(Colofon Aold Hoksebarge

(Colofon Aold Hoksebarge Uitgave:

Historische Kring Haaksbergen Verschijnt 5 x per jaar en wordt toegezonden aan de leden.

Adres:

Historisch Centrum Haaksbergen Souterrain gemeentehuis Markt 3 7481 HS Haaksbergen tel. 053-574 2374 [email protected] maandag 19-22 uur; dinsdag 13.30-17 uur; donderdag 19-22 uur; vrijdag 13.30-17 uur en op afspraak

E-mail: Openingstijden:

Website:

www.historischekringhaaksbergen.nl

Ledenadministratie:

Klaas Faber, Karel Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen

Organisatie verspreiding Aold Hoksebarge:

Harry Winkelman tel. 053-572.1401

Contributie:

voor lidmaatschap en abonnement Aold Hoksebarge € 18,- per jaar, te voldoen op Postbankrekening 2547699 t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen.

Bestuur: Wim Oltwater

voorzitter

tel. 053-478.6530

Jan van der Zanden

secretaris

tel. 053-572.2300

Gerard Hofste op Bruinink

vice-voorzitter, w.g. historisch onderzoek penningmeester Aold Hoksebarge interne zaken archief monumenten en archeologie algemene zaken

tel. tel. tel. tel. tel. tel.

Jan Slotman Caecil Waijerdink-Mentink Henny Slotman Henk Menkehors Carla van der Pol

Redactie: Medewerkers:

Redactieadres: E-mail redactie: Druk:

053-572.3553 053-572.4083 053-572.4134 053-572.1999 053-572.4413 053-572.5050

Frans de Lugt, Bert Otter, Hendrik Scholten en Caecil Waijerdink-Mentink. Henk Menkehorst (werkgroep monumenten en archeologie), Kees Muller (website), Jan van der Zanden (bestuurszaken en verenigingsnieuws) en GerritWes(boekenrubriek en genealogie). Historische adviseurs: Fons Leferink, Jan Leppink en Eric Ooink. Tekstcorrector: Bram van Leeuwen. Aold Hoksebarge, Historische Kring, Markt 3 7481 HS Haaksbergen [email protected] Hassink Drukkers Haaksbergen ISSN: 1384-76. Oplage 1050 exemplaren

Overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding 'Aold Hoksebarge, Historische Kring Haaksbergen'.

Inhoud

jaargang 47, nummer 1 3742 Van het bestuur Wim Oltwater 3743 Verenigingsnieuws Jan van der Zanden 3748 *• Albert Rozemaprijs Jan Goorhuis Familie Schröder krijgt oorkonde voor behoud authentieke kenmerken in hun woning aan de Dr. Ariënsstraat 18 . 3750 > Coververhaal: "Zo'n volle weide vergeet je nooit." Eric Ooink en Frans de Lugt Broer en zus Jan en Annie Lansink waren als kinderen ooggetuigen van de razzia op 27 oktober 1944, waarbij honderden Haaksbergse mannen bijeen werden gedreven in de weide bij boerderij 'n Eep aan de Buurserweg (nu Buurserstraat). 3757 Bevrijding in zomerhuis in Buurse Herman van der Horst bracht de laatste oorlogsjaren met zijn ouders en het gezin door in een zomerhuis in Buurse en haalt herinneringen op. 3760 Kiek toch es... de Kloksteeg Caecil Waijerdink-Mentink 3762 Roots in Haaksbergen Henny Slotman Een toevallige ontmoeting met nazaten van Hartog de Jong in de VS 3766 Wegwiezer: Benninkstraat Bert Otter 3769 De link naar... Henk Menkehorst 3770 ,> Opgegroeid in een café Frans de Lugt Harry Winkelman vertelt over zijn geboortehuis aan de Molenstraat, het latere hotel Morssinkhof. 3773 Terug naar het gemeentehuis Caecil Waijerdink-Mentink Het tweede deel van de historie van de politie in Haaksbergen 3776 Gedicht De grenssteene Chris Hofman 3777 Hoksbargse sproake Bernard Ottink 3778 Genealogie Gerrit Wes

Foto op de cover:

Boerderij 'n Eep aan de Buurserstraat, met de weide waar op 27 oktober 1944 honderden mannen werden samengedreven om tewerkgesteld te worden gesteld in Duitsland. De weide staat sindsdien in de herinnering als 'de slavenweide'. Archieffoto

Volgend nummer: 20 mei. Sluitdatum kopij 22 april

3741

la'j i » went bunt Twents te proaten *door Wim Oltwater, voorzitter Het eerste nummer van Aold Hoksebarge in het jaar 2014 ligt voor u; op uw deurmat gedeponeerd door een van de vrijwilligers van onze kring. Ik weet dat het laat is maar ik wens u alsnog "volle heil en zeagn in het ni-je jaor". Waarom deze wens in het Twents? Ik zou er prijs op stellen dat een ieder die de Twense taal machtig is en ook geregeld praat, dit met mij zeker te doen. Onze taal moet in ere gehouden worden en dat kan alleen maar door hem te gebruiken. Dus: a'j went bunt Twents te proaten, mo'j 't bij oons in't centrum beslist nit loatn. Nu even terugkomend op de vrijwilligers die dit blad bij u en anderen hebben bezorgd: dit zijn voor onze vereniging naast alle andere vrijwilligers, onbetaalbare krachten en van onschatbare waarde, mensen die de vereniging in stand houden. Als Historische Kring Haaksbergen zijn we dan ook zeer vereerd dat we over het jaar 2013 de Vrijwilligersprijs voor organisaties mochten ontvangen uit handen van onze burgemeester. Dat is een waardering voor al ons werk die ons sterkt in het doorgaan op de ingeslagen weg. Dus namens het bestuur: alle vrijwilligers hartelijk dank! U hebt inmiddels kunnen zien dat het bankgebouw op de hoek van de Blankenburg en de Ruisschenborgh onder de slopershamer is verdwenen. Ook hebt u in de krant kunnen lezen dat het gebouw dat op die plek terugkomt, in grote lijnen beantwoordt aan de contouren die wij op die plek gewend waren. Het is een goede zaak dat de bouwer gehoor geeft aan de wensen die wij het hele vorige jaar geuit hebben. Is het nu zo dat we tevreden zijn met de gelopen gang van zaken? Nee, eigenlijk niet! We hadden het willen restaureren. Echter door een democratisch besluit is er anders beslist. Natuurlijk moeten we deze treslissing respecteren en we waarderen de manier waarop we bij de totstandkoming van het nieuwe gebouw worden betrokken door zowel de initiatiefnemer als de gemeente. Het laatste nieuwtje dat ik u kan vertellen is voor de historische onderzoekers van groot belang. Tijdens de sloop van het bankgebouw bleken er tussen de zolder van de begane grond en de vloer van de eerste verdieping diverse documenten verborgen te zijn, waaronder een kasboek uit 1918. We hopen te zijner tijd in dit blad de resultaten van deze vondst te beschrijven. Zo ziet u dat sloop soms ook nog verrassende nieuwe zaken aan het licht kan brengen. Johan Cruijff zou zeggen: elk nadeel heb zijn voordeel.

3742

|Verenigingsnieuws *samenstelling: Jan van der Zanden, secretaris Vrijwilligersprijs 2013 voor Historische Kring Onze Kring werd zaterdagavond 14 december uitgeroepen tot vrijwilligersorganisatie van het jaar 2013 in de gemeente Haaksbergen. Waarom? Omdat de Kring zoveel betekent voor de gemeenschap en dat al jarenlang. Kernpunten uit het juryrapport: Het wekken van belangstelling voor de historie van onze gemeente, maar ook het beschermen van de schoonheid en het historisch ruimtelijk karakter van de gemeente. Van grote betekenis voor de Haaksbergse historie en samenleving worden de rondleidingen genoemd door Waterpark Het Lankheet en door het dorp. Ook noemt de jury de zeer geslaagde Open Monumenten Dagen. ^ Kringvoorzitter Wim Oltwater (links) ontvangt uit handen van burgemeester Gerritsen de oorkonde die behoort bij de vrijwilligersprijs. Foto Henk Krooshof Aanmelden voor inhaaldag Open Monumenten Op zaterdag 29 maart wordt een inhaalmiddag georganiseerd voor Open Monumentendag die op 14 september van het afgelopen jaar gedeeltelijk in het water viel. Het thema van die OMD was 'Macht en Pracht'. Hierbij denken wij aan ons natuurschoon, zoals het Buurserzand, het Haaksbergerveen, het Witte Veen en de landgoederen met hun bossen. De start is vanaf 13.30 uur vanuit Theeschenkerij Jordaan aan de Scholtenhagenweg. De fietsroute beperkt zich tot het landgoed Assink, het Lankheet en de Oostendorper watermolen. In het veldwerkcentrum van het Lankheet wordt de 'eindborrel' geschonken. Voor degenen die zich voor de OMD in september hadden opgegeven en de deelnemersbijdrage voldaan hebben, is de deelname vanzelfsprekend gratis. Voor de overigen is de bijdrage € 2,50 per persoon. Iedereen dient zich opnieuw aan te melden. Opgave vóór 24 maart bij het Historisch Centrum, Markt 3 (achterom) of VVV, RuisschenborghBoerderij De Oppasser is opgenomen in de inhaalmiddag van de Open Monumentendag. Archieffoto Historische Kring

Blankenburgerstraat.

3743

|Verenigingsnieuws Noaberweg Haaksbergen-Ahaus *door Clemens Wentink en Jan Goorhuis De cultuur-historische fietstocht door het Nederlands-Duitse grensgebied tussen Haaksbergen en Ahaus heeft in het zomerseizoen voldoende belangstelling ondervonden. De VVV constateert een flinke afzet van flyers maar betwijfelt of er veel fietsers zijn die de volledige route gefietst hebben. Vaak werd alleen het Nederlandse of Duitse deel gefietst. De werkgroep Noaberweg concludeerde dat de vorig jaar uitgegeven flyer op de fiets moeilijk leesbaar was. Tevens kwam het interessante verhaal over de geschiedenis van de objecten in dit grensgebied onvoldoende tot haar recht. Er wordt nu gewerkt aan een wat meer uitgebreide beschrijving, die op een handzame wijze toegevoegd wordt aan de bestaande route. De tekst op de routebeschrijving zal in een groter en duidelijk lettertype worden weergegeven.Om het idee 'Op de fiets naar je partnerstad' te promoten wordt in het weekend 17 en 18 mei een arrangement aangeboden voor 20 fietsers, zowel uit Haaksbergen als Ahaus, die de route fietsen. Inbegrepen zijn een overnachting, lunch en deskundige gidsen. Zodra de verdere uitwerking klaar is, komt de definitieve uitnodiging. Belangstellenden kunnen de data alvast noteren. Bernard Kamphuis zet zijn leven op papier Bernard Kamphuis (van de Keseer) uit Buurse heeft een groot deel van zijn verhalen in een mooi verzorgd boek verzameld. Vrijdag 29 november werd het gepresenteerd in het Historisch Centrum. De Twentse en Duitse streektaalorganisaties waren sterk vertegenwoordigd. Het souterrain was tot de laatste stoel bezet toen Bernard (77) met zijn boek voor de dag kwam. Van 'Daar waar ik geboren ben'waren in de aanloop naar sinterklaas al ruim 200 exempferen besteld. Bernard is een gezellige schrijver die in staat is de sfeer op te roepen van de tijd waarin de verhalen spelen. Om de sfeer nog een extra accent te geven, is de helft van de verhalen in Buurser dialect geschreven. Uitgever Van den Berg heeft er een mooie stevige uitgave van gemaakt. Ook de foto's, zowel oudere als jongere, zullen de lezers aanspreken, vooral de mensen in Buurse en omgeving. Veel belangstelling voor expositie klassenfoto's Tijdens de kerstmarkt op 15 december kwamen meer dan 500 belangstellenden een kijkje nemen bij de expositie van klassenfoto's in ons Historisch Centrum. Onze hoffotograaf Henk Krooshof is maanden bezig geweest om oude klassenfoto's te vergaren voor deze expositie. Dat is hem bijzonder goed gelukt. Te zien was een grote verzameling klassenfoto's en schoolfoto's uit vooral de jaren zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Soms ook van scholen en schooltjes die niet meer bestaan of die een andere naam hebben gekregen. De reacties waren overwegend zeer enthousiast, al waren er ook bezoekers die uiting gaven aan hun teleurstelling omdat er geen oude foto van een van hun klassen te zien was. Helaas was de ruimte niet groot genoeg om alle klassenfoto's uit ons archief op te hangen. Wie gericht naar een foto zoekt, kan altijd tijdens openingsuren komen informeren. 3744

