AANZET MASTERPLAN INNOVATIEF AANBESTEDEN
Titel van het voorstel: Ontwikkeling en organisatie van een systeem van oogscreening bij jonge kinderen Datum: 15/12/2008 Departement/Agentschap en Afdeling binnen de Vlaamse Overheid: WVG / Kind en Gezin
Adres: Hallepoortlaan 27, 1060 Brussel
Contactpersoon: Erwin Van Kerschaver Functie: Wetenschappelijk adviseur - hoofdarts e-mailadres:
[email protected] Tel: 02 533 14 23 / 0496 59 52 35
I.
Beleidsdomein 1. In welke beleidsdomein heeft u een probleem/nood /opportuniteit ontdekt?
WVG / Kind en Gezin
2. Het aangegeven beleidsdomein valt onder de bevoegdheid van Vlaams Minister Voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Minister Veerle Heeren
II.
Korte omschrijving van het projectvoorstel 3. Gelieve een korte omschrijving te geven van uw projectvoorstel: De meest frequente oorzaak van verminderd zicht bij een kind is een ‘lui oog’ of amblyopie (bij 6-7% van de kinderen), een handicap die blijft voor de rest van het leven. De afwijking wordt meestal pas ontdekt in de kleuterklas. Het verbeteren van de gezichtsvermindering is dan nog zeer moeilijk en intensief, met onzeker resultaat. De amblyopie wordt irreversibel vanaf de leeftijd van 7 jaar. Daarom werd door K&G gezocht naar een methode die oogafwijkingen veel vroeger kan opsporen vooraleer er amblyopie ontstaat. Het belang van een vroegtijdige opsporing en behandeling van de oorzakelijke (amblyogene) factoren werd ook in de medische literatuur aangetoond. Kind en Gezin ontwikkelde samen met een Duitse technologiefirma een nieuw elektronische screeningsinstrument voor algemene oogscreening van de jonge kinderen. Dit instrument moet nu nog verder aangepast worden voor toepassing op portable computers of PDA’s, zodat universele toepassing mogelijk is. Na de eindevaluatie van het product kan het geïmplementeerd worden in de preventieve zorg en is het klaar voor ruimere toepassing.
4. Sluit uw voorstel aan op de politieke besluitvorming/ ambities? In het Vlaamse Regeerakkoord (met referentie naar relevante rubriek) In de beleidsbrieven (met referentie naar relevante rubriek) Andere In de beleidsbrief van Minister van WVG wordt de op punt stelling en implementatie in gans Vlaanderen van oogscreening bij het jonge kind als beleidsoptie weergegeven. Beleidsprioriteiten 2008-2009 ingediend door Steven Vanackere, Vlaams minister van WVG; punt 6.9 met als concrete doelstelling: ‘Ik wil een vroegtijdige oogscreening bij jonge kinderen in Vlaanderen mogelijk maken’ (pp 130-131, VP_stuk1923 (2008-2009) 15.1)
III.
