Inhoudsopgave. Voorwoord 3. Deel 1: Vereniging 4. Deel 2 : Inhoud 13. Deel 3: Beheer en administratie 26. Deel 4: Communicatie en PR 32

Jaarverslag 2012

Inhoudsopgave Voorwoord

3

Deel 1:

Vereniging

4

Deel 2 :

Inhoud

13

Deel 3:

Beheer en administratie

26

Deel 4:

Communicatie en PR

32

Bijlage A: Voorzitters / secretarissen / penningmeesters gewesten (per 31-12-2012)

36

Bijlage B: Namen en functie van medewerkers

37

Bijlage C: Lijst media-aandacht (per 31-12-2012)

38

Bijlage D: Afkortingen en omschrijvingen

41

2 Jaarverslag PCOB | 2012

Voorwoord Dat de PCOB een levendige vereniging is, waar zaken nooit stil staan, wist u natuurlijk allang. Het verslagjaar 2012 kan worden gekenmerkt als een jaar van verandering en actie. Binnen de verenigingsdemocratie is veel tijd en energie besteed aan de (verdere) vitalisering van onze vereniging. Voor het landelijk bureau was de verhuizing naar een ander pand na zoveel jaren een grote verandering.

In september 2012 is het landelijk bureau van de PCOB - na zestien jaar - verhuisd van het monumentale pand in het centrum van Zwolle, naar een modern kantoor in deze Hanzestad. Een hele overgang, niet in de laatste plaats voor de PCOB-medewerkers, maar de nieuwe kantooromgeving kenmerkt zich door openheid en transparantie, en dat zijn belangrijke eigenschappen die goed passen bij de geest van de ‘PCOB Nieuwe stijl’.

Politieke, bestuurlijke en maatschappelijke ontwikkelingen vormden aanleiding op veel terreinen en plaatsen het PCOB-geluid met verve en kracht te laten horen.

Uit eerste berekeningen naar aanleiding van het in het najaar 2012 gesloten Regeerakkoord bleek dat groepen ouderen onevenredig zouden worden getroffen. De PCOB, samen met de andere ouderenorganisaties, maakt zich er hard voor dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Solidariteit tussen generaties is en blijft voor de PCOB een Bijbels geïnspireerde grondhouding. Dat geldt voor de landelijke belangenbehartiging, maar zeker ook voor de belangenbehartiging op lokaal niveau.

In mei 2012 werd de Bestuursnotitie ‘PCOB Nieuwe Stijl’ gepresenteerd aan de algemene vergadering van de PCOB. In de bestuursnotitie wordt onder andere een nieuwe structuur van de PCOB besproken. In die nieuwe structuur is de uitvoering losgekoppeld van de besturing. Met als doel dat de besluitvorming efficiënter en ook democratisch kan verlopen. De uitwerking van deze Bestuursnotitie heeft grote impact: zo zullen de PCOB-gewesten ophouden te bestaan en ook de algemene vergadering verdwijnt als hoogste besluitvormend orgaan. Natuurlijk hebben deze veranderingen de nodige stof tot discussie opgeleverd. Toch verdient de vereniging - en daarmee eenieder die bij dit proces betrokken was - een pluim, vanwege de constructieve en open discussies die zijn gevoerd. Het heeft ertoe geleid dat we in 2012 een PCOB in de steigers hebben kunnen zetten die toekomstbestendig is en is toegerust voor een nieuwe generatie senioren.

Ten slotte: het landelijk bestuur heeft het afgelopen jaar – in het kader van alle veranderingen rond PCOB Nieuwe Stijl - veel geïnvesteerd in contacten met (bestuurs)leden in PCOB-afdelingen en gewesten. Het was goed om elkaar te zien, te bevragen en met wederzijds respect standpunten uit te wisselen.

Namens het PCOB-bestuur,

Okke Pol, secretaris


Deel 1: Vereniging De PCOB is een beweging die opkomt voor alle senioren in Nederland en waarin de leden, zelf ouderen, actief participeren. Dynamisch, betrokken, professioneel en christelijk geïnspireerd; het zijn dé kenmerken van de PCOB. Het doel? Een maatschappij waarin iedereen met zijn of haar mogelijkheden kan meedoen. De vereniging PCOB wil bijdragen aan een stevige positie van senioren in de samenleving. De PCOB heeft bijna 100.000 leden verdeeld over veertien gewesten en telt circa 350 lokale afdelingen verspreid over heel Nederland.

Algemene vergaderingen (av) in 2012

AV 24 mei 2012

AV 29 november 2012

De algemene vergadering (av) is het hoogste besluitvormende orgaan van de vereniging PCOB. Op 24 mei werd de algemene vergadering gehouden in Nijkerk. Het belangrijkste agendapunt was de Basisnotitie PCOB Nieuwe Stijl (eerder Bestuursnotitie geheten). Deze werd unaniem als uitgangspunt overgenomen. In deze vergadering werden de bestuursleden Van Splunder en Pol herbenoemd, en werden de resultaten bekendgemaakt van het onderzoek onder de afdelingspenningmeesters. (Lees meer over dit onderzoek in Planning en control)

Op de av van 29 november werd het implementatieplan 2013, inclusief de begroting en afdrachten goedgekeurd. Tevens werd een update gegeven door de directeur rond de stand van zaken PCOB Nieuwe Stijl en Uitvoering in beeld. Hiermee werd het veranderingsproces inzichtelijk en werd een schets gegeven van hoe de vereniging er in de nabije toekomst uit zou kunnen zien. Ook werd een toelichting gegeven hoe en waarom de democratie van de vereniging veranderd wordt, in historisch perspectief. Tevens werd ingestemd met een extra av op 14 februari 2013. Na afloop werden de nieuwe concept statuten met het bijbehorende huishoudelijk reglement meegegeven. Hierin was tevens opgenomen het kiesreglement voor de leden van de toekomstige Ledenraad en Uitvoering in beeld.


Landelijk bestuur Het landelijk bestuur vergaderde in 2012 elf keer. PCOB Nieuwe Stijl was steeds het belangrijkste onderwerp, met de inhoudelijke, organisatorische en financiële consequenties op korte en lange termijn.

vlak voor alle veranderingen door twee rondes door het land, waarbij alle gewesten werden bezocht. Doelstelling was enerzijds uitleg te geven over de voorgestelde verandertrajecten en betrokkenheid bij de veranderde verenigingsstructuur te krijgen, anderzijds om te luisteren naar de reacties van (kader)leden van gewesten en afdelingen in het land.