|Verenigingsnieuws Vitrine onthuld met deel waterput Zondagmiddag 15 december vond aan de Dr. Prinsstraat een ceremonie plaats waarbij in een vitrine een deel van een middeleeuwse houten waterput werd onthuld. Deze zogenaamde boomstamputwerd in 2010 door onze leden Ab Radstakeen Fons Roerink aangetroffen bij de ontgraving van de parkeerkelder voor het nieuwe zorgcomplex in de pastorietuin van de Hervormde Gemeente. De vindplaats tussen de Dr. Prinsstraat en de Pancratiuskerk behoort tot het oudste deel van het dorp Haaksbergen. Fons Roerink herinnerde in een toespraak aan het archeologisch belang van deze plek en hekelde de gebrekkige medewerking voor de archeologen om hier bodemonderzoek te doen voorafgaand aan de afgraving. "De toegang tot het terrein werd ons al snel verboden en we werden de bouwput uitgestuurd als kleine jongens. Er waren geen waarnemingen of opmetingen meer mogelijk en vondsten werden weggegraven en afgevoerd." Met een groep, bestaande uit René Breukers, Klaas Faber, Henk Lammers, Nico Spit, leden van de Archeologiewerkgroep Nederland en hemzelf, is toen de uitgegraven grond onderzocht bij de opslag aan de Parallelweg. Daarbij is o.m. gevonden: soorten aardewerk, glas, hout, metaal, munten, veel spijkers, dierenbotten en zelfs een menselijke bovenarm. De Historische Kring heeft op eigen kosten dendrologisch onderzoek van de waterput laten uitvoeren. Uit de jaarringen van de eik bleek dat deze gekapt is in de zomer van 1377. De boom met een diameter van 1 meter 40 is ca. 250-300 jaar oud en is ca. 1100 beginnen te groeien. Ook is een paal van populierenhout gevonden met lip voor bevestiging aan de oever van de beek en met een rij kerven aan de bovenkant, mogelijk om het waterpeil te meten. De vitrine is onthuld door Jan Ebbekink, bewoner van het zorgcentrum. ^ De vitrine in de Dr. Prinsstraat met een deel van de boomput Foto Henk Krooshof

Werkgroep Monumenten en Archeologie zoekt versterking De werkzaamheden van de werkgroep M & A nemen steeds verder toe. Om een aantal activiteiten goed voort te zetten zijn er nieuwe leden nodig. Wij zoeken: * Een nieuwe kracht om ons te assisteren bij nieuwe herbestemmingsprojecten, actualisering monumentenlijsten, archiveringen, enz. Een bouwkundige achtergrond is wenselijk. * Een aantal vrijwilligers om ons te helpen bij de organisatie van de Open Monumenten Klassendag en/of de Open Monumentendag op de 2e vrijdag en/of 2e zaterdag in september. Overige publieksactiviteiten. Hebt u belangstelling, neem dan contact op met onze secretaris Jan Goorhuis, tel. 053 5723495 of 06 46218120, 3745 [email protected]

|Verenigingsnieuws 'Haaksbergen NU' Op 14 februari is het fotoboek 'Haaksbergen NU' verschenen. Dit boek bevat ruim 100 grote nieuwe foto's van Haaksbergen, zowel van objecten en evenementen in het dorp, als van het buitengebied en de kerkdorpen St. Isidorushoeve en Buurse. De foto's zijn voorzien van teksten met historische informatie. Het boek is samengesteld door de leden van de Fotogroep Haaksbergen. Wie in de voorverkoop een exemplaar heeft gereserveerd, kan dit afhalen in het Historisch Centrum of bij Foto Vaarhorst. Daar zijn ook exemplaren beschikbaar voor de vrije verkoop. Boeken *door Gerrit Wes Schenkingen: In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gevers van harte willen bedanken: • Erven J.B.A. Leusink: 'Mien Hoksebarge', volkslied van Haaksbergen. Tekst: Jan Leusink. Muziek: Norbert Boekhout. • Doos met dia's. • Gevonden voorwerpen bij opgravingen in 1969 in de Blanckenborg. Blauwgrijs aardewerk en geglazuurde rode pot. • A.H.B. Uiterweerd: diverse klassenfoto's Pius X school. • Kunstkring Haaksbergen: 'De verschijning van de muzen', Kunstkring Haaksbergen 1953-2013. Samenstelling en tekst: Carolien ten Bruggencate. Uitgave dec. 2013, na de viering van het zestigjarig bestaan van de Kunstkring. Voorzien van veel foto's van personen, kunstvoorwerpen en gebeurtenissen. Achterin het boek de datums van allf lezingen, excursies en exposities. Ook worden personen genoemd, vooral uit Haaksbergen. • J.P. ten Bruggencate: 'Schloss Nordkirchen' en 'Das Cappenberger Chorgestühl'. • H. Kormelink: 'Erve Traman', de Familie Luttikholt en Erve Traman. Schrijver: Henk Kormelink Uitgave: 2002. Het boek is geschreven ter gelegenheid van 100 jaar Luttikholt op erve Traman. Henk schreef dit genealogieboek op verzoek van Gerard Luttikholt en het werd bewerkt door Eva Luttikholt. • 'Hof te Weenk', Rietmolen, een eeuwenoud erf en zijn bewoners. • 'Oma ten Hoopen 1892-1992'. • Tevens schonk H.Kormelink nog acht andere boeken en mappen met genealogische gegevens, vooral uit Groenlo, zoals: Overlijdensboek R.K. Parochie Groenlo 1833-1920; Alfabetisch register uit doopboeken 1743-1811 en 1812-1879; Grolsche huwelijken 1684-1836 en 1766-1942; Trouwboek Ruurlo 1670-1732 en boek '800 jaar Olminkhof'.

3746

|Verenigingsnieuws Aanschaffingen: • 'Ootmarsum in de 19e eeuw', van bloei naar verval, deel 2. Schrijvers: Ben Morshuis Stichting. Het boek geeft een inventaris weer van belangrijke gebeurtenissen van ca. 1800 tot 1900. In dit deel staat het vervolg van de wandeling door de 19e eeuw in Ootmarsum, waarin de schrijvers duidelijk de oorzaken aangeven die na een bloeiperiode tot de achteruitgang van Ootmarsum hebben geleid. • 'Zur Geschichte des Westmünsterlandes II, wo sind sie geblieben'. Schrijver: Th. Meyerink uit Winterswijk. Aanvulling op vorig boek. • In doos: 40 gekleurde oude kadasterkaarten van Vreden en Ammeloe. Uitgegeven door de Heimat- und Altertumsverein der Vredener Lande e.V. Voor wie geïnteresseerd is in oude kadasterkaarten is dit een mooie doos vol gegevens. Kaarten formaat 59 cm x 84 cm. Uitgave 2013. Fiscaal aftrekbaar De Historische Kring Haaksbergen staat bij de Belastingdienst geregistreerd als algemeen nut beogende instelling met ANBI-nummer 805608-67654. Hierdoor zijn schenkingen fiscaal aftrekbaar en dat geldt ook voor de contributie. Nieuwe leden Mw. J. Abbink-Ulenbelt, Hibbertsstraat 32, HAAKSBERGEN Mw. R. Blanckenborg, Hibbertsstraat 24, HAAKSBERGEN Mw. H. Denneboom-Sieverink, Bastinglaan 4, ENSCHEDE Dhr. B. ExteTkate, Eibergsestraat 8, HAAKSBERGEN Mw. T. Geesing-Wildenborg, Stiegert 80, HAAKSBERGEN Mw. W.J. Hardy-Turner, Buurserstraat 75, HAAKSBERGEN Dhr. J. Joossink, Kortenaerstraat 28, HAAKSBERGEN Mw. B. Jordaan-Meindersma, Oldenkotsedijk 69, HAAKSBERGEN Dhr. W. Koenderink, Zeedijk 13, HAAKSBERGEN Dhr. B. te Lintelo, Scholtenhagenweg 23, HAAKSBERGEN Mw. J.A. Looms, Mr. Eenhuisstraat 20, HAAKSBERGEN Dhr. R. Ordelmans, Van Speykstraat 6, HAAKSBERGEN Dhr. A.C.D. Oskam, Enschedesestraat 205, HAAKSBERGEN Hoveniersbedrijf Roy Wichers Schreur, Hanebulterweg 8, HAAKSBERGEN Mw. N. van Schaardenburgh-Luijendijk, Verdistraat 38, HAAKSBERGEN Mw. C. van de Steeg-Nijhof, Korhoenlaan 24, BEUNINGEN Dierengilde Wielens, Veldmaterstraat 180A, HAAKSBERGEN

3747

l Rozemaprijs naar Ariënsstraat 18 *door Jan Goorhuis De Albert Rozemaprijs is dit jaar uitgereikt aan Gerben en Sharmila Schroder, wonend in de Dr. Ariënsstraat 18. Zij kregen een tegeltje met oorkonde uit handen van Rozema's dochters Jouwkje en Albertha voor de wijze waarop zij oude details bij het opknappen van hun woning in stand hebben gehouden. Het was op 27 januari voor het derde achtereenvolgende jaar dat deze prijs is uitgereikt door de Historische Kring. Het woonhuis aan de Dr. Ariënsstraat 18 dateert uit de jaren dertig van de vorige eeuw en heeft de uitstraling van deze periode behouden. Oudere inwoners van Haaksbergen weten misschien nog dat Hendrik ten Thije in dit pand zijn kleermakersatelier had. Albert Rozema was in Haaksbergen tot 1985 een zeer bekende winkelier van vooral hoeden en petten. In zijn winkel aan de Spoorstraat (nu M & S en Hunkemöller) veranderde in de loop der jaren helemaal niets. Juist vanwege die authenticiteit heeft de Historische Kring deze prijs ingesteld. Bij dit pand springen in het oog de voordeur met daarnaast de glas-in-loodramen Deze zijn het afgelopen jaar in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Daarnaast is aan de voorzijde van het pand de oorspronkelijke erker aangebracht. De familie Schroder is daar volgens de werkgroep monumenten en archeologie uitstekend in geslaagd.

