Eindrapport Burgerparticipatie

Eindrapport “Burgerparticipatie” In opdracht van de Algemene Directie Veiligheid en Preventie (FOD BiZa)

Instituut voor de Overheid Leuvens Instituut voor Criminologie School voor Massacommunicatieresearch K.U.Leuven Prof. dr. Marleen Brans Prof. dr. Jeroen Maesschalck Prof. dr. Dave Gelders Nathalie Colsoul, wetenschappelijk medewerkster

Faculteit Sociale Wetenschappen

Parkstraat 45 bus 3609 - B-3000 Leuven - België www.instituutvoordeoverheid.be

TEL: 0032 16 32 32 70 FAX: 0032 16 32 32 67 E-mail: [email protected]

Opdrachtgever Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid (FOD Binnenlandse Zaken) Onderzoeksequipe Prof dr. Marleen Brans Prof dr. Jeroen Maesschalck Prof dr. Dave Gelders Nathalie Colsoul, wetenschappelijk medewerkster Contact: [email protected] of [email protected] (tel. 016 32 32 37) Leden Begeleidingscomité Prof dr. Johan Ackaert (Universiteit Hasselt, SEIN) De Heer Geert Borremans (De Wakkere Burger vzw - Participatie en Lokale Democratie) De Heer Claude Bottamedi (politiezone Orneau-Mehainge) Mevrouw Sabina Buelens (FOD BiZa, Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid) De Heer Arne Dormaels (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten vzw, politie en Veiligheid) De Heer Freddy Gevaert (politie Maasmechelen) De Heer Jean-Pierre Goor (Koning Boudewijnstichting) Mevrouw Sofie Hedebouw (Uitgeverij Politea Editions) De Heer Jacques Ickx (FOD BiZa, Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid) De Heer Stefaan Pleysier (KATHO – IPSOC, Expertisecentrum Maatschappelijke Veiligheid) Mevrouw Lieve Van Daele (POD Wetenschapsbeleid) De Heer Laurent Van Driessche (Ministère de la Région wallonne) De Heer Rein van Gisteren (Tappan Communicatie/Europees Parlement) De Heer Stéphane Vanhaeren (politie Braine l’Alleud) Prof. Dr. Elisabeth Volckrick (UCL, Unité de Recherche en communication)

2

Inhoudstafel INHOUDSTAFEL ......................................................................................................................................................... 3 LIJST MET TABELLEN ............................................................................................................................................. 6 DANKWOORD ............................................................................................................................................................. 7 1. BURGERPARTICIPATIE IN HET VEILIGHEIDSDOMEIN, EEN TERREINAFBAKENING................... 8 1. 1 INLEIDING ............................................................................................................................................................. 8 1.2 VEILIGHEIDSBELEID ............................................................................................................................................ 10 1.3 DOELSTELLINGEN EN TYPOLOGIE BURGERPARTICIPATIE-INITIATIEVEN .............................................................. 12 Doelstellingen ...................................................................................................................................................... 12 Typologie ............................................................................................................................................................. 13 2. OVERZICHT INITIATIEVEN IN BELGIË, AANGEVULD MET BESTE PRAKTIJKEN UIT HET BUITENLAND ............................................................................................................................................................ 15 2.1 OVERHEIDSINITIATIEVEN .................................................................................................................................... 17 2.1.1 Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van veiligheid ................................................................... 17 2.1.2 Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van leefbaarheid .............................................................. 23 2.1.3 Overheidsinitiatieven beeldvorming ........................................................................................................... 25 2.2 BURGERINITIATIEVEN.......................................................................................................................................... 26 2.2.1 Burgerinitiatieven veiligheid ...................................................................................................................... 26 2.2.2 Burgerinitiatieven leefbaarheid .................................................................................................................. 27 2.2.3 Burgerinitiatieven beeldvorming ................................................................................................................ 30 2.3 SELECTIE CASES .................................................................................................................................................. 31 2.4 ASSENSTELSEL .................................................................................................................................................... 32 3. OVERZICHT SUCCES- EN FAALFACTOREN................................................................................................ 33 3.1 PARTICIPATIE EN SAMENWERKING ...................................................................................................................... 33 3.2 MIDDELEN ........................................................................................................................................................... 33 3.3 BELEIDSBETROKKENHEID .................................................................................................................................... 34 3.4 COMMUNICATIE ................................................................................................................................................... 34 3.5 CONTEXT ............................................................................................................................................................. 35 3.6 METHODE ............................................................................................................................................................ 36 3.7 CONTINUÏTEIT ..................................................................................................................................................... 37 3.8 SPECIFIEKE SUCCESVOORWAARDEN .................................................................................................................... 37 3.9 ANALYSEKADER .................................................................................................................................................. 37 4. ANALYSE INITIATIEVEN .................................................................................................................................. 40 4.1 METHODOLOGIE .................................................................................................................................................. 40 4.2 POLITIECAFÉ EN WIJKONTMOETINGEN IN POLITIEZONE HERENT - KORTENBERG ................................................ 42 4.2.1 Inleiding en situering case .......................................................................................................................... 42 4.2.2 De politiezone Herent - Kortenberg ........................................................................................................... 43 4.2.3 Aanleiding ................................................................................................................................................... 43 4.2.4 Het politiecafé ............................................................................................................................................. 44 4.2.5 Ontstaan wijkontmoetingen ........................................................................................................................ 45 4.2.6 Rol politie en gemeente bij politiecafé en wijkontmoetingen ..................................................................... 46 4.2.7 Doelstellingen en doelgroep ....................................................................................................................... 46 4.2.8 Voorwaarden voor een geslaagd politiecafé .............................................................................................. 47 4.2.9 Participatie ................................................................................................................................................. 48 4.2.10 Middelen ................................................................................................................................................... 48 4.2.11 Moeilijkheden............................................................................................................................................ 49 4.2.12 Communicatie ........................................................................................................................................... 50 4.2.13 Evaluatie ................................................................................................................................................... 51 4.2.14 Conclusie en succes- en faalfactoren........................................................................................................ 53

3

4.3 OPZOOMEREN IN ROTTERDAM............................................................................................................................. 58 4.3.1 Situering case en inleiding .......................................................................................................................... 58 4.3.2 Eerder onderzoek ........................................................................................................................................ 59 4.3.3 Inhoud Opzoomeren .................................................................................................................................... 59 4.3.4 Ontstaan ...................................................................................................................................................... 60 4.3.5 Context/doelstellingen ................................................................................................................................ 60 4.3.6 Betrokken actoren ....................................................................................................................................... 61 4.3.7 Participatie ................................................................................................................................................. 63 4.3.8 Middelen ..................................................................................................................................................... 65 4.3.9 Communicatie ............................................................................................................................................. 65 4.3.10 Evaluatie ................................................................................................................................................... 66 4.3.11 Overdraagbaarheid naar België ............................................................................................................... 69 4.3.12 Conclusie – Succes- en faalfactoren implementatie ................................................................................. 72 4.4 BUURTINFORMATIENETWERK IN BRAINE L’ALLEUD ........................................................................................... 78 4.4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 78 4.4.2 Hoe werkt het? ............................................................................................................................................ 79 4.4.3 Ontstaan ...................................................................................................................................................... 79 4.4.4 Doelstellingen ............................................................................................................................................. 79 4.4.5 Betrokken actoren ....................................................................................................................................... 80 4.4.6 Participatie ................................................................................................................................................. 81 4.4.7 Moeilijkheden.............................................................................................................................................. 81 4.4.8 Communicatie over het initiatief................................................................................................................. 82 4.4.9 Evaluatie ..................................................................................................................................................... 82 4.4.10 Conclusie en succes- en faalfactoren........................................................................................................ 85 4.5 BUURTINFORMATIENETWERK IN LOCHRISTI ....................................................................................................... 90 4.5.1 Inleiding en situering case .......................................................................................................................... 90 4.5.2 Wat is een buurtinformatienetwerk (BIN)? ................................................................................................. 91 4.5.3 Voorgaande studies .................................................................................................................................... 92 4.5.4 Het BIN in Lochristi: feitenschets ............................................................................................................... 95 4.5.5 Doelstellingen ............................................................................................................................................. 97 4.5.6 Participatie ................................................................................................................................................. 98 4.5.7 Moeilijkheden.............................................................................................................................................. 99 4.5.8 Communicatie ........................................................................................................................................... 101 4.5.9 Evaluatie ................................................................................................................................................... 104 4.5.10 Conclusie - Succes- en faalfactoren implementatie ................................................................................ 109 4.6 VERGELIJKING BIN BRAINE L’ALLEUD EN LOCHRISTI ..................................................................................... 117 4.7 MAROKKAANSE BUURTVADERS IN HOUTHALEN-HELCHTEREN ........................................................................ 118 4.7.1 Situering case en inleiding ........................................................................................................................ 118 4.7.2 Voorgaand onderzoek ............................................................................................................................... 119 4.7.3 Filosofie achter de buurtvaderprojecten .................................................................................................. 119 4.7.4 Buurtvaderprojecten, geen onverdeeld succes ......................................................................................... 120 4.7.5 Marokkaanse buurtvaders in Meulenberg ................................................................................................ 121 4.7.6 Conclusie – Succes- en faalfactoren implementatie ................................................................................. 129 4.8 VERKENNENDE WANDELINGEN IN BINCHE ........................................................................................................ 135 4.8.1 Situering case en inleiding ........................................................................................................................ 135 4.8.2 Het principe van de verkennende wandelingen ........................................................................................ 136 4.8.3 Concrete case: ‘Binchoises sans peur’ ..................................................................................................... 137 4.8.4 Moeilijkheden............................................................................................................................................ 140 4.8.5 Communicatie over het initiatief............................................................................................................... 141 4.8.6 Evaluatie ................................................................................................................................................... 141 4.8.7 Conclusie - succes- en faalfactoren implementatie ................................................................................. 143 5. CONCLUSIE ......................................................................................................................................................... 149 5.1 INLEIDING .......................................................................................................................................................... 149 5.2 OVERZICHT SUCCES- EN FAALFACTOREN .......................................................................................................... 152 5.3 NIEUWE SUCCESFACTOREN ............................................................................................................................... 159

4

5.4 BELEIDSAANBEVELINGEN ................................................................................................................................. 160 6. BIJLAGEN............................................................................................................................................................. 164 8.1 BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................................................... 164 8.2 MATRIX VAN AUDENHOVE ............................................................................................................................... 179 8.3 OBSERVATIEROOSTER VERKENNENDE WANDELINGEN ...................................................................................... 181 8.4 VARIANTEN VERKENNENDE WANDELINGEN ...................................................................................................... 184

5

Lijst met tabellen Tabel 1 Tabel 2 Tabel 3 Tabel 4 Tabel 5 Tabel 6 Tabel 7 Tabel 8 Tabel 9 Tabel 10 Tabel 11 Tabel 12 Tabel 13

Bewerkte burgerparticipatiematrix van Tops & Van Ostaaijen Overzicht binnenlandse projecten met enkele buitenlandse voorbeeldcases Uitgaven politiecafé Uitgaven wijkontmoetingen Overzicht succes- en faalfactoren politiecafé en wijkontmoetingen Evolutie aantal deelnemende straten Opzoomeren Resultaten Opsinjoren Overzicht succes- en faalfactoren Opzoomeren Aantal inbraken per quartier Braine l’Alleud Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Braine l’Alleud Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Lochristi Overzicht succes- en faalfactoren buurtvaders Overzicht succes- en faalfactoren verkennende wandelingen

6

Dankwoord De onderzoeksequipe van de KULeuven wenst bij de beëindiging van haar activiteiten de volgende instanties te bedanken voor hun vertrouwen en constructieve commentaar: de Algemene Directie Preventie en Veiligheid, en in het bijzonder mevrouw Sofie Hedebouw, mevrouw Sabrina Buelens en de Heer Jacques Ickx; de leden van het Begeleidingscomité. Ook de geïnterviewde personen en sleutelcontacten in binnen- en buitenland wensen we te bedanken voor hun medewerking.

7

1. Burgerparticipatie in het veiligheidsdomein, een terreinafbakening 1. 1 Inleiding We zien een toenemende belangstelling voor burgerparticipatie en interactief beleid, zowel in het wetenschappelijk onderzoek als op politiek niveau. Zo wijdt het federaal Regeerakkoord van 20031 een volledig hoofdstuk aan burgerparticipatie. Ook in het Regeerakkoord van 2004 van de Vlaamse Regering2 wordt gestreefd naar een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak voor het beleid door een sterke betrokkenheid van het middenveld. In de ‘Déclaration de Politique Régionale 2004-2009’ van het Waals Gewest3 wordt het belang van publieke consultaties benadrukt. In dit onderzoek trachten we een antwoord te bieden op volgende onderzoeksvragen: 1. In welke typologie van burgerinitiatieven kunnen projecten van burgerbetrokkenheid inzake veiligheidsbeleid worden ondergebracht? 2. Welke concrete projecten van burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid werden reeds georganiseerd in België? 3. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor succesvolle burgerparticipatie? Om deze vragen te beantwoorden, passen we volgende onderzoeksmethoden toe. In een eerste fase brengen we bestaande inzichten rond burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid in kaart (hoofdstuk 1). Vervolgens ontwikkelen we een typologie om de bestaande initiatieven op een gestructureerde manier weer te geven (hoofdstuk 1). Daarna maken we een inventarisatie van concrete burgerparticipatieprojecten inzake veiligheidsbeleid in België en het buitenland (hoofdstuk 2). Vervolgens gaan we op basis van de literatuur rond burgerparticipatie na welke voorwaarden als essentieel beschouwd worden voor het slagen van burgerparticipatie-projecten (hoofdstuk 3). Uit de lijst die we opstelden in hoofdstuk 2 selecteren we een aantal specifieke cases, die we op een meer diepgaande manier analyseren (hoofdstuk 4). Op basis daarvan ontwikkelen we uiteindelijk een afstemmingskader, dat door de lokale korpsen en besturen kan worden gebruikt om te beslissen welke vorm van interactief beleid in een bepaalde situatie het meest geschikt is (hoofdstuk 5). Dit afstemmingskader laten we ten slotte becommentariëren door een aantal experts en betrokken actoren in twee focusgroepen. Onder ‘burgerparticipatie’ verstaan we in dit onderzoek “activiteiten die door de burger en/of door de overheid in samenwerking met de burger1 ondernomen2 worden om op gemeentelijk of meer wijkgebonden3 niveau, ongeacht de fase in het besluitvormingsproces4, onveiligheid of 1

http://www.sln.be/documenten/documents/1.0_Federaal_regeerakkoord_2003_10_07_000.pdf http://www.sln.be/documenten/documents/Vlaams_regeerakkoord_2004-2009.doc 3 http://www.vancau.be/getfile.php?id=6&site=1 2

8

onveiligheidsgevoelens (al dan niet gerelateerd aan een gebrek aan leefbaarheid) te verminderen 5”. In deze definitie zijn een aantal concepten van cruciaal belang. We bespreken ze hieronder verder in detail. 1. De burger: In de definitie die Pröpper (2006) geeft aan burgerparticipatie, wordt onder ‘de burger’ zowel individuele burgers, maatschappelijke organisaties als bedrijven verstaan. Wij zullen ons in dit onderzoek richten op de individuele burger en de burger in verenigingsverband. 2. Activiteiten die door de burger en/of door de overheid in samenwerking met de burger ondernomen worden: In de meeste definities van burgerparticipatie (De Rynck, 2007; Wagenaar, 2005) wordt benadrukt dat burgers het initiatief nemen. Wij sluiten ons echter aan bij Pröpper (2006), die aangeeft dat burgerparticipatie ook kan betekenen dat burgers deelnemen aan beleidsprocessen, die dus door overheden worden opgezet, maar in wisselwerking met de burger worden gerealiseerd. 3. Op gemeentelijk of meer wijkgebonden niveau: Traditioneel wordt het lokaal bestuur gezien als het meest burgernabije bestuur (Verlet & Reynaert, 2004). Burgerparticipatie is het gemakkelijkste te verwezenlijken op het niveau waar de afstand tussen burger en bestuur het kleinst is (Steward, 1996). Hier is de sociale betrokkenheid relatief sterk en kan maatschappelijke verantwoordelijkheid gemakkelijker worden opgenomen. We zullen in ons onderzoek echter ook initiatieven van burgerparticipatie betrekken die niet gericht zijn op heel de gemeente, maar eerder op een bepaalde buurt of wijk. Een wijk is een grootschalige bestuurlijke eenheid. Een buurt is moeilijker te definiëren, omdat het gaat om een subjectief gevoel, de belevingswereld van de bewoners zelf. Die belevingswereld wordt door verschillende factoren bepaald. De buurt is verschillend voor elke bewoner en verandert als functie van de individuele levensloop. Voor kinderen speelt de eigen straat een hoofdrol, terwijl voor middelbare scholieren de buurt aan een veel wijdere omgeving refereert. Voor veel senioren krimpt de buurt weer in tot de beloopbare afstanden (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, 2005). 4. Fase in het besluitvormingsproces: Initiatieven van burgerparticipatie kunnen in elke fase van het besluitvormingsproces genomen worden. De zogenaamde beleidscyclus splitst het beleidsproces op naar verschillende fases die een ideaaltypisch beleidsproces doorloopt (Parsons, 1995): a. Agendering: Een maatschappelijk probleem wordt gedefinieerd en op de politieke/bestuurlijke agenda geplaatst. Door burgers hier te laten participeren, geef je hen de mogelijkheid onderwerpen die zij belangrijk vinden een plek op de politieke/bestuurlijke agenda te geven. In deze fase ligt de kiem voor nieuw beleid, door burgers hier te laten participeren komt men tegemoet aan veelgehoorde klacht dat politiek/bestuur niet weet wat er speelt bij de gewone burger. b. Analyse/beleidsvoorbereiding: Het probleem verder definiëren en kaderen, en het zoeken naar oplossingsalternatieven. Deze fase is voor burgerparticipatie één van de meest succesvolle, aangezien hier nog het meeste richting kan gegeven worden aan het beleid.

9

c. Beleidsontwerp/besluitvorming: Een beleidsdocument wordt geformuleerd om tot een beslissing te komen. d. Implementatie/beleidsuitvoering: Het beleid wordt in de praktijk omgezet. e. Toezicht en evaluatie: Toezicht op de voortgang van de implementatie, de evaluatie van de uiteindelijke impact en de evaluatie van kosten versus baten. 5. Onveiligheid of onveiligheidsgevoelens (al dan niet gerelateerd aan een gebrek aan leefbaarheid) verminderen: Elchardus (2005) onderscheidt drie dimensies binnen het concept (on)veiligheid: -

objectieve of feitelijke onveiligheid subjectieve onveiligheid of onveiligheidsgevoelens mogelijke onveiligheid of onveiligheidsrisico’s

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat niet zozeer criminaliteit in enge zin (kans op slachtofferschap) een impact heeft op het (on)veiligheidsgevoel. Het zijn eerder variabelen als overlast, buurtwanorde, vandalisme en andere uiterlijke tekenen van verloedering die een negatieve invloed hebben (Elchardus, de Groof & Smits, 2005; Van den Broeck & Raes, 2000). Daarom zullen we ook projecten bij het onderzoek betrekken die zich meer richten op leefbaarheid. Van het begrip ‘leefbaarheid’ is geen eenduidige definitie te vinden. Het concept wordt gebruikt om aan te geven hoe aantrekkelijk en/of geschikt een gebied of gemeenschap is om er te wonen of te werken. Twee aspecten worden er vaak mee verbonden: veiligheid en sociale cohesie. In de sfeer van buurtbeheer duidt het begrip meestal ‘de afwezigheid van overlast’ aan (Veenhoven, 2000). Samen met het Begeleidingscomité werd wel beslist dat niet alle sociale initiatieven onder de noemer leefbaarheid kunnen geplaatst worden en dat de focus in ons onderzoek op overlast en criminaliteit moet liggen. In dit eerste hoofdstuk geven we de belangrijkste componenten van het veiligheidsbeleid weer. Vervolgens bekijken we de mogelijke doelstellingen van burgerparticipatie en gaan we op zoek naar een geschikte typologie om de bestaande initiatieven in onder te brengen. Ten slotte zetten we de factoren die bepalend zijn voor het succes of falen van burgerparticipatieprojecten op een rijtje. Hieruit leiden we ons analysekader af dat gebruikt zal worden bij de analyse van de geselecteerde cases.

1.2 Veiligheidsbeleid Veiligheid staat steeds hoger op de maatschappelijke en politieke agenda. De druk op de overheid om iets te doen aan onveiligheid is de laatste decennia enorm toegenomen. Een gevolg hiervan is dat de politie overbevraagd geraakt en zich een discussie rond kerntaken opdringt (Cachet & Ponsaers, 2007). Tegen deze tendens ontstaat een tegenbeweging die een sterker vertrouwen op maatschappelijke zelfredzaamheid dan op overheidssturing en –interventie promoot. Dit is gegroeid vanuit de idee dat als mensen zélf mee instaan voor veiligheid, de effectiviteit vergroot wordt. De idee van een door de overheid maakbare samenleving wijkt voor een beeld waarin de overheid naast en met

10

veel andere partners probeert iets tot stand te brengen. De hiërarchische sturing wijkt voor een meer horizontale sturing, een diffuus netwerk waarin veel relaties tussen veel en veelsoortige actoren zorgen voor een hoge mate van complexiteit. Het wordt moeilijk om één enkele actor verantwoordelijk te stellen voor het realiseren van veiligheid. Deze door governance geïnspireerde visie op veiligheids(beleid) ligt aan de grondslag van grote delen van het lokale veiligheidsbeleid. Samenwerking met veel andere partijen staat voorop en de verantwoordelijkheden zijn diffuus4 (Cachet & Ponsaers, 2007). In deze context werd het concept integraal veiligheidsbeleid geïntroduceerd. Integraal veiligheidsbeleid is een beleid om criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun aspecten in een zo breed mogelijke context te benaderen. Veiligheid ontstaat pas door een integrale aanpak (vanuit verschillende invalshoeken benaderen) en een geïntegreerde aanpak (gezamenlijke werking van alle belanghebbenden) (Ponaers, Meert & Devroe, 2006). Dit is echter een bestuurlijke invulling van het concept, waarbij onvoldoende aandacht gegeven wordt aan de veiligheidsbeleving vanuit het perspectief van de burger (De Haan, 1996). Integraal en geïntegreerd betekent dat enerzijds een beleid wordt nagestreefd dat zijn basis vindt in en impact moet hebben op alle aspecten van de veiligheidsketen en anderzijds dat dit beleid alle mogelijke actoren erbij betrekt. Het integrale aspect van een veiligheidsbeleid kan dan ook worden gedefinieerd als het in kaart brengen van alle deelaspecten van de fenomenen die vallen onder de noemer ‘onveiligheid’ (Ponsaers, Meert & Devroe, 2006). De zorg voor veiligheid is verschoven van exclusieve taak van de politie naar een gedeelde verantwoordelijkheid tussen een groot aantal publieke en private partijen (Ponaers e.a., 2006) en krijgt op lokaal niveau vorm in een groeiend aantal samenwerkingsverbanden en netwerken. Meer dan voorheen worden niet-politionele partners in veiligheidsbeleid betrokken: “veiligheidszorg is een brede verantwoordelijkheid voor alle participanten in de moderne samenleving” (Muller, 2004). Gemeenschapsgerichte politiezorg (community-oriented policing) is ontstaan als reactie op het traditionele model, waarbij een reactieve houding bij de politie centraal stond. Binnen dit model werd een symptoombenadering gehanteerd, waarbij minder aandacht besteed werd aan achterliggende oorzaken. De wet werd te veel beschouwd als een doel op zich en minder als een middel om veiligheid te bevorderen. Verder stond de politie in een nogal geïsoleerde positie en los van de bevolking. Het gevolg was dat de werking van de politie minder effectief en efficiënt was. De ontevredenheid over de politie was het grootst bij slachtoffers en op gebied van criminaliteitsbeheersing (Monjardet, 1996). Gemeenschapsgerichte politiezorg is de wil om de relaties tussen de bevolking en de politie opnieuw aan te knopen, door van de vragen en behoeften van de bevolking de politieprioriteiten te maken, zonder daarom blindelings de verzuchtingen van de burger te volgen (Monjardet, 1996; Cachet & Ponsaers, 2007). Tevredenheid over de politie hangt immers zowel af van de tevredenheid over de kwaliteit van de dienstverlening als van de verwachtingen die burgers hebben. ‘Community policing berust op een ruime aanpak van de veiligheid en de leefbaarheid. Het beoogt een meer in de samenleving geïntegreerde politie, die ter beschikking staat van de burger(s) en die, samen met de gemeenschappen, zoekt naar oplossingen die de lokale 4

Daarom hebben we er bij de analyse van onze cases ook voor geopteerd zoveel mogelijk verschillende actoren te bevragen.

11

omstandigheden van de oorzaken van onveiligheid voor ogen houden’ (Bruggeman, Van Branteghem & Van Nuffel, 2007). Community policing draait dus rond het rekening houden met de behoeften en verzuchtingen van de burger, maar dit wordt nog niet altijd in de praktijk omgezet. In de Belgische context wordt community policing opgevat als bestaande uit 5 pijlers. - externe oriëntering: politie is in de maatschappij geïntegreerd en zich bewust van wat er leeft; - probleemoplossend werken: politie identificeert en analyseert de mogelijke oorzaken van criminaliteit; - partnerschap: de politie is niet alleen verantwoordelijk, ze werkt samen met diverse partners; - verantwoording: politie legt verantwoording af; - bekwame betrokkenheid: mogelijkheden creëren om gezamenlijk veiligheidsproblemen aan te pakken (Omzendbrief CP 1 van 27 mei 20035). Het concept ‘community policing’ doet echter vragen rijzen. Het zou bij burgers de indruk wekken dat ze door de politie en de overheid worden aangezet om zonder veel ondersteuning zelf samenlevingsproblemen op te lossen en voor sociale controle te zorgen in de buurt6 (Van den Broeck & Raes, 2000). Daarnaast zou het te hoge verwachtingen creëren waardoor de indruk gewekt wordt dat het een recept is voor de oplossing van elk probleem (Brodeur, 1998). Toch zijn er ook positieve kanten. Uit onderzoek van Aranowitz (1997) blijkt dat burgers meer betrokken raken bij de identificatie van problemen in hun buurt, dat de relatie tussen burgers en de politie verbetert en dat ook de zelfredzaamheid van burgers verbetert. Daarnaast daalt de criminaliteit en neemt de aangiftebereidheid van de bevolking toe.

1.3 Doelstellingen en typologie burgerparticipatie-initiatieven Doelstellingen Wat zijn mogelijke doelstellingen van burgerparticipatie? We vatten hier de doelstellingen samen die het meest naar voren geschoven worden in beleidsdocumenten. Deze doelstellingen zijn echter niet altijd empirisch onderzocht. De belangrijkste doelstellingen van burgerparticipatie zijn -

De inhoudelijke verrijking van het beleid bij opmaak en uitvoering. Het vergroten van draagvlak of steun voor beleid (Van de Ven, 1980). Uit onderzoek van De Graaf (2007) blijkt dat hoe hoger de mate van interactief beleid is, hoe groter het draagvlak wordt. Interactief beleid dicht vooral de kloof tussen het bestuur en professionele burgers (vertegenwoordigers van organisaties die het

5

Omzendbrief CP 1 van 27 mei 2003 betreffende Community Policing, definitie van de Belgische interpretatie van toepassing op de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus. 6 Dit neveneffect kan zich ook voordoen bij projecten van burgerparticipatie.

12

-

systeem van de gemeente goed kennen), en niet zozeer de kloof met de doorsnee burger (De Graaf, 2007). Het verbeteren van de democratie en het imago van de overheid (Pröpper & Steenbeek, 1999). Uit onderzoek van Tyler (1990) bleek echter dat eigenlijke participatie weinig impact had op de tevredenheid bij burgers en de legitimiteit van de overheid, maar dat het geloof dat men kon participeren en dat de overheid moeite deed burgers bij de zaak te betrekken, een veel sterker (positief) effect had op de tevredenheid en de legitimiteit: de symbolische rol van participatie bleek belangrijker te zijn dan de instrumentele rol.

Als het gaat over veiligheidsbeleid, is het doel van burgerparticipatie doorgaans onveiligheid en onveiligheidsgevoelens te verminderen door (Webler, 1995): -

-

Het bewustzijn van risico op misdaad te vergroten. Daar staat tegenover dat burgerinitiatieven de mogelijkheid geven tot informele discussies tussen participanten over hun slachtofferervaringen. Indirect slachtofferschap7 kan het angstniveau in negatieve zin beïnvloeden; de betrokkenheid van de gemeenschap aan te moedigen in lokale veiligheidsissues; reële en potentiële veiligheidsproblemen te identificeren; preventie-inspanningen te coördineren; bewoners meer te betrekken bij de wijk om de sociale cohesie8 te vergroten; de politie meer te betrekken bij hun wijk .

Typologie Om in het volgende hoofdstuk het overzicht van bestaande initiatieven inzake veiligheid en leefbaarheid op een gestructureerde manier te kunnen weergeven, gaan we op zoek naar een geschikte typologie. Degraeuwe (2002) maakt het onderscheid tussen tegenwerkende initiatieven en aanvullende initiatieven. Tegenwerkende initiatieven zijn antwoorden van burgers op het (gepercipieerd) falen van instellingen die verantwoordelijk zijn voor veiligheid. Deze opereren autonoom en hebben eigen methodes en doelstellingen. Een voorbeeld hiervan zijn burgerwachten. Dit soort initiatieven zijn echter in strijd met de vigerende wetgeving. Burgerwachten worden niet toegelaten. Aanvullende initiatieven willen samenwerken met de instellingen: de initiatiefnemers schrijven het falen daarvan toe aan een tekort aan middelen. Een voorbeeld hiervan zijn de buurtinformatienetwerken (BIN’s). 7

Vb. de familie van iemand die beroofd werd, zijn indirecte slachtoffers. Sociale cohesie is een meerduidig en meerdimensionaal begrip, dat verwijst naar de deelname aan het maatschappelijke leven, de sociale contacten die mensen onderling onderhouden, maar ook naar hun oriëntatie op collectieve normen en waarden. Het kan bekeken worden vanuit de maatschappij (of delen van de maatschappij) en vanuit het individu. Vanuit het oogpunt van de maatschappij gaat het dan voornamelijk over de interne samenhang, terwijl het vanuit het oogpunt van het individu gaat over de deelname aan het maatschappelijke leven (de Hart, 2002, pp. 7-12).

8

13

Tops en van Ostaaijen (2006) ontwikkelden de zogenaamde burgerparticipatiematrix. Deze matrix heeft een productiekant en een perceptiekant. Aan de productiekant wordt voorgesteld wat bewoners bijdragen aan de productie van veiligheid: dragen ze bij als individu (vb. sloten plaatsen), samen met andere bewoners (vb. BIN), of samen met de overheid (vb. praten over invulling wijkveiligheidsactieprogramma)? Aan de perceptiekant wordt weergegeven hoe burgers veiligheid beleven. Daarbinnen wordt een onderscheid gemaakt tussen activiteiten met een directe link naar veiligheid (vb. beveiliging woning), activiteiten op gebied van leefbaarheid (vb. organiseren van buurtactiviteiten) en activiteiten op gebied van beeldvorming (vb. praten met buren). Schematisch ziet de matrix er als volgt uit: Tabel 1: Bewerkte burgerparticipatiematrix van Tops & Van Ostaaijen Veiligheid Leefbaarheid Overheidsplannen om Overheidsacties om Overheidsveiligheid te vergroten sociale cohesie te initiatieven vb. politiecafé

vergroten vb. wijkbabbels

Burgerinitiatieven

Bewoners versterken gezamenlijk hun veiligheid vb. verkennende wandelingen

Gemeenschappelijke actie van bewoners ter bevordering van sociale cohesie en veiligheid vb. buurtvaders

Individuele burgerinitiatieven

Bewoners verbeteren hun eigen veiligheid vb. alarm installeren

Bewoners stemmen hun gedrag beter op elkaar af vb. praatje maken met de buren

Beeldvorming Berichtgeving van de overheid om de veiligheidsperceptie te beïnvloeden vb. verspreiden jaarrapport Burgers beïnvloeden elkaar rondom bepaalde thema’s of gebeurtenissen, al dan niet via media vb. Kaffee Detinee (waarbij burgers uitgenodigd worden een kijkje te nemen in een gevangenis, om zo hun perceptie van gevangenen bij te stellen) Bewoners worden beïnvloed door wat zij zelf horen of zien, via media of andere bewoners vb. burgers lezen folder van lokale politie over vakantietoezicht

We zullen deze matrix hanteren omdat deze de belangrijkste concepten uit de literatuur goed weerspiegelt en omdat het praktisch ook toelaat de initiatieven nuttig te classificeren9. In bijlage zit een andere mogelijke matrix, die de beleidscyclus combineert met de participatieladder (Pröpper & Steenbeek, 1999).

9

Initiatieven waarbij burgers bijdragen als individu (alleen, en niet in samenwerking met anderen) (vb. door aangepaste sloten te laten installeren), leken ons - na overleg in het Begeleidingscomité – in de context van dit onderzoek minder relevant, omdat het om te particuliere initiatieven gaat. Daarom gebruiken we in het volgend hoofdstuk een aangepaste versie van deze matrix.

14

2. Overzicht initiatieven in België, aangevuld met beste praktijken uit het buitenland Er bestaat een grote verscheidenheid aan projecten rond burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid. In dit hoofdstuk geven we hiervan een overzicht. We focussen ons hierbij op projecten in België, aangevuld met voorbeelden van goede praktijken uit het buitenland10. We richten ons daarbij op projecten die onder een of andere vorm ook in België bestaan. Bij de zoektocht naar projecten in België kregen we hulp van de Koning Boudewijnstichting (KBS), die lokale projecten gericht op het verminderen van onveiligheidsgevoelens ondersteunt door subsidies. Van deze projecten werden ons de evaluatieverslagen beschikbaar gesteld. Een andere belangrijke informatiebron was de website van de Belgische federale politie (www.infozone.be), waar informatie per politiezone terug te vinden is. Ten slotte hebben we nuttige informatie gekregen over lopende projecten in binnen- en buitenland van arrondissementscommissaris Kaat Boon (provincie Vlaams-Brabant), dr. Sybille Smeets (ULB) en onderzoeker Ruben Scholte (VU Amsterdam). Vooraf moet echter worden opgemerkt dat het in kaart brengen van burgerinitiatieven niet evident is. Ten eerste gaat het vaak om decentrale initiatieven, waarvan geen centrale registratie bestaat. Ten tweede worden verschillende benamingen gebruikt om soortgelijke projecten aan te duiden en vinden verschillende projecten onder dezelfde noemer plaats. Ten derde is het vaak niet duidelijk of een project momenteel nog loopt. Het merendeel van de projecten waar we via de Koning Boudewijnstichting mee in contact kwamen, werden in 2005 geëvalueerd11. In de evaluatierapporten werd echter niet aangegeven of het project nog verder gezet werd of niet. Ook bij de projecten die we zelf via andere contacten of op het internet vonden, is het niet altijd duidelijk wat de huidige status ervan is. We concentreren ons op projecten die momenteel nog lopen of nog niet zo lang geleden afgelopen zijn12. Een vierde probleem waar we mee geconfronteerd werden, is het gebrek aan evaluaties van de projecten die we weergeven. De projecten die we via de Koning Boudewijnstichting leerden kennen, vormden zoals gezegd wel het voorwerp van een evaluatie. Deze evaluaties bestonden uit een beschrijving van het project, waarbij doelgroep, doelstellingen en betrokken partners aangegeven worden. Verder werden de zichtbare resultaten besproken en de resultaten die verwacht werden op lange termijn, alsook de betrokkenheid die bij de verschillende partners (waaronder burgers) ervaren werd. Deze evaluaties werden echter uitgevoerd door de initiatiefnemers zelf. Bovendien was de evaluatie erop gericht het ontvangen van de subsidies te rechtvaardigen. Deze twee elementen maken dat we niet over objectieve evaluaties kunnen spreken. Van de projecten die we via andere bronnen leerden kennen, waren zo goed als nooit formele evaluaties voorhanden. Als er een vorm van evaluatie beschikbaar was, ging het om beschrijvingen, gebaseerd op subjectieve ervaringen en niet op cijfermateriaal of meer verifieerbaar materiaal.

10

Hierbij richtten we ons vooral op Groot-Brittannië en Nederland omdat daar een groot aantal relevante voorbeelden te vinden waren. 11 Een aantal projecten werden echter nog niet geëvalueerd, omdat ze nog niet zo lang geleden opgestart zijn. 12 Ook projecten die reeds afgelopen zijn, zijn nuttig om te zien welke soort methodes er bestaan.

15

Om de verschillende burgerinitiatieven te ordenen, maken we gebruik van de door ons aangepaste burgerparticipatiematrix van Tops en van Ostaaijen (2006) (cf. paragraaf 1.3). Deze matrix heeft een productiekant en een perceptiekant. Aan de productiekant wordt voorgesteld wat bewoners bijdragen aan de productie van veiligheid: dragen ze bij als individu, samen met andere bewoners, enerzijds of samen met de overheid anderzijds? Initiatieven waarbij burgers bijdragen als individu (alleen, en niet in samenwerking met anderen) (vb. door aangepaste sloten te laten installeren), leken ons - na overleg in het Begeleidingscomité – in de context van dit onderzoek minder relevant, omdat het om te particuliere initiatieven gaat. Daarom hebben we dit deel van de matrix geschrapt. Aan de perceptiekant wordt weergegeven hoe burgers veiligheid beleven. Daarbinnen wordt een onderscheid gemaakt tussen activiteiten met een directe link naar veiligheid, activiteiten op gebied van leefbaarheid en activiteiten die een invloed hebben op de beeldvorming bij burgers. In de cellen van de matrix13 maken we, gebaseerd op de participatieladder van Pröpper en Steenbeek14 (1999), een onderscheid tussen - Informatie: Burgers worden geïnformeerd, maar mogen niet meepraten en niet meebeslissen. - Consultatie: Burgers mogen meepraten, maar het bestuur beslist. - Participatie: Burgers hebben een inbreng bij het beslissen. Om de plaatsing van het initiatief te bepalen, kijken we naar de hoofdactiviteit. Een initiatief waarbij de hoofddoelstelling is burgers te informeren en een nevendoelstelling is feedback te krijgen op bijvoorbeeld het politieoptreden, plaatsen we bij ‘informatie’. Verschillende initiatieven komen onder licht gewijzigde vorm terug in verschillende cellen van de matrix, zoals bijvoorbeeld de wijkbabbels, die zowel door de overheid als door burgers georganiseerd worden, en die zowel gericht kunnen zijn op praten over veiligheid als op praten over sociale cohesie en leefbaarheid. Deze initiatieven worden in verschillende cellen geplaatst. We geven in de matrix kort weer welke initiatieven in de verschillende cellen horen, waarna we systematisch de diverse projecten toelichten. Bij de toelichting duiden we ook die projecten aan die door de Koning Boudewijnstichting gesubsidieerd werden (en die we dan ook meestal via die weg leren kennen hebben). Waar mogelijk geven we kort de doelstellingen, eventuele resultaten, belangrijkste succesfactoren en eventuele moeilijkheden van het project of een groep initiatieven weer. Hiervoor baseren we ons op de beschikbare evaluaties, maar het is belangrijk hierbij in het achterhoofd te houden dat het hier zo goed als altijd om evaluaties door de initiatiefnemers zelf gaat. Wanneer er toch meer objectieve evaluaties gebeurd zijn, onder de vorm van enquêtes onder omwonenden of grootschalige bevragingen bij betrokkenen, geven we dit aan.

13

We zullen verderop zien dat er niet in elke cel voorbeelden van initiatieven gevonden werden onder zowel informatie, consultatie als participatie. 14 Pröpper en Steenbeek (1999) onderscheiden eigenlijk vijf niveaus van participatie die wij in navolging van Van Audenhove (2005) hier voor de eenvoud tot de kern van drie herleiden (informatie, consultatie, participatie). De initiële indeling behelst: (1) informeren (burgers worden op de hoogte gehouden van genomen beslissingen); (2) consulteren/raadplegen (overheid bepaalt beleidsrichting en de burger is gesprekspartner. De resultaten van deze consultatie zijn mogelijke bouwstenen voor het beleid); (3) adviseren (burgers kunnen problemen aandragen en oplossingen formuleren. Bij de uiteindelijke besluitvorming kan er wel van worden afgeweken); (4) coproduceren (burger en overheid komen samen een probleemagenda overeen, gaan samen op zoek naar oplossingen en de overheid verbindt zich tot deze oplossingen); (5) meebeslissen (de beleidsontwikkeling wordt overgelaten aan burgers, overheid neemt de resultaten over).

16

Tabel 2: Overzicht binnenlandse projecten met enkele buitenlandse voorbeeldcases Veiligheid Leefbaarheid Beeldvorming Overheidsinitiatieven

-

Informatie   o o

-

Consultatie o o

-

o o

o o

o

-

-

Wijkbabbels Verkennende   wandelingen

Participatie o

o

Buurtspin  

o o

Wijkbabbels VITAAL  Wijk

o

Integrerende   projecten Leefbaarheids-­‐ teams  (NL) Mensen   maken   de   stad  (NL)

-

Participatie

o

Informatie   o

Consultatie

o

-

Samen   voor   een   veilig  gevoel  

Consultatie o o

-

-

Informatie  

o

Communica-­‐ tieplan   Verspreiden   jaarrapport  

 

Burgers   delen   informatie   met   politie Integrerende   projecten Buurtpreventie-­‐ projecten  (NL) Safer   neighbourhood   Project  (GB)

Informatie   o

-

Praatcafé Verkennings-­‐ wandelingen Straattoneel Veiligheidsscan

-

Participatie o

Burgerinitiatieven

Mobiliserende   projecten   Kennisvergro-­‐ tende  projecten  

Integrerende   projecten

Informatie   o

-

Consultatie

-

Participatie

o

Wijkbabbels

o

Integrerende   projecten Buurtvaders Buurtbemiddeling

o o

-

Radio-­‐uitzending   vrije  radio  

Informatie   o

Kaffee  Detinee  

2.1 Overheidsinitiatieven Onder ‘overheidsactiviteiten’ verstaan we die projecten waarbij het initiatief bij de overheid ligt (gemeente, politie,…).

2.1.1 Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van veiligheid Informatie Hier plaatsen we initiatieven die erop gericht zijn de burger te informeren over veiligheid en wat hij zelf kan doen om zijn veiligheid te verbeteren,… 17

-

Mobiliserende projecten: initiatieven om burgers aan te sporen zelf hun verantwoordelijkheid te nemen o Senioren en Veiligheid Amsterdam (Nederland): De politie geeft senioren voorlichting over inbraakpreventie, weerbaar gedrag,… De doelstelling is onveiligheidsgevoelens bij ouderen te verminderen door hun kennis over feitelijke onveiligheid te vergroten en hun weerbaarheid te versterken door hen te leren wat ze zelf kunnen doen om hun veiligheid te vergroten (vb. voorlichting over veilig sluitwerk en weerbaar gedrag). Resultaat: Het initiatief loopt al 10 jaar en de onveiligheidsgevoelens onder de deelnemers zouden al aanzienlijk verminderd zijn, alsook het feitelijke aantal slachtoffers (Stichting CABO, 2007). o Campagne Nederland Veilig (Nederland): Campagne informeert burgers over maatregelen die de overheid neemt om de veiligheid op straat te vergroten. Maar vraagt ook aan burgers om zelf een bijdrage te leveren. Burgers krijgen tips die bijdragen aan hun veiligheid (vb. laat je niet afleiden als je geld afhaalt,…). Een evaluatie van dit project ontbreekt.

-

Kennisvergrotende projecten: initiatieven gericht op het vergroten van de kennis van burgers o Veiligheid Voorop (Leidschendam-Voorburg, Nederland): digitaal veiligheidsloket, geopend door de gemeente, waarop burgers alle informatie betreffende veiligheid kunnen terugvinden. Op de website krijgen de bewoners de mogelijkheid hun opmerkingen en meningen te geven. o Burgeracademie (Amsterdam-Amstelland, Nederland): Cursus waar burgers geleerd wordt hoe de politie werkt en hoe ze de politie kunnen helpen. De deelnemers maken excursies naar de meldkamer en het trainingscentrum van de politie. De doelstelling is feedback te krijgen van de burger over het functioneren van het korps en signalen opvangen over wat er speelt in een wijk. Resultaat: Door dit initiatief zouden burgers zich serieus genomen voelen en zou de positieve beeldvorming over de politie toenemen (Blom & Lugtmeijer, 2007). Succesfactor: Het accent ligt op de dialoog als gespreksvorm (de bedoeling is te leren van elkaars standpunten in plaats van op de eigen standpunten te blijven staan Blom & Lugtmeijer, 2007).

Consultatie Hieronder vallen projecten waarbij de burger niet enkel geïnformeerd wordt door de overheid, maar ook zelf de kans krijgt problemen aan te geven en oplossingen te suggereren. - Praatcafé: Er worden verschillende varianten toegepast. De essentie ervan is dat burgers in een informele sfeer in gesprek kunnen gaan met elkaar, de politie en/of de gemeente, en dit op initiatief van de gemeente of de politie. De doelstelling is steeds te achterhalen in welke mate er een onveiligheidsgevoel leeft, welke oorzaken dit heeft en welke oplossingen er eventueel zijn.

18

Mogelijke resultaten zijn dat de verstandhouding tussen de burger en de politie verbetert, dat de politie en/of de gemeente betere inzichten krijgt in het onveiligheidsgevoel van de burger en dat mogelijke oplossingen voor bepaalde problemen aangedragen worden. Belangrijke succesfactoren bij dit soort initiatieven is het persoonlijk uitnodigen van mogelijke deelnemers, het communiceren over wat er met de resultaten gebeurd is en de professionele begeleiding van de gesprekken (Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, 2007; Elliott e.a., 2006). Een aantal voorbeelden: o Initiatiefnemer: gemeente § Mots à maux pour plus de sécurité (Frasnes-Lez-Gosselies)(KBS): praatgroepen die in verschillende wijken van de stad georganiseerd worden door de gemeente, waarbij bewoners zich kunnen uiten over onveiligheidsgevoelens,… § Dix rencontres citoyennes pour diminuer le sentiment d’insécurité (Luik)(KBS): wijkgesprekken gericht op senioren en mensen met een leefloon. o Initiatiefnemer : politie (KBS) § Zuiderterras (PZ Zuiderkempen, Herselt) § Inventariserende buurgesprekken (PZ Aalter/Knesselare) § Wijkbabbels (Kortenberg, Sint-Pieters-Leeuw, Beersel, Gooik, Asse, Bertem, Opwijk, Wemmel, Sint-Pieters-Leeuw,…) § Politiecafé (PZ Herent-Kortenberg) o Voorbeelden uit Nederland § Curatorium (Amsterdam-Amstelland): politie komt samen met vertegenwoordigers uit de wetenschappelijke wereld en prominenten uit de Amsterdamse samenleving om over relevante onderwerpen te spreken. § Feedback-panel (korps Drenthe): op initiatief van het korps wordt aan een selectie burgers in een gezamenlijke sessie vragen voorgelegd waarop het korps een antwoord wil. § Klantenpanel Buurt Veilig (Korps Ijselland, gemeente Deventer): deelnemende burgers beslissen over de prioriteiten van het politieteam en kunnen een deel van de beschikbare uren van de politie toedelen aan problemen die zij in de wijk ervaren. § Wijktafels: ontmoetingen op buurtniveau. Als er bepaald probleem heerst (vb. junks in portieken), dan organiseert de politie een dergelijke wijktafel. -

Verkenningswandelingen: Deze methode houdt in dat burgers een wandeling door een bepaald gebied maken, waarbij ze kunnen aangeven op welke plaatsen ze zich onveilig voelen, waardoor dit veroorzaakt wordt, op welke manier dit kan vermeden worden,… De doelstelling is bij burgers zelf te achterhalen waar ze zich onveilig voelen. Mogelijke resultaten zijn dat concrete oplossingen aangedragen voelen, dat betrokkenen zich serieus genomen voelen,… Belangrijke succesfactoren zijn de aanwezigheid van structurele opvolging van de resultaten en het voorzien van middelen om de aangedragen oplossingen uit te voeren (Blom & Lugtmeijer, 2007). o Marches exploratoires (Luik)(KBS): georganiseerd door de stad en specifiek gericht op vrouwen 19

-

-

o Veiligheidsschouw (Nederland) o Varianten: § Kleurenkaart (Nederland): op een kaart geven burgers aan waar ze zich onveilig voelen; § Fotomethode (Nederland): bewoners nemen foto’s van plaatsen in hun wijk waar ze zich (on)veilig voelen Straattoneel: Project in Luik Acteurs de la place (KBS), waar door middel van een theatervoorstelling op straat die clichés van het multiculturele samenwonen toont, een debat op gang gebracht wordt met omstaanders, waarbij zij de kans krijgen problemen te signaleren en oplossingen aan te brengen. De doelstelling is bevolking en betrokken diensten dichter bij elkaar te brengen. Resultaat: Bij de zes voorstellingen die reeds georganiseerd werden, werden ongeveer 500 participanten betrokken. Iedereen kreeg de kans het woord te nemen (drugsverslaafden, skaters, pendelaars). Moeilijkheid: De gemeente was niet betrokken bij het project (Bonjean, 2005). Veiligheidsscan: individuele bevraging (in tegenstelling tot de vorige methodes, waar mensen met elkaar in discussie kunnen gaan). Methode om de ervaringen, verwachtingen en suggesties van de bevolking in verband met veiligheid, verkeer en leefbaarheid in kaart te brengen. De doelstelling is te meten hoe inwoners veiligheid en leefbaarheid ervaren en verwachtingen en suggesties van de bevolking in verband met veiligheid, verkeer en leefbaarheid in kaart brengen. Resultaat: Door de bevraging krijgt de lokale overheid een duidelijker en soms confronterend beeld van de veiligheidsproblematiek, wat haar alert houdt. (Toegepast in Tongeren, PZ Beringen-Ham-Tessenderlo) Succesfactoren: Het vergt veel tijdscapaciteit qua voorbereiding en verwerking van de gegevens. Er is een goede briefing nodig van de enquêteurs en controle op hun werk. De gegevens moeten op een eenvormige manier verwerkt worden (Van Craen & Ackaert, 2006).

Participatie Hieronder vallen projecten waarbij burgers deelnemen aan het beleid, waarbij ze oplossingen mee in de praktijk brengen. - Initiatieven waarbij burgers gevraagd wordt informatie met de politie te delen. De doelstelling hierbij is burgers tot een partner maken in de strijd tegen criminaliteit, de tevredenheid van burgers over de werking van de politie vergroten en preventieve boodschappen verspreiden om op die manier criminaliteit te voorkomen. Mogelijke resultaten zijn dat de relatie met de politie verbeterd wordt en preventief gedrag bij burgers gestimuleerd wordt. Succesfactoren: Er moet bereidwilligheid aan de basis zijn en samenwerkingsbereidheid (Scholte, 2007; Blom & Lugtmeijer, 2007). o Buurtinformatienetwerk (BIN) (KBS): een gestructureerd samenwerkingsverband tussen burgers (of een specifieke groep zoals zelfstandigen) en de lokale politie in een afgelijnd gebied met ondersteuning door de lokale overheid. Vb. Lochristi, PZ pays de Herve,… o Nieuwsflash: bewoners van de zone ontvangen elke werkdag een e-mail met informatie over verdachte handelingen en meldingen die zich binnen de zone 20

-

hebben voorgedaan. Aan deze e-mail is een meldingsfiche toegevoegd waarmee de burgers meer informatie over verdachte toestanden kunnen signaleren aan de politie. Vb. PZ Demerdal o Stop Crime (GB): via SMS en e-mail worden bewoners verwittigd als er iets gebeurt en gevraagd relevante voorvallen of aanwijzingen te melden. o Burgernet (Nederland): burgers worden door de politie gebeld als er een zoekactie in hun omgeving gaat plaats vinden (na diefstal, doorrijden na aanrijding, geweld, zedendelicten, vermiste personen) en krijgen een ingesproken bericht te horen met een signalement of bijzonderheden. Als een gealarmeerde deelnemer dan iets relevant ziet of hoort, kan hij via een speciaal telefoonnummer contact opnemen met de meldkamer. o SMS-Alert (Nederland): deelnemers ontvangen sms-berichten als er in hun omgeving iets gebeurt. Het initiatief is gelanceerd in Tilburg, maar inmiddels ook overgenomen in andere steden, vb. Rotterdam, Den Haag. ‘Integrerende projecten’: Projecten waar verschillende actoren (gemeente, politie, burgers, straathoekwerkers,…) samen actie ondernemen op verschillende domeinen o Jongerencoaches (Ronse)(KBS): informele en formele sociale controle door een team van jonge mensen en ouders, op plaatsen waar veel jongeren samenkomen. De doelstelling is de overlast die veroorzaakt wordt door de jongeren te verminderen, zonder dat de politie telkens moet tussenkomen. Daarnaast wil de gemeente de jongeren duidelijk maken dat ze overlast veroorzaken. Ten slotte wil de gemeente ook de jongeren en hun verzuchtingen en wensen leren kennen. Bedoeling is niet om jongeren te straffen, wel om hun duidelijk te maken dat ze overlast veroorzaken en hen respect leren opbrengen voor hun medeburgers. Er is nog geen evaluatie van dit project beschikbaar. o Prado Park (Kortrijk)(KBS): overlast en criminaliteit in het park bestrijden door met verschillende actoren actie te ondernemen op verschillende domeinen (infrastructuur opknappen, dialoog tussen gemeenschappen stimuleren door buurtfeesten te organiseren,…). De doelstelling is de dialoog tussen culturen en generaties te ontwikkelen. Resultaat: De klachten over overlast zouden met 80% gedaald zijn sinds de inwerkingtreding van het project. Jaarlijks wordt een zomer- en winterfeest georganiseerd, waarbij de jongeren helpen. Succesfactoren: De verschillende actoren zijn bereid tot samenwerking en nemen elk in hun domein hun verantwoordelijkheid op (Callewaert, 2005). o POA-projecten (Roeselare): Probleemsituaties in de omgeving van het park worden door alle partners systematisch aangepakt om een blijvende oplossing na te streven. De doelstelling is van de omgeving van het park opnieuw een leefbare plaats te maken. Resultaten: De meldingsbereidheid is gestegen omdat burgers zien dat er gereageerd wordt op meldingen. Het project zou een positieve invloed op de beeldvorming van politie- en stadsdiensten hebben. Verder is het park weer een ontmoetingsplaats geworden. Succesfactoren: Burgers worden mede-eigenaar van het probleem. Vanaf de eerste vergadering wordt erop gehamerd dat iedereen samen verantwoordelijk is, dat de overheid het niet alleen kan. Er wordt op open en constructieve manier geluisterd naar ervaringen van bewoners 21

Het naleven van de afspraken wordt geëvalueerd en opgevolgd (Bouckaert, 2005). -

Buurtpreventieprojecten (Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Nederland): buurtbewoners worden aangewezen als straat- of buurtcoördinator en functioneren zo als schakel tussen andere burgers en de politie. Er bestaat ook een Duitse variant, namelijk Wachsamer Nachbar. De doelstelling is het vergroten van het informeel toezicht. Resultaat: Meestal is na ongeveer een jaar het aanzien van de buurt zichtbaar verbeterd. Ook vergroot meestal de buurtbetrokkenheid onder de bewoners (Blom & Lugtmeijer, 2007). Succesfactoren: Dit soort projecten zijn gemakkelijker op te zetten in buurten waar mensen zich redelijk betrokken voelen en zich verantwoordelijk voelen. De bewoners moeten bereid zijn er energie in te steken (Blom & Lugtmeijer, 2007).

-

Wijkveiligheidsplan, wijkactieplannen,… (Nederland: Alkmaar, Kerkrade, Amersfoort,…): Beleidsinstrument om de veiligheidsknelpunten in een wijk te benoemen en acties te omschrijven om deze op te lossen. De doelstelling is de leefbaarheid binnen een wijk te vergroten. Er werd nog geen onderzoek gedaan naar resultaten en succesfactoren. Projecten waarbij samen afspraken gemaakt worden, regels opgesteld,… De doelstelling van dergelijke projecten is het wegnemen van onduidelijkheden over de interpretatie van de regelgeving. Succesfactoren: het is noodzakelijk in een vroeg stadium afspraken te maken over de samenwerking. Er moet duidelijkheid zijn over de verdeling van de verantwoordelijkheden (Blom & Lugtmeijer, 2007). o Overlastconvenant: voor elke overlastvorm worden maatregelen vastgesteld. Er staat aangegeven hoe gehandeld wordt als er overlast optreedt. o Wijkveiligheidsplan, wijkactieplannen,… (Alkmaar, Kerkrade, Amersfoort,…, Nederland): beleidsinstrument om de veiligheidsknelpunten in een wijk te benoemen en acties te omschrijven om deze op te lossen. Safer Neighbourhood Projects (Birmingham, GB): Omvat verschillende initiatieven, waaronder opruimacties, buurtinformatienetwerken,… In vijf buurten werden in 2001 mensen bevraagd over wat volgens hen moest gedaan worden in hun buurt op gebied van misdaadpreventie. Op basis daarvan werden actieplannen opgesteld en werden burgers betrokken in het uitwerken van de suggesties. De doelstelling was het voorkomen van misdaad. Resultaten: Uit misdaadcijfers bleek dat er een daling van 14% van de geregistreerde feiten was en dat het aantal inbraken verminderd was met 41%. Het project won de de Europese ‘Crime Prevention Award’. Succesfactor: De verschillende relevante actoren werden bij het project betrokken15.

