Aold Hoksebarge
Historisch Archief Veldkampstraat 9 7481 CZ Haaksbergen tel. 053 - 5727078
Openingstijden: Dinsdag Donderdag Vrijdag ADMINISTRATIE:
14.00-17.00 uur 19.00 - 21.00 uur (alléén na afspraak) 10.00-12.00 uur. Mevr. S. Henkes, Enschedesestraat 34,7481 CR Haaksbergen Postbankrekening nr. 2547699 Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement fl. 35,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. REDAKTIEADRES: Veldkampstraat 9,7481 CZ Haaksbergen
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen G.J. Leppink L.P.F.M.C. Leeters J.G. Hofste op Bruinink B.F. Leferink J.G.M. Put H.G.M. Schuiten G.P.Wes __
Uiterhoevestraat 11,7481 DH Haaksbergen voorzitter Spoorstraat 32,7481 HZ Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen vice voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek M.A. de Ruyterstraat 34,7482 BZ Haaksbergen penningmeester Markesingel 45,7496 BA Hengevelde voorz. wg. monumenten K. Doormanstraat 15,7482 BJ Haaksbergen voorz. wg. genealogie Wiedenbroeksingel 88,7482 BD Haaksbergen voorz. wg. archief 1384-7619
tel. 5721728 tel 5725757 tel. 5723553 tel. 5740625 tel. 0547-333825 tel. 5721303 tel. 5722814
2109 Van het bestuur ... Op het moment dat u deze eerste uitgave van dit jaar openslaat, snelt 1999 aan u voorbij. Enkele dagen nog rest deze eeuw, luttele seconden slechts nog een heel millennium. Het lijkt erop alsof 1999 nu al steunt en kreunt onder het gewicht van dit moment en dat 1999 ook nauwelijks nog kan wachten op haar eigen einde. Het zou overigens mooi zijn dit moment te verstillen, de zandloper even niet om te draaien, de klok stil te zetten, om zo de gelegenheid te nemen daadwerkelijk stil te staan bij dit historisch moment. Werkelijk de tijd om echt terug te blikken naar wat wij er met z'n allen van hebben gemaakt gedurende deze lange reeks vanjaren. Maar laten we eerst nog eens terugkijken naar 1998, in het bijzonder naar wat dit jaar heeft betekend voor de Historische Kring. Een bijzonder jaar, zonder enige twijfel. In 1998 lijkt de Historische Kring Haaksbergen meer dan voorheen te zijn gewaardeerd door de gemeenschap van Haaksbergen. Een gestaag stijgend aantal nieuwe leden, diverse giften, van onder meer de Rotaryclub Haaksbergen en particulieren, het kunstwerk van de kunstenaar Pronk, geschonken door de Rabobank, en toenemende belangstelling voor vooral het werk van onze werkgroepen. Dit werk heeft onder meer geresulteerd in diverse belangwekkende publikaties, waarvan niet onvermeld mag blijven het resultaat van het onderzoek naar de markestenen. Ook de verkoop van de kalender is een groot succes geworden. Tenslotte heeft 1998 gebracht waar ons bestuur gedurende jaren aan heeft gewerkt, de nieuwe huisvesting. Met de nieuwe huisvesting krijgt de Historische Kring Haaksbergen een nieuw, karaktervol gezicht en zal onze vereniging nog beter in staat zijn haar belang voor de gemeenschap van Haaksbergen tot uitdrukking te brengen. Doordat het gemeentebestuur het souterrain van het gemeentehuis ter beschikking heeft gesteld aan onze vereniging, heeft het gemeentebestuur ook nadrukkelijk het belang van de Historische Kring Haaksbergen voor Haaksbergen onderstreept. Wij zijn het gemeentebestuur hiervoor dankbaar. Wij, dat wil zeggen met name de werkgroep Archief, zijn nog druk bezig met de verhuizing, met het treffen van allerlei noodzakelijke voorzieningen en met het doorvoeren van veranderingen. U zult daar ongetwijfeld nog het een en ander over horen. Overigens, u wordt aan het denken gezet. Het bestuur hoopt tenminste dat u zult willen meedenken over de aan onze nieuwe huisvesting te geven 'historische' naam en, zoals u verderop zult lezen, uw inspanning wordt beloond. Een korte vooruitblik. Al heel snel volgt de jaarvergadering met aansluitend een interessante lezing, dit jaar al op 11 maart. De uitnodiging treft u hierbij aan. Hopelijk hebt u deze avond nog vrij. Verder de gebruikelijke excursies en lezingen, met als hoogtepunt de ingebruikneming van het door u dan naamgegeven 'verenigingsgebouw'. Het bestuur hoopt dat u in dit vluchtig jaar volop zult kunnen genieten van het u geboden historisch goed. L. Leeters, secretaris
2110 NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende nieuwe leden van harte welkom: Hr. K.v.d. Klei, Frans Halsstraat 19, 7482 XK Haaksbergen Hr. J. Kluitenberg, Huuskér 12, 7482 KA Haaksbergen Hr. D.W. Koenderink, Chopinstraat 61, 7482 AH Haaksbergen Hr. H.J. van Lochem, Beethovenstraat 23, 7482 TE Haaksbergen 't Stien'boer, Scholtenhagenweg 42, 7481 VP Haaksbergen 2HB "De Trolllandt", Jhr. v.Heydenstraat 5A, 7481 EC Haaksbergen
SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen waarvoor we de gevers van harte dank willen zeggen: Ca. 2000 boeken uit de collectie van de familie Jordaan. T.z.t. volgt een nadere omschrijving Mevr. van der Wiel, lokatie I en de heer ten Buuren, lokatie 2: Diverse foto's van examenklassen en van alle klassen de klassefoto's van de beide lokaties van Scholengemeenschap "Het Assink" in Haaksbergen In bruikleen ontvangen van de familie Vedders: een gekleurde tekening betr. de Bevrijding op l april 1945. Tekening gemaakt door deheer J. Mengerink te Neede
G. Wes: serie foto's, gemaakt door de heer Hans Bakker van de afbraak van de Technische School Haaksbergen Mevr. M. Roetenberg-Noordink: ca. 200 oude en nieuwe bidprentjes
/. ten Hag: "Oet 't leam'n van Johan ten Hag" "Achteraf een mooie tijd" "Van meester Leppink tot afd. Landbouw" Landbouwafdeling "Het Assink" 1948 - 1998
2111 "100 jaar Buurser Leven" Een eeuw Buurser School- en Volksfeesten
AANWINSTEN Jaarboek Twente 1999 "Mirreweenter" Proza en poëzie in de streektaal Gerrit Kraa "Doot heanig an" "400 jaar Hervormden in Losser" Dirk van der Heide "Groot Schimpnamenboek van Nederland" (Met verklaring van de schimpnamen van meerdere Twentse gemeenten) "Markelo. Dorpsgeschiedenis" Prof. Anne van der Meiden: "Biebel in de Twentse Spraoke" Deel I en II Andre Hottenhuis e.a.: "Stip in de Pan" (Twentse gerechten) Evert Heusinkveld: "Lokaalspoorwegen in Twente en de Achterhoek"
NAAMGEVING VAN ONS NIEUWE ONDERKOMEN Voor de medewerksters en medewerkers van de werkgroep Archief is aan de Veldkampstraat de laatste periode van behelpen aangebroken. Momenteel zijn we al druk bezig met het overbrengen van allerlei zaken, die voor de dagelijkse werkzaamheden niet direct noodzakelijk zijn. Ook zijn al zo'n 60 strekkende nieter boekenplanken aangebracht waardoor het boekenbestand van de Jordaan-collectie al een plaats heeft kunnen vinden. Als alles meeloopt kunnen we eind maart a.s. onze intrek nemen in het souterrain van het gemeentehuis. Dan zal er nog een periode van enkele weken volgens waarin alles ingericht moet worden en zodra dat achter de rug is hopen we U allen in een
2112 echt "Historisch Archief' te kunnen verwelkomen. Dat het niet alleen de ruimte voor het archief wordt zal duidelijk zijn. De ruimte wordt ook gebruikt voor het houden van bestuursvergaderingen en allerlei besprekingen. Dus al met al: een volledige nieuwe start! Een start die we willen beginnen in een onderkomen met een geheel nieuwe naam en daarvoor roepen we de hulp in van alle leden. Weet u een originele, historische verantwoorde naam voor onze nieuwe lokatie? Denk diep na en stuur uw suggestie binnen 2 weken na het verschijnen van dit nummer van "Aold Hoksebarge" aan: Bestuur Historische Kring p.a. de heer L. Leeters, Spoorstraat 32 7481 HZ Haaksbergen De inzender van de mooiste naam wordt beloond met een boekenbon van f. 50,— en ....eeuwige roem! Het bestuur.
DE ONTWIKKELING VAN DE HAAKSBERGSE BEROEPSBEVOLKING IN DE PERIODE VAN 1850 TOT 1900 In het komende boek over de geschiedenis van de textielfabriek "De Eendracht" wordt onder meer ingegaan op de ontwikkeling van de beroepsbevolking. Met de opkomst van de textielindustrie in de 2e helft van de vorige eeuw is het oude vertrouwde beeld van enkele notabelen, een aantal winkeliers en zelfstandige ondernemers en een overgroot deel van landbouwers geheel verdwenen om plaats te maken voor een beeld, dat een vergelijking met de eerste helft van de 19e eeuw nauwelijks opgaat. Ook op andere terreinen van het maatschappelijk leven was er vaak sprake van een totale omwenteling. Vooruitlopend op de verschijning van het boek willen we u al een kijkje geven van dat deel, dat kenmerkend is geweest voor de samenhang van Haaksbergen, nog maar net een eeuw geleden. Zien we bijvoorbeeld de soorten beroepen dan valt het op, dat er een anderhalve tot een eeuw geleden nog beroepen bestonden waarvan tegenwoordig niet of nauwelijks meer sprake is. Wie weet heden ten dage nog wat een blauwverder, een bombazijnwever, een calicotwever, een haarbereider, een heidebezemmaker, een kalkbrander, een kammenmaker, een karman, een kleinighedenkoopman, koe- en schaapherders, pellenwevers, prenten venters, een provinciale voetbode, tolgaarders, wieldraaiers en brievengaarders zijn?