>• Gerben en Sharmila Schroder met de oorkonde van de Rozemaprijs Foto Henk Krooshof

3748

De geschiedenis van het huis en omgeving werd op een leuke wijze door Henny Slotman verteld, waarvan een beknopte weergave: Op hoek waar de nu de Braak uitkomt op de Dr. Ariënsstraat, was oorspronkelijk een wijde bocht, eigenlijk een klein pleintje of Brink. In 1830 liep de Werfheegde door tot aan de Spoorstraat.

Dat deel van de Werfheegde heet nu Dr. Ariënsstraat en daarlangs lagen toen twee percelen die eigendom waren van Herman Scholten. Door vererving werd Gerrit Dina Deggerink, weduwe van Hermanus Lansink, de eigenaar. In 1878 verkocht zij het huis met erf en bouwland aan Bernardus Diepenmaat, die dan reeds met zijn gezin inwonend is. In 1897 trouwde diens dochter Johanna Gerharda met Johannes Weijenborg, grofsmid van beroep. Door dit huwelijk werd Johannes Weijenborg de volgende eigenaar van het huis, dat bekend stond als 'de Kroeme', plus het bijbehorende bouwland. Het echtpaar Weijenborg-Diepenmaat had 4 kinderen: Herman, Hendrik, Mina en Bernarda. De vier kinderen van het echtpaar bleven lang bij hun moeder wonen. De familie werd hierdoor bekend onder de bijnaam 'de Kroeme'. Johannes Weijenborg overleed in 1918, 59 jaar oud. Zijn weduwe liet in 1933 een nieuw huis bouwen aan de Werfheegde, nu Ariënsstraat nummer 18. Het huis had een gangbaar ontwerp, dat in de volksmond een huis met een gebroken kap wordt genoemd. Op de begane grond was een slaapkamer voor de oude moeder en boven vier slaapkamers. In de achterbouw was de bijkeuken en de WC en er was een varkenshok gepland. Bijzonder is het balkon op de achterbouw.

^ Details van het huis aan de Dr. Ariënsstraat 18 Foto Jan Goorhuis

Op 4 februari 1950 trouwde dochter Mina met Hendrikus Bernardus (Hendrik) ten Thije, kleermaker van beroep. De weduwe WeijenborgDiepenmaat overleed in 1972; zij was toen 93 jaar. Mina overleed drie jaar na haar. Hendrik ten Thije bleef alleen in het huis wonen en overleed op 81-jarige leeftijd in 1989. Hierna werd het huis verkocht aan het echtpaar Westendorp-ten Thije o/g Boonkkamp, familieleden van Hendrik ten Thije. Zij bewoonden het huis tot 2010, waarna het te koop kwam en de familie Schröder de nieuwe eigenaar werd.

3749

"Zo'n vol weiland vergeet je nooit." Broer en zus ooggetuigen razzia 'slavenweide': *door Eric Ooink en Frans de Lugt Ze wonen al jaren niet meer in Haaksbergen: Jan Lansink en zijn oudere zus Annie. Als kinderen waren ze getuige van de grote razzia die zich op 27 oktober 1944 voltrok in de weide voor hun ouderlijk huis, boerderijtje 'n Eep aan de Kalkovenweg 4, hoek Buurserweg (nu Buurserstraat). "Het is lang geleden, maar dit vergeet je nooit." Op de vroege ochtend van 27 oktober 1944 gaan vader Hendrik Lansink en moeder Bertha Lansink-Bakker van hun boerderij 'n Eep samen naar de wei om hun koeien te melken. Die ligt zo'n 700 meter verderop langs de Buurserweg, tussen de Knippertweg en de Ronde Bultenweg. Het was een van de laatste dagen dat de koeien nog buiten verbleven. De klok staat op 5 uur en het is nog donker. De kinderen Jo, Annie, Minie en Jan slapen nog. Wanneer zij wakker worden en uit het raam kijken, weten zij niet wat hen overkomt. Op het weiland voor de boerderij is het een ongekende drukte. Jan Lansink, toen 6 jaar, herinnert zich: "Het stond vol mensen, wel honderden. Ik snapte niet wat er aan de hand was; ik was nog maar een kind. Maar ik begreep wel dat dit niet goed was, want rondom stonden Duitse militairen met mitrailleurs die gericht waren op de mensen die hier bij elkaar gedreven waren." Zijn oudere zus Annie, dan 13 jaar, is ook vol verbazing. "We hadden van al die drukte helemaal niets gehoord, want 's nachts waren de luiken voor de ramen van de slaapkamers dicht. Het was een raar gezicht. Er bleven ook steeds mensen bij komen. We hadden geen idee waarom die mannen hier waren gekomen en wat er met hfen zou gebeuren. Onze moeder zei er niet veel over. Ze was net van het melken terug met de stortkar met de melkbussen. We zagen dat ze een soldaat wat melk gaf. Vader is toen achterom via de Kalkovenweg teruggegaan langs de Preekhut van de familie Witbreuk en de Kalkoven van Derk Denneboom, de buurman."

3750

Jan Lansink en zijn zus Annie Elferink-Lansink voor het landhuis op de plaats waar tot 2001 de boerderij stond waarin zij opgroeiden. Foto Henk Krooshof

"Vader was gewaarschuwd door Poolse soldaten, die hem hadden gezegd: maak datje wegkomt, er is een razzia aan de gang", weet Jan nog. "Die Polen waren geannexeerd door de Duitsers, maar deden alles wat in hun vermogen lag om acties te saboteren. Onze vader is naar onze buurman Denneboom gegaan en samen zijn zij zich schuil gaan houden in het veen, waardoor ze aan de razzia konden ontkomen." Zoeken Er werd later ook gewaarschuwd voor razzia's in het veen. Daarom gingen Jo en Annie naar het Haaksbergerveen om vader te zoeken en te waarschuwen. Annie: "We deden dat op onze fietsen, met van die harde banden. Daar viel bijna niet mee te rijden, maar we hebben het toch maar geprobeerd. Het werd donker en we konden vader niet vinden. We zijn toen maar weer naar huis gegaan. Dat gaf nog een hele toestand, want vader bleek al thuis en toen waren ze dus ongerust over ons, omdat wij er nog niet waren." Bang zijn de kinderen die dag niet geweest. Jan: "Ik was opgegroeid in een situatie dat de Duitsers hier de baas waren. Je wist niet anders, de dingen gebeurden gewoon. En als je je een beetje rustig hield, had je van de Duitsers geen last. Wat ook hielp was dat onze moeder goed Duits sprak. Zij was ^- Boerderij 'n Eep met de weide waar de selectie in Gronau geboren omdat haar bij de razzia zich afspeelde. De weide werd daarna ouders daar toen woonden en bekend als de 'slavenweide'. Foto familiearchief Lansink werkten." Annie: "Moeder was een flinke vrouw, een rustig iemand en net als mijn vader was ze voor niemand bang." 's Avonds hoorden ze wat er die dag was gebeurd. De mannen waren in twee groepen verdeeld, één groep in de weide van Lansink aan de Kalkovenweg, boerderij 'n Eep, en de andere groep in de weide van buurman Gerhard ten Hagen op nummer 1, boerderij De Kamp. De groep mannen in de weide van Lansink mocht naar huis terugkeren. De mannen van de andere groep werden afgevoerd en tewerkgesteld in Duitsland. Het beeld is de kinderen altijd bijgebleven. Jan: "Zo'n razzia vergeet je nooit." Annie: "Ze hadden niks bij zich. We zagen een vrouw die heel dapper was en de weide in ging om haar man een pakje brood aan te reiken." De kinderen waren die dag vrij van school. Jan is later op de dag naar de villa gegaan van de familie Dockhorn aan de overkant van de Buurserweg. "Die had drie kinderen: Hans, Sjoerd en Renie. Ik zat bij Sjoerd in de klas. Bij hen in de kelder konden wij altijd schuilen wanneer er luchtalarm was.

3751

Dockhorn was een goede Duitser; hij werkte als ingenieur bij de Twentse Kabelfabriek. Na de oorlog is hij heel onheus behandeld. Zijn bezit is genaast en hij kwam te wonen in een huurhuis aan de Scholtenhagenweg." Thuis is er verder niet meer over gesproken, althans de kinderen herinneren zich daar niets van. "Vader was een boer in hart en nieren, dat vroeg alle aandacht. En in de vrije uren mocht hij graag een boek lezen." Door zijn huwelijk in 1964 met Erna Eeltink vestigde Jan Lansink zich in Boekelo, waar hij een melkveebedrijf heeft. Hij runt dit nu in een maatschap met zijn zoon Jan Gert. Zus Annie trouwde in 1960 met Henk Elferink en kwam in Enschede te wonen. Oudste zus Jo overleed in 1996. Jongste zus Minie (1936) woont aan de Haaksbergerstraat in de Rutbeek, vlakbij de gemeentegrens met Haaksbergen. Boerderij 'n Eep werd in 1998 verkocht en maakte in 2001 plaats voor een landhuis. Broer en zus herinneren zich hun ouderlijk huis als een mooie boerderij, maar wel heel erg klein! Ausweis In het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging bevinden zich dossiers met daarin diverse getuigenverklaringen over de rol die een plaatselijk beruchte NSB-er heeft gespeeld in de verdeling van de bijeen gedreven mannen. Diverse personen met een beschermende Ausweis werden op zijn aanwijzen toch ingedeeld bij de groep voor de arbeidsinzet in Duitsland. Tegen deze foute Haaksbergenaar is na de oorlog een zaak aangespannen door Hendrikus Johannes ten Hag, geboren 31 januari 1913. Hij heeft zijn herinneringen opgeschreven in het op beperkte schaal uitgegeven boekwerk 'Oet 't leam'n van Johan ten Hag'. Hierin beschrijft Ten Hag hoe hij zich veilig waande, want hij beschikte overeen Ausweis. Maar door toedoen van de NSB-er was ook hij op het laatste moment b| de groep gevoegd voor de arbeidsinzet in Duitsland. Te voet ging het onder escorte van een aantal Duitse militairen in colonne naar Enschede en daarna door naar Gronau, waar de groep 's avonds aankwam na 5 a 6 uur te hebben gelopen zonder iets te eten of te drinken. Daar werden de mannen ondergebracht in een schoolgebouw waar ze moesten slapen op strozakken. Johan werd ingedeeld bij een groep die 'tankvallen' moest graven bij Wessum. Tankvallen waren sloten die breed en diep genoeg waren om tanks tegen te houden. Na enige dagen moest hij zich ziek melden: hij had al langer last van een liesbreuk. Een bezoek aan de dokter bood de gelegenheid om met twee lotgenoten een vluchtplan te beramen. Dat slaagde wonderwel: op een damesfiets met massieve banden, die hij van een hem onbekende Duitse militair had gekregen, kon hij in de vroege ochtend van 18 november naar Haaksbergen rijden. Zijn arbeidsinzet had niet langer dan drie weken geduurd. Via veldwachter Lucas kreeg hij zelfs zijn in Gronau ingenomen persoonsbewijs weer terug. Maar hij moest wel een paar maanden onderduiken om uit handen van de Duitsers te blijven. Na de oorlog pakte hij zijn baan als bureauhouder in de voedselvoorziening weer op. Die functie in de landbouwwereld zou hij tot aan zijn pensioen op regionaal niveau vervullen. Johan ten Hag overleed in 2004 op 91-jarige leeftijd.

