Deel 4. Je werk publiek maken tentoonstellen, communicatie en promotie

Deel 4. Je werk publiek maken

tentoonstellen, communicatie en promotie

1. Inleiding

2. Aspecten van het tentoonstellen 2.1. Technische fiche, materiaallijst en ruimteplan 2.2. Transport en opbouw 2.3. Veiligheid en verzekeringen 2.4. Tentoonstellen in de openbare ruimte 2.5. Inhoudelijke fiche 2.6. Financiële afspraken en overeenkomsten

3. Publiceren van je werk

4. Je werk op het internet

5. Auteursrechten

6. Je werk promoten: prospectie en communicatie 6.1. Prospectie 6.2. Contact leggen met een curator 6.3. Communicatie 6.4. Communicatie en promotie via een galerie

7. Reflectie/ contextualisering

1. Inleiding Werk tonen betekent het publiek maken van je werk. ‘Publiek’ is een abstract begrip, want het bestaat uit verschillende geledingen: het brede publiek, kunst- en cultuurliefhebbers, kunstkopers, professionelen uit de sector zoals curatoren, critici en theoretici, enz. Diverse initiatieven geven presentatiemogelijkheden aan kunstenaars: kunstgaleries, centra voor beeldende kunst, musea voor hedendaagse kunst, tijdelijke tentoonstellingen in tentoonstellingsruimtes of in open lucht. Beeldende kunst wordt vandaag ook vertoond op andere culturele plekken. Denk maar aan culturele centra of kunstencentra die dat doen op permanente basis in daarvoor geschikte ruimtes, of uitsluitend in het kader van thematische programma’s. Het tonen van beeldende kunst gebeurt echter niet enkel in louter culturele omgevingen. Interventies in de publieke ruimte, publieke gebouwen of leegstaande panden zijn andere contexten waarin beeldende kunst gepresenteerd kan worden. Tentoonstellingen worden veelal samengesteld door curatoren, die vanuit een bepaalde focus, interesse of thematische invalshoek kunstenaars selecteren. Curatoren vervullen een sleutelrol in het tentoonstellingscircuit. Naast curatoren die verbonden zijn aan organisaties zijn er ook heel wat onafhankelijke curatoren die op freelancebasis aan projecten werken. Ook galeries en privéverzamelaars doen vaak beroep op de kennis van curatoren. Ook aan wedstrijden zijn soms tentoonstellingskansen verbonden. Zowel in binnen- als buitenland worden wedstrijden voor diverse kunstenaars georganiseerd. In Deel 3.12 vind je een overzicht van wedstrijden in België. Deelname aan wedstrijden is dus een andere piste om opgenomen te worden in het tentoonstellingscircuit. Audiovisuele producties kunnen getoond worden in bioscopen, op filmfestivals en in tentoonstellingsplekken. Programmatoren en curatoren spelen hierbij een belangrijke rol. In het audiovisuele circuit wordt voor de distributie van (grotere) producties ook gewerkt met distributeurs, aanvullend bij het werk van de producent en Flanders Image die instaat voor de promotie. Kunstenaars nemen overigens meer en meer zelf initiatief om te vertonen, hetzij als organisatie die gerund wordt door kunstenaars, hetzij als groep kunstenaars die initiatief neemt om hun werk alleen of in groep tentoon te stellen. Behalve via tentoonstellingen wordt beeldende kunst ook anders en elders publiek gemaakt. Denk maar aan de uitgave van werk in boekvorm, op dvd, het creëren van werk dat specifiek gemaakt is voor het internet, of het maken van werk dat het resultaat is van een collectief maakproces met bewoners, en waarbij de vertoning zowel het proces als eindresultaat betreft. Maken en tonen komen hier heel dicht bij elkaar te liggen. Tonen moet steeds gebeuren in de beste omstandigheden die de kunstenaar in samenspraak met de tentoonstellingsmaker en zijn of haar ploeg uittekent, zodat het publiek maximaal toegang kan krijgen tot de complexiteit van het werk.

2

Deel 4. Je werk publiek maken: tentoonstellen, communicatie & promotie

inhoud

2. Aspecten van het tentoonstellen De kennis voor het vertonen van hedendaagse kunst beperkt zich al lang niet meer tot het inkaderen, muren bouwen, sokkels plaatsen en uitlichten van kaders aan de muur. De complexiteit van het werk dat kunstenaars vandaag maken, de diversiteit in het gebruikte materiaal en de vermenigvuldiging van de vertoningsplekken en vertoningsmogelijkheden die niet steeds over alle kennis en techniek beschikken, maken het vertonen er niet makkelijker op. Daarom is het belangrijk om alle aspecten die bij het tentoonstellen komen kijken grondig door te praten met de tentoonstellingsmaker vooraleer je een uitnodiging aanvaardt. Ben je er zeker van dat de ruimte geschikt is of geschikt gemaakt kan worden? Weet je zeker dat de technische uitrusting en technische kennis van het team volstaat om je werk in de juiste condities te tonen? Sta je achter het tentoonstellingsconcept, het tentoonstellingsthema of de samenstelling van de groepstentoonstelling? Zal de tentoonstellingsmaker voldoende aandacht besteden aan publiciteit en wat is de promotiestrategie? Kent de tentoonstellingsmaker je werk voldoende? Indien niet, dan kan een uitnodiging in het atelier of het versturen van een portfolio helpen. Kunstenaars en tentoonstellingsmakers werken vaak samen op basis van een vertrouwensrelatie. Maar toch kunnen bovenstaande vragen en voorwerpen van dialoog best geformaliseerd worden in een schriftelijke overeenkomst. Laten we eerst die diverse vragen ontrafelen om te zien hoe dat in een contract geformaliseerd kan worden.