2113 Uit historisch-industrieel oogpunt bezien is het interessant te lezen, dat er in de periode 1880 -1900 twee "boormeesters op de boortoren" en een "opzichter bij de Rijksboringen" vermeld staan. Deze functionarissen waren werkzaam bij de boortoren, die door de Rijksoverheid geplaatst was in de omgeving van de Langenbergweg in Buurse. De activiteiten werden tot ca. 1915 voortgezet tot een diepte van plm. 900 meter, waarna het werk gestaakt werd en nadien weer voortgezet in Boekelo. Had Buurse in die tijd beschikt over een goede railverbinding met Hengelo dan had Haaksbergen waarschijnlijk beschikt over een industrie zoals die zich later in Boekelo rond de Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie ontwikkelde. (Meer over dit onderwerp is te lezen in het boek "Honderd Jaar Buurser Leven"). Bij het nazien van de bevolkingsregisters valt het op, dat er in 1850 627 landbouwers werkzaam waren en in 1860 slechts 29! Akkerbouwers worden daarentegen in 1850 in het geheel niet genoemd en in 1860 worden er 593 geteld. Waarschijnlijk een ambtelijke interpretatie van het huidige begrip "agrariër"! De opkomst van de industrie valt zeer goed af te lezen. Zo duikt in 1880 het beroep "bleeker" 4 maal op en in de periode 1880 - 1900 zijn er al 14 personen die dit beroep uitoefenden. De calicotwevers waren in 1860 - 1870 met 343 personen sterk vertegenwoordigd en in 1880 - 1900 telden men slechts 26 personen met dit beroep. Kennelijk werd de calicot-weverij als huisnijverheid beoefend. Hetzelfde geldt voor de linnenwevers met 41 tegenover 1. In 1850 gaven 177 personen als beroep "wever" op en al in 1860 viel er een sterke terugloop tot 28 te constateren. Dan volgt er in 1870 een stijging tot 42 personen om in 1900 met 105 te eindigen. Deze laatste categorie was dan als wever in de industrie werkzaam, gezien de duidelijke terugloop als huisnijverheid. In de periode 1880 - 1900 komen diverse beroepen te voorschijn, die een duidelijke relatie hebben met de "mechanische textielindustrie", zoals bleekersknechten, fabrikanten, machinisten- en hulpmachinisten, monteurs, sorteerders, naaisters, nachtwakers, pakhuisbedienden, agenturenhandelaars, speelsters en magazijnmeesters. In 1880 - 1900 zien we 87 personen die in deze beroepen werkzaam waren tegenover geen enkele in 1840 en 1850. Een ander soort beroepen als katoenspinners en katoen weefsters, linnenbleekers en spinsters zijn in 1900 ten opzichte van 1850 geheel verdwenen. Ook op andere terreinen doen industrialisatie en de invoering van nieuwe ideeën zich gelden als het om geheel nieuwe beroepen gaat. Zo lezen we in de registers van 1880 - 1900 dat er een assistent-zuivelfabriek, een botermaker, een directeur van de boterfabriek, een directeur van het postkantoor, twee electriciens, 2 groentehandelaren, 6 religieuze liefdezusters, een meubelmaker, drie modistes, een notarisklerk, 5 onderwijzeressen, vier postboden, een scharenslijper, een sigarenfabrikant, 2 sigarenmakers, 8 spoorwegbeambten,
2114 een stationschef, een verpleegster, een vleeshouwer, vier winkelbedienden en 2 zaakwaarnemers als voor Haaksbergen nieuwe beroepen zich aandienden. Zelfs een dansonderwijzer zag in het zich ontwikkelende Haaksbergen kennelijk een boterham. De kleppermannen en de tolgaarders hebben in 1880 -1900 hun biezen gepakt. Daarnaast blijven uiteraard een groot aantal beroepen die zich over alle perioden handhaafden zoals de dokter, de predikant, de pastoor en de kapelaan, de notaris en niet te vergeten de herbergiers, de bakkers (in 1900 liefst 25!) en de dienstknechten en -meiden. Ook de vier horlogemakers hadden kennelijk vroeger een bestaan, evenals de ruim 20 kleermakers, de 17 klompenmakers en de liefst 45 metselaars, de smeden en bijna 50 timmerlieden. Tenslotte voor de statistici een opsomming van de veelsoortigheid in de diverse beroepen: 1850: 74 1860: 86 1870: 81 1880-1900: 139 H.G.M. Schuiten
RICHT UW BLIK NAAR OMHOOG!
i Een term die meer in een theologische verhandeling thuishoort maar deze keer ook door ons gehanteerd wordt, zij het met een andere, meer wereldse achtergrond.
2115 Hebt u dat ook wel eens, dat, wanneer u over straat loopt en u kijkt naar boven uw blik soms valt op een detail waarvan u dikwijls het bestaan niet wist. Haaksbergen zit vol van dergelijke verrassingen. We hebben er eens een aantal gefotografeerd en aan u de gelegenheid om uw antwoord m te zenden en tegelijkertijd de kans om een gedichtenbundel van Herman Berghege te winnen. Oplossingen graag binnen drie weken aan: De heer J.G. Hofste op Bruinink Blekerstraat 5 7481 JT Haaksbergen
ONDERZOEK NAAR RESTANTEN VAN HET KASTEEL "DE BLANCKENBORG" Op 21 en 28 november 1998 is er op initiatief van de werkgroep "Historisch onderzoek" van de Historische Kring Haaksbergen samen met de "Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland" ( afd. Twente ) onderzoek verricht in de grond van de gesloopte perselen Blankenburgerstraat 37 en 39 in Haaksbergen. Het doel was te onderzoeken of er zich restanten in de grond zouden bevinden van een mogelijke slotgracht van het voornoemde kasteel, wat in de buurt van het te onderzoeken perseel zou hebben gestaan. Allereerst werden er boringen verricht met als doel een grondprofiel vast te leggen, aan de hand waarvan de plaats bepaald zou kunnen ——'™^~«™™«™ u^mm ^Mmmmmma^mmK worden waar het zinvol zou zijn om dieper gegraven. Uit het resultaat van deze boringen kon inderdaad een plaats afgeleid worden die interessant genoeg was voor nader onderzoek.
