Inleiding door Roland O.B. van den Bergh bij economendebat 10 jaar economische stagnatie op Curacao: hoe komt het en wat doen we eraan:
“doormodderen is geen optie voor Curaçao” Inleiding -1,1% geeft eigenlijk een te rooskleurige beeld weer van de ontwikkeling in onze economie. De werkelijkheid (of in mijn economische beleving) is dramatischer. Wat zijn de onderliggende factoren die zorgen dat het met de economie van ons ‘dushi Korsou’ zo slecht gaat Zijn er mogelijkheden om de economie weer draaiende te krijgen. Mijn voorlopige conclusie is: het zal heel moeilijk zijn om de economie weer te laten groeien, maar niet onmogelijk.
Waarom dramatischer? Ik zal u laten zien dat de daling van het Bruto Binnenlands Product (BBP) of in Engels Gross Domestic Product (GDP) groter zou zijn geweest als we niet de volgende kunstgrepen hadden toegepast. Vergroting van de overheidschuld. - Het Land is een lening van NAf 436 miljoen aangegaan ten behoeve van de financiering van het nieuwe ziekenhuis. Veelvuldig wordt gewezen op de positieve economische impact van de bouw van het ziekenhuis. Dat is correct maar …… hoe je het went of keert, deze lening zal terugbetaald moeten worden: linksom via verhoging van de ziekenhuistarieven of rechtsom via verhoging van de belastingen of Basis Ziektekosten Verzekering (BZV). En marge wil ik nog opmerken dat Curacao haar overheidsschuld bijzonder goedkoop, wellicht te goedkoop kan financieren tegen 1,0-1,5% terwijl de marketrate waarschijnlijk op 4,5% ligt. Dit levert het Land Curacao ca. NAf. 60-70 miljoen extra op (en het is geen vanzelfsprekendheid dat dit eeuwig zal continueren). Het verkopen van ons tafelzilver - Het EigenVermogen van Aqualectra in 2010 bedroeg NAf. 340 miljoen. In hun laatste halfjaar rapportage van 2014 meldt het CFT dat eind 2013 een nihil weerstandvermogen resteert.
1
- De Refineria di Korsou (RdK) heeft o.m. heftig in Curacao Utility Company (CUC) geïnvesteerd. Daarnaast zijn er geruchten dat het overgebleven Eigen Vermogen dat ergens tussen de NAf. 300-400 miljoen lag, is uitgegeven. - ADC, CPost zijn verlieslatend en hebben een negatief Eigen Vermogen - Waarschijnlijk is het EV van overheidsNV’s zoals Curoil (a.g.v. het niet kunnen en mogen doorberekenen van prijsverhogingen van olieproducten en UTS (a.g.v. de toegenomen concurrentie en technologische ontwikkelingen de afgelopen) 5 jaar verminderd. - De Curacaose Dokmaatschappij (CDM) hangt een claim van US$120 miljoen boven het hoofd. Daarnaast is het EV ca. NAf.45 mln. negatief. Afgelopen 5 jaar lijkt (!) er bijna voor NAf. 1,0 miljard aan tafelzilver te zijn uitgegeven. Dit is weliswaar voor een groot deel ten gunste gekomen van onze eigen economie, maar je kunt je tafelzilver meer een keer verkopen. In het vervolg zullen we met plastic bestek moeten gaan eten. Het interen op onze reserves - SVB Het 2014-jaarverslag van de SVB laat dat er tekorten zijn: - bij de AOV van NAf. 82 miljoen, - Basis Ziektekosten Verzekering (BZV) NAf. 42 miljoen, - ZV/OV van NAF. 6 miljoen - en van de AVBZ van NAf. 25 miljoen; in totaal een tekort van NAf. 155 miljoen over 2014. Er is traditioneel een tekort op onze lopende rekening van de betalingsbalans. We importeren meer dan we exporteren. Om toch meer te kunnen importeren dan we exporteren halen we geld van buiten het eiland. Dat geld is afkomstig van Nederland die leningen verstrekt aan het Land Curacao, is afkomstig van buitenlandse investeringen in ons eiland maar is in toenemen mate afkomstig van: - Lokale bedrijven met geld in het buitenland - Particuliere huishoudens die geld in het buitenland aanhouden en dat gebruik
2
Voor diverse lokale bedrijven en particulieren geldt dat zij interen op hun reserves. Kortom, we hebben de economie gestimuleerd de afgelopen jaren door te lenen, door in te teren op onze reserves and door de verkoop van ons tafelzilver. Hoewel het moeilijk te exact is in te berekenen is zeer goed mogelijk dat sinds 1010-10 onze economie jaarlijks met tenminste 2% zou zijn gekrompen zonder deze kunstgrepen.