2.1. Technische fiche Maak voor elk werk of het geheel aan werken dat je wil presenteren een technische fiche op. Zo’n technische fiche kan bestaan uit: - Een lijst met de bestanddelen van elk werk - Een gedetailleerde materiaallijst die de presentatieplek moet voorzien om het werk op te stellen - Een minimale omvang van de ruimte - Een gedetailleerd plan voor de opstelling Sommige kunstenaars leggen de vertoningscondities vast in een technische fiche en een ruimtelijk plan dat het technische team precies moet uitvoeren. Andere kunstenaars maken ook een gedetailleerde lijst en plan, maar beschouwen het vertonen als een ‘hercreatie’: zij laten telkens opnieuw het werk maximaal spreken in dialoog met de ruimte en eventueel met de andere kunstenaars in die ruimte of in de omgeving. Het is steeds wenselijk dat de kunstenaar de ruimte vooraf bezoekt zodat de gestandaardiseerde technische fiche aangepast kan worden aan de ruimte. Ook bij de opstelling kan de aanwezigheid van de kunstenaar aangewezen zijn om ter plekke beslissingen te nemen of bepaalde aspecten te wijzigen. Als de kunstenaar een

3


inhoud

vertoning als een ‘hercreatie’ beschouwt, is het logisch dat de kunstenaar alle stappen van de opbouw volgt en zelf de opstelling leidt. Bij een groepstentoonstelling moet de ruimte verdeeld worden onder verschillende kunstenaars. Soms doet de tentoonstellingsmaker dit zelf op basis van individuele gesprekken met elke kunstenaar die deelneemt, soms is het een gemeenschappelijk proces waar alle kunstenaars bij betrokken worden. Het is daarom belangrijk dat de tentoonstellingsmaker beschikt over de exacte presentatieomstandigheden voor elk werk, zodat elk werk maximaal tot ontplooiing komt. Het is belangrijk om zo gedetailleerd mogelijk te zijn in de omschrijving van het nodige materiaal dat de organisator moet voorzien om het werk op te stellen zoals bijvoorbeeld: afmetingen van sokkels en extra muren, type projectoren voor dia, film of video (minimum lichtsterkte bijvoorbeeld), type geluidsmateriaal zoals versterker en speakers, type computer en internetconnectie, welk soort spots, enz. Naast het materiaal is er technische kennis vereist bij de opstelling. Is deze specifieke kennis wel beschikbaar in het technische team van de organisator? Indien niet, kan de kunstenaar eisen dat gespecialiseerd personeel wordt voorzien, of personeel wordt ingezet dat door de kunstenaar wordt aangebracht. Sommige kunstenaars werken met een assistent of een technisch team dat elke tentoonstelling uitvoert en coördineert, in samenwerking met het team van de organisator. Spreek goed op voorhand af wie wat voorziet, zowel op vlak van materiaal als op vlak van (technisch) personeel. Het is ook belangrijk dat er afspraken worden gemaakt zodat de kunstenaar steeds van alle beslissingen en wijzigingen op de hoogte wordt gebracht, en mee kan onderhandelen over aanpassingen of alternatieven. Wanneer nieuw werk gecreëerd wordt voor een bepaalde tentoonstelling, dan speelt de toegewezen ruimte en de kennis van alle aspecten van die ruimte (volume, licht, geluidsdichtheid ...) een belangrijke rol.

2.2. Transport en opbouw De data van opstelling, afbraak en vervoer worden meestal in detail afgesproken zodat de kunstenaar de garantie heeft dat er voldoende tijd is om op te bouwen en af te breken, en dat het vervoer tijdig geregeld is zodat de kunstwerken niet te laat aankomen voor de opbouw. De opbouw, afbraak en het vervoer zijn voor rekening van de organisator, maar de kunstenaar kan vragen om met een specifiek transportbedrijf te werken of het vervoer helemaal zelf te regelen. Het is daarbij belangrijk om in alle stappen van de tentoonstelling, gaande van vervoer, opbouw, tentoonstelling, afbouw en vervoer terug, precieze verantwoordelijkheden af te spreken, inclusief het afsluiten van een verzekering, in geval van schade. Werd de schade toegebracht door het transport, door het personeel bij de opbouw of door een bezoeker tijdens de tentoonstelling?

4


inhoud

2.3. Veiligheid en verzekeringen Aangezien de organisator verantwoordelijk is voor het werk tijdens de bruikleenperiode, inclusief het vervoer van en naar de tentoonstellingsplek, zal deze zich laten verzekeren voor schade, diefstal of verlies. Aangezien er steeds onherstelbare schade, diefstal of verlies mogelijk is, bepalen beide partijen de waarde van het werk dat in dat geval terugbetaald zal worden. Veiligheid heeft niet alleen te maken met de bescherming van het kunstwerk tegen beschadiging en diefstal. De organisator laat zich ook verzekeren voor de bezoekers en voor het personeel dat ingezet wordt bij de opstelling en afbraak. De ruimte moet ook voldoen aan de veiligheidsnormen en eventueel aan klimatologische eisen.