-

-

15

http://www.safer-neighbourhoods.co.uk

22

2.1.2 Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van leefbaarheid Informatie De Buurtspin (Nederland): de Buurtspin stimuleert bewoners en ondernemers in Rotterdam om het internet te gebruiken om in hun eigen buurt, straat of blok problemen aan te pakken en ideeën te realiseren. Het is een initiatief van de gemeente Rotterdam en wordt ondersteund door de gemeentelijke communicatie-afdeling. De doelstelling van Buurtspin wil bereiken dat er tenminste 60 websites bestaan die de functie hebben om gezamenlijk problemen in de buurt op te lossen, ideeën te realiseren of de leefbaarheid te verbeteren. Daartoe verspreidt ze informatie. Er is nog geen zicht op resultaten of succesfactoren. Consultatie -

Wijkbabbels: Deze methode vermeldden we reeds eerder (overheidsactiviteiten gericht op veiligheid, consultatie). Ze kan zowel gebruikt worden voor gesprekken rond veiligheid, als voor gesprekken rond leefbaarheid. o Leefbaarheidsbabbels (Maasmechelen): Er worden ontmoetingen georganiseerd tussne burgers, gemeente, politie en OCMW. De doelstelling is te polsen naar de veiligheidsbehoeften van de bevolking een burgers actief te betrekken bij beleidsbepalingen omtrent de leefbaarheid van de gemeente. o Politiecafé (PZ Lubbeek, PZ Dilbeek, PZ Pajottenland, PZ Halle, PZ AMOW, PZ Beringen, Gemeente Kinrooi, OCMW Westerlo,…)(KBS): Verschillende belanghebbenden (buurtbewoners, gemeente, leden van verenigingen,..) worden uitgenodigd om in dialoog te gaan over verkeersveiligheid, overlast,… o Buurtbabbels (PZ TARL): Politie en burgers bekijken samen hoe ze aan de leefbaarheid kunnen werken. o Denktank sociale cohesie (Amsterdam, Nederland): Succesvolle leden van verschillende bevolkingsgroepen komen samen om de leefbaarheid van een wijk te bespreken. - VITAAL Wijk: Veiligheid via Inspraak en Tastbare Acties rond Leefbaarheid in een Wijk (Hasselt)(KBS): Bewonersconsultatie, op basis waarvan acties werden opgesteld door bevoegde stadsdiensten. De doelstelling is de verhoging van het welzijnsgevoel en de versteviging van de sociale cohesie. Resultaten: Uit cijfers van de politie blijkt dat er 90% minder klachten zijn met betrekking tot onveiligheid. De buurtbewoners organiseren enkele vaste ontmoetingsactiviteiten. Succesfactoren: ‘Leading agency-benadering’: de leiding wordt gelegd bij de juiste organisatie in de juiste fase van het proces, de leidende rol wordt verschoven naar de organisatie met het meeste deskundigheid voor bepaalde fase van het project. De betrokkenheid van buurtbewoners: zij zijn mee verantwoordelijk voor het aanbrengen van signalen en engageren zich als partner gedurende heel het proces. Er werd een buurtbudget voorzien: de mogelijkheid om zelf in de buurt te kunnen investeren heeft de buurtbewoners aangezet prioriteiten te stellen en keuzes te maken. Buurt is hierdoor niet enkel consument van allerlei maatregelen, maar ook co-producent.

23

Moeilijkheden: Het werken binnen de bureaucratische omgeving van een stad maakte de financiering van dringende acties moeilijk en traag (Ashworth, 2005). Participatie -

-

Integrerende projecten: o Keep it clean (Zelzate)(KBS): de doelstelling is overlast op speelplein aanpakken (door infrastructuur te herstellen, probleem hangjongeren aanpakken, activiteiten organiseren voor buurtbewoners,…) Resultaten: Er is een wijkcomité opgericht, waarin ook de wijkagent en de burgemeester zetelen. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd in de buurt en onregelmatigheden worden sneller aan de politie gemeld. Succesfactoren: Een constante opvolging door de politie is noodzakelijk en er moeten contacten met het gemeentebestuur onderhouden worden (Vanhecke, 2005). o De Kaproen spreekt (Brugge)(KBS): bewoners worden aangespoord om samen met overlastbemiddelaar en huisvestingsmaatschappij initiatieven te nemen met als doelstelling de overlast in de buurt te verminderen en onveiligheidsgevoel tegen te gaan. Er is nog geen evaluatie beschikbaar van dit project. o Buurtproject Bijloke (KBS): Doelstelling is het veiligheidsgevoel en de leefbaarheid in de wijk te herstellen door samen met de bewoners en betrokken diensten naar oplossingen te zoeken. Resultaten: Er is een wijkcomité opgericht met heterogene samenstelling en de zelfredzaamheid van de inwoners is aangescherpt, ze zoeken meer zelf naar oplossingen voor wijkproblemen. Succesfactoren: De betrokkenheid van buurtbewoners, hun aanwezigheid en actieve deelname is cruciaal. Elke partner behoudt zijn verantwoordelijkheid en wendt zijn specifieke eigenheid aan. De bestuurlijke overheid is steeds aanwezig op vergaderingen en levert een grote inbreng in de uitvoering van oplossingen. Moeilijkheden: Jongeren en senioren worden nog te weinig betrokken bij het wijkcomité. Kort na het mobiliserend buurtgesprek was er een opflakkering van negatieve berichtgeving: de verwachtingen waren zo hoog, dat de frustratie daarna groot was toen bleek dat problemen niet allemaal direct opgelost werden (Broekaert, 2005). o Symposium Inter-citoyens (Luik)(KBS): door verschillende activiteiten politie, buschauffeurs en jongeren van bepaalde wijken samen te brengen. De doelstelling is de spanningen in de wijk wegwerken. Er is nog geen evaluatie beschikbaar van dit project. Voorbeelden uit Nederland: o Leefbaarheidsteams (Eindhoven, Nederland): overleggroep die bestaat uit vertegenwoordigers van bewonersorganisaties van een bepaald gebied en de kernpartners (Stadsdeelkantoor, de politie en woningbouwcorporaties). In een Leefbaarheidsteam worden signalen, vragen en klachten uit de buurten gezamenlijk doorgesproken en de daaruit voortvloeiende acties van de betrokken

24

instellingen worden op elkaar afgestemd. De doelstelling is het vergroten van de leefbaarheid in de buurt. Resultaten: In 2001 werd een schriftelijke enquête gehouden onder 49 vertegenwoordigers van de bewonersorganisaties. Uit deze enquête blijkt dat 80% van de ondervraagden van mening is dat de gemeente door de leefbaarheidsteams dichter bij de buurtbewoners komt te staan en dat 80% vindt dat het leefbaarheidsteam vragen en problemen goed oppakt en afhandelt16. Succesfactoren: Er moet over gewaakt worden dat een Leefbaarheidsteam geen veredelde klachtencentrale wordt, maar een forum om samen naar oplossingen te zoeken. o Mensen maken de stad (Rotterdam, Nederland): De doelstelling is het versterken van de sociale cohesie in de straat, door actief burgerschap en collectieve zelfredzaamheid te stimuleren. Resultaten: Uit een bevraging bij de deelnemers blijkt dat het vertrouwen in andere bewoners bij 68% van bewoners groter is en dat er volgens 55% duidelijk meer omgang tussen bewoners (respectvol en vriendelijk) is. Succesfactoren: Het is een nieuwe manier van werken voor ambtenaren, wat een ommezwaai vergt. Het aanwezig kapitaal in straten moet door training nog meer gestimuleerd worden (Uitermark & Duyvendak, 2006).

2.1.3 Overheidsinitiatieven beeldvorming Berichtgeving van de overheid om de veiligheidsperceptie te beïnvloeden. Behalve de aangegeven initiatieven zullen ook andere projecten zoals de politiecafés en geïntegreerde projecten indirect de veiligheidsperceptie beïnvloeden, maar omdat de hoofddoelstelling daar anders is, brengen we ze onder in andere cellen. Informatie -

-

16

Communicatieplan (PZ Rhode en Schelde): De politie communiceert naar de bevolking over haar activiteiten met als doelstelling dat die een duidelijker beeld zou hebben van waar de politie mee bezig is (twee keer per jaar een politiekrant die huis aan huis wordt bedeeld en dagelijks contact met de pers). Er is geen zicht op resultaten of succesfactoren. Verspreiden jaarrapport politie (PZ Polder, West-Vlaanderen): Elke inwoner krijgt de mogelijkheid om kennis te maken met de politie, welke taken zij heeft uitgevoerd en welke resultaten dit teweeg heeft gebracht. De doelstelling is dezelfde. Er is geen zicht op resultaten of succesfactoren.

http://www.gemeente.eindhoven.nl

25

2.2 Burgerinitiatieven Hier brengen we de projecten onder waarbij burgers zelf het initiatief nemen. Voor de onderverdeling informatie-consultatie-participatie kijken we of de initiatiefnemers medebewoners willen informeren, consulteren of laten participeren17.

2.2.1 Burgerinitiatieven veiligheid Bewoners versterken gezamenlijk hun veiligheid. Informatie -

Samen… voor een veilig gevoel (Kristelijke Beweging van Gepensioneerde, Leuven)(KBS): Infosessie voor de leden over onveiligheid, met als doelstelling informatie te geven en mensen te laten nadenken over specifieke onderwerpen inzake onveiligheid. Resultaat: Een aantal punten zijn doorgegeven aan het stadsbestuur en worden opgevolgd via de ouderenadviesraad. Succesfactoren: Er was een grote groep vrijwilligers die het project droegen. Moeilijkheden: De afdelingen waren niet gemakkelijk te motiveren om mee te werken en de leden waren niet altijd even geïnteresseerd (Vanhoutte, 2005).

Consultatie -

Wijkbabbels: Deze methode bespraken we reeds eerder; babbels die georganiseerd worden door verenigingen, plaatsen we in deze cel. o Naar een veilig gevoel in een veilige wijk (Schoten, wijk Cordula)(KBS): de bewoners van alle wijkstraten worden uitgenodigd voor een gesprek rond onveiligheidsgevoel. Moeilijkheden: Men wou aanvankelijk bewoners per straat uitnodigen op gespreksavonden, maar er was weinig respons. Daarom werd besloten eerst een enquête te versturen (Block, 2005). o A Jupille, parler du sentiment d’insécurité, c’est aussi l’affaire des aînés (Jupille)(KBS): via dialoog met senioren begrijpen waarom ze zich onveilig voelen en samen naar oplossingen zoeken. Moeilijkheden: De senioren hadden het moeilijk met het uitdrukken van hun mening, met het naar elkaar luisteren. De gesprekken verwerden tot eisenbundels die senioren overbrachten. De ouderen zetten niet de stap naar deelname aan activiteiten die georganiseerd worden in de buurt (Cherubin, 2005).

17

Onder de hoofding ‘burgerinitiatieven’ moet de onderverdeling informatie/consultatie/participatie anders geïnterpreteerd worden dan onder de hoofding ‘overheidsinitiatieven’. Onder de hoofding ‘burgerinitiatieven’ verstaan we onder informatie burgers die onderling informatie uitwisselen (terwijl het bij de overheid gaat over de overheid die informatie verspreidt), onder consultatie verstaan we burgers die elkaar consulteren om een bepaalde beslissing te nemen en onder participatie verstaan we burgers die samen actie ondernemen.

26

-

o Wijkbabbels in PZ Herent-Kortenberg: burgers brengen andere burgers samen om wijkaangelegenheden te bespreken. Verkennende wandelingen: georganiseerd door burgers, verenigingen,… (We gaven eerder al aan wat mogelijke resultaten en de belangrijkste succesfactoren zijn). o Ouderen mobiliseren voor een veilige buurt (Ouderen Overleg Komitee)(KBS): brochure verspreiden voor senioren en aanzetten tot observatiewandelingen Moeilijkheden: De lokale seniorenadviesraden en ouderenverenigingen waren niet allemaal even goed op de hoogte. De uitwerking en samenwerking verschilt van gemeente tot gemeente en verliep niet overal even vlot. Soms dreigden de wandelingen te verzanden in een klachtenbank. o Binchoises sans Peur (Binche)(KBS): vrouwen organiseren wandelingen voor vrouwen o WAS-Kracht (Haaglanden, Nederland): bewoners doen twee keer per jaar samen een surveillanceronde waarbij onveiligheidssituaties geïnventariseerd worden die specifieke aandacht vragen volgens de bewoners.

Participatie -

Integrerende projecten o Site West speelt op veilig (Malle)(KBS): bewoners en organisaties werken samen om veiligheid op deze site te vergroten. De doelstelling is het vergroten van de verantwoordelijkheid van de verschillende bezoekers en het toegankelijker maken van site voor niet georganiseerde bewoners vb. senioren. Resultaat: Er werden 228 enquêtes ingevuld door bezoekers aan de site. Op basis daarvan werd een actieplan opgesteld door de bewoners zelf, in samenspraak met de politie en gemeentelijke diensten. Succesfactoren: Er is een grote betrokkenheid van buurtbewoners bij het project (talrijke opkomst bij verkennende vergadering) en de politie draagt het project een warm hart toe: twee mensen van de lokale politie volgen de werkzaamheden van de werkgroep op, realiseren effectieve acties (vb. fietsparking, advies geven,…)(Cos, 2005) . o Neighbourhood Watch (Flintshire, GB): vrijwilligersorganisatie probeert veiliger omgeving te creëren voor bewoners en bezoekers Flintshire, door verschillende initiatieven (BIN, opruimacties,…)

2.2.2 Burgerinitiatieven leefbaarheid Gemeenschappelijke actie van bewoners ter bevordering van leefbaarheid (gerelateerd aan veiligheid). Hier brengen we de initiatieven onder die zich richten op het bevorderen van de leefbaarheid, om op die manier de onveiligheidsgevoelens te verminderen.

27

Informatie -

L’insécurité? Tu parles… (Sint-Joos-Ten-Node): Initiatief van vrije radio Radio Panik om vier uitzendingen te maken rond onveiligheid, waarin het woord gegeven wordt aan werklozen, mensen met een laag inkomen, jongeren,… De doelstelling is het in kaart brengen van de verschillende facetten van onveiligheid. Het ontbreekt aan een zicht op de resultaten of succesfactoren.

Consultatie -

Wijkbabbels: Antwerpen-Noord, een trapje hoger: organisatie door de Unie van Turkse Verenigingen van debatten en infosessies rond thema’s zoals inbraak, geweld,… met als doelstelling inzicht te krijgen in problemen en deelnemers te leren wat ze kunnen doen in bepaalde situaties. Van dit project zijn nog geen resultaten of succesfactoren beschikbaar.

Participatie -

Integrerende projecten: o Anneessens bouge, contre le sentiment d’insécurité aussi! (Brussel) (KBS): jongeren van de wijk verenigen zich om andere bewoners van de wijk te ontmoeten en om samen met de bewoners projecten te initiëren. De doelstelling is het creëren van een dialoog en het verminderen van onveiligheidsgevoelens. Succesfactoren: Zowel regelmatig overleg met de gemeente, omkadering en hulp voor jongeren als het bestaan van een wijkcomité zijn cruciaal. Er zijn nog geen resultaten bekend (De Clerck, 2005). o Bonneviepark herleeft (Molenbeek)(KBS): bewoners en gebruikers van het park worden door het buurthuis bijeengebracht in een netwerk om de problemen in kaart te brengen en er iets aan te doen. De doelstelling is de betrokkenheid van bewoners, organisaties en gebruikers te vergroten bij het beheer van het park. Resultaten: De organisaties rond het park kennen elkaar beter en werken samen. De politie en de gemeente zijn nu meer alert over wat er gebeurt op het plein. Succesfactoren: Medewerking van aantal enthousiaste bewoners. Er is een acuut probleem, dus mensen willen meewerken. Er wordt duidelijk gecommuniceerd wat burgers mogen verwachten (en wat niet) van het project. Moeilijkheden: De organisatoren vonden geen aansluiting met de oudere jongeren: zij eisten een lokaal waar ze misbruik van maakten (drugsgebruik, vandalisme,..). Delinquente jongeren zijn na een tijdje hervallen (Antoine, 2005). o Comité de quartier Jolimont-Bifurcation (Haine-Saint-Paul): bewoners richten wijkcomité op waar problemen in kaart worden gebracht en waar oplossingen worden gezocht met als doelstelling de kleine criminaliteit in de wijk te verminderen. Er zijn nog geen resultaten beschikbaar. o Plus de sécurité, faisons des bonds entre générations (Jette)(KBS): wijkcomité organiseert activiteiten waar jongeren en senioren elkaar kunnen ontmoeten en helpen (vb. jongeren doen boodschappen, terwijl senioren op kleine kinderen passen) met als doelstelling dat mensen elkaar beter leren kennen en respecteren. Er zijn nog geen resultaten beschikbaar. 28

o Community Hall Utopia (Antwerpen) (KBS): Dagcentrum huurt een ruimte in en laat die volledig door drugsgebruikers die op het plein rondhangen inrichten, samen met buurtbewoners. Er is nog geen evaluatie beschikbaar van dit project. o Ecoles et quartiers solidaires face au sentiment d’insécurité (Luik) (KBS): bewoners organiseren activiteiten (ontmoetingen, feesten, samen foto’s maken van de wijk,…) met als doelstelling de relaties tussen verschillende bevolkingsgroepen te verbeteren. Er is nog geen evaluatie beschikbaar van dit project. o Straatantenne (Antwerpen): buurtgroep vormt een team met handelaars, sociale huurdersgroepen en straatverantwoordelijken met als doelstelling de leefbaarheid in de wijk te stimuleren en versnippering van verschillende initiatieven tegen te gaan. Resultaten: Er wordt samengewerkt tussen bewoners en handelaars. Moeilijkheid: Volckeryck (2005) betwijfelt of de stad Antwerpen voldoende meewerkt en heeft de indruk dat politici niet over onveiligheidsproblematiek durven praten, dat ze de bal afhouden (Volckeryck, 2005). o Kan Wél (Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken, Nederland)/ Can Do (GB): roept mensen op om ideeën voor activiteiten in de directe woonomgeving te melden, uitgangspunt is niet een probleem in de wijk maar een idee van een bewoner, waarvoor hulp voorzien wordt voor de uitvoering ervan. Resultaat: In GB bleek dat het leefklimaat verbeterde tegen veel lagere kosten dan de gebruikelijke aanpak waarbij bewoners worden uitgenodigd te participeren in elders uitgedacht beleid (Vrielink & van de Wijdeven, 2007). Succesfactoren: Het vraagt inzet van betrokken burgers. Het project mag niet gericht zijn op één etnische groep (Vrielink & van de Wijdeven, 2007; Blom & Lugtmeijer, 2007). -

-

Marokkaanse en Turkse Buurtvaders (Houthalen-Helchteren, Turnhout, Amsterdam/Veenendaal/Roosedaal/…(Nederland): vaders proberen door aanwezigheid in de wijk aanspreekpunt te zijn voor jongeren en bewoners en overlast door hangjongeren te verminderen, met als doelstelling het verhogen van het veiligheidsgevoel. Resultaten: Uit verschillende projecten bleek dat de Marokkaanse jongeren meer geneigd zijn te luisteren naar de vaders dan naar de politie (De Gruijter & Pels, 2005). Succesfactoren: Er wordt geïnvesteerd in begeleiding en opvolging van de vaders (De Gruijter & Pels, 2005). Buurtbemiddeling (Aarschot, Ternat, Dilbeek, Merchtem, Sint-Pieters-Leeuw, Vilvoorde, Diest, Glabbeek, Haacht, Halle, Lubbeek,…): buurtbewoners bemiddelen zelf bij conflicten tussen buren of conflicten in de buurt. De doelstelling is het voorkomen van een escalatie van de problemen door vroegtijdig burenproblemen aan te pakken. Succesfactoren: De buurtbewoners die gaan bemiddelen moeten onafhankelijk en neutraal kunnen zijn en vertrouwen kunnen winnen van de betrokken partijen. Zorgvuldige selectie en een goede training zijn belangrijke voorwaarden. Ook moeten de buurtbemiddelaars representatief zijn voor de buurt qua etnische afkomst, sekse, opleiding, inkomen en leeftijd, want herkenning en inleving zijn essentieel voor het winnen van vertrouwen. De buurtbemiddelaars worden ondersteund door een professionele coördinator . Een goede kennis van het buurtnetwerk is van groot belang, vanwege mogelijkheden tot samenwerking en doorverwijzing. 29

Bemiddelaars zijn onpartijdig, informatie blijft vertrouwelijk. Resultaat: Uit een bevraging in 2006 in Amsterdam bij mensen die betrokken werden bij dergelijke projecten, bleek dat het slagingspercentage 54% bedroeg in 2006. Het aantal aanmeldingen was gegroeid van 62 in 2004 naar 209 in 2006 (Blom & Lugtmeijer, 2007; BOC, 2007).

2.2.3 Burgerinitiatieven beeldvorming Bewoners beïnvloeden elkaars perceptie rondom bepaalde thema’s of gebeurtenissen, al dan niet via media. Informatie -

Kaffee Detinee (Leuven)(KBS): bewoners van Leuven en gedetineerden worden samengebracht voor een uitwisseling over het thema ‘onveiligheidsgevoelens veroorzaakt door criminaliteit en gevangenisstraf’, met als doelstelling het ontstaan van een realiteitsbetrokken beeld bij bewoners en gedetineerden. Er gebeurde een evaluatie aan de hand van een groepsgesprek met deelnemende burgers en gedetineerden, een individueel gesprek met de personeelsleden van de gevangenis en een schriftelijke vragenlijst bij deelnemende burgers en deelnemende gedetineerden. Resultaten: Daaruit bleek dat de beeldvorming en stereotypen werden omgebogen naar openheid voor het menselijke achter de crimineel, het bespreekbaar stellen van angst en onveiligheidsgevoelens. De traditionele beeldvorming werd doorbroken, men kreeg een complexer, genuanceerder beeld (Van Aerschot, 2005).

30

2.3 Selectie cases Uit bovenstaande overzicht hebben we in overleg met het Begeleidingscomité zeven cases geselecteerd om verder te analyseren. Bij de keuze van de te onderzoeken cases werden verschillende factoren in overweging genomen. Ten eerste wilden we zeker een project in het buitenland analyseren. Daarbij viel de keuze op het Opzoomeren in Nederland, omdat dit project ook toegepast is in Antwerpen, waardoor we de overdraagbaarheid van deze methode naar België konden nagaan. Ten tweede wilden we zowel projecten waarbij burgers het voortouw nemen als projecten waarbij de overheid het initiatief neemt analyseren, en zowel projecten gericht op veiligheid als projecten die ook gericht zijn op leefbaarheid18. Wat het eerste aspect van deze voorwaarde betreft, was het noodzakelijk dat de burger een cruciale rol speelde in het betreffende project19. Binnen het Begeleidingscomité werd oorspronkelijk gevreesd dat er onvoldoende cases zouden te vinden zijn gericht op ‘consultatie’ en ‘participatie’ en dat het merendeel gericht zou zijn op ‘informatie’. Daarom werd gesuggereerd ook initiatieven gericht op informatie te analyseren, zoals vb. technopreventief advies. Omdat er echter voldoende projecten gevonden werden die hoger staan op de participatieladder en omdat de effectiviteit van technopreventief advies in een ander lopend project van Binnenlandse Zaken20 werd onderzocht, werd beslist geen initiatieven gericht op informatie te analyseren. Ten vierde wilden we vooral projecten selecteren die al een tijdje aan de gang waren (of al afgelopen waren), omdat dat ons meer de mogelijkheid gaf een zicht te krijgen op resultaten en succesfactoren21. Ten vijfde moest het bij de geselecteerde cases om lokale initiatieven gaan. Toch werden ook initiatieven ondersteund door regionale instellingen (vb. Vlaamse regering) geselecteerd. De voorwaarde was dat de focus van de initiatieven op het lokale niveau moest liggen. Een zesde voorwaarde was dat het om eenduidige projecten moest gaan, waar ook eenduidige succesfactoren uit gedistilleerd konden worden22. Het laatste criterium was de medewerking van betrokken actoren. Een case analyseren, zonder de medewerking van verschillende actoren, is immers een onmogelijke opgave23.

18

Daarbij werd samen met het Begeleidingscomité wel beslist dat niet alle sociale initiatieven onder de noemer leefbaarheid kunnen geplaatst worden en dat de focus in ons onderzoek op overlast en criminaliteit moet liggen. 19 Om deze reden werden de oorspronkelijk geselecteerde Leefbaarheidsteams (Eindhoven, Nederland) niet verder uitgewerkt omdat de rol die de burgers erin spelen erg beperkt blijft (het zijn vooral de politie, woningbouwcoöperaties en de gemeente die het heft in handen nemen). 20 Voor de concrete inhoud van dit project, zie volgende link http://soc.kuleuven.be/io/ned/project/inhoud/com04.htm 21 In eerste instantie wilden we het project ‘buurtpreventieprojecten (Eindhoven, Nederland) opnemen. We vernamen echter van de initiatiefnemers vernamen dat hun project nog in de opstartfase zit, waardoor een grondige analyse niet mogelijk was. Ook de ‘leefbaarheidsbabbels’ in Maasmechelen werden om deze reden uiteindelijk niet geselecteerd. 22 Om deze reden werden de oorspronkelijk geselecteerde ‘ Safer Neighbourhood Projects’ en de projecten rond Neighbourhood Watch uiteindelijk niet uitgewerkt, omdat het hier om projecten bleek te gaan waar heel uiteenlopende initiatieven onder vielen (gaande van opruimacties tot buurtinformatienetwerken), zodat het moeilijk zou zijn om er eenduidige succesfactoren uit te distilleren. 23 Om deze reden werden de ‘verkennende wandelingen’ in Luik, die we in eerste instantie geselecteerd hadden maar waar we geen respons kregen op onze vraag om informatie, uiteindelijk vervangen door de ‘verkennende wandelingen’ in Binche.

31

Het Begeleidingscomité suggereerde ook de opname van een buurtinformatienetwerk. Er werd besloten om een BIN in zowel Nederlandstalig als Franstalig België te analyseren, zodat enige (voorzichtige) vergelijking kon gemaakt worden. Al deze criteria in acht nemend, werd uiteindelijk gekozen voor de analyse van de volgende cases: -

Politiecafé en wijkbabbels (politiezone Herent - Kortenberg) Verkennende wandelingen (Binche) Buurtvaders (Houthalen-Helchteren) Buurtinformatienetwerk (Lochristi en Braine l’Alleud) Opzoomeren (Rotterdam)

2.4 Assenstelsel Hierboven gaven we de verschillende initiatieven weer, gegroepeerd volgens de matrix van Tops en van Ostaaijen (2006). De door ons geselecteerde cases geven we weer op een assenstelsel, omdat de weergave in de matrix te weinig ruimte voor nuance geeft. Uiteraard is dit maar een tentatieve inschatting op basis van de beschikbare kwalitatieve gegevens en een interpretatie van beide assen. We claimen hier geen kwantitatieve exactheid. Dit geeft ons dan het volgende assenstelsel:

32

3. Overzicht succes- en faalfactoren Welke factoren zijn bepalend voor het welslagen van burgerparticipatieprojecten? We lijsten hier de belangrijkste elementen op gebaseerd op de literatuur rond burgerparticipatie, en stellen op basis daarvan een analysekader op dat we zullen hanteren bij de analyse van de cases.

3.1 Participatie en samenwerking Burgerparticipatieprojecten vragen engagement van de verschillende betrokkenen. Burgers moeten willen tijd en energie investeren. Op bestuursniveau moet het betrekken van burgers bij het beleid door alle niveaus van de betrokken organisaties worden gedragen en men moet het eens zijn over de doelstellingen, zodat echt iets gedaan wordt met de resultaten (Hazeu, Boonstra, Jager-Vreugdenhil & Winsemius, 2005). Het is ook noodzakelijk dat de juiste mensen betrokken worden bij de uitvoering (Verba, 2003). Er is nood aan een integrale aanpak: alle partijen moeten erbij betrokken worden en samen een partnerschap vormen. Daarbij behoudt iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid en wordt op basis van wederkerigheid en gelijkwaardigheid gewerkt. Het is noodzakelijk dat de verschillende betrokken partijen serieus genomen worden: zowel burgers als gemeente en politie (Edelenbos, 2000). De verschillende betrokkenen moeten gezamenlijk een visie ontwikkelen en zoeken naar oplossingen. Er moeten afspraken gemaakt worden rond het taken- en bevoegdheidspakket van de uitvoerders (Broekaert, 2004). Pröpper en Steenbeek (1999) wijzen op het belang van het bestaan van een constructieve relatie tussen de verschillende betrokken partijen. Ze onderscheiden hierbij drie niveaus: - structureel niveau: de verschillende partners hebben elkaar nodig en er bestaat reeds een samenwerkingsstructuur; - cultureel niveau: bestaan van gemeenschappelijke zin- of betekenisgeving en normen en waarden. Belangentegenstellingen zijn overbrugbaar en geen van de partijen stelt zich dogmatisch op; - persoonlijk niveau: de verhoudingen tussen de partijen onderling zijn werkbaar.

3.2 Middelen Een tweede succesvoorwaarde is de beschikbaarheid van voldoende personele capaciteit en middelen (infrastructuur, geld, professionele ondersteuning,…). Een belangrijk punt hier is het vlot ter beschikking stellen van de middelen. De bureaucratische procedures die soms moeten doorlopen worden, kunnen het vlot verloop van een project verhinderen (Pröpper & Steenbeek, 1999; Kortom, 2004; Loyens & Vande Walle).

33

3.3 Beleidsbetrokkenheid Een derde essentieel punt is dat de gemeente de projecten ondersteunt en ruimte geeft. Dit omhelst verschillende aspecten24: - Beleidsruimte: de gemeente is bereid substantiële invloed af te staan in verschillende stadia van het beleidsproces (dus ook bij de ontwikkeling van het beleid) (‘governance by stepping back’) en de inhoud van het beleid ligt nog niet vast (zodat de andere partijen actief kunnen participeren en het beleid substantieel kunnen beïnvloeden); - Participatiecultuur: lokale politici en ambtenaren creëren openheid ten opzichte van participatie; - Transparantie en eenvoud: de gemeente maakt het proces transparant zodat de betrokken partijen de zaak goed kunnen opvolgen. De procedures worden zo kort mogelijk gehouden en de regels zijn duidelijk en overzichtelijk; - Autonomie: burgers behouden zelf het initiatief. Een veel voorkomend probleem is dat ambtenaren de neiging hebben goede initiatieven over te nemen en zelf uit te voeren (‘dood te knuffelen’); - Ondersteuning: de gemeente is aanwezig op vergaderingen en ondersteunt het project infrastructureel, financieel,… Er is binnen de gemeente een opvolgingsmechanisme aanwezig.

3.4 Communicatie Een vierde succesfactor is de manier waarop gecommuniceerd wordt. Er moet duidelijk gecommuniceerd worden via verschillende kanalen, waarbij het doel en het concept van het project overgebracht worden (Wagenaar, 2005; Pröpper, 2006). Bij het begin van een project moet duidelijkheid gebracht worden over - Het bestaan van het project (mensen moeten op de hoogte zijn van de mogelijkheid om te participeren); - het waarom van het project; - welke doelstellingen de initiatiefnemers willen bereiken; - de werking van de procedures; - de rol en de inbreng van bestuur en participanten (vb. duidelijkheid creëren over beschikbare budget, over de rol die burgers kunnen/niet kunnen spelen); - wat er met de input van burgers zal worden gedaan en wat niet (verwachtingenmanagement: vraag stellen aan burgers wat de problemen zijn leidt immers tot de verwachting dat die problemen ook opgelost worden).

24

Pröpper & Steenbeek, 1999; Loyens & Vande Walle, 2006; Edelenbos, 2000; Van der Heijden, 2007; Tops & van Ostaaijen; Kortom, 2004; Wagenaar, 2005; Pröpper, 2006; Lowndes, 2006; Wang, 2001; Marcus, 2001; Sintomert, 2007; Poulin & Kauffman, 1995

34

Ideaal is als burgers reeds van bij het begin betrokken worden bij de communicatie over het beleid. Een project heeft vaak meer succes als mensen direct en persoonlijk aangesproken worden (Harmsen, Woudenberg, Elsman-Domburg & Gutteling, 2003; Vedung, 1999). Aan het einde van een project moet er aandacht zijn voor een terugkoppeling van de resultaten. Als burgers zien dat hun participatie effectief is en hun inzicht ertoe doet, gaan ze zich sneller engageren (‘ownership feeling’)25.

3.5 Context Als we kijken naar de context, zijn er verschillende factoren die ervoor zorgen dat burgerparticipatieprojecten goed of minder goed functioneren. In eerste instantie werken projecten beter als het om een ‘geschikte’ problematiek gaat. Daaronder verstaan Pröpper & Steenbeek (1999) een problematiek die - voldoende tijd laat om onderwerp te bespreken; - belangrijk is; - hanteerbaar is: o het probleem kan worden afgebakend van andere problemen, o is voldoende in de tijd af te bakenen, o is niet zondanig gepolitiseerd dat participatie problematisch is; o is niet te technisch; - nog niet uitgekristalliseerd is: de beste beleidsaanpak is nog niet gekend; - geen geheimhouding vereist. Burgers participeren ook meer bij projecten die vorm krijgen vanuit een behoefte op het terrein, als het om een acuut probleem gaat of over een probleem dat hen direct raakt (vb. onveiligheidsgevoel in een bepaalde wijk) (Pattavina, Byrne & Garcia, 2006; van der Heijden, 2007; Marcus, 2001). Daartegenover staat dat criminaliteit en angst voor criminaliteit en slachtofferschap het geloof kunnen ondermijnen dat de problemen lokaal kunnen worden opgelost. Andere mogelijke gevolgen van criminaliteit zijn isolatie, wantrouwen en machteloosheid, wat ook niet aanzet tot het nemen van actie. Criminaliteit kan dus als een remmende factor van collectieve actie functioneren (Degraeuwe, 2002). Denters (2005) wijst op het belang van sociaal kapitaal in het participatieproces. Hieronder vallen contacten met buren, contacten in een buurtorganisatie, ... Buurtbindingen dragen bij tot de emotionele bindingen met de buurt en de bereidheid om bij buurtproblemen actie te ondernemen. Buurtbindingen dragen er ook toe bij dat burgers beter in staat zijn gezamenlijk buurtproblemen aan te pakken. Ook Ryan (2005) vond een positief verband tussen een sterke sociale cohesie en participatie: burgers participeren meer als er sterke banden zijn (Ryan, Agnitsch, Zhao & Mullick, 2005). 25

Pröpper & Steenbeek, 1999; van der Heijden, 2007; Kortom, 2004; Van de Ven, 1980; Loyens & Vande Walle, 2006; Pröpper, 2006; Lowndes, 2001; Marcus, 2001

35

Als het gaat over de buurt waarin burgers wonen, geeft Pattavina (2006) aan dat er meer geparticipeerd wordt in buurten met een hoog risico op criminaliteit dan in buurten met een minder groot risico. Een mogelijke verklaring is het gebrek aan sociale cohesie en sociale controle in buurten met een hoog criminaliteitsrisico. Als er geen private netwerken zijn, keren burgers zich naar andere initiatieven omdat er geen alternatief is. Volgens Pattavina wordt ook meer geparticipeerd in buurten waar de politie persoonlijke contacten onderhoudt met de inwoners (Pattavina e.a., 2006). In het algemeen zullen burgers die zich een deel voelen van en verantwoordelijk voelen voor de buurt, meer participeren dan mensen die de buurt enkel als een plaats om te wonen beschouwen (Pattavina e.a., 2006; Lowndes, 2001). Uit onderzoeken naar Neighbourhood Watch (Rosenbaum, 1987; Bennett, 1990; Husain, 1988) blijkt dat de participatie aan dergelijke initiatieven niet gelijk verspreid is over de bevolking. Vooral in buurten met economische en etnische homogeniteit worden veel initiatieven genomen. Ten slotte merken we hier nog op dat een faalfactor kan zijn dat door het op poten zetten van burgerparticipatieprojecten burgers de indruk krijgen dat ze zélf voor hun veiligheid moeten instaan in plaats van de politie (zie supra) (Van Den Broeck & Raes, 2000).

3.6 Methode Een andere voorwaarde voor het slagen van burgerparticipatieprojecten, is het kiezen van de juiste methode en het correct uitvoeren ervan. Burgerparticipatie loopt vaak niet van een leien dakje omdat initiatiefnemers - de verkeerde methode kiezen; - in alle buurten volgens dezelfde methode werken, ongeacht de specifieke noden; - obsessief met representativiteit bezig zijn, terwijl een goed gerichte kleine groep soms meer kan bereiken dan een brede enquête; - de methode op een amateuristische manier hanteren; - de doelstellingen, strategie en werkwijze niet laten overeenstemmen. (Kortom, 2004; Hazeu, 2005; Loyens & Vande Walle, 2006; Edelenbos, 2001). Bij het voorbereiden en uitvoeren van het project, dienen initiatiefnemers aandacht te besteden aan volgende elementen (Kathi e.a., 2005; Webler, 1995): - Is de methode geschikt voor de betrokken wijk en de doelgroep? - Is het project voldoende toegankelijk voor iedereen? o fysiek o op gebied van informatie en interpretatie van informatie (vb. getuigen, wetenschappers,…) o wat betreft materiaal (vb. pc’s,…) o wat betreft tijd (vb. zorgen dat bijeenkomsten op momenten georganiseerd worden op momenten waarop veel mensen beschikbaar zijn); - het proces moet op een onafhankelijke manier verlopen en ook als dusdanig gepercipieerd worden (vb. discussieleiders mogen geen kleur bekennen); - ‘Early involvement’: Burgers moeten zo snel mogelijk bij het proces betrokken worden (vb. van te late betrokkenheid: burgers laten mee beslissen over waar een gevaarlijke

36

-

fabriek komt, terwijl ze niet geconsulteerd werden over of die fabriek er mocht komen). Het publiek debat moet er niet alleen zijn over kleine deelaspecten, maar ook over agendasetting en onderliggende assumpties. Dit punt sluit aan bij het feit dat burgers zo snel mogelijk bij de communicatie over het beleid betrokken worden; men stelt de juiste doelstellingen voorop; er wordt effectief iets gedaan met de resultaten.

3.7 Continuïteit Een volgende voorwaarde voor het slagen van burgerparticipatieprojecten is het zorgen voor continuïteit. Reeds in de eerste fase van het project is het van belang het concrete project te overstijgen en op lange termijn te denken: is het probleem opgelost als het project is afgelopen? Kunnen anderen het initiatief overnemen? Is er in een budget voorzien voor de opvolging? (Pröpper, 2006; Wagenaar, 2005; Hazeu e.a., 2005). Zo kan een succesvol buurtinformatienetwerk (BIN) zichzelf ten gronde richten: als er zich na een plotse criminaliteitsstijging geen noemenswaardige problemen meer voordoen, neemt de aandacht van de bewoners snel af (Hoppe, 1995). Anderzijds moeten we hierbij opmerken, dat het bij sommige initiatieven geen probleem vormt als het na een tijdje ophoudt te bestaan. Als het probleem dat aan de basis ligt opgelost werd, is het vanzelfsprekend dat het initiatief stopgezet wordt.

3.8 Specifieke succesvoorwaarden Daarnaast zijn er binnen elk specifiek project voorwaarden waaraan moet voldaan worden (vb. bij een politiecafé is de aanwezigheid van een onafhankelijke discussieleider een vereiste, een buurtinformatienetwerk vereist dat de leden doorgestuurde berichten beluisteren,…). Deze worden niet in de literatuur vermeld. Bij de geselecteerde cases zullen we dus telkens op een inductieve manier nagaan of er specifieke succesvoorwaarden zijn.

3.9 Analysekader Op basis van het voorgaande kunnen we volgend analysekader afleiden. Participatie en samenwerking - Worden de juiste mensen betrokken bij de uitvoering? - Zijn de betrokkenheid en capaciteiten van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? - Werken participanten mee of tegen aan de uitvoeringsprocessen? - Past medewerking aan het project binnen het takenpakket van de betrokken actoren? - Zijn de verschillende actoren overtuigd van het nut van de genomen maatregelen? Ondersteunen ze die? - Gaan alle uitvoerders akkoord over de objectieven? - Krijgen participanten voldoende speelruimte? 37

-

Duidelijkheid taken- en bevoegdheidpakket voor uitvoerders? Worden de verschillende actoren (ook de burgers) serieus genomen? Werken de verschillende actoren voldoende samen? Is er reeds een bestaande samenwerkingsstructuur? Zijn er onoverbrugbare belangentegenstellingen? Zijn de verhoudingen tussen de verschillende actoren werkbaar?

Middelen - Voldoende financiële capaciteit? - Voldoende personele capaciteit? - Beschikbaarheid andere middelen? - Worden middelen vlot ter beschikking gesteld? Beleidsbetrokkenheid - Is de gemeente/politie bereid invloed af te staan? - Verloopt het proces transparant? - Behouden de burgers hun autonomie of wordt het project doodgeknuffeld? - Ondersteunt de gemeente het project? - Zijn er structurele middelen voorzien voor de opvolging van het project? Communicatie - Zijn de relevante actoren op de hoogte van het bestaan van het project? - Wordt er duidelijk gecommuniceerd over de rol die de verschillende actoren kunnen spelen? - Wordt duidelijk gecommuniceerd over wat er wel en wat niet met de input van de burgers zal worden gedaan? - Is er een duidelijke en consistente motivering van beleidsmaatregelen? - Wordt er informatie gegeven over doelstelling beleidsmaatregel? - Wordt er volledige informatie gegeven? Pro’s en contra’s? - Werden participanten van bij het begin betrokken bij communicatie over het beleid? - Wordt er na afloop van het project (of tussentijds) voldoende gecommuniceerd over bereikte resultaten? Context - Is de problematiek geschikt om burgers te laten participeren? - Krijgt het project vorm vanuit een behoefte van op het terrein? - Hebben participanten zelf belang bij het uitvoeren van het beleid? - Is er hoge graad van sociale cohesie in de betrokken buurt(en)? - Gaat het om buurt(en) met een hoog risico op criminaliteit? - Zijn er externe omstandigheden die de implementatie bemoeilijken? - Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf voor hun veiligheid moeten zorgen en dat de politie het niet meer doet? Methode - Is de juiste methode gekozen met het oog op de te bereiken doelstellingen? - Toegankelijk beleidsinitiatief? - Werden participanten betrokken bij de ontwikkeling van het beleid? 38

-

Duidelijke en consistente doelstellingen? Worden de resultaten uitgevoerd en opgevolgd?

Continuïteit - Wordt gezorgd voor de continuïteit van het project? Specifieke succesvoorwaarden -

Zijn er specifieke succesfactoren eigen aan dit project?

39

4. Analyse initiatieven 4.1 Methodologie De casestudie als methode laat toe om verschillende methodes en bronnen te combineren waardoor een onderwerp in verschillende aspecten en vanuit verschillende invalshoeken kan worden behandeld (Yin, 2008). In deze studie hebben we zoveel mogelijk de visie van de verschillende betrokken partijen (politie, gemeente, burgers) trachten weer te geven. We deden dit door een combinatie van verschillende methodes: individuele face-to-face interviews, documentenanalyse26 en literatuurstudie. Waar mogelijk, werd dit aangevuld door telefonische interviews. Met deze meervoudige casestudie is statistische veralgemening niet mogelijk, maar dat is ook niet het doel van dit onderzoek. Het doel van ons onderzoek is daarentegen het in kaart brengen en aftoetsen van succes- en faalfactoren voor de voorliggende cases, wat een bijdrage levert aan het wetenschappelijk onderzoek en beleidsmakers kan helpen bij de ondersteuning van burgerinitiatieven. Bij de verschillende geanalyseerde cases hebben we getracht dezelfde issues te onderzoeken. Aangezien we de doelstellingen vergeleken met de resultaten, was het bij een aantal cases niet relevant om bijvoorbeeld na te gaan of er een daling van het aantal criminele feiten was of een toename van de sociale cohesie, als dit geen doelstelling was. Wat het onderzoeken van de doelstellingen betreft, hebben we niet enkel blindelings de doelstellingen overgenomen die de actoren naar voren schoven, maar zijn we ook gaan kijken naar de doelstellingen die in de literatuur vermeld werden. Daarnaast was het niet evident om de nodige gegevens te vinden wat betreft eventuele dalingen van criminaliteit. Wat cijfers betreft over criminaliteit en aantal inbraken, kampen politiestatistieken met de nodige problemen. Door de aandacht die aan een bepaald fenomeen besteed wordt, kan het aantal geregistreerde feiten stijgen. Daarnaast worden een aantal criminele feiten ook niet geregistreerd (dark number). We hebben hier dus te kampen met een beperking van het beschikbaar materiaal. In een studie van Pröpper e.a. (2006) worden ook niet-participanten bevraagd. Op die manier kan nagegaan worden of een bepaalde groep systematisch niet aan bod komt. Praktisch gezien was het in ons onderzoek echter niet mogelijk ook niet-participanten te bevragen en hebben we ons moeten beperken tot participanten. We beginnen elke case-bespreking met een situering van de case binnen het assenstelsel. Vervolgens bespreken we in de mate van het mogelijke de volgende punten: beschrijving van de gebruikte methode, de aanwezigheid van voorafgaand onderzoek, de aanleiding tot het initiatief, de doelstelling en de werking van het project, middelen, participatie, eventuele moeilijkheden en kritiek, resultaten en communicatie rond het project. Sommige aspecten worden onder een andere noemer besproken bij de verschillende cases of worden niet besproken als ze niet relevant bevonden worden. Bij verschillende cases worden ook elementen specifiek voor die case aangehaald. We besluiten elke case-bespreking met het ingevulde analysekader. 26

Er werd een analyse gemaakt van beschikbare documenten zoals folders, uitnodigingen, presentaties, krantenartikels,… Daarnaast werden ook analyses gedaan op primair datamateriaal.

40

Na de voltooiing van de case-besprekingen werden deze – na goedkeuring door de opdrachtgever – aan de geïnterviewden bezorgd27. Zij konden deze becommentariëren. Op basis van deze commentaren werd de case verder uitgewerkt. Bovendien werden de commentaren ook voorgelegd aan de andere betrokkenen van de case in kwestie, zodat zij de mogelijkheid kregen hun visie op deze commentaren te geven. Op deze manier hebben we geprobeerd een zo onderbouwd en evenwichtig mogelijke analyse van elke case te bewerkstelligen.

27

Ook de leden van het begeleidingscomité kregen de casebesprekingen.

41

4.2 Politiecafé en wijkontmoetingen in politiezone Herent - Kortenberg 4.2.1 Inleiding en situering case

Leefbaarheid

Eind januari 2004 bracht de lokale politie Herent –Kortenberg (HerKo) 265 mensen samen in een zogenaamd politiecafé om van gedachten te wisselen rond het thema ‘Veiligheid? Daar zorgen we samen voor’. Aan deze ontmoeting werd een vervolg gebreid door de organisatie van 10 wijkontmoetingen. Ook op andere plaatsen in België werden reeds politiecafés en wijkontmoetingen georganiseerd, onder andere in de politiezones Lubbeek, Pajottenland, Dilbeek, Sint-Pieters-Leeuw, Zuiderkempen, Gent en Beringen/Ham/Tessenderlo. Deze politiezones baseerden zich op het voorbeeld van de zone Herent–Kortenberg, vandaar dat we ervoor kiezen deze case te analyseren. Het politiecafé en de wijkontmoetingen situeren zich als volgt in het assenstelsel:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

Het politiecafé wordt georganiseerd door de politie en is vooral gericht op veiligheid. De wijkontmoetingen werden georganiseerd door burgers (daarbij wel ondersteund door de politie, waardoor we het initiatief meer naar links plaatsen dan bijvoorbeeld de verkennende wandelingen) en waren meer gericht op leefbaarheid. Deze case werd bestudeerd aan de hand van een literatuurstudie, deelname aan de ‘Visite aan goede veiligheidspraktijken, Wijkbabbels28’ (12 februari 2008, Kortenberg), deelname aan een bijeenkomst van toenmalig korpschef (de Heer Jan Vanhauwere) en beleidsmedewerker (Mevrouw Ellen Tack) van de politiezone HerKo met geïnteresseerde leden van de politie van

28

Op deze bijeenkomst werden zowel inwoners, wijkagenten, de korpschef als de burgemeesters aan het woord gelaten. Er werd ook een politiecafé gesimuleerd, waardoor we de werkwijze aan den lijve konden meemaken.

42

Gent (5 maart 2008, Leuven) en een interview met de Heer Francis Gastmans van het Dialogue Learning Centre (13 maart 2008, Hasselt).

4.2.2 De politiezone Herent - Kortenberg De politiezone HerKo is een politiezone in de driehoek Leuven, Mechelen, Brussel. De zone omvat zeven deelgemeenten, met name Herent, Winksele, Veltem-Beisem, Kortenberg, Meerbeek, Everberg en Erps-Kwerps en telt ongeveer 38.000 inwoners. De lokale politie telt 51 medewerkers in het operationeel kader en 14 medewerkers in het administratief en logistiek kader. De politiezone streeft er naar om een open politiedienst te zijn. De visie van HerKo werd in 2002 als volgt verwoord: ‘Wij streven ernaar een open politiedienst te zijn, waarbij de wijkwerking de centrale as is en waarbij de integratie een belangrijke meerwaarde biedt.’ Het Politiecafé groeide vanuit eerdere initiatieven van HerKo en was een van veel stappen die de politiedienst nam. De Heer Francis Gastmans geeft aan dat de korpschef al veel geïnvesteerd had in relatie met zijn medewerkers en de relatie tussen de politie en de burgers.

4.2.3 Aanleiding In 2003 besloot de korpschef de traditionele nieuwjaarsontmoeting op een andere manier te organiseren. De tachtig gasten (medewerkers, politieraadsleden en de leden van de zonale veiligheidsraad) werden verdeeld over 10 tafels. Er werd voor gezorgd dat ze de tafel deelden met personen waarmee ze in de loop van het jaar nauwelijks contact hadden. De politieke mandatarissen werden verspreid over de verschillende tafels en de substituut van de procureur des Konings deelde onder andere de tafel met een medewerker uit de wijkdienst en een medewerker van de dienst logistiek. In 2004 wou het korps een scanning organiseren voor het opstellen van het veiligheidsplan. Men was op zoek naar mogelijkheden om zich een beeld te vormen van de verwachtingen van dienstenafnemers, maatschappij en partners. Meestal gebeurt dit met een vragenlijst, maar dit kost veel geld. Bovendien hebben de resultaten van een dergelijke bevraging alleen een meerwaarde wanneer deze op een wetenschappelijke en betrouwbare manier kunnen bekomen worden en het ontbreekt de politiezone HerKo aan capaciteit en deskundigheid om dit alleen te realiseren. Daarom koos men er, in navolging van de nieuwjaarsonmoeting van 2003 voor om de nieuwjaarsontmoeting van 2004 te combineren met een bevraging van de burgers. De ontmoeting werd opengesteld voor vertegenwoordigers van alle belanghebbenden uit de politiezone. Voor de concrete invulling van dit initiatief kreeg de politiezone steun van hoofdcommissaris Dirk Van Aerschot, verbindingsambtenaar van de provincie Vlaams-Brabant. Hij bracht de zone in contact met de Heer Francis Gastmans, expert in het organiseren van ‘World Cafés’. Deze expert begeleidde het hele traject vanaf de voorbereiding: het opstellen van de uitnodigingen, het formuleren van de vragen, de aanpassing van de zaal naar een café. De begeleiding van het Politiecafé nam hij volledig voor zijn rekening en ook bij de verwerking van de resultaten en de terugkoppeling aan de deelnemers nam hij het voortouw.

43

Op 27 januari 2004 vond het politiecafé plaats.

4.2.4 Het politiecafé De wijkinspecteurs kregen de opdracht om per wijk een gevarieerde groep van 10 inwoners op de afspraak te krijgen. Ze moesten de bewoners persoonlijk uitnodigen. Ze gingen dus persoonlijk aanbellen bij mensen in hun wijk. Het was daarbij de bedoeling dat ze niet enkel de mensen aanspraken waar ze reeds contact mee hadden. De groep die ze bijeenbrachten moest zo divers mogelijk zijn en mocht niet enkel bestaan uit blanke, oudere mannen met een gemiddeld inkomen. Daarnaast werden leden van diverse raden en commissies, gerechtelijke en bestuurlijke overheden, externe partners en medewerkers van de lokale politie uitgenodigd. Een grote zaal werd omgebouwd tot een café met een ongedwongen en informele sfeer. Een tiental medewerkers van de lokale politie traden op als kelner. De zaal werd onderverdeeld in zeven eilanden van acht tafels. Elke tafel kreeg één van de vier kleuren die verwezen naar één van de vier vragen die aan de deelnemers werd voorgelegd. De genodigden namen per vijf plaats aan de tafels. Na een verwelkoming door twee inspecteurs, nam de externe begeleider de leiding over. Hij nodigde iedereen uit om rond een vraag die ze op hun tafel vonden een dialoog te voeren en de resultaten van het gesprek op de tafel te noteren met behulp van een tekenblad. Er werd gewerkt rond de volgende vier vragen29: • • • •

Wat is de rol van politie en mezelf bij het verhogen van de verkeersveiligheid? Hoe houden politie en ik elkaar (nog) beter op de hoogte? Wat is de rol van politie en mezelf bij het voorkomen en aanpakken van overlast? Wat is de rol van politie en mezelf bij het voorkomen en aanpakken van (kleine) criminaliteit?

Na een half uur werd een fluitsignaal gegeven en ruilden de deelnemers van tafel. Vier van hen gingen aan een andere tafel zitten, één deelnemer bleef achter als gastheer voor diegenen die naar zijn tafel kwamen. De gastheer vertelde wat er gezegd en geschreven werd door de vorige groep waarna de dialoog verder gezet werd. De opdracht bestond er in verder te bouwen op wat er reeds op tafel stond. Deze procedure werd vier keer herhaald. In deze vier rondes werden, voor elke vraag, achtereenvolgens volgende deelaspecten besproken: -

Welke problemen stellen zich? Welke oorzaken liggen aan de basis van die problemen? Welke oplossingen zien de deelnemers voor deze problemen? Hoe kunnen die oplossingen concreet in de praktijk gebracht worden?

Daarna werden de burgers uitgenodigd plaats te nemen aan de toog. Ondertussen werd een eerste summiere samenvatting gemaakt van de notities op de tafels. Deze werden midden in de zaal geafficheerd zodat iedereen ze kon bekijken.

29

De vraagstelling benaderde de topics vanuit twee invalshoeken : de rol van de politie en de rol van de burgers.

44

De dialogen die tijdens het politiecafé werden gevoerd resulteerden in 56 volgeschreven tafelpapieren. Om hieruit een duidelijk beeld te halen, werkte een groep van een tiental mensen30 gedurende twee halve dagen onder leiding van de Heer Francis Gastmans. De eerste dag werd op basis van de notities per vraag een mindmap gemaakt (een schematische voorstelling van de belangrijkste resultaten). De tweede dag werden de resultaten van de mindmapping verwerkt tot vier verhalen. De verhalen, de conclusies en enkele foto’s van het Politiecafé vormden de basis van een krantje dat aan alle deelnemers werd overgemaakt.