Vastgestelde noden/ problemen 5. Socio-economisch challenges (of dienstverlenende challenge) waaraan het voorstel een oplossing tracht te bieden maw doelstellingen van het projectvoorstel? (bv. aantal verkeersdoden verminderen, verlagen van energieverbruik, geluidsuitstoot van transport, passief woningbouw, ecodesign, nieuwe onderwijsvormen, functionaliteit van e-loket maximaliseren, consulteren van gemeentelijke openingsuren)
2
Het onderzoek van de ogen is één van de basisonderzoeken bij de preventieve opvolging van het (jonge) kind, meestal voorzien op de leeftijd van 7 en 15 maanden. Wegens het ontbreken van een geschikt onderzoeksinstrument en de complexiteit en relatief geringe betrouwbaarheid van het klassieke klinisch onderzoek wordt een kwalitatief oogonderzoek vaak niet uitgevoerd. Een afwijking in de ontwikkeling van de visuele perceptie heeft gevolgen voor de gehele ontwikkeling omdat het gezichtszin een zeer belangrijk zintuig is voor de algemene ontwikkeling en de opvoeding. Bij het proces van de socialisatie van de baby is het oogcontact met de omringende mensen essentieel. Baby’s worden zich bewust van hun eigen voeten en handen doordat ze die kunnen zien. Ze leren door te imiteren wat ze zien en door de observatie van de reacties van hun ouders op hun prestaties. Het blinde of slechtziende kind blijft hiervan verstoken. De impact van verminderd zicht is afhankelijk van intelligentie, persoonlijkheid, vaardigheden en omstandigheden. Een ander belangrijk gevolg van amblyopie is dat er geen goed zicht met beide ogen mogelijk is en bijgevolg ook geen optimaal dieptezicht. In het kader van de latere beroepsuitoefening heeft dit tot gevolg dat betrokkene voor heel wat beroepen uitgesloten is (chauffeur vrachtwagen, trein, vliegtuig, werken aan machines, beroepen waarbij dieptezicht essentieel is, …). Een lui oog kan last geven bij raketsporten, autorijden en bij fijne motorische coördinatie. Een ander gevolg is dat wanneer het goede oog in het latere leven getroffen wordt (ziekte of trauma) het zicht volledig kan verloren gaan (geen reserveoog). In de literatuur schat men dat ongeveer 1% van de amblyopen visueel gehandicapt wordt door verlies van het beste oog. Stoornissen in het zicht zijn dus een belangrijk gezondheidsprobleem dat niet alleen op de schoolse ontwikkeling van het kind een invloed kan hebben, maar ook op de socialisatie van het kind omdat oogcontact moeilijk is. Amblyopie geeft aanleiding tot vermindering of afwezigheid van het dieptezicht en is een duidelijke handicap in het latere beroepsleven: voor meerdere beroepen is amblyopie een uitsluitingcriterium. Voor de kinderen en op termijn voor de ganse bevolking is de meerwaarde van vroegtijdige oogscreening en vroegbehandeling dan ook aanzienlijk. Wanneer het ontstaan van een lui oog wordt voorkomen worden de kinderen tevens gespaard van een meer ingrijpende behandeling.
6. Beschrijf de huidige situatie(vertrekpunt). Maak een denkoefening over hoe de situatie zal evolueren in de toekomst (3 à 10 jaar). Behandel volgende aspecten: Limieten/ tekortkomingen van de huidige oplossingen de omgevingsfactoren (maatschappelijke evoluties) (bv. Meer ruimte voor vrije tijd als gevolg van automatisatie) de verwachtingen van de burger (bv. minder doden op de wegen) te verwachten functionaliteiten (bv. nieuwe functionaliteiten van e-ID kaart (theaterbezoek, sms boeking van een transportticket bij de Lijn)) nieuwe noden van maatschappij/burger (bv. niet monetaire betaalmethodes ter stimulering van nieuwe markten; het produceren van energie door elke zelfstandige woonst en afvalverwerking; meer behoefte aan ecodesign).
3
In de praktijk wordt het oogonderzoek bij jonge kinderen momenteel niet frequent veralgemeend uitgevoerd, omwille van de complexiteit van de uit te voeren handelingen en interpretaties, de vereiste tijd voor het onderzoek en de relatief geringe betrouwbaarheid van de resultaten. Visusscreening is complex, omdat er niet één enkele ziekte opgespoord wordt, maar een hele waaier aan aandoeningen. Daardoor blijft dit vaak een hiaat in de goede preventieve opvolging van jonge kinderen en worden eventuele afwijkingen te laat vastgesteld om nog goede therapeutische resultaten te bereiken. Vanwege de ouders is de vraag naar een goed oogonderzoek groot. Daarom werd gezocht naar een technologische oplossing voor systematische oogscreening bij jonge kinderen. Met dergelijk systeem zal binnen de beschikbare tijd voor een medisch onderzoek elk kind ook een betrouwbaar oogonderzoek kunnen krijgen. Door de keuze voor een elektronische oplossing zal ook de administratieve last sterk gereduceerd kunnen worden door koppeling van de resultaten aan het elektronisch kinddossier, automatisch generatie van verwijsbrief in geval van afwijkend resultaat en een module voor een elektronische antwoordbrief van de specialist. De elektronische opslag van onderzoeksgegevens maakt voor het eerst verwerking van de resultaten op populatieniveau mogelijk. Tot op heden hadden we geen specifieke gegevens over de Vlaamse kinderen. Door toepassing van vroegtijdige opsporing en behandeling zal uiteindelijk de prevalentie van amblyopie in de Vlaamse bevolking kunnen dalen van 6-7% naar 1-2%, wat een aanzienlijke gezondheidswinst betekent. Deze nieuwe oogscreening zal geïntegreerd worden in de preventieve zorg voor het jonge kind van Kind en Gezin omwille van de hoogdringendheid en de hoge penetratiegraad bij gezinnen met kinderen 0-3 jaar, wat precies de doelgroep is om met de meeste kans op succes een eventueel noodzakelijke therapie te starten.