Per 1 oktober stopte Jan de Graaf met zijn bestuurslidmaatschap. Er werd, tegen de achtergrond van de beoogde structuurwijziging, geen opvolging geregeld. Het bestuur heeft een zelfevaluatie uitgevoerd. Buiten de vergaderingen om besteedde het landelijk bestuur dit jaar veel tijd aan het creëren van draag-

Het landelijk bestuur bestond in 2012 uit: Naam

Functie

Termijn

Rienk van Splunder

voorzitter

2e zittingstermijn vanaf mei 2012.

Okke Pol

secretaris

2e zittingstermijn vanaf mei 2012

Evert Biemond

penningmeester


Sien de Mol-Markusse

lid


Geeske Telgen-Swarts

lid

1e zittingstermijn vanaf november 2011

Jan de Graaf

lid

gestopt per 1 oktober 2012


Leden Overzicht van het aantal leden per gewest 2012 Het totaal aantal leden op 31 december 2012 was 98.660, een daling van 5.327 leden ten opzichte van het jaar 2011. Gewest

2011

2012

Stijging/daling

Groningen

5.620

5.246

-374

Friesland

7.801

7.491

-310

Drenthe

5.903

5.492

-411

Overijssel

10.441

9.678

-763

Gelderland

17.388

16.570

-818

Flevoland

2.888

2.801

-87

Utrecht

9.563

9.105

-458

Noord-Holland

7.858

7.329

-529

Amsterdam

1.204

1.097

-107

Zuid-Holland

26.490

25.140

-1.350

Den Haag/Scheveningen

1.232

1.142

-90

Zeeland

2.202

2.056

-146

Noord-Brabant

5.061

5.009

-52

Limburg

237

208

-29

Overige leden o.a instellingen

99

296

197

103.987

98.691

-5.327

landelijke leden, diversen etc. TOTAAL

Vergeleken met eerdere jaren bleef het percentage mannen (37%) en vrouwen (63%) ongeveer gelijk.


Leeftijdsopbouw 2012 Van 5.745 leden is de geboortedatum niet bekend. De berekening is gebaseerd op de overige 92.915 leden.

Uit- en inschrijvingen: Aantal inschrijvingen

2012:

3.733 | Aantal uitschrijvingen

2012:

9.060

Het ledenverlies is vooral te verklaren door het overlijden van leden. Dat het totaal aantal leden zou afnemen, was voorzien in de Basisnotitie zoals die in mei 2012 is verschenen en waarbij is uitgegaan van het realistische scenario.


PCOB Nieuwe Stijl In de algemene vergadering van 24 mei 2012 zijn belangrijke besluiten genomen voor de structuur van de PCOB. In een zorgvuldig doorlopen traject, dat inmiddels al een paar jaar duurt, verandert de PCOB van een organisatie met veel bestuurslagen, naar een organisatie waarin de leden nog meer centraal staan en direct invloed kunnen uitoefenen op de koers van de vereniging. Onder andere gebeurt dit door een Ledenraad in te stellen, waardoor de PCOB meer slagkracht krijgt. De getrapte verenigingsstructuur verdwijnt: van afdelingen, via gewesten naar het landelijk niveau. Ook zullen er geen portefeuillehouders meer zijn. Voor deze omslag werden er in dit verslagjaar fundamentele stappen gezet. Medio 2013 worden de nieuwe structuur en werkwijze definitief.

• de leden staan centraal. In april en mei zijn de voorzitter en de directeur het land ingetrokken om de gewestvergaderingen te bezoeken en daar uitleg te geven over de voorstellen rondom de nieuwe strategie. Deze aanpak werd gewaardeerd en bleek zeer nuttig te zijn om te achterhalen welke gedachten leefden in het land.

Op verschillende manieren zijn leden betrokken bij alle veranderingen. Op 24 januari kwamen ruim 150 leden en kaderleden in Nunspeet bijeen om van gedachten te wisselen over de vernieuwing van de verenigingsdemocratie. Vanuit deze studiebijeenkomst werd een kleine klankbordgroep samengesteld van 14 leden, die een aantal voorstellen hebben uitgewerkt en voorbereid ten behoeve van het landelijk bestuur.

In juni installeerde het landelijk bestuur een drietal werkgroepen, die duidelijke opdrachten meekregen en rapporteerden aan de reeds bestaande Stuurgroep.

Hun voorstellen werden allereerst besproken in de stuurgroep PCOB Nieuwe Stijl, waarin een aantal bestuursleden en leden vertegenwoordigd waren. En uiteindelijk in het landelijk bestuur. Als kernpunten werden geformuleerd: • de Ledenraad bestaat uit leden uit de twaalf provincies; • de Ledenraad wordt gekozen door de leden van de PCOB; • er komen provinciale kiescommissies; • er komt een scheiding van uitvoering en besturing van de vereniging; • de bestuurlijke laag van de gewesten verdwijnt; • de afdelingen vormen de ruggengraat


De Basisnotitie is van tevoren naar alle afdelingen verstuurd, en betreft een vijfjarenplan, met inhoudelijke doelstellingen over PCOB Nieuwe Stijl. Ze geeft ook verschillende financiële scenario’s met een meerjarenbegroting en de daarbij horende afdrachten. In de av van 24 mei werd de Basisnotitie unaniem als uitgangspunt voor de toekomst overgenomen.

Werkgroep Juridisch - stelde het concept op van de nieuwe statuten en het huishoudelijk reglement, met daarin opgenomen het Ledenraadsreglement. Tevens werd hier ook op basis van de uitkomsten van de werkgroep Ledenraad het Kiesreglement opgesteld. De werkgroep kwam in 2012 drie keer bijeen. Werkgroep Samenwerken - begeleidde de inventarisaties van de bestuurlijke taken in de gewesten en de herziening van de uitvoerende taken. Na de av in mei hebben verschillende gewesten zich gemeld als pilot voor de omslag, te weten: Utrecht, Overijssel, Friesland, Zuid-Holland en Flevoland. Deze werkgroep vergaderde drie keer in 2012. Werkgroep Ledenraad - deed alle voorbereidingen die nodig waren om in 2013 een goed functionerende Ledenraad te kunnen installeren: onder andere de samenstelling van de Ledenraad, het vormen van de

provinciale kiescommissies en de manier waarop er gestemd kan worden. De uitkomsten zijn gebruikt voor het opstellen van het Kiesreglement. Deze werkgroep heeft in dit verslagjaar twee keer vergaderd. Een speciale digitale nieuwsbrief werd uitgegeven onder de naam PCOB Nieuwe Stijl. De nieuwsbrief berichtte over de voortgang van alle veranderingen en gaf ook steeds de planning aan. In 2012 verscheen de nieuwsbrief negen keer. Leden konden zich hiervoor aanmelden en de nieuwsbrief werd standaard verzonden aan alle kaderleden van de PCOB. Na de av van 29 november zijn, in december 2012 en januari 2013, de voorzitter en directeur, daar waar mogelijk aangevuld door de penningmeester, opnieuw op bezoek geweest bij de gewesten om de concept statuten en huishoudelijk reglement te bespreken. Dit ter voorbereiding van de extra av van 14 februari 2013.

