Dit werk werd gepubliceerd met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ter gelegenheid van zijn twintigjarige bestaan.
Het Brussels Mengelwerk: een patchwork, een mozaïek, dat in ruim 400 stukjes het nuttige met het aangename verbindt. Geen lange betogen, geen analyses, maar korte verhalen, anekdotes, fragmenten, samenvattingen, voorbeelden… De onderwerpen worden soms lichtvoetig en altijd met een minimum aan woorden behandeld. Humor en paradoxen zijn immers ingebakken in de Brusselse cultuur. De aloude stelregel luidt dan ook: “In Brussel heeft niemand in zijn eentje ooit gelijk”. Het werk dat u net ter hand hebt genomen, is niet alleen een kleine draagbare encyclopedie. Het is ook een heel onverwachte maar wellicht uiterst doeltreffende manier om te doorgronden wat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nu juist zo speciaal maakt. Dat gewest is tegelijk ook een stad, negentien gemeenten (die zelf steden zijn), de hoofdstad van de Belgische Staat en die van Europa.
Petite encyclopédie portative, l’ouvrage que vous venez de prendre en main représente la manière la plus inattendue et probablement la plus efficace de comprendre ce que la Région de BruxellesCapitale a de si particulier, elle qui est aussi une ville, dix-neuf communes (qui sont elles-mêmes des villes), la capitale de l’État belge et la capitale de l’Europe. Pas de longs discours, pas d’analyses, mais de brèves histoires, des anecdotes, des fragments, des résumés, des exemples… Si les thèmes abordés le sont parfois avec légèreté et toujours en peu de mots, c’est peut-être parce que l’humour et les paradoxes font partie de la culture bruxelloise, fondée sur une règle qui ne date pas d’hier : « À Bruxelles, personne n’a jamais raison tout seul. » Les Miscellanées bruxelloises : un patchwork, une mosaïque, plus de 400 articles pour s’instruire en s’amusant.
Cet ouvrage est publié avec le soutien de la Région de Bruxelles-Capitale à l’occasion du vingtième anniversaire de sa création.
De reeks ‘Escales des lettres’ staat onder leiding van Francis Dannemark en Jean-Yves Reuzeau, bijgestaan door Hélène Hiessler en Jean-François Caro Ze wordt gepubliceerd in samenwerking met de vereniging Escales des lettres (Brussel) en wordt gesteund door de Communauté française Wallonie-Bruxelles (Promotion des lettres)
www.francisdannemark.be http://escalesdeslettres.hautetfort.com/ www.castorastral.com
Het Brussels Mengelwerk kwam tot stand met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van zijn stichting op 12 januari 1989. Het boek wordt opgedragen aan Charles Picqué, die steeds, meer dan wie ook, in de toekomst van dat grondgebied heeft geloofd. Het is ook een territorium waar je, volgens Roel Jacobs, in je eentje nooit gelijk kan halen.
COLOFON Dit werk, samengesteld door Francis Dannemark voor de vereniging Escales des lettres en de uitgeverij Le Castor Astral, genoot de raadgevingen van Roel Jacobs voor alle historische gegevens. Het werk werd voorbereid, opgesteld, besproken, aangevuld, herlezen, bijgestuurd en verbeterd door Roel Jacobs, Jean-Baptiste Baronian, Frank De Crits, Geert van Istendael, Daniel Fano, Francis Dannemark, Hélène Hiessler, Jean-François Caro,Virginie Pourchet, Marie Segura en Jacques De Decker, met de welwillende en opmerkzame raadgevingen van Pierre Dejemeppe, Sophie Goeminne en Anne-Françoise Hustin. De grafische vormgeving werd verzorgd door Delights. De foto’s werden genomen door Anthony Berthaud (door de ramen van een hele reeks trams en bussen van de MIVB). De Nederlandse vertaling is van de hand van Frans Denissen. Voor de eindredactie zorgden Irene Smets, Dirk Vandemeulebroecke en Gisèle van Dongen. De boekhouding werd gedaan door Jacqueline Rombaux. Hond Nelson heeft (liefdevol) de wacht opgetrokken. Het drukken werd uitgevoerd door Chauveheid in Stavelot. De verspreiding en verdeling gebeuren door Volumen. Dankzij Gérard Berréby, directeur van de Éditions Allia, werd het genre van het mengelwerk in de Franstalige wereld nieuw leven ingeblazen.
© Le Castor Astral, 2009 BP 11 – 33038 Bordeaux Cedex (F) ISBN 978-2-85920-784-7
Hartelijk dank aan Vincent De Troy, Sabrina Bodarwé, Diane Vanthemsche, Isabelle Lambert, Marie-Pierre Pochet et Paul Buekenhout, en ook aan Astrid Romain en Sabine Rousseau (BISA).
‘Zoals altijd blijft het belangrijkste nog te zeggen; ongetwijfeld zullen anderen komen, die het evenmin zullen zeggen.’ Marcel HAVRENNE
‘Graag een beetje van alles.’ Jef BOSSEMAN
C’était au temps où… C’était au temps où Bruxelles rêvait (Brussel was toen nog een dromende stad). Dit zijn de eerste woorden uit een van de bekendste liedjes van Jacques Brel. Het heet simpelweg Bruxelles en dateert van 1962. Er bestaat echter nog een ander liedje met dezelfde titel, dat ouder is en veel minder bekend. Het werd uitgegeven in 1953 en geschreven toen Jacques Brel nog op school ging in het Institut Saint-Louis aan de Kruidtuinlaan, zoals blijkt uit de tweede strofe:
‘Je hebt die verbinding als een kanaal Dat ondersteboven werd gegraven Geen alledaags nieuwtje Je hebt de Kruidtuin Die de spot drijft Met de jongens van Saint-Louis Die in de regen Op de meisjes van hun dromen wachten Voor de vuurtoren van de Bon Marché Die almaar blijft draaien En draaien en draaien. Gulle rondjes kriek-lambiek En glazen geuze Uit brouwketels Van bij ons.’