3752

^- Overzichtsfoto van de weide op de hoek van de Buurserstraat en de Kalkovenweg, waar honderden mannen uit Haaksbergen bijeen werden gedreven bij de razzia van 27 oktober 1944. Foto Henk Krooshof

De weide waar alles zich afspeelde kreeg in de volksmond de naam 'slavenweide'. Een van de weinige nog levende Haaksbergenaren die deze razzia heeft meegemaakt is de 87-jarige Gerrit (G.J.W.) Leppink. Hij was toen 18 jaar en werkte bij de textielfabriek van Jordaan en herinnert zich hoe 's morgens kort na aanvang van de werkdag enkele Duitse militarren de fabriek binnenkwamen en iedereen opdroegen naar de weide te gaan. "We hcdden geen idee waar dat voor was. Het aantal mannen groeide aan tot wel enkele honderden. Eigenlijk verliep alles heel rustig, er werd niet geschreeuwd, het was wachten en niemand wist wat er ging gebeuren. Toen het middag was begonnen de Duitsers onze papieren te controleren. Wij van Jordaan hadden allemaal een Ausweis, dus wij dachten dat wij wel veilig zouden zijn. De mannen die niet over zo'n persoonsbewijs beschikten, werden naar de weide aan de overkant van de Kalkovenweg gedirigeerd. Toen de verdeling gemaakt leek, begon de NSB-er zich ermee te bemoeien. Hij pikte er een aantal uit die ook naar het andere veld moesten en dat gold ook voor mij. Over waar je goed of verkeerd stond, had ik toen nog geen idee. Dat werd duidelijk in de namiddag, toen mijn groep onder escorte van enkele bewapende Duitse militairen het bevel kreeg om naar Enschede te gaan lopen. Pas in Gronau werd ons duidelijk gemaakt dat we daar waren voor de arbeidsinzet." Gerrit Leppink verbleef vier weken in Gronau, van waaruit hij met een groep van ongeveer 60 man op diverse plekken aan het werk werd gezet. Juist toen hij met enige maten een vluchtplan had voorbereid, werden ze verplaatst van Gronau naar de buurtschap Vardingholt bij Rhede in de Kreis Borken. Na enkele weken wist hij met drie anderen met hulp van buitenaf te vluchten. Via weilanden kwamen ze rond middernacht uit bij een boer in 't Woold bij Winterswijk, die hen na de nacht verder hielp. Met tussenstations in Meddo, zuid-Rekken en de Watermolen kwam hij op kerstavond weer thuis in het 3753

ouderlijk huis op De Vri-jer, aan de overkant van de Molenstraat. Daar werd onder een aardappelberg een plek gecreëerd waar hij zich kon verstoppen. Wanneer hij nog wel eens langs de beruchte weide komt, denkt hij terug aan die dag. "Het blijft in je herinnering, maar ik heb het zoveel mogelijk verdrongen. In wat er toen en daarna allemaal gebeurd is, heb ik veel blinde vlekken." Getuigenverklaringen In de zaak voor de Bijzondere Rechtspleging tegen de NSB-er werden voor het tribunaal in Almelo getuigenverklaringen afgelegd door de volgende Haaksbergenaren: J.B. Schuiten (rijksveldwachter), J.G. Jordaan (fabrikant), G.J.W. Leppinken J.A. Becking (medewerkers Jordaan), G.B.S. van Loevezijn (gemeentesecretaris), G.J. Bruggink en W.A.J. Damen (gemeenteambtenaren), H.F.F, ten Berge (Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf), J.B.F. Lucas, J. Meinderinken Jhr. J.W. van Coevorden (allen ambtenaar PTT). Hier volgen enkele fragmenten: J.B. Schuiten ... dat zijn zoon, ondanks het feit dat hij door bemiddeling van de Burgemeester een Ausweis had ontvangen, op 27 October 1944 door de Duitsers op straat is opgepakt en overgebracht naar de slavenweide aan de Buurserweg te Haaksbergen, dat hem daar is medegedeeld door de Duitsers dat hij naar de ene helft van de weide kon gaan, waar, zoals later bleek, de niet voor de arbeidsinzet aangewezen personen zich bevonden; dat hij echter door beschuldigde teruggeroepen is en dat deze hem bevolen heeft naar de andere helft ven de weide te gaan; dat getuiges zoon, bevreesd voor de op de weide gerichte machinegeweren, hieraan heeft voldaan. J.G. Jordaan ... dat er op 27 October 1944 door de Duitsers een razzia in Haaksbergen gehouden is, en getuige met zijn personeel aan de Buurserweg moest verschijnen; dat het personeel van de firma en hij zich gemeld hebben, dat zij tóch vrijgesteld waren voor arbeidsinzet, en dit hun door den "Fachberater" was verzekerd; dat de getuige, op de weide gekomen, geplaatst werd aan de zijde der vrijgestelde personen; dat hij op een gegeven moment beschuldigde uit het dorp heeft zien komen, en getuige het gevoel had, dat beschuldigde het op hem gemunt had; dat er enige tijd later dan ook een Duitser bij getuige is gekomen, die hem heeft verwezen naar het voor wegvoering bestemde gedeelte; dat getuige diezelfde avond, onder Duits militair escorte, weggevoerd is naar Duitsland, via Enschede, en in Gronau werd tewerkgesteld. G.B.S. van Loevezijn ... dat op de morgen van de razzia, 27 October 1944, de beschuldigde zich al vroeg met enkele Duitsers in de Burgemeesterskamer van het Gemeentehuis bevond; dat hij even later met die Duitsers op de secretarie gekomen is, en de ambtenaren heeft aangewezen, die zich naar de weide aan de Buurserweg moesten begeven, dat getuige 3754

hier ook bij was, en met enige anderen onder Duits militair geleide is weggevoerd naar genoemde weide; dat beschuldigde na enige tijd heeft aangewezen, welke zich rechts, en welke zich links op moesten stellen; dat later gebleken is, dat het linksche gedeelte naar Duitland zou worden gevoerd; dat getuige door beschuldigde naar de linkerzijde is verwezen; J.B.F. Lucas ... dat hij zich met het gehele PTT-personeel op 27 October 1944 is gaan melden bij de weide aan de Buurserweg, te Haaksbergen; dat hij een Ausweis had, en dat de Duitsers, die met beschuldigde in die weide aanwezig waren, dit ter inzage hebben gevraagd; dat één van de Duitsers toen gezegd heeft, dat de PTT vrijgesteld was, doch dat de beschuldigde hem - getuige - daarop bij een arm heeft gepakt, het Ausweis afgenomen heeft, en hem heeft toegevoegd de woorden: "Neen, jij niet" dat beschuldigde hem naar een ander gedeelte van de weide heeft gestuurd, als waar het PTT-personeel was heen gegaan. Bronnen: 'Onder de Marktlinde', 1988 'Oet 't leam'n van Johan ten Hag', 1998 'De voorouders van Hendrik Slot en Dine ter Braak', 2006 Gesprekken met J. Lansink(Boekelo), A. Elferink-Lansink (Enschede) en G.J.W. Leppink (Haaksbergen) Dossiers in het Nationaal Archief, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, 1948 Zie ook Aold Hoksebarge 2012, nr. 2, pag. 3481-3485: het relaas van G.J. (Jan) Hofste op Bruinink

*• De ouders van Jan en Annie: Hendrik Lansink (1893-1967) en Bertha Lansink-Bakker (1905-1997) Foto familiearchief Lansink

3755

Razzia's Het woord 'razzia' heeft diverse betekenissen: opsporing, overval, klopjacht. In de Tweede Wereldoorlog kreeg het in Nederland een gehate klank, omdat het in verband stond met het onaangekondigd groepsgewijs jacht maken en oppakken van mensen. Dat konden joden zijn, onderduikers, mensen die onderduikers hielpen, personen die in het verzet zaten of mannen die in Duitsland voor de bezetter moesten gaan werken, de zogenaamde Arbeitseinsatz. Wie over een Ausweis beschikte had kans om te worden vrijgesteld, omdat zo'n persoonsbewijs aangaf dat men onmisbaar werd geacht voor de instandhouding van het bestuurlijk, agrarisch of industrieel apparaat in Nederland.

^•Voorbeeld van een Ausweis, waarmee de tewerkstelling in Duitsland voorkomen kon worden. Bij de razzia op de slavenweide bleek dit persoonsbewijs geen garantie om veilig te zijn.

3756

{Herinneringen van Herman van der Horst Bevrijding in zomerhuis in Buurse De hongerwinter hebben we overleefd in ons zomerhuis Beek en Bosch aan de Braamweg in Buurse. Wij, dat waren mijn vader, die waar mogelijk elke dag naar Enschede fietste voor zijn werk bij Van der Loeff/Tubantia (toen Twentsch Nieuwsblad geheten), mijn moeder, mijn broer Hans en ik, Herman van der Horst. Die winter duurde lang, vol met sneeuw, ijs en modder. Ons zomerhuis was een eenwandig houten huisje met twee slaapkamers voor zes personen in stapelbedden, een keukentje met waterpomp en butagasstel, een woonkamer met eethoek en petroleumlamp, kleine zithoek en een koekoeksklok. Ook was er een met hout of kolen gestookte zeer belangrijke potkachel, die het hele huis diende te verwarmen, wat amper lukte. Verder een buiten-wc, waar ik een enorme hekel aan had, een in de aarde gegraven buitenkoelbox van zink en een waterput, opgespoord door een wichelroedeloper. We woonden in Buurse, omdat het daar wat veiliger leek dan in de stad, waar we op 10 oktober 1943 al min of meer uitgebombardeerd waren. Bovendien was mijn broer, toen 23 jaar, veiliger voor razzia's: hij dook dan achter hooibalen op boerderij Markslag. Verder konden we redelijk komen aan melk, eieren, groente, waarschijnlijk zwartgeslacht vlees of af en toe een kip, om maar niet te spreken van gestroopte konijnen, alles via bevriende boeren. Ik verslikte me een keer in een pootje, wat bijna een noodlottig gevolg had. Ook had mijn moeder een eigen groenteen kruidentuintje mogen organiseren op een stukje land van boer Hesselink. Zij had al eens een paling, zo lang en zo dik als een arm, gevangen in de beek, die vlak voor het huis stroomde. Naast de standaard petroleumverlichting bezaten we een eigen elektriciteitscentrale: mijn broer, htser, had in zijn vele vrije tijd een stuw gemaakt in een slootje, komend uit het Witte Veen en eindigend in de beek. Dit stuwwater dreef een oud kinderwagenwiel aan, waarop plankjes bevestigd waren. Via een riem op het wiel werd een fietsdynamo aangedreven, die via een 80 meter lange dikke koperkabel zorgde voor een flikkerend 6V-lampje bovenin de woonkamer, als er althans voldoende water in de sloot stond.