2.4. Tentoonstellen in de openbare ruimte Het tentoonstellen in openbare ruimte (op straat of in publiek toegankelijke gebouwen) gebeurt meer en meer. Naast de inhoudelijke, historische, fysieke en sociale kenmerken van een plek waarop de kunstenaar wil inspelen, zal de kunstenaar ook met heel wat praktische regels geconfronteerd worden: beperkingen die te maken hebben met de fysieke ingrepen op die plek en met de veiligheidsregels voor de bezoekers en passanten. Deze regels worden best vooraf besproken met de eigenaars of beheerders van die plekken en hun technisch team, die vaak zelf zelden ervaring hebben met kunst. Bovenal is er echter toestemming nodig van die eigenaars en/ of beheerders en daar spelen niet alleen technische en praktische argumenten een rol, maar ook de wil en de zin om tijdelijke artistieke interventies in openbare ruimte al dan niet toe te laten en mogelijk te maken. Daarnaast hanteren verzekeringsmaatschappijen specifieke eisen opdat een werk in de openbare ruimte verzekerd kan worden.

2.5. Inhoudelijke fiche (voor pers, promotie en publiekswerking) Tonen heeft niet alleen te maken met het zichtbaar en ervaarbaar maken van een werk, maar ook met de vermelding van de credits van het werk en met de juiste inhoudelijke begeleiding. Het creëren van die inhoudelijke context en educatie is een taak van de tentoonstellingsorganisator (publiekswerking), maar als kunstenaar kan je best zoveel mogelijk kwalitatief hoogstaand materiaal aanreiken zodat er juiste informatie en goede afbeeldingen worden verspreid in persberichten en in artikels en zodat publieksmedewerkers voldoende achtergrond krijgen om met de tentoonstelling aan de slag te gaan. De kunstenaar kan ook vragen om alle teksten en proefdrukken die de tentoonstellingsorganisatie maakt vooraf te controleren. Het is de kunstenaar die toestemming geeft of, en op welke drager (druk, audiovisuele dragers, omroep, internet) en voor welke landen het tentoongestelde werk

5


inhoud

gereproduceerd en publiek gemaakt mag worden voor promotiedoeleinden. Omgekeerd garandeert de kunstenaar dat dit promotiemateriaal zelf rechtenvrij is en zonder claims door derden publiek gemaakt kan worden. Als er een catalogus gemaakt wordt, gebeurt dat meestal in nauw overleg met de kunstenaar. Ook hier kan de kunstenaar ideeën aanreiken over schrijvers, keuze van beelden en vormgeving en de voorlopige versie controleren voor de druk. Voor de vernissage stellen kunstenaar en tentoonstellingsorganisator samen een lijst op van genodigden. Hou zelf je contacten goed bij in een overzichtelijk adresbestand. Contactgegevens van curatoren, critici en andere professionals komen steeds van pas, niet enkel als je tentoonstelt. De kunstenaar beschikt daarom steeds over een pakket inhoudelijke informatie dat de tentoonstellingsorganisator kan gebruiken voor promotiedoeleinden: - Een cv en bio van de kunstenaar - Teksten die geschreven werden over de kunstenaar, over zijn of haar werken of over tentoonstellingen waaraan hij/ zij deelnam - De credits van het tentoongestelde werk (kunstenaar, titel, jaartal, eigenaar van het werk, eventueel sponsor of subsidiënt indien dit werd overeengekomen) - Tekst over het werk: concept, motivatie, omschrijving - Andere teksten en essays van andere schrijvers - Beeldmateriaal van degelijke kwaliteit (specificeer telkens welke credits er onder welk beeld vermeld moeten worden, zoals de fotograaf, de naam van de kunstenaar, de titel van het werk en jaartal …)

Opstellen van een curriculum vitae (cv) en portfolio Een cv kan volgende informatie bevatten: - kunstenaar woont en werkt in stad (land) - geboortejaar en -stad - opleiding - solotentoonstellingen jaartal, titel tentoonstelling, locatie, stad, land, curator, catalogus (cat.) - groepstentoonstellingen jaartal, titel tentoonstelling, locatie, stad, land, curator, deelnemende kunstenaars, catalogus (cat.) - screenings, evenementen, performances … jaartal, titel, locatie, stad, land, datum, curator

6


inhoud

- werken in de publieke ruimte of andere opdrachten jaartal, titel werk, locatie, stad, land, opdrachtgever - lezingen jaartal, titel, locatie, stad, land - residenties jaartal, locatie, stad, land - collecties waarin het werk opgenomen is publieke collecties (instelling, stad, land), privécollecties, bedrijfscollecties - prijzen en wedstrijden jaartal, prijs, stad, land - publicaties (indeling in kunstenaarsboeken, monografieën, catalogi, artikels in tijdschriften en kranten…) auteur, titel, uitgever, stad, land, datum - organisatie of coördinatie van tentoonstellingen, evenementen enz. data, type evenement, titel, locatie, stad, land, begin- en einddatum, korte omschrijving - vertegenwoordiging door galerie start- en eventuele einddatum … Dit zijn de meest voorkomende velden, die nog verder aangevuld kunnen worden. College Art Association heeft ook standaarden vastgelegd voor een curriculum vitae en een artist résumé (korte versie van een cv). Een portfolio is een manier om aan te tonen wat je bereikt hebt en hoe je dat gedaan hebt en probeert anderen te overtuigen van de kwaliteit van eigen werk (bijvoorbeeld foto’s, afbeeldingen, audiovisuele opnames, krantenknipsels …). Hoe dat wordt ingevuld en op welke drager is zeer persoonlijk.