Strategische programmering PCOB Nieuwe Stijl Rondetafelgesprek met externen De omslag naar PCOB Nieuwe Stijl werd op 22 februari met externe deskundigen besproken en getoetst. Hierbij waren de leden van de werkgroepen PCOB in balans en PCOB voor de spiegel aanwezig. De externe deskundigen waren: Wibaut Dragt (Bureau HHM) Lisa van de Bunt (hoogleraar Management en Organisatiekunde, VU), Wim van Minnen (directeur CSO), Thijs Tromp (directeur Reliëf, christelijke vereniging van zorgaanbieders). Het gesprek ging over de inhoudelijke programma’s en de visie op ouderen. De feedback hielp de PCOB om een duidelijker beeld en inzicht te krijgen in welke richting inhoudelijk de koers moet worden uitgezet. Bijeenkomst portefeuillehouders De portefeuillehouders van bestuur en gewesten

kwamen bij elkaar op 4 april te Nijkerk. Dit als vervolg op het besluit uit 2011 van het landelijk bestuur om meer op afstand te besturen en de verantwoordelijkheid voor de inhoudelijke portefeuilles te geven aan de werkorganisatie - onder leiding van de directeur. Op 4 april werden de laatste portefeuillehoudersbijeenkomsten gehouden en werd over de invulling en werkwijze van de toekomst uitleg gegeven. Vijf gewesten dag Op 20 september werd in Zuidlaren een vijf gewesten dag (Drenthe, Overijssel, Friesland, Flevoland, Groningen) georganiseerd door het gewest Drenthe. Het gewestbestuur Drenthe heeft het landelijk bureau in de persoon van de directeur gevraagd de verandering van de gewesten nader toe te lichten en hierover nader met elkaar van gedachten te wisselen.

Strategische allianties De PCOB opereert zelfstandig in het maatschappelijke en politieke krachtenveld in Nederland. Waar nuttig en nodig trekt de bond op met andere organisaties: wanneer het getal telt, en wanneer het geheel meer is dan de som der delen. Ook wordt ermee voorkomen dat de organisaties elkaars werk overdoen en/of telkens opnieuw het wiel uitvinden. Samenwerken betekent voor de PCOB gunnen en vertrouwen. Samenwerken en het aangaan van strategische allianties zijn hierom als uitgangspunten genoemd in de Basisnotitie. Centrale van Samenwerkende Ouderenorganisaties De belangrijkste bestaande samenwerking is het actieve participeren van de PCOB binnen de koepel van ouderenorganisaties, de CSO. Een punt dat dit jaar hoog op de agenda stond was het voortbestaan van de CSO. In 2013 komt de structurele subsidie van de overheid te vervallen. Het jaar 2012 heeft met name in het te-


ken gestaan van de toekomstige samenwerking in CSO-verband. Eind 2012 was de vormgeving van de samenwerking nog niet definitief. Er zijn maatregelen getroffen, die de voortgang van de collectieve belangenbehartiging borgen, terwijl de discussie over de toekomst plaatsvindt. Age Europe De PCOB is lid van Age Europe, via Age Nederland. Binnen Age Nederland participeren meerdere Nederlandse ouderenorganisaties. Zij stemmen af en coördineren hun inbreng in Brussel. Aan het eind van het verslagjaar 2012, besloten de deelnemers tot een sterke vereenvoudiging in de overlegstructuur. Stichting Christelijk Sociaal Congres De Stichting Christelijk-Sociaal Congres (CSC) is een verzameling van organisaties op christelijke grondslag. Het hoogste orgaan is de Raad van Toezicht. Hierin zijn de aangesloten organisaties vertegenwoordigd waarvan een deel ook in financiële zin CSC draagt. De PCOB heeft, in de persoon van Rienk van Splunder, een zetel in de Raad van Toezicht. Coalitie Erbij De Coalitie Erbij initieert, faciliteert en stimuleert samenwerking tussen mensen die zich bezighouden met eenzaamheid. De PCOB is via de Coalitie Erbij betrokken bij de organisatie van de jaarlijkse Week tegen Eenzaamheid. Coalitie ‘Van betekenis tot het einde’ De Coalitie ‘Van betekenis tot het einde’, stimuleert dat mensen meer ruimte en aandacht hebben voor het levenseinde, zodat ze de laatste levensfase kunnen invullen zoals zij graag willen.


Expertisenetwerk levensvragen en ouderen Als een van de Kernpartners maakt de PCOB, samen met de Unie KBO zich sterk voor het belang van ondersteuning bij levensvragen van ouderen die van zorg afhankelijk zijn. VILANS is de organisatie die de penvoerder is van dit netwerk. De eerste drie jaar lag de nadruk op het ontwikkelen van het netwerk en netwerkvorming. Vanaf 2012 wordt meer ingezet op de implementatie. Mosterd overleg Behalve de lobbycontacten met alle Tweede Kamerfracties, is er een specifiek overleg met het CDA. Hierin komt met name het lange(re) termijn beleid inzake ouderen aan de orde. Binnen het CDA Seniorenoverleg participeert Okke Pol als afgevaardigde van het landelijk PCOB-bestuur. Andere lidmaatschappen De PCOB is ook aangesloten bij: • MO-groep, de brancheorganisatie voor Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening. De PCOB maakt gebruik van het collectief van de CAO WMD. • NOV, Nederlandse Organisatie voor Vrijwilligers • Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) van de belastingdienst. De ANBI biedt enkele fiscale voordelen. Giften van particulieren aan een ANBI zijn voor particulieren bijvoorbeeld fiscaal aftrekbaar • PCOB-voorzitter Rienk van Splunder is lid van de Raad van Advies bij Reliëf.

Lokaal en regionaal versterken

Afdelingen

Met het decentraliseren van overheidstaken en -financiering, van rijk naar gemeenten, werd en wordt de lokale belangenbehartiging van ouderen steeds belangrijker. Het project ‘Lokaal en regionaal versterken’ (LRV) is bedoeld om de afdelingen zó te versterken dat ze hierbij een goede positie kunnen innemen. Het project is gestart in 2010 en loopt tot en met 2014.