4.2.5 Ontstaan wijkontmoetingen Tijdens het politiecafé kwamen er vragen van burgers naar een vervolg. Zo zijn de wijkontmoetingen ontstaan. Met de wijkontmoetingen werd een dialoog op kleine schaal gevoerd over concrete onderwerpen die wijkgebonden, doelgroepgebonden of themagebonden zijn31. Er werd verder gebouwd op de contacten die tijdens het politiecafé werden gelegd en bestaande relaties worden uitgebreid. Op basis van de ervaringen met het eerste politiecafé werd in de loop van 2005 vorm gegeven aan 10 wijkontmoetingen, waarvan 1 ontmoeting in een rusthuis met senioren, 2 in een lagere school, 1 met jongeren en 6 met bewoners van een bepaalde buurt. De wijkbewoners namen het initiatief voor deze ontmoetingen, ondersteund en begeleid door de politie. In eerste instantie overlegden initiatiefnemer en wijkinspecteur over de intentie om een wijkontmoeting te organiseren. De wijkinspecteur legde alle gegevens voor aan de commissaris, die groen licht gaf voor het verder uitwerken van het initiatief of om bijkomende informatie vroeg, of een ander voorstel deed. De burgers namen dan de praktische organisatie op zich: zaal zoeken, een zo divers mogelijke groep wijkbewoners samenbrengen, in drank voorzien, opruimen achteraf, resultaten bekendmaken, … De politie ondersteunde. Een aantal medewerkers van de politie kregen een opleiding om op een professionele manier de wijkontmoetingen in goede banen te leiden. Zij stonden ter beschikking voor alle vragen in verband met de manier van werken en het begeleiden van de ontmoeting de dag zelf. Er werd een boekje gemaakt met richtlijnen voor de organisatoren, de wijkagenten waren aanwezig op voorbereidende vergaderingen, er werd in didactisch materiaal voorzien voor het café (tekenpapier, stiften,…), er werd begeleiding geboden bij het verzamelen van de resultaten,…

30

Deze groep bestond uit de leden van het beleidsondersteuningsteam, de officieren en beleidsmedewerker van de politiezone HerKo, de verbindingsambtenaar van de Provincie Vlaams-Brabant en enkele geïnteresseerde procesbegeleiders uit andere politiezones. 31 Binnen de politiezone hield men niet strikt vast aan de methode zoals die in het politiecafé werd toegepast. Er werd steeds in overleg gekeken wat de behoefte was van de inwoners die vragende partij waren voor een ontmoeting met de politie. Als er behoefte was aan loutere informatie-uitwisseling, kon er een andere methode gebruikt worden.

45

4.2.6 Rol politie en gemeente bij politiecafé en wijkontmoetingen De politie was de initiatiefnemer van dit project. De ontwikkeling van het idee gebeurde tijdens een stafvergadering. Op basis van individuele gesprekken met de wijkinspecteurs werd het idee verder ontwikkeld. Bij deze voorbereiding was er een bijzondere taak weggelegd voor de wijkinspecteurs. Zij werden voor de uitdaging geplaatst om een zo representatief mogelijke groep uit hun wijk naar het politiecafé te krijgen. Aan het politiecafé werd deelgenomen door alle medewerkers van het korps (operationele, administratieve en logistiek) met uitzondering van zij die onbeschikbaar waren of de dienst moesten verzekeren. Een deel van de medewerkers namen deel aan de gesprekken, een ander deel zorgde voor de bediening in het café. De verwelkoming bij aanvang van het café werd gedaan door twee inspecteurs. Niet alle medewerkers waren in het begin enthousiast. Een aantal klaagde zelfs openlijk toen hen gevraagd werd mensen te rekruteren omdat dit extra werk betekende. Nadat de wijkagenten de eerste potentiële deelnemers aangesproken hadden, groeide het enthousiasme. Men gaf toe dat de opgebouwde contacten een meerwaarde betekenden. Er werd ook een ‘wedstrijd’ aan verbonden: wie de meest divers samengestelde groep kon uitnodigen, kreeg een fles champagne. De agenten raakten gemotiveerd om een zo divers mogelijke groep te bereiken. Beide betrokken gemeentes (Herent en Kortenberg) ondersteunden het initiatief met veel enthousiasme. Zowel de beide burgemeesters als een aantal schepenen waren aanwezig op het politiecafé. De burgemeesters geven aan het initiatief als positief te evalueren. Ze appreciëren dat het een laagdrempelig initiatief is, dat niet over het hoofd van de burgers heen gaat zoals andere campagnes.

4.2.7 Doelstellingen en doelgroep De doelstelling van het politiecafé en de wijkontmoetingen was op een gezellige, informele, open en gelijkwaardige manier zoveel mogelijk mensen op een opbouwende manier met elkaar te laten dialogeren over een aantal vooraf bepaalde vragen. De concrete doelstellingen van de politie waren: - Zich een beeld vormen van de verwachtingen van de burgers en het beeld dat burgers hebben van de politie ter voorbereiding van het zonale veiligheidsplan 2005-2008; - samen met de burger op zoek gaan naar efficiënte oplossingen die kunnen bijdragen aan verkleinen van dagelijkse problemen; - burgers de werking van de politie beter leren kennen en het vertrouwen van de burgers in de politie vergroten; - een attitudeverandering bij het politiepersoneel op gang brengen (politieman die zich buiten/boven de gemeenschap plaatst, wordt er midden in gebracht) De doelstellingen van de deelnemende burgers waren - hun burgerplicht uitoefenen; - invloed uitoefenen op de veiligheid in de eigen wijk;

46

-

hun wijkinspecteur en de werking van de politie leren kennen; een leuke avond hebben; andere mensen ontmoeten.

De doelgroep van het politiecafé waren alle inwoners van Herent en Kortenberg, met andere woorden iedereen die belang heeft bij de veiligheidsopdracht van de politie. Voor de wijkontmoetingen werd getracht een zo divers mogelijke groep burgers samen te brengen, liefst een representatieve groep32 van de mensen die in de bepaalde wijk of buurt wonen of er op een of andere manier actief zijn.

4.2.8 Voorwaarden voor een geslaagd politiecafé Wat de locatie betreft, moeten mensen het gevoel hebben dat het een gezellige zaal is. Het is van belang dat er een ontspannen sfeer gecreëerd wordt. Dit kan door hapjes en drankjes te voorzien, planten en parasols aan te brengen,… Er moeten tafels van 5 personen beschikbaar zijn33. Alle tafels moeten bedekt worden met stevig tekenpapier en voorzien zijn van stiften. Voor het slagen van een politiecafé is het van groot belang dat mensen naar elkaar luisteren en met elkaar in dialoog gaan. Bij het begin van het politiecafé worden de vijf dialoogregels34 uitgelegd: 1. Luister met respect, om te begrijpen 2. Houd je (primair) oordeel in 3. Vraag, vraag…vraag. 4. Verwelkom ieder nieuw gezichtspunt. Waardeer de ander. 5. Spreek met passie…maar kort en vanuit je persoonlijk gezichtspunt. Tijdens het café zit iedereen als gelijken rond de tafel. Iedereen wordt op dezelfde manier behandeld en komt in gelijke mate aan bod om zijn gedachten te verwoorden. Niemand zit in een machtspositie. Verder is het van groot belang dat er een goede vraag geformuleerd wordt, waarrond iedereen in dialoog kan gaan. Het moet een vraag zijn die mensen kan enthousiasmeren, maar die ook nuttige informatie oplevert. Goede vragen moeten niet altijd meteen tot actie aanzetten of tot een oplossing voor het probleem leiden. Ze nodigen wel uit om op onderzoek en ontdekking te gaan en niet meteen te pleiten en te verdedigen (Elliott e.a., 2006). Ten slotte is er nood aan een deskundig begeleider met ervaring en feeling, die ervoor zorgt dat de deelnemers bij de vraag blijven, bepaalt hoe lang een gespreksronde duurt,…

32

Representatief op gebied van geslacht, leeftijd, opleiding, inkomen en beroepsactiviteit. Bij groepjes van 6 personen krijg je gesprekken in groepjes van 3-3 of 2-4, bij 4 personen bestaat de kans dat er te weinig dynamiek is. Daarnaast worden de mensen best aan een ronde tafel gezet omdat dat de dynamiek bevordert. 34 Deze dialoogregels werden ontwikkeld door Francis Gastmans. 33

47

4.2.9 Participatie Aan het politiecafé namen 265 personen deel. Het was geen representatieve steekproef van de bevolking, maar er was wel een grote verscheidenheid aanwezig: jonge en oude burgers uit allerlei lagen van de bevolking. Er was een sterke vertegenwoordiging van allerlei instanties en organisaties (vb. een vertegenwoordiger van de fietsenbond). Er waren echter relatief weinig jongeren, vermoedelijk omdat het café tijdens de examenperiode van de studenten gehouden werd en het te laat op de avond was op een weekdag voor scholieren. Onder de deelnemers bevonden zich ook twee parketmagistraten, medewerkers van het Comité P, enkele procesbegeleiders van andere lokale politiediensten, de burgemeesters van Herent en Kortenberg en een aantal schepenen, verschillende leden van de politieraad,.... Verder namen ook een dertigtal medewerkers van de lokale politie deel. Zij waren niet in uniform en droegen ook geen naambadge, om zoveel mogelijk op gelijke voet met de burgers in dialoog te gaan. De burgers werden gemotiveerd om deel te nemen door het persoonlijk overhandigen van de uitnodigingen door de wijkagent en door het aanbieden van gratis vervoer op de avond zelf. Er werd ook gevraagd aan de bewoners om zich op voorhand in te schrijven en te verwittigen als men uiteindelijk toch niet aanwezig kon zijn. Aan de wijkontmoetingen namen 450 burgers deel. Door die ontmoetingen werd een heel divers publiek bereikt: senioren, ouderen, wijkbewoners,…

4.2.10 Middelen Politiecafé Bij de organisatie van het politiecafé werden de volgende uitgaven gedaan. Tabel 3: Uitgaven politiecafé Kostenpost Uitgaven 35 Administratie en logistieke uitbouw Externe begeleiding politiecafé Externe begeleiding verwerking gegevens Drukwerken Uurlonen medewerkers politie Totaal (Bron: Rapport Koning Boudewijnstichting, 2004)

2.672,64 euro 1.391 euro 1.452 euro 490 euro 4.883,20 euro 10.888,84

Naast deze uitgaven zitten nog heel wat kosten verdoken in de reguliere werking van de politie die er niet uit te splitsen zijn. Wijkontmoetingen Voor het organiseren van 10 wijkontmoetingen kreeg het politiekorps een subsidie van 5.000 euro van de Koning Boudewijnstichting (KBS). 35

Deze kosten omvatten het huren van een locatie, aanbieden van drankje aan de genodigden, aanbieden van geschenkje bij afsluiten, voorzien in vervoer voor personen die minder mobiel zijn en inrichten van de locatie.

48

Er werden volgende uitgaven gedaan. Tabel 4: Uitgaven wijkontmoetingen Kostenpost Uitgaven Externe training en begeleiding wijkagenten bij voorbereiding en organisatie wijkontmoetingen Uurlonen medewerkers36 Administratieve en logistieke uitbouw wijkontmoetingen Krantje met richtlijnen voor organisatoren (300 exemplaren) Totaal

3.146 euro 3.796 euro 1.200 euro 1.942 euro 10.084 euro

4.2.11 Moeilijkheden Politiecafé Te vaak wordt een politiecafé georganiseerd om de burger te bevragen. De Heer Francis Gastmans geeft aan dat daarvoor beter een enquête georganiseerd wordt. Ook als een antwoord gezocht wordt op een specifieke vraag of een snelle oplossing gezocht wordt voor een probleem, wordt beter een enquête georganiseerd. Een politiecafé kan wél gebruikt worden om een relatie op te bouwen tussen de deelnemers en om samen te zoeken naar oplossingen, naar welke afspraken er moeten gemaakt worden (Gastmans, 2007). • Verschillende Nederlandse auteurs waarschuwen ervoor dat de gemeentelijke overheid soms de neiging heeft burgerinitiatieven volledig over te nemen (in plaats van te ondersteunen), waardoor het oorspronkelijke opzet dreigt verloren te gaan (‘doodknuffelen van initiatieven’) (Tops & van Ostaaijen; Van der Heijden, 2007). In de politiezone HerKo zien we de omgekeerde dynamiek: vanuit het politiecafé (georganiseerd door de politie) ontstonden de wijkontmoetingen (georganiseerd door de burgers, met ondersteuning van de politie). Tijdens de voorbereiding van het politiecafé moest de korpschef er wel over waken dat het initiatief niet uit handen van de wijkagenten genomen werd. Bij de gemeente waren er mensen die de neiging hadden te bepalen wie er bijkomend uitgenodigd moest worden en zelf uitnodigingen te versturen. • Gevaar is dat mensen onder dergelijke omstandigheden de gelegenheid aangrijpen om over hun individuele problemen te spreken (hondenpoep voor hun deur,…). In HerKo hebben ze dit relatief weinig meegemaakt dankzij het doorschuifsysteem. Als de begeleider merkte dat er toch zulke opmerkingen gemaakt werden, werden er in post-its voorzien waarop mensen dat soort uitlatingen neer konden schrijven. •

49

Wijkontmoetingen • •

Het begeleiden van de wijkontmoetingen was een uitdaging voor de politie. De moeilijkheid was vooral de controle voldoende over te laten aan de burgers. De formulering van een thema dat sterk leeft in de wijk en waarrond de wijkbewoners willen samenkomen was een hele uitdaging. Het is daarbij noodzakelijk het persoonlijk belang te overschrijden en een gemeenschappelijke zorg te verwoorden. Dit probleem werd door een team van politie en wijkbewoners in een voorbereidende vergadering aangepakt. Samen werden vragen geformuleerd die in de wijkontmoetingen voorgelegd werden.

4.2.12 Communicatie Uitnodiging De uitnodigingen voor het politiecafé werden door de wijkagenten persoonlijk aan de inwoners bezorgd. De wijkagenten kregen de opdracht elk minstens 10 bewoners ‘aan te brengen’ voor het café. Daarin zijn de meesten ook geslaagd. Voor de wijkontmoetingen namen de burgers zelf het initiatief. Een aantal bewoners vormden per wijk een kernteam samen met een aantal medewerkers van de politie. De bewoners en de wijkagenten nodigden mensen persoonlijk uit, en daarnaast werden ook uitnodigingen gepost bij alle bewoners. Op deze uitnodigingen blijkt dat de doelstelling van de wijkontmoetingen duidelijk vermeld wordt37. Daarnaast wordt ook gezegd dat iedereen een verantwoordelijkheid draagt voor veiligheid. Er wordt ook aangegeven wat er voor de burgers inzit (nieuwe mensen ontmoeten, kennis maken met de wijkagent,…). Ten slotte worden eventuele praktische bezwaren voorkomen door aan te geven dat er voor vervoer gezorgd wordt. Er verscheen ook een uitnodiging voor de wijkontmoetingen in het gemeentelijk infoblad. Voor de wijkontmoetingen werd door de politie een handleiding opgesteld voor de burgers die interesse hadden om in hun omgeving een wijkontmoeting te organiseren. In deze brochure werd uitgelegd hoe ze dat concreet konden aanpakken en waar ze terecht konden met vragen. Terugkoppeling Op het einde van het politiecafé werden onmiddellijk in grote lijnen de eerste resultaten meegedeeld. Na het politiecafé werd een brochure verspreid onder deelnemers waarin een sfeerbeeld geschetst werd van het café en waarin aangegeven werd wat er met de input van de burgers gedaan is. In deze brochure werd ook duidelijk aangegeven wat de politie niet kon doen, wat de taak is van de gemeente, welke zaken de politie reeds onderneemt, welke ze zal ondernemen,… Deze brochure werd persoonlijk bezorgd door de wijkagent, waardoor er opnieuw een persoonlijk contact gemaakt werd. 37

Samen op zoek gaan naar oplossingen die kunnen bijdragen aan het verkleinen van dagelijkse problemen.

50

Daarnaast werd sindsdien de politiekrant in het leven geroepen (die naar alle burgers binnen de politiezone verspreid wordt) en publiceerde de politie, zoals vermeld, meer informatie over haar werking (vb. de belangrijkste elementen uit de jaarverslagen).

4.2.13 Evaluatie Verloop politiecafé en wijkontmoetingen De methode bleek aan te slaan. Zowel tijdens het politiecafé als tijdens de wijkontmoetingen gingen bewoners op een constructieve manier met elkaar in dialoog. Er werd een ‘gezellige’ gesprekssfeer gecreëerd die dynamisch en vlot was. Iedereen nam deel aan de gesprekken en er kwamen veel creatieve ideeën op tafel. Van de 265 deelnemers aan het politiecafé gingen slechts twee mensen onmiddellijk naar huis. Velen bleven napraten en lanceerden na afloop het idee om wijkontmoetingen te organiseren. Inhoudelijke resultaten politiecafé en wijkontmoetingen Voor de politie was het belangrijkste inhoudelijke resultaat dat ze ontdekte wat er leeft binnen de zone. Een eerste belangrijke vaststelling is dat burgers zelf uitdrukkelijk aangeven dat veiligheid geen zaak is van de politie alleen, maar iedereen aanbelangt en de verantwoordelijkheid van iedereen is. Zowel uit het politiecafé als de wijkontmoetingen bleek dat inwoners hun wijkinspecteur beter willen leren kennen en dat van hem/haar een grotere zichtbaarheid en aanspreekbaarheid wordt verwacht. Daarnaast bleek uit de gesprekken dat de burgers niet vertrouwd zijn met de werking van de politie. Om aan deze verzuchting tegemoet te komen, werden een aantal aandachtspunten meegenomen in het beleidsplan 2005 - 2008: - Wijkinspecteurs worden door administratief personeel ondersteund in hun onthaalfunctie en bij hun administratie zodat er meer tijd vrijkomt om aanwezig te zijn in de wijk; - Er werden wijkteams gevormd: team van wijkinspecteur met twee inspecteurs van de interventiedienst. Op die manier werd de betrokkenheid van de interventie-inspecteurs vergroot en werd ook van de interventie-inspecteurs verwacht dat ze bijzondere aandacht hebben voor een bepaald deel van het grondgebied van Herent en Kortenberg en dat ze dat deel goed leren kennen; - Er werden vier motorfietsen van het type C1 aangekocht. Door zich te verplaatsen met de motorfiets zijn de agenten meer aanspreekbaar dan wanneer ze zich verplaatsen met de wagen. In het verlengde van het politiecafé en de wijkontmoetingen werden ook meer communicatieinspanningen gedaan door de politie: ze publiceerden verslagen over jaaractiviteiten, gaven een politiekrantje38 uit, verspreidden een voorstellingsfolder waarin de werking en organisatie van de politie uitgelegd werd, … 38

In december 2005 werd het eerste exemplaar aan alle inwoners van de gemeentes Herent en Kortenberg bezorgd.

51

De medewerkers van de politie vonden in de gesprekken een stimulans om zelf actiever in contact te treden met ‘hun’ wijkbewoners. Een aantal wijkinspecteurs is ingegaan op vragen om aanwezig te zijn op een buurtvergadering of de samenkomst van seniorenraad. De wijkagenten kregen ook een opleiding rond dialoogvaardigheden om beter te kunnen inspelen op vragen en behoeften van wijkbewoners. Op gebied van verkeersveiligheid werden de volgende aandachtspunten in het beleidsplan opgenomen: - Er werd aangegeven dat het parkeergedrag in bepaalde straten niet volgens de regels verloopt; dat zijn nu aandachtspunten geworden voor de wijkinspecteur; - Er werd gevraagd naar verkeersopvoeding door de politie, de wijkinspecteur wordt nu ingeschakeld in een aantal scholen voor advies bij het geven van verkeersopvoeding; - Burgers vroegen dat politie niet alleen repressief optreedt, maar ook beloont; dat is nu ook een aandachtspunt geworden. Relatie met politie Door het café en de ontmoetingen hebben burgers het gevoel ernstig genomen te worden. De deelnemers kregen het gevoel dat er echt naar hen werd geluisterd en dat de politie echt geïnteresseerd was in wat ze te vertellen hadden. Tot zes maanden na het politiecafé kwamen er bij de politie reacties van burgers die hun tevredenheid uitspraken over het initiatief. Verder leerden beide partijen elkaar beter kennen. De burgers kregen meer inzicht in de werking van de politie en het takenpakket van de wijkagent en stelden daardoor hun verwachtingen bij. Ze leerden wat ze van de politie kunnen verwachten en wat niet. De wijkagenten merkten dat ze sneller worden aangesproken door burgers op straat. De jongeren stonden aan het begin van de ontmoeting met hen heel sceptisch tegenover de politie, omdat velen onder hen al meermaals in aanraking met de politie waren gekomen. Na de ontmoeting hadden ze er een veel positiever beeld van en begrepen ze beter hoe de politie werkt. De medewerkers van de politie van hun kant leerden op een andere manier contact te zoeken met ‘hun’ wijkbewoners. Ze legden contacten met de burgers in hun wijk, leden van verenigingen,… Het is gemakkelijker hun job uit te voeren als ze de mensen in hun wijk persoonlijk kennen. Ze begrijpen beter welk beeld de burgers over de politie hebben en welke verwachtingen ze koesteren. De wijkagenten lijken zich mee persoonlijk betrokken te voelen bij de inwoners van hun wijk. We kunnen dus stellen dat de afstand tussen de burger en de politie (tijdelijk) kleiner geworden is. Sociale cohesie Na het politiecafé bleven de deelnemende burgers napraten met elkaar. Er werden plannen gemaakt voor het organiseren van de wijkontmoetingen. Tijdens het organiseren van deze ontmoetingen en tijdens de wijkontmoetingen zelf leerden buurtbewoners elkaar kennen en hieruit groeiden verdere informele contacten.

52

4.2.14 Conclusie en succes- en faalfactoren Het politiecafé en de wijkontmoetingen in de politiezone Herent-Kortenberg zijn volgens de verschillende actoren die we spraken als een succes te bestempelen. Waaraan valt dit succes toe te schrijven? Ten eerste paste dit project binnen het streven van de politiezone om een open politiedienst te zijn (succesfactor 1) (nieuwe succesfactor). Dit waren geen losstaande initiatieven, maar initiatieven die binnen een ruimer kader pasten. Daardoor slaagde men er ook in de wijkagenten enthousiast te maken voor het project. Ten tweede werd op communicatiegebied een stevige inspanning geleverd. Men nodigde de bewoners persoonlijk uit (succesfactor 2) (categorie communicatie), en achteraf kregen de deelnemers een brochure met daarin de belangrijkste resultaten en wat daarmee gedaan werd (succesfactor 3) (categorie communicatie). Ten derde werden het politiecafé en de wijkontmoetingen een succes omdat de deelnemers op een basis van gelijkwaardigheid met elkaar in dialoog gingen (succesfactor 4) (specifieke succesfactor). Ten slotte werd in HerKo geïnvesteerd in het aantrekken van een professionele begeleider, die bij het politiecafé zowel de voorbereiding als de begeleiding op zich nam en bij de wijkontmoetingen een aantal wijkagenten trainde om zijn functie over te nemen (succesfactor 5) (specifieke succesfactor). Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 5: Overzicht succes- en faalfactoren politiecafé en wijkontmoetingen 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Ja, op het politiecafé werden alle betrokkenen bij bij de uitvoering? het veiligheidsbeleid uitgenodigd. 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten Ja, voor zover wij het konden nagaan wel. van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? 1.3 Werken participanten mee of tegen De wijkagenten waren in eerste instantie niet aan de uitvoeringsprocessen? enthousiast om deel te nemen aan de voorbereidingen van het politiecafé. In de loop van het proces groeide de bereidwilligheid echter. 1.4 Past medewerking aan het project Ja, de wijkagenten krijgen ruimte om het binnen het takenpakket van de betrokken politiecafé en de wijkontmoetingen voor te actoren? bereiden. 1.5 Zijn de verschillende actoren Na verloop van tijd ondersteunden de wijkagenten overtuigd van het nut van de genomen het project. Ook de burgers zagen er het nut van in. maatregelen? Ondersteunen ze die? 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over Ja, alle actoren wouden samen een oplossing

53

de objectieven?

zoeken voor bestaande problemen en tot een betere verstandhouding komen.

1.7 Krijgen participanten voldoende Voor zover we dat konden onderzoeken wel. speelruimte? 1.8 Duidelijkheid takenen Het was voor iedereen duidelijk wie welke rol bevoegdheidpakket voor uitvoerders? speelde. Bij de wijkbabbels wisten de burgers dat zij de verantwoordelijkheid droegen, daarbij ondersteund door de politie. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook Ja, het hele initiatief draaide om de inbreng van de de burgers) serieus genomen? burger. 1.10 Werken de verschillende actoren Ja, zowel de politie als de gemeente als de burgers voldoende samen? werkten samen om dit initiatief te verwezenlijken. 1.11 Is er reeds een samenwerkingsstructuur?

bestaande Er was geen samenwerkingsstructuur, maar die is wel ontstaan tijdens de organisatie van de wijkbabbels.

1.12 Zijn er onoverbrugbare Neen, iedereen streeft dezelfde doelstellingen na. belangentegenstellingen? 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Ja, de persoonlijke relaties tussen de verschillende verschillende actoren werkbaar? betrokkenen waren zeker werkbaar. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

2.2 Personele capaciteit

2.3 Andere middelen

De kosten van het politiecafé werden gedragen door de politie, de kosten van de wijkontmoetingen werden gedeeltelijk gedekt door de subsidies van de KBS. Ook voor de uitvoering van de resultaten stelde de politie middelen ter beschikking. De politie beschikte over voldoende medewerkers voor het ondersteunen van het politiecafé en de wijkontmoetingen. Niet van toepassing.

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking Ja, daar kwamen geen klachten over. gesteld? 3. Beleidsbetrokkenheid 3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed Ja, het initiatief gaat uit van de politie, en zij af te staan? hebben de resultaten gebruikt bij de opstelling van het veiligheidsplan. 54

3.2 Verloopt het proces transparant?

Ja, er wordt duidelijk gecommuniceerd over de verschillende stappen van het proces.

3.3 Behouden de burgers hun autonomie Bij de wijkbabbels krijgen de burgers het volledige of wordt het project doodgeknuffeld? eigenaarschap van het project, dus van doodknuffelen is zeker geen sprake. 3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Ja, de gemeentes in kwestie ondersteunden het project. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Ja, binnen de politie werden middelen besteed aan voor de opvolging van het project? het uitvoeren van voorgestelde oplossingen. Na het politiecafé werd ruim de tijd uitgetrokken om conclusies te trekken uit het gebeuren. Ook voor de opvolging van de wijkbabbels trok de politie middelen uit. 4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de Wat het politiecafé betreft, moesten de wijkagenten hoogte van het bestaan van het project? een diverse groep van ongeveer tien mensen persoonlijk uitnodigen in hun wijk. Dit impliceert dat niet alle bewoners uitgenodigd werden voor het initiatief. Dit zou immers niet werkbaar zijn. Voor de wijkbabbels werden meestal wel alle wijkbewoners uitgenodigd. 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd Aan het begin van het politiecafé en de wijkbabbels over de rol die de verschillende actoren werd duidelijk uitgelegd welke inbreng de burgers kunnen spelen? zouden hebben. 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Ja, bij het begin van het politiecafé en de over wat er wel en wat niet met de input wijkbabbels wordt daarover gecommuniceerd. van de burgers zal worden gedaan? 4.4 Is er een duidelijke en consistente Ja, politie en burgers hebben een duidelijke motivering van beleidsmaatregelen? motivering voor ogen. 4.5 Wordt er informatie gegeven over Ja. Er werd bij het begin van politiecafé en doelstelling beleidsmaatregel? wijkontmoetingen duidelijk aangegeven waarom deze initiatieven genomen werden. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Ja. Na het politiecafé werd een krantje verspreid volledige informatie gegeven wordt? met daarin het verslag van het gebeuren. Pro’s en contra’s? 4.7 Werden participanten van bij het Ja, er werden burgers betrokken bij het opstellen

55

begin betrokken bij communicatie over van de krant die achteraf verspreid werd. Bij de het beleid? wijkbabbels waren de burgers van in het begin betrokken. 4.8 Wordt er na afloop van het project (of Na het politiecafé werd een brochure verspreid tussentijds) voldoende gecommuniceerd onder deelnemers waarin een sfeerbeeld geschetst over bereikte resultaten? werd van het café en waarin aangegeven werd wat er met de input van de burgers gedaan is. In deze brochure werd ook duidelijk aangegeven wat de politie niet kon doen, wat de taak is van de gemeente, welke zaken de politie reeds onderneemt, welke ze zal ondernemen,… 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja, de politie was op zoek naar mogelijkheden om burgers te laten participeren? zich een beeld te vormen van de verwachtingen van dienstenafnemers, maatschappij en partners. Het politiecafé en de wijkontmoetingen was een ideale manier om daar zicht op te krijgen. Het is géén methode om een representatief beeld te krijgen, maar daar zijn de initiatiefnemers zich heel goed van bewust. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Wat het politiecafé betreft was er geen vraag bij de behoefte van op het terrein? burgers, maar de wijkontmoetingen zijn dan weer wel ontstaan op vraag van de burgers. 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja. De burgers krijgen de kans hun mening over de het uitvoeren van het beleid? politie en het veiligheidsbeleid in hun gemeente te geven en de politie beter te leren kennen. De politie kreeg de kans zich voor te stellen en de mening van burgers te leren kennen. 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie Hierover waren geen gegevens beschikbaar, in de betrokken buurt(en)? waardoor we het niet konden onderzoeken. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog Ook hier waren geen cijfers beschikbaar. risico op criminaliteit? 5.6 Zijn er externe omstandigheden die Voor zover we dat konden nagaan, waren die er de implementatie bemoeilijken? niet. 5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf Nee, voor zover wij konden nagaan was dat niet het voor hun veiligheid moeten zorgen en dat geval. de politie het niet meer doet? 6. Methode

56

6.1 Is de juiste methode gekozen met het Ja, het politiecafé laat zowel toe een beeld te oog op de te bereiken doelstellingen? krijgen van de verwachtingen van de burgers als de verstandhouding tussen politie en burgers te verbeteren. 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

Iedereen was welkom op het politiecafé en de wijkontmoetingen.

6.3 Werden participanten betrokken bij De burgers werden betrokken bij het opstellen van de ontwikkeling van het beleid? de vragen die voorgelegd werden op het politiecafé. De wijkontmoetingen werden volledig door de burgers zelf ontwikkeld. 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente De politie heeft duidelijke doelstellingen voor ogen, zowel voor het politiecafé als voor de wijkontmoetingen. 6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Ja, de voorstellen die gedaan werden binnen het opgevolgd? politiecafé werden door de politie ernstig genomen en opgenomen in het beleidsplan 2005 – 2008. 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Enerzijds wel, door de organisatie van de het project? wijkontmoetingen kreeg het politiecafé een vervolg. Anderzijds worden momenteel geen ontmoetingen georganiseerd. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen Het politiecafé en de wijkontmoetingen werden aan dit project? mee een succes omdat de deelnemers op een basis van gelijkwaardigheid met elkaar in dialoog gingen. Verder werd in HerKo geïnvesteerd in het aantrekken van een professionele begeleider, die bij het politiecafé zowel de voorbereiding als de begeleiding op zich nam en bij de wijkontmoetingen een aantal wijkagenten trainde om zijn functie over te nemen. Samenvattend Participatie

Middelen

+++

+++

Beleidsbetrokkenheid +++

Communicatie +++

Context +++

Methode Continuïteit +++

0

57

4.3 Opzoomeren in Rotterdam 4.3.1 Situering case en inleiding

Leefbaarheid

Opzoomeren is een begrip in Rotterdam en bij uitbreiding in heel Nederland. Het project is een succes in Rotterdam, maar dat betekent niet automatisch dat het ook in België toepasbaar is. Daarom zijn we ook in Antwerpen gaan kijken, waar ze een afgeleide vorm van Opzoomeren hebben, het opsinjoren. Het Opzoomeren plaatsen we als volgt in ons assenstelsel:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

Zoals we verder zullen zien is het een project waarbij burgers initiatief kunnen nemen, maar dat eveneens sterk gestuurd wordt door de overheid, daarom plaatsen we het in het midden van de horizontale as. Wat de verticale as betreft, zullen we zien dat het een project is gericht op het vergroten van de leefbaarheid. Bij de analyse van deze case hebben we ons gebaseerd op een documentenanalyse van beschikbare folders, flyers, projectbeschrijvingen; een literatuurstudie van de beschikbare evaluatierapporten en een bezoek aan het Bureau Opzoomer Mee in Rotterdam, waar we een gesprek hadden met de huidige projectverantwoordelijke Jurgen Groenenboom. In welke mate Opzoomeractiviteiten bijdragen aan de verbetering van de sociale relaties in Rotterdam is moeilijk vast te stellen, door het ontbreken van begindoelen en tussenmetingen. Het ontbreekt aan precieze meetinstrumenten (Duyvendak & van der Graaf, 2001).

58

4.3.2 Eerder onderzoek In 2001 werd een onderzoek gevoerd door het Verwey-Jonker Instituut naar het Opzoomeren (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Daarbij stonden twee onderzoeksvragen centraal: welke doelen hebben de verschillende betrokkenen bij het Opzoomeren en in hoeverre is de doelstelling om sociale netwerken op straatniveau te creëren en te behouden gehaald? Het onderzoek werd gevoerd door middel van een literatuurstudie, face-to-face interviews met betrokkenen (bewoners, opbouwwerkers, bestuurders en ambtenaren van (deel)gemeentes, bestuursleden en medewerkers van Opzoomer Mee) en focusgroepen (met bestuurders, opbouwwerkers, diensten, bewoners en in het bijzonder allochtonen en vertegenwoordigers van Rotterdamse gemeentelijke diensten) waarin de onderzoeksresultaten werden besproken. In 2006 werd een enquête georganiseerd door het Projectbureau Sociale Integratie bij de Opzoomerstraten. Bij deze enquête werden 421 respondenten in 124 straten bevraagd.

4.3.3 Inhoud Opzoomeren Opzoomerinitiatieven zijn kleinschalige, laagdrempelige initiatieven aan de basis van de samenleving. Maar het is ook een gestuurd proces: er worden door het stedelijk campagnebureau Opzoomer Mee plannen en campagnes bedacht na overleg met de betrokkenen (Duyvendak & van der Graaf, 2001). De kern van het Opzoomeren is dat bewoners in een straat elkaar leren kennen door samen activiteiten te organiseren. De activiteiten zijn vooral gericht op het verbeteren van het onderling contact, vaak in combinatie met praktische initiatieven op het gebied van netheid, kinderen en veiligheid. Er wordt gewerkt vanaf het niveau van de straat, omdat de straat het hoogste niveau is waar burgers individuen blijven. “Als je in een gemengde straat woont met 5 Marokkaanse gezinnen, dan zijn de kinderen van die gezinnen nog herkenbare Marokkaanse kindertjes, die aanspreekbaar zijn met Youssef of Mohammed. Op het moment dat je op het niveau van de buurt gaat zitten of van de wijk, dan wordt het een groep anonieme Marokkaanse hangjongeren” (Interview Jurgen Groenenboom (projectleider, 14/04/2008, Rotterdam).

Voorbeelden van straatactiviteiten zijn straatdiners, barbecues, straatfeesten, schoonmaakacties en verlichtingsacties. Burgers kunnen een waardebon aanvragen om dergelijke activiteiten te organiseren. Om een waardebon te krijgen, contacteren bewoners het Bureau, dat hen een aanmeldformulier bezorgt. Daarop verzamelen bewoners vijf handtekeningen van hun buren, alvorens het terug te sturen naar het Bureau. Daarop krijgen de bewoners een waardebon die ze bij de opbouwwerker in hun wijk kunnen inruilen voor geld. Bewoners hoeven geen facturen of begrotingen te bezorgen aan het opbouwwerk, om het allemaal zo toegankelijk mogelijk te houden. Dit is mogelijk doordat het Bureau een stichting is en geen deel van de gemeentelijke overheid. In dat laatste geval zou de uitgave van elke euro moeten verantwoord worden.

59

4.3.4 Ontstaan In 1989 ondernamen bewoners van de Opzoomerstraat in Rotterdam allerlei initiatieven om zelf de leefbaarheid in hun straat te verbeteren39. De bewoners gingen een dag per week met zijn allen vegen, plantjes plaatsen en lichtbolletjes installeren. De gemeente was hiervan de initiator. De actie paste in de nieuwe aanpak waarin bij bestuurders aandacht was ontstaan voor de alledaagse sociale problemen en mogelijkheden van mensen op het niveau van hun straat. Het toenmalige projectbureau Sociale Vernieuwing vond dat het initiatief van de Opzoomerstraat navolging verdiende en voerde een campagne om het Opzoomeren te promoten. Vanaf 1990 zette het bureau een aantal campagnes op en reikte jaarlijks een Opzoomerprijs uit aan de Rotterdamse straten. In deze periode kwamen sociale aspecten langzaam weer hoger op de bestuursagenda staan, na een periode van een ‘terugtredende overheid’ (met veel bezuinigingen en een hoge werkloosheid). Het gemeentebestuur richtte een Commissie Sociale Vernieuwing op in 1989. Deze commissie had tot taak om nieuwe potenties aan te boren onder de Rotterdamse bevolking door dingen ‘anders’ te gaan doen (zonder dat dat ‘andere’ duidelijk gedefinieerd werd). Men was van oordeel dat sociale vernieuwing zich niet op problemen, maar op kansen moest richten en dat de steun van de bevolking daarbij onontbeerlijk was. Om de sociale vernieuwing in Rotterdam gestalte te geven werden talloze activiteiten georganiseerd, waaronder het stimuleren van het Opzoomeren sinds 1990. Op 28 mei 1994 werd de eerste stedelijke Opzoomerdag georganiseerd. Op deze dag waren 10.000 bewoners, gemeentelijke diensten en het bedrijfsleven in de weer om straten op te knappen in meer dan een kwart van alle Rotterdamse straten. Na het succes van deze dag werd het stedelijk bureau Opzoomer Mee opgericht (1995), dat de taak kreeg om het Opzoomeren te faciliteren. Dit bureau gaat uit van samenwerking met opbouwwerkers in de wijken, die de stedelijke campagnes op wijkniveau stimuleren en inhoud en betekenis geven (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Daarnaast spelen burgers een cruciale rol in het opstarten van nieuwe initiatieven. Ervaren Opzoomerstraten ‘adopteren’ beginnende Opzoomerstraten. Veel straten die sinds 1994 meedoen, kennen de manier van werken zodanig goed, dat zij het project kunnen overbrengen naar straten die net starten met het Opzoomeren. Bewoners uit deze ‘ervaren straten’ worden ambassadeurs voor het initiatief. Ze kunnen diensten leveren in straten die in de buurt liggen, en op die manier houdt de opbouwwerker meer tijd over voor probleemstraten (met taalproblemen, cultuurverschillen,…).

4.3.5 Context/doelstellingen Onderzoek van Intomart wees uit dat er een verband is tussen de (gepercipieerde) kwaliteit van de sociale relaties in een buurt en onveiligheidsgevoelens. De kwaliteit van de sociale relaties in de buurt is zowel van belang voor de leefbaarheid als voor de veiligheidsbeleving. Bij de verklaring van verschillen in leefbaarheid tussen wijken en buurten is de kwaliteit van de sociale relaties de op één na belangrijkste factor (na het aantal werklozen dat in de buurt woont), bij de 39

De straat lag in een wijk die in verval aan het raken was. De stadsvernieuwing werd uitgesteld omdat het geld er niet was en de straat verloederde langzaam. Het verlichtingsniveau ging omlaag, er stond gras tussen de tegels, …

60

verklaring van verschillen in onveiligheidsgevoelens is het de belangrijkste factor. Onder de kwaliteit van de sociale relaties in de buurt wordt de mate waarin bewoners contact met elkaar hebben verstaan en de kwaliteit van dat contact (Intomart, 2000). Ook uit een studie van Sampson blijkt dat de objectieve en subjectieve veiligheid in buurten waar men elkaar kent, hoger is (Sampson e.a., 1997). De centrale doelstelling van het Opzoomeren richt zich dus op het verbeteren van de sociale cohesie in de buurt, om op die manier de leefbaarheid en de veiligheidsbeleving te verbeteren. De invulling van deze doelstelling bij burgers verschilt: sommige burgers zijn tevreden als ze hun buren groeten op straat, anderen zijn pas tevreden wanneer buren voor elkaar zorgen als er iemand ziek is (Doelen, 2001). In de enquête van 2006 werd ook gepeild naar de motieven van burgers om deel te nemen aan activiteiten. Daaruit blijkt dat 65% deelneemt voor de goede sociale contacten in de straat, 38% omdat het prettiger en veiliger is als je je buren kent en 28% omdat ze zich medeverantwoordelijk voelt voor de straat. 15% van de ondervraagden geeft aan deel te nemen omdat ze het leuk vinden om dingen te organiseren. Bij het Bureau Opzoomer Mee geeft men aan dat als mensen elkaar groeten en kennen, dit de basis kan vormen om elkaar te helpen, om samen te werken of om elkaar aan te spreken. Als de basis van sociaal contact er eenmaal is, dan neemt men sneller ook andere initiatieven om de leefbaarheid te vergroten of lost men problemen eerder onderling op. Een straat waar bewoners elkaar kennen, biedt ook aan woningbouwcorporaties, diensten, opbouwwerk en anderen kansen om met de straat in gesprek te komen of samen te werken (Doelen, 2001). “Wij hopen dat er gewoon normale burenrelaties ontstaan. We willen dat mensen elkaar op straat groeten en weten wie waar woont, dat zorgt ervoor dat mensen beter op elkaars huis en op elkaars kinderen letten.”

4.3.6 Betrokken actoren a. Bureau Opzoomer Mee Toen de eerste stedelijke Opzoomerdag georganiseerd werd, werkte de toenmalige Dienst Gemeentewerken (plantsoendienst, stratenmakers,…) samen met het toenmalige Rotterdamse Instituut voor Opbouwwerk. Zij hebben een soort campagneorganisatie gevormd, die later is uitgegroeid tot het Bureau Opzoomer Mee. Het Bureau is een onafhankelijke stichting, die een subsidierelatie onderhoudt met de gemeente Rotterdam. Oorspronkelijk was het personeel in dienst van de gemeente, maar dat is ontbonden om op een meer efficiënte manier te kunnen werken (vb. minder verantwoordingsplicht voor budget). Elk jaar opnieuw moet de Stichting Opzoomer Mee alle partijen aanspreken om mee te doen aan de campagnes: • 13 deelgemeentes die een abonnement moeten nemen voordat bewoners en middenveld zich kunnen aanmelden voor de campagne; • de straten en groepen; • 15 gemeentelijke diensten voor de facilitaire ondersteuning (Duyvendak & van der Graaf, 2001). 61

Het Bureau wordt geleid door een directeur. Er werken zes projectleiders – die ook gedeeltelijk werken aan een ander project, Mensen Maken de Stad - en een administratief uitvoerend team van drie mensen. Het Bureau Opzoomer Mee maakt ieder jaar een campagne, die bestaat uit een aantal rondes. In het voorjaar wordt een actie rond schoonmaken georganiseerd, waarbij burgers een schoonmaakpakket kunnen ontvangen. In de zomer kunnen mensen een waardebon van 150 euro krijgen, om daarmee in de straat iets te organiseren (vb. barbecue). In de herfst wordt een actie rond Halloween georganiseerd gericht op kinderen en in de winter worden mensen aangespoord een kerstboom te plaatsen en te versieren in hun straat. Per ronde zorgt Opzoomer Mee voor een startpakket aan faciliteiten (waardebon40, promotiemateriaal, kant-en-klaar pakketten) en informatie over op welke wijze de straat het thema kan uitwerken (folder, website). b. (Deel)gemeente Elke deelgemeente moet beslissen of de campagne ook in haar gebied wordt gevoerd41. Deze instemming geeft een deelgemeente door een abonnement op Opzoomer Mee te nemen. Straten kunnen dankzij dit abonnement meedoen. Met het abonnement stemt de deelgemeente in met de campagne en met de verdeling van de kosten. De deelgemeente neemt vooral de indirecte kosten van de campagne voor haar rekening, met name de benodigde inzet van haar diensten, wijkorganisaties en functionarissen (Opzoomer Mee, 2007b). Bewoners kunnen ook rechtstreeks aan de deelgemeente geld vragen voor een activiteit. De inbreng en invloed van de gemeente Rotterdam is op de achtergrond steeds zeer groot geweest. Het project Opzoomeren slaagt erin de indruk te wekken dat burgers alles zelf doen, maar de gemeente heeft heel veel invloed. De stad neemt ook de directe campagnekosten voor haar rekening: de activiteiten en de organisatie. De projectleider van de dienst Onderwijs en Samenleving van de gemeente is de verbindingspersoon tussen de gemeente en het Bureau Opzoomer Mee. c. Woningbouwcorporaties Woningbouwcorporaties42 ondersteunen het Opzoomeren financieel. Zij dragen jaarlijks ongeveer 40.000 euro bij. Daarnaast financieren zij bepaalde initiatieven rechtstreeks via de bevolking. Deze corporaties hebben er alle belang bij het Opzoomeren te ondersteunen, omdat een woning gemakkelijker verhuurbaar is in een straat waar goede relaties bestaan tussen de bewoners. Bovendien zijn velen van mening dat de taak van een woningbouwcoroporatie niet hoort te eindigen bij het verhuren van woningen. Het zijn geen commerciële bedrijven.

40

Deze bonnen worden ingewisseld en verantwoord bij het opbouwwerk in de wijk. De hoogte van de waardebon verschilt per ronde. Het gaat om bedragen van 100 tot 150 euro. 41 De deelgemeentes kunnen echter bijna onmogelijk beslissen niet mee te doen. 42 Een woningbouwcorporatie is een organisatie die zich zonder winstoogmerk richt op het bouwen, beheren en verhuren van betaalbare woonruimte. Doordat de Nederlandse overheid het bouwen van goede en goedkope woningen grotendeels aan deze organisaties overliet, en zichzelf beperkte tot de rol van financier, regelgever en toezichthouder, heeft de woningbouwcorporatie in Nederland een centrale rol in de volkshuisvestingssector gekregen.

62

d. Opbouwwerkers Opbouwwerkers helpen de bewoners bij het organiseren van activiteiten. Dat kan gaan om praktische hulp bij het aanvragen van Opzoomersubsidies of bij het regelen van een vergunning. Ze zijn het centrale aanspreekpunt, stimuleren burgers, dragen nieuwe ideeën aan, coördineren, regelen en zijn zichtbaar in de wijk. Het opbouwwerk zorgt voor een aanmeldadres en ‘bank’ in de wijk (voor de uitbetalingen en afrekeningen). e. Politie Er zijn geregeld contacten tussen de wijkagent en de opbouwwerkers. De wijkagenten gaan ook geregeld langs op activiteiten die via het Opzoomeren georganiseerd worden. f. Burgers Essentieel bij het Opzoomeren zijn de ‘gangmakers’, een groepje bewoners die de initiatieven lanceren in hun straat. In veel straten zijn er één of twee gangmakers. Zij raken betrokken bij de Opzoomercampagnes doordat ze al eerder actief waren in de straat (en het meedoen aan de campagne was daarbij een logische stap) of doordat ze wegens fysieke of sociale problemen in de straat besloten actie te ondernemen, al dan niet gestimuleerd door een opbouwwerker (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Bij praktische taken zoals het ophangen van plantenbakjes, tafels en stoelen aanbrengen, bereiden van eten en opruimen zijn er meer bewoners die helpen.

4.3.7 Participatie De vier rondes die het Bureau Opzoomer Mee organiseert, zijn toegankelijk voor elke straat in Rotterdam. Voor elke ronde zijn vijf bewoners voldoende voor een aanmelding. a. Aantal deelnemende straten Het aantal deelnemende straten is geëvolueerd van 456 in 1995 tot 1655 in 2006. Tabel 6: Evolutie aantal deelnemende straten Opzoomeren Jaartal Aantal deelnemende straten 1995 456 1996 499 1997 803 1998 921 1999 1057 2000 1248 2001 1324 2002 1356

63

2003 2004 2005 2006

1434 1562 1619 1655

(Bron: Duyvendak & van der Graaf, 2001; Omnibusenquête Centrum voor Onderzoek en Statistiek) Voor de periode 2007-2010 is de doelstelling van het gemeentebestuur niet het aantal Opzoomerstraten te laten toenemen, maar een consolidatie van de bereikte resultaten: het handhaven van tenminste 1.600 Opzoomerstraten en straten helpen om een hoger niveau van participatie te bereiken. De mate waarin de deelnemende straten participeren, varieert. Sommige straten organiseren enkele keren per jaar een activiteit, andere straten zijn doorlopend actief. Uit een analyse van de deelname aan de Opzoomercampagne in 2004 – 2005 en 2005 - 200643, blijkt dat straten gemiddeld twee keer per jaar gebruik maken van de Opzoomercampagne. Veel straten Opzoomeren los van de campagne vaker (Opzoomer Mee, 2007b). In niet veilige wijken wordt evenveel geopzoomerd als in veilige wijken (veiligheid in een wijk wordt bepaald door veiligheidsscores die de gemeente Rotterdam toekent) (Opzoomer Mee, 2007b). Opzoomeren vindt vooral plaats in wijken waar het inkomen onder of net iets boven het gemiddeld Rotterdams inkomen per huishouden ligt (Opzoomer Mee, 2007b). Dit strookt met de bevinding van Denters (2005) dat in wijken waar de buurtwelstand hoger ligt, meer geparticipeerd wordt dan in wijken met een lagere welstand. In wijken waar veel allochtonen wonen, wordt relatief vaker geopzoomerd dan in wijken met minder allochtonen. De relatieve deelname is het grootst in wijken met de grootste diversiteit en het kleinst in wijken met weinig diversiteit. In wijken met meer dan 75% allochtonen, nemen meer dan 50% van de straten deel. In wijken waar slechts 1/4de van de bevolking van allochtone afkomst is, nemen slechts 35% van de straten deel (Opzoomer Mee, 2007b). b. Aantal deelnemende bewoners per straat Uit de enquête uit 2006 blijkt dat in de grote meerderheid van de straten waar geopzoomerd wordt een kwart of meer van de bewoners op een of andere manier deelnemen aan Opzoomeractiviteiten. In bijna een kwart van de straten doet zelfs meer dan de helft van de bewoners mee. Het Bureau Opzoomer Mee tracht de participatiegraad te verhogen door telefonische opvolging van minder goed lopende campagnes. Als er weinig respons komt op een bepaalde campagne, organiseert het Bureau een telefonische rondvraag bij hun contactpersonen. Dit vergroot de respons.

43

De deelname in 2004 - 2005 en 2005 - 2006 werd afgezet tegen het totaal aantal straten, de inkomensgegevens per wijk, de veiligheidsscores en de bevolkingssamenstelling.

64

c. Profiel deelnemers Burgers die intensief en over een aantal jaren hebben deelgenomen aan het Opzoomeren, zijn vooral vrouwen en vaak van middelbare leeftijd (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Er zijn geen totaaloverzichten voorhanden van de participatie van allochtonen en autochtonen omdat Opzoomer Mee niet registreert wie er in de straat wel of niet participeert en welke achtergrond men heeft. Uit de enquête uit 2006 blijkt wel dat 90% van de respondenten de perceptie hebben dat de deelname in hun straat een goede afspiegeling is van de straat in termen van etniciteit en leeftijd. De opbouwwerkers besteden speciale aandacht aan het betrekken van allochtonen bij de activiteiten. Zij krijgen ook een opleiding ‘interculturele communicatie’. Uit contacten die het Bureau Opzoomer Mee heeft met gangmakers, blijkt dat er een oververtegenwoordiging is van vrouwen, vermoedelijk omdat het Opzoomeren vaak uitgaat van het belang van kinderen. Daar zijn moeders meestal actiever bij betrokken. Uit bevraging bij politici blijkt dat zij bij de participatie als belangrijkste kanttekening plaatsen dat vooral bestaande bewonersgroepen geactiveerd worden. Niet zozeer nieuwe bewoners worden door Opzoomeren bereikt, maar vooral al actieve bewoners in een straat (Duyvendak & van der Graaf, 2001).

4.3.8 Middelen Financieel wordt het Opzoomeren vooral ondersteund door de gemeente Rotterdam44. Verder dekken de abonnementen van de deelgemeentes ongeveer 15% van de kosten45. Jaarlijks dragen ook derden (fondsen, projecten en bedrijven) aan de kosten bij (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Zo draagt de vereniging van Woningbouwcorporaties 1% van de kosten. Dit geld gaat naar waardebons voor de burgers, materiaal (schoonmaakkits, partytenten, geluidsinstallaties, barbecues,…) en personeelskosten.

4.3.9 Communicatie Uit de documentenanalyse blijkt dat de communicatie over het Opzoomeren eenvoudig wordt gehouden en systematisch de leefwereld van de burgers als uitgangspunt kiest. Beleid wordt niet uitgelegd. Deze communicatiestrategie is erop gericht het Opzoomeren als een beweging van en voor Rotterdammers te laten overkomen (Opzoomer Mee, 2007b). De campagnes van het Opzoomeren worden verpakt in een positieve doe-boodschap met inspiratie en soms met een beloning voor te leveren of geleverde prestaties (Duyvendak & van der Graaf, 2001).

44

De gemeente sponsort het project niet alleen op financiële wijze, maar ook op morele wijze: Rotterdam lobbiet actief om de gedachte te promoten buiten de eigen stad. 45 De deelgemeentes betalen als ze een abonnement nemen een vaste bijdrage van 7500 euro, waarbij 1750 euro per wijk komt.

65

In 2007 ging een vernieuwde website in de lucht. Straten kunnen op deze website een eigen pagina krijgen. Het format van deze pagina is erop gericht om de inzet en de resultaten van de straat zichtbaar te maken. Dit is zowel om de buitenwereld een zicht te geven op het Opzoomeren als om straten elkaar te laten stimuleren. De mogelijkheid wordt ook geboden aan de straten om met elkaar contact op te nemen en ervaringen uit te wisselen (Opzoomer Mee, 2007b). Naar het netwerk van Opzoomerstraten wordt een Nieuwsbrief Opzoomer Mee verspreid, met daarin het aanbod van Opzoomer Mee. Uit de documentenanalyse blijkt dat in deze nieuwsbrieven duidelijk aangegeven staat hoe burgers acties kunnen organiseren, aan welke voorwaarden ze moeten voldoen en via welke weg ze hulp kunnen krijgen indien nodig. Naar heel Rotterdam wordt gecommuniceerd door middel van ‘free publicity’: Opzoomer Mee verspreidt persberichten en biedt artikels aan aan de lokale media. Informatie wordt ook verspreid via wijkkranten en huis-aan-huis-bladen. Daarnaast wordt er promotie gemaakt via commercials op TV Rijnmond, reclame-uitingen op trams en posters (Opzoomer Mee, 2007b). Verder wordt door het Bureau Opzoomer Mee telefonisch contact genomen met het bestand van contactpersonen, om mensen een tweede maal te attenderen op de ronde van de campagne. Ten slotte zijn er acties in de wijken om bewoners te informeren, verzorgd door het opbouwwerk of bewonersorganisaties wijk te informeren, enthousiasmeren, bij elkaar te halen,… (Opzoomer Mee, 2007b).

4.3.10 Evaluatie a. Resultaten Opzoomeren Opzoomeren stelt bewoners in staat verantwoordelijkheid voor hun eigen straat op te nemen. Deze aanpak is echter geen garantie voor het je thuis voelen in de buurt. Een straataanpak alleen kan niet alle problemen (hangjongeren, een drugspand, een asociale familie,…) verhelpen. Wel kan met een straataanpak de collectieve weerbaarheid van bewoners worden vergroot. Wanneer bewoners meer het gevoel krijgen in onze straat te wonen (in plaats van in een straat) kan zich een positieve ontwikkeling voordoen waarbij bewoners gaandeweg meer verantwoordelijkheid gaan voelen en nemen (Uitermark & Duyvendak, 2006). Uit de enquête die in 2006 georganiseerd werd, blijkt dat 84% van de ondervraagden van mening is dat de Opzoomercampagne helpt om de sociale contacten in de straat te verbeteren en dat eenvoudige methodes zoals het organiseren van barbecues daarbij behulpzaam zijn. 81% van de ondervraagden vindt dat Opzoomeren een goede manier is om invloed uit te oefenen op de directe woonomgeving. In het onderzoek van Duyvendak en van der Graaf (2001) worden burgers, opbouwwerkers, bestuurders en medewerkers van het Bureau Opzoomer Mee bevraagd over wat zij als de resultaten zien van het Opzoomeren.