7


inhoud

2.6. Financiële afspraken en overeenkomsten Tentoonstellen werd vroeger beschouwd als een eer die een positief effect zou hebben op de verkoop, waardoor de kunstenaar volledig gratis meewerkte aan een tentoonstelling. Een tentoonstelling levert echter niet steeds verkoop op en bovendien heeft de kunstenaar veel kosten bij het mogelijk maken van een tentoonstelling. Het is daarom vandaag gebruikelijk om daarover financiële afspraken te maken. Alles hangt af van de financiële mogelijkheden van de tentoonstellingsorganisator en de eisen van de kunstenaar, en zal dus in onderling overleg bepaald moeten worden. Volgende aspecten kunnen voorwerp van onderhandeling zijn: - De vergoeding voor de kunstenaar, om het werk dat hij of zij gemaakt heeft, tentoon te stellen. - De kosten van de kunstenaar bij de voorbereiding, bij de opstelling en bij het redigeren van tekstmateriaal (vervoers-, telefoon-, materiaalkosten, gepresteerde uren). - De auteursrechten van de kunstenaar op het reproduceren van beelden/ of geluidsmateriaal voor promotiedoeleinden. Ook al heeft de vertoning of tentoonstelling geen verkoopintentie, toch kunnen kunstenaar en tentoonstellingsorganisator afspraken maken wanneer een koper zich spontaan aanbiedt. De tentoonstellingsorganisator kan de koper gewoon doorsturen naar de kunstenaar en de kunstenaar kan beslissen om in dat geval een percentage van de verkoopopbrengst toe te kennen aan de organisator van de tentoonstelling. De tentoonstelling met de bedoeling om werk te verkopen wordt besproken in Deel 3.2. Alle inhoudelijke, ruimtelijke, technische, legale en financiële afspraken kunnen best geformaliseerd worden in een overeenkomst. Soms is de tentoonstellingsmaker werknemer van de organisatie, soms is hij freelancer. Het contract moet in elk geval afgesloten worden tussen de kunstenaar en diegene die de ruimtelijke, materiële en promotionele diensten levert. Meer informatie en een voorbeeld van een tentoonstellingsovereenkomst (met verkoopbemiddeling) vind je in de brochure ‘Tentoonstellen 2013’ op de website van het Kunstenloket.

8


inhoud

3. Publiceren van je werk Je kunt je werk tonen en publiek maken in de vorm van een uitgave die al dan niet te koop wordt aangeboden. Je kunt uitgeven in boekvorm, audiovisuele werken kunnen uitgegeven worden op dvd en geluidskunst op een cd op LP. Soms is een combinatie mogelijk van boek, dvd of cd. De kunstenaar kan ofwel met een uitgever en/ of distributeur werken, of kan een uitgave in eigen beheer maken en verspreiden. Denk in elk geval goed na wat het doelpubliek is van je publicatie. Daarop kan je de inhoud, de vormgeving, de verspreiding, de kostprijs enz. afstemmen. Een uitgever zal het project van A tot Z opvolgen en zal ervoor zorgen dat de uitgave verspreid wordt, ofwel door de eigen distributiediensten, ofwel in onderaanneming door het engageren van een distributeur. In dat geval zal de kunstenaar de uitgever het recht geven om het werk te reproduceren én publiek te verspreiden voor een bepaalde prijs, op een welbepaalde drager, voor een welbepaald territorium en voor een welbepaalde duur. De uitgever zal dan met deze afspraken rekening houden indien hij het werk distribueert via een distributeur in onderaanneming. Met een distributeur wordt een contract gesloten over het aantal exemplaren, de verkoopprijs, en de vergoeding van die distributeur. Het is de kunstenaar die de distributeur contractueel de toestemming moet geven om het werk te verspreiden, op bepaalde drager(s), voor een bepaald territorium en voor een bepaalde duur (licentie). De overeenkomst tussen kunstenaar en uitgever en/ of distributeur heeft de vorm van een licentie: de uitgever/ distributeur kan, op basis van de EU-richtlijn op het auteursrecht, geen rechten definitief afkopen van de maker, maar de maker kan wel een licentie geven tot reproductie en distributie voor bepaalde dragers, territoria en andere criteria. Een voorbeeld van een licentie vind je op de website van het Kunstenloket.