Het Brusselse gemiddelde De gemiddelde Brusselaar, man of vrouw, is 1,69 m groot en weegt 68,8 kg. De gemiddelde Brusselse vrouw is 39 jaar oud en heet Marie of Maria of Anne.
De gemiddelde Brusselse man is 36 jaar oud en heet Jean of Mohammed of Michel.
9
Eer aan de dames
Toen Brussel nog kant kloste
De uitstraling van Keizer Karel heeft de sleutelrol van zijn entourage tijdens zijn bewind grotendeels aan het oog onttrokken. Het zijn de vrouwen die in die periode de continuïteit van de macht in Brussel verzekerden: vóór Karels troonsbestijging was dat zijn tante Margaretha van Savoye, tijdens zijn bewind zijn zuster Maria van Hongarije, en na zijn troonsafstand zijn bastaarddochter Margaretha van Parma. Filips II, zoon en opvolger van Keizer Karel, handelde niet anders toen hij in 1558, tijdens een van de meest bewogen periodes uit onze geschiedenis, de politieke leiding over Brussel toevertrouwde aan zijn halfzuster Margaretha.
Omstreeks 1750 verschafte de kantnijverheid in Brussel werk aan 200 handelaars en 10 000 arbeidsters. De neergang van deze industrie begon omstreeks 1850 en raakte in een stroomversnelling in het begin van de 20e eeuw. Door de imitaties in machinekant en de veranderde mode is het kantwerk vandaag meer een folkloristisch en toeristisch dan een industrieel verschijnsel. De Brusselse kantwerksters hadden de reputatie de beste van het land te zijn. De laatste die nog met de echte Brusselse steek werkte, Renilde Rossels, woonde in Etterbeek tot haar overlijden in 1973.
Robbertje vechten? De marsupilami neemt de tram Drie jonge stripauteurs, Will, Morris en Franquin, nemen op een dag de tram van Brussel naar Waterloo. De kaartjesknipper heeft het ontzettend druk: bij elke halte moet hij de deuren openen en sluiten, geld ontvangen, het vertreksein geven. De drie vrienden beelden zich geamuseerd in hoe een lange staart zijn taak zou kunnen verlichten. Franquin concretiseert het idee enkele jaren later, in 1952, wanneer hij in Robbedoes en de erfgenamen de marsupilami laat opdraven. Het is niet erg waarschijnlijk dat diezelfde Franquin zijn inspiratie voor de geniale Guust Flater ook bij die kaartjesknipper heeft gevonden.
Internationaal Brussel Brussel telt: - 285 permanente vertegenwoordigingen - 1400 internationale niet-gouvernementele organisaties - 4000 personeelsleden van de NAVO - ongeveer 40 000 personeelsleden van de Europese Unie - tussen 60 000 en 70 000 internationale vergaderingen per jaar. De stad heeft, samen met Washington, het grootste aantal perscorrespondenten en verwelkomt, na Parijs en Wenen, de meeste internationale bijeenkomsten.
10
Jean-Claude Van Damme (wiens echte naam Jean-Claude Van Varenberg is) wordt op 18 oktober 1960 in Sint-Agatha-Berchem geboren. Hij studeert eerst klassieke dans en muziek (hij speelt trombone), om dan over te schakelen op karate en bodybuilding. Hij ontmoet Jackie Chan in HongKong, opent een fitnesszaal in Brussel en trekt in 1982 naar de Verenigde Staten. Zes jaar later wordt hij dankzij films zoals Bloodsport en No Retreat, No Surrender een topster van de knokfilm. Voor Francis Dannemark is hij zowat de meest pertinente Brusselse filosoof van de afgelopen vijftig jaar, die enkel zijn gelijke vindt in Louis Scutenaire en Groucho Marx (die geen Brusselaar was, maar die eretitel wel zou hebben verdiend).
De Grote Markt: een beetje van alles Het bombardement van 1695 en de uitslaande brand die erop volgde, vernietigden het centrum van Brussel. Landvoogd Maximiliaan-Emmanuel II van Beieren wilde gebruik maken van de wederopbouw om de Grote Markt te moderniseren maar hij botste op het conservatisme van de patriciërs en de ambachtsgilden. Uiteindelijk kreeg geen van beide partijen de overhand. Het Huis der Hertogen van Brabant, waarvan de gevel in feite zeven huizen verbergt, staat dus pal tegenover de gildehuizen, die enkel het overladen karakter van hun versieringen gemeen hebben. Uitgerekend dit gebrek aan eenheid maakt de Grote Markt zo origineel: het plein is een perfecte synthese van de strijd tussen oude en nieuwe stadsarchitectuur aan de vooravond van de 18e eeuw. In dat opzicht is het uniek in Europa.
11
Marius, Fanny, César en de familie Beulemans
Bazaars
‘Omstreeks 1925 voelde ik me in Parijs als een banneling. Ik kwam tot het besef dat ik van Marseille hield en dat ik die vriendschap met een toneelstuk over Marseille wilde vieren. Vrienden en mensen die het konden weten, brachten mij op andere gedachten: ze zeiden dat een streekgebonden werk, met personages die zulke rare klanken uitstootten, buiten de Bouchesdu-Rhône zeker en vast nooit zou worden begrepen en dat het zelfs in Marseille als amateuristisch zou worden afgedaan. Dat alles leek mij wel steek te houden en ik zag van mijn project af, tot ik in 1926 een opvoering van Le Mariage de Mademoiselle Beulemans (Het huwelijk van juffrouw Beulemans) bijwoonde. Dat meesterwerk was al zestien jaar oud en kon op een wereldwijd succes bogen. Die avond begreep ik dat een eerlijk en authentiek lokaal werk soms toch een plaats in het literaire erfgoed van een land kon innemen en over de hele wereld in de smaak kon vallen. Ik probeerde dus voor Marseille te doen wat Fonson en Wicheler voor Brussel hadden gedaan.’ Marcel Pagnol (1960)
De bazaars, de prestigieuze voorlopers van de supermarkten, ontstonden in de tweede helft van de 19e eeuw. De burgerlijke clientèle was verzot op hun luxueuze aanbod. Je kon er eten, je kon je er vertonen… De Bon Marché in de Nieuwstraat was in 1845 nog een bescheiden winkel maar groeide in 1860 uit tot het eerste Brusselse warenhuis. Dan volgden de winkelketen van Delhaize in 1871, de Grands Magasins de la Bourse in 1872 en, eveneens in de Nieuwstraat, de Innovation in 1897. De Grand Bazar (nadien Galeries Anspach) opende zijn deuren in de Anspachlaan in 1898. Voor de eerste supermarkt moest je in 1957 op het Flageyplein zijn.