2116 Op deze plaats is vervolgens voorzichtig een diepe sleuf gegraven met een graafmachine, zodat het grond profiel tot een diepte van twee meter en over een afstand van ongeveer 6 meter zichtbaar werd. Op deze plaats zou volgens de boringen een talud kunnen zitten van een vroegere watergang. Dit bleek inderdaad het geval, echter, er werden geen typische sporen aangetroffen die er op zouden kunnen wijzen dat we hier met een deel van de vroegere slotgracht te maken hadden. Er werden bijvoorbeeld geen sporen gevonden van beschoeiingsresten. Na bestudering van de geomorfologische kaart lijkt het hier zeer waarschijnlijk te gaan om een oude aftakking van de Buurserbeek. Mogelijk is een eventuele voormalige slotgracht gevoed vanuit deze beekaftakking. Onder in de sleuf werd vrij veel hout in de vorm van takken gevonden. Tevens kwam er op een diepte van ongeveer twee meter een pijpekop uit Gouda tevoorschijn, welke in de 17e-18e eeuw gedateerd kan worden. Al met al heeft het dus niet veel opgeleverd. We zullen echter alert blijven en zo gauw zich weer een gelegenheid voordoet trachten verdere geheimen aan de grond in het centrum van ons dorp te ontfutselen. Bert Otter
LEZING "STEENGOED" Op dinsdag 10 november j.l. waren ruim 60 belangstellenden present in caférestaurant "'t Bakkershuis". Het thema van deze lezing luidde "Steengoed" en had een directe relatie met de Open Monumentendag van 1998. Deze avond werd dan ook geheel verzorgd door Gerard Kok, beleidsambtenaar monumentenzorg bij de gemeente Haaksbergen, in nauwe samenwerking met Jan Put van de werkgroep Monumenten. Rond het gekozen thema, dat betrekking had op de historische bouwmaterialen en restauratietechnieken, ontspon zich een geanimeerde gedachtenwisseling tussen deze heren en de zaal. Aan de hand van talloze dia's met Haaksbergse voorbeeelden werd getoond hoe rijk Haaksbergen nog steeds is op het gebied van grote en kleine monumenten. Degenen die aanwezig waren hoeven zich voortaan geen leken meer te voelen als het gaat om baksteensoorten, metselverbanden, voegtechnieken, dakbedekkingen en verftechnieken. Al met al meen ik dat we kunnen terugzien op een zeer gezellige en geslaagde avond met misschien wel als hoogtepunt de discussie over "wat zijn nu precies muizentandjes"? Inderdaad.... we konden er veel van opsteken! J.G.M. Put voorzitter werkgroep Monumenten
2117
HULSTWEG 10 Eén van mijn aktiviteiten binnen de Werkgroep Archief is om de panden, die op de nominatie staan om gesloopt te worden, vast te leggen voor het foto-archief. Aan de Hulstweg, een gemeentelijke grensweg ten noorden van Haaksbergen,
Foto toont achterzijde van de te s open boerderij met schuur en loopstal
staat een boerderij met huisnummer 10. In het kader van de ruilverkaveling is deze boerderij met stallen en schuren in 1996 door de gemeente Haaksbergen opgekocht van de familie Knoef. Het pand zal t.z.t. gesloopt worden en er zal geen herbouw plaatsvinden. En deel van de landbouwgrond, ca. 14 bunder, zal worden aangekocht door de fam. Deeterink aan de Stepelerveldweg, ter uitbreiding van hun boerenbedrijf. Toen de kunstmest rond de eeuwwisseling haar intrede deed, werden ook deels de veldgronden in het Stepelerveld onttrokken voor landbouwgebruik en werden perceelsgroottes van ca. 12 bunder verkaveld. In 1932 gaf de heer Denneboom, ook wel de pionier van Stepelo genoemd, opdracht voor het bouwen van een boerderij in de stijl en inzicht van de opdrachtgever. De boerderij blinkt daardoor niet uit door architectonische schoonheid. De bouw werd gegund aan de heren Westendorp en Jan ten Thije (Keizers Jantje) tegen de somma van ca. I. 3000,—. Dat de aanneemsom redelijk laag kon worden gehouden, was te danken aan de toegepaste materialen; er werd n.l. deels gewerkt met sloopmaterialen van andere huizen/boerderijen. Het nodige gele zand voor de bouw werd van een perceel aan de Hazenweg d.m.v. een smalspoor aangevoerd.
2118 De eerste bewoners die er hun geluk beproefden was de familie Dirk en Dieka Brand-Oltwater. Zij bleven er vijfjaar wonen. Vervolgens zetten Henk en Jo Thomassen het bedrijf voort. Zij vertrokken echter weer naar een paar jaar, naar hun geboortestreek Oosterbeek. Vlak voor de oorlog, in 1939, streek de fam. A. Brouwer uit Genemuiden neer aan de Hulstweg. Deze familie was wat honkvaster en verbleef er 15 jaar en vertrok toen naar Opende (Groningen). Brouwer was inmiddels eigenaar geworden van het bedrijf. In de oorlogstijd, tijdens de razzia's voor de "Arbeitseinsatsz", heeft deze familie nog onderdak verleend aan een noaber om te kunnen onderduiken. In 1954 werd de boerderij verkocht aan de fam. H. Borgman van het bekende Swafert in Klein Driene. Hun stiefzoon en neef, B. Knoef, huwde in 1965 met Tr. Asbreuk, en werd de nieuwe boer op het bedrijf. Het woongedeelte werd toen uitgebreid door een bijbouw aan de voorzijde voor huisvesting van het nieuwe echtpaar. Door het overlijden van haar man in 1982 zette zij en haar zoon het bedrijf voort tot 1996. De aanvankelijk modern opgezette loopstal uit 1967 voldeed niet meer aan de laatste eisen en de zoon besloot elders, in Esloo (grens Groningen/Friesland), een boerderij op te starten. Aanvankelijk kende het eerste stuk van de Hulstweg tot de boerderij ook een fietspad. Dit werd, gezien vanaf de Hengelosestraat, links van de weg aangelegd, met inzet van de buurtbewoners. Dit was echter geheel tegen de zin van de verpachter, die de voorkeur had voor de rechterzijde. Door snel te handelen kwam het bewuste fietspad op één zaterdag gereed en kon Denneboom grommend de aftocht blazen. Achteraf gezien heeft hij toch weer zijn zin gekregen want met de komst van de wegenschaaf verdween dit stuk fietspad weer. En sinds de melktanks bij de boeren hun intrede hebben gedaan werd het deel tot even voorbij de Veldsnijderweg geasfalteerd. A.B.M. Leferink
HEDEN EN VERLEDEN In deze reeks nemen we u deze keer mee naar het nog recente verleden, namelijk naar het jaar 1958. Op de oude foto ziet u dat de bouw van de kerk van O.L. Vrouw van Lourdes nog in volle gang is. Aan de Sonderenstraat verrees onder de inspirerende leiding van bouwpastoor A. Dijkman een nu reeds monumentaal kerkgebouw. Met name het fraaie metselwerk springt in het oog. De foto geeft een mooi beeld van de steigerbouw uit die jaren, een heel verschil met het lichte werk van nu. De nieuwe foto laat u zien hoe fraai deze kerk door de jaren heen is gebleven. J.G.M. Put voorzitter Werkgroep Monumenten
GN (N
*—•
*«•,
.
.