9


inhoud

4. Je werk op het internet Ook hier is het enkel de maker die toestemming kan geven of een werk gereproduceerd en publiek gemaakt wordt via het internet. In sommige gevallen kan het werk zelf ook verspreid worden via het internet. Dat geldt vooral voor audiovisuele werken. In de meeste gevallen gaan kunstenaars er echter van uit dat hun werk onlosmakelijk verbonden is met een fysieke ruimte (video als installatie, geluidskunst als installatie, het schilderij of de sculptuur in de ruimte ...). De distributie ervan via het internet, als fragment of integraal, zal daardoor eerder als een document (documentaire representatie) van het werk beschouwd worden dan als kunstwerk zelf. Sommige kunstenaars zullen distributie van hun werk in die vorm ook toestaan, mits de kwaliteit van de reproductie voldoende is voor informatieve, educatieve of onderzoeksdoelstellingen, maar onvoldoende voor reproductie en vertoning. Op die manier beschermt men zich tegen illegaal downloaden, kopiëren en publiek maken op andere dragers die de commerciële belangen van de maker kunnen schaden. Maar men kan het vrij publiceren van werk ook reguleren door een welbepaalde licentie digitaal aan het digitale document te verbinden, waarbij de gebruiker er zich toe verbindt het digitale document enkel onder welbepaalde voorwaarden te zullen gebruiken, en bijvoorbeeld niet zal exploiteren voor commerciële doeleinden via het internet of voor andere dragers. De Creative Commons-licenties zijn daar een goed voorbeeld van. Op die manier kan men documenten van het werk vrij laten circuleren, zonder dat de exploitatie van de reproductierechten voor commerciële doeleinden (reproducties in kunstboeken, in boekvorm of audiovisuele producties) ermee in het gedrang komt. Steeds meer kunstenaars begrijpen dat het belangrijk is om documenten van hun werk via het internet vrij publiek te maken en dat het de belangstelling voor de fysieke ervaring met het werk alleen maar kan vergroten. Kunstenaars plaatsen dergelijke documenten van hun werk op een eigen website, op de website van de galerie of geven toestemming aan musea of aan databanken rond kunst en hedendaagse kunst (bijvoorbeeld van BAM) om documenten over het werk digitaal te reproduceren en publiek te maken. Ten slotte zijn er kunstenaars die werk specifiek concipiëren voor het internet en dan ziet men het net meestal als een publiek toegankelijke ruimte (de website is toegankelijk zonder betaling) en als ruimte met een speciale dynamiek omdat gebruikers niet alleen toegang hebben, maar ook in veel gevallen zelf content kunnen aanleveren en uploaden). De kunstenaar is dan zelf verantwoordelijk voor claims van derden op de content die men op die website plaatst (zeker met participatieprojecten kan dat moeilijk worden, men heeft er immers geen zicht op of de participanten wel rechtenvrij materiaal gebruiken, daarom zullen de initiatiefnemers van dergelijke internetplatforms de gebruikers zelf verantwoordelijk stellen voor de content die zij aanleveren). Men kan ook op het internet alleen materiaal gebruiken waarvan de rechten vrij zijn of ‘gecleard’ zijn. Meer informatie Op de website van BAM staan heel wat links naar websites van kunstenaars. www.bamart.be

10


inhoud

5. Auteursrechten Het auteursrecht beschermt de originele creaties van de geest, zoals bv. beeldhouw werken, literaire en wetenschappelijke teksten, scenario’s, schilderijen, foto’s, filmwerken, voordrachten, choreografieën, enzovoorts. Het auteursrecht verleent rechten aan de maker van het werk door vermogensrechten en morele rechten toe te kennen aan de auteur of maker van het werk. Aangezien het auteursrecht een monopolie of exclusieve rechten toekent aan de auteur of maker van het werk, is de beschermingstermijn beperkt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Op basis van het auteursrecht kan de auteur zich verzetten tegen namaak. Om auteursrechtelijke bescherming te genieten, moet het werk voldoen aan twee voorwaarden: - Het auteursrecht biedt enkel bescherming aan concrete uitdrukkingswijzen. Ideeën worden niet beschermd. - De vereiste van ‘originaliteit’ of ‘oorspronkelijkheid’. Het auteursrecht ontstaat automatisch door de creatie zelf van een origineel werk. Hiervoor zijn geen administratieve formaliteiten nodig om auteursrecht te verkrijgen. Aangezien het auteursrecht een vormvrije bescherming is, bestaat er geen registratieverplichting. Een groot aantal auteurs zullen toch overgaan tot het deponeren van hun werk bij een notaris of een auteursvereniging. Dit depot is geen verplichting en wordt enkel verricht om een vaste datum te registreren, zodat de auteur in een eventueel later geschil zou kunnen bewijzen dat zijn werk eerder bestond. Dit bewijs kan echter ook door andere middelen worden geleverd. De exclusieve rechten waarover de auteur beschikt, zijn onder te verdelen in twee hoofdcategorieën: vermogensrechten en morele rechten.

VERMOGENSRECHTEN Aangezien de auteur toestemming moet geven voor het kopiëren of tentoonstellen van zijn werk, kan hij daar ook een vergoeding voor vragen. De vermogensrechten geven bijgevolg aan de auteur de mogelijkheid om zijn werk te exploiteren of te laten exploiteren. Door de exploitatie van het werk kan de auteur inkomsten verwerven. Alleen de auteur zelf kan de toestemming geven voor het gebruik van zijn werk. Deze vermogensrechten zijn exclusieve rechten en voor elke reproductie en/ of mededeling die men van het werk wil doen, zal in principe de toestemming gevraagd moeten worden aan de auteur. De vermogensrechten worden opgedeeld in twee hoofdcategorieën en elke categorie kan dan weer opgesplitst worden in deelrechten of subcategorieën:

11


inhoud

Het reproductierecht Het reproductierecht geeft de kunstenaar het recht om iedere reproductie van zijn werk toe te laten of te verbieden. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het fotokopiëren van een werk, het op pellicule vastleggen van een film, een afbeelding van een beeldhouwwerk of schilderij in een catalogus of op een postkaart, een affiche, het downloaden van een werk van het internet, het opnemen op video van een televisieprogramma, enz. Men dient hiervoor steeds toestemming te vragen aan de rechthebbenden.

Het publiek mededelingsrecht Het publiek mededelingsrecht of het recht van mededeling aan een publiek heeft betrekking op de niet-tastbare (efemere) op- of uitvoering van het werk ongeacht welk procédé. Hierbij denken we aan een live vertolking door een artiest, de vertoning van een film in de bioscoop, een uitzending via radio of televisie, een tentoonstelling, elektronische consultatie zoals het beluisteren van muziek via internet, … Voor elke mededeling aan het publiek zal dus de toestemming moeten worden gevraagd aan de auteur. Voor mededelingen in private context, in de auteurswet omschreven als ‘kosteloze privémededeling in familiekring’, is geen voorafgaandelijke toestemming vereist van de auteur of de rechthebbende.