66

•

Burgers

Burgers benadrukken de verbeterde sociale contacten in de buurt en zien dit als een direct effect van het Opzoomeren. Zij menen dat er weer sprake is van sociale controle in de straat. Bewoners letten op elkaar en elkaars kinderen. Dit gevoel van sociale betrokkenheid leidt tot een groter gevoel van veiligheid in de buurt. “De sfeer in de straat is socialer geworden. Door samen straatfeesten te organiseren, hebben bewoners elkaar beter leren kennen en zijn ze vertrouwder met elkaar. Als er iets aan de hand is, spreekt men elkaar daar gemakkelijker op aan. Discussies zullen er altijd zijn, maar doordat mensen elkaar kennen escaleert het minder snel.”(Opzoomer Mee, 2007b)

•

Bureau Opzoomer Mee

De medewerkers van het Bureau geven aan dat met behulp van de campagnes bewoners jaarlijks een of meerdere ontmoetingen in de straat kunnen organiseren. Zij zijn van mening dat deze ontmoetingen meer permanente effecten in een straat hebben. Ze hebben een positief effect op de straatidentiteit, op gevoelens van vertrouwdheid en veiligheid, en op wederzijds dienstvertoon. Kennen en gekend worden werkt vaak drempelverlagend om bij overlast of problemen elkaar aan te spreken, niet alleen in de straat, maar ook tussen de straat en haar institutionele omgeving (instellingen, diensten en bestuur). •

Bestuurders

Het vergroten van de sociale cohesie blijft in de ogen van de bestuurders in de praktijk te vaak beperkt tot de sociale relaties binnen reeds bestaande groepen bewoners. Over de resultaten tussen groepen, bijvoorbeeld jong en oud, allochtoon en autochtoon, zijn de politici terughoudend, het gaat in hun beleving vaak niet verder dan eenmalige ontmoetingen (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Toch zien de meeste bestuurders ook positieve effecten: de ontmoetingen leiden tot meer verdraagzaamheid en tolerantie; er ontstaan dwarsverbindingen tussen organisaties in de wijk; woningbouwcorporaties en gemeentelijke diensten worden toegankelijker voor bewoners en bewoners weten op hun beurt de gemeente sneller te vinden. •

Opbouwwerkers

De opbouwwerkers zijn van mening dat vooral bestaande bewonersgroepen worden aangesproken door het Opzoomeren. Ieder jaar is het dezelfde harde kern bewoners die meedoet en de activiteiten in een straat organiseert. Via de mailings van Opzoomer Mee worden deze bewoners ook voortdurend op de hoogte gehouden van alle activiteiten die worden georganiseerd en ontstaat er een zelfbevestigend effect, waarbij vooral de actieve bewoners goed op de hoogte zijn van het aanbod en daar gebruik van weten te maken. Wat de sociale contacten tussen de verschillende groepen bewoners betreft, zijn opbouwwerkers positiever dan bestuurders: zij zien blijvende sociale contacten, ook tussen verschillende bevolkingsgroepen.

67

Het ontbreekt de opbouwwerkers aan een concreet zicht op het bereik van Opzoomeren, ze kunnen niet aangeven wat hun investeringen opleveren per straat. We kunnen stellen dat uit het onderzoek van Duyvendak en van der Graaf (2001) blijkt dat alle bevraagden van mening zijn dat Opzoomeren een onmisbare bijdrage levert aan de versterking en het onderhoud van sociale netwerken in straten en buurten van Rotterdam. De algemene opinie is dat er dankzij het Opzoomeren meer mogelijkheden zijn ontstaan voor bewoners in een straat om elkaar te ontmoeten. b. Evaluatie verschillende actoren •

Opbouwwerk

De opbouwwerkers stimuleren bewoners om activiteiten te organiseren en proberen zoveel mogelijk bewoners bij het Opzoomeren te betrekken. Er stellen zich echter twee problemen: de opbouwwerkers hebben slechts beperkt tijd voor het Opzoomeren (aangezien dit maar een deel van hun takenpakket is), terwijl de bewoners verwachten dat de opbouwwerkers altijd beschikbaar zijn (Doelen, 2001). De inzet van het opbouwwerk staat in veel wijken onder druk: er zijn te veel Opzoomerinitiatieven in een wijk, de agenda van het opbouwwerk wordt niet alleen bepaald door het Opzoomeren en in sommige wijken wordt bezuinigd (Opzoomer Mee, 2007b). In sommige deelgemeentes maakt het Opzoomeren deel uit van het standaard takenpakket van de opbouwwerkers. In andere deelgemeentes is dit niet het geval. Het blijkt dat er vooral in deze laatste deelgemeentes een heel aantal opbouwwerkers ‘Opzoomer-moe’ zijn. Ook bewoners zijn in deze gemeentes minder te spreken over de ondersteuning door het opbouwwerk (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Sommige burgers zijn heel positief over de opbouwwerkers: zij openen deuren die anders gesloten zouden blijven (vb naar deelgemeente). Het opbouwwerk biedt een extra ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van administratieve taken en contacten met andere groepen. Andere burgers laten zich negatief uit over het opbouwwerk: de uren die de opbouwwerkers aan Opzoomeren kunnen besteden zijn vaak beperkt en elke opbouwwerker heeft ook een andere manier van werken, wat soms leidt tot botsingen (Duyvendak & van der Graaf, 2001). De opbouwwerkers zelf geven aan dat ze met handen en voeten gebonden zijn. Als ze twee uur per week tijd hebben voor het Opzoomeren, dan is die tijd met één of twee straten opgebruikt (Doelen, 2001). De bestuurders zijn van mening dat Opzoomeren niet zou kunnen slagen zonder de inzet van opbouwwerkers en ze vinden ook dat blijvende ondersteuning door het opbouwwerk nodig is om bewoners actief te houden (Duyvendak & van der Graaf, 2001). •

Burgers

Het is vooral moeilijk om voldoende ‘gangmakers’ te vinden. Iedereen is van mening dat de Opzoomer Mee-campagnes voor een groot deel afhankelijk zijn van de inzet van een harde kern ‘gangmakers’. Als deze personen wegvallen door ziekte of verhuizing, blijken de 68

buurtactiviteiten te stagneren of weg te vallen. De gangmakers geven zelf aan dat de andere bewoners meestal wel enthousiast reageren op de activiteiten. Toch geven ze aan dat het organiseren van activiteiten niet altijd van een leien dakje loopt en veel inzet en inspanningen kost (Duyvendak & van der Graaf, 2001; Opzoomer Mee, 2007). •

Bureau Opzoomer Mee

Enerzijds is er kritiek bij de verschillende partijen over de grootschaligheid van de campagnes van het Bureau Opzoomer Mee en het wat knellende kader ervan, maar anderzijds realiseren bewoners, politici en opbouwwerkers zich dat Opzoomeren zich niet ontwikkeld zou hebben zonder de inzet en stedelijke campagnes van het Bureau. Het bespaart de deelgemeenten veel werk. De bewoners geven het beste bewijs: ze geven aan zich aangesproken te voelen door de stedelijke campagnes (Duyvendak & van der Graaf, 2001). •

Samenwerking tussen de verschillende actoren

Het Bureau Opzoomer Mee hanteert in haar relaties nadrukkelijk het “voor wat hoort wat principe”. Als deelgemeentes zich inschrijven voor een campagne en een abonnement nemen, verwacht Opzoomer Mee eigen inzet van de deelgemeentes. Op dat punt loopt het soms fout: deelgemeentes beschikken niet over voldoende middelen en mankracht om aan deze inzet te voldoen of hebben deze onvoldoende ingepland. Ook in de interne communicatie zijn lancunes: diensten zijn onvoldoende op de hoogte van hun rol of gaan hun eigen weg. Daarnaast botst het Bureau soms met bestuurders die Opzoomeren zien als een bestuurlijk participatieproject. Opzoomeren is in de ogen van het Bureau niet bedoeld om bestuurders dichter bij bewoners te brengen, maar om de kwaliteit van sociale relaties tussen bewoners onderling te verbeteren. Als daardoor de relatie tussen bewoners en bestuurders verbetert, is dat natuurlijk mooi meegenomen (Duyvendak & van der Graaf, 2001). Ook met het opbouwwerk heeft het Bureau soms botsingen. Het Bureau onderhoudt een directe communicatie met bewoners. Hierdoor voelen opbouwwerkers zich soms voor het blok gezet. Het Bureau probeert dit te voorkomen door het opbouwwerk in de buurt op voorhand te laten weten welke acties zullen ondernomen worden. Zij krijgen in een mailing een week op voorhand te horen wat er gaat gebeuren en wat voor vragen ze kunnen krijgen van bewoners.

4.3.11 Overdraagbaarheid naar België De vraag is of het Opzoomeren overdraagbaar is naar de Belgische context. Daarvoor zijn we gaan kijken in Antwerpen, waar men in 1997 gestart is met het Opsinjoren, een project gebaseerd op het Opzoomeren. Midden jaren negentig startte Antwerpenaar Peter Oorlinckx een schoonmaakactie op het Frans Halsplein. Hij had gehoord van ‘Opzomeren’, een project in Rotterdam. Zijn eigen buurt had ook een opknapbeurt nodig en hij besloot poetsacties te organiseren. Hij nodigde de mensen in zijn buurt uit voor deze schoonmaak. Het Antwerpse stadsbestuur besloot deze actie te ondersteunen en te stimuleren en richtte in 1997 Opsinjoren op.

69

De doelstelling van Opsinjoren is het vergroten van de sociale cohesie in de fusiestad Antwerpen. Van bewoners wil men buren maken. Daartoe worden burgers gestimuleerd samen activiteiten te organiseren in hun straat. Opsinjoren, een stedelijke dienst die valt onder ‘Sociale Zaken’, ondersteunt deze activiteiten financieel en logistiek en helpt met de organisatie ervan (adviezen vragen aan burgemeester en district, vergunningen aanvragen, contacten leggen met de andere stadsdiensten, beheren budget, buurtbewoners aanspreken,…)., maar organiseert niets zelf (behalve de Lentepoets). Het initiatief wordt volledig bij de burger gelegd. De verschillende initiatieven vallen onder de volgende categorieën: • ‘Premie op Actie’: bewonersactiviteiten van één dag, die verschillende keren per jaar kunnen georganiseerd worden (vb. straatfeest, straatbarbecue, sinterklaasfeestje,…) • ‘Buurtcontracten’: contracten die tussen Opsinjoren en buurtbewoners worden afgesloten voor het onderhoud van een hondenloopzone, een petanquebaan, een composteerparkje,… Via een buurtcontract geven bewoners aan dat ze zich voor een gezamenlijk belang engageren. De geplande ingreep is hun idee, zij realiseren het idee, sensibiliseren de buurt, onderhouden de ingreep. Het eigenaarschap en de verantwoordelijkheid wordt bij de bewoners gelegd. Opsinjoren bereidt het contract administratief voor, zorgt voor de financiën en de samenwerking met de ondersteunende diensten. De stedelijke partners zijn financier en logistieke uitvoerder. • Straatvrijwilligers’: zij zetten zich in voor de netheid van hun straat. Ze beslissen zelf hoeveel tijd ze hierin investeren en of ze dit alleen doen of in samenwerking met hun buren. Opsinjoren ondersteunt hen: ze leggen contacten met ambtenaren van groenvoorziening en stadsreiniging, met de lokale en stedelijke schepenen en de ondersteunende diensten. Het organiseert platforms voor ervaringsuitwisseling. Het verzekert de vrijwilligers tegen burgerlijke aansprakelijkheid en lichamelijk letsel en levert winter- en regenjassen, werkhandschoenen, vuilcontainers of vuilniszakken. • ‘Speelstraten’: tijdens de zomermaanden wordt een straat gedurende een paar weken veranderd in een autovrije speelstraat. De bewoners organiseren spelletjes voor de kinderen en houden samen een oogje in het zeil. • ‘Lentepoets’: Dit is de enige activiteit die door Opsinjoren centraal wordt aangestuurd. Op een vastgelegde dag in het voorjaar geven de bewoners hun straat een poetsbeurt. Alle straten kunnen zich inschrijven. Als beloning krijgen de poetsers een bloembak. Opsinjoren maakt deel uit van de pijler ‘Samenleven in diversiteit’ van de stad Antwerpen, op zijn beurt een onderdeel van het stedelijk bedrijf Sociale Zaken. Het jaarlijkse budget van Opsinjoren bedraagt 1.400.000 euro. Ongeveer de helft daarvan gaat naar personeelskosten (er werken 15 medewerkers bij Opsinjoren), 400.000 euro gaat naar de bewoners voor de organisatie van hun activiteiten en de rest wordt besteed aan promotie, een wagen, en de huur van een magazijn. Daarnaast voorziet de stad in de nodige infrastructuur voor de verschillende activiteiten: tenten, tafels, stoelen, podia, barbecuestellen,… worden ook gratis geleverd en opgehaald worden. Verder verzekert de stad ook burgers die meewerken aan de uitvoering van een activiteit voor lichamelijk letsel en aansprakelijkheid.

70

Resultaten Sociale cohesie is moeilijke meetbaar, maar uit de volgende cijfers blijkt dat de activiteiten van Opsinjoren aanslaan in Antwerpen: Tabel 7: Resultaten Opsinjoren Aantal straatvrijwilligers Aantal georganiseerde straatactiviteiten Aantal ondersteunde bewonersgroepen Aantal georganiseerde eindejaarsfeesten Aantal ‘speelstraten’ Aantal buurtcontracten

1997 24 270 23 28 29 2

2007 703 2263 634 351 152 203

Vergelijking met het Opzoomeren Gelijkenissen • Net zoals het Opzoomeren richt het Opsinjoren zich bewust op het straatniveau, omdat mensen op dat niveau nog individuen zijn. • Zowel Opzoomeren als Opsinjoren slaan aan bij de burgers, zoals blijkt uit de resultaten. Verschillen • In Antwerpen worden geen centraal aangestuurde activiteiten georganiseerd, behalve de Lentepoets. Bewoners worden via brochures op de hoogte gehouden van de initiatieven die ze kunnen nemen (vb. organiseren speelstraat, winterfeest,…) maar beslissen zelf wat ze wanneer doen. Bij het Opzoomeren worden meer gericht activiteiten georganiseerd (in de herfst Halloweenfeestjes, in december worden kerstbomen geplaatst,…). • In Antwerpen moeten de bewoners de gemaakte kosten voorschieten, na voorlegging van een betalingsbewijs stort de stad de gemaakte kosten terug. Dit gebeurt binnen een termijn van drie weken. In Rotterdam krijgen de burgers het geld rechtstreeks, zonder een bewijs te moeten voorleggen. Dit is mogelijk omdat Opzoomeren geen stedelijke dienst is. Conclusie Het concept van Opzoomeren is ook aangeslagen in Antwerpen. Een goede ondersteuning door de gemeente is ook hier cruciaal gebleken.

71

4.3.12 Conclusie – Succes- en faalfactoren implementatie De verschillende betrokken actoren beschouwen dit project als een succes. Welke factoren dragen bij tot dit succes? Een eerste essentieel element is dat de verschillende betrokken actoren het project ondersteunen en samenwerken (succesfactor 1) (categorie participatie). De (deel)gemeente stelt voldoende geld en middelen beschikbaar en door het opbouwwerk is er een concreet aanspreekpunt in de wijk voor de bewoners, wat maakt dat de drempel om deel te nemen laag is. Er zijn daarnaast ook burgers die in de straat de rol van gangmaker op zich nemen en bereid zijn tijd te investeren in het Opzoomeren. De verschillende actoren zijn ook flexibeler. Als deelgemeentes bijvoorbeeld aangeven meer speelruimte te willen, past het Bureau Opzoomer Mee zonder problemen haar programmering aan. Een tweede belangrijk element is dat - naast die ondersteuning - het Opzoomeren een zaak van de burgers blijft, zeker in hun beleving (dus het project wordt niet ‘doodgeknuffeld’) (succesfactor 2) (categorie beleidsbetrokkenheid). Alhoewel de gemeente Rotterdam het initiatief aanstuurt, blijven de burgers het zien als hun instrument. Bestuurders maken niet de fout het project dood te knuffelen, ondanks de sturing door het Bureau Opzoomer Mee blijft er ruimte voor spontane initiatieven en wordt er gebruik gemaakt van de talenten van de burgers. Aan de Opzoomercampagnes kan iedereen deelnemen, je moet er niets ingewikkelds voor kunnen of weten. Een derde cruciaal element is dat het project zich op het straatniveau richt (succesfactor 3) (nieuwe succesfactor). Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 8: Overzicht succes- en faalfactoren Opzoomeren 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Ja, zowel de opbouwwerkers als de bij de uitvoering? woningbouwcorporaties als de burgers worden betrokken bij het Opzoomeren. 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten Voor zover wij dat konden nagaan wel. van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? 1.3 Werken participanten mee of tegen Enkel bij de opbouwwerkers is er niet altijd aan de uitvoeringsprocessen? evenveel enthousiasme voor het Opzoomeren, omdat zij er niet altijd voldoende tijd voor krijgen. De andere actoren werken wel mee. 1.4 Past medewerking aan het project Het Bureau Opzoomer Mee heeft enkel tot taak het binnen het takenpakket van de betrokken Opzoomeren te ondersteunen, voor de actoren? opbouwwerkers ligt dat anders. Zij krijgen

72

onvoldoende tijd ervoor. 1.5 Zijn de verschillende actoren Iedereen ziet het nut in van het Opzoomeren en is overtuigd van het nut van de genomen ervan overtuigd dat het bijdraagt aan een maatregelen? Ondersteunen ze die? leefbaarder Rotterdam. 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over Ja, iedereen is het erover eens dat het Opzoomeren de objectieven? gericht is op het vergroten van de sociale cohesie. 1.7 Krijgen participanten voldoende Burgers kunnen zelf beslissen of ze deelnemen aan speelruimte? het Opzoomeren of niet. 1.8 Duidelijkheid takenen Er is een duidelijke taakomschrijving: het Bureau bevoegdheidpakket voor uitvoerders? Opzoomer Mee lanceert stedelijke campagnes, de gemeente ondersteunt dit financieel en het opbouwwerk zorgt voor de praktische toepassing in de straten. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook Ja. Burgers krijgen op een volwaardige manier de burgers) serieus genomen? inbreng en kunnen zelf ideeën lanceren en uitwerken. 1.10 Werken de verschillende actoren Over het algemeen wel. Toch zijn er soms voldoende samen? botsingen tussen het Bureau en bestuurders die Opzoomeren zien als een bestuurlijk participatieproject. De opbouwwerkers voelen zich soms gepasseerd omdat het Bureau direct met de burgers communiceert, maar dit wordt zoveel mogelijk vermeden door de opbouwwerkers op voorhand te informeren. 1.11 Is er reeds een bestaande Ja, in 1995 werd het Bureau Opzoomer Mee samenwerkingsstructuur? opgericht met als opdracht het Opzoomeren te faciliteren. 1.12 Zijn er onoverbrugbare Neen. Er zijn soms meningsverschillen over de belangentegenstellingen? concrete invulling van het Opzoomeren, maar die zijn niet onoverbrugbaar. 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Ja, er zijn soms botsingen, maar over het algemeen verschillende actoren werkbaar? zijn er goede onderlinge relaties tussen de verschillende actoren. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

Zowel de gemeente Rotterdam, de deelgemeentes, het Bureau Opzoomer Mee als (in mindere mate) de woningbouwcorporaties ondersteunen het project financieel, dus er is voldoende financiële capaciteit.

73

2.2 Personele capaciteit

2.3 Andere middelen

Bij het Bureau Opzoomer Mee zijn voldoende mensen voltijds en deeltijds46 bezig met de ondersteuning van het project. Wat de gemeentelijke opbouwwerkers betreft, zij klagen dat ze onvoldoende tijd kunnen uittrekken voor het Opzoomeren. De bewoners delen die klacht. De burgers krijgen naast waardebons ook materiële ondersteuning in de vorm van schoonmaakkits, feesttenten,… Ze kunnen ook bij het opbouwwerk terecht voor ondersteuning in de vorm van het aanleren van vergadertechnieken, publicitaire ondersteuning en advies.

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking Ja, burgers kunnen na het invullen van één gesteld? formulier geld gaan afhalen bij het opbouwwerk. Ze hoeven geen bonnetjes of bewijsstukken in te dienen om hun uitgaven te rechtvaardigen. 3. Beleidsbetrokkenheid 3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed Ja. De gemeente heeft achter de schermen heel veel af te staan? invloed, maar het Bureau Opzoomer Mee en de burgers kunnen vrij beslissen welke activiteiten ze lanceren en waaraan ze deelnemen. 3.2 Verloopt het proces transparant?

Ja, het is duidelijk waar de middelen vandaan komen en wie welke taak heeft. Burgers weten duidelijk waar ze terecht kunnen voor ondersteuning en financiële middelen.

3.3 Behouden de burgers hun autonomie Alhoewel de gemeente Rotterdam het initiatief of wordt het project doodgeknuffeld? aanstuurt, blijven de burgers het zien als hun instrument. Bestuurders maken niet de fout het project dood te knuffelen, ondanks de sturing door het Bureau Opzoomer Mee blijft er ruimte voor spontane initiatieven en wordt er gebruik gemaakt van de talenten van de burgers. 3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Ja, de gemeente is de belangrijkste financierder van het project en ondersteunt het project ook op andere manieren. Zo probeert de gemeente het Opzoomeren ook buiten Rotterdam ingang te doen vinden. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Ja. Jaarlijks zijn er middelen beschikbaar waarmee 46

Een aantal mensen zijn zowel bezig met Opzoomeren als met het project ‘Mensen maken de stad’.

74

voor de opvolging van het project?

de burgers activiteiten kunnen organiseren.

4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de Ja, er wordt via verschillende kanalen over het hoogte van het bestaan van het project? project gecommuniceerd: internet, artikels in de lokale krant, de ‘Nieuwsbrief Opzoomer Mee’,… 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd Ja, burgers worden goed geïnformeerd over hoe ze over de rol die de verschillende actoren acties kunnen organiseren, aan welke voorwaarden kunnen spelen? ze moeten voldoen en via welke weg ze hulp kunnen krijgen indien nodig. 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Niet van toepassing. over wat er wel en wat niet met de input van de burgers zal worden gedaan? 4.4 Is er een duidelijke en consistente Ja. In elke communicatie wordt duidelijk gemaakt motivering van beleidsmaatregelen? waartoe het Opzoomeren dient. 4.5 Wordt er informatie gegeven over In de communicatie naar de burger wordt duidelijk doelstelling beleidsmaatregel? aangegeven dat de activiteiten gericht zijn op het samenbrengen van mensen. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Ja, er wordt duidelijk aangegeven wat de volledige informatie gegeven wordt? voorwaarden zijn voor burgers om mee te Pro’s en contra’s? opzoomeren en dat het initiatief van hen moet komen. 4.7 Werden participanten van bij het Er worden geregeld folders gemaakt in begin betrokken bij communicatie over samenspraak met de bewoners, waarin ze zelf hun het beleid? activiteiten kunnen voorstellen. Op de website van het Bureau Opzoomer Mee krijgen burgers ook een eigen pagina waar ze met elkaar in contact kunnen komen en ervaringen uitwisselen. 4.8 Wordt er na afloop van het project (of Ja, er worden geregeld brochures en folders tussentijds) voldoende gecommuniceerd verspreid met daarin voorbeelden van over bereikte resultaten? georganiseerde activiteiten en getuigenissen van deelnemende burgers. Er worden ook geregeld overzichten gemaakt van hoeveel straten er deelnemen. 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja. De leefbaarheid verhogen is iets dat bij uitstek burgers te laten participeren? op straatniveau gebeurt en is iets waar burgers gemakkelijk kunnen aan bijdragen. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Ja, het zijn bewoners zelf (ondersteund door de

75

behoefte van op het terrein?

gemeente) die begonnen zijn met het opzetten van initiatieven om de leefbaarheid in hun straat te verbeteren. 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja, burgers creëren een aangenamer leefklimaat in het uitvoeren van het beleid? hun straat dus ze hebben zelf te winnen bij deelname aan het project. 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie Over de graad van sociale cohesie in de in de betrokken buurt(en)? deelnemende straten zijn geen cijfers beschikbaar, dus hier kunnen we geen sluitend antwoord op geven. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog In niet veilige wijken zou even veel geopzoomerd risico op criminaliteit? worden als in veilige wijken. 5.6 Zijn er externe omstandigheden die Voor zover we dat konden nagaan niet. de implementatie bemoeilijken? 5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf Niet van toepassing. voor hun veiligheid moeten zorgen en dat de politie het niet meer doet? 6. Methode 6.1 Is de juiste methode gekozen met het Ja, door burgers samen dingen te laten organiseren, oog op de te bereiken doelstellingen? nemen de sociale contacten toe en vergroot de leefbaarheid. 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

De initiatieven worden zo laagdrempelig mogelijk gehouden en vragen geen specifieke kennis of middelen. 6.3 Werden participanten betrokken bij Ja, over het ontwikkelen van de campagnes wordt de ontwikkeling van het beleid? overlegd met opbouwwerkers en burgers. 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente De verschillende actoren schuiven één centrale doelstelling naar voren: het verhogen van de sociale cohesie in Rotterdam. 6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Niet van toepassing. opgevolgd? 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Ja, door de aanwezigheid van het Bureau het project? Opzoomer Mee is de continuïteit van het project verzekerd. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen Het project richt zich op het straatniveau. Door de aan dit project? publieke zaak bij Opzomeren op straatniveau te situeren, wordt geprobeerd direct aan te sluiten bij 76

de leefwereld van bewoners. De notie van burgerschap wordt concreet gemaakt in een lokale omgeving: het is een programma door en voor burgers (Uitermark & Duyvendak, 2006). Op deze schaal blijken erg veel bewoners aanspreekbaar en bereid in actie te komen. Samenvattend: Participatie

Middelen

++

++

Beleidsbetrokkenheid +++

Communicatie +++

Context +++

Methode Continuïteit +++

+++

77

4.4 Buurtinformatienetwerk in Braine l’Alleud 4.4.1 Inleiding

Leefbaarheid

Het BIN in Braine l’Alleud kunnen we als volgt situeren in het assenstelsel:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

In tegenstelling tot het BIN in Lochristi gaat het hier meer om een overheidsinitiatief. Dit BIN hebben we geanalyseerd op de volgende manier. We hebben een dubbelinterview gehad met de korpschef en de gemandateerd politiebeambte. De bedoeling was dat bij dit gesprek ook één van de coördinatoren zou aanwezig zijn, maar deze werd getroffen door een hartaanval enkele dagen voor het interview gepland was. Verder hebben we een interview afgenomen van een wijkagent. Daarnaast hebben we telefonische interviews afgenomen bij een coördinator en vier leden47. Zoals in de case van het BIN in Lochristi wouden we de analyse, hoewel niet contractueel voorzien, verrijken met een telefonische enquête bij de BIN-leden. Daartoe heeft de gemandateerd politiebeambte een mail gestuurd naar de leden van de BIN-wijk ‘Les Culots’48, waarin de vraag gesteld werd of zij wouden meewerken aan het onderzoek. Daarop hebben slechts vier personen positief gereageerd. De korpschef vond het dan ook niet opportuun de andere leden te bevragen. Hij meent dat de leden niet geneigd zijn over dergelijke onderwerpen vragen te beantwoorden omdat ze bang zijn dat ze gevoelige informatie zouden verstrekken. Het

47

De leden waren de Heer René Lorent, Mevrouw Mary de Looringhe, Mevrouw Charlotte Delannoy en Mevrouw Kathy Alexandre. De coördinator was Mevrouw Nathalie Ram. 48 De korpschef wou de vraag niet stellen aan de leden van de twee andere wijken, omdat het daar gaat om villawijken en de mensen er volgens hem niet open staan voor een dergelijk onderzoek.

78

is mogelijk dat de 4 leden die we wel konden bevragen, positiever dan gemiddeld staan ten opzichte van het BIN.

4.4.2 Hoe werkt het? Net als in Lochristi is het BIN gebaseerd op een wederzijdse informatie-uitwisseling tussen burgers en politie. Burgers signaleren aan de politie verdachte voertuigen en personen; terwijl de politie preventieve boodschappen verspreidt. Wekelijks worden gemiddeld drie berichten naar de leden verstuurd. De meeste leden ontvangen de boodschappen via e-mail. Sommige anderen krijgen ze via hun GSM, en ten slotte zijn er een paar senioren die de informatie via de post krijgen49.

4.4.3 Ontstaan Het eerste BIN in Braine l’Alleud werd in mei 2003 opgericht in de villawijk ‘Bois de Mai’. De bewoners van deze wijk hadden de vraag gesteld aan de korpschef of hun wijk kon afgesloten worden met barelen van de rest van de gemeente, om op die manier hun eigendommen te beschermen. Noch de korpschef, noch de burgemeester wouden hier toestemming voor geven. Als alternatief werd het oprichten van een BIN voorgesteld. Na een vergadering met de bewoners waarop dit alternatief uit de doeken werd gedaan, stemden de bewoners in met de oprichting van een BIN. In juni 2004 ging de tweede BIN-wijk van start in de wijk Clair Bois en in juni 2006 ging de derde BIN-wijk van start in de wijk ‘Les Culots’. Clair Bois is ook een villawijk, terwijl ‘Les Culots’ eerder als een residentiële wijk kan getypeerd worden. Ook hier lag de vraag naar meer beveiliging aan de basis van het ontstaan. In Braine l’Alleud zijn in totaal dus 3 BIN-wijken actief, met elk tussen 50 en 100 aangesloten woningen. In de BIN-wijken ligt het inkomen ver boven het gemiddelde. Het initiatief tot oprichting lag steeds bij de burger, in samenspraak met de politie.

4.4.4 Doelstellingen De politie in Braine l’Alleud streeft de volgende doelstellingen na met het BIN: • • • •

49

Het veiligheidsgevoel vergroten in de betrokken wijken; De contacten tussen de bewoners onderling verbeteren; Meer en betere informatie krijgen van de burgers; Het imago van de politie verbeteren.

In tegenstelling tot Lochristi, waar de communicatie enkel via de telefoon verloopt.

79

In Lochristi stelt de politie het verspreiden van de preventiegedachte centraal. De politie verwacht niet dat het BIN het algemeen veiligheidsgevoel verhoogt of het sociaal buurtgevoel bevordert. Uit de telefonische interviews blijkt dat de betrokken burgers in Braine l’Alleud – net zoals in Lochristi - voornamelijk de volgende doelstellingen nastreven: • •

De veiligheid in de wijk vergroten; Betere contacten met de politie.

4.4.5 Betrokken actoren Burgers Elke BIN-wijk heeft een coördinator en twee hulpcoördinatoren. De coördinator is het aanspreekpunt van de politie. De boodschappen van de politie worden eerst naar de coördinatoren gestuurd. Zij beslissen of ze de boodschappen naar de leden verspreiden. Verder vervullen de coördinatoren dezelfde functies als in Lochristi (als onthaal en infopunt fungeren voor de medebewoners die zich in het project willen inschrijven, sensibiliseren tot een goed meldingsgedrag, het netwerk van burgers in de wijk beheren en overleg plegen met de politie). De BIN-leden engageren zich eveneens tot het beluisteren en opvolgen van de berichten en het rapporteren van abnormale vaststellingen. Daarnaast geven ze aan de coördinator ook andere informatie door (vb. defecte lampen,..). De kosten voor het verspreiden van de boodschappen worden door de coördinatoren gedragen. Omdat meestal gewerkt wordt via e-mail, zijn deze kosten gering. Politie Bij de politie is er een gemandateerd politiebeambte aangeduid, commissaris Guy Hermann, die belast is met de dagelijkse opvolging van de BIN’s. Hij is de contactpersoon tussen de politie en de coördinatoren. Hij verstrekt informatie over het BIN binnen de politie, volgt de uitwisseling van informatie (tussen politie en coördinatoren) op en evalueert die, onderhoudt de nodige contacten over het BIN-project met alle betrokken politiediensten en vertegenwoordigt het BIN in de betrokken politieke en gerechtelijke organen. Daarnaast spelen de wijkagenten een cruciale rol, aangezien zij met de taak belast zijn na elke melding feedback te geven aan de bewoners over wat het resultaat was. De wijkagent die we gesproken hebben, gaf aan dat hij dit niet als een extra taak beschouwt, aangezien het volgens hem perfect integreerbaar is in zijn dagelijks takenpakket. De middelen die de politie in het BIN investeert, zijn niet apart meetbaar, aangezien het BIN geïntegreerd is in haar werking. In het charter dat bij de oprichting door burgers en politie ondertekend werd, staat aangegeven dat de politie het nodige budget voorziet voor het overbrengen van boodschappen aan de coördinatoren en voor het voldoende inzetten van de wijkagenten.

80

Gemeente De BIN’s in Braine l’Alleud maken deel uit van het lokale veiligheidsbeleid. De gemeente is verantwoordelijk voor het plaatsen en onderhouden van de BIN-borden in de wijk. De burgemeester ondersteunt het project en is aanwezig op de overlegvergaderingen tussen de verschillende actoren. Via het gemeentelijk infoblad wordt af en toe gecommuniceerd over de BIN-werking. Overleg Eén keer om de drie maanden is er een vergadering tussen politie en coördinatoren. Jaarlijks is er een vergadering waar ook de leden en de gemeente op aanwezig is. Daar wordt het functioneren van de BIN’s besproken.

4.4.6 Participatie Binnen de drie betrokken wijken participeert 90% van de bewoners. Zoals we al aangaven gaat het om twee villawijken en een residentiële wijk. De oprichting van BIN’s in andere wijken van de gemeente wordt door de korpschef niet aangemoedigd. Hij is bang dat de informatie die de politie ter beschikking stelt daar in verkeerde handen zou vallen. De BIN-werking blijft in Braine l’Alleud dus nogal een elitair gebeuren.

4.4.7 Moeilijkheden •

Uit onderzoek van Rosenbaum (1987) bleek dat door het opzetten van projecten rond veiligheid, burgers de indruk krijgen dat hun buurt onveilig is en dat er veel problemen bestaan. Door criminaliteitsrisico’s te benadrukken, wordt het gevoel van welbehagen in de buurt ondermijnd. Veroorzaakt een BIN, dat onder andere als doelstelling heeft mensen te sensibiliseren rond inbraken, ook dit pervers effect? De leden die we konden spreken geven aan zich zeker niet onveiliger te voelen door het BIN. De korpschef stelt dat hij eenmaal is tussengekomen toen een bericht dat hij verstuurd had enigszins ‘verdraaid’ werd. Het ging om een inbraak bij een oudere vrouw, en in het bericht dat de coördinator verstuurd had, stond dat het om een agressie ging, terwijl er geen geweld aan te pas gekomen was. Dergelijk incident heeft zich maar één keer voorgedaan.

•

Een ander veelgehoorde opmerking is dat criminaliteit zich verplaatst van BIN-wijken naar wijken waar geen BIN aanwezig is. In Braine l’Alleud heeft de politie daar geen cijfers over.

81

•

Uit een Rotterdams evaluatieonderzoek blijkt dat de verwachtingen die burgers hebben over hun deelname aan SMS-Alert na enige tijd niet waargemaakt kunnen worden. Vooraf verwachten deelnemers dat SMS-Alert kan bijdragen aan de veiligheid in de buurt. Na vier maanden echter bleek dat de verwachtingen van de deelnemers al fors naar beneden waren bijgesteld. De deelname van burgers werd gemotiveerd door de bijdrage die ze denken te kunnen leveren aan de veiligheid. Als zichtbare effecten uitblijven, kan dit een averechts effect hebben voor de politie, zoals een dalend vertrouwen in de politie, minder tevredenheid,… SMS-Alert leidt volgens dit onderzoek tot een verhoogde alertheid ten aanzien van het (gepercipieerde) vermogen of onvermogen van de politie om bepaalde problemen aan te pakken (Griffioen e.a., 2006). In Braine l’Alleud lijkt de tevredenheid met de politie toegenomen. De 4 leden en de coördinator die we konden bevragen, voelen zich meer au serieux genomen door de persoonlijke afhandeling van hun meldingen. Bovendien zijn ze onder de indruk van de snelheid waarmee de politie ter plaatse is na een melding.

•

In een studie van Hazeu (2005) uit Nederland, waarbij verschillende initiatieven in het veiligheidsdomein geëvalueerd worden, stelt men vast dat er zich vaak een continuïteitsprobleem stelt. Initiatiefnemers stoppen ermee, het probleem aan de basis raakt opgelost,… het zijn mogelijke oorzaken van het in het slop raken van initiatieven. In Braine l’Alleud blijft het BIN levend doordat er wekelijks berichten naar de leden gestuurd worden.

4.4.8 Communicatie over het initiatief Bij de opstart van het initiatief werd een vergadering belegd met de burgers van de betrokken wijken. Daar kwamen dezelfde punten als in Lochristi aan bod. Er wordt ook duidelijk benadrukt dat de BIN-leden geen speciale behandeling mogen verwachten van de politie. De wijkagent vermeldt aan nieuwe bewoners in de wijk het bestaan van het BIN en verwijst hen door naar de coördinator voor meer informatie. Wat de boodschappen betreft die de leden ontvangen, ligt de tevredenheid heel hoog. Het (beperkte) aantal leden die we konden spreken vinden ze heel begrijpelijk en nuttig. Bovendien zijn ze ook tevreden met de kwantiteit. Er worden hun inziens niet te veel en niet te weinig berichten verstuurd. De leden geven ook aan tevreden zijn over het gebruik van e-mail voor het verspreiden van de berichten, omdat ze op die manier niet gestoord worden tijdens hun dagelijkse bezigheden. De leden zijn daarnaast heel tevreden over de persoonlijke feedback die ze krijgen als ze een melding doen. Dit vermeldt ook de wijkagent die we spraken.

4.4.9 Evaluatie Beoordeling BIN Het beperkt aantal leden en de coördinator die we konden spreken zijn heel tevreden over het BIN in hun wijk. Zij geven de BIN-werking gemiddeld 9/10. Als gevraagd wordt naar eventuele

82

minpunten, wordt aangegeven dat die er eigenlijk niet zijn. Zoals we reeds eerder aangaven, is het goed mogelijk dat de mensen die instemden mee te werken aan ons onderzoek, net de mensen zijn die het meest tevreden zijn over de werking van het BIN in hun wijk, dus deze resultaten zijn niet veralgemeenbaar. Bovendien werden enkel leden van de wijk ‘Les Culots’ bevraagd. De gemandateerd politiebeambte gaf aan dat het BIN daar naar zijn mening het beste functioneert, door de aanwezigheid van een heel gemotiveerde coördinator. Onveiligheidsgevoel Als we in de telefonische interviews vroegen of men zich veiliger voelt door het bestaan van het BIN, antwoordden drie van de vijf mensen daar volmondig ‘ja’ op. De coördinator geeft aan dat ze zich veiliger voelt, en dat dit mee veroorzaakt wordt door het BIN, maar niet louter daaraan toegeschreven kan worden. Er spelen ook andere factoren mee, zoals een betere beveiliging van haar huis. Een ander lid geeft aan dat ze zich een beetje veiliger voelt dankzij het BIN, maar toch nog niet 100%. De gemandateerd politiebeambte en de wijkagent zeggen beiden de indruk te hebben dat mensen zich veiliger voelen in hun wijk, maar geven aan dat dit niet objectief vast te stellen valt. Daling criminele feiten Zowel de gemandateerd politiebeambte als de korpschef geven aan dat ze niet kunnen zeggen dat het aantal inbraken gedaald is in de BIN-wijken. Dat blijkt ook uit de volgende cijfers. Er valt eerder een stijgende lijn te bespeuren in het aantal inbraken. De cijfers worden binnen de politie bijgehouden per ‘quartier’, maar een quartier omvat meerdere wijken, dus er zijn geen cijfers beschikbaar voor de BIN-wijken alleen. In het vet wordt het aantal inbraken aangeduid in het jaar waarin het betreffende BIN werd opgericht. Tabel 9: Aantal inbraken per quartier Braine l’Alleud 2002 2003 2004 2005 2006 Wijk die Bois de 59 36 64 34 70 Mai omvat Wijk die Clairbois 36 38 24 68 56 omvat Wijk die Les Culots 25 21 59 27 38 omvat (Bron: Statistiques criminelles 2007. Zone de Police de Braine l’Alleud.)

2007 79 74 30

Sociale cohesie Zowel de gemandateerd politiebeambte als de leden die telefonisch bevraagd werden, geven aan dat de oprichting van de BIN’s de sociale cohesie in de wijk heeft doen toenemen. In de drie wijken wordt jaarlijks een buurtfeest georganiseerd. De leden geven aan dat ze de mensen in hun buurt beter kennen en sneller een praatje slaan. Nieuwe bewoners worden verwelkomd door een

83

aantal bewoners. In de wijk ‘Les Culots’ is naast het informatienetwerk van het BIN een informeel netwerk opgericht, langs waar persoonlijke informatie uitgewisseld wordt (aankondigingen geboortes, huwelijken,uitnodigingen bijeenkomsten,…). Preventief gedrag Volgens de korpschef en de gemandateerd politiebeambte zijn de mensen zich door de oprichting van de BIN’s meer bewust van hun eigen verantwoordelijkheid in het voorkomen van inbraak. De BIN-leden treffen maatregelen om hun huis beter te beveiligen. De leden die we interviewden via de telefoon geven allemaal aan dat hun huis reeds voor het opstarten van het BIN goed beveiligd was, maar ze merken wel allemaal op dat ze verschillende mensen kennen in hun omgeving die ten gevolge van de preventieve tips aanpassingen hebben uitgevoerd aan hun huis. De leden geven allemaal aan veel waakzamer te zijn voor onregelmatigheden in hun wijk of voertuigen die er niet thuis horen. Ze bellen sneller naar de politie. Daarnaast letten ze er ook beter op hun deuren af te sluiten, het alarm in te schakelen,… Dit gedrag stellen ze ook vast bij de andere inwoners in hun wijk. Meldingen Bij de politie merkt men dat de drempel om melding te maken van verdachte voertuigen of gebeurtenissen veel lager geworden is. Vlak na het oprichten van het BIN hadden de leden de neiging naar de coördinator te bellen als ze iets verdachts opmerkten, maar na een tijd overwonnen de meeste leden hun drempelvrees en belden ze rechtstreeks naar de politie. Hiertoe werden ze aangespoord door de coördinator. Ook de leden geven aan dat de drempel om naar de politie te bellen veel lager geworden is. Een paar leden stellen dat ze vroeger de politie niet hadden durven lastig vallen voor een verdacht voertuig, maar dat ze nu geleerd hebben dat de politie dit net aanmoedigt. Bovendien stelt de politie vast dat ook de kwaliteit van de meldingen enorm verbeterd is. Hiertoe is een fiche bezorgd aan de leden met daarop de aspecten waarop ze moeten letten bij het doen van een melding. Dit heeft duidelijk vruchten afgeworpen. Relatie met de politie Zowel de politie als de leden geven aan dat de onderlinge relatie sterk verbeterd is. De korpschef geeft aan dat hij ondervindt dat er veel meer begrip bestaat bij de leden voor de werking van de politie. Men begrijpt beter wat die wel en niet kan doen en welke rol de burger kan spelen in het voorkomen van criminaliteit. Bij de politie krijgt men sinds het bestaan van de BIN’s geregeld telefoontjes om hen te bedanken voor hun feedback. De telefonische interviews met de leden bevestigen dit. De leden geven aan meer vertrouwen te hebben in de politie en sneller contact op te nemen met de politie als iets verdachts opgemerkt wordt. Bovendien appreciëren de leden het erg dat de politie hen persoonlijk op de hoogte brengt van de resultaten van hun meldingen.

84

4.4.10 Conclusie en succes- en faalfactoren De uitspraken die we hier doen, moeten genuanceerd worden doordat we niet alle betrokkenen hebben kunnen spreken en doordat de verschillende variabelen moeilijk meetbaar zijn. De actoren die we kunnen spreken hebben, beschouwen dit project als een succes. Dit is te wijten aan verschillende zaken. Ten eerste zijn er gemotiveerde coördinatoren, die in beide richtingen informatie overbrengen. Bij de politie is er een gemotiveerde gemandateerd politiebeambte, die veel tijd en energie in het BIN steekt (succesfactor 1)(categorie beleidsbetrokkenheid). Ten tweede zorgt de politie voor een gepersonaliseerde aanpak door burgers die een melding doen in de mate van het mogelijke op de hoogte te brengen van het resultaat (succesfactor 2) (nieuwe succesfactor). Ten derde worden er meermaals per week berichten naar de burgers gestuurd, waardoor zij zich gewaardeerd voelen en het BIN levend blijft (succesfactor 3)(categorie continuïteit). Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 10: Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Braine l’Alleud 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Ja, zowel de politie, de gemeente als de burgers bij de uitvoering? zijn betrokken bij de uitvoering. 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten Voor zover wij het konden nagaan wel. van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? 1.3 Werken participanten mee of tegen Zowel de gemandateerd politiebeambte, de aan de uitvoeringsprocessen? wijkagenten en de betrokken burgers werken mee aan het BIN. 1.4 Past medewerking aan het project Zowel voor de wijkagenten als voor de binnen het takenpakket van de betrokken gemandateerd politiebeambte wordt ruimte actoren? gecreëerd zodat de opvolging van het BIN past in hun takenpakket. 1.5 Zijn de verschillende actoren Zowel de politie als de burgers zien de voordelen overtuigd van het nut van de genomen van het BIN. maatregelen? Ondersteunen ze die? 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over Burgers en politie streven dezelfde doelstellingen de objectieven? na. 1.7 Krijgen participanten voldoende De coördinatoren kunnen zelf beslissen of ze speelruimte? berichten van de politie doorsturen naar de leden.

85

1.8 Duidelijkheid takenen Er is een duidelijke taakomschrijving: de politie is bevoegdheidpakket voor uitvoerders? verantwoordelijk voor het verspreiden van berichten, de contacten met de coördinator, en het verstrekken van feedback aan de burgers; de burger beluistert de berichten en volgt die naar best vermogen op. De gemeente speelt hier een minder prominente rol dan in Lochristi. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook Ja, er wordt naar de burgers geluisterd. de burgers) serieus genomen? 1.10 Werken de verschillende actoren Ja, er zijn geregeld contacten tussen de burgers en voldoende samen? de politie. 1.11 Is er reeds een samenwerkingsstructuur?

bestaande Voorafgaand aan het project was er nog geen samenwerkingsstructuur. Nu is er één keer om de drie maanden een vergadering tussen politie en coördinatoren. Jaarlijks is er een vergadering waar ook de leden en de gemeente op aanwezig is.

1.12 Zijn er onoverbrugbare Neen, iedereen wil ongeveer dezelfde richting uit belangentegenstellingen? met het BIN. 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Ja, de verschillende betrokken actoren kunnen het verschillende actoren werkbaar? op persoonlijk vlak goed met elkaar vinden. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

De leden dragen zelf de telefoonkosten van het BIN, wat gezien hun financiële situatie geen problemen stelt. De gemeente financiert de BINborden die geplaatst worden.

2.2 Personele capaciteit

Bij de politie is een gemandateerd politiebeambte die aangeeft voldoende tijd te kunnen uittrekken voor het BIN. Ook de (enkele) bevraagde burgers geven aan tevreden te zijn over de tijd die de politie voor hen uittrekt in het kader van het BIN.

2.3 Andere middelen

Niet van toepassing.

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking Niet van toepassing. gesteld? 3. Beleidsbetrokkenheid 3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed De BIN’s in Braine l’Alleud maken deel uit van het af te staan? lokale veiligheidsbeleid. Toch wil noch de

86

gemeente, noch de politie andere wijken bij het BIN betrekken. 3.2 Verloopt het proces transparant?

Naar de betrokken wijken wel.

3.3 Behouden de burgers hun autonomie Het BIN wordt ‘ondersteund’, maar niet of wordt het project doodgeknuffeld? ‘overgenomen’ door de gemeente. De coördinatoren blijven de centrale actoren. 3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Ja, het BIN maakt deel uit van het veiligheidsbeleid van de gemeente. De burgemeester ondersteunt het project en is aanwezig op de overlegvergaderingen tussen de verschillende actoren. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Ja, binnen de politie is er een gemandateerd voor de opvolging van het project? politiebeambte aangeduid die zich (gedeeltelijk) met de opvolging van het project bezig houdt. Ook voor de wijkagenten is er tijd voorzien voor de opvolging van het BIN. 4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de Ja, voor zover wij het konden nagaan. hoogte van het bestaan van het project? 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd De leden en coördinatoren weten wat hun taak is. over de rol die de verschillende actoren kunnen spelen? 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Ja, reeds van in het begin is duidelijk over wat er wel en wat niet met de input gecommuniceerd dat zo snel mogelijk gereageerd van de burgers zal worden gedaan? wordt op meldingen van de burgers. 4.4 Is er een duidelijke en consistente Ja. De politie geeft duidelijk aan dat ze vooral het motivering van beleidsmaatregelen? veiligheidsgevoel wil vergroten met het BIN. Daar zijn de burgers zich ook van bewust. 4.5 Wordt er informatie gegeven over De politie organiseert bij de opstart van een nieuw doelstelling beleidsmaatregel? BIN een infosessie waarbij duidelijk gemaakt wordt wat ze willen bereiken met het BIN. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Ja. De politie geeft in deze infosessie aan dat de volledige informatie gegeven wordt? leden geen speciale behandeling mogen verwachten Pro’s en contra’s? van hen. 4.7 Werden participanten van bij het De coördinatoren krijgen heel geregeld informatie begin betrokken bij communicatie over van de gemandateerd politiebeambte, die ze dan

87

het beleid?

verder verspreiden naar de leden.

4.8 Wordt er na afloop van het project (of Ja, op de vergaderingen wordt over de resultaten tussentijds) voldoende gecommuniceerd gecommuniceerd. over bereikte resultaten? 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja, als burgers waakzaam zijn, krijgen inbrekers burgers te laten participeren? minder kans. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Ja, het project is ontstaan naar aanleiding van een behoefte van op het terrein? vraag van burgers naar meer beveiliging van hun wijk. 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja. De politie krijgt de hulp van de burger in het het uitvoeren van het beleid? voorkomen van inbraak, burgers krijgen tips over hoe zij inbraak in hun huis kunnen voorkomen. 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie We planden dit te bevragen via de telefonische in de betrokken buurt(en)? enquête, maar aangezien we deze enquête niet konden uitvoeren, hebben we hier geen gegevens over. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog Er zijn geen cijfers beschikbaar hierover. risico op criminaliteit? 5.6 Zijn er externe omstandigheden die Voor zover wij konden onderzoeken, zijn die er de implementatie bemoeilijken? niet. 5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf Uit de gesprekken die we hadden met de leden en voor hun veiligheid moeten zorgen en dat de coördinatoren, bleek dat ze erg tevreden zijn de politie het niet meer doet? over de politie in het kader van het BIN, en hebben ze helemaal niet de indruk dat de politie niet meer voor hun veiligheid zorgt. 6. Methode 6.1 Is de juiste methode gekozen met het Het BIN kwam er naar aanleiding van een vraag oog op de te bereiken doelstellingen? van de bewoners naar meer beveiliging van hun wijk. Op het eerste zicht lijkt dit niet de meest geschikte methode daarvoor, maar doordat de bewoners het gevoel kregen dat de politie begaan was met hun wijk, steeg de tevredenheid toch. 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

Het oprichten van een BIN lijkt in Braine l’Alleud voornamelijk weggelegd voor de bewoners van de residentiële wijken. Bewoners uit andere wijken worden niet gestimuleerd tot het oprichten van een

88

BIN. 6.3 Werden participanten betrokken bij Ja. Driemaandelijks wordt een vergadering belegd de ontwikkeling van het beleid? tussen politie en coördinatoren waarbij iedereen suggesties kan doen voor verbetering. Met de leden en de gemeente wordt jaarlijks vergaderd. 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente In de ministeriële omzendbrief van 2 juli 2001 over de buurtinformatienetwerken worden volgende doelstellingen naar voren geschoven: het verhogen van het algemeen veiligheidsgevoel, het bevorderen van de sociale controle en het verspreiden van de preventiegedachte. Deze doelstellingen staan ook in Braine l’Alleud centraal, aangevuld met het verbeteren van het imago van de politie.

6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Ja, de gemandateerd politiebeambte volgt de zaken opgevolgd? op. 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Ja, wekelijks worden gemiddeld drie berichten naar het project? de leden verstuurd. Hierdoor blijft het initiatief levend. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen Voor zover wij konden nagaan zijn die er niet. aan dit project?

Samenvattend: Participatie

Middelen

+++

+++

Beleidsbetrokkenheid +

Communicatie +++

Context +++

Methode Continuïteit +

+++

89

4.5 Buurtinformatienetwerk in Lochristi 4.5.1 Inleiding en situering case

Leefbaarheid

Buurtinformatienetwerken is een methode van burgerparticipatie die in België hoe langer hoe meer toegepast wordt. Jaarlijks komen er nieuwe BIN-wijken bij. Om na te gaan wat de effectiviteit daarvan is, analyseren we in onze studie twee buurtinformatienetwerken, één in Vlaanderen en één in Wallonië. Na overleg met de opdrachtgever kozen we voor het BIN in Lochristi, omdat het project daar goed lijkt te draaien. Op het assenstelsel kunnen we het als volgt situeren:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

Het is een project volledig gericht op het vergroten van de veiligheid. Daarnaast zijn het burgers die het initiatief nemen tot oprichting in een bepaalde wijk. Om dit BIN te analyseren, zijn we als volgt te werk gegaan. We hebben studies uit binnen- en buitenland geanalyseerd om vergelijkingsmateriaal te hebben. In Lochristi hebben we een dubbelinterview gehad met de gemandateerd politiebeambte en de hoofdcoördinator. Alle beschikbare documenten zijn verzameld en bestudeerd (presentaties en brochures). We hebben ook de beschikbare politiestatistieken verzameld, maar er waren geen cijfers beschikbaar die kunnen uitsluitsel geven over een eventuele daling van de criminaliteit door de aanwezigheid van het BIN. In 2003 werd een schriftelijke enquête afgenomen bij de BIN-leden. Deze enquête werd bij de BIN-krant gevoegd. Er werden 888 enquêtes bedeeld, waarvan 265 ingevuld terug werden bezorgd (30%). De resultaten die daaruit komen, moeten we natuurlijk in het licht bekijken van het feit dat het misschien wel de meest gemotiveerde en tevreden deelnemers zijn die een dergelijke enquête invulden. Het nadeel van deze enquête is dat er niet gewerkt is met een vooren een nameting, zodat het moeilijk is om uitsluitsel te geven over de mate waarin er een 90

evolutie opgetreden is (ten opzichte van de periode waarin er nog geen BIN-werking was in Lochristi) in houding en percepties bij de BIN-leden. Deze enquête werd opnieuw afgenomen in april 2008. De responsgraad was toen 10%50. Door deze gegevens te vergelijken met de resultaten van de enquête van 2003, kunnen we vaststellen of zich een evolutie voorgedaan heeft51. Verder werden in april 2008 37 telefonische enquêtes52 afgenomen bij (mede)coördinatoren en BIN-leden53. Telefonische interviews bieden de mogelijkheid relatief veel mensen te bevragen op korte termijn. Ze lieten ons toe bepaalde tendensen die in de schriftelijke enquête van 2003 naar voren kwamen, verder te onderzoeken54. We zijn ons bewust van de beperkingen van telefonische interviews (vb. dergelijke interviews kunnen maximum 15 minuten duren). We zijn er ons ook van bewust dat we geen veralgemeenbare uitspraken kunnen doen op basis van 37 interviews, maar we hebben toch een aanwijzing gekregen. We merkten dat na een 30-tal interviews een soort saturatiepunt bereikt werd.

4.5.2 Wat is een buurtinformatienetwerk (BIN)? Een buurtinformatienetwerk is een gestructureerd samenwerkingsverband tussen burgers, de lokale politie en de gemeente in een afgelijnd gebied (straat, wijk). Uit een studie van de ULB en de VUB uit 2004 blijkt dat het initiatief van buurtinformatienetwerken meestal bij de politie ligt (Gallet e.a., 2004). Volgens de omzendbrief van 2001 moet het initiatief van de burger komen. In overleg met de politie en de overheid verspreidt een BIN informatie aan de BIN-leden in zijn gebied omtrent preventie en veiligheid (www.buurtinformatienetwerken.be). De algemene doelstellingen van een BIN zijn a. verhogen van het algemeen veiligheidsgevoel; b. bevorderen van het sociaal buurtgevoel; c. verspreiden van de preventiegedachte. (www.buurtinformatienetwerken.be)

50

Deze enquêtes werden samen met de BIN-krant verspreid. Er werd geen reminder verstuurd, wat mee de lage responsgraad kan verklaren. De hoofdcoördinator wijt deze lage respons aan berusting bij de BIN-leden. Zij zijn volgens hem tevreden met de werking van het BIN en denken dat het invullen van de enquête niets extra bijdraagt. 51 Natuurlijk moeten we hierbij opmerken dat het niet eenduidig vast te stellen is of bepaalde veranderingen zich voordoen ten gevolge van het functioneren van het BIN, of ook andere factoren hierin een rol spelen, zoals een inbrakenplaag. 52 Ook al werd dit door de opdrachtgever niet expliciet gevraagd. 53 Er werden 17 leden, 8 medecoördinatoren en 12 coördinatoren bevraagd. De responsgraad was hoog: slechts twee mensen weigerden deelname wegens tijdsgebrek. Omdat het verstrekken van informatie over veiligheidsaspecten via de telefoon gevoelig ligt, stuurde de hoofdcoördinator van het BIN vooraf een mail naar de mensen die getelefoneerd werden. In deze mail werd het hoe en het waarom van de interviews uitgelegd. 54 Uit deze enquête kwamen resultaten naar voren (zoals ‘99% van de respondenten ging akkoord’ die in het sociaalwetenschappelijk onderzoek eerder ongewoon zijn.