7. Hebt u een idee in welke richting een oplossing kan gevonden/gezocht worden? Hebt u weet van oplossingen voor deze problematiek (eventueel namen van bedrijven of andere initiatieven zoals een innovatieplatform in die sector of aanwezige kerncompetenties )?
4
Na een grondig marktonderzoek besloot K&G uiteindelijk na te gaan of een screeningsonderzoek met behulp van een automatische refractometer het klinisch oogonderzoek kan vervangen. Deze geschikte technologie werd gevonden in een spin-off product van de universiteit van Tübingen, ontwikkeld voor de diergeneeskunde. In overleg met de producent werd een compacte, elektronische en volledig geautomatiseerde oogtest voor kinderen op punt gesteld die oogafwijkingen opspoort en interpreteert en die door de verpleegkundigen kan worden afgenomen: de ‘K&G oogscreener’. Deze kindvriendelijke refractometer (afgeleid van de ‘PowerRef’) verschilt in een aantal aspecten van de bestaande refractometers o.m. door de zeer snelle werking, het testen van beide ogen tegelijk, de compactheid en kindvriendelijkheid en door de eenvoudige uitvoerbaarheid door niet ophthalmologisch geschoolde personen. Op de leeftijd van één jaar worden de belangrijkste oogafwijkingen opgespoord die aanleiding kunnen geven tot het ontstaan van amblyopie, zodat ze vroegtijdig kunnen worden behandeld door de oogarts en er geen blijvend zichtverlies ontwikkelt. Vooraleer deze zeer vernieuwende technologie van oogscreening kon worden toegepast bij kinderen was een wetenschappelijke validatie onontbeerlijk. Dit gebeurde door alle Vlaamse universitaire diensten voor oogheelkunde. De resultaten waren veelbelovend met een sensitiviteit van 78,49% en een specificiteit van 85,53% in de selecte populatie van de oogkliniek; het toestel deed wat het moest doen, de metingen waren correct. Voor een veralgemeende implementatie van deze test zijn echter bijkomende investeringen nodig, voor verdere verfijning van de toestellen en bruikbaarheid op verschillende systemen. Een finale testperiode met een aantal toestellen moet de zekerheid geven over de feilloze werking en de mogelijkheid tot integratie in het programma van preventieve zorg.
IV.
Belang en schaal van het project 8. Hoe prioritair (niet te verwarren met hoogdringendheid) is dit project voor uw beleidsdomein/operationele dienstverlening? Er wordt sinds jaren uitgekeken naar een automatische performante test die een systematisch oogonderzoek voor jonge kinderen kan realiseren. Deze test is eveneens universeel bruikbaar voor schoolgaande kinderen. Een degelijk en algemeen verspreide methode van oogonderzoek betekent op termijn een significante gezondheids- en welzijnswinst voor de ganse bevolking.