Hofleveranciers ‘Het is opmerkelijk hoe alle winkels in Brussel hetzelfde opschrift voeren. De ene: laarzenmaker-hofleverancier; de andere: graanhandelaarhofleverancier; of nog: luciferverkoper-hofleverancier. Het houdt maar niet op en het gaat steevast om beroepen of ambachten die helemaal niets met het Hof te maken lijken te hebben.’ Théophile Gautier, Un tour en Belgique (Een rondgang in België) (1845)
Het kaatsspel in Brussel In kranten uit de 16e eeuw wordt voor het eerst melding gemaakt van de ontwikkeling van het kaatsspel in Brussel. Er is onder meer sprake van verordeningen die het spel verbieden op kerkpleinen wegens de nabijheid van kerkhoven. In 1588 legde de prins van Parma een open kaatsbaan aan bij het paleis, op een terrein van de proosdij van Coudenberg. In de 18e eeuw werden grote kaatswedstrijden met rackets georganiseerd op de Zavel. Die werden echter, tot groot ongenoegen van inwoners en handelaars, al snel verboden wegens de vele ongevallen op de openbare weg. Uiteindelijk kwamen deze sportevenementen in 1858 op het Vossenplein terecht, dat daarom in het Frans de naam place du Jeu de Balle kreeg. De Nederlandse naam Vossenplein verwijst naar het industriële verleden, want het plein ligt op de plaats van de Vossenfabriek. Die had één jaar na haar oprichting een locomotief geproduceerd die sneller reed dan die van Stephenson, maar moest de deuren sluiten wegens de Waalse concurrentie van Cockerill en Warocqué.
Om van te snoepen De beroemde ‘praline’ werd uitgevonden door een Zwitser, die Charles Neuhaus heette en zich in 1857 als chocoladefabrikant in de SintHubertusgalerijen vestigde. In 1883 creëerde hij bovendien het merk Côte d’Or, naar de naam van het gebied waar een deel van de cacaobonen werd geoogst: het huidige Ghana. In 1898 werd het bedrijf door de heer en mevrouw Léopold Bieswal gekocht voor hun zoon Joseph. In 1899 begon een vruchtbare samenwerking tussen de firma Joseph Bieswal en de nv Lambert Michiels.
12
De onmogelijke liefde van Charlotte Brontë In 1842 komt Charlotte Brontë naar Brussel om er Engelse les te geven op de kostschool van meneer Héger. Ze raakt tot over haar oren verliefd op de man, een hopeloze liefde, meneer Héger is al getrouwd. Die moeilijke episode uit haar leven verwerkt ze in twee romans, The Professor en Villette. Als ze over de Brabantse jongeren schrijft, neemt ze tamelijk harde woorden in de mond: ‘Ze waren saai, maar ze waren ook ongelooflijk koppig, zwaar als lood en, als lood, heel moeilijk te bewegen.’
13
Brood van de Gracht
De matroos en de burgemeester
In de 14e eeuw vestigde een gemeenschap van derdeordelingen van SintFranciscus zich aan de Wolvengracht (ten oosten van de Zenne). Deze oude walgracht wordt in de volksmond de Gracht of Grecht genoemd. Een legende vertelt dat een van de broeders op een dag stokbroden had gebakken waaraan hij grove suiker toegevoegd had. Dat gesuikerde stokbrood stond vanaf toen op feestdagen in het klooster op het menu. In werkelijkheid is het waarschijnlijk een bakker uit de buurt die een tweede bakbeurt met suiker heeft uitgevonden. Zijn brood werd bruut van de Grecht gedoopt, wat later in het Frans vervormd werd tot pain à la grecque. Nederlandstaligen hebben het, gek genoeg, soms over ‘Grieks brood’!
De Poolse zeeman Conrad schreef niet alleen onvergetelijke romans in het Engels, hij koesterde een meer dan gewone belangstelling voor een verblindend mooie vrouw uit Brussel, Marguerite Gachet. Zij was veel ouder dan hij en getrouwd met een Poolse edelman. Na het overlijden van haar echtgenoot begon Conrad een intieme briefwisseling met haar die dertig jaar zou duren. Joseph Conrad had echter een rivaal die al jaren smoorverliefd was op de mooie Marguerite: Karel Buls, burgemeester van Brussel. Die liefde heeft Marguerite nooit beantwoord.
Oudergem en Watermaal-Bosvoorde: een drie-eenheid De gehuchten Oudergem en Bosvoorde ontstonden respectievelijk in de 11e en de 12e eeuw op het grondgebied van Watermaal. De twee dorpen waren te klein om onafhankelijk te kunnen worden. Oudergem genoot bekendheid door het klooster Hertoginnendal en de priorij Rood Klooster. Bosvoorde ontleende zijn rijkdom aan de nabijheid van het woud. De drie eenheden leefden samen tot in 1795, toen de revolutie tot een reorganisatie van de lokale overheid leidde. Watermaal en Bosvoorde werden twee afzonderlijke gemeenten, die zestien jaar later opnieuw fusioneerden.Toen won Oudergem op zijn beurt aan belang dankzij de industrie en de aanwezigheid van belangrijke families. De gemeente werd in 1862 onafhankelijk.