91

Gallet e.a. (2004) stellen dat de politie met het oprichten of ondersteunen van een BIN, naast deze doelstellingen ook nog twee andere doelstellingen nastreeft: a. verkrijgen informatie van burgers (verhoging aangiftebereidheid); b. voorkomen of tegengaan van spontane initiatieven van bewaking en beveiliging van burgers in een buurt. (Gallet e.a., 2004) Burgers streven volgens deze studie volgende doelstellingen na met het oprichten van/deelnemen aan BIN’s. a. zichzelf veiliger voelen in de buurt; b. meer contact met de bewoners; c. preventie van criminaliteit; d. betere samenwerking met de politie; e. betere aanpak van criminaliteit f. meer controle in de buurt door burgers en politie; g. afschrikken daders; h. te weten komen wat er in de wijk speelt. (Gallet e.a., 2004; Sevinga, 2004; Rovers e.a., 2007) We behandelen later de doelstellingen die politie en burgers in Lochristi zeggen na te streven. Wettelijke omkadering Op 2 juli 2001 werd een omzendbrief van de minister van Binnenlandse Zaken verspreid. Verder is er het BIN-charter, opgemaakt tussen de burgemeesters en de zonechef, waarin de samenwerking tussen de politie, de BIN-coördinator en de gemeente vastgelegd wordt. Ten slotte is er een huishoudelijk reglement, dat ondertekend wordt door alle aangesloten leden, waarin de afspraken tussen de coördinator en de burgers staan.

4.5.3 Voorgaande studies Uit beschikbare studies uit Nederland en België halen we de belangrijkste bevindingen die later gekoppeld worden aan de gegevens van Lochristi. In een Nederlandse studie van Intomart naar Burgernet (Nederlandse variant van BIN) werden drie enquêtes afgenomen: een schriftelijke enquête onder de bevolking voorafgaand aan de pilot van het project Burgernet in 2003, een schriftelijke enquête onder de algemene bevolking in april/mei 2005 en een schriftelijke enquête onder de deelnemers aan Burgernet april/mei 2005. Aan het onderzoek onder de bevolking vóór de pilot hebben 453 respondenten deelgenomen (respons 45%), bij het herhalingsonderzoek 319 inwoners (respons 32%). Bij het onderzoek onder de deelnemers aan Burgernet hebben 886 participanten de vragenlijst ingevuld (respons 57%).

92

In een studie uit 2004 werd een onderzoek gedaan naar het systeem SMS-Alert dat in 2004 gestart werd door de politie van Midden- en West-Brabant (Nederland). De evaluatie gebeurde door het afnemen van enquêtes en interviews. Onder de deelnemers van het project werd een schriftelijke enquête gehouden via de internetsite van de wijkkrant, onder niet-deelnemers werd een schriftelijke enquête gehouden via de wijkkrant. In de interviews werden sleutelfiguren uit de betrokken wijk bevraagd. In een studie van de VUB en de ULB (Gallet e.a., 2004) werden drie BIN’s onder de loep genomen: een BIN in een stedelijke context, een BIN in een gemeentelijke context en een BIN-Z. Het onderzoek gebeurde op basis van interviews met de verschillende betrokkenen en een schriftelijke bevraging bij BIN-leden. Tevredenheid Uit het onderzoek van Intomart bleek dat 64% van de respondenten die Burgernet kenden (heel) positief over Burgernet oordeelden. Slechts 1% van de bevraagden oordeelde negatief. 91% van de deelnemers was het (helemaal) eens met de stelling dat Burgernet op veel meer plaatsen in Nederland ingevoerd zou moeten worden. Als aan de deelnemers werd gevraagd of zij geloven in de effectiviteit van Burgernet, blijkt dat 42% van de participanten meent dat de woonomgeving door Burgernet veiliger wordt. De deelnemers zijn enthousiast dat ze op deze wijze een bijdrage kunnen leveren aan de veiligheid in hun omgeving (Intomart, 2005; Rovers e.a., 2007). Bij bevraging over SMS-Alert bleek dat 81% van de bevraagden van mening was dat SMS-Alert bijdraagt aan de veiligheid in de wijk. Het project werd door 99% van de deelnemers als (zeer) goed gewaardeerd. 98% vindt dat het project doorgezet moet worden, 97% vindt dat SMS-Alert in andere gebieden, wijken of steden ingezet moet worden (Sevinga, 2004). Ook uit de studie van Gallet e.a. blijkt dat de deelnemers en coördinatoren tevreden zijn over hun BIN. Het wordt ervaren als een positieve bijdrage aan de veiligheid (Gallet e.a., 2004). Onveiligheidsgevoelens De Nederlandse studie van Intomart (2005) geeft een zeer positief beeld over de effecten van Burgernet op het onveiligheidsgevoel. Deelnemers geven aan zich veiliger te voelen door hun deelname aan Burgernet. Hier kan ook het proces van cognitieve dissonantie een rol spelen,de neiging die mensen hebben bepaald gedrag te rechtvaardigen (Festinger, 1957). Mensen zouden volgens deze theorie de neiging hebben de tijd en energie die ze in Burgernet steken, te rechtvaardigen door aan te nemen dat ze zich nu ook veiliger voelen. Uit het Nederlandse onderzoek naar SMS-Alert blijkt dat 58% van de respondenten vindt dat SMS-Alert hun gevoel van veiligheid vergroot, terwijl 9% van mening is dat dit niet het geval is (Sevinga, 2004). Uit een onderzoek in Rotterdam55 echter blijkt dat de onveiligheidsgevoelens niet of nauwelijks zijn veranderd door deelname aan Burgernet (Griffioen e.a., 2006). Dit zou kunnen verklaard worden door het feit dat het project nog maar vier maanden liep op het moment van het onderzoek, waardoor deelnemers nog maar weinig berichten ontvangen hadden en het moeilijker is effecten vast te stellen. 55

In dit onderzoek is gewerkt met een voor- en nameting, zodat een zuiverder vaststelling heeft kunnen plaatsvinden van de veranderingen die al dan niet door SMS-Alert of Burgernet teweeg zijn gebracht.

93

Uit het onderzoek van Gallet naar de buurtinformatienetwerken in België bleek dat de coördinerende leden positief zijn over het bestaan van het netwerk, omdat ze denken dat het geruststellend werkt ten aanzien van de bewoners. 45,8% van de respondenten gaven aan zich veiliger te voelen door de oprichting van het netwerk, hun lidmaatschap en de samenwerking met de politie (Gallet e.a., 2004). Daling criminaliteit In de Nederlandse enquête van Intomart onder de bevolking is zowel in de eerste meting als in de tweede gevraagd in hoeverre een reeks vervelende voorvallen en misdrijven in de buurt voorkomen. Bij een drietal voorvallen is sprake van een significante afname tussen de eerste en de tweede meting: dronken mensen op straat, inbraak in woningen en geweldsdelicten. Deze ontwikkelingen mogen niet zonder meer en zeker niet volledig op het conto van Burgernet geschreven worden. Dat er een preventief effect van Burgernet uitgegaan zou kunnen zijn is echter niet onwaarschijnlijk. In de enquêtes onder de bevolking is ook een aantal vragen gesteld naar feitelijk slachtofferschap (in het jaar voorafgaand aan het interview). Bij een viertal delicten is sprake van een significante afname: inbraak, beschadiging van auto’s, overige diefstal en overige vernieling. Via rapportcijfers zijn vragen gesteld over de gepercipieerde buurtkwaliteit op een aantal aspecten. Op twee aspecten is spraken van een significante verbetering: de kwaliteit van het voorzieningenniveau en de veiligheid (Intomart, 2005). In het Nederlandse onderzoek van Intomart werd de deelnemers een tweetal vragen voorgelegd met betrekking tot de gepercipieerde eigen mogelijkheden in het kader van Burgernet (Intomart, 2005). • •

Burgernet geeft mij het gevoel dat ik meer grip heb op de veiligheid bij mij in de buurt. Bent u alerter op verdachte situaties geworden sinds de komst van Burgernet?

Bij deze vragen is telkens een significant positieve ontwikkeling te constateren. Circa 59% van de deelnemers zegt door Burgernet het gevoel te hebben gekregen meer grip te hebben op de buurtveiligheid en 58% zegt door Burgernet alerter te zijn geworden op verdachte situaties (Intomart, 2005). Onderzoek naar SMS-Alert laat ook zien dat deelnemers alerter worden op de veiligheidssituatie in hun buurt, zich meer bewust worden van wat zich om hen heen afspeelt en hierover ook communiceren met andere bewoners (Rovers e.a., 2007). 77% heeft door SMS-Alert het besef van gezamenlijke verantwoordelijkheid (Sevinga, 2004). Relatie politie In de bevraging van Intomart naar de werking van Burgernet, verklaart 34% gemakkelijker contact met de politie te zoeken. 25% heeft meer vertrouwen in de politie gekregen. De bevraging van leden van SMS-Alert in Nederland levert de volgende cijfers op: 29% zegt meer vertrouwen in de politie gekregen te hebben door SMS-Alert, 23% heeft door SMS-Alert een betere relatie met de politie en 49% heeft een grotere betrokkenheid bij het politiewerk gekregen (Sevinga, 2004).

94

4.5.4 Het BIN in Lochristi: feitenschets Ontstaan Het eerste BIN in Lochristi is ontstaan in 2000 naar aanleiding van een groot aantal woninginbraken in twee risicowijken. In de wijk waar het eerste BIN ontstaan is (Lieskensakker) staan 90 huizen, en in een jaar tijd hadden daar 30 inbraken plaats56. De bewoners voelden zich niet langer veilig in hun buurt. Toen heeft de politie een infovergadering georganiseerd, waarbij burgers uit een aantal door inbraken geteisterde wijken uitgenodigd werden. Op deze vergadering was ook een vertegenwoordiger aanwezig van de ‘vzw BIN’, om uitleg te geven over het BIN dat sinds 1994 in West-Vlaanderen bestaat. Momenteel zijn in Lochristi 14 BIN’s en één BIN-Z(elfstandigen) actief, met 1.600 aangesloten woningen (22 tot 310 woningen per BIN). De 16de BIN-wijk staat in de startblokken. Wie neemt het initiatief? In Lochristi ligt het initiatief voor het oprichten van een BIN bij de burger. Het eerste BIN werd in 2000 opgericht door een geëngageerde bewoner in samenspraak met de politie. De betreffende bewoner is nu hoofdcoördinator van de verschillende BIN-wijken. Nieuwe BIN’s worden opgestart als er een vraag komt van een aantal burgers of een buurtcomité. Kenmerken wijk De locatie waar het eerste BIN ontstond, was een nieuwbouwwijk, die getroffen werd door een inbrakenplaag. De hoofdcoördinator merkt op dat er niet bepaald veel contacten waren tussen de bewoners (mensen kenden elkaar nog niet echt, aangezien het om een nieuwbouwwijk ging), maar dat de inbrakenplaag wel een band creëerde tussen de bewoners, wat sociale cohesie met zich meebracht (een belangrijke factor in het ontstaan van burgerinitiatieven zoals verschillende studies aantonen (Ryan e.a., 2005)). Mensen gingen bij elkaar hun beklag doen. Hoe werkt het? Het BIN is gebaseerd op een wederzijdse informatie-uitwisseling tussen de burger en de politie. De burger geeft informatie door aan de politie over onregelmatigheden in zijn buurt, door dit te melden aan de dispatching. De politie stelt berichten ter beschikking van de burgers. Dit zijn berichten die uitnodigen tot preventief gedrag en waakzaamheid. Via het systeem van de BIN-foon worden de berichten tot bij de leden gebracht. De telefooncentrale van de federale politie (CIC-OV) verwittigt de BIN-coördinator, die op zijn beurt telefonisch alle BIN-leden via de BIN-foon in bulk verwittigt. Elk BIN-lid ontvangt een telefonisch bericht op zijn vast telefoontoestel of GSM met de beschrijving van de verdachte omstandigheid en eventuele persoonsbeschrijving, gebruikte voertuig,... Verder wordt melding 56

Lochristi is gelegen aan de E17 autosnelweg, die een belangrijke uitvalsweg is voor rondtrekkende dadergroepen vanuit Antwerpen. Doordat Beervelde (Lochristi) de laaste afrit is voor Gent, wordt Lochristi frequent bezocht door vooral Oost-Europese bendes.

95

gemaakt van de te nemen maatregelen (vb. controle van de slotvastheid van de deuren). Alle aangeslotenen worden op die manier telefonisch binnen enkele minuten verwittigd. De berichten worden tot vier uur herhaald bij afwezigheid. Betrokken actoren 1. Burgers Straten of wijken richten een BIN op, onder leiding van een coördinator en één of twee medecoördinator(en). Er is één hoofdcoördinator voor alle BIN-wijken, die als centraal aanspreekpunt fungeert, zowel voor de politie als voor de andere coördinatoren. Dit garandeert de continuïteit van het initiatief. De coördinator is verantwoordelijk voor de betrokken wijk. Zijn taken omvatten: • als onthaal en infopunt fungeren voor de medebewoners die zich in het project willen inschrijven; • sensibiliseren tot een goed meldingsgedrag; • het netwerk van burgers in de wijk beheren; • de door de politie ter beschikking gestelde berichten doorsturen; • overleg plegen met de politie. In Lochristi wordt maandelijks een BIN-krantje verspreid onder de leden, dat door de hoofdcoördinator opgesteld wordt en door de coördinatoren verspreid wordt. De BIN-leden engageren zich tot het beluisteren en opvolgen van berichten en het rapporteren van abnormale vaststellingen. 2. Politie De politie is verantwoordelijk voor het verstrekken van informatie over verdachte personen en voertuigen en voor het geven van preventieve informatie. Daarnaast bezorgt zij ook feedback aan de BIN-leden. Bij de politie is er een gemandateerde politiebeambte aangeduid, de commissaris, die als contactpersoon tussen de politie en de coördinator fungeert. Hij verstrekt informatie over het BIN binnen het politiebedrijf, volgt de uitwisseling van informatie (tussen politie en coördinatoren) op en evalueert die, onderhoudt de nodige contacten over het BIN-project met alle betrokken politiediensten en vertegenwoordigt het BIN in de betrokken politieke en gerechtelijke organen. Daarnaast zijn er verschillende andere politiediensten bij betrokken. Bij de recherche is er iemand verantwoordelijk voor de opvolging van de gepleegde feiten en voor preventie. Die persoon levert informatie die in de BIN-krant opgenomen wordt en geeft op de infovergadering die georganiseerd wordt bij de start van een nieuwe BIN-wijk een uiteenzetting met preventietips. Bij de wijkwerking is er een persoon aangeduid voor de opvolging van meldingen.

96

Bewoners geven meldingen door aan telefooncentrale van de Federale Politie (CIC-OV). 3. Gemeente Het BIN maakt deel uit van het veiligheidsbeleid van de gemeente Lochristi. De gemeente is ook een belangrijke partner op financieel en logistiek gebied. De gemeente staat in voor de kosten (aankoop BIN-borden en stickers, telefoonabonnement BINfoon, kopiëren BIN-krant,…). Jaarlijks gaat het over ongeveer 2500 euro. Daarnaast geeft de gemeente logistieke ondersteuning: ter beschikking stellen van een vergaderzaal, maken van fotokopieën en plaatsen van BIN-borden. Via het gemeentelijk infoblad wordt gecommuniceerd naar de bevolking over BIN uitbreidingen, nieuwe leden, activiteiten en er worden ook preventietips gegeven. De gemeente neemt deel aan overleg over de BIN-werking. Samen met de politie evalueert ze het BIN-project. 4. Interne en externe samenwerking Er is regelmatig overleg tussen de verschillende partners. Ongeveer drie keer per jaar wordt er vergaderd met alle BIN-coördinatoren. Coördinatoren kunnen er eventuele grieven uiten. Op regelmatige basis worden daarnaast ook infovergaderingen georganiseerd voor de coördinatoren, waar verschillende politiediensten voorgesteld worden. Tussen de hoofdcoördinator en de commissaris is er daarnaast regelmatig informeel overleg. Wat de samenwerking met andere politiezones betreft, wordt er jaarlijks een vergadering belegd met de gemandateerde ambtenaren van de verschillende politiezones. Op die vergaderingen wordt informatie uitgewisseld en leert men van elkaar.

4.5.5 Doelstellingen In de inleiding gaven we reeds aan welke algemene doelstellingen de verschillende betrokkenen van een BIN (kunnen) nastreven. In deze paragraaf willen we de doelstellingen en motieven van de verschillende betrokken actoren in Lochristi weergeven. Dit moet de basis vormen om in een volgende paragraaf de resultaten te evalueren. Uit het gesprek met de gemandateerd politiebeambte van Lochristi blijkt dat de politie van Lochristi voornamelijk de volgende drie doelstellingen nastreeft met de ondersteuning van het BIN: a. burgers tot een partner maken in de strijd tegen criminaliteit (“Agenten kunnen niet overal tegelijk zijn, dus is het belangrijk dat het BIN er is, om samen met ons buurt veiliger te maken”); b. tevredenheid van burgers over de werking van de politie vergroten; c. preventieve boodschappen verspreiden om op die manier criminaliteit te voorkomen.

97

Als we dit vergelijken met de algemene doelstellingen van de politie zoals we die in de inleiding weergaven, zien we dat doelstellingen “burger tot een partner maken in de strijd tegen criminaliteit” (a) en “preventieve boodschappen verspreiden” (c) overlappen. Wat doelstelling (a) betreft, hoopt de politie in Lochristi immers dat door de burger een partner te maken in de strijd tegen criminaliteit, ze meer informatie zal krijgen van de burger. Daarnaast vindt de politie in Lochristi het belangrijk door mee te werken aan het BIN haar imago bij de burgers te verbeteren. Men verwacht niet dat het oprichten van een BIN het algemeen veiligheidsgevoel zal verhogen of het sociaal buurtgevoel zal bevorderen. De politie heeft de indruk dat dit te hoog gegrepen is. Dit neemt niet weg dat men tevreden is als dit neveneffecten zouden blijken te zijn van het BIN. Ook het tegengaan van spontane beveiligingsinitiatieven van burgers in de buurt is geen doelstelling, omdat daar nooit sprake van geweest is in de betrokken wijken. Uit de telefonische enquête bij 37 leden en (mede)coördinatoren blijkt dat zij voornamelijk de volgende doelstellingen nastreven: a. verhogen van het veiligheidsgevoel; b. voorkomen van inbraken; c. verkrijgen van informatie over hun buurt.

4.5.6 Participatie Uit onderzoek blijkt dat vooral hoog opgeleide, welvarende, blanke, jonge mensen die reeds in het verenigingsleven actief zijn, deelnemen aan burgerinitiatieven. Ook gehuwden en mensen die een huis bezitten in plaats van huren, participeren meer. Ten slotte zouden ook mensen die al (meermaals) slachtoffer geworden zijn van misdrijven meer participeren (Loyens & Van de Walle, 2006, Verlet & Reynaert, 2004, van der Heijden, 2007). Men spreekt hier over de participatiekloof. In Lochristi is de participatie van de bevolking evenwichtig, in tegenstelling tot wat men in andere studies vaststelde (Gallet e.a., 2004). Wat de coördinatoren betreft, zijn zij overwegend mannelijk (35 mannen tegenover 5 vrouwen) en allemaal blank57. Wat de leeftijd betreft, zijn de coördinatoren in meerderheid tussen de 30 en 40 jaar, met een paar gepensioneerden als uitzondering. Er zijn geen jongeren (-25jaar) betrokken bij het BIN, maar dit is volgens de hoofdcoördinator te verklaren doordat de doelgroep vooral gezinnen zijn, zodat het gezinshoofd het meest betrokken is. 8 coördinatoren zijn naast hun BIN-deelname ook actief betrokken in een buurt- of wijkcomité. Wat beroep betreft, zijn er zowel arbeiders, bedienden, zelfstandigen, gepensioneerden als kaderleden actief in het BIN met een verhouding van ongeveer 30% arbeiders, 30% bedienden, 20% gepensioneerden, 12% zelfstandigen en 8% kaderleden. Wat de deelnemers betreft, is er een evenwichtige deelname van alle bevolkingsgroepen (mannen en vrouwen, hoog opgeleiden en laag opgeleiden, ouderen en jongeren, bewoners van villawijken en sociale wijken).

57

Uit cijfers van de Administratie Planning en Statistiek van 2007 blijkt dat Lochristi slechts 1.2 % allochtonen telt onder haar bevolking, dus is deze vaststelling niet verwonderlijk (http://aps.vlaanderen.be/statistiek/).

98

Het zijn vooral slachtoffers van inbraken die het initiatief nemen om een BIN op te richten. Of er bij de deelnemers ook een oververtegenwoordiging is van slachtoffers van diefstallen, is nog niet onderzocht. Wat men wel vaststelt, is dat na een paar opeenvolgende inbraken, meer mensen zich aansluiten bij een BIN.

4.5.7 Moeilijkheden Welke problemen ondervindt men bij het opstarten en beheren van een BIN? In de beschikbare evaluatierapporten worden een aantal mogelijke struikelblokken aangehaald, we gaan na of de betrokken actoren die in Lochristi ook ervaren en hoe zij ermee proberen om te gaan. •

Een probleem dat men in Nederlands onderzoek vaststelt is dat de politie niet voorbereid is op het snel versturen van actuele opsporingsberichten en het snel verwerken van mogelijke reacties hierop. Dit vergt veel organiserend vermogen van de politie. De huidige politieorganisatie zou niet ingericht zijn om burgers op deze manier bij opsporing te betrekken (Rovers e.a., 2007). In Lochristi is men van mening dat zich hier geen probleem stelt. Het is de dispatching van de federale politie die de berichten opstelt en de meldingen ontvangt. Het opstellen van de berichten is ondertussen een routine geworden. Als het snel moet gaan, kan de kwaliteit ervan al eens wat minder zijn, maar daar brengt iedereen begrip voor op. Wat het verwerken van meldingen betreft, is het aantal meldingen nooit zo groot dat de dispatching ze niet kan verwerken. “Bij dispatching is daar voldoende mankracht voorzien. Je kan ook niet vergelijken met bijvoorbeeld een kettingbotsing op de E17, ja dan krijg je honderden berichten, maar bij het BIN is er geen overspoeling van meldingen, als er bericht is, heb je zeker geen 5 meldingen.”

Een pijnpunt dat men in Lochristi wel vaststelt, is de betrokkenheid van de wijkagent bij het hele gebeuren. De wijkagent wordt verondersteld het aanspreekpunt te zijn voor de coördinator in zijn wijk, maar door tijdsgebrek slagen de meeste wijkagenten er niet in deze functie te vervullen. De (mede)coördinatoren vinden dit een spijtige zaak, maar de commissaris brengt begrip op voor het feit dat de wijkagenten reeds overbelast zijn. “De bedoeling is dat die mensen hier met een lege boekentas buitengaan, en binnenkomen met een volle. Maar ja, de realiteit is dat ze hier al buitengaan met een halfvolle boekentas. Die mensen moeten aan vanalles denken he. Het is wel spijtig, want ze zouden de mortel kunnen zijn tussen de stenen, maar ja.”

•

Uit onderzoek van Rosenbaum (1987) bleek dat door het opzetten van projecten rond veiligheid, burgers de indruk krijgen dat hun buurt onveilig is en dat er veel problemen bestaan. Door criminaliteitsrisico’s te benadrukken, wordt het gevoel van welbehagen in de buurt ondermijnd. Veroorzaakt een BIN, dat onder andere als doelstelling heeft mensen te sensibiliseren rond inbraken, ook dit pervers effect? 99

De hoofdcoördinator in Lochristi stelt dat mensen in het begin onder de indruk zijn (in negatieve zin) van de cijfers die in de BIN-krant staan over het aantal diefstallen. Maar al snel wennen ze eraan dat er maandelijks een 15-tal inbraken zijn in de gemeente. Ze leren die cijfers plaatsen. Door aan de cijfers ook tips te koppelen in verband met hoe men een inbraak kan voorkomen, bestrijdt men ook het feit dat mensen zich machteloos voelen. Ook uit de telefonische interviews blijkt dat mensen zich zeker niet onveiliger voelen door het BIN en de cijfers die ze in de BIN-krant lezen. •

Een ander veelgehoorde opmerking is dat criminaliteit zich verplaatst van BIN-wijken naar wijken waar geen BIN aanwezig is. In Lochristi heeft de politie daar geen cijfers over.

•

Uit een Rotterdams evaluatieonderzoek blijkt dat de verwachtingen die burgers hebben over hun deelname aan SMS-Alert na enige tijd niet waargemaakt kunnen worden. Vooraf verwachten deelnemers dat SMS-Alert kan bijdragen aan de veiligheid in de buurt. Na vier maanden echter bleek dat de verwachtingen van de deelnemers al fors naar beneden waren bijgesteld. De deelname van burgers werd gemotiveerd door de bijdrage die ze denken te kunnen leveren aan de veiligheid. Als zichtbare effecten uitblijven, kan dit een averechts effect hebben voor de politie, zoals een dalend vertrouwen in de politie, minder tevredenheid,…. SMS-Alert leidt volgens dit onderzoek tot een verhoogde alertheid ten aanzien van het (gepercipieerde) vermogen of onvermogen van de politie om bepaalde problemen aan te pakken (Griffioen e.a., 2006). In Lochristi trachten ze dit probleem te voorkomen door op de infovergadering die bij de opstart van een nieuw BIN georganiseerd wordt, duidelijke informatie te verstrekken over de politie en wat zij wel en niet kan doen. Daar wordt volgens de gemandateerd politiebeambte duidelijk gemeld dat deelnemers geen wonderen mogen verwachten van het BIN en dat een BIN opstarten niet wil zeggen dat er niet meer zal ingebroken worden in de wijk. In de presentatie die we konden inkijken, wordt hier echter geen melding van gemaakt. Uit de telefonische interviews blijkt dat vooral de verwachtingen van de (mede)coördinatoren niet ingelost worden. Het gaat niet om verwachtingen rond de afname van het aantal inbraken, maar om verwachtingen omtrent de informatie die ze van de politie krijgen. De (mede)coördinatoren verwachten dat de politie hen persoonlijk op de hoogte brengt van de incidenten in hun wijk. Aan die verwachting wordt niet voldaan.

•

In een studie van Hazeu (2005) uit Nederland, waarbij verschillende initiatieven in het veiligheidsdomein geëvalueerd worden, stelt men vast dat er zich vaak een continuïteitsprobleem stelt. Initiatiefnemers stoppen ermee, het probleem aan de basis raakt opgelost,… het zijn mogelijke oorzaken van het in het slop raken van initiatieven. In Lochristi vangen ze dit op door de BIN-krant. Door leden elke maand een krantje te bezorgen met daarin informatie en preventieve tips, blijft het initiatief levend. De hoofdcoördinator merkt ook op dat als er inbraken gebeuren, het initiatief onmiddellijk meer aandacht krijgt. Aangezien de eerste BIN-wijk die in 2000 opgericht werd, momenteel nog goed draait, kunnen we stellen dat deze aanpak werkt.

100

•

Verschillende Nederlandse auteurs waarschuwen ervoor dat de gemeentelijke overheid soms de neiging heeft burgerinitiatieven volledig over te nemen (in plaats van te ondersteunen), waardoor het oorspronkelijke opzet dreigt verloren te gaan (‘doodknuffelen van initiatieven’) (Tops & van Ostaaijen; Van der Heijden, 2007). In Lochristi is dit niet het geval, het BIN wordt er wel degelijk ‘ondersteund’, en niet ‘overgenomen’. Het initiatief blijft volledig bij de burgers. Bij de lokale politici bestaat wel veel interesse voor het BIN. De burgemeester neemt op regelmatige basis deel aan bijeenkomsten van het BIN, zoals de coördinatorenvergadering. “Er is een goede samenwerking en ondersteuning, ook qua gebruik van lokalen en logistiek, is dat in orde. We hebben er zeker geen klagen van, ze staan 200% achter ons.”

4.5.8 Communicatie 1. Communicatie over het initiatief In Lochristi wordt bij de opstart van een nieuw BIN een infovergadering georganiseerd, waarin de hoofdcoördinator en de commissaris uitleg geven over de werking ervan. In deze vergadering komen de volgende punten aan bod: • • • • •

omschrijving BIN; voorstelling van de partners; voorstel van het communicatieplan; aanduiding coördinator; verzameling gegevens van geïnteresseerden.

Verder wordt in deze presentatie duidelijk gesteld dat een BIN geen burgerwacht is en geen patrouilles uitvoert. BIN-leden kunnen geen politionele taken op zich nemen of optreden in naam van de politiediensten. Daaraan gekoppeld wordt door de preventiedienst van de politie een uiteenzetting gegeven over hoe men zijn woning kan beveiligen tegen inbraak. Buurtbewoners worden voor deze vergadering uitgenodigd door een mondelinge uitnodiging door de initiatiefnemers of door een folder in de bus. Meestal komen er ongeveer 25% van de buurtbewoners opdagen op deze vergadering. Na de vergadering wordt een tweede folder verspreid met de mededeling dat het initiatief opgestart is en bij wie geïnteresseerden zich kunnen inschrijven. Dan verschijnt ook een bericht in het gemeentelijk infoblad. Aan de BIN-leden wordt naderhand een folder gegeven, waarin wordt uitgelegd hoe men een goede melding kan doen bij de politie. Daarbij wordt de procedure uitgelegd (men zal de naam van de betrokkene vragen), en wordt duidelijk gemaakt op welke aspecten men moet letten (als het om een voertuig gaat op de nummerplaat, het merk, de kleur, het type,..) Ieder BIN-lid krijgt een steekkaart met daarop alle nuttige telefoonnummers alsook de criteria waaraan een melding van een verdachte handeling of verdacht voertuig moet voldoen.

101

Er wordt getracht circa 4 maand na de opstart van een BIN nog een folder (eventueel met een BIN-krant erbij) aan niet-leden te bezorgen. Nieuwe bewoners worden door de wijkagent geïnformeerd over het bestaan van een BIN in hun buurt. De wijkagent geeft hen een folder waarin ook de contactgegevens staan van de coördinator van hun wijk. 2. De BIN-krant De BIN-krant wordt maandelijks verspreid onder de BIN-leden. In de krant wordt een overzicht gegeven van de gepleegde inbraken de afgelopen maand. Daarbij wordt telkens aangegeven op welke manier de inbrekers erin slaagden het huis binnen te dringen (om op die manier mensen te sensibiliseren) en wat er ontvreemd werd. Daarnaast worden ook steeds preventietips gegeven over hoe men inbraak kan voorkomen (vb. grendels plaatsen op ramen en deuren). Het ontstaan van de krant is een samenwerking tussen de verschillende partners. De politie levert inhoud aan, de hoofdcoördinator schrijft de krant, de gemeente staat in voor het drukwerk en de coördinatoren ten slotte verspreiden de krant. Wat betreft de tevredenheid over de krant, blijkt uit de schriftelijke enquêtes en telefonische interviews dat haast alle ondervraagden de krant lezen en er tevreden over zijn. De lezers zijn tevreden over de verstrekte informatie. De preventietips kunnen op veel bijval rekenen. Men geeft de krant een gemiddelde score van 8 op 10. Ook over de frequentie van het verschijnen van de krant is men tevreden. 3. Opsporings- en preventieberichten van de politie 1. Kwaliteit Uit de Nederlandse studie naar Burgernet blijkt dat 90% van de deelnemers de vraag die bij de Burgernet-acties werd gesteld in de regel (erg) duidelijk vond; 8% spreekt van een (erg) onduidelijke vraagstelling. Meer in algemene zin is het voor vrijwel iedereen (88%) duidelijk wat er van hen verwacht wordt als er een Burgernet-actie is. Veel deelnemers aan Burgernet gaan na het ontvangen van een bericht buiten kijken of ze iets verdachts opmerken, slechts 16% van de deelnemers doet dat nooit (Intomart, 2005). Ook in Lochristi hebben burgers geen klachten over de begrijpelijkheid van de berichten die men ontvangt. Uit de beide schriftelijke enquêtes (2003 en 2008) en uit de telefonische interviews blijkt dat zo goed als iedereen de berichten duidelijk vindt. Bij de dispatching begaat men nogal eens de fout om politiejargon te gebruiken in opsporingsberichten (‘interveniëren’ in plaats van ‘tussenkomen’), maar de boodschap komt in essentie wel over. 2. Frequentie Hoe vaak worden opsporings- en preventieberichten verstuurd naar de BIN-leden? Wat is aanvaardbaar voor hen? Het aantal gebeurtenissen dat zich leent tot het versturen van een opsporingsbericht is soms nogal gering. Uit verschillende Nederlandse studies blijkt dat deelnemers aan Burgernet nog nooit een bericht ontvangen hadden. Deze deelnemers waren achteraf niet erg te spreken over de politie.

102

Het niet betrekken van enthousiaste, welwillende burgers kan ongewenste neveneffecten sorteren (ontevredenheid over de politie) (Rovers e.a., 2007). Uit het onderzoek naar SMS-Alert blijkt dat 67% van de leden vindt dat meer dan vier berichten per maand verstuurd mogen worden. Zij ervaren het dan niet als hinderlijk (Sevinga, 2004). Als de dader opgepakt is, wil 76% dit als een soort nieuwsflits op hun telefoon ontvangen terwijl 22% dit niet wil (Sevinga, 2004). In Lochristi worden gemiddeld drie opsporingsberichten per jaar gestuurd en drie preventieberichten. De politie krijgt af en toe de vraag waarom de BIN-wijk niet opgestart werd naar aanleiding van een bepaald incident. Dit kan te wijten zijn aan menselijk ‘falen’, dat agenten het vergeten op te starten, maar het kan ook gebeuren dat de politie die ter plaatse komt vaststelt dat het opstarten van de BIN-wijk geen nut meer heeft (vb. als inbraak uur geleden gebeurd is). De hoofdcoördinator geeft ook aan dat een teveel aan berichten ook moet vermeden worden. “Het is ook een afweging he, gezond boerenverstand. We zijn ook geen voorstander van onbeperkt berichten door te sturen, om te vermijden dat het geen effect meer heeft.”

Hij merkt ook op dat mensen het wel kunnen appreciëren dat er enkel berichten gestuurd worden als het echt noodzakelijk is. Uit de telefonische interviews blijkt dat de burgers tevreden zijn over de frequentie van de berichten. Het probleem dat mensen ontevreden worden over de politie doordat ze weinig berichten ontvangen, wordt ook weer voorkomen door de BIN-krant, waarin mensen lezen waar de politie mee bezig is en wat er gaande is in de wijk. 4. Zichtbaarheid initiatief Het BIN in Lochristi is zichtbaar aanwezig in de wijk door de volgende hulpmiddelen: er worden verkeersborden met het BIN-logo58 geplaatst aan de in- en toegangswegen van de wijk of straat. Verder krijgt ieder BIN-lid een sticker met het BIN-logo om aan de brievenbus of voordeur te bevestigen. Ook de voertuigen van de BIN-leden worden voorzien van een sticker, zodat de politiediensten onmiddellijk kunnen uitmaken of het voertuig thuishoort in de buurt of niet. Of deze borden en stickers dieven afschrikken, wordt in twijfel getrokken door de commissaris. Lochristi wordt vooral geteisterd door Oost-Europese inbreekbendes, en hij betwijfelt of die de betekenis van de borden kennen. Maar het zorgt er wel mee voor dat het initiatief leeft in de wijk, en het zet niet-leden aan om ook BIN-lid te worden.

58

Het bord stelt de omarming van de woonwijk voor met enerzijds het oog van de burger en anderzijds het oog van de politiediensten waarbij zij samen voor veiligheid zorgen. Bovenaan staat de naam "BUURT INFORMATIE NETWERK" en onderaan "SAMEN ZORGEN WE VOOR VEILIGHEID".

103

4.5.9 Evaluatie Om na te gaan of we hier van een succesvolle case kunnen spreken, zullen we de resultaten afwegen tegen de doelstellingen. Het concept van wat goede, effectieve en succesvolle participatie is hangt af van wiens perspectief men in aanmerking neemt. Participanten en organisatoren zullen het niet noodzakelijk eens zijn over wat een goed proces is als ze andere doelstellingen hebben, dus het is noodzakelijk de doelstellingen van de verschillende betrokken actoren te onderzoeken (Abelson & Gauvin, 2006). Om het BIN in Lochristi te evalueren, kiezen we ervoor de doelstellingen van de participanten af te wegen tegen beschikbare resultaten. Om de resultaten te bekijken, maken we gebruik van volgende indicatoren: evolutie van de onveiligheidsgevoelens; verhouding tussen geslaagde criminele feiten en pogingen zonder resultaat; sociale ontwikkeling van de betrokken groep burgers (initiatieven, samenwerking); preventieve inspanningen van de groep burgers betrokken in het BIN (door bevraging en objectieve vaststelling); • meldingsgedrag en de kwaliteit hiervan; • kwaliteit van de communicatie en samenwerkingsbereidheid tussen politie en burgers. (http://www.buurtinformatienetwerken.be/) • • • •

We stellen deze indicatoren centraal bij het onderzoeken van de geboekte resultaten. We voegen er nog één item aan toe, namelijk tevredenheid over de werking van het BIN. We vergelijken onze gegevens met andere beschikbare gegevens uit evaluatiestudies. 1. Beoordeling BIN Zijn mensen tevreden over het functioneren van het BIN en eventueel behaalde resultaten? Uit de eerdere onderzoeken blijkt dat de tevredenheid over het algemeen hoog ligt (zie paragraaf 3). Het BIN in Lochristi doet daar zeker niet voor onder. Uit de schriftelijke enquête uit 2008 blijkt dat 46% van de respondenten van mening zijn dat de BIN-werking in hun wijk ‘zeer goed’ verloopt (tegenover 37% in 2003), 52% is van mening dat de werking ‘goed’ verloopt (tegenover 62% in 2003). Slechts 1.8% is van mening dat de werking maar matig is (tegenover 1% in 2003). Deze resultaten zouden kunnen gekleurd zijn door het feit dat vooral de meest tevredenen de enquête invullen. Uit onze telefonische interviews blijkt dat 20 respondenten tevreden tot heel tevreden zijn, terwijl 6 respondenten slechts matig en 3 respondenten niet tevreden zijn. Het gaat dan vooral om (mede)-coördinatoren die minder tevreden zijn over hun relatie en de communicatie met de politie. De respondenten van de schriftelijke enquête geven de BIN-organisatie gemiddeld 8,41 op 10 (in 2003) en 8,3 op 10 (in 2008). In de telefonische enquête ligt de gemiddelde score met 7,9 op 10 iets lager. Ook daar zijn het vooral de (mede)coördinatoren die een iets lagere score toekennen. In beide schriftelijke enquêtes geeft ongeveer 85% aan de reactie van de politiedispatching op hun melding goed tot zeer goed te vinden. De telefonische BIN-berichten van de coördinator worden in beide schriftelijke enquêtes door ongeveer 95% van de respondenten als goed tot zeer 104

goed beoordeeld. Ook in de telefonische interviews geven de respondenten aan dat ze de telefonische berichten die ze ontvangen duidelijk vinden. 2. Onveiligheidsgevoel

Uit de eerdere onderzoeken blijkt dat ongeveer de helft van de BIN-deelnemers zich veiliger voelt door de deelname aan een BIN. In Lochristi liggen de cijfers beduidend hoger. In de enquête uit 2003 geeft 19% aan dat ze zich veel veiliger voelen door het BIN (tegenover 24% in 2008), 76% geeft aan zich in zekere mate veiliger te voelen (tegenover 71% in 2008) en 5% geeft aan zich niet veiliger te voelen (tegenover 3% in 2008). In de telefonische interviews gaf een meerderheid van de respondenten aan zich ‘een beetje’ veiliger te voelen door het BIN. De andere respondenten geven aan dat ze zich nooit onveilig voelden. Niemand zegt zich door het BIN onveiliger te voelen. 3. Daling criminele feiten Uit de Nederlandse onderzoek van Intomart bleek dat er een significante daling was van het aantal inbraken door de installatie van Burgernet (zie supra). Uit de politiecijfers in Lochristi blijkt dat het aantal effectieve inbraken in BIN-wijken lager ligt (39,5%) dan ten opzichte van de volledige gemeente Lochristi (54%) en de politiezone (59%). In BIN-wijken is de verhouding tussen effectieve inbraken en inbraakpogingen ook anders: er zijn verhoudingsgewijs minder effectieve inbraken dan elders in de gemeente. Deze cijfers moeten we wel relativeren, aangezien politiestatistieken met de nodige problemen kampen. Door de aandacht die aan een bepaald fenomeen besteed wordt, kan het aantal geregistreerde feiten stijgen. Daarnaast worden een aantal criminele feiten ook niet geregistreerd (dark number). Bovendien wordt Lochristi vooral ‘bezocht’ door Oost-Europese dievenbendes, wat voor pieken in de cijfers zorgt. Ten slotte kunnen we niet met zekerheid stellen dat een daling van het aantal inbraken louter een gevolg is van het BIN. Uit de telefonische interviews blijkt wel dat de meeste respondenten de perceptie hebben dat het aantal inbraken afgenomen is sinds de oprichting van het BIN. 4. Sociale cohesie Is er door het oprichten van een BIN meer sociale cohesie in een wijk? In de studie van Gallet stelde 46,8 % van de BIN-leden zich meer verbonden te voelen met de buurt sinds men lid was van het BIN. In Lochristi zijn BIN-leden minder enthousiast over de toename van de sociale cohesie. Uit de schriftelijke enquête van 2003 blijkt dat slechts 20% van de respondenten beweert meer sociaal contact te hebben met de buren door het BIN, 61% is van mening dat ze weinig extra sociaal contact gemaakt hebben door het BIN. Deze cijfers bleven onveranderd in de enquête van 2008. Ook uit de telefonische interviews blijkt dat de meeste leden en coördinatoren van oordeel zijn dat ze door het BIN niet meer contact hebben met hun buren. 5. Preventief gedrag Zijn mensen zich sinds het oprichten van het BIN meer bewust van hun eigen verantwoordelijkheid in het voorkomen van inbraken en andere criminaliteit? 105

In Nederlandse studies geeft iets meer dan de helft van de deelnemers aan zich door deelname aan Burgernet/SMS-Alert meer bewust geworden te zijn van de eigen verantwoordelijkheid in het voorkomen van criminaliteit (zie supra). In Lochristi geven 85% van de BIN-leden (zowel in de enquête van 2003 als in de enquête van 2008) aan dat ze aanpassingen uitgevoerd hebben aan hun woning naar aanleiding van de preventieve berichten die werden verspreid. In de telefonische interviews geven 30 van de 37 respondenten aan aanpassingen aan hun huis te hebben verricht naar aanleiding van de preventieve tips die ze kregen. De overige respondenten geven aan dat hun huis reeds voldoende beveiligd was. De commissaris geeft ook aan dat mensen zich meer bewust zijn van het feit dat ook zij slachtoffer kunnen worden van een inbraak en dat ze zich zelf moeten beveiligen, maar durft deze evolutie niet louter op het conto van het BIN te schrijven. Uit reacties van burgers na een inbraak blijkt dat ze na een inbraak meer de schuld bij zichzelf leggen (deur niet goed op slot gedaan, ladder in de tuin laten liggen), daar waar ze vroeger de politie aanduidden als schuldigen. Dit wordt bevestigd in de telefonische interviews: respondenten geven aan zich meer bewust te zijn van hun eigen verantwoordelijkheid in het voorkomen van inbraak. Op de vraag ‘Wat is er volgens u veranderd door het oprichten van het BIN’ die in de telefonische interviews gesteld werden, komt het vaakst het antwoord dat burgers alerter geworden zijn door het BIN. 6. Meldingen In de studie van Gallet geeft 70 % van de ondervraagde BIN-leden aan dat ze sneller een verdachte situatie zullen melden aan de politie sinds ze lid zijn van het BIN (Gallet e.a., 2004). Bij de politie merkt men wel dat de drempel om naar de politie te telefoneren lager geworden is. Ook de hoofdcoördinator stelt dit vast. “In het begin was er ook een drempel, een vrees van de politie te bellen, dan kwam het voor dat ze naar mij belden, en dat wij dan naar de politie moesten bellen, maar nu zijn we al zover gevorderd dat dat niet meer gebeurt”.

De telefonische interviews bevestigen dit. De meeste respondenten geven aan dat ze nu sneller dan vroeger contact opnemen met de politie als ze iets verdachts opmerken. De respondenten die het daar niet mee eens zijn, merken op dat ze vroeger ook al onmiddellijk de politie contacteerden als ze iets verdachts opmerkten. De politie stelt ook vast dat mensen die een melding doen, dit op een meer kwaliteitsvolle manier doen. Mensen zijn zich bewust van het belang van het noteren van een nummerplaat. Dit wordt gestimuleerd door informatie te geven in het BIN-krantje over hoe men op een goede manier een melding kan doen. Daarnaast wordt ook een steekkaart verspreid met de regels die men moet volgen als men een melding doet; deze kaart wordt verondersteld naast de telefoon van de BIN-leden te liggen. 7. Relatie met de politie Uit Nederlandse studies blijkt dat ongeveer één derde van de ondervraagden verklaart een betere relatie met de politie gekregen te hebben (zie supra).

106

In de schriftelijke enquête uit 200859 geeft 38% van de respondenten aan dat hun relatie met de politie verbeterd is door de installatie van het BIN, terwijl 62% aangeeft dat dit niet zo is. Als de vraag gesteld wordt naar de relatie met de wijkagent, beweert slechts 13% dat die relatie beter geworden is, terwijl 86% vindt dat dit niet zo is. Dit resultaat wordt bevestigd in de telefonische interviews: niemand geeft aan meer contact te hebben met de wijkagent door de installatie van het BIN. De meeste BIN-leden geven aan dat hun relatie met de politie in het algemeen niet veranderd is door het BIN. Ze hebben niet meer of niet minder vertrouwen in de politie sinds het BIN bestaat. Bij de coördinatoren stellen we zelfs een negatieve tendens vast: zij zijn nu minder over de politie te spreken dan vóór het ontstaan van het BIN. De (mede)coördinatoren klagen dat de politie in het kader van het BIN te weinig contact zoekt met hen en te weinig informatie naar hen doorspeelt. Ze krijgen vaak de indruk dat de politie niet voldoende geïnteresseerd is in het BIN. Bij de leden horen we die klachten nooit. De (mede)coördinatoren lijken te verwachten dat hun coördinatorschap een bevoorrechte relatie met de politie met zich meebrengt op gebied van informatieverstrekking en dat ze door de politie op de hoogte worden gebracht van inbraken in de wijk. Omdat dit niet gebeurt, worden ze teleurgesteld60. De politie is zich daar minder van bewust. De commissaris meent dat mensen meer begrip hebben voor het werk en de situatie van de politie. 8. Vergelijking doelstellingen met resultaten De politie in Lochristi streeft ernaar via het BIN preventieve boodschappen te verspreiden om criminaliteit te voorkomen en burgers een partner te maken in de strijd tegen de criminaliteit en de tevredenheid van de burgers over de werking van de politie te vergroten. Uit de evaluatie blijkt dat burgers zich inderdaad meer bewust zijn van hun eigen verantwoordelijkheid om zich te beveiligen tegen inbraak en dat ze gemakkelijker de politie contacteren wanneer ze iets abnormaals vaststellen. Toch is het moeilijk vast te stellen of deze effecten toe te schrijven zijn aan het BIN, of aan andere factoren zoals het verstrekken van technopreventief advies, een goed contact met de wijkagent,… Wat de doelstellingen van burgers betreft, zij willen vooral het veiligheidsgevoel verhogen, het aantal inbraken verminderen en informatie krijgen over hun buurt. Wat het onveiligheidsgevoel betreft, geeft de meerderheid van de burgers wel aan dat ze zich in zekere mate of een beetje veiliger voelen door het BIN. Wat het aantal inbraken betreft, valt niet eenduidig vast te stellen of die gedaald zijn. Het lijkt er wel op dat het aantal effectieve inbraken in vergelijking tot het aantal pogingen lager liggen in BIN-wijken, wat erop kan wijzen dat mensen door het opvolgen van de preventieve tips hun risico op inbraak verkleinen. We kunnen echter niet met zekerheid stellen of een daling van het aantal inbraken veroorzaakt wordt door het BIN. In verband met de derde doelstelling van burgers (informatie krijgen over hun buurt), stellen we vast dat BIN-leden maandelijks de BIN-krant met daarin alle informatie over het BIN en het aantal inbraken in hun wijk en gemeente krijgen. De leden zijn daarmee tevreden, voor de (mede)coördinatoren lijkt dit niet te volstaan. 59

In de enquête van 2003 werd niet gepeild naar de relatie met de politie. De (mede)coördinatoren verwachten daarentegen niet dat ze een voorkeursbehandeling van de politie krijgen als ze beroep doen op de politie in het kader van een inbraak in hun woning. Deze verwachting koesteren de leden evenmin, zoals uit de telefonische interviews blijkt.

60

107

De gemeente hoopt door het BIN vooral de vertrouwensrelatie tussen burgers en politie te verbeteren. De meerderheid van de bevraagden geeft echter aan dat hun relatie met de politie niet verbeterd is door het BIN.

108

4.5.10 Conclusie - Succes- en faalfactoren implementatie De BIN-leden, de gemandateerd politiebeambte en de hoofdcoördinator zijn tevreden over dit BIN. Uit de telefonische interviews blijkt echter dat de (mede)coördinatoren minder tevreden zijn over het BIN, doordat ze te hooggespannen verwachtingen hebben over de manier waarop de politie hen informatie zal bezorgen. Wat zijn de succes- en faalfactoren die we hieruit kunnen afleiden? Een eerste sterke punt is de steun die het initiatief van de verschillende betrokken actoren krijgt (succesfactor 1)(categorie participatie). Steun vanuit de bevolking • •

Er is bereidwilligheid en vrijwilligheid bij de BIN-leden. De hoofdcoördinator, een drijvende kracht die het geheel ondersteunt en opvolgt en zorgt voor de samenwerking met de politie en het schrijven van de BIN-krant. “Wat niet onbelangrijk is, is dat hoofdcoördinator een belangrijke rol speelt daarin. Als Ivan zou stoppen, dan zal initiatief wel verder gedragen worden, maar ik weet niet of het met dezelfde geestdrift zou zijn. Het is belangrijk iemand te hebben die de kar trekt. Het is niet evident om het als vrijwilliger allemaal te doen. Coördinatoren doen hun best, maar mogen zich gelukkig prijzen dat ze enkel maar de krantjes moeten uitdelen, maar het is Ivan die contacten legt met mij, met de burgemeester, die erover nadenkt, het concipieert,.. als je dat niet hebt, mag je nog veel initiatieven hebben, maar dan lukt het niet”.

Steun vanuit de politie • •

Men neemt de moeite om indien mogelijk en noodzakelijk duidelijk verstaanbare opsporings- en preventieberichten op te stellen en te versturen. De commissaris onderhoudt de contacten met de coördinatoren en neemt deel aan vergaderingen.

Steun vanuit de gemeente • •

Ondersteunt het project financieel en logistiek. Betoont interesse en maakt het BIN een onderdeel van het gemeentelijk veiligheidsbeleid.

Een tweede sterke punt is de regelmatige informatievoorziening naar de BIN-leden (succesfactor 2)(categorie communicatie). •

Via de BIN-krant krijgen de BIN-leden informatie over de stand van zaken, ondernomen acties, afloop incidenten: deze krant houdt het BIN levend, ook op momenten dat er weinig berichten verstuurd worden. De feedbackinformatie drukt waardering uit voor de melding en opvolging van berichten, verhoogt het vertrouwen doordat men weet dat er

109

met meldingen effectief iets gedaan wordt, werkt motiverend en zorgt voor een bevestiging van de veiligheid. “Dat BIN-krantje dat wordt vrij goed gelezen en geapprecieerd. Ze appreciëren het ook dat het continu blijft, dat het niet stilvalt, het krantje is maandelijks en het blijft ook leven daardoor, ik denk dat dat op die manier goed is. Als we nu zouden zeggen we schaffen het BIN-krantje af, dan ben ik bijna zeker dat het in een put zou vallen, dat het zou stilvallen. Dus, allez ja, we opteren ervoor om het op die manier levend te houden, ook al kruipt er wel wat werk in, van de mensen te zeggen van kijk het is er nog, ook al gebeurt er in uw wijk de eerste twee jaar niks meer, je weet toch dat er ook nog inbraken gebeuren in uw gemeente, zodat het bewustzijn hoog blijft, en ze appreciëren dat wel”.

• •

Op de informatievergadering bij de opstart van een nieuw BIN wordt duidelijk uitgelegd wat men wel en niet kan verwachten van het BIN en bij uitbreiding van de politie. Verstrekken van preventieberichten, waardoor mensen zelf hun veiligheid kunnen verhogen.

Het zwakke punt van het BIN in Lochristi situeert zich op het niveau van de communicatie tussen de hoofdcoördinator en de politie enerzijds en de (mede)coördinatoren anderzijds (faalfactor 1)(categorie communicatie). De (mede)coördinatoren koesteren de verwachting dat ze door hun actieve deelname aan het BIN meer persoonlijke informatie van de politie zullen krijgen over de gebeurtenissen in hun wijk. Doordat dit niet gebeurt, raken ze teleurgesteld en daalt hun tevredenheid met het BIN. De politie en de hoofdcoordinator zouden duidelijker moeten communiceren naar de (mede)coördinatoren over wat zij wel en niet mogen verwachten van hun deelname. De vraag of er een daling is van het aantal inbraken en of de criminaliteit zich verplaatst van wijken waar een BIN geïnstalleerd is naar wijken zonder BIN kunnen we helaas niet sluitend beantwoorden, door de afwezigheid van betrouwbare politiestatistieken. Samenvattend geven we hier de succes- en faalfactoren weer. Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 11: Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Lochristi 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Ja, zowel de politie, de gemeente als de burgers bij de uitvoering? zijn betrokken bij de uitvoering. 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten Ja, voor zover wij het konden nagaan wel. van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? 1.3 Werken participanten mee of tegen Wat de gemandateerd politiebeambte, de gemeente aan de uitvoeringsprocessen? en de burgers betreft, zij werken mee aan het BIN. De wijkagenten leveren geen bijdrage, hoewel de burgers dit wel lijken te verwachten. Hier zijn twee 110

mogelijke oplossingen: de commissaris probeert ervoor te zorgen dat de wijkagenten tijd kunnen vrijmaken voor het BIN, of er wordt duidelijk gemaakt aan de burgers dat de wijkagent niet betrokken is bij het BIN. 1.4 Past medewerking aan het project De wijkagenten hebben er geen ruimte voor binnen binnen het takenpakket van de betrokken hun takenpakket, maar voor de gemandateerd actoren? politiebeambte past het opvolgen van het BIN binnen zijn takenpakket. 1.5 Zijn de verschillende actoren De burgers staan achter het BIN, zij zijn overtuigd overtuigd van het nut van de genomen van het nut ervan. Ook de gemandateerd maatregelen? Ondersteunen ze die? politiebeambte is overtuigd dat het BIN een bijdrage levert aan een veiliger gemeente. 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over De doelstellingen van de (mede)coördinatoren de objectieven? (meer informatie over de buurt verkrijgen) is niet gekend door de politie en wordt ook niet gedeeld door de politie. 1.7 Krijgen participanten voldoende De hoofdcoördinator en de coördinatoren kunnen speelruimte? zelf beslissen of ze telefonische berichten van de politie doorsturen. Ook in het opstellen van de BIN-krant zijn ze voldoende vrij. 1.8 Duidelijkheid takenen Er is een duidelijke taakomschrijving: de politie is bevoegdheidpakket voor uitvoerders? verantwoordelijk voor het verspreiden van berichten en de contacten met de coördinator, de gemeente zorgt voor financiële en logistieke ondersteuning en de burger beluistert de berichten en volgt die naar best vermogen op. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook Ja, de hoofdcoördinator heeft veel inbreng in het de burgers) serieus genomen? BIN en ook de leden worden jaarlijks op een vergadering gehoord. 1.10 Werken de verschillende actoren Ja, de gemandateerd politiebeambte en de voldoende samen? hoofdcoördinator overleggen heel geregeld en ook tussen de hoofdcoördinator en de andere coördinatoren en leden zijn er regelmatige contacten. 1.11 Is er reeds een samenwerkingsstructuur?

bestaande Voorafgaand aan het project was er nog geen samenwerkingsstructuur.