9. Toepasbaarheid van de oplossing Uw beleidsdomein/agentschap Andere beleidsdomeinen/agentschappen Andere landen Privé sector Privé consument
5
Kind en Gezin ONE aan de Franstalige kant CLB (centra voor leerlingbegeleiding) Deze nieuwe oogscreener is potentieel universeel bruikbaar. Er is grote interesse in het buitenland voor dit project, omdat men overal met dezelfde problematiek van vroegscreening van de ogen wordt geconfronteerd. Er werden reeds op meerdere Europese congressen voordrachten gegeven over de screener. Zo werd de projectcoördinator in december 2008 uitgenodigd als gastspreker op een ophthalmologisch congres in Moskou, specifiek voor een lezing en een seminarie over de nieuwe screener. Er is op dit ogenblik ook interesse en informatieuitwisseling over de screener met een arts van het ministerie van volksgezondheid in Iran. De nieuwe screener en de resultaten zullen in juni voorgesteld worden op het Europees congres Jeugdgezondheidszorg (EUSUHM) in Leiden en in november op het Europees congres van public Health (EUPHA) in Polen. Potentieel is er dus een markt voor dergelijk toestel en het is op dit ogenblik de meest geavanceerde technologie.
10. Gegeven dat het precommercieel traject aan de verwachtingen voldoet en bijgevolg een oplossing biedt aan de door u uitgedrukte nood/probleem, welke aanbestedende overheid(en) zou bereid zijn tot commerciële aankoop?
Kind en Gezin heeft de rechten op de softwaremodule die toelaat de oogscreening op verschillende PC-types uit te voeren. De mogelijkheid zal bekeken worden hoe deze royaltyrechten te gelde kunnen gemaakt worden aan de ontwikkelaar via back licensing. Bij positieve eindevaluatie is aankoop van het toestel voorzien door Kind en Gezin. Kind en Gezin zal, als agentschap dat binnen de Vlaamse overheid bevoegd is voor de preventieve gezondheidszorg, binnen de Vlaamse begroting zoeken naar de nodige middelen om de aankoop van de toestellen te kunnen financieren.
11. Is een Kosten/Baten analyse mogelijk? Zo ja in welke termen Zo nee waar zit de moeilijkheid
6
Op dit moment is het moeilijk een sluitende analyse op te stellen. De kosten voor een veralgemeende implementatie moeten nog finaal in kaart gebracht worden, op basis van de eindevaluatie (ontwikkeling software, aankoop toestellen, personeelskost voor de uitvoering van de test, …). De baten zijn in termen van gezondheids- en welzijnswinst en zijn moeilijk te berekenen in financiële termen. Effectonderzoek staat op dit punt (internationaal) nog in kinderschoenen. Op termijn zal wel de evolutie van de minder uitgaven voor de curatieve opvolging worden geëvalueerd, evenals de daling van het aantal kinderen met amblyopie.
12. Inschatting van de toekomstige aankoopvolumes en budgetten (totaal en/of op jaarbasis) van de beoogde innovatie
Software voor toepassing van de screener op PC systemen: Tien toestellen voor uittesten van de nieuw te ontwikkelen software: 10 toestellen aan 8.500 Euro (bij aankoop per eenheid): Totaal:
14.925 Euro 85.000 Euro 99.925 Euro
Bij implementatie in Vlaanderen wordt één toestel per consultatiebureau voorzien (330 in totaal). De budgettaire kosten voor het geïntegreerde programma van oogscreening zullen worden opgevangen binnen de begroting van Kind en Gezin, waaronder ook de kosten verbonden aan de vorming en de implementatie van de oogtest in Vlaanderen en de operationele opvolging ervan.
13. Hebt u ervaring met het aanbesteden van innovatieve projecten/diensten/ producten? Som voorbeelden met referentie naar nummer In 1998 implementeerde Kind en Gezin een programma van veralgemeende gehoorscreening van pasgeborenen. In 2006 werd een nieuwe generatie toestellen aangekocht. De toestellen werden telkens aangekocht via een openbare aanbesteding. Vooral de K&G-ICT afdeling heeft ervaring met aanbestedingen van informaticamateriaal. In het voorliggend project is de ondersteuning van het IWT gewenst.
7