3757

K Het zomerhuisje Beek en Bosch stond aan de Braamweg in Buurse, schuin tegenover boerderij 't America. Foto familiearchief

Brood De hongerwinter ging eindelijk voorbij, het voorjaar brak aan en de bevrijding hing gewoon in de lucht. De dagelijkse krant was teruggebracht tot een A4-velletje. De Duitsers, ingekwartierd bij de grote boerderij van Van Heek (huidige kaasboerderij), werden steeds balsturiger, smeten handgranaten in de beek, met als gevolg veel dode vissen. Ze deden nog veldoefeningen met hun laatste Jugend, zelfs heel dichtbij ons huis langs de rand van de vallei van de bewuste sloot. De luchtgevechten waren af en toe nog zeer hevig; nieuwe toestellen werden gesignaleerd, die door de boeren 'bliksemjager' werden genoemd. Later bleken dat de eerste (Duitse) straaljagers te zijn geweest. Het brood dat bakker Sieverink bakte, bestond meer uit zaagsel dan uit meel. Het begon met operatie Veritable van 8 tot 20 februari. In die tijd kwamen de Engelsen en Canadezen tot Kleef en Goch in wat volgens de specialisten behoorde tot de zwaarste gevechten in WO2. Dat blijkt uit de Engelse verliezen van 23.000 manschappen, terwijl de Duitsers 38.000 slachtoffers hadden. Hierna kwamen nog de operaties Grenade, Plunder en Varsity om de Rijn over te steken, waarbij de luchtlandingen van Varsity minstens dubbel zo omvangrijk waren als het hele gebeuren rondom de slag bij Arnhem. Wij konden in elk geval dagenlang het kanongebulder horen. Eind maart begonnen de Duitsers weg te trekken over de Alsteedseweg met alle tekenen van een verslagen leger: met paard en wagen, op de beroemde (gestolen) fiets, met kinderwagens, meestal lopend, nauwelijks voorzien van wapens, een enkele Panzerfaust. Wij kregen nog een half-track met Flak in ons bos voor overnachting. We waren bang, dat deze geweld aan zou trekken, maar de soldaten stelden ons gerust en inderdaad waren ze de volgende morgen verdwenen.

3758

Op 1 april was het eindelijk zover. In de loop van de morgen kwamen de eerste Engelse tanks over de genoemde Alsteedseweg. Ik herinner me wel duidelijk dat de kanonlopen richting Van Heek draaiden, vermoedelijk omdat ze wisten, dat daar Duitsers gezeten hadden. Op een plekje voor de Buurserschool stonden drie krijgsgevangenen die er vrij onschuldig uitzagen. Overal door de velden zag je tanksporen: ik dacht, wat zullen de boeren hier wel niet van denken..., want ik had altijd strenge instructies om niet door de korenvelden te lopen. Ik ging me enigszins te buiten door te plunderen in het Natuurvriendenhuis Den Broam, waar ook Duitsers gelegerd waren: d.w.z., ik nam wat kleine ijzerwaren mee en een vermoedelijk Hollands officierszwaard, dat later aan een bevriende Engelsman werd gegeven. In de middag verzamelde onze familie zich bij onze grootste vriend-boer Hesselink op Eersink (er was ook nog een Hesselink van 'n Broam). Normaal zaten we daar eeuwig en altijd in de grote keuken, maar dit keer werden we in de opkamer (die ik nog nooit echt gezien had) ontvangen en het mooiste was, dat we een glas oranjelikeur te drinken kregen, die langdurig voor deze speciale gebeurtenis was bewaard. Opluchting Ik herinner me goed het enorme gevoel van opluchting, dat de ellende van de Duitse bezetting met toch wel alle narigheid, die het met zich meebracht, voorbij was; nog niet wetend, wat de toekomst allemaal zou brengen. Er werd gevlagd, wat gezongen en gesprongen, maar er waren eigenlijk te weinig mensen in deze gemeenschap voor een uitbundig feest. Na wat keren joyjïding in brengun-carriers en jeeps en bijgevoerd te zijn met wittebrood, kauwgum, chocola en fruit brak de dag aan, dat ik retour Zwiksplein moest gaan. Ik kreeg de keus uitlopen of een fiets zonder banden. Ik koos het laatste en het leek wel, of ik zelf in een tank zat, een enorme herrie op het asfalt en nog meer op de keien, gekoppeld aan een compleet gebrek aan vering. Maar de merkfiets Fongers haalde het en zo kon ik weldra verder gaan met plunderen in Het Zwik. Het bombardement op Enschede van 10 oktober 1943, de vuurwerkramp van 14 mei 2000, (hoewel ik toen al een kwart eeuw niet meer in Enschede woonde), een beklimming van de Chinese Muur in 1996 en deze bevrijding op 1 april 1945 in Buurse horen tot de momenten in mijn leven, die me het meest zijn bijgebleven. Het zomerhuis is verkocht aan Nico van Heek, op wiens grond het stond. Het is daarna nog een tijdje in gebruik geweest als vakantiehuis voor werknemers van de textielfabriek Schuttersveld. Later is het verkocht en in 1986 vervangen door een mooie recreatiebungalow.

3759

Kiek tOCh eS... Deze foto toont de Kloksteeg gezien vanaf De Braak. Het zandpad kwam uit in de Spoorstraat tegenover de handwerkwinkel van de twee ongehuwde zusters Leida en Rika ter Braak. Aan de linkerkant het logement/café Wed. J. Th. Eijsink (De Klok), waar nu nog de Rabobank staat. Rechts de modewinkel van Hartog de Jong, nu Bakker Bart. De grote tuin achter het pand van De Jong liep door tot aan De Braak. Op deze plaats werden enkele parkeerplaatsen aangelegd en verrees een dubbele woning. Links vooraan is nog net de R.K. Bewaarschool te zien. De school was onderdeel van het Patronaatsgebouw aan De Braak. Rechts naast de bewaarschool stond de woning van ko^er Th. H. Lenting (later Kronenberg) van de Pancratiuskerk en de dubbele woning van de families Bosch en Horst. Het logement/ café, de woningen en Het Patronaatsgebouw/bewaarschool vielen in 1987-1988 onder de slopershamer om plaats te maken voor enkele seniorenwoningen aan De Braak, een parkeerplaats en de Rabobank aan de Spoorstraat. De modewinkel van Hartog de Jong was al eind jaren '60 afgebroken.

3760

de

*door Caecil Waijerdink Mentink

3761

'Roots' in Haaksbergen *door Henny Slotman Vroeger was verhuizen naar het buitenland en in het bijzonder over zee een hele onderneming. Veelal was het een afscheid voor langere tijd. Nu wonen veel mensen daar waar het lot hen brengt. Zo ook onze zoon, die zich door zijn promotieonderzoek en later door zijn werk in de Verenigde Staten heeft gevestigd.

In New Haven, een plaats in Connecticut, ontmoette hij zijn latere vrouw Shoham Melamed. Zij is Israëlisch en geboren en getogen in Tel Aviv; ook zij was door haar promotieonderzoek in de VS beland. Doorgaans bezoeken wij hen eens in het jaar en met enige regelmaat komen zij naar Nederland. In de zomer van 2010 kwam een aantal familieleden van Shoham uit Israël naar Nederland op vakantie en uiteraard brachten zij ook ons een bezoek in Haaksbergen. Het gezelschap bestond naast de moeder uit Shoham's zus Efrat, haar man Arie Shaltiel en hun twee kinderen Noa en Mika. Omdat we niet allemaal de Engelse taal voldoende beheersen >• Arie Shaltiel in de zomer van 2010. Een werd het een gesprek in het Hebreeuws, foto gemaakt om zijn moeder in Israël te verEngels en Nederlands, met soms een rassen. Haar vader is geboren in Borculo. beetje Twents en met veel handen en Uiteindelijk blijkt dat de familie van zijn moevoeten. Maar dit was geen enkel probleem der uit Haaksbergen komt. want het ijs was spoedig gebroken. Nu ben Foto familiearchief ik al enkele jaren bezig met genealogisch onderzoek en heb waarschijnlijk daardoor de onhebbelijke gewoonte gekregen dat ik altijd aan mensen vraag waar ze vandaan komen, waar de ouders woonden, hoe de moeder van haar achternaam heet, enz. Ook nu kon ik het niet laten en vroeg aan Arie hoe iemand van joodse afkomst die geboren en getogen is in Israël, aan zo'n Nederlands klinkende voornaam komt. "Dat is heel simpel", antwoordde hij. "Mijn grootvader van moederszijde, Arie de Jong, komt uit Nederland en is als jongeman met zijn ouders in 1938 naar het toenmalige Palestina verhuisd. Naar hem ben ik vernoemd." Mijn nieuwsgierigheid was nog niet bevredigd; was zelfs nog wat toegenomen. Maar op de vraag in welke plaats of dorp zijn grootvader had gewoond, wist hij geen antwoord te geven. Zijn grootvader was tamelijk vroeg overleden en Arie had hem nooit gekend. "Maar dat is geen probleem, ik vraag het mijn moeder wel" en vanaf ons terras werd met de mobiele telefoon zijn moeder in Tel Aviv gebeld. 3762