Het moet volgens mij duidelijk zijn dat er niet verder in te teren valt bij de sociale fondsen, er grenzen zijn aan wat de overheid kan en mag lenen, de ONV niet verder kunnen worden uitgekleed en dat bedrijven en particulieren niet tot in eeuwigheid kunnen door gaan met geld overmaken van hun buitenlandse rekeningen.
3
Onderliggende factoren waarom de economie niet wil groeien (het betreft hier vooral kwalitatief analyse) a. Gebrek aan ondernemerschap en innovatie - Er komen weinig nieuwe bedrijven bij die zich richten op de buitenlandse markt, het is vooral gefocusseerd op de lokale markt - Vele bestaande bedrijven zitten in hun ‘comfort zone’ en blijven daar ook zitten - De nominaties voor een eilandelijke Business Award, geeft een indicatie dat we geen eiland met veel innovatie en exportpotentie Guardian Life Fatum Business 2014: Serenity, CHATA, KYOTO Sushi & Grill, Don’s Ice Cream Shop, 4IT Business Consultancy en Living Green Exotic Furniture
b. Te weinig economische links met en kennis van de regio - De ondernemers van vroeger waren zakenlieden die andere culturen kenden, in andere landen hadden gewoond en gewerkt, en de regio kenden. - Nu: afgestuurde Curacaoenaar die in NL hebben gestuurd en geen idee hebben van wat zaken doen is in Latijns-Amerika , ze kennen de cultuur niet. c. Vergrijzing van alles: vakbonden, politici, ondernemers, besturen - De captains of industry, de vakbondsvertegenwoordigers, de meeste politici en besturen van NGO’s zijn op leeftijd. De meesten zijn boven de 60 jaar en lijken geen ruimte maken voor de nieuwe generatie. - Aan de andere kant, een nieuwe generatie die (blijkbaar) niet de ambitie heeft om door te stoten, de oude captains of industry van hun stoel te schoppen, of zitting te nemen in een bestuur van een NGO. d. Vastgeroeste verhoudingen tussen belangengroepen - De afgelopen 20 jaar horen vaak dezelfde namen bij bedrijven, vakbonden, in de politiek. De discussies, standpunten, problemen hebben veel het karakter van een repeterende breuk. - Telkens dezelfde discussie en telkens dezelfde uitkomsten. Denk bijv. aan issues zoals: ontslagrecht, minimumloon, afstemming onderwijs-arbeidsmarkt, verlenging schooltijden, etc. e. Geen vertrouwen in overheid en de politiek
4
- Een zeer recent gehouden onderzoek onder 550 burger geeft aan dat het vertrouwen in onze politieke leiders bijzonder laag is. Ca. 2/3 heeft in geen enkele politieke leider vertrouwen, van degene die gestemd heeft en weet wat hij nu weer gaat stemmen switcht de helft van politieke voorkeur. Trouwens bijna 2/3 weet nog niet of ze gaan stemmen en zoja of waarop ze gaan stemmen. De desinteresse en aversie bij de burger in onze locale politiek is nog nooit zo groot geweest. f. Permanente te weinig middelen bij overheid voor verbeteringen en veranderingen, geen uitvoering capaciteit en wil - De afgelopen 20 jaar zijn er zo’n 6 pogingen gedaan om de overheid te hervormen (te verbeteren af te slanken, meer klantgericht te maken, innovatiever (E-government). Dit heeft geleid tot niks. - Kwaliteit van onderwijs, infrastructuur maar ook belastingdienst is in vele gevallen nooit ‘up to par’ gebracht - Vele oudere ambtenaren zullen beamen dat de kwaliteit van het overheidsapparaat nog nooit zo slecht is geweest. - Het management op de Ministeries is doorgaans bijzonder zwak en de verantwoordelijke Ministers doen daar niks aan; sterker ze maken het erger door een kabinet om zich heen te vormen (naast de ambtelijk top) en door het aanstellen van partijgenoten en bevriende adviseurs in de Ministeries. g. Geen consistent en overtuigend economisch beleid - Economische beleidsplannen zijn er gemaakt. Het laatste dat we kennen is het TAC-rapport. De bedoeling was om in 2014 hier uitvoering aan te geven. Dat jammerlijk mislukt. - Elke visie op de economie van de toekomst ontbreekt vooralsnog. - Misconceptie bij velen binnen de overheid over de rol van het bedrijfsleven Some people regard private enterprise as a predatory tiger to be shot. Others look on it as a cow they can milk. Not enough people see it as a healthy horse, pulling a sturdy wagon. winston_churchill
- De ‘sense of urgency’ bij de politiek en bij de bestuurders ontbreekt zeker als het gaat om resultaten en doelen bereiken.