Emile Vandervelde, de ‘patron’ van het Belgische socialisme De Elsenaar Vandervelde (1866-1938) kwam uit een gegoede burgerfamilie en zette zijn eerste stappen in de politiek bij de liberale Jonge Wacht. Tijdens zijn studies aan de ULB evolueerde hij onder de invloed van vooruitstrevende professoren naar een strijdbaar socialisme. Hij leverde een belangrijke bijdrage aan het Charter van Quaregnon, dat lange tijd de officiële doctrine van de Belgische socialisten was. Vanaf 1894 werd Vandervelde een van de boegbeelden van de Werkliedenpartij. Toen de Tweede Internationale in 1900 een permanent bureau opende in Brussel, werd hij er de voorzitter van. Hij streed vooral voor de invoering van het algemeen stemrecht. Naar aloude Belgische gewoonte laveerde hij steeds tussen uitgesproken standpunten en verregaande compromissen.
14
De amman In de 12e eeuw wordt de burggraaf, de plaatselijke vertegenwoordiger van de hertog, die belastingen heft op het brouwen van bier, het slachten van vee en het bakken van brood, geleidelijk verdrongen door de amman. Zijn titel is afgeleid van ‘ambtman’ (waarin men de latere ‘ambtenaar’ kan herkennen). Zo ontstaat de ammanie Brussel. De amman waakt over de hertogelijke belangen op juridisch, politiek, militair, administratief en financieel vlak. Hij verzekert dus de openbare orde en zit de schepenbanken voor.
Enkele afkortingen in het BHG ATO: Agenschap voor Territoriale Ontwikkeling BBP: Bijzonder Bestemmingsplan BGHM: Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij BHG: Brussels Hoofdstedelijk Gewest BITC: Brussels International Tourism and Congress DMBSH: Dienst voor Maatschappelijke Begeleiding van Sociale Huurders GBP: Gewestelijk Bestemmingsplan GIMB: Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Brussel GOMB: Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest GewOP: Gewestelijk Ontwikkelingsplan PIO: Plan voor de Internationale Ontwikkeling MIVB: Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel
15
De harmonica van de baron
Voetbaltovenaar
Brussels jazzman Thielemans, bijgenaamd Toots met verwijzing naar de muzikanten Toots Mondello en Toots Camarata omdat zijn echte voornaam, Jean, niet swingend genoeg werd gevonden, is de onbetwistbare topfiguur van de mondharmonica. Tijdens de bezetting raakte hij aan de jazz verslaafd en ruilde in 1952 Brussel voor de Verenigde Staten. Hij sleepte er als fluitend gitarist en harmonicasolist zijn eerste contracten in de wacht. In de Hoogstraat speelde hij in het café van zijn ouders de ‘Internationale’ op de accordeon; aan de andere kant van de oceaan musiceerde hij met de allergrootsten: Charlie Parker, Ella Fitzgerald, Bill Evans, Paul Simon, Oscar Peterson, Frank Sinatra, Ray Charles… Zijn ‘Bluesette’ uit 1962 werd een standard en leverde hem internationale roem op. En in Brussel opent jazz alle deuren: Koning Albert II verleende hem zelfs de titel van baron.
Raymond Goethals, bijgenaamd ‘de tovenaar’ of ‘Raymond la Science’, berucht om zijn vrijmoedige uitspraken, was de meest succesvolle Belgische voetbaltrainer. Van 1966 tot 1976 was hij bondscoach van de Rode Duivels en daarna ging hij over naar RSC Anderlecht, dat met hem in 1978 de Beker der Bekerwinnaars veroverde. Vervolgens coachte hij onder andere Bordeaux, Saõ Paulo FC en Standard Luik. vervolgens ging Goethals naar Olympique de Marseille, dat in 1993 de Champions League won. In 1991 werd hem de ‘Gouden Bank’ toegekend, een onderscheiding voor de beste Europese trainer. Hij werd de inspecteur Columbo van het voetbal, maar bleef toch een echte Brusselse ket tot aan zijn dood in 2004.
Iemand de mouw vegen Enkele filmfestivals - CinéChine: festival van de Chinese film (januari) - Festival van de homo- en lesbische film van Brussel (januari) - ANIMA: festival van de teken- en animatiefilm (januari-februari) - Festival Offscreen: ongewone films en buitenbeentjes (februari-maart) - BIFF: Brussels International Festival of Fantastic Film (april) - Festival van de Kortfilm (april-mei) - Festival Pink Screen (mei) - Festival Écran Total (juni-september) - Festival van Brussel van de Europese Film (juli-augustus) - PleinOPENair (augustus-september) - Biënnale van de Italiaanse Film (september) - Vrijheidsfestival (oktober-november) - Internationaal Festival van Brussel van de Archeologische Film (november) - Internationaal Festival van de Onafhankelijke Film (november) - Festival van de Middellandse-Zeefilm (november-december)
16
Een legende uit het interbellum vertelt dat wie over de arm van het beeld van ‘t Serclaes strijkt, zeker naar Brussel zal terugkeren of een wens zal zien uitkomen. Het is ironisch dat deze legende meer bijdraagt tot de internationale roem van ‘t Serclaes dan zijn status van held die de stad in 1356 heeft bevrijd. Hij was toen schepen en klom ’s nachts heimelijk over de walmuur achteraan in zijn eigen tuin om de Vlaamse bezettingstroepen te verjagen. Tweeëndertig jaar later leidde hij het verzet tegen Sweder van Abcoude, heer van Gaasbeek, die een oogje had laten vallen op het gebied rond Brussel. Hij werd door handlangers van Abcoude overvallen en met afgesneden voet en tong achtergelaten. In het huis De Ster bezweek hij aan zijn verwondingen.