2120 NAAMGEVING: EEN FAMILIE UIT HAAKSBERGEN GENEALOGIE ten SCHOOTKATE/SCHOOLKATE Hoofdlijnen na 1600
Wychart ten Schoetkatte Rolofften'schootkaete Hendrick ten Schootkate
Gerdt ten Schootkate
Harmen ten Schootkate Hendrik ten Schootkate (Harmen ter Horst) (Hendn'k ten Schonenborgh)
Roelof ten Schootkate
Geertje rtjetenS ten Schootkate x Hendrik ten Workele
Jan Schonenborg
\ Hendrik ten Oostendorp
Jan ten Schootkate Jannes ten Goed en erf Schootkate 't Schootkate vererfd in vrouwelijke lijn op Janna Schootkate en Gerrit Teutelink
Albert ten Oostendorp (Albert Wolterink)
Gerrit Oostendorp (Gerrit SAATNOORDICK)
,,
SCHOOLKATE
Berend ten Schonenborg
Jan ten Schootkate (Jan ten Oostendorp)
Gerrit Schonenborg (Gerrit Goselink)
Ter HORST op SCHOOTKOTTE KLEIfEIN SCHOOLKATE uitgestorven
2 takken beide uitgestorven
OOSTENDORP
SCHONENBORG
GOSELINK
Enige jaren geleden ben ik begonnen met een genealogie van de familie Schoolkate op te bouwen. Een van de redenen was, dat mijn naam buiten Twente bijna niet voorkwam en steeds fout geschreven of uitgesproken werd. Trouwens, waarom waren er zo weinig Schoolkates? Duidelijk was wel dat ik de oorsprong van de naam (en de familie) in Haaksbergen moest zoeken. Het erf en goed Schoolkate of beter Schootkate in de noordwestelijke hoek van Eppenzolder, met delen in de buurtschappen Boekelo en Bentelo was het uitgangspunt. Het onderzoek wees uit dat allen die de naam Schoolkate of Schootkate droegen (en dragen) behoorden tot één familie. Maar ik had geen rekening gehouden met de Twente gewoonte om de naam aan te nemen van de boerderij, die men bezat of bebouwde. Leden van de familie hadden dan ook meermalen de naam van een ander erf aangenomen. En de familie was ook helemaal niet zo klein als ik eerst dacht. Het hiernavolgende schema toont de verspreiding. Opmerkelijk is daarbij dat deze verspreiding zeer lokaal was en tot midden 1800 (ruim 250 jaar) grotendeels binnen de grenzen van het richterambt en de gemeente Haaksbergen bleef. G.H.H. Schoolkate (Opmerking: De aanduiding uitgestorven in het schema houdt in, d( de betreffende tak uitgestorven is in mannelijke en vrouwelijke lijn).
2121 DE WISSINK-ERVEN VAN EPPENZOLDER XII De laatste aflevering van de Wissink Erven ging over Wissinksnijder en Wissinksnijder Boerhuis. Deze keer vervolgen we de serie met: WISSINKSNIJDER OLTHUIS Een tweede stuk Wissinksnijder werd achtereenvolgens bewoond door vader Arend en zoon Jurrien Olthuis. Waarschijnlijk woonden zij op een deel, dat Polman toebehoorde. Mogelijk wijst de aanduiding in het hoofdgeldregister van 1723: Wissinksnijder , 2 personen en 3 personen om Godswille (arm) reeds op tweedeling van de boerderij, hoewel het natuurlijk ook mogelijk is, dat ze samen in één huis woonden. Volgens de markegegevens woonden in 1751 Hendrik Eijsink op Wissink en Arend Olthuis op Wissink, samen aangeslagen als vóór 1727 "geweest zijnde 3 gulden 10 stuiver. Het zou een zeer oude katerstede zijn". In het register op de 50e penning staat: 1801 10/4 Door het overlijden van broer Berend ten Polle op 6 maart j.l. is vererfd op Arend ten Polle en Roelof ten Polle op Hannink één derde van een huis en land op Wissink, gebruikt door Jannes Leferink. 1803 20/3 Door het overlijden van broer Arend ten Polle in februari j.l. is vererfd op Roelof ten Polle op Hannink één derde van een huis en land op Wissink, bewoond door Jannes Leferink. Deze gegevens zijn te summier om met enige zekerheid te kunnen bepalen hoe de Ten Polle's eigenaar geworden zijn, in de gerichtsprotocollen en het register op de 50e penning vindt men geen nadere aanduidingen. De oudst bekende bewoner is: A. AREND OLTHUIS, begraven 1790 17/12, gehuwd 1736 15/7 met JENNEKE TER MATE uit Holthuizen, begraven 1780 12/10 Volkstelling 1748: Arend Olthuis op Wissink, vrouw en l kind onder 10 jaar. B. JURRIEN OLTHUIS, overleden 1792 21/3, gehuwd 1769 7/5 met MARIA KLEINSMAN Volkstelling 1795: mogelijk J.ten Polle, daghuurder, 3 personen. Brouwboek Ter Horst: 1769 7/4 Maaksmaal van zoon van Arend Olthuis op Wissink. 1780 12/10 Groeve van Arend's vrouw. Koopmansboek Ten Raa: 1790 17/12 Jurrien Olthuis woont in een huis dat Polman toebehoort. Groeve van zijn vader. 1791 Jurrien Olthuis op Snieder Wissink en vrouw. 1792 21/3 Jurrien verluid. 1795 Weduwe Jurrien Olthuis of Snieder Wissink.