25 afdelingsbesturen hebben de noodklok geluid in 2012 over hun voortbestaan. In onderstaande tabel een overzicht van de maatregelen die naar aanleiding hiervan zijn genomen.

In 2012 werd het projectplan herschreven en goedgekeurd, waarbij meer dan voorheen het werven van een nieuwe generatie vrijwilligers aandacht heeft gekregen.In 2012 werden drie inspiratiedagen georganiseerd met als thema Samen op weg naar een nieuw wij, dat ook refereerde aan de overgang naar PCOB Nieuwe Stijl. Op 19 september was er een bijeenkomst in Zoetermeer, bezocht door 75 mensen; op 10 oktober in Tiel, hier kwamen circa 80 mensen op af; en op 15 november in Assen, waar ongeveer 85 leden aan deelnamen. Anders dan in eerdere jaren waren de inspiratiedagen ook opengesteld voor nietkaderleden.

Opgeheven • Gees-Oosterhesselen • Loppersum • Lage Zwaluwe • Vriezenveen • Westerhaar Doorstart gemaakt Dit zijn afdelingen die tijdig hulp hebben ingeroepen om hun bestuurlijke zorgen op te lossen. • Doezum • Haulerwijk • Naarden-Bussum • Amersfoort • Amstelveen • Heerhugowaard (bestuurlijk ondersteund door Langedijk) • Uithoorn (bestuurlijk ondersteund door Ronde Venen) • Axel • Noord-Beveland Samengegaan • Monster en ’s-Gravenzande • Haarlemmermeer en Aalsmeer Verschillende afdelingen zijn nog bezig te onderzoeken om samen te gaan of anderszins te zoeken naar oplossingen. Geconcludeerd kan worden dat als vroegtijdig aan de bel wordt getrokken er veel afdelingen (en daarmee leden) kunnen worden behouden voor de PCOB.


PCOB lid Aan het woord

‘Als je niets doet, versukkel je’ Joke van Voorst (73), sinds vier jaar voorzitter van gewest Drenthe, woont in Schoonebeek en is 23 jaar lid van de PCOB.

maal herkozen worden. Bij de herverkiezing blijkt dan hoe de leden zijn of haar functioneren beoordelen.

‘In 2010 bestond de PCOB vijftig jaar. Het was voor een aantal leden een mooie aanleiding om de bestuursstijl van de PCOB aan de orde te stellen. Was die nog wel van deze tijd? De vergaderingen duurden lang, ze waren zeer gedetailleerd, en de voorbereidingen duurden maanden door allerlei procedures en voorgeschreven termijnen. Er is berekend dat één av wel 10.000 uren voorbereidingstijd kostten.’ Tegelijkertijd werd bekend dat de rijkssubsidie zou worden afgebouwd, dus het was goed om eens grondig over de toekomst van de PCOB na te denken. Ik zat in de werkgroep De PCOB in de spiegel die daarmee aan de slag ging. We hebben grote lijnen uitgezet; het bestuur en de werkorganisatie maakten een plan van aanpak. In 2013 zal PCOB Nieuwe Stijl zijn beslag krijgen.

Straks ben ik geen gewestvoorzitter meer. Prima. Daar kan ik me helemaal in vinden. Wat voegt een gewestbestuur toe? Op provinciaal niveau houden we de regiocoördinatoren. Ik zie uit naar die slagvaardigheid. Omdat ik in de kiescommissie zit, kijk ik mee wie er verkiesbaar worden gesteld, en ik ben tijdelijk regiocoördinator. Of ik straks nog een rol wil vervullen, daar beraad ik me nog op.

De PCOB wordt slagvaardiger. Er komt een Ledenraad met ruggespraak - zonder last. De Ledenraadsleden moeten feeling houden met hun achterban. Dat wordt de uitdaging. Een Ledenraadslid wordt gekozen voor vier jaar en kan een-


Een beetje bezorgd ben ik erover of de actieve ouderen straks goed betrokken zullen worden. Alles gaat digitaal tegenwoordig, niet iedereen stelt dat op prijs, en Zwolle is soms ver weg. Maar zoals gezegd, ik ben positief over de op hand zijnde veranderingen. Elke reorganisatie brengt reuring met zich mee. Als je niets doet, versukkel je. In beweging blijven, dat is belangrijk, je moet evolueren. Nee, ik ben niet naïef. We hebben met PCOB Nieuwe Stijl niet dé oplossing voor alles. We moeten steeds alert blijven op veranderingen in de samenleving, waar we misschien op moeten anticiperen.’

Deel 2 : Inhoud Een wezenlijk onderdeel van het werk van de PCOB is het vergaren van kennis op thema’s die ouderen aangaan. Enerzijds bedoeld om de leden goed te kunnen informeren en van dienst te kunnen zijn, anderzijds is de kennis nodig om zoveel mogelijk de beleids- en besluitvorming te kunnen beïnvloeden, politiek en maatschappelijk. In het kader van de PCOB Nieuwe Stijl is in 2012 een omslag in gang gezet naar een strategie die ervoor moet zorgen dat de PCOB een verenging wordt met strategische doelen, heldere missie en een goede focus. Dat zijn belangrijke ambities die de PCOB heeft uitgesproken en die onderling verband houden. We gebruiken de metafoor van het huis om de samenhang weer te geven: Het dak van de vereniging wordt gevormd door de missie en visie van waaruit de PCOB handelt: opkomen voor de belangen van ouderen in de brede zin. Die missie krijgt invulling in de kamers van het huis. Drie kamers van drie programma’s, waarmee de PCOB werkt aan het realiseren van haar doelen. •

•

•

De eerste kamer bevat het programma Waardig Ouder Worden. Dit programma biedt onderdak aan alle activiteiten op het gebied van regie over het eigen leven. Mensen worden ouder en met het ouder worden komen er nieuwe vragen rond zingeving en inhoud en kwaliteit van leven. De tweede kamer wordt gevormd door het programma De Menselijke Maat. Dit programma wil tegenwicht bieden aan de economisering van de samenleving. Dit leidt tot een vervreemding tussen ouderen en instanties. De PCOB verwacht dat deze trend de komende jaren doorzet en wil daarom meer aandacht vragen voor de menselijke maat in beleid en voorzieningen.

De derde (middelste) kamer is een vrije ruimte. Zowel de samenleving als de vereniging is de komende jaren in beweging. Dat vraagt om een kamer waarbinnen nog niet alles is ingevuld en ingericht, maar die wel klaar is voor actief gebruik.