Borculo Ook zij wist niet meteen waar haar vader had gewoond, maar het was iets met Bor... en nog wat. "Borculo", probeerde ik te helpen en gelijk was het raak. "Borculo", riepen we in koor, "dat is hier vlak om de hoek." Tevreden met het resultaat van mijn korte onderzoek gaf ik hun de raad om op de terugweg naar het vakantieadres in Nijmegen over Borculo te rijden. Dat is tenslotte een mooi stadje en het is wel bijzonder datje zo dicht bij de oorspronkelijke woonplaats van je grootvader bent. Nu hebben wij in Borculo geen familie of vrienden wonen en dus komen wij daar zelf maar zelden. Het toeval wilde echter dat de volgende dag het eerste exemplaar van het boek "Hanze, Tol & Handelswegen" in museum 'Lebbenbrugge' in Borculo werd overhandigd. Als medewerker van de Historische kring uit Haaksbergen had ik daarvoor een uitnodiging. Na de overhandiging van het boek was er gelegenheid om het museum te bezoeken en ik besloot die tijd te benutten om zo links en rechts eens te informeren naar de familie De Jong uit Borculo. Diegene die ik vroeg raadde mij aan Ben van Dijk hier naar te vragen, > Villa De Jong aan de Lochemseweg 10. Eliazar de Jong, de vader van Hartog (Arle), was een vooruitdeze zou mij zeker antwoord kunnen geven. "Hij loopt buiten", werd strevend man. Hij was een van de oprichters van de mij gezegd. De eerste die ik buiten vleeskeuringsdienst in Borculo. De Jong zat ook in tegen het lijf liep was inderdaad die het bestuur van de Joodse Gemeenschap en opende Ben van Dijk. Zijn antwoord op mijn in 1926 de Joodse school aan de Korte Wal. Foto familiearchief vraag of hij weieens van Arie de Jong had gehoord was verrassend: "Jazeker heb ik van hem gehoord, die heeft nog gevreeën met mijn schoonmoeder." Zijn schoonmoeder was intussen overleden, maar zij had hem daar vaak over verteld. Zij was overigens niet de enige die met hem had opgetrokken. Zij behoorden toen beiden tot een grote vriendenkring in Borculo. Arie was overigens niet zijn officiële roepnaam, zijn echte naam was Hartog. Waarom hij later de Nederlands klinkende naam Arie had aangenomen was Ben niet bekend, maar gegeven die onzekere tijd wel begrijpelijk. De familie De Jong was voor de oorlog een vooraanstaande familie in Borculo en er is daar nu nog steeds een villa die naar deze familie wordt genoemd. Hartog (Arie) de Jong is in 1933 als jonge handelsreiziger naar Amersfoort vertrokken, waar reeds een 3763

oom van hem woonde. In 1938 verhuisde hij naar Palestina. Dat Ben van Dijk zo goed op de hoogte was van het wel en wee van de joden in Borculo kwam niet alleen door zijn schoonmoeder, maar meer door het boek 'Het Grote Gemis'. Bij het tot stand komen van dat boek was Ben nauw betrokken. Hij bood aan een paar dagen later een exemplaar van dit boek bij mij thuis te brengen, wanneer hij op weg naar Enschede toch langs Haaksbergen kwam.

> Het karakteristieke pand van Hartog de Jong aan de Spoorstraat. Het is in het midden van de jaren zestig van de vorige eeuw gesloopt. Rechts naast dit pand Hotel Wed. Eijsink dat in dezelfde periode is gesloopt. De smalle steeg tussen beide panden is verbreed en heet nu de Kloksteeg. Foto familiearchief

Manufacturenzaak Het bleek een mooi overzichtelijk boek met omschrijvingen van alle Joodse families in het Borculo van voor de oorlog en voorzien van veel foto's. Ook de familie De Jong wordt in dit boek beschreven. Het boek is te vergelijken met 'Dorp in de Mediene', een boek over de joden die voor de oorlog in Haaksbergen woonden. Een van de laatsten die van deze familie nog in Haaksbergen woonde was Hartog de Jong en die had tot ver 3764

na de Tweede Wereldoorlog een goed lopende manufacturenzaak in de Spoorstraat. Helaas is zijn karakteristieke winkelpand in het midden van de jaren zestig afgebroken en er is nog maar weinig wat ons in Haaksbergen herinnert aan deze familie. (Zie ook de fotorubriek 'Kiek toch es...'). Bij het vergelijken van beide boeken sluiten de stambomen van de familie De Jong uit Haaksbergen en Borculo naadloos op elkaar aan. Tot onze verbazing blijkt dat de vader van Arie de Jong in Haaksbergen is geboren.

> Een foto uit 1927 van de korfbalvereniging Olympia. Hartog (Arie) de Jong staat vierde van rechts. Hij was ook lid van de toneelvereniging en een voortreffelijke toneelspeler. Hij ging tijdens de uitvoering zo op in zijn rol, dat hij er allerlei zinnen aan toevoegde en zijn tegenspelers hierdoor van de wijs bracht. Hij behoorde ook tot de oprichters van het clubblad van Olympia. Foto familiearchief

De wereld is klein. Twee zussen, beiden geboren en getogen in Israël. De ene zus trouwt in New York met een Hollandse man, de andere in Tel Aviv met een Israëlische man. Een man die een tijdje terug bij ons in de achtertuin vertelde over zijn grootvader uit Israël, in onwetendheid van het feit dat diens vader op een paar honderd meter afstand is geboren en dat hij, net als zijn zwager die naast hem zat, ook 'roots' in Haaksbergen heeft.

3765

|Wegwiezer: de Benninkstraat *door Bert Otter Rubriek over de oorsprong van straatnamen: deze keer aandacht voor de Benninkstraat. Op het straatnaambord staat de toevoeging: "genoemd naar het voormalige erve Bennink". Veel mensen die enige historische banden hebben met Haaksbergen, zullen zich afvragen waar deze koppeling vandaan komt. Er heeft in deze buurt namelijk helemaal geen boerderij met een dergelijke naam gestaan!

Op veel andere plekken in het dorp zijn straatnamen te vinden die een relatie hebben met een huidige of vroegere veldnaam of een hier vroeger in de buurt gelegen erf. De Benninkstraat heeft zijn naam echter gekregen naar de bijnaam van een persoon die op de plek gewoond heeft waar nu de straat aansluit op de Blankenburgerstraat. Op de kaart van 1830 is te zien dat hier drie huizen stonden, genummerd 147, 148 en 149. Het middelste huis stond precies op de bovengenoemde plaats. De betreffende straat had toen de naam 'In de Dijk' (zie "Historie van Haaksbergen" deel II, blz.9 ). In 1861 koopt Johannes Leussink dit huis. Johannes was de zoon van Gerrit Jan Leussink, die sinds 1816 landbouwer en bewoner van het erve 'Bennink' was in Holthuizen. Johannes krijgt, naar zijn afkomst, de bijnaam Bennink en om onderscheid te maken met de andere Benninks wordt hij "Benninkdreaier" genoemd, omdat hij wieldraaier was. In feite is de naam van de Benninkstraat dus niet helemaal terug te voeren op de naam van de bewoners van het huis. De naam van de straat is vastgesteld bij een besluit, genomen in de gemeenteraadsvergadering van 3 december 1959. In 1955 wordt het huis met nr. 148 verkocht aan de* gemeente. Uit aantekeningen op de kadastrale legger blijkt dat dit waarschijnlijk doorfcnteigening is gebeurd. Om de plannen van de gemeente om de gronden in het 'complex Wandelpad' te ontsluiten en daar woningbouw te realiseren, was het noodzakelijk tot sloop van dit pand over te gaan om toegang te verkrijgen tot het gebied. Na de sloop komt in de loop der jaren de Benninkstraat met de aanliggende woningen tot stand. Hiertoe raakten bewoners aan de Blankenburg stukken grond kwijt om woningen met een daartoe behorend erf te kunnen realiseren. Echter, ook voor 1955 en volgende jaren is er in het betreffende gebied gebouwd. Er liep namelijk een wandelpad parallel aan de grens van de begraafplaats voordat de uitbreiding hiervan had plaats gehad. Dit pad liep van de Blankenburgerstraat waar nu de ingang is van de moskee, naar de huidige kruising van de Benninkstraat met Peddemors en verder naar de Veldmaat. Knik Ter hoogte van de Paus Joannesschool zit er een knik in de straat. Hier staat, komende vanuit het dorp, aan de linkerkant een tweetal huizenblokken van twee die in 1953, respectievelijk 1954 zijn gebouwd op grond van Gerhard Gerharduszn. Molenveld, aan het toenmalige wandelpad. Ik heb zelf in één van de huizen gewoond. Bij graafwerkzaamheden in de voortuin ben ik inderdaad restanten van het pad tegengekomen in de vorm van een harde laag gruis en sintels, ongeveer één meter breed. Ver voor deze 3766

tijd heeft even verder aan het pad de boerderij de Kloterij gestaan. Reeds in de eerste helft van de 17e eeuw komen de namen Kloterij , Roesterij en Tabberij voor in de gerichtsprotocollen, maar in de markeboeken of verpondingsregisters staan geen notities over markenrechten. Ze bezaten deze ook niet. De ondergrond van deze boerderijen had eens tot de Blankenborg behoord en nadat het kasteel was verdwenen hadden de bewoners de grond kunnen kopen, echter niet de waarrechten. Die lagen op de Hof en Bouwmeester. In 1909 werd echter wel gesproken over een waarrecht Kloterij. Het was toen in bezit van Gerhardus Molenveld en Jan Vaanhold, elk voor 1/8 waar. Beiden hadden aanzien, evenals de eigenaren van de nabij gelegen erven Tabberij, in bezit van Frederik Johan Jordaan en Hendrik Jordaan, beiden met een 1/4 waar en Dopperij of Roesterij, welke een bezit was van de N.H. Diaconie Haaksbergen, ook met 1/4 waar. Een ander bekend pand aan het wandelpad was het muziekhuisje. Het lag wat dichter bij het dorp, ter hoogte van het einde van de begraafplaats. Er zullen ongetwijfeld nog meer bouwwerken hebben gestaan. De Benninkstraat vormt een belangrijke schakel tussen een deel van de wijken die richting de Veldmaat liggen en het dorpscentrum en er wordt veel gebruik van gemaakt.

De Benninkstraat in de richting van het dorp, met links de begraafplaats. Foto auteur

Erve Bennink Bennink was een erf van middeleeuwse oorsprong in de buurschap Holthuizen, gelegen aan de weg naar Goor, Wijk D nr.1. Het was een gewaard erf in de marke Holthuizen/ Eppenzolder & Stepelo. Het lag in het noordoostelijke kwadrant van het huidige kruispunt van de Goorse- en de Hengelosestraat. In 1475 werd het 'erve Benning' genoemd. Uit het markenboek blijkt dat Bennink in 1620 eigendom was van Hendrik Michgorius en Fenneke ten Raa. Voor 1715 werd de pachter van dat moment zelf eigenaar van de boerderij en een gedeelte van de landerijen. De rest van het land was eigendom van 3767

Ter Horsten. Later werd het door vererving eigendom van Jan Hendrik Jordaan. De boerderij was in 1830 eigendom van de weduwe van Hendrikus Bennink, die in 1816 hertrouwde met Gerrit Jan Leussink. De boerderij is in 1994 afgebroken in verband met de realisatie van de wijk Hassinkbrink. Verder is er over de Leussinks te vermelden dat er sinds omstreeks 1861 steeds een telg van deze familie klokkenluider is geweest in Haaksbergen, te beginnen met ene Joannes, waarna Herman hem in 1896 opvolgt. In 1949 begint 'Benninks Tonie' met deze taak, welke hij vervult tot 1962. De familie Leussink heeft dit dus 100 jaar volgehouden. Bronnen: Historie van Haaksbergen, deel II Aold Hoksebarge nr.1 2013, "De Klokkenluidersfamilie Leussink op erve Bennink" Archief Historische Kring Haaksbergen Archief Gemeente Haaksbergen

>• De Benninkstraat met op de achtergrond de knik waar bij opgravingen restanten van het wandelpad werden aangetroffen. Foto Henk Krooshof

3768

l De link naar... *door Henk Menkehorst Rubriek over interessante internetwebsites. Mail ze door naar aoldhoksebarge® ziggo.nl, graag voorzien van een toelichting. Uit de ingezonden adressen wordt een keuze gemaakt voor plaatsing in Aold Hoksebarge.