2122 C. JANNES WISSINK, in 1801 en 1803 bewoner. In het verpondingsregister van 1809 werd het huis al niet meer vermeld, evenmin als op de kadasterkaart van ca. 1825 en bij de volkstelling van 1830. Het is duidelijk, dat de woning omstreeks 1805 afgebroken werd en de ondergrond bij één van de andere erven op het Voorste Wissink werd gevoegd. Het is niet meer na te gaan, waar het huis heeft gestaan. ROELOFSHUIS A. JAN WISSINK, gehuwd 1679 12/10 met AALTJE TEN VAARWERK, dochter van Jan Dochter: AALTJE WISSINK, zie B. B. AALTJE WISSINK, gehuwd 1712 3/3 met ROELOF TEN KAAMSCHER op LAARVELD, weduwnaar van Berendje Völkerink (gehuwd 1696 7/6), weduwe van Gaaken Wilderink. Aaltje hertrouwde mei 1728 met JAN WISINK, zoon van Hendrik (zie Schansert). Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1686 13/7 Jan Wissink en Aaltje ten Vaarwerk verkopen hun halve erve Wissink voor I. 1200,— aan Geert Wissink en vrouw Jenneke (Boer Wissink). Zij hadden gekocht van de andere broers en zusters. Transportanten moeten jaarlijks op Martini 4% of I. 48,— aan de kopers voor pacht betalen. Zolang betaald wordt kan de bouwing niet opgezegd worden. 1698 27/6 Jan Jacobsen Wissink en vrouw Aaltje ten Vaarwerk zijn I. 400,— schuldig aan hun landsvrouwe Jenneke Wisssink weduwe Geert ten Hobbenschot wegens pachtachterstand en andere schulden. In margine: Wordt 28 november 1703 terugbetaald door de diaconie van Rekken. 1704 8/7 Jacob Wissink, zoon Jan Wissink en vrouw Aaltje ten Vaarwerk en dochter Jenneke Wissink en man Albert ter Helle nu Wissink genaamd verkopen hun erven, beide Wissink genaamd en door hen bewoond aan de diaconie van Rekken. Jacob Wissink pro se en als bloedmombar over Hendrik ten Vaarwerk, zoon van Berend en wijlen Aaltje Wissink en de kinderen van wijlen Gaaken Wissink en Jenneke Bartelink zegt geen recht meer te hebben aan het goed Wissink, door hem en zoon Jan gecedeerd. Volkstelling 1748: Jan Aaltjes Wissink, vrouw, vrouwenmoeder en meid. Naar Jan Wissink en Aaltje ten Vaarwerk kreeg de boerderij, vermoedelijk de oudste boerderij op het Voorste Wissink, de naam Aaltjes Janshuis en naar Roelof Laarveld de naam Roelofshuis. Erfopvolger werd een broer van Jan Wissink, de tweede man van Aaltje Wissink: C. GERRIT WISSINK, zoon van Hendrik, gehuwd 1749 16/2 met HENDRIKA TER MATE, dochter van Gerrit te Langelo (zie ook Schansert). Kinderen:
2123 1. JAN HENDRIK WISSINK, zie D 2. Jan Wissink, gedoopt 1750 12/10 3. Trientje Wissink, gedoopt 1752 11/5, overleden 1809 4/12 4. Janna Wissink, gedoopt 1754 7/2 Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1749 13/10 Jan Wissink Aartjes heeft geld van wijlen Esken Volmerink onder zich. 1752 13/11 Gecommiteerden van de marke Holthuizen en Eppenzolder panden Aaltjes Jans op Wissink wegens: 37,50 aangemakte grond. 1768 6/1 Gaaken en Harmen Wissink, broers, testeren ten gunste van elkaar. Erfgenamen de beide kinderen van Gerrit Wissink en wijlen Hendrika ter Mate, genaamd Jan Hendrik en Trientje. 1800 19/5 Jan Hendrik Wissink en zijn zuster Trientje hebben een legaat van I. 350,— tegoed van Aaltje ter Maat, weduwe van Waander Olthuis. D. JAN HENDRIK WISSINK, gedoopt 1749 2/5, gehuwd 1778 22/11 met HENDRIKA TEMMINK uit Brammelerbroek en hertrouwd 1792 15/7 met JANNA TER HOFSTEDE, dochter van Arend en Gezina Hollink. Kinderen uit het eerste huwelijk: 1. Hendrika Wissink, gedoopt 1780 15/9, overleden 1859 18/6, gehuwd 1808 22/7 met Herman Eijsink, landbouwer op Eijsink in Eppenzolder. 2. Roelof Wissink, gedoopt 1782 5/8 3. Aleida Wissink, gedoopt 1784 1/11, overleden 1846 11/2, gehuwd 1807 30/4 met Gerrit Geurds, landbouwer op Geurds in Stepelo. 4. Joanna Wissink, gedoopt 1789 7/3 Zoon uit het tweede huwelijk: 5. HENDRIKUS WISSINK, zie E Volkstelling 1795: J.H. Wissink, bouwman, 8 personen. Koopmansboek Ten Raa: 1788 Aaltjes Jans Jan Hendrik Wissink en vrouw Temminkdochter. 1789 Zuster Trijne 1793 Vrouw Janna ter Hofstede Koopmansboek Smits: 1809 Aaltjes Jan Hendrik Wissink en zijn dochter de jonge vrouw Eijsink 1812 Weduwe Aaltjes Jan Hendrik Wissink 1822 Zoon Hendrikus Wissink Archief notaris J.H. Jordaan: 1812 4/6 Roelof Wissink, bouwman in Eppenzolder, verkoopt aan Janna ter Hofstde, weduwe Jan Hendrik Wissinl, de gehele bouwerij van het plaatsje Wissink als door erfenis van wijlen vader verkregen, behalve de rogge op de Breeden einde en de Braak, een koe, een kist, zes stoelen en een bed. Prijs frs 1260,- (= I. 600,—) 1822 24/5 Janna ter Hofstede weduwe Jan Hendrik Wissink, landbouwerse in
2124 Eppenzolder cedeert aan haar meerderjarige zoon Hendrikus, bij haar inwonend, mobilia als verkregen van wijlen Roelof Wissink bij akte 4 juni 1812 1823 21/5 Janna ter Hofstede weduwe Jan Hendrik Wissink ontvangt van haar broer Jan ter Hofstede I. 400,— als haar zoon Hendrikus Wissink, landbouwer te Eppenzolder, toekwam. E. HENDRIKUS WISSINK, gedoopt 1793 19/7, overleden 1861 22/2, gehuwd, vermoedelijk te Hengelo met ALEIDA KNOEF, geboren te Hengelo ca 1787, overleden 1852 8/12 Archief notaris J.H. Jordaan: 1829 6/3 Hendrikus Wissink, landbouwer in Eppenzolder, testeert. Erfgenaam Aleida Knoef, bij hem inwonend. Na het overlijden van zijn vrouw vertrekt Hendrikus Wissink naar zijn zuster op Boer Eijsink. Erfopvolgers worden achtereenvolgens: F. JAN LEFERINK, geboren 1816 11/9, gehuwd met JANNA GEERTRUID TEN BRINKE, geboren te Eibergen 1812 9/3. Dit gezin vertrekt met 6 kinderen in de periode 1850/60. G. THEODORUS BRESSER, gedoopt Duimen 1790 15/9, gehuwd met ALEIDA TöPPINK, gedoopt Aalten 1798 15/2. Zij verlaten omstreeks 1865 Roelofshuis, samen met zoon, schoondochter en 3 kleinkinderen. H. JAN HENDRIK NIJLAND, geboren Ambt Delden 1832 16/12, overleden 1896 19/11, gehuwd met MARIA HAG, geboren Ambt Delden 1835 18/3, overleden 1896 12/6. Opvolger wordt zoon: I.