Het fundament van PCOB Nieuwe Stijl wordt gevormd door drie stevige lagen: operationele slagkracht, een moderne vereniging met herkenbare ledenparticipatie en een duurzame bestuurlijke organisatie en strategische samenwerkingspartners. Hoewel in 2012 de uitrol van dit model nog niet volledig heeft plaatsgevonden, worden de inhoudelijk activiteiten al wel volgens dit model beschreven.


Opkomen voor de belangen van ouderen

Ouderenmishandeling Onder de overheidscampagne ‘Een veilig thuis’ is een onderdeel ‘Ouderen in veilige handen’, waar de PCOB het onderdeel voorlichting aan ouderen nadere uitwerking geeft. Naast de PCOB, participeren ook andere ouderenorganisaties binnen deze campagne, samen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). In het najaar is de werving van vrijwilligers gestart. Naar aanleiding daarvan hebben zich tien leden aangemeld die als voorlichters worden (bij)geschoold in 2012 en 2013. Ook de andere ouderenorganisaties hebben vrijwilligers geworven, zodat er een bijna dekkend aantal voorlichters actief kan worden in Nederland. Inmiddels zijn vier regiobijeenkomsten gehouden. Doel is het voor ouderen duidelijk te maken wanneer zorg ontspoort en wat te doen in zo’n situatie.

Transitie AWBZ-Wmo Het meerjarige project Transitie AWBZ-Wmo gaat over de decentralisatie naar gemeenten van de begeleiding van ouderen en chronisch zieken in de AWBZ. Transitie AWBZ-Wmo is het grootste samenwerkingsprogramma van patiënten- en cliëntenorganisaties in Nederland. De PCOB deed in het begin van het jaar mee aan informatiebijeenkomsten in Assen (honderd bezoekers), Leeuwarden (veertig deelnemers) en Dalfsen (honderd bezoekers). De transitie werd met het Lente-akkoord begin 2012 door de Tweede Kamer controversieel verklaard, en het nog zittende kabinet ondernam geen actie meer. Hiermee kwam ook het samenwerkingsprogramma Transitie AWBZ-Wmo tijdelijk ‘on hold’ te staan. Nadat er in de herfst een nieuw kabinet was geformeerd, werd de decentralisatie verder doorgezet en is het project nieuw leven ingeblazen. Namens de PCOB zit directeur Els Hekstra in de stuurgroep van dit samenwerkingsprogramma.


Eenzaamheid In dit verslagjaar heeft de PCOB zich aangesloten bij de ‘Coalitie Erbij’, een samenwerkingsverband waarin landelijke organisaties een vuist maken tegen de toenemende eenzaamheid in Nederland. Behalve zeven kernleden zijn er circa dertig leden, waaronder de PCOB. Deze groep van samenwerkende organisaties organiseert elk jaar de Week tegen de eenzaamheid, die in 2012 is gehouden van 25 september tot 6 oktober. De PCOB afdeling Groningen heeft hieraan actief invulling gegeven. Daarnaast heeft de PCOB van zich laten horen door een artikel te plaatsen in een bijlage bij het gratis ochtendblad Sp!ts in een oplage van zo’n 500.000 exemplaren.


Pensioenen en AOW

Valys

De pensioenen en de AOW zijn thema’s die de PCOB al sinds jaar en dag in CSO-verband volgt en oppakt. De PCOB participeerde in de CSO-adviescommissies Inkomen & AOW en de Pensioenen. De laatste commissie volgde de uitwerking van het pensioenakkoord op de voet en bracht aanvullende adviezen uit.

Valys is interlokaal taxivervoer voor ritten verder dan vijftien kilometer. Begin 2012 ging het persoonlijke kilometerbudget omlaag van 750 naar 450 per jaar tegen het tarief van EUR 0,18 per kilometer. Voor meer kilometers werd EUR 1,19 per kilometer gerekend. Ongeveer 150 leden hebben hierover naar de PCOB gebeld en gemaild.

Het aantreden van het nieuwe kabinet in de herfst bracht extra maatregelen van bezuinigingen met zich mee. De commissieleden en bestuurders overlegden daarom intensiever over de financiële consequenties voor ouderen. De CSO liet zoals gebruikelijk het Nibud voor Prinsjesdag een koopkrachtonderzoek doen. Nyfer werd gevraagd om een aanvullend onderzoek uit te voeren naar de koopkrachtverliezen van ouderen. Het bleek dat ouderen er onevenredig op achteruitgaan, door stapeling van maatregelen uit het Lente-akkoord, door maatregelen van het nieuwe kabinet en door het uitblijven van indexeringen.

De PCOB (via de CSO) en de overlegpartners CG-Raad, ANBO, Oogvereniging Nederland en Platform VG waren nauw betrokken bij de nieuwe aanbesteding van Valys. In een gezamenlijke brief naar de Tweede Kamer (12 april 2012) pleitten ze ervoor Valys anders te indiceren, zodat dit vervoer voor de echt-kwetsbaren beschikbaar kan blijven. Het overleg kwam in 2012 vijf keer bij elkaar.

Bij het oktobernummer van Perspectief werd een pensioenspecial van zestien pagina’s gevoegd, met als belangrijkste thema de uitkomsten van een onderzoek onder PCOB-leden. Het bleek dat pen-sioencommunicatie te vaak zijn doel mist: gepensioneerden begrijpen de informatie over hun pensioen niet. De vele reacties op de pensioenspecial van leden waren aanleiding om ook in nummers erna aandacht aan pensioenen te besteden.

Mobiliteit en veiligheid Locov (het Landelijk overleg consumentenbelangen en openbaar vervoer) bestaat vijftien jaar. Ongeveer zes keer per jaar komt het bij elkaar om ontwikkelingen bij de spoorwegen te bespreken. Het belangrijkste onderwerp dit jaar was het voornemen van de NS om de papieren treinkaartjes af te schaffen. Het advies van de consumentenorganisaties de papieren kaartjes niet af te schaffen, nam de NS niet over. Daarnaast bleef de PCOB de perikelen over de OV-chipkaart kritisch volgen en bevragen.


Blijf veilig mobiel Naast de PCOB zijn hierbij ook betrokken de ANBO (als trekker), ANWB, CG-Raad, Fietsersbond, samenwerkende ROV’s, Unie KBO, Veilig Verkeer Nederland, Viziris en de Werkgroep SeniOoren. Op www.blijfveiligmobiel.nl is allerlei informatie over het project te lezen. Dit project promoot het zo lang mogelijk mobiel blijven. In het verslagjaar heeft de PCOB landelijk aandacht gevraagd voor de driewielerfiets en voor de zebracheck. Hierop kreeg de PCOB zeven reacties binnen. Leden konden en kunnen dit individueel en als afdeling oppikken. Er is een aanvang gemaakt met de ‘Keuzewijzer Scootmobiel’, waarin op een rijtje wordt gezet welk type scootmobiel voor welke persoon geschikt is. Dit programma heeft doorlopend activiteiten voor afdelingen over fietsen.