5
- Economisch beleid wordt vooral gezien als beleid van de Minister van Economische Zaken. Dat is fout: voor sociale zaken, belastingen, vergunningen, economische infrastructuur moet je bij andere ministers zijn. De Minister van Financien bepaalt meer het economisch beleid dan een Minister van Economische Zaken ooit zou kunnen. h. De kwaliteit van het leven op Curacao Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen (criminaliteit-onveiligheid, kwaliteit onderwijs, medische zorg) zijn geen (additionele) pull-factoren om een bedrijf op Curacao te starten of uit te breiden.
De optelsom gebrek aan private investeringen en een gebrek aan rendabele projecten op het eiland die economische groei stimuleren. Nb. Ik heb expres niet genoemd de kleinschaligheid van Curacao en ook niet het feit dat we een eiland zijn. Dat is zo, en dat verandert nooit. We moeten daarmee leven. De bovengenoemde punten daarentegen zijn wel te beïnvloeden.
6
Economie weer aan het groeien krijgen (wat gaan we eraan doen) Dit lukt alleen maar indien de private sector weer aan het investeren slaat en dan vooral gericht op die activiteiten die direct of indirect buitenlandse valuta binnen brengen. Dat is makkelijk gezegd, moeilijk gedaan. De economische situatie is ernstiger dan we wellicht denken. We moeten bij onze aanpak vooral de onderliggende factoren van de economische malaise willen aanpakken. Ik wil in dit kader drie voorstellen doen. Stimuleer ondernemerschap, importeer ondernemers ‘Animal spirit’ bij de (potentiële) ondernemers moet aangewakkerd worden. Investeringen komen tot stand door een idee of gevoel van een (potentiële) ondernemer. Hij of zij ziet een gat in de markt, hij is overtuigd dat hij beter is, meer kennis of ervaring heeft en daarnaast de drive heeft om iets voor zichzelf te doen en te beginnen. Ook multinationale bedrijven laten zich vaak leiden door een gevoel van dat ze zich moeten profilieren of aanwezig zijn op een bepaalde regionale markt. Vooralsnog voelt Curacao niet goed bij internationale bedrijven, als ze überhaupt ooit over Curaçao hebben gehoord. Daarna komen de business consultants die er een mooi verhaal van maken. Geef jongeren de middelen en kans om later ondernemers te worden; zorg voor ondernemers skills, kennis en begeleiding. Het is zeer goed mogelijk dat er weinig ondernemende personen op het eiland zijn (of die nu iets willen beginnen), in dat geval: importeer ondernemers. Animal spirits is the term John Maynard Keynes used in his 1936 book The General Theory of Employment, Interest and Money to describe the instincts, proclivities and emotions that ostensibly influence and guide human behavior, and which can be measured in terms of, for example, consumer confidence.
Vernieuw, verbeter en verjong, Het wordt tijd dat de huidige generatie aan ondernemers, vakbondsbestuurders en politici plaats maakt voor de nieuwe generatie. Dit geeft nieuw elan, dynamiek en werkt als kruipolie op de vastgeroeste maatschappelijk verhoudingen. Ik stel dan ook de volgende richtlijn voor:
7
in alle politieke partijen, parlement, vakbonden, raden van toezicht en raden van bestuur van bedrijven dient tenminste de helft van de leden jonger dan 40 jaar te zijn. Economisch beleid waarborgen De ‘sense of urgency’ bij de bestuurders en in de politiek dat we daadwerkelijk wat aan onze economie moeten gaan doen moet terugkomen. Zorg dat ondernemers welkom zijn op het eiland. Zorg ervoor dat de overheidsdiensten dat ook beseffen en zich daarna naar gedragen. Wellicht dat er met een stevig economisch beleid ook weer een beetje vertrouwen komt in de bestuurders van dit eiland. Een Amerikaans president had het door: It’s the economy stupid. Een goed en duurzaam economisch beleid dient minimaal voor 8 jaar vast te staan en moet ook uitgevoerd worden met de precisie ven een Zwitsers uurwerk. Vergeet niet dat het laag hangend fruit al geplukt en opgegeten is; we zullen de moeilijker beleidsissues moeten tackelen. Daarom, om een duurzaam economisch beleid te borgen zou ik willen voorstellen een Commissie Economisch Toezicht (CET) willen instellen. Of deze ook zou moeten rapporteren aan de Koninkrijksregering die op basis daarvan aanwijzingen kan geven laat ik graag over voor de discussie.
Ik dank u voor uw aandacht.
8