Boven de voordeur van oude panden zie je vaak een bovenlicht. Een bovenlicht is het raam dat er voor zorgt dat er licht in de gang valt. Pas in de loop van de 17de eeuw kwamen de eerste huizen met een gang. Voor die tijd viel je meteen met de deur in huis, in de woonkamer wel te verstaan. De huizen in de 17de eeuw hadden veelal glasin-loodramen, bestaande uit kleine ruitjes, aangezien men nog niet in staat was om groter vlakglas te maken. In de loop van de 17de eeuw kwamen de eerste houten sponningen in gebruik. Dat was goedkoper dan lood. Maar de ruitjes bleven nog steeds vrij klein. Aangezien een bovenlicht een centrale plaats heeft boven de voordeur, konden mensen door een ornament in het bovenlicht laten zien dat ze welgesteld waren. Ook in Haaksbergen zie je hier en daar nog bovenlichten met een ornament of een symbool. Op de webpagina www.bovenlichten.net wordt over deze ornamenten en symbolen uitvoerige informatie gegeven, met veel foto's. Bent u met uw genealogisch onderzoek op zoek naar voorouders met een militaire achtergrond, dan moet u eens gaan kijken op de webpagina www.symbaloo.com/mix/ soldaten-genealogie. Hier kun je heel veel informatie vinden over militairen. Bijvoorbeeld: Nederlandse militairen die in Franse hospitalen gestorven zijn, waaronder ook de Haaksbergenaren Francois (Frans) Asbroek en Jean (Jan) Hermz. Derking. De website ziet er uit als gen dashboard met knoppen waarachter heel veel informatie te vinden is. Zeer de moeite waard! In een eerdere aflevering van deze rubriek heb ik de webpagina van de Koninklijke Bibliotheek aan u gepresenteerd. Inmiddels is deze webpagina vervangen door de webpagina www.delpher.nl. Delpher is er voor alle onderzoekers die historisch bronnenmateriaal gebruiken, wat genealogen kan helpen die speuren naar onontdekte stukjes familiegeschiedenis. Delpher ontsluit miljoenen pagina's uit kranten, boeken en tijdschriften en is een goudmijn voor onderzoek en ontdekking. In de toekomst worden veel meer gedigitaliseerde pagina's toegevoegd en zullen de functionaliteiten worden uitgebreid. Via een zoekvenster kun je zoeken op bijvoorbeeld Haaksbergen. Ik vond in een krant uit 1932 een heel mooie toeristische beschrijving over al het moois dat in en om Haaksbergen te zien is. Er is een foto van de watermolen bij geplaatst. Kijkt u zelf maar eens! Tot slot voor de genealogen onder ons de website www.geneaknowhow.net. Een aanrader voor stamboomonderzoekers. Wanneer u na het opstarten van de pagina op het mapje digitale bronbewerkingen Nederland-België klikt, verschijnt er een lijst met onder meer provincienamen. Ga naar Overijssel en u zult zien dat er ook digitale bestanden over Haaksbergen staan. Zoals de doop-, trouw- en overlijdensaktes.

3769

l Het geboortehuis van Harry Winkelman "Opgegroeid in een café" *door Frans de Lugt Het ene geboortehuis is bekender dan het andere. Dag geldt zeker voor het ouderlijk huis van Harry Winkelman. Zijn wieg stond op het adres A 438, nu Molenstraat 51, toen café met woning, later jarenlang de plek van hotel Morssinkhof. Een nieuwe aflevering in de serie 'Mijn geboortehuis'.

Harry Winkelman werd in 1936 geboren als tweede kind in het gezin van Johan Winkelman en Trui ter Huurne. Er was al een twee jaar oudere zus en er zouden daarna geen kinderen bij komen. Dat was misschien maar goed ook, want vader en moeder hadden het maar wat druk met het werk in het café. "Een huiselijke sfeer heeft er bij ons thuis nooit gehangen", zegt Harry, nu 77 jaar. "Mijn ouders werkten altijd, overdag en 's avonds, alle dagen van de week. Hun leven draaide om de zaak, die ging voor. Mijn zus Cilia en ik waren als kinderen meestal achter in het woongedeelte. Mijn moeder combineerde de huishouding met het werk in het café. Daar stond ze overdag soms alleen voor, want vader was nog wel eens weg om premies te incasseren voor verzekeringsmaatschappijen. Moeder liep veel heen en weer tussen het café en de huiskamer, maar mijn zus en ik waren toch vaak op onszelf aangewezen." Of dat leuk was? "Ach", verzucht Harry, "wij wisten niet beter. Ook vakanties waren er niet bij. Wij logeerden wel bij mijn grootouders in Buurse of bij een oom die een slagerij had in Enschede. Maar verder kwamen we niet." Grootvader Winkelman was uit Zenderen naar Buurse gekomen, waar inmiddels de vierde generatie aan het hoofd staat van het bekende zalencentrum. Zoon Johan trouwde in Buurse met Trui ter Huurne, waarna het paar in 1933 in Haaksbergen het café aan de Molenstraat kocht, toen nog bekend onder het adres A438. Dit pand was oorspronkelijk een boerenwoning met wat vee. Het dateerde uit het midden van de 19e eeuw, een exact bouwjaar is niet bekend. Vorige eigenaar was Jan Derk te Lintelo, die getrouwd was met de weduwe van de stichter van het café Cornelis Borghuis. Van 1880 tot 1910 droeg het café de naam van Borghuis, daarna van Te Lintelo. Johan runde het café onderzijn naam tot 1967, waarvan de laatste jaren met zijn schoonzoon Ben Haarman. Achter het café waren enige andere ruimtes, zoals de keuken, slaapkamer en bergingen. "De keuken was het enige vertrek dat verwarmd kon worden, net als natuurlijk het café, waar een grote kolenkachel stond." Het café stond met de voorkant aan de Molenstraat; de zijkant aan de Zeedijk was het woongedeelte. Het achterste deel was verhuurd. Op de andere hoek was de kruidenierswinkel van Van Hummel en daarnaast de bakkerswinkel van Sloot. Op de tegenovergelegen hoek met de Eibergsestraat zat Café Ottink (nu Zeezicht) en op de andere hoek stonden huizen. Hier woonde o.a. de koetsier van dokter Prins, mijnheer Van Leeuwen. 3770

> Café Winkelman aan de Molenstraat op de hoek met de Zeedijk. Deze foto dateert uit de jaren '50. In 1962 werd dit pand afgebroken en op die plaats een nieuw café annex hotel en slijterij gebouwd. Foto Harry Winkelman •

Veel vermaak*A/as er niet in die tijd. "Thuis zat ik graag te knutselen. Soms speelde ik op straat met buurjongens. We voetbalden dan met iets waar we tegenaan konden schoppen." Toen Harry iets groter was, moest hij wel eens helpen in het café: "Een borreltje inschenken en een praatje maken of een kaartje leggen als er iemand tekort was. Maar toen al wist ik dat ik mijn vader niet wilde opvolgen als cafébaas. Ik vond er niks aan, ik was geen caféman. Op de mulo was ik een uitblinker in wiskunde. Ik heb mulo A en B gedaan en had zulke goede cijfers dat ik verder studeerde aan de HTS in Enschede. Daar ben ik afgestudeerd in de elektrotechniek omdat dit vak meer wiskunde bevatte. Na een baan in Almelo kwam ik terecht bij een bedrijf in Rotterdam." Hij trouwde met Riet Kemperink en had het in de Maasstad zeer naar zijn zin. Maar het ouderlijk thuisfront riep! Dat had alles te maken met het nieuwe café annex hotel met slijterij dat in 1962 was gebouwd op de plaats van het verouderde geboortehuis. In de nieuwe constructie van de maatschap van vader Johan met Harry's zwager Ben liep het niet lekker. Dat resulteerde in 1968 in een ontbinding daarvan. "Voor mijn ouders was dit een groot probleem. Ze waren te oud om zelf de zaak draaiend te kunnen houden. Ik kon niet anders dan hen te hulp schieten, maar ik zei gelijk dat ik dit slechts tijdelijk zou doen. Dat tijdelijke zou langer duren dan ik gedacht had. Een jaar later, toen ik mijn horecadiploma's had gehaald, nam ik met mijn vrouw de zaak over, met alles wat er aan hypotheek en schuldenlast was. Plotseling was ik toen cafébaas, terwijl ik dat nooit

3771

had willen worden. Ook hadden we toen een hotelaccommodatie erbij. Het gaf mij geen enkele voldoening. Gelukkig liep de zaak goed, waardoor wij die hebben kunnen verkopen. Dat was in 1975, aan Henny Morssinkhof en Ria Morssinkhof-Pot. Die hebben er een verdieping op gebouwd en lieten later aan de overkant een dependance bouwen, waar de winkels van Van Hummel en Sloot hadden gestaan." Hotel Morssinkhof genoot tot 1999 in het centrum een gerenommeerd bestaan, waarna het een bestemming kreeg als opvangcentrum, eerst voor asielzoekers, daarna voor personen die moeten resocialiseren. De dependance werd een appartementencomplex. En Harry en zijn vrouw Riet? Die bleven in Haaksbergen wonen en bouwden een nieuw bestaan op in het onderwijs. Doet het hem nog wat wanneer hij langs de plek fietst van zijn geboortehuis? "Neen, helemaal niet. Ik voel geen enkele emotionele binding met die plek. Dat ik ben teruggekeerd was omdat het noodgedwongen was, niet omdat ik dat graag wilde."

>• Harry Winkelman voor het voormalige hotel Morssinkhof, nu opvangcentrum. Foto Henk Krooshof

3772

Terug naar het gemeentehuis De politie in Haaksbergen door de eeuwen heen (2) *door Caecil Waijerdink-Mentink De vorming van een Nationale Politie heeft tot gevolg dat een aantal kleinere politiebureaus zal worden gesloten. In Haaksbergen verhuist de politie mogelijk naar het gemeentekantoor. In het vorige nummer schreven wij over de historie van de politie in onze gemeente. In dit deel 2 de afronding. In de jaren zeventig was er nog diep respect voor 'oom agent'. Dertig jaar later was het daarmee droevig gesteld. Politieagenten met kauwgom in de mond, het haar tot over het blauwe boordje, een onverschillige houding en openlijk ervoor uitkomen dat in de vrije tijd werd geblowd. Het roer moest dus om, want de politie heeft een voorbeeldfunctie! En kwamen vroeger de negatieve kanten van het menselijk handelen in het politiewerk in het nieuws, in latere jaren kwamen ook andere aspecten aan de orde. Bijvoorbeeld het treffen van preventieve maatregelen en voorlichting aan het publiek. Het opsporen van misdrijven en overtredingen nam een steeds groter deel van het werk in beslag. Ook de wijze van straffen veranderde, evenals het takenpakket en het imago. Alles ging steeds veel sneller en ook werden de communicatiemiddelen sterk verbeterd. Bovendien mocht de politieagent meer 'mens' zijn en gevoelens tonen wanneer iets ernstigs werd meegemaakt. In de jaren tachtig liep de kwaliteit van het politiekorps terug. Het bureau was vaak onderbezet en er waren veel wisselingen in het personeelsbestand. Mensen kwamen in Haaksbergen niet verder en konden geen promotie maken, wat elders wel kon. Zodoende kwamen er steeds meer jonge politiemensen in Haaksbergen. Daar kwam nog bij dat er ouderen zaten die nooit iets anders hadden gedaan dan het 'brengwerk': het werk dat op hen afkwam, zoals aanrijdingen, diefstallen, verloren voorwerpen, enz. Zelf achter dingen aangaan daar kwamen de jongeren niet aan toe, terwijl dit toch essentieel was voor hun werk in de toekomst. Er moest dus iets veranderen en daarom werden projectgroepen opgericht. Dit ging niet direct van een leien dakje, maar de korpsleden werkten wel met steeds meer plezier. Dat kwam het hele korps ten goede en bovendien begonnen de projecten na vijfjaar hun vruchten af te werpen. Reorganisatie In de jaren tachtig was er nog sprake van Rijkspolitie en gemeentepolitie. Door de vorming van de Regiopolitie in 1993 werden beide 'bloedgroepen' door elkaar gehusseld en kwam er een nieuwe identiteit. Het groepscommando Haaksbergen van het korps Rijkspolitie werd gewijzigd in de afdeling Haaksbergen van het district Zuid-Twente van de Rijkspolitie. Het gevolg van de reorganisatie was dat de contacten met de plaatselijke pers via de afdeling voorlichting in Enschede gingen lopen. Bij de politiepost in Haaksbergen had men gemengde gevoelens bij deze verplichte reorganisatie, want tussen het 'kleintje' Haaksbergen en de 'reus' Enschede mocht geen rivaliteit ontstaan! Bovendien bleven er in Haaksbergen uiteindelijk maar 26 van 3773