Landelijk actieplan ouderenhuisvesting Voor 2012 was al aangedrongen op een actieplan voor de ouderenhuisvesting, een initiatief in CSOverband. De CSO wees al eerder op het feit dat er volgens de laagste schattingen 40.000 levensloopgeschikte en betaalbare woningen per jaar moeten komen om te zorgen voor een veilige woonomgeving voor ouderen. Hoewel de Tweede Kamer eind 2011 een motie aannam voor een actieplan ouderenhuisvesting, bleek uit overleg dat de PCOB begin 2012 had met het ministerie van Binnenlandse Zaken, dat het de ouderenhuisvesting een onderwerp vond van gemeenten en woningcorporaties. Minister Spies liet zelfs per brief op 12 juli weten dat pas begin 2013 kan worden beoordeeld of een actieplan zinvol is.

Het programma ‘Waardig ouder worden’

Dit programma biedt onderdak aan alle activiteiten op het gebied van regie over het eigen leven. Mensen worden ouder en met het ouder worden komen er nieuwe vragen rond zingeving en inhoud en kwaliteit van leven.

Demografische krimp woningmarkt

Voltooid Leven?

Zuid-Limburg, Zeeuws-Vlaanderen, de Achterhoek, Noord-Friesland, Noordoost Groningen, de kop van Noord-Holland zijn gebieden met een demografische krimp die ook de woningmarkt treft. De politieke aandacht voor dit onderwerp was in 2012 niet gericht op ouderen. Om in dit gat te springen, werd er begin dit jaar een digitale enquête uitgezet onder PCOB-leden die in de betreffende regio’s wonen. De enquête werd uitgezet onder zo’n 1.000 PCOB-leden, woonachtig in een krimpregio. Uitkomst was op dat de respondenten nog weinig problemen ervoeren met de krimp.

De PCOB denkt actief mee over vraagstukken die samenhangen met ons zijn, ons leven. Daarbij hoort ook nadenken en spreken over het levenseinde. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook in 2012 bleek er grote belangstelling te bestaan onder PCOB-leden voor het onderwerp. Met het essay ‘Voltooid Leven?’ had de PCOB al in 2011 een eigen plek in het maatschappelijk debat ingenomen. Wel of niet reanimeren, (door)behandelen, wilsverklaringen, euthanasie, en wie zorgt er voor me als het einde van het leven nabij is? Het zijn gevoelige thema’s die in de gewesten en afdelingen bespreekbaar zijn gemaakt. In 2012 is de handreiking ‘Spreek tijdig over uw levenseinde’ beschikbaar gekomen voor alle leden van de PCOB, via een speciaal katern in Perspectief. Ook via de PCOB-website is het beschikbaar voor eenieder. Uit meer dan dertig bijeenkomsten en vele reacties per telefoon en e-mail, bleek de handreiking in een behoefte te voorzien. Eind 2013 worden de werkelijke effecten gemeten in een onderzoek. De 24 vrijwillige contactpersonen Voltooid leven? ontvingen in september tijdens een scholingsbijeenkomst informatie over, en methodieken voor het gebruik van de handreiking.



Langzaam ontwikkelt het onderwerp Voltooid leven zich Bert Kort (72) uit Heerde is sinds twaalf jaar lid van de PCOB. Tot 2013 was hij lid van de av en van het gewestbestuur Gelderland. Bert Kort is lid van de themagroep Voltooid leven. ‘De PCOB wil op een andere manier met zijn leden communiceren. Daarom ook zijn er op verschillende onderwerpen nu project- of themagroepen. De themagroep Voltooid leven, waar ik in meedenk, begon in februari 2010. Het onderwerp ligt me na aan het hart, omdat het in het verlengde ligt van mijn werk als directeur van een verzorgingshuis. Het heeft altijd in het teken gestaan van de oudere en het ouder worden. Onze groep bestaat uit bijna dertig mensen en komt twee keer per jaar bij elkaar. We bespreken de stand van zaken en onze ervaringen met het onderwerp, en ook wat we nog nodig hebben om verder te kunnen. Langzamerhand ontwikkelt het onderwerp zich. We spreken nu niet alleen meer over ‘voltooid leven’, maar over ‘de laatste levensfase van de mens’.

Inmiddels is er veel belangstelling voor de lezingen die ik over het onderwerp geef voor PCOB-afdelingen in Gelderland. Omdat het een gevoelig onderwerp is, en gelet op de grote verschillen in deze provincie - Achterhoekers, Veluwenaren en zo voort - bereid ik me steeds grondig voor: hoe leeft het hier, hoe denken mensen in deze omgeving over dit soort onderwerpen? De lezingen zijn maatwerk en duren anderhalf uur. Er is veel inbreng van de deelnemers en we spreken tevoren af dat er geen domme vragen zijn en dat we geen onderlinge discussies aangaan. Mensen aan de praat krijgen is moeilijk, maar door ook over mezelf te vertellen en me kwetsbaar op te stellen, durven anderen zich te laten zien. Wat ik eraan heb? Ik ben mijn leven lang geïnteresseerd in religie, in zingevingsvragen. Mijn streven is om naast mensen te staan. Stem geven aan mensen die dat zelf niet durven, of kunnen. Dat is mijn motivatie.’


Niet-reanimerenpenning

PCOB roze ouderen

Naar aanleiding van een oproep in kaderblad PCOBExtra in februari 2012 stroomden honderden reacties binnen. De reacties waren zeer divers. Wel bleek veel belangstelling te zijn voor een niet-reanimerenpenning. Leden hopen dat een dergelijk penning beschikbaar komt, zonder dat ze lid hoeven te worden van de NVVE – de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde.

Een subsidie van het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen gaf in het najaar een impuls om te onderzoeken of homo-, bi- en transseksuelen zich thuis voelen binnen de PCOB. Er zijn eerste contacten gelegd met organisaties die hen vertegenwoordigen. In 2013 wordt hieraan verder aandacht besteed in alle geledingen van de PCOB.