1.12 Zijn er onoverbrugbare Neen, iedereen wil ongeveer dezelfde richting uit belangentegenstellingen? met het BIN. De (mede)coördinatoren verwachten

111

dat ze meer informatie van de politie krijgen, maar door een duidelijke communicatie daarover zou dat probleem moeten kunnen opgelost worden. 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Ja, de verschillende betrokken actoren kunnen het verschillende actoren werkbaar? op persoonlijk vlak goed met elkaar vinden. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

2.2 Personele capaciteit

2.3 Andere middelen

De gemeente staat in voor de kosten (aankoop BIN-borden en stickers, telefoonabonnement BINfoon, kopiëren BIN-krant,…). Jaarlijks gaat het over ongeveer 2500 euro. Aan de BIN-leden wordt bij de opstart een bijdrage van 5 euro gevraagd voor de telefoonkosten. Als dit geld na 2 a 3 jaar opgebruikt is, wordt een volgende bijdrage van 5 euro gevraagd. Dit wordt door de leden niet als een probleem ervaren, blijkt uit onze telefonische enquête. De gemeente beschikt over voldoende personeel voor het ondersteunen van het BIN. Bij de politie ligt het moeilijker. Er is een gemandateerd politiebeambte, die tijd heeft voor de ondersteuning van het BIN. De coördinatoren verwachten echter meer betrokkenheid van de wijkagent. De wijkagenten slagen er niet in deze verwachting na te komen. De gemeente voorziet ook in logistieke ondersteuning (kopiëren van de BIN-krant, vergaderzaal ter beschikking stellen,…).

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking Ja, de hoofdcoördinator geeft aan dat als de gesteld? krantjes of folders moeten gekopieerd worden, de gemeente daar nooit moeilijk over doet. Ook de andere middelen stelt de gemeente vlot ter beschikking. 3. Beleidsbetrokkenheid 3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed Bij de oprichting van het BIN werd Lochristi af te staan? getroffen door een inbrakenplaag en was de politie blij met de ondersteuning vanuit de bevolking. Dat is niet veranderd. 3.2 Verloopt het proces transparant?

Door het BIN-krantje wordt de werking duidelijk uit de doeken gedaan. 3.3 Behouden de burgers hun autonomie Het BIN wordt ‘ondersteund’, maar niet

112

of wordt het project doodgeknuffeld?

‘overgenomen’ door de gemeente. Het initiatief blijft volledig bij de burgers.

3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Ja, het BIN maakt deel uit van het veiligheidsbeleid van de gemeente Lochristi. De gemeente staat in voor de kosten en logistieke ondersteuning en neemt deel aan overleg over de BIN-werking. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Ja, de gemeente stelt middelen ter beschikking en voor de opvolging van het project? er is de gemandateerd politiebeambte, wiens (gedeeltelijke) taak het is het BIN op te volgen. 4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de Ja, voor zover wij het konden nagaan. hoogte van het bestaan van het project? 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd De leden en coördinatoren weten wat hun taak is. over de rol die de verschillende actoren Er is minder duidelijk gecommuniceerd over de rol kunnen spelen? van de politie binnen het BIN, aangezien er bij de (mede)coördinatoren verkeerde verwachtingen leven. 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Ja, reeds van in het begin is duidelijk over wat er wel en wat niet met de input gecommuniceerd dat zo snel mogelijk gereageerd van de burgers zal worden gedaan? wordt op meldingen van de burgers. 4.4 Is er een duidelijke en consistente Ja. In de infosessie die wordt georganiseerd bij het motivering van beleidsmaatregelen? oprichten van een nieuw BIN wordt aangegeven dat het grote aantal inbraken de reden was om van start te gaan met het BIN. Uit de telefonische enquête blijkt dat het voor alle leden duidelijk is waarom men in Lochristi van start gegaan is met het BIN. 4.5 Wordt er informatie gegeven over De politie en de hoofdcoördinator geven in de doelstelling beleidsmaatregel? infosessie aan wat ze willen bereiken met het BIN. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Nee. Er wordt in de infosessie aangegeven dat het volledige informatie gegeven wordt? oprichten van een BIN niet zal leiden tot het Pro’s en contra’s? spectaculair verminderen van het aantal inbraken. Men vermeldt op deze infosessie niet dat een deelname aan het BIN niet zal leiden tot een persoonlijker contact tussen de politie en de burger. Uit de telefonische enquête blijkt dat die verwachting wel bestaat bij de burger, dus dat het noodzakelijk is hierover te communiceren op deze vergadering.

113

4.7 Werden participanten van bij het De coördinator neemt de communicatie over het begin betrokken bij communicatie over BIN voor het grootste deel op zich (opstellen BINhet beleid? krant, verspreiden folders,…). De (mede)coördinatoren zouden graag meer betrokken worden bij de communicatie over het beleid. Zij klagen dat ze vragen krijgen van burgers over inbraken in de wijk waarop ze niet kunnen antwoorden. Zij verwachten dat ze daarover meer informatie krijgen van de politie. 4.8 Wordt er na afloop van het project (of Ja, in de BIN-krant wordt maandelijks informatie tussentijds) voldoende gecommuniceerd gegeven over het aantal inbraken en wat er met de over bereikte resultaten? input van de burgers gedaan wordt. 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja, als burgers waakzaam zijn, krijgen inbrekers burgers te laten participeren? minder kans. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Ja, het project is ontstaan naar aanleiding van een behoefte van op het terrein? golf van inbraken. 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja. De politie krijgt de hulp van de burger in het het uitvoeren van het beleid? voorkomen van inbraak, burgers krijgen tips over hoe zij inbraak in hun huis kunnen voorkomen. De (mede)coördinatoren verwachten echter dat ze meer persoonlijk zullen geïnformeerd worden door de politie over de gebeurtenissen in hun wijk, maar deze verwachting wordt niet ingelost. 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie We hebben dit trachten te bevragen via de in de betrokken buurt(en)? telefonische enquêtes, maar er kwam geen eenduidig beeld naar voren. Daarvoor verschillen de betrokken wijken onderling te veel van elkaar. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog Ja, er worden vooral nieuwe BIN-wijken opgestart risico op criminaliteit? in wijken waar men met inbraken geconfronteerd wordt. 5.6 Zijn er externe omstandigheden die Voor zover wij konden onderzoeken, zijn die er de implementatie bemoeilijken? niet. 5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf We hebben deze vraag in de telefonische enquête voor hun veiligheid moeten zorgen en dat gesteld, en daaruit bleek dat niemand deze indruk de politie het niet meer doet? kreeg. Maar het ging niet om een representatieve enquête, dus deze resultaten zijn niet veralgemeenbaar.

114

6. Methode 6.1 Is de juiste methode gekozen met het Ja, de methode is voortgekomen uit het specifieke oog op de te bereiken doelstellingen? probleem (de inbraken). 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

Het oprichten van een BIN ligt binnen ieders bereik. De procedure is begrijpelijk voor iedereen. De BIN-leden weten wat er van hen verwacht wordt. 6.3 Werden participanten betrokken bij De hoofdcoördinator neemt deel aan vergaderingen de ontwikkeling van het beleid? met de gemeente en de politie, waarop het BIN geëvalueerd wordt. Hij kan het beleid mee sturen. Ook met de andere coördinatoren worden geregeld vergaderingen belegd, waarop ze eventuele grieven kunnen uiten. 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente In de ministeriële omzendbrief van 2 juli 2001 over de buurtinformatienetwerken worden volgende doelstellingen naar voren geschoven: het verhogen van het algemeen veiligheidsgevoel, het bevorderen van de sociale controle en het verspreiden van de preventiegedachte. In Lochristi stelt de politie ook het verspreiden van de preventiegedachte centraal. De politie verwacht niet dat het BIN het algemeen veiligheidsgevoel verhoogt of het sociaal buurtgevoel bevordert.

6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Ja, de gemandateerd politiebeambte volgt de zaken opgevolgd? op. 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Ja, door het verspreiden van de BIN-krant. Door het project? leden elke maand een krantje te bezorgen met daarin informatie en preventieve tips, blijft het initiatief levend. De hoofdcoördinator merkt ook op dat als er inbraken gebeuren, het initiatief onmiddellijk meer aandacht krijgt. Aangezien de eerste BIN-wijk die in 2000 opgericht werd, momenteel nog goed draait, kunnen we stellen dat deze aanpak werkt. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen De BIN-krant die binnen dit project verspreid aan dit project? wordt, is uniek. Zij zorgt voor de continuïteit van het project.

115

Samenvattend: Participatie

Middelen

++

++

Beleidsbetrokkenheid +++

Communicatie +

Context +++

Methode Continuïteit +++

+++

116

4.6 Vergelijking BIN Braine l’Alleud en Lochristi De werking van beide buurtinformatienetwerken loopt vrij gelijk. Zowel de politie als de gemeente zijn erbij betrokken en werken er actief aan mee. Het belangrijkste verschil is dat de boodschappen in Lochristi via de telefoon verspreid worden, terwijl ze in Braine l’Alleud meestal via mail en slechts bij uitzondering via de telefoon verspreid worden. Wat de participatie betreft, zien we in Lochristi een evenwichtige deelname van de verschillende bevolkingsgroepen. Er komen ook steeds nieuwe BIN-wijken bij. In Braine l’Alleud bestaat het BIN slechts in drie wijken, en het gaat telkens om villawijken. De oprichting van BIN’s in andere wijken van de gemeente wordt door de korpschef niet aangemoedigd. Hij is bang dat de informatie die de politie ter beschikking stelt daar in verkeerde handen zou vallen. In beide gemeentes zien we dat de leden heel tevreden zijn over de werking van het BIN. Veel leden geven ook in beide steden aan zich veiliger te voelen sinds de oprichting van het BIN. Over het aantal criminele feiten, kunnen we op cijfermatig gebied geen uitsluitsel geven. In Lochristi lijken de meeste leden wel de perceptie te hebben dat het aantal inbraken afgenomen is sinds de oprichting van het BIN. In Braine l’Alleud hebben we te weinig leden gesproken om daar uitspraak over te kunnen doen. Wat de sociale cohesie in de beide gemeentes betreft, zijn de leden in Lochristi niet zo enthousiast. Uit de schriftelijke enquête van 2003 blijkt dat slechts 20% van de respondenten beweert meer sociaal contact te hebben met de buren door het BIN, 61% is van mening dat ze weinig extra sociaal contact gemaakt hebben door het BIN. Deze cijfers bleven onveranderd in de enquête van 2008. In Braine l’Alleud geven de gemandateerd politiebeambte en de leden wel aan dat de sociale cohesie in de wijk toegenomen is. Wat preventief gedrag betreft, zijn er in Lochristi meer leden die aanpassingen uitgevoerd hebben aan hun woning naar aanleiding van de preventieve berichten die werden verspreid. De BINleden in Brane l’Alleud die we konden spreken gaven aan dat hun huis reeds optimaal beveiligd was. In beide gemeentes wordt sneller melding gemaakt van verdachte personen en handelingen. De drempel om dit te doen is lager geworden. De relatie met de politie is in Lochristi niet aanwijsbaar verbeterd. De (mede)coördinatoren zijn zelfs minder over de politie te spreken dan vóór het ontstaan van het BIN. De (mede)coördinatoren klagen dat de politie in het kader van het BIN te weinig contact zoekt met hen en te weinig informatie naar hen doorspeelt. In Braine l’Alleud geven zowel de politie als de leden aan dat de onderlinge relatie sterk verbeterd is. Op communicatief gebied wordt in Lochristi vooral gecommuniceerd door middel van de BINkrant, terwijl men in Braine l’Alleud meer op persoonlijk vlak communiceert: de leden krijgen persoonlijk feedback als ze een melding doen. De beide communicatievormen worden geapprecieerd. In Lochristi klagen de (mede)coördinatoren wel over de afwezigheid van een persoonlijker communicatie. De zichtbaarheid van het BIN wordt in beide gemeentes verzekerd door de aanwezigheid van BIN-borden.

117

4.7 Marokkaanse buurtvaders in Houthalen-Helchteren 4.7.1 Situering case en inleiding

Leefbaarheid

De buurtvaderprojecten worden vermeld in het regeerakkoord van 2004 van de Vlaamse regering als onderdeel van de strategie inzake samenleven en diversiteit: “We stimuleren initiatieven die de verschillende gemeenschappen mobiliseren om overlast aan te pakken en de leefkwaliteit van de wijken te verbeteren. We ondersteunen projecten waarbij vrijwilligers aanspreekpunt zijn in geval van klachten over overlast en mensen wijzen op hun storend gedrag (projecten zoals Buurtvaders en Mama’s op de Metro”(Regeerakkoord Vlaamse regering, 2004). Het eerste Vlaamse project gaat in januari 2002 in Mechelen van start, geïnspireerd op het Amsterdamse pilootproject “project Slotervaart/Overtoomse Veld”, dat in 2001 de European Crime Prevention Award van de Europese Unie wint. Het project krijgt onder andere in Beringen, Antwerpen en ook in Houthalen-Helchteren navolging. Het is het project ‘Marokkaanse buurtvaders’ in Houthalen-Helchteren dat we hier onderzoeken, omdat dit volgens het rapport van de Koning Boudewijnstichting (KBS) een succesvol initiatief is dat tot vandaag bestaat61. In het assenstelsel situeert het project zich op de volgende plaats:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

61

Een initiatief dat vandaag nog bestaat is methodologisch gezien eenvoudiger te onderzoeken omdat herinneringsfouten vermeden kunnen worden en omdat het eenvoudiger is de betrokken personen te vinden en te spreken.

118

Het is een burgerinitiatief dat zich zowel op de verbetering van de veiligheid als de leefbaarheid van de wijk richt. Voor het onderzoeken van deze case hebben we de volgende methodes gebruikt. We hebben een literatuurstudie verricht omtrent reeds bestaande onderzoeken inzake buurtvaderprojecten, een analyse gemaakt van de beschikbare praktijkdocumenten en interviews afgenomen bij de betrokken actoren62.

4.7.2 Voorgaand onderzoek De Gruijter en Pels (2005) onderzochten zes buurtvaderprojecten in Nederland, aan de hand van interviews met vaders, coördinatoren, politie en een documentenanalyse. Effectmeting en evaluatie ontbreken in het onderzoek wegens gebrek aan materiaal, het gaat voornamelijk om een weergave van de ervaringen van de betrokkenen. Peeters (2006) onderzocht het buurtvaderproject in Mechelen. Hij gebruikte een documentenanalyse en ging spreken met de verschillende betrokkenen. Verder zijn een aantal handleidingen beschikbaar waarin de do’s en de don’ts bij het opstarten van een buurtvaderproject worden weergegeven (Ince, 2006; Nota & Van Enckevort, 2000). In ons onderzoek zullen we nagaan wat de succes- en faalfactoren zijn van het project in Houthalen-Helchteren. We gebruiken daarbij de inzichten uit de voorgaande onderzoeken. De meerwaarde van ons onderzoek is dat we de verschillende betrokken actoren met elkaar in discussie laten gaan, door het organiseren van een groepsinterview.

4.7.3 Filosofie achter de buurtvaderprojecten Vanuit welke ideeën worden buurtvaderprojecten opgestart? Binnen de Marokkaanse gemeenschap was er traditioneel gezien een informeel netwerk dat hielp bij de opvoeding. De buurt was een grote familie, waarin men controle uitoefende op elkaars kinderen en voor continuïteit zorgde in de opvoeding. Na de migratie is dit grotendeels weggevallen. De buurtvaders vullen dit pedagogisch vacuüm op. De activiteiten van de buurtvaders zijn te zien als het uitoefenen van een informele vorm van sociale controle. Het betekent extra toezicht op de jongeren en daarmee meer mogelijkheden om het gedrag van jongeren snel te corrigeren. Door de aanwezigheid van de buurtvaders wordt het moeilijker voor de jongeren om in de openbare ruimte een zogenaamde 'vrije zone' te vinden, waarin ongewenst of delinquent gedrag onopgemerkt blijft en aantrekkelijk wordt (Felson, 1998).

62

Op 15 april werd een groepsinterview gehouden met Mevrouw Carmen Maiquez (buurtopbouwwerkster); Mevrouw Maria Alfarano (schoolopbouwwerkster); commissaris Jozef Cuppens (diensthoofd wijkdienst binnen politiezone Houthalen-Helchteren); Marokkaanse buurtvaders (de Heer Mohamed Abakkouy, de Heer Mekki Blal, de Heer Nassredinne Zaghlaoui, de Heer Lahoucine Moustaid en de Heer Khalifa Latrech). Daarnaast werd een individueel interview afgenomen bij de Heer Karel Poels (intern evaluator bij de gemeente Houthalen-Helchteren) en werden een aantal jongeren bevraagd, alsook een aantal omwonenden. Ten slotte werd een telefonisch interview afgenomen van de Heer Gilbert Claes (Parochiale Instelling Meulenberg, PIM).

119

Wil de sociale controle effectief zijn, dan moeten de jongeren deze ook accepteren. Hier speelt de Marokkaanse cultuur een rol. Allereerst is in deze cultuur eerbied voor de ouders, in het bijzonder de vaderfiguur, enorm belangrijk. Dit spelen de buurtvaders uit in hun straatcontact met de jongeren. Daarnaast is er in de Marokkaanse cultuur sprake van een collectieve gerichtheid en collectieve verantwoordelijkheid voor de opvoeding buitenshuis: in Marokko vinden jongeren en ouders van de jongeren het vanzelfsprekend dat andere ouders en volwassenen buitenshuis sociale controle uitoefenen. Bovendien nemen jongeren eerder kritiek aan van iemand van hun eigen gemeenschap, terwijl ze kritiek van anderen al snel als vooroordelen afdoen (Pels, 1991). Buurtvaders zijn niet bedoeld om de bestaande criminaliteit aan te pakken, dat is het werk van de politie en justitie. Zij hebben daarentegen een preventieve rol, door het versterken van de pedagogische en maatschappelijke functie van allochtone vaders, zowel in het gezin als in het publieke domein.

4.7.4 Buurtvaderprojecten, geen onverdeeld succes Een aantal buurtvaderprojecten (Mechelen en Beringen) in België zijn ondertussen opgeheven omdat ze geen succes waren. Waar liggen de oorzaken van dit falen? Een eerste faalfactor is het gebrek aan vrijwilligers. Als er niet voldoende buurtvaders gevonden worden, wordt het voor de beschikbare vaders zwaar om elke avond aanwezig te zijn. Een tweede faalfactor is het gebrek aan communicatie. In Mechelen werden geen duidelijke afspraken gemaakt tussen de verschillende actoren en had iedereen verschillende verwachtingen van het project. De politie interpreteerde de buurtvaders als een verlengstuk van haar eigen werking. Ze dacht dat de buurtvaders drugsdelicten en andere wetsovertredingen aan hen zouden doorgeven. Omdat de vaders bang waren als verklikker te worden aangezien, haakten ze af (Peeters, 2006). Een derde faalfactor in Mechelen was de rol die de gemeente speelde. Zij legde het project op (top-down benadering), waardoor het niet ontstond vanuit een vraag, maar vanuit een aanbod. Bovendien werd de keuze vanuit het beleid voor de buurtvaders niet voorafgegaan door een rationele afweging van beleidsopties. Het buurtvaderproject sprak tot de verbeelding en men ging niet verder op zoek naar andere mogelijke oplossingen. Daarnaast was er een gebrek aan infrastructuur en professionele ondersteuning. De vaders improviseerden maar wat; er werd nooit iets op papier gezet (De Standaard, 14/09/2004; Het Nieuwsblad, 28/03/2003; Peeters, 2006). Verder verdwenen soms de feiten waarop de buurtvaders konden inspelen, waardoor de motivatie van de vaders verdween (NN, 2005). Ten slotte was er bij de misgelopen projecten heel wat mediabelangstelling, wat voor een grote druk op de buurtvaders zorgde. In de media werd het project verkeerdelijk weergegeven als een project voor criminaliteitsbestrijding. De vaders werden er bovendien van beschuldigd autobeschadigingen niet voorkomen te hebben (Peeters, 2006).

120

4.7.5 Marokkaanse buurtvaders in Meulenberg Ontstaan Meulenberg is een typische mijnwerkerscité in Houthalen-Helchteren. Na de sluiting van de mijnen begin jaren 1970 gaat de wijk achteruit. Meulenberg kreeg een economische en sociale achterstand. De wijk telt ongeveer 3000 inwoners, waarvan 90% migranten. 40% is van Turkse origine, 30% van Marokkaanse origine en 20% van Europese origine. Tweederde van de gemeente-inwoners met een verslavingsproblematiek wonen in de wijk, evenals 30% van de werklozen en 33% van de leefloners. In het kleuter- en lager onderwijs zit een grote concentratie van migranten. Begin jaren 1990 kreeg de wijk een opknapbeurt. De straten en rioleringen werden gerenoveerd. De sociale leefbaarheid bleef echter zwaar aangetast. Vanaf 1995 werd de wijk geterroriseerd door een groepje Marokkaanse jongeren. Hierdoor werd de Marokkaanse gemeenschap door de overige buurtbewoners als de oorzaak van alle ellende bekeken. Dit tastte de leefbaarheid in de wijk aan en leidde tot racisme en vooroordelen. Feiten die zich in deze periode voordeden, waren het vernielen van openbare nutsvoorzieningen zoals bus- en telefoonkotjes, het plaatselijke benzinestation; het terroriseren van klanten en de uitbater van de wijkwinkel; overlast op en bekogelen van lijnbussen. De wijkbewoners voelden zich onveilig, ten gevolge van de bedreigingen die ze kregen en het vandalisme. “De wijk hier dreigde een verloren wijk te worden, verloren voor de rest van de maatschappij om het heel cru te zeggen. Problemen met zware harddrugs verslaafden en alle criminaliteit die daarmee gepaard ging, niets was hier nog veilig, auto’s, huizen, diefstallen, berovingen op straat,… tot wanhoop eigenlijk he, mensen werden bekogeld” (Commissaris Cuppens, interview 15/04/2008, Meulenberg).

De overlast situeerde zich in de eerste plaats aan de parochiezaal. In die zaal vergaderen de klassieke parochiale verenigingen (KAV, Gepensioneerdenbond,…). De jongeren spoten graffiti op de zaal, haalden brandblussers van de muur en spoten die leeg, braken in, gooiden de ruiten in en maakten lawaai. Het gevolg was dat buurtbewoners hun huis verkochten en verhuisden, buskotjes verwijderd werden en de wijkwinkel gesloten werd. Vanuit de Marokkaanse gemeenschap kwamen vragen om hulp omdat de ouders niet meer wisten hoe ze hun kinderen moesten aanpakken. Ook vanuit de gemeente kwam de vraag naar een oplossing. In de ‘Werkgroep Leefbaarheid Meulenberg’, waar de verschillende diensten en organisaties die op Meulenberg actief zijn samen zitten, werden de problemen die de jongeren veroorzaakten besproken. Begin maart 2002 organiseerde de gemeentelijke welzijnsdienst samen met het Buurtopbouwwerk Meulenberg een kennismakingsreis naar het project van de Amsterdamse buurtvaders. Aan het bezoek participeerden Marokkaanse en Turkse vaders, de procureur, jeugdrechter, politie, burgemeester en schepenen, welzijnsdiensten, jeugdwerking en opbouwwerk. 121

De Marokkaanse gemeenschap in Meulenberg had op dat ook moment behoefte aan een eigen ontmoetingslokaal buiten de moskee. In overleg met alle partners kregen zij uiteindelijk eind 2002 een lokaal in de parochiezaal waar op dat moment de meeste overlast vastgesteld werd. De gemeentelijke preventiedienst betaalt de huur en in ruil moeten de vaders een oogje in het zeil houden en jongeren aanspreken die daar rondhangen. Het initiatief kwam er dus mee op vraag van de Marokkaanse gemeenschap zelf. Dit is een belangrijk gegeven. Uit verschillende projecten blijkt dat buurtvaders enkel succesvol zijn als ze groeien vanuit de bewoners van de wijk en niet worden opgelegd vanuit de gemeente of politie. Doelstellingen en werking De doelstellingen van het project zijn a. bestrijding van overlast door de Marokkaanse jongeren (en daardoor ook het negatieve imago van Marokkanen in de buurt herstellen); b. veiligheidsgevoel in de wijk herstellen; c. versterking van de sociale samenhang (onderlinge contacten tussen de vaders en de contacten tussen de vaders en de buurtbewoners versterken). Deze doelstellingen worden gedeeld door de verschillende betrokken actoren. De vaders in Meulenberg zijn bijna iedere avond tussen 18u en 23u aanwezig in de parochiezaal. Daar houden zij toezicht op de jongeren die er rondhangen, ze spelen er kaart en voeren een gesprek met de mensen die er langskomen. De parochiezaal is een ontmoetingsruimte geworden waar vaders en jongeren samenkomen. Ook andere Marokkaanse vaders komen geregeld naar de parochiezaal om te spreken over hun kinderen en te kaarten. Daarnaast doen de vaders ook wandelingen door de wijk. Daarbij dragen ze speciale jassen wardoor ze gemakkelijk herkenbaar zijn. Deze wandelingen worden verricht naargelang de behoefte: in de winter komen de jongeren liever bijeen in de warmte van de parochiezaal dan dat ze buiten in de kou rondhangen, dus dan is er minder behoefte aan wandelingen. Als er signalen komen van buurtbewoners dat er problemen zijn, doen de vaders meer wandelingen. “Zo was er paar keer ingebroken in de buurt, dan gaan wij die huizen bewaken. Die mensen, het waren senioren, werden lastig gevallen door de jongeren. Zij hebben onze nummer en belden ons op, dan gingen wij daar naartoe om te praten met de jongeren” (Lahoucine Moustaid, interview 15/04/2008, Meulenberg).

Op deze wandelingen spreken ze met buurtbewoners, luisteren ze naar klachten en treden ze corrigerend op naar jongeren. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat de buurtvaders voor de jongeren aanspreekpunt of vertrouwenspersoon zijn. Als de buurtvaders baldadige jongeren treffen die hinder veroorzaken, stappen ze erop af. De benadering vindt plaats op basis van gelijkwaardigheid: vriendelijk en duidelijk, nooit autoritair. Vaak is de benadering indirect (via een praatje) en via vragen aanzettend tot reflectie (‘Waarom maken jullie ruzie? Wat is het nut van tegen vuilnisbakken aantrappen?’). De vaders appelleren aan hogere waarden en normen: ze wijzen de jongeren op hun verantwoordelijkheid voor de buurt, op het belang rekening te houden met buurtbewoners,… Respect en vertrouwen zijn de

122

basiskenmerken van de relatie tussen de jongeren en de vaders. De jongens weten ook dat de vaders hun ouders kennen, wat afschrikkend werkt. Als de buurtvaders getuige zijn van een misdrijf of een gevaarlijke situatie, dan nemen ze indien nodig contact op met de politie. Ook signaleren de buurtvaders beheerproblemen in de openbare ruimte (bijv. kapotte straatverlichting, gaten in het wegdek). De buurtvaders worden ten slotte ook door andere diensten en instanties ingeschakeld (vb. om toezicht te houden bij bepaalde activiteiten). Verder worden ook activiteiten georganiseerd, zoals een barbecue voor buurtbewoners en een Turks-Marokkaans eetfestijn. Het initiatief wordt inhoudelijk intensief begeleid door de buurtopbouwwerkster binnen het Buurtopbouwwerk Meulenberg. Daarnaast is ook de schoolopbouwwerkster binnen het buurtopbouwwerk gedeeltelijk betrokken bij het project. Zij wordt erbij betrokken als er onderwijsgerelateerde issues aan bod komen. Het buurtopbouwwerk is verantwoordelijk voor de coördinatie van het project. Het project vroeg vooral in de eerste jaren een intensieve begeleiding van de twee opbouwwerksters. De begeleiding gebeurde toen dagelijks. Dit was nodig omdat de vaders niet de gewoonte hadden afspraken te maken en na te leven en onbekend waren met vergadertechnieken. Dit leidde tot interne ruzies. Ook met de andere verenigingen die bijeenkwamen in de parochiezaal waren er de eerste tijd spanningen over het gebruik van de zalen en het opruimen na gebruik. De opbouwwerksters probeerden dan te bemiddelen tussen beide partijen. Bovendien hadden de vaders toen nog veel vragen over de omgang met de jongeren. Nu is er meer automatisme en structuur ontstaan en werken de vaders zelfstandiger. Wekelijks is er nu nog overleg tussen de vaders en de opbouwwerkster, waarbij de weekplanning doorgenomen wordt en eventuele problemen besproken worden. Een van de opbouwwerksters wordt binnen zes maanden vervangen. De vaders gaven in ons interview aan dat ze niet weten of ze zonder haar ondersteuning verder kunnen (en willen) werken. Ze zijn onzeker of ze met iemand anders wel zo goed zouden kunnen samenwerken, omdat ze nu ingespeeld zijn op de huidige opbouwwerkster. De opbouwwerksters treden ook vaak extern op als vertegenwoordigers van de vaders. Ze zorgen ervoor dat de vaders niet overbevraagd worden door andere organisaties. Het parochiebestuur baat de parochiezaal uit en verhuurt de zaal aan de buurtvaders. De samenwerking tussen hen en de vaders verloopt heel vlot, zoals een lid van het bestuur aangeeft. Het bestuur is tevreden over de aanwezigheid van de vaders omdat zij ervoor zorgen dat het gebouw niet meer wordt afgebroken en de plaatselijke verenigingen er weer rustig kunnen samenkomen. Ook de vaders zijn tevreden over deze samenwerking. Er zijn vijf buurtvaders. Ze hebben een voorzitter, Mohamed Abakkouy. Alle vijf zijn ze elke avond aanwezig in de parochiezaal. Ondertussen zijn ze een vriendengroep geworden. Het is echter moeilijk om nieuwe buurtvaders te vinden. De huidige vaders zijn op de voorzitter na gepensioneerd. In ons interview geven de vaders aan dat deelname voor werkende vaders te belastend is.

123

De vaders proberen zoveel mogelijk de jongeren door te sturen naar de bevoegde diensten. Ze geven ook vacatures63 en mogelijkheden tot opleiding door aan de jongeren. Daarnaast signaleren ze ook spijbelgevallen aan de schoolopbouwwerkster, waarna er gezamenlijk naar een oplossing gezocht wordt. De ouders van de betrokken jongeren worden slechts in uiterste nood gecontacteerd, omdat de vaders het vertrouwen van de jongeren niet willen verliezen. De frequentie van de bezoeken van de wijkagent aan de parochiezaal wordt in samenspraak met de vaders bepaald. In principe is de afspraak dat hij enkel komt als de vaders dat vragen. De vaders willen door de jongeren niet geassocieerd worden met de politie omdat dit hun vertrouwenspositie zou ondermijnen. Het diensthoofd van de wijk maakt deel uit van de stuurgroep en zit maandelijks samen met de vaders; meer als er problemen zijn en koppelt terug naar de gemeente als daar nood aan is. De opvolging door de politie vraagt dan ook weinig tijd en middelen. Binnen het korps wordt het initiatief ondersteund aangezien het hun weinig inspanningen kost en tijd bespaart doordat er minder problemen zijn. De afspraak bestaat tussen de politie en de vaders dat de vaders de politie steeds kunnen bellen en dat daar dan onmiddellijk op ingespeeld wordt. Bij de gemeente is zowel de preventiedienst als de schepen van Welzijn betrokken bij het project. De gemeente stelt middelen ter beschikking voor het huren van de zaal en staat in voor de verzekering van de buurtvaders. Het project werd officieel bezegeld in een contract tussen het gemeentebestuur, de parochie, het buurtopbouwwerk Meulenberg en de vaders. Jaarlijks wordt, na evaluatie, een nieuw contract ondertekend tussen de verschillende partners en het gemeentebestuur. Het buurtvaderproject staat ingeschreven in het zonaal veiligheidsplan. Ten slotte wordt het project ruimer gedragen door een stuurgroep waarin de volgende actoren vertegenwoordigd zijn: de buurtvaders, de preventiedienst van de gemeente, politie (diensthoofd van de wijkdienst en wijkagent), schepen van Welzijn, de parochiale instelling en het schoolopbouwwerk. Deze groep komt drie maal per jaar samen. Uitbreiding naar Turkse vaders In Meulenberg zijn ongeveer 700 jongeren van Turkse origine. De Marokkaanse vaders leggen moeilijk contact met hen omwille van de taal en meer algemeen cultuur. Om ook hen te kunnen bereiken, is in 2005 geprobeerd tevens Turkse vaders te betrekken bij het project. Daartoe werden contacten gelegd met de Turkse moskee en de Turkse verenigingen in Meulenberg. Via deze weg werden echter geen Turkse vaders gevonden. Daarom hebben de Marokkaanse vaders zelf in de wijk Turkse vaders aangesproken. Dit leverde wel resultaten op: in 2006 is men van start gegaan met een gemengde buurtvadergroep. Er sloten zich vijf Turkse buurtvaders aan. Besloten werd om vanaf het begin alles samen te doen: een gezamenlijke kerngroep met twee voorzitters (een Turkse en een Marokkaanse voorzitter), gezamenlijke ontmoetingsactiviteit in de parochiezaal, gezamenlijke wandelingen in de wijk, gezamenlijke vorming.

63

Deze vacatures worden door de VDAB aan de opbouwwerkster doorgegeven. Zij speelt ze door aan de vaders. Het gaat over vacatures die twee weken voorbehouden worden voor kansarme jongeren. Als de vacatures na deze twee weken niet ingevuld zijn, worden ze vrijgegeven.

124

Deze samenwerking verliep echter niet zo vlot: door de cultuurverschillen tussen beide gemeenschappen waren er moeilijkheden met onderlinge gevoeligheden, het zich niet houden aan de afspraken, verschillende vergadercultuur,… Ook het feit dat de Marokkaanse vaders de initiatiefnemers waren en dreigen overvleugeld te worden door zeer actieve en jongere Turkse vaders, leidde tot bepaalde gevoeligheden en spanningen. “Toen zijn die hier binnen gekomen met hun eigen eisen, ze wouden Turks praten, dat kon niet, zij zeiden geen goeiedag, die kwamen hier het lokaal overnemen he, zij zeiden van om dat uur moet het sluiten, die domineerden en hielden ook geen rekening met de andere verenigingen. Bovendien brachten die vrienden uit Hasselt mee en maakten er hier een café, een echte commerce van” (Mekki Blal, interview 15/04/2008, Meulenberg).

Uiteindelijk is begin 2007 beslist de samenwerking stop te zetten en hebben de Turkse vaders beslist ermee op te houden. Momenteel wordt door het gemeentebestuur en het opbouwwerk geprobeerd weer een groep Turkse buurtvaders bijeen te krijgen, maar die zouden ingeschakeld worden in een ander gebied in de wijk zodat ze de Marokkaanse vaders niet meer voor de voeten lopen. De bedoeling is wel dat er samen met de Marokkaanse vaders zou overlegd worden en dat ze samen vorming krijgen. Daarnaast wordt door de gemeente overleg gepleegd met De Lijn om Turkse vaders te laten meerijden met de lijnbussen die door de wijk rijden. Dat overleg zit echter nog in een beginstadium. Middelen In het onderzoek van De Gruijter en Pels (2005) geven alle betrokkenen aan dat een goede financiële ondersteuning een belangrijke voorwaarde is voor het goed functioneren van buurtvaderprojecten. De buurtvaders hebben een verzekering nodig, een eigen ruimte, mobiele telefoons, herkenbare kledij. Ook ondersteuning in de vorm van een coördinatiefunctie kan nuttig zijn, bijvoorbeeld voor het onderhouden van externe contacten en regelen van vervanging bij ziekte van de vaders. Structurele subsidie brengt echter ook eisen en verplichtingen met zich mee. Er moet meer systematisch verantwoording over de werkzaamheden en behaalde resultaten worden afgelegd en aan kwaliteitsverbetering moet worden gewerkt. Een professionalisering van het werk ligt daarmee voor de hand. Dit proces kan op gespannen voet staan met de handhaving van de bottom-up benadering. Aangezien het initiatief in Meulenberg kadert binnen de aanpak van de jongerenproblematiek ondersteunt de gemeentelijke preventiedienst het financieel met de middelen van het Strategisch Veiligheids- en Preventieplan 2007-2010. Zij betaalt de huur voor het gebruik van de parochiezaal (jaarlijks 3.600 euro) en betaalt de verzekering van de vaders. In 2005 kreeg het project een eenmalige subsidie van de Koning Boudewijnstichting (KBS) ter waarde van 5.000 euro. Dit bedrag werd gebruikt voor de aanschaf van jassen en GSM’s, het geven van een vorming (vaardigheidstraining contactleggen en aanspreken jongeren) aan de vaders en het inrichten van het ontmoetingslokaal. Door de vaders en de opbouwwerksters wordt geklaagd over het gebrek aan middelen vanuit de gemeente. Ze verwachten meer subsidies voor de werking van het project (bijkomende vorming 125

voor de vaders, organisatie activiteiten voor de jongeren,…). Er wordt vooral geklaagd dat de gemeente het project als vanzelfsprekend beschouwt en te weinig waardering toont. Moeilijkheden/kritiek •

Verschillende auteurs (Van Gemert, 2002; Hebberecht e.a., 2004; Foblets e.a., 2004) argumenteren dat het uitgangspunt achter de buurtvaders een anachronisme is omdat ze teruggrijpen op oude verhoudingen. Ze grijpen terug op het gezag van de vaders, een aspect van de Marokkaanse cultuur dat nu onder druk staat. De traditionele vaderrol is vandaag sterk uitgehold en het gezinshoofd heeft aan macht ingeboet. De vaders zouden niet voldoende morele invloed hebben bij de jongeren opdat die echt hun gedrag zouden aanpassen. Deze auteurs zijn bovendien van mening dat het merendeel van de jongeren die ontsporen een problematische relatie hebben met hun vader. Van Gemert (2002) haalt een allochtone jongere aan die stelt “Luistert een jongen die niet naar zijn vader wel naar een buurtvader?”. De Gruijter & Pels (2005) daarentegen argumenteren dat de buurtvaderprojecten niet te zien zijn als een pure reproductie van traditionele praktijken. Het gaat immers om doelgerichte activiteiten binnen daartoe speciaal georganiseerde verbanden. Er wordt ook samengewerkt met reguliere instanties als buurtopbouwwerk en politie. De werking van de buurtvaders wordt ook geprofessionaliseerd. Bovendien ligt in deze kritiek de suggestie besloten dat het accent in buurtvaderprojecten ligt op toezicht en repressie en niet op steun (De Gruijter & Pels, 2005). In Meulenberg is in de loop der jaren een respectvolle relatie ontstaan tussen de jongeren en de vaders. De jongeren geven aan dat ze het appreciëren dat de vaders zoveel tijd voor hen uittrekken en dat ze liever hebben dat de vaders tussenbeide komen als er problemen zijn dan dat de politie dat doet. “We hebben goede contacten met de vaders, als er problemen zijn, proberen ze te bemiddelen en nemen ze het voor ons op naar buiten toe. Dankzij de buurtvaders blijven problemen en conflicten binnen de perken, als er een uit de hand gelopen misverstand is, blijft het ook daarbij, zij zorgen ervoor dat het niet escaleert. Het is anders als een buurtvader naar ons komt en vraagt van he, wat is het probleem, als dat er een paar mannekes in het blauw komen, in vol ornaat, uitdagend enzo.”(Ahmed Najib, interview 15/04/2008, Meulenberg)

•

Hebberechts en Foblets stellen daarnaast de enge opvatting van criminaliteitspreventie bij de buurtvaderprojecten in vraag. Ze zijn van oordeel dat de focus bij de buurtvaderprojecten te veel op situationele criminaliteitspreventie ligt. Men probeert te voorkomen dat jongeren voor overlast zorgen, maar er zou te weinig aandacht zijn voor de sociaal-economische kant van het probleem (achtergestelde jongeren komen vaker terecht in de criminaliteit) en te weinig aandacht voor waarom de jongeren rondhangen op straat. Buurtvaders zouden louter symptomen bestrijden, terwijl de jongeren geen alternatief aangereikt wordt voor het rondhangen. De buurtvaders in Meulenberg proberen ruimer te werken dan puur toezicht te houden. Ze sturen de jongeren door naar bevoegde diensten, overleggen met het buurtopbouwwerk over probleemjongeren en werken indien nodig samen met de politie en de ouders. 126

•

In Meulenberg wonen veel Turkse gezinnen, waarvan de kinderen aan het opgroeien zijn. Rond de parochiezaal hangen dan ook almaar meer Turkse jongeren rond. De Marokkaanse vaders hebben echter weinig gezag over hen. Het corrigeren van hun gedrag is moeilijker omdat de jongeren in het Turks beginnen te praten en te schelden. Deze jongeren reageren ook agressiever. Dit is een probleem dat naar de toekomst toe een hypotheek dreigt te leggen op de buurt.

•

Wat de taakafbakening betreft tussen de vaders en de politie, bestond er in het begin in Meulenberg nogal wat onduidelijkheid. De politie verwachtte dat de vaders hen informatie over criminele feiten doorspeelde omdat burgers de plicht hebben zulke zaken te melden, terwijl de vaders niet wouden beschouwd worden als ‘verklikkers’ omdat ze daardoor het respect van de jongeren zouden verliezen. We zagen reeds dat de onduidelijkheid over de samenwerking tussen beide partijen in Mechelen een van de redenen was voor het stopzetten van het project. Er zijn in Meulenberg verschillende vergaderingen gehouden tussen de vaders, de wijkagent en de zonechef en het buurtopbouwwerk om de zaak uit te klaren. Uiteindelijk zijn de verschillende partijen tot een overeenstemming gekomen. De vaders zijn niet verplicht strafbare feiten te melden aan de politie. Er is afgesproken dat ze deze feiten voorleggen aan de opbouwwerksters, en dat er dan samen geval per geval gekeken wordt wat de beste oplossing is. Enkel in uitzonderlijke gevallen wordt de politie gecontacteerd en dan doet die het mogelijke om de zaak zo discreet mogelijk te behandelen.

Communicatie Uit het onderzoek van De Gruijter en Pels ( 2005) blijkt dat het belangrijk is uitleg te geven aan de jongeren, hun ouders en de buurt over doel en activiteiten van het project. Bij buurtbewoners kan er bijvoorbeeld de indruk ontstaan dat de buurtvaders een verlengstuk zijn van de politie of van een moskee. In Meulenberg is er nooit een informatiebijeenkomst georganiseerd waarop er uitleg gegeven werd over het project. Wel wandelden de opbouwwerksters de eerste maanden samen met de vaders mee door de wijk, en werden buurtbewoners systematisch aangesproken om uitleg te geven over de vaders. In de parochiezaal werden de verenigingen die daar bijeenkwamen ook op informele wijze geïnformeerd over het project. Wat de interne communicatie betreft, wordt zoals aangegeven drie keer per jaar vergaderd door de stuurgroep waarin de belangrijkste punten besproken worden. De vaders, politiecommissaris en opbouwwerkers geven aan dat dit voor hen volstaat. De intern evaluator geeft aan dat er al eens beslissingen genomen worden zonder dat hierover voorafgaand overleg gepleegd wordt in de stuurgroep en hij zo voor voldongen feiten komt te staan (vb. de uitbreiding van het project met de Turkse vaders). De opbouwwerkster weerlegt dit door te stellen dat alle belangrijke beslissingen op voorhand met de stuurgroep doorgesproken worden. Zij geeft wel aan dat ze zelf door de Turkse vaders geregeld voor voldongen feiten gesteld werd.

127

In de media verschijnen geregeld artikels over het project, wat door de verschillende actoren als een goede zaak beschouwd wordt. Uit de documentenanalyse blijkt dat de artikels meestal positief van toon zijn en de vaders er de kans krijgen zich voor te stellen (Het Laatste Nieuws, 22/11/2005; Het Volk, 10/05/2007,…). Er is in Meulenberg dus geen sprake van de mediadruk die in Mechelen mee verantwoordelijk was voor de slechte afloop van het project daar, zoals bleek uit het onderzoek van Peeters (2006). Resultaten Uit de interviews blijkt dat het positieve effect van de buurtvaders door iedereen erkend wordt: buurtopbouwwerk, politie, gemeente, andere verenigingen in de wijk, bewoners in de omgeving van de parochiezaal, jongeren en vaders. a. Daling criminaliteit? In de interviews geven de verschillende actoren aan dat de overlast rond de parochiezaal en in de rest van de wijk enorm verminderd is. Er staan nog altijd veel jongeren aan de parochiezaal, maar zij veroorzaken geen overlast meer. Het is ook niet zo dat de jongeren in kwestie uitwijken naar andere wijken en daar overlast gaan veroorzaken. Ze blijven in de buurt van de parochiezaal rondhangen maar veroorzaken daar minder overlast. “Sinds de buurtvaders er zijn, wordt het gebouw voor 90% met rust gelaten. Omdat jongeren zelf beseffen dat ze hier terecht kunnen om iets te komen drinken, hun te warmen, en daarom gaan ze automatisch niet meer de zaak willen vernielen” (Maria Alfarano, interview 15/04/2008, Meulenberg).

De commissaris geeft in het interview aan dat de criminaliteit in Meulenberg nooit zo laag geweest is en dat er een afname te zien is van het aantal incidenten van vandalisme, woninginbraak en autodiefstal. Als we het jaarverslag 2006 van de politie van Houthalen-Helchteren echter bekijken, zien we dat de meldingen rond maatschappelijke overlast64 in Meulenberg tussen 2002 en 2005 constant bleef (van 78 meldingen in 2002 tot 76 meldingen in 2005). In 2006 stijgt het aantal meldingen zelfs naar 128. Deze aanzienlijke stijging zou enerzijds te wijten zijn aan de systematische registratie van oproepen, die in het verleden niet geregistreerd werden65. Anderzijds geeft de buurtopbouwwerkster aan dat er in de loop van 2006 een opflakkering geweest is van overlast door jongeren rondom de sportzaal en aan de scholen. Het lokaal van de Chiro werd verschillende keren vernield door een groepje jongeren van verschillende nationaliteiten. De buurtvaders hebben toen de ouders van deze jongeren aangesproken en een hele tijd intensief toezicht gehouden rondom deze locatie. Na een tijdje is de overlast dan weer verdwenen. 64

Hieronder vallen de meldingen rond drugs, vandalisme, rondhangende jongeren en andere meldingen van overlast veroorzaakt door jongeren zoals lawaaihinder, lastigvallen persoon, moeilijkheden met persoon, pesterijen, verdachte toestanden 65 Het gaat om de simpele telefonische vragen van burgers, nodeloze en stille oproepen; bijstandsoproepen en vragen tot identificatie via geautomatiseerde systemen; dubbele registraties i.p.v. aanvullingen van eerdere meldingen of van meldingen door verschillende personen van eenzelfde gebeurtenis.

128

b. Toegenomen sociale cohesie? Buurtvaders dragen door hun actieve bijdrage aan de leefbaarheid in de buurt bij tot de zelfredzaamheid en het zelfrespect van de eigen gemeenschap. De opbouwwerksters geven aan dat de beeldvorming over de Marokkanen in de wijk verbeterd is omdat mensen zien dat zij hun verantwoordelijkheid opnemen en het probleem proberen aanpakken. Dit bevordert de leefbaarheid wellicht ook. De wijkbewoners staan dan ook heel positief ten opzichte van de vaders. De vaders hebben intensieve contacten met de leden van de verenigingen die in de parochiezaal vergaderen. In het begin waren er spanningen, maar uit de gesprekken blijkt dat er nu een groot wederzijds respect bestaat. Tijdens hun wandelingen voeren de vaders ook gesprekken met de wijkbewoners, waardoor beide partijen elkaar beter leren kennen. Het speelpleintje aan de parochiezaal wordt opnieuw bezocht door moeders met kinderen. Ook het contact tussen de vaders en de jongeren is sterk toegenomen en verbeterd. Hieruit kunnen we afleiden dat de sociale cohesie wellicht is toegenomen. c. Daling onveiligheidsgevoel? Uit de gesprekken blijkt dat het onveiligheidsgevoel in de wijk en rond de parochiezaal sterk gedaald is. Uit ons interview met de KAV-leden die in de parochiezaal vergaderen, blijkt dat zij zich door de aanwezigheid van de vaders veel veiliger voelen, zowel in de parochiezaal als in de rest van de wijk. Doordat de vaders ook rondwandelen in de wijk en een aanspreekpunt bieden voor de wijkbewoners, voelen zij zich ook veiliger. “Wij werken ook met senioren, en die klaagden vroeger steen en been dat ze zich onveilig voelden en klaagden over Marokkanen, dat is heel sterk verminderd”(Carmen Maiquez, interview 15/04/2008, Meulenberg).

4.7.6 Conclusie – Succes- en faalfactoren implementatie Het buurtvaderproject in Meulenberg wordt door alle betrokken actoren als een succes beschouwd in tegenstelling tot andere buurtvaderprojecten die niet steeds een onverdeeld succes waren. De sterkte van het project is ten eerste dat het initiatief gegroeid is vanuit de wijk zelf en niet werd opgelegd vanuit de gemeente of de politie (succesfactor 1)(categorie context). Wel werd het project van in het begin ondersteund en mee opgevolgd door de verschillende relevante actoren: gemeente, politie en parochiebestuur. De samenwerking tussen deze actoren binnen de stuurgroep verloopt over het algemeen vlot (succesfactor 2)(categorie participatie). De kracht van het project schuilt vervolgens in de buurtvaders zelf, die hun vrije tijd besteden aan het leefbaarder maken van de wijk en ondertussen uitgegroeid zijn tot een vriendengroep (succesfactor 3)(categorie participatie). Even belangrijk is dat de vaders niet overbevraagd worden voor allerlei klusjes (succesfactor 4)(nieuwe succesfactor). Ten slotte worden de vaders heel intensief begeleid en gemotiveerd vanuit het buurtopbouwwerk in de wijk op gebied van interne en externe samenwerking, groepsvorming, vaardigheidstraining, 129

contacten met de verschillende wijkverenigingen, samenwerking en afstemming met externe instanties (politie, gemeente, scholen,… ) (nieuwe succesfactor). Voorlopig verloopt alles dus vlot, maar toch zijn er ook een aantal bedreigingen. Door de toename van het aantal Turkse (probleem)jongeren in de wijk - die de Marokkaanse vaders niet onder controle kunnen houden - en het ontbreken van Turkse vaders dreigen de inspanningen van de Marokkaanse vaders in de loop van de volgende jaren teniet worden gedaan. De stuurgroep zoekt een oplossing voor dit probleem. Een tweede probleem is de moeite die het kost om nieuwe vaders te vinden. De huidige vaders steken enorm vele tijd en energie in dit project, wat mogelijk is doordat ze bijna allemaal gepensioneerd zijn. De volgende generatie geeft echter aan dat ze niet van plan zijn onbezoldigd evenveel tijd te steken in het project. Als de huidige vaders stoppen met het project, dreigt er een gebrek te zijn aan opvolgers. Ten slotte is de intensieve begeleiding door het buurtopbouwwerk ook een bedreiging, in die zin dat het project ook continue ondersteuning nodig heeft. Bovendien zijn de persoonlijke relaties tussen de opbouwwerkster en de vaders in dit project zodanig belangrijk, dat de vaders overwegen er ook mee te stoppen op het moment dat de opbouwwerkster vervangen wordt. Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 12: Overzicht succes- en faalfactoren buurtvaders 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Ja, alle betrokkenen zitten samen in de stuurgroep. bij de uitvoering? 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten Ja. van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? 1.3 Werken participanten mee of tegen Iedereen werkt mee aan het buurtvaderproject, aan de uitvoeringsprocessen? alleen verwachten de vaders en de opbouwwerksters nog meer ondersteuning van de stuurgroep. 1.4 Past medewerking aan het project Ja, het opvolgen van het project past zowel binnen binnen het takenpakket van de betrokken het takenpakket van de opbouwwerkster, de actoren? wijkagent als de intern evaluator. De huidige buurtvaders zien het als hun (onbezoldigde) taak de jongeren op te volgen, de volgende generatie is echter niet van die mening. 1.5 Zijn de verschillende actoren Ja, iedereen ziet in dat de overlast verminderd is en overtuigd van het nut van de genomen dat dit aan het project te danken is. maatregelen? Ondersteunen ze die? 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over Ja. de objectieven? 130

1.7 Krijgen participanten voldoende Ja, de vaders bepalen zelf in welke mate ze speelruimte? aanwezig zijn in de parochiezaal, hoe ze de jongeren benaderen en hoe vaak ze wandelingen uitvoeren. Dit alles gebeurt in samenspraak met het buurtopbouwwerk, maar dat is naar ieders tevredenheid. 1.8 Duidelijkheid takenen De verschillende actoren weten wat hun bevoegdheidpakket voor uitvoerders? takenpakket is: de vaders voeren het project uit, het opbouwwerk zorgt voor inhoudelijke ondersteuning, de gemeente voor financiële en de politie helpt indien gevraagd. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook Ja, de vaders krijgen volwaardige inbreng in het de burgers) serieus genomen? project. 1.10 Werken de verschillende actoren Ja, in de stuurgroep komen de verschillende voldoende samen? betrokkenen geregeld samen om relevante issues te bespreken. 1.11 Is er reeds een samenwerkingsstructuur?

bestaande Voor het bestaan van dit project werd nog niet samengewerkt tussen alle betrokken actoren. Er waren wel al contacten tussen de gemeente en het buurthuis, de jongeren en het buurthuis,…

1.12 Zijn er onoverbrugbare Neen, af en toe zijn er verschillen van mening over belangentegenstellingen? de concrete uitwerking van het project, maar die tegenstellingen zijn niet onoverbrugbaar. Alle betrokkenen hebben dezelfde doelstellingen. 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Ja, de verschillende betrokken actoren kunnen het verschillende actoren werkbaar? op persoonlijk vlak goed met elkaar vinden. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

2.2 Personele capaciteit

De huur van de parochiezaal en de verzekering van de vaders wordt door de gemeente betaald. Door een subsidie van de Koning Boudewijnstichting (aangevraagd door het opbouwwerk) kon een vorming aangeboden worden aan de vaders en werden jassen en GSM’s aangekocht. Toch klagen de vaders over het gebrek aan werkingsmiddelen. Het project wordt ondersteund door twee opbouwwerksters. Van de verschillende betrokken actoren zit er ook iemand in de stuurgroep.

131

Voorlopig gaat alles dus goed, als echter een van de opbouwwerksters vervangen wordt, valt af te wachten of de opvolger het project kan gaande houden. 2.3 Andere middelen

Niet van toepassing.

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking De middelen die nu toegekend zijn (de huur van de gesteld? parochiezaal en de verzekering van de vaders) worden vlot ter beschikking gesteld. Het aanvragen van bijkomende subsidies is echter minder vanzelfsprekend en verloopt minder vlot. 3. Beleidsbetrokkenheid 3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed De gemeente wist zelf geen raad met het af te staan? overlastprobleem aan de parochiezaal in Meulenberg, dus ze was blij met de ondersteuning door de buurtvaders. 3.2 Verloopt het proces transparant? De buurtvaders nemen zelf deel aan de vergaderingen van de stuurgroep, dus alles verloopt transpa rant. 3.3 Behouden de burgers hun autonomie De buurtvaders krijgen almaar meer autonomie. In of wordt het project doodgeknuffeld? het begin hadden ze nog erg veel ondersteuning nodig door de buurtopbouwwerkster, maar nu zijn ze een stuk zelfstandiger en regelen ze meer onderling. 3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Ja, de gemeente betaalt de huur voor het gebruik van de parochiezaal en de verzekering van de vaders. Toch zijn de buurtvaders van mening dat er meer middelen vanuit de gemeente zouden moeten komen. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Ja, er is de stuurgroep die het project opvolgt en de voor de opvolging van het project? gemeente stelt ook jaarlijks middelen ter beschikking. Daarnaast krijgt de buurtopbouwwerkster tijd om zich met het project bezig te houden. 4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de Ja, zo goed als iedereen binnen de wijk kent het hoogte van het bestaan van het project? project. 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd Ja, er was in het begin wat onduidelijkheid over de over de rol die de verschillende actoren rol die de vaders moesten spelen (al dan niet kunnen spelen? bepaalde overtredingen melden aan de politie), maar dat is nu uitgeklaard. 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Niet van toepassing. over wat er wel en wat niet met de input van de burgers zal worden gedaan?