JOHANNES NIJLAND, geboren 1859 12/7, overleden 1928 18/1, gehuwd met HERMINA EIJSING, geboren 1850 9/9. Opvolger wordt zijn oomzeg-
J.
GERARDUS ANTONIUS NIJLAND, geboren Lonneker 1902 30/7, gehuwd 1930 12/7 met JOHANNA GERHARDINA BROEKHUIS. W.E. ten Asbroek t J.G.L. Overbeeke f (wordt vervolgd)
OPEN MONUMENTENDAG 1999 Op zaterdag 11 september vindt dit jaar de open monumentendag plaats. Het thema luidt: "monumentaal groen en natuur in de architectuur". Dit duidelijk groene thema benadrukt nog eens opnieuw dat monumenten niet op zichzelf staan, maar moeten worden gezien in relatie tot hun omgeving. Vandaar het streven naar het beschermen van dorps- en stadsgezichten, maar
2125 ook landhuizen in hun natuurlijke omgeving. Het thema voor 1999 heeft concreet betrekking op een groot aantal onderwerpen, zoals: - historische tuinen - vestingwerken en stadswallen - parken en beelden - boerenerven - boomgaarden en lanen - houtwallen - hofjes - natuur en architectuur. U begrijpt dat we in Haaksbergen voldoende aanknopingspunten voor dit thema kunnen vinden. We hopen u dan ook in samenwerking met de gemeente, het IVN, de Bomenstichting en Natuurmonumenten een aantrekkelijk programma te kunnen bieden. We doen ons best en voor suggesties houden wij ons graag aanbevolen. Jan Put en Clemens Wentink, Werkgroep Monumenten AANDACHT VOOR HET ERVE "MORSINKHOF" Met waardering voor de aandacht, die door de werkgroep Monumenten aan het erf Morsinkhof geschonken wordt, heb ik het artikel in Aold Hoksebarge 1998 nr. 4 gelezen. Toch moeten er enige kanttekeningen geplaatst worden bij de historische gegevens die in de tweede alinea genoemd worden.
Het erf Morsinkhof in 1998
Allereerst plaats ik vraagtekens bij de bewering dat dit erve del zou hebben uitgemaakt van het middeleeuwse erve de "Padbree". Graag zou ik de bron willen kennen waarop de anonieme schrijver van dit artikel deze bewering baseert. Hierbij dient niet afgegaan te worden op publicaties, zonder bronvermelding, maar van zuivere archiefbronnen. In de sporadisch voorkomende middeleeuwse bronnen, voornamelijk in het archief van de bisschoppen van Utrecht, komt
2126 geen enkel erf Padbree te Haaksbergen of Hones voor. Wel wordt in een akte uit 1557 van het rentambt der pastorie- en vicariegoederen in Twenthe gesproken van een erve "die Paetbreye" waar nu geen woonhuis op staat en dat in stukken verdeeld is, die ieder afzonderlijk verpacht zijn en gebruikt worden. Padbree is vanaf 1557 een veldnaam, die vervolgens vermeld wordt in het verpondingsregister van 1602 onder "Dat dorp Haxbergen, so under dem Honess gehoerich und gelegen" en wel als volgt: die achterste Padbrede, 2 schepel gesey; die middelste Padbrede, l mudde; die vorste Padbrede, 2 mudde gesey. De term mudde gesey is hier een oppervlaktemaat die dus de grootte van het desbetreffende stuk land aanduidt en de basis vormt voor de hoogte van de verpondingsaanslag. In hetzelfde register wordt onder "De buirschafft Hoenes...." aangetroffen: Marssinchof 6 3/4 mudde gesey. In het verpondingsregister van 1602 is dus sprake van drie delen Padbrede onder het dorp en het erve Marssinchoff onder de Hones in een en het zelfde register. Bij het bestuderen van middeleeuwse en latere bronnen kan een andere zienswijze worden ingenomen. Bekend is, zoals gesteld, dat her erve Morsinkhof even als de Smitterij pastoriegoederen waren die door de hervorming in handen kwam van de Nederduits Gereformeerde Kerk, de voorloper van de latere Nederlands Hervormde Kerk. Kennelijk is daar in het recente verleden (1967) een einde aan gekomen en vallen deze goederen nu onder de diaconie van deze kerk. Beide erven zijn gelegen op de Hones. Pastoriegoed wil zeggen dat de inkomsten uit dit erf ten goede kwam aan de pastorie en dus dienden als inkomsten van de pastoor, later de predikant. Van een rijkstractement kan eerst gesproken worden na het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden waarbij de geestelijkheid, van alle gezindten, sindsdien een toelage genoot van het Ministerie van Eredienst. Voorzover mij bekend is voor een tiental jaren hieraan een einde gekomen. De inkomsten uit pastoriegoederen en vicarien stammen uit de middeleeuwen en hebben zich in sommige plaatsen tot de huidige dag voortgezet. In het schattingsregister van Twente van 1475 vinden we onder Haaksbergen twee pastoriegoederen op de Hones: 1. Brocking, leget wuste in de vicarie, is twivel, 2s. 2. Luttike Noirding, Dirick Bolenbemer behort in die wedeme van der stede, 2s, pauper. Na 1499 komen we, tot