MORELE RECHTEN De tweede categorie zijn de morele rechten. Die hangen samen met de persoonlijke bescherming van de persoon en de integriteit van de auteur. De morele rechten zijn in principe onvervreemdbaar en bevatten drie soorten rechten: - Het divulgatierecht: het recht om het werk bekend te maken - Het paterniteitsrecht: recht van vaderschap; het werk wordt gekoppeld aan de naam van de auteur - Het integriteitsrecht: het recht op eerbied voor het werk Daarnaast onderscheiden we ook nog:

Het recht op afbeelding (of portretrecht) Het recht op afbeelding vloeit voort uit de regelgeving ter bescherming van het privéleven en artikel 10 van de Auteurswet. Volgens deze regelgeving moet de toestemming van een persoon worden gevraagd om zijn afbeelding vast te leggen, tentoon te stellen of te reproduceren.

12


inhoud

Het volgrecht Het volgrecht is de vergoeding die de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk (grafische of beeldende kunst) geniet bij elke doorverkoop van zijn werk met de tussenkomst van een professionele kunsthandelaar. Meer informatie over de voorwaarden en de berekening van het volgrecht op de website van SOFAM. Meer informatie: Kunstenloket www.kunstenloket.be SABAM De Belgische vereniging voor auteurs, componisten en uitgevers. Vooral actief in ‘kleine rechten’: muziekrechten voor componisten en muziekuitgevers. www.sabam.be SCAM/ SACD Internationale vennootschappen die gespecialiseerd zijn in rechtenbeheer van audiovisuele werken, podiumkunsten, geschriften – vaak omschreven als grote rechten. www.scam.be SOFAM De beheersmaatschappij die gespecialiseerd is in beeldende kunst. www.sofam.be

13


inhoud

6. Je werk promoten: prospectie en communicatie Promotie is een manier om je werk onder de aandacht te brengen en naambekendheid te genereren.

Waarom moet je aan promotie doen? Strikt genomen heb je promotie niet nodig voor je artistieke activiteit. Maar als je een bredere erkenning wil voor je werk of er een inkomen uit wil halen, is promotie nuttig. Opvallen tussen die massa is niet gemakkelijk en kwalitatief hoogstaand werk afleveren is, helaas, nog geen garantie om je te onderscheiden van de rest. Je uitgangspunt bij promotie is altijd je eigenheid als kunstenaar. Je hoeft dus je artistieke integriteit niet in gevaar te brengen om je werk te kunnen promoten.

Wat is promotie niet? Promotie is geen positionering. Positionering heeft betrekking op een stuk van het denkproces dat aan promotie voorafgaat. Daarbij bepaal je waar je eigenlijk voor staat als kunstenaar. Het is ook geen verkoop. Met promotie zet je je werk in de kijker. Of dat dan in de verkoop ervan resulteert, hangt uiteindelijk af van de smaak van de potentiële koper. Jammer genoeg heb je daar doorgaans weinig tot geen impact op.

Hoe moet je aan promotie doen? Stap 1: beslis wat je gaat promoten. Het uitgangspunt is je artistieke eigenheid, wat je onderscheidt van een andere kunstenaar. Stap 2: bepaal bij wie je gaat promoten. Wie kan er met andere woorden interesse hebben voor je werk? Stap 3: beslis hoe je gaat promoten. Je kunt je artistieke werk promoten door prospectie en communicatie. Promotie is geen exacte wetenschap. Er bestaat ook geen garantie op succes. Wel kan je een aantal vuistregels hanteren die helpen om op een gestructureerde manier de aandacht te vestigen op je werk. De eigenlijke promotie speelt zich af op twee vlakken: prospectie en communicatie.

14


inhoud

6.1 Prospectie Om je werk onder de aandacht te brengen, is prospectie een geschikt middel. Je gebruikt dan je netwerk om mensen te benaderen waarvan je veronderstelt dat ze in jou geïnteresseerd zijn. Bij prospectie ga je actief mensen benaderen waarvan je denkt dat zij plaats hebben binnen hun galerie, tentoonstellingsruimte of organisatie voor een kunstenaar als jij. Je netwerk is een van de belangrijkste promotiekanalen om gericht mensen te benaderen waarvan je praktisch met zekerheid weet dat ze in jou geïnteresseerd zijn. Je netwerk is eigenlijk een samenraapsel van iedereen die je kent. Vaak zijn het mensen die je ontmoette tijdens je studies, voor of na een voorstelling, tijdens een vernissage, via een eerdere samenwerking met collega’s of organisatoren, maar ook in de wachtkamer van de tandarts, op de trein of eenvoudigweg op café. Als je je netwerk als promotie-instrument wil gebruiken, moet je een minimale structuur aanbrengen in de basisinformatie die je over je contacten hebt: Waar ken je die persoon van? Wanneer en in welke context had je voor het laatst contact? Waar is die persoon zoal mee bezig? Wat is zijn interessesfeer? Met welke mensen ambieer je te werken? De groep van mensen met wie je hoopt te werken, is uiteindelijk ook de doelgroep voor een actieve prospectie in de zoektocht naar opdrachten. Al je andere contacten kan je hoogstens inzetten als draagvlak. Hou die mensen wel systematisch op de hoogte van je activiteiten en je werk zodat ze zich betrokken voelen, over je praten en op zich een promotie-instrument worden. Een persoonlijke benadering van je netwerk blijft de goedkoopste manier om doeltreffend promotie te voeren. Bedenk dat je in een digitaal tijdperk massaal veel mensen kan bereiken met één druk op de knop, maar dat je vaak meer haalt uit een persoonlijk bezoek, een telefoontje, of zelfs een handgeschreven kaartje.