Antoine Wiertz, kingsize schilder Antoine Wiertz was halfweg de 19e eeuw de grote lieveling van de Belgische politici. Hij werd toegejuicht als ‘de nieuwe Rubens’. Eerst waagde hij zijn kans in Parijs maar daar werd hij nogal koel onthaald, wat hem inspireerde om de tekst ‘Brussel hoofdstad, Parijs provincie’ te schrijven. Die ervaring tastte echter allesbehalve zijn geloof in zijn eigen talent aan, en evenmin zijn voorliefde voor het buitenmaatse. Hij stelde voor zijn werken aan het Rijk te schenken in ruil voor een atelier dat zijn kolossale doeken zou kunnen bevatten. Door toedoen van minister Rogier kreeg hij zijn zin. Na de dood van de kunstenaar werd zijn atelier in de Vautierstraat ingericht als museum, wat het vandaag nog steeds is.
17
De onvermoeibare Creuz
Het teken van Edgar
Hij was de meest flamboyante van alle decorateurs. Hij was ook schilder, karikaturist bij Pourquoi Pas? en afficheontwerper. Zijn memoires tonen aan dat hij met de pen eveneens aardig overweg kon. Tijdens de laatste twintig jaar van zijn leven ontwikkelde hij een zeer bijzondere passie: hij wilde in Brussel een theatertempel stichten. De ideale plek had hij al gevonden: het moest en zou het Bellonehuis worden, met zijn prachtige voorgevel die op een achterplaats van de Vlaamsesteenweg verscholen lag. Hij bestookte hardnekkig overheden, politici en autoriteiten van allerlei soort. Hij schoot er zijn gezondheid bij in, maar… haalde zijn slag thuis. Het Maison du Spectacle hebben we vandaag aan de onvermoeibare Serge Creuz te danken.
De mythische thriller Het gele teken speelt zich in Londen af. De auteur van de Blake en Mortimer-reeks ging hiervoor in de Britse hoofdstad aantekeningen maken, maar hij vergat de Limehouse Docks, waar een sleutelmoment van het verhaal plaatsvindt, te fotograferen. In 1954, toen hij aan het stripverhaal werkte, gebruikte Edgar P. Jacobs dan maar een vervangend decor: de rivierhaven van Brussel. Conan Doyle zou de sfeer van het album wel geapprecieerd hebben, maar in feite is het door en door Brussels, al was het maar vanwege de figuur van inspecteur Kendall, die als twee druppels water op Jacobs’ vader lijkt. Die was… politieagent in hartje Brussel!
Louiza en de burgerij In 1852 kregen Jourdan en De Joncker het licht op groen voor de aanleg van een brede laan die de Louiza-flessenhals met het Zoniënwoud moest verbinden. De gemeenteraad van Elsene, waarin de brouwers van het HeiligKruisplein (het huidige Flageyplein) zitting hadden, verzette zich echter tegen deze plannen uit vrees dat de burgerij liever over de nieuwe laan zou wandelen dan door het dorpscentrum, waar zij hun terrasjes hadden. In een eerste fase mislukte het project. Nadien nam Brussel de fakkel over en ‘annexeerde’ in 1864 een strook grondgebied, waarop de Louizalaan werd aangelegd.Van dan af werd de gemeente Elsene in tweeën gesneden.
Het eerste kostuum van Manneken Pis De schutterijen waren oorspronkelijk stadsmilities die uitgroeiden tot schuttersgilden voor de elite. Vanaf de 12e eeuw organiseerden zij grote feestelijkheden: de ‘papegaaischietingen’. De winnaar werd gekroond tot koning van het gilde. Bijna alle vorsten en landvoogden die in Brussel resideerden, namen aan de wedstrijd deel… en wonnen hem ook. Op 1 mei 1698 mikte landvoogd Maximiliaan van Beieren raak op het feest van de haakschutters. Om zijn overwinning te vieren, schonk hij nieuwe uniformen (uiteraard in Beiers blauw) aan alle leden van de gilde, aan hun patroonheilige Sint-Christoffel… en aan Manneken Pis. Dat was, voor zover bekend, het eerste kostuum van het Manneke en het begin van een grote folkloretraditie.