> In 1959 schreven maar liefst 37 aannemers in voor de bouw van het nieuwe politiebureau aan de Sterrebosstraat. Uiteindelijk bouwde de firma Ter Huurne het voor de prijs van 62.700,gulden. Archieffoto Historische Kring

de noodzakelijke 38 agenten over. Het korps Haaksbergen was daar dus niet gelukkig mee, want met de aanpak van milieudelicten liep Haaksbergen al jaren voorop. Het Haaksbergse korps had een voorbeeldfunctie voor collega's in het hele land. Bovendien was in die jaren de criminaliteit een veel voorkomende zorg bij de politie. Met 12 agenten minder werd dat er niet beter op! Hoewel de samenvoeging een zware last was voor het personeel en diep mgreep in de emotionele beleving van het Haaksbergse korps, had het opgaan in de regiopolitie Twente ook voordelen. Tot dan toe verliep de assistentie van omliggende dorpen soms moeizaam. Vanaf toen waren allen één korps dat de veiligheid van heel Twente moest waarborgen. Eén landelijk korps Maar er zou nog veel meer veranderen bij de politie. In 2012 onderging het politieapparaat in de regio een nog veel ingrijpender wijziging in de organisatie. Sinds 2012 valt het politieteam Haaksbergen onder het basisteam van de gemeenten Hof van Twente, Borne en Hengelo. Onder meer vanwege de vergelijkbare cultuur is voor deze drie gemeenten gekozen. Daardoor kwam een einde aan de periode dat het team onder de vlag van Enschede opereerde. Volgens burgemeester Hans Gerritsen is daarmee voorkomen dat Haaksbergen in de Enschedese drukte op het tweede plan zou raken. Het nieuwe basisteam voor de vier gemeenten krijgt een teamchef die in contact staat met de vier burgemeesters. Ook blijft de politie fysiek in Haaksbergen aanwezig. Door de laatste reorganisaties en inkrimping van de personele sterkte moet ook de lokale politie steeds vaker keuzes maken in het beleid. De politie komt in principe niet meer bij verkeersongevallen met alleen enige materiële schade. Een aantal aangiftes kan alleen 3774

nog via internet gedaan worden. En stadswachten hebben bepaalde taken overgenomen van de politie. Thans heeft Haaksbergen nog een zelfstandig team dat beschikt over een eigen pand. Door de komst van de nationale politie en de te hoge kosten kan het bureau aan de Sterrebosstraat/ Brink niet langer openblijven. Want door de vergroting van de politieregio's wordt het aantal wijkagenten teruggeschroefd tot één per 5000 inwoners. Het voornemen is om een politiepost/servicepunt te huisvesten in het gemeentekantoor. Als dit daadwerkelijk gebeurt, is de cirkel weer rond; de politie is dan weer terug in waar het in 1881 begon: het gemeentehuis. Bronnen: Archieven Historische Kring Haaksbergen Haaksbergen voor en na 1188 Met dank aan E. Stuit, oud-politiechef in Haaksbergen

>• Het politiebureau aan de Sterrebosstraat werd in 1972 uitgebreid met een verdieping en een zolderruimte. Het gebouw kon niet direct in gebruik worden genomen, omdat de PTT de speciale telefoontoestellen niet in voorraad had. Archieffoto Historische Kring

3775

Hoksebargse sproake 8 *door Bernard Ottink Stootn (stoten) Stoot 's an de wege. Laten we het glas heffen. 'nen Stroatnslieperd. Een straatloper, leegloper. 'nen Toetn (verkleinwoord: 'n tuutje) papieren zak(je). Ene de greape (=greep) toohoaldn (of: vuurhoaldn). Iemand tergen (vijandig bejegenen). 'n Ei met 'nen haan'ntrad. Bevrucht ei. 'n Tuk. Broekzak, 't Leste heamp hef gin tukke. Je kunt bij je dood niets meenemen. Hee lot zik nich in 'n tuk drietn. Hij laat zich niet beetnemen. Tookn wekke. Volgende week. Teumig loopn. Zijn tijd verlummelen. Niets te doen hebben. Tweeduuster (ook: tweedoonker). Schemering (ook: de oelnvloch). Töaterij-je (ook: Nöaleri-je). Gedram, gezanik. Hee is zien'n hoesbreef vergetn. Hij is zijn afkomst vergeten. Dan doot miej de taande nich meer zeer. Dat zal ik niet meer meemaken. Den is an 't taande kriegn nich dood égoane. Die is zeer oud geworden. Hee is naa fien op 'n taand. Hij is kieskeurig (met eten). Hee is naa teksachtig. Hij is behoorlijk wispelturig. Ik was glad van 'n teks. Ik was de draad helemaal kwijt. Hee is nog wa reukeloos oet de tied ékomn. Hij is nogal onverwacht gestorven. In aandermans tied leamn (leavn). Zeer oud zijn. Teumig bie de poste loopn. Werkeloos bij de deur lopen. Krek zien va|i; nog 'n zelfden trad. Precies zijn vader; hij heeft nog dezelfde manier van lopen. Loop toch hen drietn! Barst toch! Bekijk het maar! Bedretn kiekn. Beteuterd kijken. Doar köj better op viern as op vastn. Dat zal wel nooit gebeuren. 't Vet wil aait boavn in 'n pot driemn. Geld heeft altijd het laatste woord. Van de koale kaante wean. Aangetrouwde familie zijn. 'nen duurgeneaidn. Een geslepen persoon. Eeps. Stuntelig-onhandig. De earpel (aardappels) ofgeetn. Plassen. No mo'j 't wetn: an of van. Nou moetje het weten! Ja of nee! lej kriegt met heur gin begin en gin eane. Ze kan niet opschieten (treuzelt). De ene haand wasket de aandere. De ene dienst is de andere waard. De slimste hette is 'ebrokn (de ergste hitte is voorbij). Understatement: wordt gezegd als het steenkoud is . Hee dot naa oet de heugte. Hij verbeeldt zich heel wat. 'nen heugeliken kearl = een arrogante vent. 'ne Houweri-je. Een vechtpartij. 3777

Genealogie: Ter Braak

*door Gerrit Wes

*• Het pand Broshuis Foto familiearchief

Het boek 'Van Brusjiuesen tot Broshuis' verhaalt 400 jaar familiegeschiedenis van een Gelders-Twents geslacht, stammend uit Olden Eibergen/Mallem. Met nazaten o.m. in Oost-Gelderland, Twente en de USA. Schrijvers: In beginfase Theo Broshuis, geb. 1939 te Hengevelde op Raaland/de Baas als nazaat. Deze kreeg contact met Harry Mensink die goed thuis is in het genealogieprogramma PROGEN en één van onze medewerkers is in ons Historisch Centrum. Het door hem samengestelde boek telt 58 pagina's. Uitgave 2010. De eerstgenoemde persoon in generatie l is Goosen Brushuesen/Brusthuisen, geb. ca. 1605 te Mallum onder Eibergen. Volgens streekhistoricus Bennie te Vaarwerk bestaat het erf nog steeds aan de Leugemorsweg 5 te Eibergen. De 2e generatie werd geboren rond 1630. De 3e generatie werd als Brostuisof Bruijshuijs geboren tussen 1655 en 1670. Pas in de 4e generatie, geboren tussen 1706 en 1726 werd de achternaam veelvuldig Broshuis. Veel genoemde geboorte- of doopplaatsen zijn in die periode Eibergen, Olden Eibergen, Rietmolen en Boekelo onder Haaksbergen. De 5e generatie begint met Joannes Broshuis, geb 1756. De 6e generatie, ook Joannes Broshuis, geb. 1791 op het Kinkeier te Hengevelde en de 7e generatie begint met Hendrik Jan Broshuis, geb. op 26-07-1826. In deze jaren worden ook kinderen Broshuis geboren in andere plaatsen in Twente en de Achterhoek. 3778

Maar de grootste sprong wordt gemaakt door Lambertus Broshuis, geb. op 23-04-1840, die met zijn gezin vertrekt naar Missouri in de USA. Doordat een verre nazaat van deze Amerikaanse Broshuis-familie, Dan Culp, om gegevens vroeg van zijn voorouders, werd de basis gelegd voor het schrijven van dit boek. In de 7e generatie was er ook een Anna Broshuis, geb. 03-12-1852 in Haaksbergen, die als 18-jarig meisje in 1871 alleen naar Amerika ging. Helaas beviel het haar niet zo goed in de Nieuwe Wereld, zodat ze als 25-jarige, in 1878, weer terugkwam naar Haaksbergen. Daar vond ze al snel de liefde en trouwde met Hendrik ten Thije o.g. Boonkkamp (info: Henk Kormelink). Helaas overleed deze 8 jaar later. Een jaar later, Anna is dan 34 jaar, trouwt ze met Hermannus Eijsink uit Ambt Delden. Zo staan er meer verhalen in dit boek, die uitnodigen om het te gaan lezen. Door huwelijken staan er in het boek nog diverse families met andere achternamen uitgewerkt. In alfabetische volgorde: Aarnink, Batenburg, Biemans, Ter Braak, Brinkman, Brunninkhuis, Dirking, Ter Doest, Frimmel, Ten Hagen, Ten Harkel, Landewee, Markink, Meijerink, Ros, Rupert, Schutte, Screever en Spanjer. Achter in het boek staan 30 bijlagen afgedrukt van geboorteaktes, doopaangiften, huwelijksaktes, overlijdensaktes en een plattegrond van Markvelde. Het boek is te lezen in ons Historisch Centrum.

3779