6.2 Contact leggen met een curator Curatoren nodigen kunstenaars uit voor tentoonstellingen en zorgen op die manier voor een platform. Daarenboven doen galeries en privéverzamelaars vaak beroep op de kennis van curatoren. Het is dan ook aangeraden om ze op de hoogte te stellen van je werk. Je kunt dit doen aan de hand van een persoonlijke uitnodiging voor een tentoonstelling, waarbij je kort je werk toelicht. Je kan ook vrijblijvend enkele jpg-beelden via e-mail versturen met daarbij een korte toelichting van je werk. Zo leren curatoren op een informele manier je werk kennen en kunnen zij zelf stappen ondernemen wanneer ze geïnteresseerd zijn in je werk. Het heeft dus weinig zin om een uitgebreid dossier over je werk ongevraagd naar curatoren, organisatoren of critici op te sturen. Je kan hen tijdens een ontmoeting of samen met een tentoonstellingsuitnodiging eventueel wel – indien er interesse is – aanbieden om een meer uitgewerkte portfolio op te sturen.

15


inhoud

Zorg dat je zo’n korte, overzichtelijke portfolio bij de hand hebt, zodat je deze onmiddellijk op vraag kunt opsturen. In deze portfolio groepeer je best een aantal duidelijke afbeeldingen van je werk, een biografie met een overzicht van gerealiseerde projecten, een heldere tekst die je werk duidt en artikels die eventueel over je werk verschenen zijn. Een lijst met curatoren is te raadplegen op de website van BAM: www.bamart.be/nl/curators.

6.3 Communicatie Communicatie is het ideale instrument om je artistieke werk in de kijker te zetten. Je kunt daarbij gebruik maken van een website, flyer, direct mailing, portfolio of sociale media. Ontwikkel je communicatiemateriaal op basis van je budget en je artistieke identiteit. Benut elke gelegenheid om te communiceren. Heb je binnenkort een tentoonstelling, performance of concert? Dan is dat het moment om met je communicatie te beginnen. Hou rekening met de volgende tips voor je aankondiging of uitnodiging: Bezorg de aankondiging of uitnodiging drie tot zes weken vooraf. - Vermeld de vier W’s: Wie, Wat, Waar en Wanneer. - Verzorg de lay-out. - Vermijd spellingfouten. Misschien heb je nog geen evenement in het vooruitzicht. Ook dan hoef je niet bij de pakken te blijven zitten. Denk misschien aan de volgende mogelijkheden: - Nodig al je kennissen en professionele contacten uit in je atelier voor een bezoek met een drankje. - Zet met enkele collega’s een atelierparcours op zodat alle gemeenschappelijke contacten toegang krijgen tot het werk van de verschillende kunstenaars. - Organiseer een toonmoment of salonconcert. - Ontwikkel duidelijk en kostenefficiënt promotiemateriaal Portfolio: met een portfolio kan je je werk illustreren. Als je met mensen gesproken hebt, kun je hen je portfolio geven zodat ze later over je werk kunnen praten, bijvoorbeeld tijdens een interne overlegvergadering met het artistieke comité. Website: een website is vooral nuttig om je volledige palmares te tonen én om te informeren over je huidige bezigheden en toekomstplannen. Zonder website kan een potentieel geïnteresseerde je moeilijk terugvinden. Hou er wel rekening mee dat je een website regelmatig moet bijwerken. Tentoonstellingsagenda’s: zorg ervoor dat je de informatie over je tentoonstelling invoert op www.uitdatabank.be, zodat het wordt opgenomen in meer dan 300 publicatiekanalen. Flyer/ uitnodiging: als je een tentoonstelling hebt, kan je flyers verspreiden om geïnteresseerden te lokken. Weet wel dat een flyer relatief duur is om te maken.

16


inhoud

Mailing of e-mailing: als je via post of via e-mail reclame maakt voor je evenement, doe je dat het best ook niet naar een gigantisch adressenbestand. Dat levert weinig op en kost vaak veel geld. Kies voor een gerichte mailing. Weblog (blog) of andere web2.0-toepassing: door in een blog meer te vertellen over je leven als kunstenaar, creëer je een persoonlijkere band met je publiek. Bedenk wel welke informatie je kenbaar wil maken en welke je liever privé houdt. Sociale media: gebruik sociale media als Facebook, Twitter, LinkedIn, Instagram, Pinterest, Google+ … om je sociale contacten te onderhouden en nieuws en afbeeldingen over je activiteiten te delen. Gebruik je promotiemateriaal zo goed mogelijk. Je houdt de promotie van je werk het best persoonlijk en budgetvriendelijk. Deel dus zeker niet aan iedereen die je tegenkomt flyers uit, maar maak gebruik van je netwerk. Meer informatie op www.kunstenloket.be/nl/advies/promotie