132

4.4 Is er een duidelijke en consistente Ja. motivering van beleidsmaatregelen? 4.5 Wordt er informatie gegeven over De omwonenden kregen geen doelstelling beleidsmaatregel? informatievergadering waarop het project voorgesteld werd, maar dit werd opgevangen door een informeel informatiecircuit tijdens de wandelingen. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Ja. volledige informatie gegeven wordt? Pro’s en contra’s? 4.7 Werden participanten van bij het Ja, het zijn de vaders zelf die communiceren naar begin betrokken bij communicatie over de wijkbewoners en verenigingen in de het beleid? parochiezaal. 4.8 Wordt er na afloop van het project (of In de stuurgroep worden geregeld de behaalde tussentijds) voldoende gecommuniceerd resultaten besproken. Ook in de media verschijnen over bereikte resultaten? geregeld artikels over het project. Er is echter geen officiële communicatie over het project naar de buurtbewoners (dit gebeurt wel informeel naar de verenigingen die in de parochiezaal bijeen komen). 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja, het zijn de jongeren in de wijk die voor burgers te laten participeren? problemen zorgen en aangezien zij meest respect hebben voor de vaders in de buurt, is de inzet van deze mensen een logische stap. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Ja, het project is ontstaan op vraag van de vaders. behoefte van op het terrein? 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja, iedereen heeft belang bij een leefbaarder wijk. het uitvoeren van het beleid? 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie Toen het project van start ging, bekeken de in de betrokken buurt(en)? verschillende gemeenschappen elkaar met argwaan, nu verloopt het samenleven veel vlotter. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog Ja, de omgeving van de parochiezaal was er veel risico op criminaliteit? overlast: jongeren spoten er graffiti, gooiden ruiten in en maakten lawaai. 5.6 Zijn er externe omstandigheden die De toename van het aantal Turkse jongeren zorgt de implementatie bemoeilijken? ervoor dat de vaders de overlast minder zullen kunnen beperken naar de toekomst toe, aangezien ze geen vat hebben op deze jongeren.

133

5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf Neen, in Meulenberg zien we zelfs het voor hun veiligheid moeten zorgen en dat omgekeerde. De vaders hebben liever dat de politie de politie het niet meer doet? enkel in noodgevallen optreedt, aangezien zij zelf sneller tot een oplossing met de jongeren komen. 6. Methode 6.1 Is de juiste methode gekozen met het Ja, de methode is voortgekomen uit het specifieke oog op de te bereiken doelstellingen? probleem. 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

Het is een project voor Marokkaanse mannen, dus misschien zijn er wel vrouwen en mensen van andere afkomst die zich gediscrimineerd voelen. Dit kon niet onderzocht worden.

6.3 Werden participanten betrokken bij Ja, het project is uitgewerkt door de verschillende de ontwikkeling van het beleid? betrokken actoren (gemeente, buurtopbouwwerk, Marokkaanse gemeenschap, parochiale instelling, politie). 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente De verschillende actoren formuleren identiek dezelfde doelstellingen, die voor iedereen duidelijk zijn. 6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Door de stuurgroep is er een constante opvolging opgevolgd? van de zaak. 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Enerzijds wel, door de aanwezigheid van de het project? stuurgroep is het meer dan een voorbijgaand project. Anderzijds wordt te weinig geanticipeerd op nieuwe moeilijkheden (in dit geval met de Turkse jongeren), wat het voortbestaan van dit project bedreigt. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen De buurtvaders in Meulenberg investeren erg veel aan dit project? tijd in dit project. Dit is één van de belangrijkste redenen voor haar succes. Samenvattend: Participatie

Middelen

++

-

Beleidsbetrokkenheid ++

Communicatie +

Context +

Methode Continuïteit +++

-

134

4.8 Verkennende wandelingen in Binche 4.8.1 Situering case en inleiding

Leefbaarheid

In het assenstelsel kunnen we deze case als volgt situeren:

Opzoomeren

Wijkontmoetingen Verkennende wandelingen

Veiligheid

Buurtvaders

BIN Braine l’Alleud Politiecafé BIN Lochristi

Overheidsinitiatieven

Burgerinitiatieven

Het is een project geïnitieerd door burgers, dat zowel gericht is op leefbaarheid als op veiligheid. Deze case hebben we bestudeerd aan de hand van een literatuurstudie van onderzoek dat reeds verricht werd naar de methode van de verkennende wandeling (Lieber, 2002; Ladouceur, 2002), een analyse van de beschikbare praktijkdocumenten (flyers en zogenaamde observatieroosters), face to face interviews en telefonische interviews66.

66

Er werden face to face interviews afgenomen van Mevrouw Claude De Ridder (initiatiefneemster), de Heer Guy Deltour (wijkagent), Mevrouw Marie-Christine Van Vlierbergen (observatrice). Telefonisch werden de volgende personen bevraagd: de Heer Jean-Claude Labar (politiecommissaris), de Heer Eric Hoyois (wijkagent), Mevrouw Monique Lepièce (schepen en contactpersoon bij de gemeente), Mevrouw Pascale Jaie (mede-organisator van wandeling in Binche), Mevrouw Christiane Marchese (mede-organisator van wandeling in Ressaix), Mevrouw Arlette Brognez (wandelaarster), Mevrouw Arlette Espelard (wandelaarster), Mevrouw Paulette Tonnelier (wandelaarster).

135

4.8.2 Het principe van de verkennende wandelingen We gaan in dit punt dieper in op het concept van de verkennende wandelingen, alvorens we in punt drie concreet de wandelingen in Binche analyseren. a. Concept Het concept van de verkennende wandelingen is ontstaan in Canada. In Montreal zijn sinds 1992 meer dan honderd wandelingen georganiseerd voor vrouwen (www.womenincities.org). Er wordt uitsluitend op vrouwen gefocust vanuit het idee dat vrouwen een andere perceptie hebben van veiligheid en om hen een stem te geven in het veiligheidsdebat. Deze wandelingen streven ook de verhoging van de aanwezigheid van vrouwen in het publieke leven na. Verkennende wandelingen zijn initiatieven waarbij het verband tussen ruimtelijke ordening en veiligheid benadrukt wordt. Op bepaalde plaatsen voelen mensen zich veiliger dan op andere en de inwoners van een bepaalde wijk zijn best geplaatst om die plaatsen aan te duiden waar men het grootste risico loopt om slachtoffer te worden van een misdrijf en waar men zich het onveiligst voelt (Liebermann & Coulson, 2004). Tijdens deze wandelingen wandelt een groep vrouwen door een vooraf bepaald gedeelte van de stad67 (vaak een deel dat als onveilig wordt aangegeven68). Een vrouw neemt de rol van begeleidster op zich en een andere vrouw noteert de observaties. Er wordt een gids/vragenlijst gebruikt die speciaal voor dit doel wordt opgesteld (voorbeeld in bijlage 3). Verschillende auteurs raden aan ook mensen uit te nodigen die kunnen helpen de voorgestelde oplossingen uit te voeren (politie en gemeente) (Lieber, 2002; Ladouceur, 2007). Er wordt iemand aangeduid die de groep leidt en iemand die de observaties noteert. Zij moeten de vragenlijst kennen en aandacht hebben voor de te bespreken punten. Zij hebben ook de opdracht voor een consensus te zorgen als er discussie ontstaat binnen de groep. De andere deelnemers observeren, stellen oplossingen voor en spreken eventueel ook passanten aan om hun mening te vragen (Es-Safi, 2005). De groep bekijkt de omgeving vanuit veiligheidsstandpunt: de bewegwijzering, de zichtbaarheid, de mogelijkheid gehoord te worden als men hulp nodig heeft, de mogelijkheid weg te vluchten, hulp te vragen,… De observaties worden bijeengebracht en de aanvragen tot verbeteringen worden doorgestuurd naar de verantwoordelijken (gemeente, handelaars, eigenaars,…) (www.womenincities.org). Een wandeling kan georganiseerd worden voor een straat, steeg, park, wijk,… Wandelingen worden best georganiseerd op verschillende momenten op een dag (avond, overdag) en op verschillende tijdstippen in het jaar (winter, zomer) (www.politiquedesgrandesvilles.be). b. Doelstellingen Verkennende wandelingen worden meestal georganiseerd met het oog op het meetbaar maken en in kaart brengen van overlast. Ze laten toe die elementen te identificeren die bij burgers een onveiligheidsgevoel creëren of versterken. Door deze methode wordt aan burgers een manier 67

Hoe nauwer afgebakend en kleiner het gebied is, hoe eenvoudiger en efficiënter de wandeling zal zijn. De organisatoren van de wandeling bepalen vooraf de te bewandelen wijk aan de hand van opmerkingen uit hun omgeving over waar vrouwen zich onveilig voelen.

68

136

gegeven om de veiligheid in hun stad te analyseren vanuit hun oogpunt en aan de bevoegde autoriteiten te laten weten welke problemen zij ervaren. Op die manier wordt bij de deelnemers een gevoel gecreëerd dat ze hun veiligheid zelf in de hand hebben en kunnen bewerkstelligen. Ten slotte is het de bedoeling de veiligheid van burgers te verbeteren (www.womenincities.org; Blom e.a., 2007). c. Resultaten Enerzijds is bij deze methode de opvolging een belangrijke succesfactor. Daartoe zou de gemeente een officieel mechanisme moeten hebben om de verzoeken die uit de wandelingen voortkomen te ontvangen en op te volgen. De gemeente moet middelen ter beschikking stellen om aan de vragen tegemoet te komen (www.womenincities.org). Uit een aantal casestudies blijkt dat de opvolging door de gemeente vaak heel beperkt blijft: organisatoren krijgen geen antwoord op hun vragen of pas maanden na datum en er wordt geen budget uitgetrokken voor het uitvoeren van suggesties (Lieber, 2002). Anderzijds wordt er bij de bespreking van een aantal cases op gewezen dat wandelingen soms herleid worden tot wandeling waarbij de gemeente de leiding neemt en waarbij het tot een soort geleide toer komt langs de onveilige plekken in de stad. De vrouwen verliezen hierbij het initiatief69 (www.womenincities.org; Lieber, 2002). Er zijn nog geen systematische onderzoeken gebeurd naar de resultaten die met deze methode kunnen geboekt worden. Er zijn wel gegevens voorhanden van een aantal cases. In Amsterdam helpt de samenwerking van verschillende partijen bij het maken van verdere afspraken. Deelnemende bewoners merken dat zij invloed hebben op hetgeen er in hun wijk gebeurt door de maatregelen die volgen op de wandelingen. De verantwoordelijke organisaties nemen op basis van de resultaten gerichte maatregelen. Het ontwikkelen van een meetinstrument alleen leidt immers niet tot de afname van de overlast. Uit het evaluatierapport dat de stad Luik70 indiende bij de Koning Boudewijnstichting (KBS) blijkt dat vrouwen zich maatschappelijk sterker voelen door de wandelingen omdat ze merken dat ze een effect kunnen hebben op hun leefomgeving, dat er op hun aanzet zaken veranderen. De wandelingen worden er ook beschouwd als communicatiemiddel tussen de gemeente en de inwoners. Verder leidden de wandelingen volgens Es-Safi (2005) ook tot een grotere sensibilisering over de materie van de politie.

4.8.3 Concrete case: ‘Binchoises sans peur’ a. Ontstaan De persoon die het initiatief opgestart heeft, Mevrouw Claude De Ridder, ervoer in haar omgeving een groeiend gevoel van onveiligheid bij vrouwen, vooral ’s avonds. Zij was actief in de vrouwenvereniging van haar partij (Ecolo) en hoorde van een kennis over het initiatief in 69

Een fenomeen waar in verschillende studies rond burgerparticipatie op gewezen wordt, het ‘doodknuffelen’ van initiatieven (Tops & van Ostaaijen; Van der Heijden, 2007). 70 In Luik worden sinds 2004 verkennende wandelingen georganiseerd.

137

Canada. Rond die tijd lanceerde de Koning Boudewijnstichting haar oproep voor initiatieven die het onveiligheidsgevoel bestrijden. Mevrouw De Ridder besloot een voorstel in te dienen en haar voorstel werd geselecteerd. Daardoor kreeg zij een subsidie van 600 euro voor het project. Op 30 april 2004 vond de eerste wandeling plaats. De laatste wandeling werd op 6 april 2006 georganiseerd. In totaal werden twaalf wandelingen georganiseerd, verspreid over de verschillende deelgemeentes in Binche (Bray, Waudrez, Buvrinnes, Epinois, Leval, Péronnes en Ressaix). De wandelingen waren gericht op de vrouwen in een bepaalde wijk, zowel de bewoonsters van de wijk als vrouwen die in de wijk werkten of er vaak langskwamen. Het project was gericht op vrouwen van alle leeftijden. Het initiatief van dit project ligt volledig bij de burger. De initiatiefneemster wordt bijgestaan door een kerngroep van drie vrouwen die de organisatie van de wandelingen op zich nemen. b. Doelstellingen De doelstelling die de initiatiefneemster in Binche naar voren schuift zijn dezelfde als de doelstellingen die in de literatuur naar voren geschoven worden (risico’s aan bepaalde plaats verbonden inschatten en problemen signaleren aan bevoegde instanties)(zie paragraaf 4.8.2). a. De wandelingen De vrouwen stelden voorafgaand aan de bijeenkomst een route op langs plekken waar ze zich niet veilig voelen, overdag of ’s avonds. Vlak voor de wandeling verzamelden de vrouwen zich voor een korte bijeenkomst bij een buurtbewoner die betrokken was bij de organisatie van de wandeling. Op deze bijeenkomst maakte men kennis met elkaar en legden de initiatiefneemster en de wijkagent uit wat de bedoeling was van de wandeling. Vervolgens wandelden de vrouwen de route, met een bandopnemer, terwijl ze ook andere vrouwen die ze onderweg tegenkwamen, aanspraken om hun mening te vragen. Bij de eerste wandelingen werd gebruik gemaakt van het observatierooster dat in Canada ontworpen was, maar dat vonden de deelneemsters te ingewikkeld. Uiteindelijk werkten zij met een rooster waarin drie kolommen stonden: wat zijn de negatieve punten (vb. zwerfvuil, auto’s rijden te snel, hagen overwoekeren het trottoir), welke aanpassingen zouden er moeten verricht worden (vb. vuilnisbakken installeren, eenrichtingsverkeer maken in een straat, verkeersborden herstellen) en wat zijn de positieve punten (vb. goed onderhouden straat, goede verlichting). Er werden vooral opmerkingen gemaakt rond netheid, gebrek aan vuilnisbakken en verlichting en het verkeer. Gemiddeld werd vijf kilometer afgelegd tijdens de wandelingen, die ongeveer een uur duurden. Meestal werd geprobeerd de wandelingen ’s avonds in het donker af te leggen, omdat vrouwen zich dan het onveiligst voelen. Er werden echter ook wandelingen op andere tijdstippen uitgevoerd. De meeste observaties die de vrouwen tijdens de wandelingen deden, hadden te maken met verlichting, begaanbaarheid en verkeersveiligheid. Na de wandelingen werd gezamenlijk een synthese van de bevindingen gemaakt, alsook een evaluatie van de wandeling. b. Betrokken actoren Bij verkennende wandelingen zijn er drie relevante actoren: de burger, de politie en de gemeente. 138

Burger De burgers zijn de spil, zij leggen hun bevindingen vast en spelen deze door aan gemeente en politie. De wandelingen in Binche werden steeds georganiseerd door enerzijds een kernteam71 bestaande uit de initiatiefneemster en drie andere vrouwen en anderzijds een of meerdere personen binnen de wijk waar de wandeling zou plaats vinden. Deze personen werden gecontacteerd door het kernteam, het ging meestal om kennissen van hen. De organisatoren binnen de wijk bepaalden de route die bewandeld werd en brachten een groep vrouwen samen, terwijl het kernteam een datum en locatie vastlegden, en de contacten verzorgden met de wijkagent. Politie De betrokkenheid van de politie nam stapsgewijs toe. Na de eerste wandeling nam de initiatiefneemster contact op met de politiecommissaris, die toezegde de aanbevelingen die de vrouwen deden in het domein van de politie naar de bevoegde diensten te verspreiden. Een volgende stap was dat een bijeenkomst werd belegd met de wijkagent een tijdje nadat de wandeling plaats gevonden had, waarin de voorstellen van de deelneemsters aan hem voorgelegd werden. Uiteindelijk besliste de initiatiefneemster in samenspraak met de politiecommissaris dat de wijkagent van de betrokken wijk zou deelnemen aan de georganiseerde wandelingen. Hij gaf dan ook onmiddellijk de observaties die voor de politie relevant waren door aan de bevoegde diensten. Het feit dat de wijkagenten in uniform opdaagden op de bijeenkomsten, maakte sterk indruk op de deelneemsters en gaf de wandelingen een serieuzere uitstraling. Gemeente De observaties en voorstellen werden steeds doorgegeven aan de bevoegde schepen, mevrouw Lepièce, die door het gemeentebestuur aangesteld was als contactpersoon. Zij was schepen, bevoegd voor bevolking en communicatie. c. Participatie In de meeste handleidingen wordt aangeraden de grootte van de groep te beperken tot vier tot zes wandelaars. Een hoger aantal zou problemen voor de geluidsopname en het uiteenvallen van de groep tot gevolg hebben (Ladouceur, 2007; Institut de Sociologie, ULB, 2006). In Binche namen gemiddeld tien vrouwen deel aan de wandelingen. Noch de initiatiefneemsters, noch de deelneemsters vonden dat dit voor problemen zorgde. Zij meenden dat dit in tegendeel tot een verrijking van de discussie leidde. In het begin waren de deelneemsters kennissen van de initiatiefneemster uit verschillende wijken. Later werd beslist wandelingen te organiseren met mensen uit de wijk waar de wandeling plaats vond, omdat zij beter op de hoogte zijn van de situatie in hun wijk. Dit leverde meer concrete ideeën op. Door mensen persoonlijk uit te nodigen, slaagde men erin steeds een tiental personen te verzamelen voor de wandelingen.

71

In het kernteam zaten mensen van verschillende leeftijd en met verschillende sociale achtergrond.

139

De initiatiefneemsters en de geïnterviewde deelneemsters hebben de indruk dat de deelname evenwichtig was: er namen zowel jongere als oudere vrouwen deel, allochtone als autochtone vrouwen en vrouwen met verschillende beroepen. Cruciaal was dat er naast de wandelaarster ook andere vrouwen werden betrokken bij de wandelingen, doordat voorbijgangers ook om hun mening werd gevraagd. Hierdoor werden de observaties van de deelneemsters uitgebreid met de observaties van niet-deelneemsters. Toch geven de deelneemsters aan dat ze het jammer vonden dat er in het geheel zo weinig vrouwen bij het project betrokken werden. Hiervoor hadden meer wandelingen moeten georganiseerd worden, maar door een gebrek aan vrijwilligers slaagde men daar niet in. d. Middelen De kosten voor de organisatie van de wandelingen lagen relatief laag. Er werd een dictafoon en een fototoestel aangeschaft. Het fototoestel werd echter nooit gebruikt wegens technische problemen. Daarnaast waren er de (beperkte) kosten van de babysit, het maken van een aantal fotokopies, telefoonkosten en verzendingskosten en het aanbieden aan de deelneemsters van koffie en gebak. Deze kosten werden gedekt door de subsidie van de Koning Boudewijnstichting, die 600 euro bedroeg. Van de gemeente kreeg het project een eenmalige subsidie van 150 euro. De tijd die burgers in de wandelingen moesten investeren, bleef beperkt. Als er een gemotiveerde persoon kon gevonden worden in de betrokken wijk, hoefde de kerngroep enkel een locatie en een tijdstip te bepalen. De deelnemende burgers moesten slechts een paar uur uittrekken voor hun deelname aan de wandelingen. Ook de commissaris en de wijkagenten gaven aan dat de tijdsinvestering beperkt bleef.

4.8.4 Moeilijkheden •

Wandelingen die zich richten op vrouwen kunnen met problemen kampen wat betreft de participatie doordat de vrouwen geen kinderoppas vinden, huishoudelijke verplichtingen hebben, met tegenkantingen van hun echtgenoot worden geconfronteerd,… (Es-Safi, 2005). In Binche werd dat probleem aangepakt door het voorzien in een babysitter. Deze oplossing werkte want er namen relatief veel vrouwen met kinderen deel aan de wandelingen.

•

In een studie van Hazeu (2005) uit Nederland, waarbij verschillende initiatieven in het veiligheidsdomein geëvalueerd worden, stelt men vast dat er zich vaak een continuïteitsprobleem stelt. Initiatiefnemers stoppen ermee, het probleem aan de basis raakt opgelost,… het zijn mogelijke oorzaken van het in het slop raken van initiatieven. Dit fenomeen heeft er in Binche mede toe geleid dat het project stopgezet is. Toen de initiatiefneemster gezondheidsproblemen kreeg, is het hele project stilgevallen.

•

Uit onderzoek van Rosenbaum (1987) bleek dat door het opzetten van projecten rond veiligheid, burgers de indruk krijgen dat hun buurt onveilig is en dat er veel problemen

140

bestaan. Door criminaliteitsrisico’s te benadrukken, wordt het gevoel van welbehagen in de buurt ondermijnd. Uit de interviews blijkt dat vrouwen op voorhand al relatief goed wisten welke problemen er zich stelden in hun wijk. Tijdens de wandelingen stuitten ze zelden op grote verrassingen. In die zin hebben de wandelingen het onveiligheidsgevoel zeker niet vergroot.

4.8.5 Communicatie over het initiatief Voor de eerste wandelingen werden affiches opgehangen in handelszaken en op openbare plaatsen maar dit bleek geen extra deelneemsters op te leveren. Uit de documentenanalyse blijkt dat op de affiche niet werd uitgelegd wat het concept van de verkennende wandeling precies inhoudt, noch wat de doelstelling is noch wie het organiseert. Er wordt evenmin melding gemaakt van de aanwezigheid van de wijkagent, nochtans een van de troeven van het project. Later werd ervoor gekozen om een aantal sleutelpersonen binnen een wijk aan te spreken, die vervolgens binnen hun eigen kennissenkring mensen mondeling uitnodigden. Ook de wijkagent nodigde een aantal vrouwen uit. Deze aanpak bleek wel te werken. De eerste wandeling heeft aandacht gekregen van de lokale media (uitzending op lokale televisie Bel RTL en radio Vivacité) en de huis-aan-huis-bladen, waardoor er ook bij latere wandelingen nog vrouwen opdaagden die het project kenden via dit kanaal. De kerngroep geeft aan dat het nooit het opzet was over het project te communiceren naar de brede bevolking, alhoewel een vorm van extra aandacht voor het initiatief aardig meegenomen was.

4.8.6 Evaluatie a. Opvolging voorstellen In Binche was de opvolging zo goed als onbestaand. De wandelingen maakten op geen enkele manier deel uit van het veiligheidsbeleid van de gemeente. De initiatiefneemster speelde de conclusies en aanbevelingen van de vrouwen door aan de schepen die was aangesteld als verbindingspersoon tussen de gemeente en de vrouwen. Zij ging ervan uit dat de schepen de observaties zou doorgeven aan de bevoegde gemeentelijke diensten en dan aan de vrouwen zou laten weten wat er gedaan werd met hun opmerkingen. De schepen zegt dat zij ‘de informatie probeerde door te spelen aan de bevoegde diensten’. Er zijn echter geen aanwijzingen dat de schepen informatie over wat er gedaan werd met de observaties en voorstellen afdoende heeft teruggekoppeld aan de initiatiefneemster en de deelneemsters. Een mogelijke oorzaak van dit vermoedelijk gebrek aan medewerking vanuit de gemeente zou het feit kunnen zijn dat de initiatiefneemster gemeenteraadslid was voor een oppositiepartij op het moment dat de wandelingen georganiseerd werden. De perceptie bestaat bij de wandelaarsters en de initiatiefneemster dat zij hierdoor niet de medewerking kregen van het gemeentebestuur. De bevoegde schepen ontkent dit. Zij bevestigt dat er binnen de gemeente geen interesse bestond voor het project, maar ziet daar geen bepaalde oorzaak voor. Wegens het overlijden van de

141

schepen voor Openbare Werken, verantwoordelijk voor de uitvoering van de voorstellen van de vrouwen, konden we dit niet verder aftoetsen. Bij de politie werd het initiatief volledig ondersteund door de politiecommissaris. Dit wordt zowel door de initiatiefneemsters, de wijkagenten als de schepen bevestigd. De commissaris moedigde zijn wijkagenten aan deel te nemen aan de wandelingen en spoorde hen aan zoveel mogelijk rekening te houden met de vaststellingen die daar gedaan werden. De agenten trachtten in de mate van het mogelijke rekening te houden met de opmerkingen door bijvoorbeeld extra te patrouilleren op plaatsen waar de vrouwen aangaven zich onveilig te voelen. Wel werd door de wijkagenten opgemerkt dat niet alle wijkagenten even enthousiast waren over het initiatief, omdat ze het beschouwden als extra werk. De bevraagde deelneemsters geven aan dat ze na de wandelingen opmerkten dat er hier en daar wel aanpassingen gedaan werden (lamp hersteld, trottoir herlegd,…) maar dat lang niet al hun voorstellen toegepast werden. b. Tevredenheid Het gebrek aan feedback vanuit de gemeente ontmoedigde vooral de initiatiefneemster en de kerngroep. Zij zagen onvoldoende resultaten van hun inspanningen en haakten af. Uit de evaluatie die vlak na de wandeling gemaakt werd met de deelneemsters bleek dat ze tevreden waren over het verloop van de wandeling. Ook uit onze telefonische interviews blijkt dat de deelneemsters allemaal een goede herinnering bewaren aan de wandelingen: ze zijn tevreden over de organisatie en de communicatie errond. Alleen over de geboekte resultaten zijn ze zoals reeds werd aangegeven niet helemaal tevreden. Toch merken ze op dat mochten er nog wandelingen worden georganiseerd, ze met plezier zouden willen deelnemen. Zij geven daarbij aan dat het niet evident is om vrijwilligers te vinden om de wandelingen te organiseren. c. Onveiligheidsgevoel Uit de interviews blijkt dat de wandelingen geen effect gehad hebben op het onveiligheidsgevoel van de deelneemsters. Gezien het geringe aantal maatregelen die zijn genomen naar aanleiding van de wandelingen, is het weinig waarschijnlijk dat de andere bewoners in Binche zich veiliger zouden gevoeld hebben na het plaats vinden van de wandelingen. d. Relatie tussen burger en politie De wandelingen waren een middel voor wijkagenten en bewoners om met elkaar in contact te komen en elkaars verzuchtingen en de werkomstandigheden van de politie te leren kennen. De deelneemsters geven aan dat ze heel blij waren hun wijkagent te ontmoeten, en dat gevoel is wederzijds. De deelneemsters geven echter ook aan dat de wandelingen geen effect gehad hebben op het vertrouwen dat ze in de politie hebben, en dat ze ten gevolge van de wandelingen ook niet de neiging hebben sneller de wijkagent te contacteren. Er is dus geen structurele verandering opgetreden van de relatie tussen de politie en de burger.

142

4.8.7 Conclusie - succes- en faalfactoren implementatie Er stelden zich bij het onderzoeken van deze case een aantal methodologische beperkingen. De laatste wandeling werd op 6 april 2006 georganiseerd, ondertussen meer dan twee jaar geleden. Hierdoor zijn de herinneringen aan deze wandelingen niet meer bij iedereen even helder en is de informatie die sommige personen ons verstrekten onvolledig. Verder gaat het hier over een kleinschalig project, georganiseerd door één vrijwilliger, Mevrouw Claude De Ridder. Op geen enkel moment is er een formele evaluatie gemaakt van de resultaten, noch van het verloop van de wandelingen. Bovendien heeft de organisatrice niet systematisch lijsten en coördinaten bijgehouden van de deelneemsters aan de wandelingen. Daardoor was het niet mogelijk op een volledige manier de deelneemsters (of een steekproef ervan) te contacteren. Mevrouw De Ridder had nog de gegevens van een aantal deelneemsters, waarvan we een telefonisch interview afgenomen hebben. Aan deze mensen hebben we ook gevraagd of zij nog contactgegevens hadden van andere deelneemsters. Bij deze personen hebben we een telefonisch interview afgenomen. Ondanks deze methodologische beperkingen hebben we toch een nuttig beeld gekregen van de succes- en faalfactoren. Er waren een aantal sterke punten bij dit project. • Ten eerste was er het enthousiasme en de inzet van de vrijwilligers (succesfactor 1)(categorie participatie). • Ten tweede was het een goede zet gebruik te maken van persoonlijke contacten en mondaan-mond-reclame om zoveel mogelijk vrouwen bij de wandelingen te betrekken (succesfactor 2)(nieuwe succesfactor). • Ten derde waren er de subsidies van de KBS, die ervoor zorgden dat het project van start kon gaan. De KBS stuurde ook een fotograaf die deelnam aan een aantal wandelingen, wat het enthousiasme sterk vergrootte (succesfactor 3)(categorie middelen). Toch beschouwen de betrokken actoren dit project niet als een succes. Daar zijn een aantal redenen voor aan te wijzen. Ten eerste was het te sterk afhankelijk van één persoon, die niet vervangen werd toen ze ermee ophield, waardoor het project ophield te bestaan (faalfactor 1)(nieuwe faalfactor). Ten tweede bleven de wandelingen te veel een eenmalig gebeuren, een fijn tijdverdrijf voor de deelnemende vrouwen, maar zonder verdere impact. De oorzaken daarvoor liggen enerzijds bij de organisatie van de wandelingen, die te verspreid plaats vonden (faalfactor 2)(categorie continuïteit). Gezien de beperkte personele capaciteit die er was, was het waarschijnlijk nuttiger geweest het aantal wijken waarin wandelingen plaats vonden te beperken, zodat er meer kon geïnvesteerd worden in een aantal wijken, waardoor er misschien duurzamer effecten hadden kunnen ontstaan. Maar de voornaamste reden voor het falen van dit project, was het ontbreken van steun vanwege de gemeente (faalfactor 3)(categorie beleidsbetrokkenheid). Als daar iets meer enthousiasme getoond was ten opzichte van de wandelaarsters en actiever gecommuniceerd was over wat er wel of niet kon gedaan worden met de opmerkingen, was de initiatiefneemster minder gedemotiveerd geraakt en had het project meer kans gehad te blijven voortbestaan. Dit gebrek aan opvolging door gemeente is dan ook de voornaamste oorzaak geweest voor het stopzetten van de wandelingen in Binche. In Luik, waar gelijkaardige wandelingen worden georganiseerd, ook gesubsidieerd door de Koning Boudewijn Stichting, wordt het initiatief wel

143

actief ondersteund door het gemeentebestuur, en daar worden vandaag nog steeds wandelingen georganiseerd. Succes- en faalfactoren implementatie Tabel 13: Overzicht succes- en faalfactoren verkennende wandelingen 1. Participatie en samenwerking 1.1 Worden de juiste mensen betrokken Dat werd wel geprobeerd, de initiatiefneemster bij de uitvoering? probeerde er de nodige actoren bij te betrekken, maar wat de gemeente betreft is dat niet gelukt. 1.2 Zijn de betrokkenheid en capaciteiten De betrokkenheid van deze actoren was voldoende, van actoren onderaan het hun capaciteit echter niet, om echt dingen te uitvoeringsproces voldoende? veranderen hadden ze de steun van de gemeente nodig, die ze niet kregen. 1.3 Werken participanten mee of tegen De politie en de vrouwen werkten mee, de aan de uitvoeringsprocessen? gemeente werkte niet mee. 1.4 Past medewerking aan het project Het bijwonen van de bijeenkomsten betekende binnen het takenpakket van de betrokken voor de wijkagenten een extra opdracht, maar de actoren? politiecommissaris gaf hen daar wel ruimte voor. Binnen de gemeente werd Monique Lepièce aangesteld als verbindingspersoon, maar er werd niemand aangeduid die verantwoordelijk was voor de uitvoering van de oplossingen die werden voorgesteld. 1.5 Zijn de verschillende actoren De politie vond het een nuttig initiatief, de overtuigd van het nut van de genomen deelnemende vrouwen ook, de bevoegde schepen maatregelen? Ondersteunen ze die? geeft aan het project ‘ niet revolutionair te vinden’. 1.6 Gaan alle uitvoerders akkoord over Politie en burgers waren het eens over de de objectieven? doelstellingen; de gemeente leek in de veronderstelling dat de wandelingen enkel een publiciteitsstunt waren van de initiatiefneemster. 1.7 Krijgen participanten voldoende Voor zover we dat konden onderzoeken wel. speelruimte? 1.8 Duidelijkheid takenen Er bestond voldoende duidelijkheid over wie wat bevoegdheidpakket voor uitvoerders? deed: de kerngroep zorgde voor de locatie en een tijdstip, de contactpersoon binnen de wijk bracht de wandelaars bijeen en bepaalde de route, de politie stuurde een wijkagent naar de bijeenkomsten. Hierop was een uitzondering: de gemeente. De initiatiefneemster ging ervan uit dat de gemeente

144

zou zorgen voor de opvolging en uitvoering van de voorstellen die gedaan werden en dat de gemeente hierover ook feedback zou bezorgen aan de deelneemsters maar dit is allemaal niet gebeurd. 1.9 Worden de verschillende actoren (ook De initiatiefneemster werd door de gemeente niet de burgers) serieus genomen? echt serieus genomen. Binnen de gemeente leefde de perceptie dat het initiatief een manier was om stemmen te ronselen. 1.10 Werken de verschillende actoren Tussen de initiatiefneemster en de politie werden voldoende samen? goede contacten onderhouden en verliep de samenwerking vlot, maar met de gemeente verliep de samenwerking alles behalve goed. 1.11 Is er reeds een samenwerkingsstructuur?

bestaande Er was geen samenwerkingsstructuur en die is er ook niet gegroeid, althans met de gemeente.

1.12 Zijn er onoverbrugbare Ja. De initiatiefneemster meent dat de gemeente het belangentegenstellingen? initiatief als een publiciteitsstunt beschouwt, terwijl zij de veiligheid in de wijk wou doen toenemen. 1.13 Zijn de verhoudingen tussen de Tussen de initiatiefneemster en de deelneemster en verschillende actoren werkbaar? de politie waren de persoonlijke relaties zeer goed, maar de relatie met de verantwoordelijke schepen was niet goed. 2. Middelen 2.1 Financiële capaciteit

Voor de organisatie van de wandelingen zelf stelde zich dankzij subsidies KBS geen probleem, ook aangezien er bijna geen kosten waren.

2.2 Personele capaciteit

De wandelingen die georganiseerd werden, leden bij de opstart niet onder gebrek aan vrijwilligers, maar het project is wel stopgezet omdat er te weinig vrijwilligers waren om het draaiende te houden. Bij de gemeente was er te weinig personele capaciteit voor de opvolging, waardoor de wandelingen uitdraaiden op een teleurstelling.

2.3 Andere middelen

Niet van toepassing.

2.4 Worden middelen vlot ter beschikking De middelen van de KBS, werden vlot ter gesteld? beschikking gesteld. 3. Beleidsbetrokkenheid

145

3.1 Is de gemeente/politie bereid invloed Het initiatief maakt geen deel uit van het af te staan? veiligheidsbeleid van de gemeente. Eigenlijk heeft de gemeente er op geen enkele manier toe bijgedragen. De politie was wel bereid mee te werken. 3.2 Verloopt het proces transparant?

Niet van toepassing.

3.3 Behouden de burgers hun autonomie Aangezien de gemeente het project niet of wordt het project doodgeknuffeld? ondersteunde, was hier van doodknuffelen geen sprake. 3.4 Ondersteunt de gemeente het project? Voor zover wij konden nagaan ondersteunde de gemeente het project slechts in heel beperkte mate. 3.5 Zijn er structurele middelen voorzien Er werden geen financiële middelen voorzien voor voor de opvolging van het project? de opvolging. Er werd binnen de gemeente wel iemand aangeduid die het aanspreekpunt was voor de deelneemsters. 4. Communicatie 4.1 Zijn de relevante actoren op de We hebben niet kunnen nagaan of alle potentiële hoogte van het bestaan van het project? deelneemsters op de hoogte waren van het bestaan van het project. Er werd vooral binnen de kennissenkring van de organisatoren gezocht naar deelneemsters, alhoewel ook in de lokale media over het initiatief bericht werd. 4.2 Wordt er duidelijk gecommuniceerd Aan het begin van de wandelingen werd duidelijk over de rol die de verschillende actoren uitgelegd wat verwacht werd van de deelneemsters kunnen spelen? en welke rol de wijkagent zou spelen. 4.3 Wordt duidelijk gecommuniceerd Neen, aangezien de initiatiefneemster over wat er wel en wat niet met de input oorspronkelijk zelf niet wist dat er binnen de van de burgers zal worden gedaan? gemeente geen structurele opvolging zou komen van het project. 4.4 Is er een duidelijke en consistente Door de gemeente werd niet aangegeven waarom motivering van beleidsmaatregelen? ze het project zo weinig ondersteunden 4.5 Wordt er informatie gegeven over De deelneemsters kregen van mevrouw De Ridder doelstelling beleidsmaatregel? duidelijk uitleg over wat de bedoeling was van de wandelingen. 4.6 Blijkt uit het onderzoek dat er Door de gemeente werd geen volledige informatie volledige informatie gegeven wordt? 6.7 verstrekt over wat er met de voorstellen zou

146

Pro’s en contra’s?

gebeuren of gebeurd was.

4.7 Werden participanten van bij het Ja, het waren de vrouwen zelf die zorgden voor het begin betrokken bij communicatie over bijeenbrengen van andere deelnemers en voor de het beleid? communicatie rond de wandelingen. 4.8 Wordt er na afloop van het project (of Neen. De aangeduide verantwoordelijke binnen de tussentijds) voldoende gecommuniceerd gemeente communiceerde hierover weinig of niets over bereikte resultaten? met de initiatiefneemster. 5. Context 5.1 Is de problematiek geschikt om Ja, burgers kunnen zelf best aangeven waar ze zich burgers te laten participeren? onveilig voelen en waaraan dit gelegen is. 5.2 Krijgt het project vorm vanuit een Ja, het project is ontstaan vanuit een groeiend behoefte van op het terrein? onveiligheidsgevoel bij een aantal vrouwen. 5.3 Hebben participanten zelf belang bij Ja, de burger heeft de kans zijn stem te laten horen, het uitvoeren van het beleid? politie en gemeente krijgen informatie over wat leeft in een wijk. De politie was dan ook overtuigd van het belang van het initiatief, de gemeente duidelijk minder. 5.4 Is er hoge graad van sociale cohesie Hierover waren geen gegevens beschikbaar, in de betrokken buurt(en)? waardoor we het niet konden onderzoeken. 5.5 Gaat het om buurt(en) met een hoog Ook hier waren geen gegevens over beschikbaar, risico op criminaliteit? waardoor we er geen uitspraak kunnen over doen. 5.6 Zijn er externe omstandigheden die Het feit dat de initiatiefneemster lid was van een de implementatie bemoeilijken? oppositiepartij binnen de gemeente, heeft misschien mee geleid tot het gebrek aan medewerking van de gemeente. 5.7 Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf Die vraag werd voorgelegd aan de deelneemsters voor hun veiligheid moeten zorgen en dat die telefonisch bevraagd werden. Niemand gaf aan de politie het niet meer doet? dat gevoel te hebben. Zij hadden eerder de indruk dat de politie heel betrokken was bij hun veiligheid door de aanwezigheid van de wijkagent op de wandelingen. 6. Methode 6.1 Is de juiste methode gekozen met het Ja, de methode is voortgekomen uit het specifieke oog op de te bereiken doelstellingen? probleem. 6.2 Toegankelijk beleidsinitiatief?

Het gaat hier om een initiatief dat openstond voor

147

alle vrouwen die wouden deelnemen. Het bleef echter altijd bij vrouwen die hoofdzakelijk via mond-aan-mond-reclame bijeengebracht werden, dus er vielen zeker mensen uit de boot. 6.3 Werden participanten betrokken bij Ja, de wandelingen werden samen georganiseerd de ontwikkeling van het beleid? met de politie en de deelnemende burgers. De vrouwen konden zelf de route vaststellen. 6.4 Duidelijke doelstellingen?

en

consistente De initiatiefneemster en deelneemsters wisten duidelijk wat ze met de wandelingen wou bereiken.

6.5 Worden de resultaten uitgevoerd en Uit de gesprekken die wij hadden, kregen we de opgevolgd? indruk dat de resultaten van de wandelingen slechts in zeer beperkte mate werden opgevolgd of toegepast. 7. Continuïteit Wordt gezorgd voor de continuïteit van Neen, toen de initiatiefneemster ermee ophield, het project? hield het project op te bestaan. 8. Specifieke succesvoorwaarden Zijn er specifieke succesfactoren eigen Een mogelijke faalfactor binnen dit project was dat aan dit project? de wandelingen te verspreid georganiseerd werden. Er werd gewandeld in een heel aantal wijken, maar misschien had men zich meer moeten concentreren op een beperkt aantal wijken.

Samenvattend: Participatie

Middelen

-

0

Beleidsbetrokkenheid --

Communicatie --

Context +

Methode Continuïteit -

---

148

5. Conclusie 5.1 Inleiding In dit onderzoek hebben we geprobeerd een antwoord te zoeken op de volgende onderzoeksvragen: 1. In welke typologie van burgerinitiatieven kunnen projecten van burgerbetrokkenheid inzake veiligheidsbeleid worden ondergebracht? 2. Welke concrete projecten van burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid werden reeds georganiseerd in België? 3. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor succesvolle burgerparticipatie? In een eerste fase hebben we een typologie opgesteld waaronder de verschillende projecten van burgerbetrokkenheid inzake veiligheidsbeleid konden worden ondergebracht. We zijn daarvoor vertrokken van de matrix van Tops en van Ostaaijen (2006) (hoofdstuk 1). In een tweede fase hebben we een inventarisatie gemaakt van concrete burgerparticipatieprojecten inzake het veiligheidsbeleid in België en het buitenland (hoofdstuk 2). Op basis van dit overzicht hebben we een aantal cases geselecteerd die we in detail onderzocht hebben. Het ging om de volgende cases: -

Politiecafé en wijkbabbels (politiezone Herent - Kortenberg) Verkennende wandelingen (Binche) Buurtvaders (Houthalen-Helchteren) Buurtinformatienetwerk (Lochristi en Braine l’Alleud) Opzoomeren (Rotterdam)

We stellen deze schematisch voor in een assenstelsel, uitgaande van de variabelen overheids- en burgerinitiatieven enerzijds en veiligheid en leefbaarheid anderzijds (Tops en van Ostaaijen, 2006).

149

Op de horizontale as wordt een onderscheid gemaakt tussen initiatieven geïnitieerd door de overheid en initiatieven geïnitieerd door burgers. Op de verticale as wordt een onderscheid gemaakt tussen initiatieven gericht op leefbaarheid en initiatieven gericht op veiligheid. In een derde fase hebben we een analysekader opgesteld gebaseerd op de inzichten uit de literatuur rond burgerparticipatie in het algemeen en op gebied van veiligheid. In dit analysekader hebben we de belangrijkste succes- en faalfactoren op gebied van burgerparticipatie opgenomen (hoofdstuk 3). Dit analysekader hebben we vervolgens toegepast op de verschillende cases (hoofdstuk 4). Wat de analyse van deze cases betreft, moeten we opmerken dat we vaak geen uitsluitsel konden geven over de resultaten die een project boekt, omdat geen gegevens beschikbaar waren over of er al dan niet een daling van de criminaliteit had plaats gevonden, of de sociale cohesie toegenomen was,... We hebben dit probleem zo goed mogelijk trachten op te vangen door te gaan praten met zoveel mogelijk betrokken actoren en de gegevens die er waren zo goed mogelijk te interpreteren. Op basis daarvan bekijken we in dit hoofdstuk op welke factoren de verschillende initiatieven goed scoren en op welke factoren er minder goed gescoord wordt. Hieruit leiden we een aantal beleidsaanbevelingen af. De structuur van dit hoofdstuk is als volgt. In eerste instantie stellen we de succes- en faalfactoren –afgeleid uit de literatuur -, toegepast op de verschillende cases, schematisch voor. Op basis van dit schema gaan we na op welke factoren goed en op welke factoren minder goed gescoord wordt. In tweede instantie bekijken we op basis van de cases of de succes- en faalfactoren die we uit de literatuur haalden kunnen aangevuld worden.

150

Op basis van deze inzichten geven we een aantal beleidsaanbevelingen weer. Het is daarbij niet onze bedoeling om een concrete toolkit te geven van do’s en don’ts. Daarvoor verwijzen we naar reeds bestaande handleidingen (onder andere Elliot e.a., 2006; Gramberger, 2001).

151

5.2 Overzicht succes- en faalfactoren We geven hier een samenvattend overzicht van hoe de verschillende cases scoorden op de verschillende succes- en faalfactoren. Succesfactoren

Politiecafé Opzoomeren RIQ wijkbabbels Braine

BIN BuurtLochristi vaders

Binche

152

Participatie Juiste mensen betrokken? Betrokkenheid en capaciteit onderaan voldoende? Werken participanten mee of tegen? Past het binnen takenpakket? Zijn actoren overtuigd van nut? Uitvoerders akkoord over objectieven? Actoren voldoende speelruimte? Duidelijkheid taken- en bevoegdheidspakket Verschillende actoren serieus genomen? Werken actoren voldoende samen? Bestaande samenwerkingsstructuur? Onoverbrugbare belangentegenstellingen? Verhoudingen werkbaar? Middelen Financiële capaciteit Personele capaciteit Andere middelen Vlot ter beschikking gesteld? Beleidsbetrokkenheid Gemeente/politie bereid invloed af te staan? Transparant proces? Doodgeknuffeld? Ondersteunt gemeente? Structurele middelen voor opvolging? Communicatie Relevante actoren kennen het project? Duidelijke communicatie over rol verschillende

+++

+++

+++

+++

+++

---

+++

+++

+++

+++

+++

--

+

+

+++

+

+

--

+++

-

+++

-

+

-

+++

+++

+++

+++

+++

-

+++

+++

+++

-

+++

-

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

--

+++

+++

+++

+++

+++

---

+++

+

+++

+++

+++

--

0

+++

0

0

+

---

+++

++

+++

+

+

---

+++

++

+++

+++

+++

-

+++ +++ nvt +++

+++ +++ +++

+++ +++ nvt nvt

+++ +++ +++

nvt -

+++ -nvt ?

+++

+++

-

+++

+++

---

+++ +++ +++ +++

+++ +++ +++ +++

++ +++ +++ +++

+++ +++ +++ +++

+++ +++ + ++

nvt +++ -----

++

+++

+++

+++

+++

+

+++

+++

+++

-

+

+++

153

actoren? Duidelijke communicatie over input burgers? Duidelijke motivering beleidsmaatregelen? Informatie over doelstelling? Volledige informatie? Participanten betrokken bij communicatie over beleid? Na afloop communicatie over resultaten? Context Geschikte problematiek? Project krijgt vorm vanuit behoefte op terrein? Participanten belang bij uitvoering beleid? Hoge graad sociale cohesie bij opstart? Buurten met hoog risico op criminaliteit? Externe bemoeilijkende omstandigheden? Krijgen burgers zelf het gevoel dat ze voor veiligheid moeten zorgen? Methode Juiste methode gekozen? Toegankelijk beleidsinitiatief? Participanten betrokken bij ontwikkeling beleid? Duidelijke doelstellingen? Resultaten uitgevoerd en opgevolgd? Continuïteit Specifieke succesfactoren?

+++

nvt

+++

+++

nvt

---

+++

+++

+++

+++

+++

-

+++

+++

+++

+++

-

+++

+++ +++

+++ +++

+++ +++

----

+++ +++

--+++

+++

+++

+++

+++

-

---

+++ 0

+++ +++

+++ +++

+++ +++

+++ +++

+++ +++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

?

?

?

?

---

?

?

0

?

+++

+++

?

+++

+++

+++

+++

--

--

+++

nvt

+++

+++

+++

+++

+++ +++

+++ +++

++ --

+++ +++

+++ 0

+++ -

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

nvt

+++

+++

+++

---

0

+++

+++

+++

-

---

154

Legende +++ zeer goed ++ goed + eerder goed 0 noch goed, noch slecht eerder slecht -slecht - - - zeer slecht nvt niet van toepassing ? geen gegevens beschikbaar om er uitspraak over te doen We zullen de verschillende categorieën waaronder we de factoren onderbrachten (participatie en samenwerking, middelen, beleidsbetrokkenheid, communicatiecontext, methode en continuïteit) bespreken en nagaan hoe de verschillende cases op deze factoren scoorden. Participatie en samenwerking Wat ten eerste opvalt, is dat de case van de verkennende wandelingen binnen deze categorie op zo goed als alle factoren zwak scoort. Wat de andere factoren betreft, zijn er drie waarop een aantal cases zwak scoort: - Past het binnen het takenpakket? - Gaan de uitvoerders akkoord over de objectieven? - Is er een bestaande samenwerkingsstructuur? Past het binnen het takenpakket: Bij een heel aantal cases wordt gewerkt op basis van vrijwillige inzet. Bovendien steken heel wat betrokken actoren naast de tijd die ze professioneel gezien in het initiatief kunnen investeren, ook op vrijwillige basis nog tijd in het initiatief. Hier ligt een taak weggelegd voor de overheid, die meer personele middelen ter beschikking zou kunnen stellen van initiatieven. Gaan de uitvoerders akkoord over de objectieven: Bij een aantal cases (BIN Lochristi en verkennende wandelingen) lopen de doelstellingen van de verschillende actoren nogal uit elkaar. Dit zou kunnen opgevangen worden door een betere communicatie naar de verschillende betrokkenen. Dit is belangrijk om te vermijden dat er te hooggespannen verwachtingen bestaan die niet kunnen ingelost worden (zoals bij de (mede)coördinatoren in Lochristi). Is er een bestaande samenwerkingsstructuur: Behalve bij het Opzoomeren en bij de buurtvaders was er voorafgaand aan het initiatief geen samenwerkingsstructuur. Bij de meeste projecten groeit die in de loop van de tijd. Middelen

155

Hier scoren een aantal projecten zwak op de factor ‘personele capaciteit’. Dit strookt met de bevinding die we hiernet aangaven, namelijk dat heel wat actoren op vrijwillige basis tijd investeren in een project. Op de factor ‘financiële capaciteit’ scoren de meeste projecten opvallend goed, dankzij de steun van de betrokken gemeentes. Beleidsbetrokkenheid Binnen deze categorie scoren vooral de verkennende wandelingen minder goed op de verschillende factoren. Daarnaast scoort het BIN in Braine l’Alleud minder sterk op het afstaan van invloed door de politie. Dit heeft te maken met hun weigerachtigheid ten opzichte van het toelaten van andere wijken tot het BIN-systeem. Communicatie Binnen deze categorie scoren de verkennende wandelingen iets beter dan binnen de voorgaande categorieën. Dit is onder andere toe te schrijven aan de persoonlijke benadering die ze hanteerden bij de uitnodiging van potentiële deelnemers. Toch duiken er problemen op in verband met de communicatie over de resultaten. Daar scoren het politiecafé en de wijkontmoetingen opmerkelijk beter. In de politiezone HerKo werd erg veel aandacht besteed aan de communicatie over de resultaten en wat er mee gedaan werd. Via een speciaal daartoe uitgegeven politiekrant werden de bewoners hierover op de hoogte gehouden. De andere cases scoren binnen deze categorie erg goed, met uitzondering van het BIN in Lochristi dat minder duidelijk communiceert over de rol die de verschillende actoren zullen spelen. Hierdoor ontstaan er daar foute verwachtingen bij de (mede)coördinatoren ten aanzien van de politie. Context Binnen deze categorie werden we geconfronteerd met een aantal methodologische beperkingen. Door de afwezigheid van cijfermateriaal was het meestal onmogelijk om uitspraak te doen over de mate van sociale cohesie en het aantal delicten in een betrokken buurt. Ook in deze categorie scoren de verkennende wandelingen vergeleken met voorgaande categorieën goed. Ook de andere projecten scoren goed binnen deze categorie. Alle projecten ontstaan vanuit een behoefte op het terrein en hebben een geschikte problematiek om burgers bij te betrekken. Enkel de buurtvaders hebben te kampen met een externe bedreiging, onder de vorm van het groeiend aantal Turkse jongeren, die het voortbestaan van het project bedreigen. Methode Binnen deze categorie scoren een aantal projecten (het BIN in Braine l’Alleud, de buurtvaders en de verkennende wandelingen) iets minder goed op de toegankelijkheid van het initiatief. In Braine l’Alleud heeft dat te maken met de politie die weigerachtig staat ten opzichte van het openstellen van het initiatief voor de rest van de gemeente. De buurtvaders zijn een initiatief gericht op de Marokkaanse gemeenschap, waar de rest van de wijk zeker de positieve gevolgen 156

van ondervindt, maar verder niet bij betrokken wordt. Bij de verkennende wandelingen was de toegankelijkheid minder groot, omdat de initiatiefneemsters vooral binnen hun eigen kennissenkring deelneemster rekruteerden. Bij alle projecten werd de juiste methode gekozen, werden de participanten betrokken bij de ontwikkeling van het beleid en werden duidelijke doelstellingen naar voren geschoven. Continuïteit Op deze factor scoren het politiecafé en de wijkontmoetingen, de verkennende wandelingen en de buurtvaders minder sterk. Wat het politiecafé en de wijkbabbels betreft is dit niet zo vreemd, aangezien het op zich geen probleem vormt als het hier om meer eenmalige gebeurtenissen gaat. Het voortbestaan van de buurtvaders wordt zoals we eerder aangaven bedreigd door de opkomst van het aantal Turkse jongeren, terwijl de verkennende wandelingen gestopt werden doordat de motivatie van de initiatiefneemster verdween. Overzicht We maken hier kort een overzicht van de factoren waarop goed en de factoren waarop minder goed gescoord wordt. Participatie en samenwerking Goede scores Worden de juiste mensen betrokken bij de uitvoering? Zijn de betrokkenheid en capaciteiten van actoren onderaan het uitvoeringsproces voldoende? Werken participanten mee of tegen aan de uitvoeringsprocessen? Zijn de verschillende actoren overtuigd van het nut van de genomen maatregelen? Ondersteunen ze die? Krijgen participanten voldoende speelruimte? Duidelijkheid taken- en bevoegdheidpakket voor uitvoerders? Worden de verschillende actoren (ook de burgers) serieus genomen? Werken de verschillende actoren voldoende samen? Zijn er onoverbrugbare belangentegenstellingen? Minder goede scores Past medewerking aan het project binnen het takenpakket van de betrokken actoren? Gaan alle uitvoerders akkoord over de objectieven? Is er reeds een bestaande samenwerkingsstructuur? Middelen Goede scores Financiële capaciteit Worden middelen vlot ter beschikking gesteld? Andere middelen Minder goede scores Personele capaciteit Beleidsbetrokkenheid Goede scores Is de gemeente/politie bereid invloed af te staan? 157

Verloopt het proces transparant? Behouden de burgers hun autonomie of wordt het project doodgeknuffeld? Ondersteunt de gemeente het project? Zijn er structurele middelen voorzien voor de opvolging van het project? Communicatie Goede scores Zijn de relevante actoren op de hoogte van het bestaan van het project? Wordt duidelijk gecommuniceerd over wat er wel en wat niet met de input van de burgers zal worden gedaan? Is er een duidelijke en consistente motivering van beleidsmaatregelen? Wordt er volledige informatie gegeven? Pro’s en contra’s? Werden participanten van bij het begin betrokken bij communicatie over het beleid? Wordt er informatie gegeven over doelstelling beleidsmaatregel? Minder goede scores Wordt er duidelijk gecommuniceerd over de rol die de verschillende actoren kunnen spelen? Wordt er na afloop van het project (of tussentijds) voldoende gecommuniceerd over bereikte resultaten? Context Goede scores Zijn er externe omstandigheden die de implementatie bemoeilijken? Is de problematiek geschikt om burgers te laten participeren? Krijgt het project vorm vanuit een behoefte van op het terrein? Hebben participanten zelf belang bij het uitvoeren van het beleid? Krijgen burgers het gevoel dat ze zelf voor hun veiligheid moeten zorgen en dat de politie het niet meer doet? Methode Goede scores Worden de resultaten uitgevoerd en opgevolgd? Is de juiste methode gekozen met het oog op de te bereiken doelstellingen? Werden participanten betrokken bij de ontwikkeling van het beleid? Duidelijke en consistente doelstellingen? Minder goede scores Toegankelijk beleidsinitiatief?