18
Hugo Claus trouwt In 1955 trouwde Hugo Claus met de filmactrice Elly Overzier, een verblindende asymmetrische schoonheid, dochter van een in Oostende verblijvende Nederlandse reder. Het feest vond plaats in Het Goudblommeke van Papier, een beroemd Brussels café. Kastelein was toen nog de legendarische Geert van Bruaene. De geestige Elly drukte de surrealistische lofzangen op haar man de kop in met de woorden: ‘Assez de méchancetés!’ (Genoeg hatelijke opmerkingen)
Niet zó Vlaams, die Primitieven In de 15e eeuw vestigde de Doornikse schilder Roger de La Pasture zich in Brussel. Hij besloot – heel normaal toen – zijn naam in de plaatselijke taal te vertalen als Rogier van der Weyden. Zijn leerling en medewerker Hans Memling, die uit de streek van Mainz afkomstig was, verliet hem en ging zich in Brugge vestigen, waar zijn portretten bij een clientèle van Italiaanse bankiers fel in de smaak vielen. Doorgaans worden de schilders uit deze periode omschreven als de Vlaamse Primitieven. Weinigen weten dat zij deze naam oorspronkelijk gekregen hebben van de Italianen, die daarmee alle inwoners van de Zuidelijke Nederlanden aanduidden. Een Waal leidt in Brussel een Duitser op die daarna in Brugge portretten van Italianen gaat schilderen – als dit geen Europese culturele ruimte avant la lettre was…
19
Brusselse compromis (1)............................................101 Brusselse compromis (2)............................................101 Brusselse gemiddelde (Het).......................................... 9 Brusselse munitie (De)..............................................107 Brusselse Nobelprijswinnaars (De)............................113 Brusselse Sonate van Mozart (De).............................. 83 Brusselse tijdschriften................................................. 59 Brusselse wafels.......................................................... 94 Buenaventura............................................................. 71 Burgemeesters (De)..................................................100 Buurtwinkeltjes en warenhuizen................................ 91 C’était au temps où….................................................. 9 Café Kompas............................................................. 44 Centen van het Gewest (De)...................................... 96 Charles, Karel & Charel............................................. 68 Choesels met madera................................................106 Conscience en het Wiertzmuseum............................. 52 Crimineel adres......................................................... 93 Daglawaai.................................................................124 Dat grauwe ding........................................................ 77 De ene zijn God is die van de andere niet.................118 De Paepe................................................................... 99 Deutsche Literarische ‘Kriegskolonie’......................... 97 Devote vogels............................................................ 47 Dichterlijke wandelingen..........................................106 Dichter-voetballer...................................................... 47 Dikkenek in de 15e eeuw.........................................109 Dolle Mol.................................................................. 60 Dood van Puccini (De).............................................. 63 Dos Passos................................................................. 84 Drie broers................................................................ 82 Drukke pers..............................................................128 Duistere steegjes.......................................................130 Dure handel..............................................................110 Dürer.......................................................................105 Dwergwerpen............................................................ 98 Echten brol (Den)...................................................... 50 Ecologische voetafdruk.............................................. 86 Een ‘taifoen’ over de Louizalaan................................. 88 Een beeldhouwer aan de Beurs.................................132 Een Byron-ijsje.......................................................... 24 Een Engelse heldin.................................................... 97 Een geneesheer in de buurt?...................................... 92 Een gevestigde waarde..............................................125 Een gewaarschuwd man............................................. 38 Een kleine Caruso....................................................117 Een motto voor het BHG.........................................139 Een muis in een bos..................................................136 Een multifunctioneel kerkgebouw............................110 Een papierberg.......................................................... 85 Een populaire Brusselse kat........................................ 22 Een scout in Sint-Alena............................................. 27 Een stad zonder water................................................ 63 Een tendentieuze legende.......................................... 99 Een verstikkend nest.................................................132 Een zakkenroller in de Munt..................................... 40 Eer aan de dames....................................................... 10 Eerste kostuum van Manneken Pis (Het).................... 18 Egmont volgens Anspach........................................... 31 Egmont volgens Buls................................................. 31 Egmont volgens de Brouckère................................... 30 Einde van de lampions (Het)...................................... 67 Eindelijk vervoer op sporen?...................................... 70 Eindeloze verhaal van Thurn und Taxis...................... 32 Emile Vandervelde...................................................... 14 Enkele filmfestivals..................................................... 16 Ethisch verantwoorde literatuur................................. 40 Ettekeis & Co............................................................ 65 Europa in Brussel......................................................131 Europaliafestival......................................................... 55 Europese instellingen................................................. 38 Excentrieke zone....................................................... 88 Expo 58 in cijfers....................................................... 87 Far West in Brussel..................................................... 28 Fashion...................................................................... 21
Inhoudsopgave
Colofon....................................................................... 5 3650 ton per jaar......................................................122 75 000 zielen en meer................................................ 64 Aardbevingen............................................................ 43 Abbey Road in Elsene............................................... 62 Abdij van Vorst (De)................................................... 93 Afkortingen in het BHG............................................ 15 Afmetingen van het Atomium (De)...........................133 Afspraak bij de uitgang van de opera.......................... 27 Afstand in vogelvlucht..............................................140 Aleidis van Schaarbeek..............................................132 Alles is normaal......................................................... 64 Alternatief Brussel.....................................................138 Altijd jonger.............................................................. 30 Amman (De)............................................................. 15 Anne Teresa............................................................... 68 Anspach vs Bochart................................................... 70 Antimodellen van Pieter Bruegel (De)......................116 Antoine Wiertz, kingsize schilder............................... 17 Apocalyps in Brussel (De).........................................116 Asperges, andijvie, druiven........................................120 Bacchus bij de heiligen.............................................. 88 Badtijd......................................................................138 Balkonsyndroom (Het).............................................. 66 Banket van Les Misérables (Het).................................. 25 Bazaars...................................................................... 13 Bedreiging van de ‘ijzeren weg’ (De).......................... 45 Béjart op café...........................................................129 Belgacom.................................................................. 66 België in een station.................................................118 Beliris........................................................................ 23 Beroemde gasten......................................................130 Besme en de omgekeerde vijfhoek............................. 38 Bevolkingsdichtheid..................................................121 Bewegen maar!.......................................................... 56 Bijzondere postcodes................................................113 Binnenlandse grenzen...............................................138 Biodiversiteit............................................................. 25 Blauwe guiten............................................................ 31 Blijf van de duiven af!................................................ 83 Bloeiende kerkhof van Ukkel (Het)..........................117 Bloodsport................................................................. 58 Bob Fish...................................................................104 Bolwerk of laan?.......................................................108 Borneo...................................................................... 67 Brains & Birds........................................................... 61 Broek-zele................................................................. 90 Bronzen bataljon (Het) ............................................120 Brood van de Gracht................................................. 14 Bruggen en wegen....................................................133 Brukselles’ of ‘Brusselles’?..........................................124 Brüsel........................................................................ 97 Brussel deze Week...................................................... 73 Brussel in de film....................................................... 87 Brussel in een handpalm...........................................116 Brussel op het net...................................................... 98 Brussel S, L en XL..................................................... 22 Brussel tussen Antwerpen en Charleroi.....................115 Brussel, een groene stad............................................128 Brussel, Luxemburg, Straatsburg................................113 Brusselaars van de vorige eeuw (De).......................... 95 Brusselaars van het jaar (De)....................................... 42 Brussels Rock City.................................................... 85