Programma ‘De menselijk maat’ Dit programma wil tegenwicht bieden aan de economisering van de samenleving. Dit leidt tot een vervreemding tussen ouderen en instanties. De PCOB verwacht dat deze trend de komende jaren doorzet en wil daarom meer aandacht vragen voor de menselijke maat in beleid en voorzieningen. De PCOB heeft dit vraagstuk in maart bij het ministerie van VWS onder de aandacht gebracht. Daar werd aangegeven dat het aan maatschappelijke organisaties zelf is en dat vooralsnog het ministerie geen actie onderneemt. Wel heeft het ministerie toegezegd niet meer te zullen verwijzen naar de NVVE, zoals tot dan toe gebeurde wanneer mensen een niet-reanimerenpenning wilden aanvragen. De PCOB overlegde onder andere met de Unie KBO en de Nederlandse Patiënten Vereniging over hoe een dergelijke penning verkregen zou kunnen worden zonder lidmaatschap van de NVVE. Eind 2012 was hier nog geen uitsluitsel over.

Wilsverklaringen In november waren er twee bijeenkomsten over wilsverklaringen, in Gorinchem en in Zwolle. Totaal namen hier ruim veertig mensen aan deel. De bijeenkomsten hadden een voorlichtend karakter; deelnemers zijn op de hoogte gebracht van de verschillende soorten wilsverklaringen.


Kwaliteit van zorg Het thema kwaliteit van zorg was ook in 2012 veelomvattend en er vielen veel activiteiten onder. Goede ouderenzorg betekent dat mensen zoveel mogelijk zelf de regie kunnen nemen bij wonen, zorg en welzijn. Veel nadruk ligt er op preventie en samenhang. Het gaat om effectieve interventies voor ouderen die vaak meerdere aandoeningen hebben. Kwaliteit van zorg gaat ook over ethische vraagstukken en over het evenwicht tussen draagkracht en draaglast.


‘Alle geluiden binnen de PCOB laten horen’ Arie Slob (63), lid sinds 2004, voorzitter Giessenlanden, gewestsecretaris Zuid-Holland (tot de av van 14 februari 2013). Als jurist werkte Arie Slob jarenlang bij verschillende gemeenten. ‘Voor de PCOB Zuid-Holland houd ik lezingen over onderwerpen die te maken hebben met Omgaan met levensvragen. In de afgelopen drie jaar heb ik bijna dertig keer over Voltooid Leven een bijeenkomst verzorgd, in 2012 waren het er nog drie. Nu ga ik ook een lezing aanbieden over Spreek op tijd over uw levenseinde. Mijn vader en moeder zijn vroeg overleden. Voor hun generatie was het niet gebruikelijk om over dit soort onderwerpen te spreken. Ik heb dat toen erg pijnlijk en verdrietig gevonden. Dat is mijn drijfveer, want ik herken deze schroom ook bij sommige PCOB-leden, en ik hoop dat ze die gesprekken met hun naasten toch durven aangaan. Liefst op een moment dat de dood nog niet acuut een rol speelt. Wat je bespreekt is niet definitief, maar dan ben je er al wel een beetje aan gewend. Als het overlijden nabij is, is het minder moeilijk om er weer verder over te praten. Niet elk PCOB-bestuur staat ervoor open om deze onderwerpen te agenderen. Sommige

zeggen dat hun leden dat niet willen. Dat twee bestuursleden van zo’n afdeling wel een lezing van me wilden bijwonen en daardoor gemotiveerd raakten die wel te organiseren, was daarom mooi om mee te maken. Ze hebben een middag aangeboden, waar 63 mensen op af zijn gekomen. Dat is dan een goed alternatief: als het onderwerp moeilijk ligt bij een afdeling, kun je een bijeenkomst met een open inschrijving aanbieden. Voor wie wil. Mijn ervaring is dat mensen niet goed mee durven doen als je de discussie plenair voert. Vooral dit soort onderwerpen vereist intimiteit en eigen voorbeelden. Dat leden elkaar kennen kan vertrouwdheid bieden, maar ook een belemmering zijn. Daarom werk ik graag in groepjes. Mensen zijn dan vaak opener. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat we elkaar van onze meningen proberen te overtuigen. Het gaat alleen om het open uitwisselen van standpunten. Ik vind het goed dat de PCOB inspeelt op actuele thema’s die gevoelig liggen. Daarbij hoeven we het niet met elkaar eens te zijn, maar krijgen we wel bouwstenen om onze mening te vormen, of bij te stellen. Laat alle geluiden binnen de PCOB maar horen.’


In 2012 kon de PCOB de volgende resultaten boeken: • Kabinet, politieke partijen en maatschappelijke organisaties gebruikten het standpunt van de PCOB - al dan niet in CSO-verband - bij hun eigen standpuntbepaling en uitwerking. • Het PCOB-standpunt over de toekomst van de zorg werd gevoed door inbreng van de leden via een enquête, onder andere over de zorgkosten. Ruim 60% van de ondervraagde leden gaf aan zich te herkennen in het standpunt van de PCOB. • Het standpunt van de PCOB werd meegenomen in de notitie over de betaalbaarheid van de zorg, die in CSO-verband werd opgesteld in september. Deze notitie is onder de aandacht gebracht bij de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). • Er is een standpuntennotitie uitgebracht over de kwaliteit van zorg, waarin de reacties uit drie verkiezingspanelsonderzoeken onder leden werden verwerkt. • Er was aandacht voor deze standpunten in landelijke en lokale media. In lokale media zijn voorbeeldartikelen overgenomen. Onder andere in Baarn, Neede, Heino en Sneek. • Naar aanleiding van het regeerakkoord werden de politieke partijen in november geïnformeerd over de standpunten van de PCOB. Dit gebeurde zowel in CSO-verband als vanuit de landelijke coalitie ‘Van betekenis tot het einde’ waarin de PCOB participeert. • Er is in december een reactie aangeboden aan het kabinet en Tweede Kamerleden op de begroting VWS 2013. • De PCOB nam deel aan de meldactie geïnitieerd door Zorgbelang Nederland over de gevolgen van de stijgende kosten in de zorg. De enquête werd doorgestuurd naar 2500 leden. De respons bleef achter. Vanwege de lage respons heeft de PCOB niets met de resultaten gedaan. Wel zijn de PCOB-resultaten meegenomen in de resultaten van Zorgbelang. • In september werd in CSO-verband, samen met andere patiënten- en consumentenorganisaties, de Top 10 van lastige regels voor zorgvragers aangeboden aan staatssecretaris Veldhuijzenvan Zanten van VWS.


•

•

•

Er zijn twee nieuwsbrieven uitgebracht voor afdelingen en kaderleden, over de veranderingen in de zorg en het standpunt van de PCOB. Er waren vier presentaties in het land over wijzigingen in de zorg. Hiermee zijn ongeveer 350 leden bereikt. De PCOB heeft zich aangesloten bij verschillende (tijdelijke) coalities, zoals Agenda voor de zorg, en de actie Het kan ook anders in de zorg.