nu toe, Brocking niet meer tegen. Het hoort hier onder de vicatie. Een vicaris is een onderpastoor. Het diende als inkomstenbron voor de vicaris. Luttike Noirding, "behort in die wedeme van der stede". Een weeme is een oude nederlandse benaming voor pastorie. De Smitterij is het vroegere erf Luttike Noirdink. Het vervolg van Luttike Noordink of Smitterij is in het rechterlijk archief en de archieven van de N.H. Kerk en het kadaster te volgen tot op de huidige dag. Anders is dit bij Brocking. Een aansluiting op het erf Morsinkhof is tot nu toe niet hard te maken, maar het is aannemelijk op basis van continuïteit als vicarie-pastoriegoed. Indien dit hard te maken is, is de be-
2127
wering dat het als erf uit de middeleeuwen stamt juist. Helaas zijn de 16e eeuwse archiefbronnen die ons hierover wijzer zouden kunnen maken onbekend of verloren gegaan. Volgens een aantekening in het trouwboek van Haaksbergen van 1727 is het erve Morsinkhof circa 3 weken na 12 januari van dat jaar afgebrand. 1727 12 januari ondertrouw: Jan Hachman soon van Barent Hachman in Hengevelde onder Delden en X getrouwt Geesken Meijerinck, dogter van Gerrit in Boeclo onder Haaxbergen. N.B. Deze moeten nogh betaalen, zijn getrouwt wanneer het huijs bij Morsinkhof in den brand raakte. Uit deze notering blijkt dat dit pand niet van voor het jaar 1727 is. Dit schitterende monument verdient een juiste historische benadering. Geraadpleegde Archieven: Staatsarchiv MunstenSchattingsregister van Twente in 1475; Gemeente Archief Deventer: Middeleeuw Archief; De schattingsregister van Twente in 1495 en 1499; Rijksarchief Overijssel: Archief der Staten; Verpondingsregister 1601 en 1602, Rentambt der pastorie- en vicariegoederen in Twenthe; Retroaccte Burgerlijke Stand; Trouwboek Haaksbergen. Geraadpleegde Publicaties: Historie der Kerken, Historie van Haaksbergen deel I en II, Veldnamenboek Haaksbergen Eric Ooink
DIJKSTRA PLASTICS BV Fabrikant van kunststof verpakkingsemmers en -potten
RD plastics
DIJKSTRA PLASTICS BV
Industriestraat 30-34 7482 EZ Haaksbergen, Holland Tel. 053-5723884 Fax 053-5727845
Dactylo Uitzendburo koploper in tijdelijk werk
De winnende opstelling voor kantoor en bedrijf.
HAAKSBERGEN Eibergsestraat 17 - 7481 HE Haaksbergen tel. 053 572 55 00
- fax 053 572 91 38
H A A K S B E R G E N
Tolstraat 35, 7482 DC Haaksbergen. Tel. 053 - 573 30 00. Fax 053 - 572 70 75. Internetadres www.leferink.nl
Reken op méér. Reken op Leferink.
2128
VOELBAAR VERTROUWEN
VCMLVO ® TOYOTA MAZDA RENAULT
Goorsestraat 122-124, tel.: 074 357 53 48 fax 074 357 56 46. AUTOBEDRIJF AKTIEF Gelegen aan rijksweg Haaksbergan-Goor Enschedesestraat 76, Haaksbergen AUTO DIEPEMAAT iel.: 053 572 26 75 Hengevelde tel.: 0547333941 OPEL HARTGERINK Haaksbergen tel.: 053 572 18 52 HUISKES 73, Haaksberg3n v.d. KUIL & SCHARENBORG Eibergsestraat tel.: 053 572 12 98 Veldmaterstraat71, Haaksbergen RIETMAN & ZN tel.: 053 572 16.12 Alsteedseweg 29 - Buurse. tel.: 053 569 62 6 Bovag lid. GARAGE DEN POSTEN Kruislaridstraat46, Haaksbergen RENAULT BLOO tel.: 053 574 08 00
Stofvrije garagevloerafwerking Wilt u uw garagevloer van een stofvrij en eenvoudig te reinigen naadloze laag voorzien, neem dan een Unipro EP 3000 vloercoating. Deze twee componenten epoxy vloerafwerking is eenvoudig zelf aan te brengen en in diverse kleuren leverbaar. Ook antislip.
©Unipro kleefstoffen en kunstharsvloeren
Unipro BV Industriestraat 15 7482 EW HAAKSBERGEN Telefoon 053 573 7300
ADVOCATENKANTOOR LEETERS Mr L.P.F.M.C. Leeters Mr A. van Zutphen advocaten en procureurs Spoorstraat 32 7481 HZ Haaksbergen Telefoon 053-572 57 57 Telefax 053-572 22 01
TKF: EEN KWALITEITSHUIS MET EEN KABELPROGRAMMA VOOR ELKE DENKBARE TOEPASSING
Ook wij creëren graag mooie zaken voor u
De Twentsche Kabelfabriek is producent van een totaa^akket aan kwaliteitskabels voor elke denkbare toepassing. Ruime aandacht voor investeringen in vakbekwame medewerkers en hypermoderne produktietechnologieën, een kwaliteitsaanpak volgens NEN-ISO 900t en vele kabels geleverd met KEMAKEUR, geven blijk van de hoge kwaliteit. Een flexibele organisatievorm waarborgt een snelle en punctuele levering. Voor de klantenkring vormt TKF sinds jaar en dag een constante factor waarop gebouwd kan worden.
TKF: DAAR KOM JE 'T VERST MEE B.V. TWENTSCHE KABELFABRIEK, Spinnerstraat 15, Postbus 6, 7480 M Haaksbergen. Telefoon (053) 573 22 55, Telefax (053) 573 21 84.
Rabobank
Rabobank Haaksbergen
ELEKTROTECHNISCHE VERDEELSYSTEMEN EN COMPONENTEN
ODINK&KOENDERINKB.V. taait t de weg voor energie
" r
,
«r;
S::;
•
