van de vier pijlers van een succesvolle lokale of regionale aanpak voor Gezond Gewicht. Bekendheid geven aan het onderwerp en mensen uit de doelgroep voorzien van de juiste informatie is essentieel voor het welslagen van het programma. Meer specifiek gaat het om stimuleren van bewustwording (het beter kennen en herkennen van overgewicht) en het vergroten van de kennis over een gezonde leefstijl, de juiste preventiemiddelen (interventies, trainingen, cursussen) of hulp voor adequate doorverwijzing. Ondermeer door gerichte acties op de doelgroep zelf, maar ook door het creëren van free publicity in lokale en regionale bladen, wordt geprobeerd om de doelgroepen te trekken naar de informatie en interventiemethoden. Een belangrijke koerswijziging ten opzichte van voorgaande jaren is dat, naar landelijk voorbeeld, zorg zich op een positieve manier richt op het bevorderen van ‘gezondheid’ in plaats van het bestrijden van ‘ongezondheid’. De huidige naamgeving van het programma 2012-2015 sluit hierop naadloos aan. In plaats van het bestrijden van overgewicht, zetten we in op het bevorderen van gezond gewicht. Meer informatie: zie de uitgebreide beschrijving van het uitvoeringsprogramma op www.voorkomovergewichtzhz.nl. Programma Genotmiddelen De gemeenten zetten in op het voorkomen van genotmiddelengebruik door jongeren. Op dit moment wordt deze ambitie vormgegeven door het preventieprogramma “Verzuip jij je Toekomst?!” dat tot eind 2012 in deze regio actief is. De gemeenten hebben de ambitie vanaf 2013 meer aandacht voor middelengebruik als drugs toe te voegen aan het programma Genotmiddelen. De wijze waarop deze ambities vorm krijgen in dit programma is momenteel nog niet te schetsen. Hieronder wordt het programma “Verzuip jij je Toekomst?!” nader uitgewerkt. Preventieprogramma Verzuip jij je Toekomst?! Jongeren in de regio Zuid-Holland Zuid drinken te veel, te vroeg en te vaak alcohol. Dit heeft schadelijke gevolgen voor zowel de gezondheid van de jongere als voor de openbare orde en veiligheid. “Verzuip jij je toekomst?!” (VjjT) is een preventieprogramma waarin achttien gemeenten in Zuid-Holland Zuid samenwerken met de politie, het Openbaar Ministerie, de GGD en twee regionale verslavingszorginstellingen om het hoge alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. VjjT is onderdeel van de veiligheidsprojecten van het Regionaal College. Het programma kent een looptijd van vier jaar, van 2009 t/m 2012. In 2012 wordt VjjT Geëvalueerd. Op basis van de evaluatie wordt bekeken hoe het thema genotmiddelen vanaf 2013 wordt ingevuld. Doelstelling Met het programma VJJT willen we in de periode 2009-2012 het volgende bereiken: 1. Het tegengaan van alcoholgebruik door jongeren onder de 16 jaar; 2. Het tegengaan van overmatig en excessief alcoholgebruik door uitgaanders (16 t/m 23 jaar). Om vast te stellen of deze doelstelling is behaald, wordt het uitvoeringsprogramma zowel op effect als op proces geëvalueerd.
Focus Om bovengenoemde doelstellingen te bereiken, heeft de GGD in samenwerking met het Regionaal College een uitvoeringsprogramma opgezet dat onder regie van de GGD wordt uitgevoerd. VjjT is opgebouwd rondom een gecombineerde, integrale aanpak van maatregelen. Er wordt ingezet op drie pijlers, die betrekking hebben op zowel het gezondheidsaspect als de openbare orde en veiligheid: (1) Beleid en Regelgeving, (2)Handhaving, en (3) Publiek draagvlak. Voor de periode 2010 t/m 2012 zijn tien speerpunten benoemd, waarbinnen concrete acties zijn ondernomen of worden uitgezet: 1. Ontwikkelen van een adviesnotitie voor gemeenten m.b.t. het beperken van schenktijden in de paracommercie en het beperken van alcoholreclame in de openbare ruimte; 2. Ontwikkelen van een adviesnotitie voor gemeenten m.b.t. het beperken van alcoholverstrekking tijdens evenementen; 3. Aandacht vragen in de landelijke politiek voor het verhogen van de leeftijdsgrens van alcoholverkoop naar 18 jaar; 4. Intensiveren van de handhaving van leeftijdsgrenzen bij alcoholverkoop middels inspecties van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA); 5. Intensiveren van de handhaving van het verbod op openbare dronkenschap middels inspecties van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA), advisering richting gemeenten, afspraken met Koninklijke Horeca Nederland; 6. Ontwikkelen van een regionaal horecastappenplan voor bestuurlijke handhaving richting overtreders van de leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop; 7. Trainen van alcoholverstrekkers in de paracommercie; 8. Vergroten van de bewustwording voor de problematiek bij ouders middels inzet van het oudercomité, voorlichting voor ouders en jongeren op BO en VO, kroegentocht voor ouders rondom veilig uitgaan (alcohol en drugs); 9. Implementeren van een alcoholvrij schoolbeleid middels het ‘keurmerk alcoholvrije school’; 10. Intensiveren van vroegsignalering in het ziekenhuis en op straat (jongerenwerk en politie/Halt). Naast deze speerpunten ondersteunt VjjT gemeenten in de regio bij de implementatie van de nieuwe Drank- en Horecawet (decentralisatie van het toezicht). Meer informatie: zie de uitgebreide beschrijving van het uitvoeringsprogramma op www.verzuipjijjetoekomstzhz.nl. Financiën programma’s Voor de programma’s betaalt iedere gemeente uit Zuid-Holland Zuid een bijdrage aan de programma’s. Dit budget wordt ingezet voor met name de bekostiging van interventies die worden uitgevoerd door uitvoerende organisaties. Daarnaast voor communicatie en administratieve ondersteuning. Evaluatie programma’s Om te onderzoeken of de doelstellingen van de programma’s zijn behaald, wordt elk programma geëvalueerd. Deze evaluatie bestaat uit drie componenten: Effectevaluatie: In 2015 kan aangegeven worden hoe het staat met het psychosociaal welbevinden, overgewicht en alcoholgebruik van de inwoners van de regio ZHZ, maar kunnen geen uitspraken worden gedaan over het effect van de programma’s in zijn geheel. Immers, het effect van de uitvoeringsprogramma’s kan niet worden geïsoleerd van andere factoren. Er zijn in een natuurlijke omgeving zoals de regio Zuid-Holland Zuid immers allerlei invloeden van buitenaf. De programma’s worden dan ook vooral geëvalueerd op proces- en productniveau.
Productevaluatie: De interventies die het programma beoogt uit te voeren zijn evidence-based of veelbelovend. Deze interventies zijn dus al bewezen effectief of worden als veelbelovend gezien. Het is niet nodig de effectiviteit van deze interventies nogmaals te evalueren. Wel wordt geïnventariseerd hoeveel en welke interventies worden uitgevoerd. Ook de tevredenheid van de deelnemers over de interventie wordt structureel gemeten. Procesevaluatie: De programma’s zijn een regionaal samenwerkingsverband. Het is dan ook van belang om deze samenwerking tussen de verschillende partners te meten. Om de samenhang te meten wordt gebruik gemaakt van de WIZDIZ (landelijk instrument om samenwerking in projecten te meten). Meer informatie Op www.gezondzhz.nl staat informatie over alle programma’s.