6.4 Communicatie en promotie via een galerie Je kan de promotie van je werk ook overlaten aan een promotiegalerie of (alternatief) managementbureau. Een promotiegalerie kan je bijvoorbeeld vertegenwoordigen op binnen- en buitenlandse kunstbeurzen, instaan voor de uitgave van publicaties, jouw portfolio onderhouden, enz. Galeries spelen een niet onbelangrijke rol bij het presenteren en het naar buiten brengen van je werk, waar dan vaak ook verkoop uit ontstaat. Als kunstenaar kom je zo in contact met het publiek en de verzamelaars van de galerie, wat publiciteit en inkomsten oplevert. Het contact leggen met een galerie moet je een zekere tijd gunnen. Ze geven er doorgaans de voorkeur aan om door eigen onderzoek in contact te komen met kunstenaars. Galeriehouders gaan vaak op prospectie naar eindejaarstentoonstellingen, beurzen, of komen in contact met kunstenaars via kunstenaarsinitiatieven, curatoren of op aanraden van andere kunstenaars ... Aangezien galeries vaak veel documentatie toegezonden krijgen, zien ze de beoordeling van dit materiaal eerder als een belasting. Je staat dus sterker in je schoenen als een galerie jou benadert. Voordat je hiermee toestemt, moet je daarbij goed voor jezelf uitmaken welke galerie geschikt is om je werk tentoon te stellen. Uitstraling, ligging en ruimte spelen een rol, maar ook de vraag of de programmering wel aansluit bij je werk is belangrijk. De werking van galeries is heel verscheiden. Er is geen algemene werking vooropgesteld. Ze werken voornamelijk zonder contracten, alles is dus gebaseerd op een vertrouwensrelatie. Het is dus van belang dat er vooraf goede afspraken worden gemaakt. Hou er wel rekening mee dat het toch beter is om de afspraken vast te leggen op papier om zo eventuele problemen te voorkomen. Je kunt dan immers aantonen wat is afgesproken. Denk maar aan onderwerpen als kosten op gebied van transport, verzekering, pr, productie en presentatie van je werk.

17


inhoud

Het percentage dat een galerie van het verkoopbedrag vraagt, is afhankelijk van galerie tot galerie. Een groot aantal galeries zal de productiekosten van de verkoopprijs aftrekken en de helft van de resterende som aan de kunstenaars geven. Deze galeries zullen dan vaak de volledige promotie op zich nemen, zoals het drukken van uitnodigingen en eventuele catalogi. Alle verkopen worden dan ook geregeld door de galerie, los van een tentoonstelling, het hele jaar door en ongeacht de plaats van verkoop (galerie, museum, atelier of andere plaatsen). De gebruikelijke commissiepercentages worden met een afzonderlijke factuur naar de galeries gezonden. De galerie zal op regelmatige basis (12, 18, 24, 36 of 48 maanden) tentoonstellingen organiseren, afhankelijk van de productie van werken en tentoonstellingen elders. Een tentoonstelling in een galerie duurt gemiddeld 4 à 6 weken. Galeries kunnen worden ingedeeld in vier types, al vallen deze types niet altijd even duidelijk af te bakenen. De verkoopsgalerie heeft als hoofddoelstelling de verkoop van kunst, in tegenstelling tot de promotiegalerie, die een bredere waaier aan doelstellingen heeft ter ondersteuning van de kunstenaar. De ingehuurde galerie organiseert tentoonstellingen met kunstenaars die in de lijn liggen van de aard van de galerie. Sommigen stellen regelmatig dezelfde kunstenaar tentoon, waardoor continuïteit ontstaat voor publiek en kunstenaar. De ingehuurde galerie bouwt evenwel geen structurele galeriewerking uit. De promotiegalerie verzorgt de promotie van de kunstenaar door middel van allerlei activiteiten zoals: - Vertegenwoordiging op binnenlandse en buitenlandse beurzen - Uitgave van publicaties, waaronder catalogi, monografieën, e.d. - Opstelling en verzorging van dossiers - Tentoonstellingen, lezingen De promotiegalerie is een op winst gerichte onderneming, die zich engageert om het werk van kunstenaars te promoten. De promotiegalerie kan een werk aankopen en later een zekere winst op de verkoop nemen, ofwel kan de galerie een percentage op de onmiddellijke verkoop nemen (of een combinatie van beide). De promotiegalerie treedt op als intermediair in het kunstenveld, waardoor ze een bijdrage levert aan de densiteit van het artistieke en culturele weefsel in een regio. De kunsthandelaar koopt en verkoopt kunstwerken na een zorgvuldige selectie. Hij volgt meestal een bepaalde stijlperiode, een genre of trend. Een kunsthandelaar verhandelt kunst, maar heeft in principe geen contact met de kunstenaar. Daarnaast kan je ook op zoek gaan naar alternatieve modellen. Zo beginnen sommige kunstenaars zelf, samen of alleen, een galerie of werken ze creatieve (tijdelijke) formules uit zoals een pop-upgalerie.

18


inhoud

7. Reflectie en contextualisering Om diverse redenen is het erg zinvol om over goede teksten over je werk te beschikken. Naar aanleiding van tentoonstellingen worden vaak spontaan interviews, artikels of recensies gepubliceerd. Maar ook zonder specifieke aanleiding is het goed dat er meer diepgravende teksten over je oeuvre geschreven worden. Deze teksten kan je opnemen in een (kunstenaars)boek, verspreiden via je website voor geïnteresseerden, gebruiken voor dossiers enz. Stap gerust ook zelf af op een criticus of theoreticus met de vraag om (tegen betaling) een tekst over je werk te schrijven. Op de website van BAM vind je een databank met critici en essayisten: www.bamart.be/nl/critics

19


inhoud

Deel 4. Je werk publiek maken tentoonstellen, communicatie en promotie

Recommend Documents