158

5.3 Nieuwe succesfactoren Wat we in deze paragraaf zullen doen, is op basis van de cases die we onderzochten, nagaan of er factoren zijn die we initieel niet opgenomen hebben, maar die wel degelijk een rol blijken te spelen. Een aantal van deze factoren zijn meer case-specifiek, andere meer generiek. Binnen het Opzoomeren zien we dat een belangrijke succesfactor daar de aanwezigheid van het opbouwwerk is in de wijk, waardoor er een concreet aanspreekpunt is voor de bewoners. Daardoor is de drempel om te participeren laag. Ook bij de buurtvaders speelt die aanwezigheid een belangrijke rol: de vaders worden heel intensief begeleid en gemotiveerd vanuit het buurtopbouwwerk in de wijk op gebied van interne en externe samenwerking, groepsvorming, vaardigheidstraining, contacten met de verschillende wijkverenigingen, samenwerking en afstemming met externe instanties (politie, gemeente, scholen,… ). Dit is een factor die we bij de categorie ‘context’ zullen plaatsen. Bij het Opzoomeren zien we ook dat de verschillende actoren zich flexibel opstellen. Als de deelgemeentes bijvoorbeeld aangeven meer speelruimte te willen, past het Bureau Opzoomer Mee zonder problemen haar programmering aan. Die flexibiliteit zien we ook bij de andere projecten. Zo past de buurtopbouwwerkster in Meulenberg zich aan aan de noden van de buurtvaders en werden in Herent-Kortenberg wijkontmoetingen georganiseerd aangepast aan de vraag van de burgers. Deze factor voegen we toe aan de categorie ‘participanten en samenwerking’. Een andere belangrijke succesfactor bij het Opzoomeren is dat het project zich op het straatniveau richt. Op deze schaal blijken erg veel bewoners aanspreekbaar en bereid in actie te komen. Ook in de andere projecten zien we dat initiatieven op wijkniveau relatief veel mensen tot participatie aanzet: het project van de buurtvaders is gericht op de wijk Meulenberg, de wijkontmoetingen in Herent-Kortenberg worden per wijk georganiseerd, de BIN’s in Braine l’Alleud en Lochristi zijn per wijk gegroepeerd en ook de verkennende wandelingen werden per wijk georganiseerd. We voegen deze succesfactor bij de categorie ‘methode’. Uit de case van de buurtvaders blijkt het belang van het niet overbevragen van de vaders voor allerlei klusjes. Het is belangrijk initiatiefnemende en participerende burgers niet af te schrikken door hen voor allerlei zaken aan te spreken. Uit deze case blijkt ook dat de persoonlijke relaties tussen de opbouwwerkster en de vaders zodanig belangrijk zijn, dat de vaders overwegen er ook mee te stoppen op het moment dat de opbouwwerkster vervangen wordt. In ons initieel analysekader gaven we het belang aan van goede persoonlijke verhoudingen, maar dat moeten we dus aanvullen met een factor die nagaat of de persoonlijke verhoudingen niet zodanig belangrijk zijn dat daarmee alles staat of valt. Deze twee factoren horen bij de categorie ‘participatie en samenwerking’ thuis. Wat het politiecafé en de wijkontmoetingen betreft, daar distilleren we ten eerste uit dat het belangrijk is dat een initiatief binnen een ruimer kader past. Dit project paste binnen het streven van de politiezone om een open politiedienst te zijn. Het was geen losstaand initiatief. Daardoor slaagde men er ook in de wijkagenten enthousiast te maken voor het project. We plaatsen deze succesfactor bij de categorie ‘context’. Ten tweede zien we daar duidelijk het belang van een persoonlijke uitnodiging. Als burgers persoonlijk aangesproken worden, is de kans op participatie veel hoger. Dit zien we ook bij de andere projecten terug komen. Bij de beide BIN’s worden mensen uitgenodigd op een buurtvergadering, waarop het hele initiatief uitgelegd wordt en mensen de gelegenheid krijgen vragen te stellen. In Braine l’Alleud wordt verder ook voor een

159

gepersonaliseerde aanpak gezorgd onder de vorm van feedback door de wijkagent na een melding. Bij de verkennende wandelingen werden ook pas voldoende deelnemers gevonden toen mensen persoonlijk aangesproken werden. Deze factor voegen we aan de categorie ‘communicatie’ toe.

5.4 Beleidsaanbevelingen Op basis van het overzicht van factoren waarop goed en waarop minder goed gescoord werd en op basis van de nieuw aangebrachte succesfactoren doen we hier een aantal aanbevelingen voor de overheid voor de ondersteuning of de initiëring van burgerinitiatieven binnen het veiligheidsdomein. Het is hierbij niet onze bedoeling een toolkit aan te reiken met de do’s en de dont’s. Daarvoor verwijzen we naar reeds bestaande werken. We maken daarbij een onderscheid tussen initiatieven die de overheid zelf neemt en initiatieven waarbij de burger het initiatief neemt. Project geïnitieerd door de overheid Participatie en samenwerking De overheid zou meer moeten investeren in het op poten zetten van een samenwerkingsstructuur, zodat de verschillende betrokkenen op een structurele manier met elkaar kunnen samenwerken. Daarnaast is het belangrijk dat er binnen de overheid mensen zijn die het project op een professionele manier ondersteunen en daar ook voldoende tijd voor kunnen uittrekken. Verder is het ook belangrijk de juiste actoren bij het project te betrekken. Een initiatief dat de veiligheid in een wijk moet verhogen, heeft weinig kans op slagen als de politie er niet bij betrokken wordt. Verder is het van belang dat de verschillende betrokkenen overtuigd zijn van het nut van de genomen maatregelen. Om dit te bereiken, is een duidelijke communicatie van overheidswege nodig. Vervolgens is het noodzakelijk dat de deelnemende burgers voldoende speelruimte krijgen. Dit is niet zozeer een actiepunt, als wel een punt waarbij de overheid erover moet waken niet té veel het laken naar zich toe te trekken en de betrokkenen zelf actie te laten ondernemen. Bij het opzetten van een initiatief, moet de overheid erover waken dat het voor iedereen duidelijk is wie welke rol zal spelen. Hier is ook weer een goede communicatie noodzakelijk. Middelen Op gebied van middelen, is het vooral belangrijk dat de overheid professionele ondersteuning voorziet van een initiatief. Daarnaast is ook het voorzien van financiële middelen belangrijk, alsook dat de overheid de middelen vlot ter beschikking stelt en voldoende middelen voorziet voor de structurele opvolging van een project. Beleidsbetrokkenheid Hier is het vooral belangrijk dat de overheid echt bereid is invloed af te staan. Het heeft weinig zin een burgerparticipatie-initiatief te nemen, als de belangrijkste beslissingen al genomen zijn of

160

wanneer de overheid zelf alle touwtjes in handen wil houden. Verder is het belangrijk het proces transparant te laten verlopen, zodat burgers zien waar de beslissingen vandaan komen. Communicatie Wat de communicatie rond het project betreft, zijn de voornaamste aandachtspunten de volgende: - de relevante actoren op de hoogte brengen van het bestaan van het project; - duidelijk aan de burgers laten weten wat wel en wat niet met hun input zal worden gedaan; - de genomen beleidsmaatregelen op een duidelijke en consistente manier motiveren; - volledige informatie geven; - na afloop of tussentijds over de resultaten communiceren. Dit kan door middel van een folder, een buurtbijeenkomst of een artikel in het gemeenteblad bij de opstart van een initiatief. Ideaal is het als burgers persoonlijk worden aangesproken over het initiatief door de wijkagent, een opbouwwerker,… Context Aangezien projecten meer kans op slagen maken, wanneer er opbouwwerk is in de betrokken buurt, is het verstandig daarin te investeren. Daarnaast maakt een initiatief meer kans op slagen als het binnen een ruimer kader past. Een overheid die al jaren bezig is met het betrekken van burgers bij het beleid, zal het gemakkelijker hebben burgers warm te maken voor een initiatief. Methode Hier is het vooral belangrijk de resultaten van het project op te volgen en uit te voeren. Hierbij denken we aan de uitvoering van de voorstellen die gedaan worden tijdens politiecafés, verkennende wandelingen,… Projecten moeten ook zoveel mogelijk voor iedereen opengesteld worden. Verder heeft een project meer kans op slagen als het zich op een niveau richt dat zo dicht mogelijk bij de burger staat, namelijk straat-, buurt- , of wijkniveau. Continuïteit Ten slotte is het belangrijk de continuïteit van een project te verzekeren. Burgers raken gefrustreerd en haken af als ze merken dat projecten doodbloeden. Dit kan door opvolging te verzekeren van centrale actoren, informatie blijven verspreiden over het project,... Verder is het belangrijk te voorzien in formele evaluaties. We zagen in hoofdstuk 2 dat het daar vaak nog aan ontbreekt. Toch zijn dergelijke evaluaties belangrijk omdat er lessen kunnen uit getrokken worden voor toekomstige initiatieven. Dergelijke evaluaties moeten niet alleen op het einde van een project gemaakt worden, maar ook in de loop van het project, zodat er nog bijsturingen kunnen gebeuren indien nodig. Samenvattend kunnen we de te ondernemen acties als volgt voorstellen: Algemeen Aanwezigheid van opbouwwerk in straat voorzien Omgeving creëren waar inspraak en participatie courant is Bij de opstart van het project

161

Duidelijk en volledig communiceren over taken- en bevoegdheidspakketten, wat er wel en niet met input van burger wordt gedaan, het waarom van genomen maatregelen Burgers persoonlijk aanspreken over het initiatief Juiste mensen op de hoogte stellen van het project en erbij betrekken Project zoveel mogelijk op straat- en wijkniveau richten Samenwerkingsstructuur voorzien In de loop van het project Participanten voldoende speelruimte en invloed geven Project openstellen voor iedereen Voldoende personele en financiële middelen voorzien Voldoende middelen voorzien voor de opvolging van het project Middelen vlot ter beschikking stellen Proces transparant laten verlopen Resultaten uitvoeren en opvolgen Communiceren over resultaten Tussentijdse evaluaties maken Zorgen voor de continuïteit van het project Na afloop van het project Voorzien in formele evaluatie van het project Project geïnitieerd door de burger Hieronder verstaan we die initiatieven waarbij burgers zelf het initiatief nemen. Het spreekt voor zich dat de overheid hier een minder dominante rol zal spelen, maar toch is ook hier een juiste ondersteuning van cruciaal belang. Participatie en samenwerking Hier is het voor de overheid vooral van belang het initiatief serieus te nemen. Verder kan de overheid hier acties ondernemen om een samenwerkingsstructuur op poten te zetten, omdat burgers daar zelf misschien minder gemakkelijk de middelen toe hebben. Middelen Er moeten voldoende financiële en personele middelen ter beschikking worden gesteld. Als burgers middelen aanvragen, is het belangrijk hen die op een snelle en eenvoudige manier ter beschikking te stellen. Als het aanvragen van middelen te veel ingewikkelde en trage procedures impliceert, zal dat de initiatiefnemende burger afschrikken. Daarnaast mag niet uit het oog verloren worden dat er ook in middelen moet voorzien worden voor de opvolging van het project. Beleidsbetrokkenheid Als overheid is het bij dergelijke initiatieven ook belangrijk invloed af te staan. Het is eveneens belangrijk initiatieven niet over te nemen, maar burgers voldoende zelfstandigheid te laten. Communicatie

162

De communicatie zal bij dit soort projecten veelal door de burger verzorgd worden. Het is als overheid wél belangrijk duidelijk naar de initiatiefnemers te communiceren wat wel en wat niet met hun input zal kunnen gedaan worden. Context Als overheid kan men zorgen voor een omgeving waar participatie een courante praktijk is. Ook in de aanwezigheid van opbouwwerk in een straat kan men voorzien. Methode Zoals we al bij middelen aangaven, is het belangrijk resultaten op te volgen en suggesties die uit burgerparticipatieprojecten naar voren komen, uit te voeren. Continuïteit Ook bij deze projecten is het belangrijk in een formele evaluatie te voorzien. Samenvattend kunnen we de overheidsacties bij dergelijke projecten als volgt weergeven: Algemeen Aanwezigheid van opbouwwerk in straat voorzien Omgeving creëren waar participatie courant is Bij de opstart van het project Initiatiefnemende burgers serieus nemen Invloed afstaan Duidelijk communiceren over wat wel en wat niet met input burger kan gedaan worden In de loop van het project Samenwerkingsstructuur op poten zetten Project niet doodknuffelen Resultaten uitvoeren en opvolgen Tussentijdse evaluaties maken van een project Personele en financiële middelen ter beschikking stellen Middelen voorzien voor opvolging project Middelen vlot ter beschikking stellen Na afloop van het project Voorzien in formele evaluatie van het project

163

6. Bijlagen Overzicht bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4

Bibliografie Matrix Van Audenhove Observatierooster Verkennende Wandelingen Varianten verkennende wandelingen

8.1 Bibliografie ABELSON (J.), FOREST (P.G.), EYLES (J.), CASEBEER (A.) & MACKEAN (G.). Will it make a difference if I show up and share? A citizens’ perspective on improving public involvement processes for health system decision-making. In: Journal of Health Services Research and Policy, 9 (4), 2004, pp. 205-212 ABELSON (J.) & GAUVIN (F.). Assessing the impacts of public participation: Concepts, evidence and policy implications. Research Report Public Involvement Network, March 2006. ADAMS (B.). Public meetings and the democratic process. In: Public Administration Review, 64 (1), Jan/Febr 2004, pp. 43-54 ANTOINE (C.). Bonneviepark (beeft niet) herleeft. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 ARANOWITZ (A.). Progress in Community Policing. In: European Journal on Criminal Policy and Research, Vol. 5(4), 1997 ARENTSEN (M.J.) & LULOFS (K.R.D.). Het bepalen van overheidsbeleid. In: HOOGERWERF (A.) (red.). Overheidsbeleid: een inleiding in de beleidswetenschap. Alphen aan den Rijn, Samsom H.D. Wollink, 1993 ASHWORTH (S.). VITAAL Wijk. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 BAYLEY (D.). What works in policing. Oxford University Press, 1998 BENNETT (T.). Evaluating neighbourhood watch. Gower, Aldershot, 1990 BERRIEN (J.) & WINSHIP (C.). Lessons learned from Boston’s Police-Community Collaboration. In: Federal probation, 63(2), Dec. 1999, 8p. BLOCK (E.). Naar een veilig gevoel in een veilige wijk. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005

164

BLOCK (S.), KERKAB (R.), CEUPPENS (G.). Naar een lokaal integraal veiligheidsbeleid. Algemene Directie Veiligheid en Preventie, Brussel BLOM (S.), LUGTMEIJER (E.) e.a. Overzicht interventies wijkveiligheid. 40 antwoorden op onveiligheid in de wijk. Veiligheid door samenwerking. Centrum voor Criminaliteitspreventie en veiligheid, Utrecht, juni 2007, 100 p. BOC. Burenbemiddeling in Brussel, werken met vrijwilligers. Startproject in Koekelberg. Evaluatie 2006-2007, Brussels Ombudscentrum vzw, 2007 BONELLO (E.M.) & SCHAFER (J.A.). Citizen Police Academies. Do they just entertain? In: FBI Law Enforcement Bulletin, 71 (11), Nov. 2002, pp. 19-23 BONJEAN (J.). Acteurs de la place. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 BOUCKAERT (A.). Probleemoplossende aanpak. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 BOUTELLIER (H.). Meer dan veilig. Over bestuur, bescherming en burgerschap. Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 41 p. BRANS (M.), FACON (P.), HOET (D.). Beleidsvoorbereiding in een lerende overheid. Stand van zaken in en uitdagingen voor de Belgische overheid. Instituut voor de overheid, 2003, 198p. BRODEUR (J.P.)(ed.). How to recognize good policing. Thousand Oaks, SAGE Publications, 1998, 259 p. BROEKAERT (T.). Buurtproject “Bijloke”. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005, 13p. BRUGGEMAN (W.), VAN BRANTEGHEM (J) & VAN NUFFEL (D.). Naar een excellente politiezorg. Brussel, Uitgeverij Politeia, 2007, 87p. CACHET (L.) & PONSAERS (P.). Vragen over veiligheidsbeleid. In: CACHET (L.) e.a. Lokaal Veiligheidsbeleid in België en Nederland. Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2007 CALLEWAERT (D.). Prado Park, Kortrijk. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 CAPELLE (M.). Maatschappelijke veiligheid: veilige en leefbare gemeenten. Bouwstenen voor een nieuwe legislatuur. VVSG, juni 2006 CASTENMILLER (P.). Over het belang van participatie. In: Burger, bestuur & beleid, 3(4), 2006, pp. 370-371 CHERUBIN (M.). A Jupille, parler du sentiment d’insécurité, c’est aussi l’affaire des aînés. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005

165

CHESS (C.). Evaluating environmental public participation: Methodological Questions. In: Journal of Environmental Planning and Management, 43 (6), 2000, pp.769-784 COENEN (F.). Verschillende visies op de uitvoeringsstrategie: een faalfactor. In: VAN HEFFEN (O.), VAN TWIST (M.J.W.). Beleid en wetenschap. Hedendaagse bestuurskundige beschouwingen. Alphen aan den Rijn, Samson H.D., 1993, 244 p. COGLIANESE (C.). Is satisfaction success? Evaluating public participation in regulatory policymaking. Harvard University, Faculty Research Working papers Series, 2002 COS (R.). Site West speelt op veilig. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 CRAWFORD (A.). Appeals to community and crime prevention. In: Crime, Law and Social Change, 22 (2), 1995, pp. 97-126 DE BRUIJN (J.), TEN HEUVELHOF (E.) & IN T VELD (R.). Procesmanagement. Over procesontwerp en besluitvorming. Schoonhoven, Academic Service, 1998, 199 p. DE CLERCK (L.). Anneessens bouge, contre le sentiment d’insécurité aussi! Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 DE GRAAF (L.). Gedragen beleid. Een bestuurskundig onderzoek naar interactief beleid en draagvlak in de stad Utrecht. Delft, Eburon, 2007, 227 p. DEGRAEUWE (T.). Faalt de politie? Burgermobilisatie en initiatieven inzake veiligheid. In: DUHAUT (G.), PONSAERS (P.), PYL (G.) & VAN DE SOMPEL (R.)(red.). Voor verder onderzoek. Essays over de politie en haar rol in onze samenleving. Brussel, Politeia, 2002, pp. 813-828. DE GRUIJTER (M.) & PELS (T.). De toekomst van buurtvaderschap. Professionalisering met behoud van zeggenschap. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut, 2005, 60 p. DE HAAN (W.J.M.). Integrale veiligheid. Beleidsvernieuwing of beleidsvervaging? In: Justitiële Verkenningen, 21(5), 1996, pp. 25-48 DE HART (J.), KNOL (F.), MAAS-DE WAAL (C.) (Red.). Zekere banden: sociale cohesie, leefbaarheid en veiligheid. Den Haag, Sociaal Cultureel planbureau, 2002, 365 p. DENTERS (S.). Achtergrondstudie Stedelijk Burgerschap. Twente, Universiteit Twente, 2005, 42 p. DEVROE (E.), BEYENS (K.) & ENHUS (E.). Zwart op wit? Duiding van cijfers over onveiligheid en strafrechtsbedeling in België. Handboek criminografische basisinformatie. Brussel, VUBPress, 2006, 441 p.

166

DEZEURE (K.), DE RYNCK (F.), STEYVERS (K.) & REYNAERT (H.). Internationaal vergelijkende literatuurstudie naar lokale participatie. Leuven, Bestuurlijke organisatie Vlaanderen, 2008, 150 p. EDELENBOS (J.). Proces in vorm. Procesbegeleiding van interactieve beleidsvorming over lokale ruimtelijke projecten. Utrecht, Uitgeverij Lemma, 2000, 389 p. EDELENBOS (J.), KLAASSEN (H.) & SCHAAP (L.). Burgerparticipatie zonder verantwoordelijkheid. Rotterdam, Universiteit Rotterdam, Faculteit Sociale Wetenschappen, 2005, 23p. EDELENBOS (J.) & MONNIKHOF (R.). Lokale interactieve beleidsvorming. Een vergelijkend onderzoek naar de consequenties van interactieve beleidsvorming voor het functioneren van de lokale democratie. Utrecht, Uitgeverij Lemma, 2001, 264p. ELCHARDUS (M.), DE GROOF (S.) & SMITS (W.). Rationele angst of collectieve voorstelling van onbehagen. Een vergelijking van twee paradigma’s van onveiligheidsgevoelens. In: Mens en Maatschappij, 80 (1), 2005, pp. 48-68 ELLIOTT (J.), HEESTERBEEK (S.), LUKENSMEYER (C.), SLOCUM (N.). Participatieve methoden. Een gids voor gebruikers. Brussel, Belgian Advertising, januari 2006, 216 p. FABIYI (O.). Neighbourhood enclosure security initiatives and the partitioning of urban spatial governance in Ibidan and Johannesburg. In: Urban Forum, 17(4), Oct-Dec 2006, pp. 380-397 FINN (P.). Getting along with citizen oversight. FBI Law Enforcement Bulletin, 69 (8), Aug 2000, p.33 GELDERS (D.). Tussen droom en daad. Communicatie over beleidsintenties door de overheid. Brugge, Uitgeverij Vanden Broele, 2006, 298 p. GELDERS (D.). Gebrekkige informatieverstrekking bij de implementatie van overheidsbeleid: De lijdensweg van de retro-reflecterende nummerplaat in België. In: Vlaams tijdschrift voor overheidsmanagement, 11(3), 2006, pp. 4-9 GELDERS (D.) & BRANS (M.). Communicatie over parlementair (nog) niet aanvaard beleid. Argumenten pro en contra. In: Beleidswetenschap, 2006 (4), pp.24-33 Gemeente Rotterdam. Werken aan een veiliger Rotterdam, de aanpak. Methodiek voor actief burgerschap. Rotterdam, 2006, 32 p. GEUL (A.). Beleid in uitvoering. Een onmisbare schakel in de beleidsketen. Utrecht, Uitgeverij Lemma, 1996, 137 p. GOLDFRANK (B.). The fragile flower of local democracy: a case study of decentralization/participation in Montevideo. In: Politics & Society, 30 (1), March 2002, pp.5183 167

GORIS (P.). Veiligheidsbeleid 2000-2004. Preventie is… justitialisering voorkomen. In: Alert, 26 (2&3), 2000, pp. 31-44 GORIS (P.). Op zoek naar de krijtlijnen van een sociaal rechtvaardige veiligheidszorg. Analyse van relaties tussen professionele actoren in het kader van een geïntegreerde aanpak van veiligheidsproblemen in achtergestelde woonbuurten. Doctoraatsthesis Criminologische Wetenschappen, Leuven, KULeuven, 2000b GRAMBERGER (M.). Citizens as partners. OECD Handbook on information, consultation and public participation in policy-making. Paris, OECD Publications, 2001, 112 p. GRINC (R.). Angels in marble: problems in stimulating community involvement in community policing. In: Crime & Delinquency, 40(3), 1994, pp. 437-468 HALVORSEN (K.). Assessing the effects of public participation. In: Public Administration Review, Sept/Oct 2003, 63 (5), pp.535-543 HARMSEN (F.), WOUDENBERG (F.), ELSMAN-DOMBURG (L.) & GUTTELING (J.). De inzet van maatschappelijke organisaties bij de communicatie over loodhoudend drinkwater. In: Tijdschrift voor Communicatiewetenschappen, 31(3), 2003, pp. 227-244 HAZEU (C.), BOONSTRA (N.), JAGER-VREUGDENHIL (M.) & WINSEMIUS (P.). Buurtinitiatieven en buurtbeleid in Nederland anno 2004. Den Haag, Wetenschappelijk Raad voor Regeringsbeleid, april 2005, 397 p. HESSELING (R.), VERSTEEGH (P.) & DE WAARD (J.). Buurtgebonden en doelgericht. Politiezorg die werkt. In: Secondant, 21 (5), oktober 2007, pp.28-32 HOPE (T.). Community crime prevention. In: TONRY (M.) & FARRINGTON (D.). (eds.). Building a safer society. Strategic approaches to crime prevention. Chicago, the University of Chicago Press, 1995, pp. 21-89 HOPPE (R.). Beleidsvoorbereiding: het ontwerpen van beleid. In: HOOGERWERF (A.) (red.). Overheidsbeleid: een inleiding in de beleidswetenschap. Alphen aan den Rijn, Samsom H.D. Wollink, 1993, 423 p. HURENKAMP (M.), TONKENS (E.) & DUYVENDAK (J.). Wat burgers bezielt. Een onderzoek naar burgerinitiatieven. Amsterdam, Universiteit Amsterdam, 2006 HUSAIN (S.). Neighbourhood Watch in England and Wales: a locational analysis? London, Home Office, 1988 Integratiedienst Mechelen. Evaluatierapport buurtvaders. Mechelen, voorjaar 2003 KATHI (P.) & COOPER (T.). Democratizing the administrative state: connecting neighborhood councils and city agencies. In: Public Administration Review, 65(5), Sept/Oct 2005, pp. 559-567 168

KERLEY (K.) & BENSON (M.). Does community-oriented policing help build stronger communities? In: Police Quarterly, 3 (1), 2000, pp. 46-69 KOPPENJAN (J.F.M.), RINGELING (A.B.), TE VELDE (R.H.A.). Beleidsvorming in Nederland. Een vergelijkende studie naar de totstandkoming van wetten. ’s-Gravenhage, VUGA Uitgeverij, 1987, 310 p. KORTOM. Burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming. Antwerpen, Provinciehuis, 5 februari 2004 KWEIT (M.) & KWEIT (R.). Participation, perception, and citizen support. In: American Politics Research, 35 (3), May 2007, pp. 407-425 LAWSON (B.). Crime, minorities and the social contract. In: Criminal Justice Ethics, 9 (2), Summer 1990, 8 p. LENOS (S.) & BUURMAN (M.). Internetgereedschappen voor interactieve beleidsvorming. Amsterdam, Instituut voor Publiek en Politiek, augustus 2000, 32 p. LOWNDES (V.), PRATCHETT (L.), STOKER (G.). Local political participation: the impact of rules-in-use. In: Public Administration, 84 (3), 2006, pp. 539-561 LOWNDES (V.), PRATCHETT (L.), STOKER (G.).Trends in public participation: part 2 – Citizens’ perspectives. In: Public Administration, 79 (2), 2001, pp. 445-455 LOYENS (K.) & VAN DE WALLE (S.)(c). Methoden en technieken van burgerparticipatie: strategieën voor betrokkenheid van burgers bij het federaal plan duurzame ontwikkeling. Instituut voor de Overheid, KULeuven, mei 2006, 142 p. LOYENS (K.) & VAN DE WALLE (S.). Participatie voor iedereen? In: Burger, Bestuur & Beleid, 3 (4), 2006, pp. 313-328 LOYENS (K.) & VAN DE WALLE (S.).(b) Participatie voor iedereen? Wenselijkheid en haalbaarheid van gelijke participatie in de consultatie over het federaal plan duurzame ontwikkeling. Instituut voor de Overheid, KULeuven, januari 2006, 150 p. MARCUS (G.). Civic participation in American cities. Paper voorgesteld op ‘de jaarlijkse meeting van de American Political Science Association’, San Francisco, 29 augustus – 2 september 2001 MARSCHALL (M.J.). Citizen participation and the neighborhood context: a new look at the coproduction of local public goods. In: Political Research Quarterly, 57 (2), June 2004, pp.231244 Ministerie van Sociale Zaken. Eindverslag bewonersparticipatie en stedenbeleid. Europese Conferentie Brussel, 8 en 9 oktober 2001, 70p. 169

Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Nota Mobiliteit. Deel II: Resultaten inspraak en advies. Mei 2005, 40p. MONJARDET (D.). Ce que fait la police. Sociologie de la force publique. Paris, Editions de la Découverte, 1996, 316p. MULLER (E.R.). Toekomst veiligheid en veiligheidszorg. In: MULLER (E.R.) (red.). Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, pp. 779790. NN. Burgers betrekken. Een handleiding voor burgerparticipatie. Nederland, Raad voor Openbaar Bestuur, mei 2005, 92 p. NN. Buurtvaderproject Mechelen 28 mei 2001. Mechelen, 28/05/2001 (Onuitgegeven, startverslag stuurgroep Mechels Buurtvaderproject naar aanleiding van werkbezoek 27 maart 2001 aan project Slotervaart in Amsterdam) NN. On the orange-hat patrol. In: Economist, 331 (7860), 4/23/94, p.26 NN. Verslag Integratiedienst betreffende Stand van zaken buurtvaderproject. Mechelen, 05/03/2002 (Onuitgegeven, verslag Integratiedienst aan College van Burgemeester en schepenen van eerste feedbackvergadering) NIFONG (C.). Cooperation cuts a community’s crime. In: Christian Science Monitor, 89 (12), 12/11/96, pp. 21-32 OUSSAID (A.). Participatiebevordering in de lokale politiek: belang en rol van communicatie en onderzoek. In: SCHELLENS (P.) e.a. Jaarboek onderzoek communicatiemanagement. Houten, Van Longhum, 1997, 193 p. PARSONS (W.). Public Policy. An introduction to the theory and practice of policy analysis. Cheltenham, Edwar Elgar, 1995, 675 p. PATTAVINA (A.), BYRNE (J.) & GARCIA (L.). An examination of citizen involvement in crime prevention in high-risk versus low-to-moderate risk neighborhoods. In: Crime & Delinquency, 52 (2), April 2006, pp.203-231 PONSAERS (P.) (Ed.). Integraal Veiligheidsbeleid 2005. Mechelen, Kluwer, 2005, 479 p. PONSAERS (P.), DEVROE (E.) & MEERT (D.). Kiezen voor een democratische politie. Wat is dat? In: De orde van de dag, 33, 2006, pp. 7-14. POULIN (J.) & KAUFFMAN (S.). Citizen participation in prevention activities: Path Model II. In: Journal of Community Psychology, 23 (4), July 1995, pp.234-249

170

POWERS (M.). The hidden strengths of communities. In: Human Ecology, 23 (3), Summer 1995, 4p. PROPPER (I.) & STEENBEEK (D.). De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders. Bussum, Uitgeverij Coutinho, 1999, 205p. PROPPER (I.) Wanneer werkt participatie? Een onderzoek bij de gemeenten Dordrecht en Leiden naar de effectiviteit van burgerparticipatie en inspraak. Vught, Partners + Pröpper, 2006, 71p. PUTNAM (R.). Bowling Alone: the collapse and revival of American Community. New York, Simon & Schuster, 2005, 541 p. Regeerakkoord Vlaamse Regering. Vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen. Brussel, 19/07/2004, 85p. ROBERTS (N.). Public deliberation in an age of direct citizen participation. In: American Review of Public Administration, 34 (4), December 2004, pp. 315-353 ROSENBAUM (D.). The theory and research behind neighbourhood watch: is it a sound fear and crime reduction strategy? In: Crime & Delinquency, 33 (1), 1987, pp. 103-134 ROSENER (J.). User-oriented evaluation: a new way to view citizen participation. In: Journal of Applied Behavioural Science, 17 (4), 1981, pp. 583-596 ROWE (G.) & FREWER (L.J.). Evaluating public participation exercises: A research agenda. In: Science, Technology and Human Values, 29 (4), 2004, pp. 512-556 ROWE (G.) & FREWER (L.). Public Participation Methods: a framework for evaluation. In: Science, Technology & Human Values, 25 (1), Winter 2000, pp. 3 - 29 RYAN (V.), AGNITSCH (K.), ZHAO (L.) & MULLICK (R.). Making sense of voluntary participation: a theoretical synthesis. In: Rural Sociology, 70(3), 2005, pp. 287-313 SALMI (A.). Meer achtergrondinformatie over het buurtvaderproject. Mechelen, 05/03/2002 (Onuitgegeven, achtergronddocument opgesteld door de schepen van Welzijn naar aanleiding van eerste feedbackvergadering) SCHOLTE (R.). Burgerparticipatie in veiligheidsprojecten. In: BOUTELLIER (H.) & VAN STEDEN (R.). Veiligheid en burgerschap. Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008 SEGERS (S.). Complexiteit van het lokaal politioneel veiligheidsbeleid. Leuven, KULeuven, 2004, 68p. SINTOMER (Y.) & DE MAILLARD (J.). The limits to local participation and deliberation in the French ‘politique de la ville’. In: European Journal of Political Research, 46 (2), 2007, pp. 503529 171

SMEETS (S.) & STREBELLE (C.). La police de proximité en Belgique. Vers un nouveau modèle de gestion de l’ordre ? Brussel, Bruylant, 2000, 311 p. SNACKEN (S.), ELIAERTS (C.), DE NAUW (A.), VAN DEN BROECK (T.), BEYENS (K.) & RAES (A.). Bouwstenen voor een geïntegreerde criminele politiek. Brussel, DWTC, 2001, 126 p. SOUZA (C.). Participatory budgeting in Brazilian cities : limits and possibilities in building democratic institutions. In: Environment and Urbanization, 13 (4), 2001, pp.159- 184 SPIT (T.) & ZOETE (P.). Gepland Nederland. Een inleiding in ruimtelijke ordening en planologie. Den Haag, Sdu Uitgevers, 2002 STICHTING CABO. Verslag voorlichting senioren en veiligheid. Februari 2007, 12p. SWINNEN (H.). Participatie van burgers in stedelijk beleid: vorm en toets van sociaal beleid. In: STEYAERT (J.) & SWINNEN (H.). Het soortelijk gewicht van sociaal beleid. Liber amicorum voor Wim Waertman. Utrecht, Verwey Jonker Instituut, 2004 TOPS (P.W.) & VAN OSTAAIJEN (J.J.C.). Actief burgerschap en veiligheid in Rotterdam. Onderzoek naar de rol van burgers in het Rotterdamse veiligheidsbeleid. Tilburg, Tilburgse School voor Politie en Bestuur, 2006 TYLER (T.). Why people obey the law. New Haven, CT: Yale University Press, 1990, 273 p. UITERMARK (J.) & DUYVENDAK (J.W.). Sociale integratie…straataanpak in de praktijk. Essay mensen maken de stad. Rotterdam, Project Sociale integratie, februari 2006, 40p. VAN AERSCHOT (G.). Kaffee Detinee. Evaluatieverslag koning Boudewijnstichting, 2005 VAN AUDENHOVE (L.), LIEVENS (B.) & CAMMAERTS (B.). E-democratie voor Vlaanderen. Stand van zaken. Brussel, Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek, 2005, 90 p. VANCOPPENOLLE (D.). De ambtelijke beleidsvormingsrol verkend en getoetst in meervoudig vergelijkend perspectief. Een two-level analyse van de rol van Vlaamse ambtenaren in de Vlaamse beleidsvorming. Leuven, KUL, 2006, 339 p. VAN DEN BROECK (T.) & RAES (A.). Het leven zoals het is. Veiligheid en leefbaarheid vanuit de buurt bekeken. In: Custodes 2000, nr.2, pp. 33-57 VAN DE VEN (A.). Problem Solving, Planning and innovation. In: Human Relations, 33 (11), 1980, pp. 757-779 VAN DER HEIJDEN (J.), MEIRESONNE (A.) & VAN ZUYLEN (J.). Help! Een burgerinitiatief. Amsterdam, InAxis, april 2007, 56 p.

172

VANDE SOMPEL (R.), PONSAERS (P.), VANDEVENNE (Y.) & VAN BRANTEGHEM (JM). De bronnen van de gemeenschapsgerichte politiezorg in België. Brussel, Ministerie van Binnenlandse Zaken, 85 p., 2005 VAN HECKE (T.). Keep it Clean. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 VANHOUTTE (C.). SAMEN… voor een ‘veilig gevoel’ (met ouderen werken aan ‘onveiligheidsgevoel’). Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005, 159 p. VAN TWIST (M.) & MAYER (I.). De afstemming tussen beleid en uitvoering. Ervaringen met het toetsen van uitvoerbaarheid van nieuw beleid. In: Bestuurskunde, 9 (1), januari 2000, pp. 2129 VEDUNG (E.). Constructing effective government information campaigns for energy conservation and sustainability: lessons from Sweden. In: International Planning Studies, 4 (2), 1999, pp. 237-251 VEENHOVEN (R.). Leefbaarheid. Betekenissen en meetmethoden. Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam, september 2000, 40p. VERLET (D.), REYNAERT (H.). De participerende burger op lokaal vlak in Gent, Brugge en Antwerpen. In: Burger bestuur & beleid, 1 (3), 2004, pp.237- 256 VOLCKERYCK (N.). Straatantenne, Sint-Andrieskwartier, Antwerpen. Evaluatieverslag Koning Boudewijnstichting, 2005 VRIELINK (F.) & VAN DE WIJDEVEN (T.). Wat Kan Wél! Kan. Universiteit van Tilburg, School voor Politiek en Bestuur, april 2007, 51p. WAGENAAR (H.). Stadswijken, complexiteit en burgerbestuur. Vlugschrift nr. 5, 2005, XPIN, 85 p. WANG (X.). Assessing public participation in US cities. In: Public Performance & Management Review, 24(4), 2001, pp. 322-336 WEBLER (T.) & TULER (S.). Unlocking the puzzle of public participation. In: Bulletin of Science, Technology & Society, 22 (3), June 2002, pp. 179-189 WELLS (W.), SCHAFER (J.A.), VARANO (S.P.) & BYNUM (T.S.). Neighborhood Resident’s Production of order: the effects of collective efficacy on responses to neighborhood problems. In: Crime & Delinquency, 52 (4), Oct 2006, pp.523-550 WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REGERINGSBELEID. Vertrouwen in de buurt. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2005, 280 p.

173

WILLIAMS (K.). Caught between a rock and a hard place: police experiences with the legitimacy of street watch partnerships. In: The Howard Journal, 44 (5), December 2005, pp.527537 WILSON (J.Q.) & KELLING (G.L.). Broken Windows. In: The Atlantic Monthly, 38 (3), 1982, pp. 29-36 WINRIGHT (T.). Bowling alone but not patrolling alone. In: FBI Law Enforcement Bulletin, 70(11), april 2001, pp. 18-22 WOOD (D.). It takes all of Phoenix to fight crime. In: Christian Science Monitor, 90(235), 10/29/1998, p.1 YIN (R.K.). Case study Research: Design and methods. London, Sage Publications, 2008, 181 p. Buurtvaders DE GRUIJTER (M.) & PELS (T.). De toekomst van buurtvaderschap. Professionalisering met behoud van zeggenschap. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut, 2005, 60p. FELSON (M.). Crime and everyday life. London, Pine Forge Press, 1998, 223 p. FOBLETS (M.C), PIETERS (K.), DJAIT (B.), BOVENKERK (F.), LEMAN (J.). Mietjes en macho’s: allochtone jeugddelinquentie: getuigenissen van autochtone en allochtone jongeren. Leuven, Acco, 2004, 319 p. HEBBERECHT (P.), DUCHATEAU (K.) & VAN POECK (B.). Het levensverhaal van jongeren van Turkse en Marokkaanse origine met een instellingsverleden. Gent, Universiteit Gent, februari 2004, 291 p. (Onderzoek in opdracht van ministerie Vlaamse Gemeenschap, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) INCE (D.). Databank Effectieve Jeugdinterventies: beschrijving ‘Marokkaanse buurtvaders’, Utrecht, NIZW Jeugd, januari 2006 MAIQUEZ (C.). Evaluatie project buurtvaders Meulenberg, 2005. VZW Buurtopbouwwerk Meulenberg, januari 2006 MAIQUEZ (C.). Evaluatie project buurtvaders Meulenberg, 2006. VZW Buurtopbouwwerk Meulenberg, december 2006 MAIQUEZ (C.). Evaluatie project buurtvaders Meulenberg, 2007. VZW Buurtopbouwwerk Meulenberg, maart 2007 NOTA (P.) & VAN ENCKEVORT (I.). De Marokkaanse buurtvaders. Een voorbeeld van een burgerinitiatief. Methodiekbeschrijving. Amsterdam, B&A Groep Beleidsrealisatie, 2000, 28p. NN. Buurtvaders: het moet van onderuit groeien. In: Noega, 6 (20), lente 2007 174

PEETERS (K.). Veiligheid als gedeelde verantwoordelijkheid: een maat voor niets? Evaluatie van het Mechelse project ‘Patrouillerende Buurtvaders’ (2002-2004). Leuven, KULeuven, 2006, 125 p. PELS (T.). Sociale controle in de Marokkaanse gezinscultuur. In: Tijdschrift voor criminologie, 33 (2), 1991, pp. 142-154 TURKSMA (A.). Do’s en dont’s bij buurtvaderprojecten. Verslag seminarie 30 maart 2004 – Hotel Conferentiecentrum Zonheuvel in Doorn VAN GEMERT (F.). Marokkaanse Buurtvaders blokkeren integratie. In: S&D, 07/08/2002 VAN LERBERGHE (K.). Marokkaanse buurtvaders. In: Tijdschrift Opbouwwerk Brussel, 18 (74), maart 2002, p. 10 VANSCHOREN (J.). Buurtvaders bevorderen samen leven in Meulenberg. Integraal werken aan veiligheid en sociale cohesie. In: Terzake, Maandblad samenlevingsopbouw Vlaanderen, 2003 Buurtinformatienetwerk ABELSON (J.), FOREST (P.G.), EYLES (J.), CASEBEER (A.) & MACKEAN (G.). Will it make a difference if I show up and share? A citizens’ perspective on improving public involvement processes for health system decision-making. In: Journal of Health Services Research and Policy, 9 (4), 2004, pp. 205-212 ABELSON (J.) & GAUVIN (F.). Assessing the impacts of public participation: Concepts, evidence and policy implications. Research Report Public Involvement Network, March 2006. CHESS (C.). Evaluating environmental public participation: Methodological Questions. In: Journal of Environmental Planning and Management, 43 (6), 2000, pp.769-784 COGLIANESE (C.). Is satisfaction success? Evaluating public participation in regulatory policymaking. Harvard University, Faculty Research Working papers Series, 2002 GALLET (V.), HOSTE (J.), ENHUS (E.), SMEETS (S.) & TANGE (C.). Les nouvelles fonctions de la sécurité – De nieuwe veiligheidsfuncties. Recherche effectuée à la demande du Ministre de l’Intérieur, februari 2004. GRIFFIOEN (J.), JANSEN (S.) & WINTER (M.). Politiebericht! De resultaten van het onderzoek naar de pilot van Politie SMS-Alert. Rotterdam, Politie Rotterdam-Rijnmond (district Feijenoord-Ridderster), 2006, 42p. INTOMART GFK. Burgernet na één jaar. Hilversum, juni 2005, 20 p. ROELANDT (H.) & BUYLE (I.). Preventietips. Brochure Buurt Informatie Netwerken, in samenwerking met de lokale overheid. 175

ROSENER (J.). User-oriented evaluation: a new way to view citizen participation. In: Journal of Applied Behavioural Science, 17 (4), 1981, pp. 583-596 ROVERS (B.), GRIFFIOEN (J.), JANSEN (S.) & DE WINTER (M.). SMS-Alert: hier volgt een politiebericht! In: Het Tijdschrift voor de Politie, 69 (4), 2007, pp. 29-32 ROWE (G.) & FREWER (L.J.). Evaluating public participation exercises: A research agenda. In: Science, Technology and Human Values, 29 (4), 2004, pp. 512-556 SEVINGA (M.). Evaluatie SMS-Alert. December 2004, 30 p. Opzoomeren DUYVENDAK (J.) & VAN DER GRAAF (P.). Opzoomeren. Stille kracht? Een onderzoek naar de kwaliteiten van het Opzoomeren in Rotterdam. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut, april 2001, 124 p. FORTUIN (K.) & KENSEN (S.). Tussen overheid en burger: Opzoomeren. (niet gepubliceerd overzichtsartikel) NN. Onze straat, onze buurt. Een verslag van het eerste Opzoomercongres. Doelen, December 2001, 24p. NN. Straat voor straat. Door straataanpak meer sociale binding. Delphi Opbouwwerk, 2000, 28p. INTOMART. Voor het beleid, achter de cijfers. De uitkomsten van de GSB-monitor veiligheid en leefbaarheid nader geanalyseerd. Hilversum, Intomart, 2000, 20p. OPZOOMER MEE. Met de groeten uit Noord. Opzoomeren in de deelgemeente Noord. 5 juni 2007, 16p. OPZOOMER MEE. De Opzoomerawards van 2008. 2008, 16 p. OPZOOMER MEE. Bloemen in bloei. Opzoomeren in Kralingen – Crooswijk. Rotterdam, 17 juli 2007 OPZOOMER MEE (b). Goeie buren! Opzoomercampagne 2007. 2007 SAMPSON (R.J.), RAUDENBUSH (S.W) & EARL (F.). Neighborhoods and violent crime: a multilevel study of collective efficacy. In: Science, 277 (5328), 2004, pp. 918-924 UITERMARK (J.) & DUYVENDAK (J.W.). Ruimte maken voor straatburgerschap. Sociale integratie… straataanpak in de praktijk. Rotterdam, Project sociale integratie, februari 2006, 26 p.

176

VERHOEVEN (I.). Veranderend politiek burgerschap en democratie. In: ENGELEN (E.R.) & SIE DHIAN HO (M.). De staat van de democratie. Democratie voorbij de staat. Den Haag, Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid, 2004, pp. 55-78 Politiecafé en wijkontmoetingen GASTMANS (F.). Een praktische kijk op de methode van het World Café. Hasselt, Dialogue Learning Centre, Oktober 2007, 12 p. Goede praktijk PZ HERKO. Politiecafé: veiligheid? Daar zorgen we samen voor! http://www.info-zone.be/ Inspectie Openbare Orde en Veiligheid. De burger kan ons nog meer vertellen… Een onderzoek naar de toepassing van burgerraadpleging door de Nederlandse politie. Den Haag, februari 2007, 101 p. Lokale politie HerKo. Veiligheid? Samen zorgen we daarvoor. Een politie wijk café in jouw wijk of buurt? Het kan. September 2004, 11 p. TACK (E.). Politiecafé: één stap in een nooit eindigend veranderingstraject. In: Handboek politiediensten, 8 juni 2005 VANHAUWERE (J.). Visie, missie en waarden zijn bepaald. En nu? In: Handboek politiediensten, Mechelen, Kluwer, 2003 Verkennende wandelingen BLOM (S.), LUGTMEIJER (E.) e.a. Overzicht interventies wijkveiligheid. 40 antwoorden op onveiligheid in de wijk. Utrecht, Centrum voor Criminaliteitspreventie en veiligheid, juni 2007, 100 p. DE RIDDER (C.). Binchoises sans peur. Evaluatierapport Koning Boudewijnstichting, 2005 ES-SAFI (L.). Marches exploratoires. Evaluatierapport Koning Boudewijnstichting, 2005 FONDATION ROI BAUDOUIN. Insécurité : les citoyens s’engagent dans des approches novatrices. In : Champs de vision, nr. 59, 2004 HOOGENBERK (A.) & DE GROOT (S.). Foto-onderzoek vertelt. Beleving van een wijk in beeld. Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn, april 2006, 36 p. LADOUCEUR (A.). Guide de réalisation d’une marche exploratoire. Carnet d’enquête. Ville de Lévis, mai 2007, 26 p. LIEBER (M.). Les marches exploratoires à Paris. 1er Séminaire international sur la sécurité des femmes – Tisser les liens, Montréal, mai 2002

177

LIEBERMANN (S.) & COULSON (J.). Participatory mapping for crime prevention in South Africa – local solutions to local problems. In: Environment and Urbanization, 16 (1), 2004, pp. 125-134 NN. De stad stapsgewijs – de stedelijke verkenningswandelingen. Brussel, ULB, Centre de Recherche Urbaine, 2006, 41p. NN. Recherche-Action concernant la mise en place et le suivi de marches exploratoires. Brussel, ULB, Centre de Recherche Urbaine, december 2006, 54 p. VAN MIERLO (R.). Project veiligheidsschouw in kleur. Een meetinstrument om veiligheid en overlast in een kleur te vertalen. Amsterdam, Stadsdeel Amsterdam-Centrum, februari 2007, 7p.

178

8.2 Matrix Van Audenhove Een andere manier om de verschillende burgerinitiatieven te onderscheiden, is door de beleidscyclus te combineren met de participatieladder (Propper & Steenbeek, 1999) (Van Audenhove, Lievens & Cammaert, 2005). De zogenaamde beleidscyclus splitst het beleidsproces op naar verschillende fases die een ideaaltypisch beleidsproces doorloopt (Parsons, 1995): -

-

Agendering: Een maatschappelijk probleem wordt gedefinieerd en op de politieke agenda geplaatst. Door burgers hier te laten participeren, geef je hen de mogelijkheid onderwerpen die zij belangrijk vinden een plek op de politieke/bestuurlijke agenda te geven. In deze fase ligt de kiem voor nieuw beleid, door burgers hier te laten participeren komt men tegemoet aan veelgehoorde klacht dat politiek/bestuur niet weet wat er speelt bij de gewone burger. Analyse/beleidsvoorbereiding: Het probleem verder definiëren en kaderen. Beleidsontwerp/besluitvorming: Een beleidsdocument wordt geformuleerd om tot een beslissing te komen. Implementatie/beleidsuitvoering: Het beleid wordt in de praktijk omgezet. Toezicht en evaluatie: Toezicht op de voortgang van de implementatie, de evaluatie van de uiteindelijke impact en de evaluatie van kosten versus baten.

Wat de participatieladder betreft, maken Propper & Steenbeek (1999) een onderscheid tussen - Informatie: Burgers worden geïnformeerd, maar mogen niet meepraten en niet meebeslissen. - Consultatie: Burgers mogen meepraten, maar het bestuur beslist. - Participatie: Burgers hebben een inbreng bij het beslissen. Als we deze twee dimensies samenbrengen, krijgen we volgende matrix. Participatieladder

Informatie

Consultatie

Participatie

Overheid verspreidt informatie over hoe burgers idee kunnen lanceren Vb. De Buurtspin

Bewoners worden uitgenodigd voor een gesprek rond onveiligheidsgevoel waarbij bewoners en bestuur inzicht in de problemen krijgen Vb. Schoten

Recht van burgers om via minimaal aantal handtekeningen concrete voorstellen op de agenda van volksvertegenwoordiging te plaatsen. Als het voorstel afgewezen wordt, moeten burgers geraadpleegd worden via volksraadpleging

Beleidscyclus Agendering/agendavorming

179

Vb. Volksinitiatief Analyse/beleidsvoorbereiding

Politie communiceert over haar activiteiten naar de burger Vb. communicatieplan politie Beleidsontwerp/besluitvorming Overheid neemt een beslissing en communiceert daarover Vb. publiceren wet in Staatsblad Implementatie

Vb. Informatiefolder van jeugdparket voor leerkrachten om hen te informeren over de werking van politie en parket

Toezicht en evaluatie

Vb. Jaarplan politie communiceren naar burger

panel burgers die onderwerp onderzoeken en niet bindende uitspraak doet Vb. Burgerjury

bewoners en organisaties werken samen om veiligheid op deze site te vergroten Vb. Site West, Malle

Politie zoekt samen met wijkbewoners naar oplossingen voor overlast van hangjongeren Vb. ‘Bijloke’, Zottegem Vb. Buurtvaders beslissen mee over de manier waarop hangjongeren benaderd worden

Bevolking beheert de besteding van een deel van het budget Vb. Participatieve begroting, Porto Alegre Vb. Buurtvaders

burgers die als Beleid inwoners en geëvalueerd gebruikers van Vb. Politiecafé publieke diensten de kwaliteit van de uitvoeringsdiensten gaan toetsen Vb. kwaliteitspanel

wordt

180

8.3 Observatierooster verkennende wandelingen 1. LE SECTEUR EXPLORÉ A- Délimitation du secteur Arrondissement : Quartier : B- Décrivez en quelques mots vos premières impressions sur le secteur 2. SAVOIR OÙ L’ON EST ET OÙ L’ON VA Y a-t-il des points de repère vous permettant de vous situer et de vous orienter dans vos déplacements? 3. VOIR ET ÊTRE VUE A- Éclairage 1. Quelles sont vos impressions générales sur l’éclairage? 2. L’éclairage des éléments suivants est-il adéquat? • Trottoir • Rue • Ruelle • Chemin de parc • Édifice public • Zone de jeux • Viaduc • Panneau de signalisation B- Obstacles visuels Y a-t-il des éléments qui vous empêchent de voir facilement aux alentours (buissons, butte, amas de neige, etc.)? C- Cachettes 1. Y a-t-il des endroits où quelqu’un pourrait se cacher pour vous surprendre ? 2. Y a-t-il des endroits où quelqu’un pourrait vous amener pour vous isoler 3. Y a-t-il des lieux qui devraient être barricadés, clôturés, mis sous clé et qui, actuellement, ne le sont pas (ex.: terrain vacant, maison abandonnée, terrain de stationnement, etc.)? D- Prévisions de déplacement 1. Si vous devez emprunter un viaduc ou un sentier clôturé dans le secteur exploré, pouvez-vous voir ce qui se trouve à l’autre bout avant de vous y engager? 181

4. ENTENDRE ET ÊTRE ENTENDUE Achalandage 1.Comment vous semble l’endroit? • • •

Désert Peu fréquenté Très fréquenté

2. Par qui l’endroit est-il fréquenté? 3. Y a-t-il déjà eu des attroupements qui vous ont rendue mal à l’aise? 5. OBTENIR DU SECOURS 1. Quelqu’un pourrait-il, en ce moment même, entendre votre appel à l’aide? 2. Pourriez-vous demander de l’aide si vous ne vous sentiez pas en sécurité? 3. Y a-t-il un service d’urgence à votre portée? 4. Y a-t-il un panneau indiquant où s’adresser en cas d’urgence ? 5. Y a-t-il un téléphone public à votre portée ? 6. Le secteur a-t-il été patrouillé par la police pendant votre marche exploratoire ? Combien de fois? 7. Savez-vous à quelle fréquence le secteur est patrouillé ? 8. Si vous explorez actuellement un édifice public ou un parc, trouvez-vous que la surveillance y est adéquate ? 6. ENTRETIEN ET AMÉNAGEMENT DU SECTEUR 1. Comment qualifiez-vous l’entretien du secteur et de son environnement immédiat? 2. Pouvez-vous identifier des problèmes de mauvais entretien ou de vandalisme? 3. Quelles sont vos premières impressions sur l’aménagement du secteur? 4. Y aurait-il d’autres matériaux, textures ou couleurs qui amélioreraient votre sentiment de sécurité? 5. Si vous deviez, seule, attendre quelqu’un à l’endroit où vous vous trouvez actuellement, vous sentiriez-vous à l’aise?

182

6. Devrait-il y avoir une signalisation ou des aménagements supplémentaires pour améliorer le confort et augmenter le sentiment de sécurité des personnes? Parmi toutes les recommandations d’amélioration et/ou de correctifs que vous avez faites, quelles sont celles que vous jugez prioritaires, à qui les acheminerez-vous et qui s’en chargera?

183

8.4 Varianten verkennende wandelingen Er bestaan een aantal varianten van de verkennende wandeling die we hier voor de volledigheid meegeven. In Amsterdam wordt aan de hand van het meetinstrument ‘Veiligheidsschouwen in Kleur’ door bewoners, ondernemers, politie en gemeente bepaald hoeveel overlast drugsverslaafden, dealers, prostituees en zwervers veroorzaken. Bewoners, ondernemers, politie en gemeente nemen in vier ‘schouwgroepen’ deel. De groepen ‘schouwen’ op vier vastgestelde routes op verschillende tijdstippen. De schouw is een rondgang door een gebied, waarbij gezocht wordt naar fysieke sporen van specifieke problemen of naar risico’s (sporen van criminaliteit, vandalisme, vervuiling, verkeersonveiligheid,…). Ook de staat van de verlichting kan met een schouw worden gecontroleerd. Er wordt een kleur gegeven aan elk gebied, gaande van groen (weinig aan de hand) tot paars (extreme overlast). Op de paarse plekken zet de politie meer agenten, cameratoezicht, .. in (Van Mierlo, 2007). Een andere variant op de verkennende wandelingen is de fotomethode. Bewoners worden daarbij gevraagd foto’s te maken van hun wijk. Er wordt een individueel interview afgenomen bij de fotografen, om het verhaal achter de foto’s te weten te komen. Via de foto’s kan de bevolking laten zien wat de kwaliteiten en verbeterpunten zijn van hun wijk. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat mensen enthousiast reageren op deze methode van participatie en dat de foto’s een goede basis vormen om achteraf een groepsgesprek over te houden. Een nadeel van deze methode is de grote tijdsinvestering die ze vraagt. Het is belangrijk de participanten duidelijk te maken dat het niet om een actie- of wensenlijst gaat, maar om een onderzoek naar de beleving van hun omgeving (Blom e.a., 2007; Hoogenberk & de Groot, 2006). Een methode waarbij de wandelingen gecombineerd worden met het nemen van foto’s is het participatory mapping dat in Zuid-Afrika toegepast wordt. Daar worden workshops georganiseerd waarbij mensen uit dezelfde buurt samenkomen gedurende anderhalve dag. In eerste instantie wordt er over criminaliteit en preventie gesproken. De discussieleider tekent vervolgens een kaart van zijn huis en omgeving en duidt daar de in zijn perceptie gevaarlijke plaatsen op aan. Vervolgens tekenen de participanten een kaart van waar ze leven en waar ze zich bedreigd voelen. Daarna worden participanten in kleine groepjes gezet en brengen ze hun tekening over op kaarten van de buurt. Daarna worden de geïdentificeerde plaatsen bezocht en gefotografeerd. Tijdens het bezoek getuigen participanten waarom ze die plaats als gevaarlijk aanduidden en wat ze er eventueel meemaakten (Liebermann & Coulson, 2004).

184