142
Fiat lux...................................................................... 49 Filmmuseum.............................................................. 69 Fluitend aan het werk................................................ 70 Folkloristische en historische orden...........................131 Fonteinen van bescheidenheid................................... 28 Fonteinen: waar vind je…?......................................... 46 Frans met een rollende R........................................... 85 Gastronomische genootschappen................................ 63 Geen walhalla, wel een basiliek..................................102 Gemeentehuizen van la Malibran (De)....................... 92 Gemeentequiz..........................................................123 Gemiddeld inkomen.................................................119 Geslachten (De)......................................................... 99 Gevuld witloof op z’n Brussels................................... 60 Glaasje met bloempanch............................................ 41 Godfried van Bouillon in brons.................................. 72 Goedkope buitenherbergen........................................ 35 Gottfried Benn en Edith Cavell................................. 34 Grootste bouwplaats (De).......................................... 82 Grote Markt.............................................................104 Grote Markt: een beetje van alles............................... 11 Grote openbare werken (De)..................................... 52 Guldenboek............................................................... 54 Hallepoort (De)......................................................... 65 Handelszaken en horecabedrijven.............................. 72 Harmonica van de baron (De).................................... 16 Hart van licht (Het)..................................................137 Heidense gevel........................................................... 62 Hitparade.................................................................102 HLM........................................................................122 Hoe je een eigen geschiedenis schept......................... 20 Hofleveranciers.......................................................... 12 Hoofdstad van Europa............................................... 81 Hoofdstad van Vlaanderen.......................................... 53 Hoog en laag in de stad.............................................. 56 Hôtel communal van Sint-Gillis (Het)....................... 29 Hotel Métropole (Het).............................................. 74 Hugo Claus trouwt.................................................... 19 Hugo’s juweel............................................................ 88 Huizen van Horta (De).............................................. 54 Ideale wereld (De)..................................................... 22 Iemand de mouw vegen............................................ 17 In de Ancienne Belgique........................................... 90 In het zadel!............................................................... 35 Instappen!.................................................................128 Internationaal Brussel................................................. 10 Ja maar nee................................................................ 76 James Dean van de tartanbaan (De)...........................107 Jan Fabre en de juweelkevers...................................... 69 Jazz in de Archiduc.................................................... 54 Jazzspeler (De)........................................................... 79 Johnny Brussel........................................................... 52 Jong België................................................................ 30 Jos de Haes en het Brussels......................................... 27 Kaatsspel.................................................................... 13 Kalveren, koeien, varkens..........................................122 Kan het nog Brusselser?............................................103 Karel van de Woestijne..............................................123 Karel van Frankrijk...................................................105 Karikollen................................................................. 35 Keetje Tippel............................................................. 56 Kerkhof van Schaarbeek (Het)..................................119 Kerkhofleven............................................................105 Kermis....................................................................... 69 Ketje en Zinneke....................................................... 49 Kiekenfretters...........................................................109 Kijk naar boven......................................................... 53 Kind moet een naam hebben (Het)...........................130 Kinderen van de Heer (De) .....................................124 Kipkap....................................................................... 82 Koningin Elisabethwedstrijd (De).............................. 44 Koninklijke audiëntie................................................. 90 Koninklijke Galerijen...............................................108 Koninklijke Muntschouwburg (De)........................... 57 Korte handleiding in filosofie..................................... 86
Kuifje: wereldburger en Brusselaar.............................. 36 Kwestie van timing...................................................111 Laatste huis van de overwegwachter (Het).................. 24 Laatste monoloog (De).............................................. 76 Lambert Balderik......................................................127 Lambiek, geuze en kriek............................................ 33 Lambiek: de ‘traceerbaarheid’...................................... 43 Langs het kanaal......................................................... 68 Leefruimte, werkruimte............................................. 44 Legende van de Sint-Pieterskerk (De).......................137 Leuke buren.............................................................136 Lev Tolstoj................................................................. 66 Liefdesverdriet op het kerkhof................................... 82 Logo van de tapijtwevers (Het).................................. 34 Lombardstraat 55....................................................... 61 Louiza en de burgerij................................................. 18 Louiza, Louiza en Stefania.......................................... 47 Man die sneller fietste (De).......................................127 Manifeste buren........................................................108 Marcel God............................................................... 67 Marcher au charbon................................................... 89 Marius, Fanny, César en Beulemans............................ 12 Marollen vs Kapellewijk............................................. 60 Marsupilami (De)....................................................... 10 Martelaars.................................................................. 78 Matonge aan de Zenne.............................................. 42 Matroos en de burgemeester (De).............................. 15 Max is vrij................................................................130 Meester-pomoloog J.-B.Van Mons............................125 Meisjes van plezier..................................................... 30 Menselijke tegenstellingen........................................102 Mevrouw Abts........................................................... 42 Meyboom (De) ........................................................ 79 Middagen van de Poëzie............................................ 95 Ministeriële cassettes.................................................. 29 Minister-Presidenten (De).......................................... 34 Modderwet (De)........................................................ 62 Multicultureel Brussel................................................ 75 Musea in overvloed................................................... 75 Naïef, maar niet te....................................................126 NAVO (De)............................................................... 41 Nederlands leren op school.......................................114 Nerval en de Brusselse broodjes................................. 56 Net Brussel................................................................ 84 Niet zó Vlaams, die Primitieven.................................. 19 Noord-Zuidverbinding (De)...................................... 74 Om van te snoepen.................................................... 12 Omgevingsgeluiden..................................................128 Ommegang en de Zinnekeparade (De)...................... 29 Ondergrond van Brussel (De).................................... 48 Ondergrondse kunstenaars......................................... 83 Onmogelijke liefde van C. Brontë.............................. 13 Ontstaan van de tuinwijken....................................... 71 Onvermoeibare Creuz (De)....................................... 18 Onvindbare tranen..................................................... 48 Op de bruggen.........................................................102 Opgeruimd staat netjes.............................................118 Oudergem en Watermaal-Bosvoorde.......................... 14 Oudste stenen (De)...................................................124 Over kunst en saucijzen............................................136 Overeenkomen als kant en hond................................ 42 Overweldiging........................................................... 26 Pacheco (Het)............................................................ 50 Paleis van Poelaert (Het)............................................ 65 Palmares van de grote voetbalploegen........................ 39 Pendelaars en werkgelegenheid.................................111 Phenakistiscoop (De)................................................104 Poëtische verpleging.................................................. 58 Politieke kleur..........................................................115 Pompilio.................................................................... 76 Postzegels van Moens (De)......................................... 66 Prima donna en de dichter (De)................................133 Prins de Ligne........................................................... 81 Quasi-pariteit............................................................ 95 Quetelet en de sterrenkunde.....................................103
143
Reizen van Adémar (De)........................................... 70 Robbertje vechten?................................................... 11 Rolls-Royce van de 18e eeuw (De)..........................129 Roos van Jericho (De)..............................................115 Russische kerk in Ukkel (De).................................... 94 Russische muziek...................................................... 73 Saturday Night Fever................................................. 84 Schaakmat................................................................125 Schatkamer................................................................ 48 Schepenen................................................................127 Schijn bedriegt.......................................................... 20 Schilderijenverzameling van de aartshertog................112 Scoutswijsheid..........................................................133 Sherlock Holmes....................................................... 71 Signalen en schijven................................................... 25 Slechte manieren......................................................109 Snelheidsbeperking...................................................132 Société Générale........................................................ 73 Solvay........................................................................ 26 Spaak in de Munt...................................................... 93 Spaanse huis (Het)....................................................112 Spruitjesvolk.............................................................. 58 Staking van de begijnen (De)....................................109 Stap voor stap............................................................ 26 Stedelijke utopie.......................................................120 Stenen beeld.............................................................115 Sterke uitspraken van Raymond (De)......................... 78 Sterren der letteren.................................................... 55 Stijve venten.............................................................. 89 Stuk architect!............................................................ 37 Surrealistische raadseltjes............................................ 80 Symbolen.................................................................. 21 Taalmachine.............................................................. 24 Tango rock...............................................................111 Taverne du Passage.................................................... 38 Teirlinck.................................................................... 86 Teken van Edgar (Het) . ............................................ 19 Teloorgang van de industrie (De)............................... 57 Ter nagedachtenis van de Kunstberg..........................110 Toekomst van Europa (De).......................................139 Toen Brussel nog kant kloste...................................... 11 Top 10 van de voornamen........................................126 Trage kanaal van Charleroi (Het)............................... 98 Trams en Brussel (De)................................................ 39 Transport in cijfers (Het)............................................ 77 Trop is te veel............................................................ 91 Turk van Archimedes (De)......................................... 45 Twintigste konvooi (Het)..........................................121 Uitverkoren toevluchtsoord....................................... 40 Universeel Meubilair................................................119 Vader van Manneken Pis (De).................................... 48 Valse Soir (De)..........................................................107 Van Agglomeratie naar Gewest................................... 37 Van de Groendreef naar de Louizalaan......................122
Van galg naar kerk...................................................... 77 Van Himst................................................................. 92 Van St-Annastraat tot Hoorndragerstraat.................... 80 Van werken word je moe........................................... 43 Vereniging der Agatopeden (De)...............................114 Vergadering onder hoogspanning..............................116 Verrukking...............................................................127 Verse eieren............................................................... 32 Verzet neemt de tram (Het)....................................... 58 Vier Zuidstations (De)............................................... 79 Vijf Brussels............................................................... 45 Vijf levens in vijftig jaar............................................. 33 Voetbaltovenaar......................................................... 17 Volkse lekkernij......................................................... 28 Voornamen die kunnen tellen.................................... 53 Vriendschap van W.F. Hermans (De).........................126 Vrijheid van Brussel (De)........................................... 92 Vrijheidsbeelden (De)................................................ 64 W.H. Auden............................................................... 90 Waalse uitgeefster (De)..............................................131 Waar bier en kunst goed samengaan..........................129 Walen in Brussel........................................................ 96 Walgelijk?.................................................................101 Wartaal.....................................................................114 Water sparen.............................................................. 94 Waterbevoorrading (De)............................................ 89 Wederwaardigheden van het Noordstation................112 Weer (Het)................................................................ 98 Weg met de kaas!....................................................... 27 Wekelijkse markten...................................................134 Wekker.....................................................................139 Welcome to Brussels.................................................. 78 Wet van de zotste (De)............................................... 23 Wie is Billie, wie is Bollie?......................................... 49 Wisselgeld................................................................. 50 Witloof...................................................................... 21 Witte dame van Jean Ray (De)................................... 59 Witte woestijn........................................................... 32 Zavel en chocolade...................................................103 Zesdaagse van Brussel (De)........................................ 74 Zieke tuin.................................................................. 41 Ziekenhuizen...........................................................100 Zij hebben het gezegd..............................................137 Zoon van de commissaris (De) ................................. 80 Zuivere lucht (1)........................................................ 20 Zuivere lucht (2)........................................................ 21 Voorzorgen...............................................................140 Bronnen en verwijzingen..........................................141 Slotbeschouwing......................................................141 Elk tekstje van dit Brussels mengelwerk kan in de Franstalige versie (Miscellanées bruxelloises) op dezelfde bladzijde worden teruggevonden.
Dit werk liep op 6 december 2008 van de persen bij drukkerij Chauveheid in Stavelot (België) voor rekening van Le Castor Astral, uitgever (Frankrijk) Uitgeversnummer: 784 Wettelijk depot: januari 2009
148