Seniorvriendelijke ziekenhuizen In 2012 begon het vier jaar durende project Seniorvriendelijke ziekenhuizen. De inzet is een keurmerk te ontwikkelen voor ziekenhuizen die hun infrastructuur en behandeling/benadering zo hebben ingericht dat ouderen er niet door benadeeld, maar zelfs geholpen worden. Het onderliggende doel is natuurlijk dat ziekenhuizen er zelf over gaan nadenken, en verbeteringen aanbrengen waar die nodig zijn. Het project is een samenwerking van de PCOB, de andere drie CSOpartners en adviesbureau MediQuest. De seniorvriendelijkheid van een ziekenhuis werd bepaald aan de hand van vijftien aandachtspunten, die getoetst gaan worden door vrijwillige seniorscouts. Er was veel meer belangstelling voor de functie vrijwillige seniorscout dan gedacht: 79 mensen meldden zich, waaronder een groot aantal PCOB-ers. Seniorscouts zijn vergelijkbaar met mystery guests. In augustus zullen de eerste uitslagen bekend zijn van de bezoeken van de seniorscouts. De PCOB werkte mee aan het vergroten van draagvlak voor dit idee onder medisch specialisten en ziekenhuizen, en onder de ouderenorganisaties zelf.

Gezond ouder worden en blijven Dit driejarige project liep dit verslagjaar ten einde, met het thema bewegen als focus; in 2011 ging het vooral over zien, het jaar ervoor, 2010, over slapen. Het doel van het project

was preventie te bevorderen door onafhankelijk voorlichting te geven over verschillende thema’s. Hiervoor waren speciale voorlichters opgeleid en er was communicatiemateriaal ontwikkeld. Gezond ouder worden en blijven was een project in CSOverband in samenwerking met LOC Zeggenschap in Zorg. De Unie KBO was trekker van het project. Er was in maart een ouderenpanel in Utrecht: twaalf mensen hebben de concepttekst van de brochure en de informatieleaflets van commentaar voorzien. Op de Inspiratiedagen van de PCOB (zie Inspiratiedagen) waren workshops over bewegen. Het aantal aanvragen voor een voorlichtingsbijeenkomst kwam dit jaar uit op ruim dertig. Het thema bewegen kreeg minder respons dan de vorige thema’s binnen dit programma.

Betrokken bij Buurtbeleid (BBB) De PCOB heeft al enkele jaren de trekkersrol in Betrokken bij Buurtbeleid (BBB), een project waar naast de PCOB, ook de Unie KBO, NOOM en NVOG en LOC Zeggenschap in Zorg meedoen. Vanaf 2009 loopt dit project, mede mogelijk gemaakt door een subsidie van Fonds PGO. Het zal doorlopen tot januari 2013. Het project is erop gericht om juist de positie van kwetsbare ouderen te verbeteren, vereenzaming te voorkomen en ervoor te zorgen dat deze groep en op de hoogte is van belangrijke informatie. In 2012 hebben vijf PCOB-afdelingen ‘individueel’ aangehaakt bij dit project. Tevens heeft de PCOB een bijdrage geleverd aan goedbezochte bijeenkomsten in Gelderland en Noord-Holland. Andere activiteiten in dit verslagjaar, deels uitgevoerd door afdelingen, zijn: • Documentairefilm ‘Ouderen voor ouderen’, inclusief een handreiking voor nabespreking, welke op de inspiratiedagen ook getoond is en ingezet kan worden door afdelingen; • Speciale Wmo-specials als nieuwsbrief, die in het voor- en najaar zijn verschenen. • Werven van vrijwilligers (intergenerationeel) die met het onderwerp kwetsbare ouderen aan de slag willen;

•

Trainingen om ouderen beter toe te rusten voor gemeentelijk beleid en regelgeving (Wmo); In het najaar is een kwalitatief evaluatieonderzoek gehouden, in de vorm van vier groepsgesprekken. Hieruit zijn een aantal aanbevelingen uitgekomen als dat het uitwisselen van informatie belangrijk is, en dat lokaal én landelijk samenwerking van belang is om signalen door te geven. Het werven van vrijwilligers van alle leeftijden zou meer aandacht moeten krijgen en goede voorbeelden moeten voor iedereen beschikbaar zijn.

Vrijwillige ouderenadvisering (VOA) De PCOB heeft 120 geregistreerde VOA’s. De PCOB werkt op dit terrein samen met de Unie KBO en de ANBO, door samen vrijwilligers te trainen en in te zetten in de verschillende regio’s, zodat een landelijk dekkend netwerk ontstaat. Hiervoor is ook een speciale website actief, www. ouderenadvisering.nl. De docentenopleiding van 2012 kon doorgaan met tien deelnemers, waarvan zeven de eindstreep haalden, waaronder één PCOB-lid. Binnen de PCOB zijn twee cursusdagen ‘Omgaan met levensvragen’ gehouden voor leden van commissies Lief en Leed en Vrijwillige Ouderen Adviseurs (VOA’s), waar 27 kaderleden aan deel namen. Veertien docenten VOA kregen een cursus om te leren hoe met het hierboven genoemde cursusmateriaal om te gaan. Deze cursus werd gegeven in samenwerking met de Unie KBO. In december is een terugkomdag gehouden.

Hulp bij belastingaangifte (HUBA) De hulp bij belastingaangifte bestaat inmiddels elf jaar, en was ook dit verslagjaar een succes. De HUBA’s verzorgden totaal circa 123.000 belastingaangiften, 14.000 zorgtoeslag- en 12.000 huurtoeslagformulieren. Een representatief deel


hiervan is voor PCOB-leden verzorgd. Alleen leden van ouderenorganisaties vanaf 65 jaar, die ook in aanmerking komen voor zorgtoeslag, kunnen van deze service gebruik maken. HUBA is een samenwerkingsproject van PCOB, Unie KBO en ANBO. In december waren er 456 PCOB-ers als HUBA, op een totaal van 2474 van alle organisaties, aan de slag.

50+ Werkt 50+ Werkt is een samenwerkingsproject van de PCOB met Unie KBO en NOOM. De PCOB is de trekker. De deelnemende ouderenorganisaties vinden dat een stijging van de AOW-leeftijd samen moet gaan met de stijging van de arbeidsparticipatie van 50-plussers en dat hun positie op de arbeidsmarkt moet worden versterkt. 50+ Werkt probeert dit te bevorderen door methodieken aan te bieden aan mensen in deze leeftijdsgroep en door belangenbehartiging op lokaal, regionaal en nationaal niveau. In het verslagjaar zijn workshops georganiseerd tijdens de 50Plus Beurs, waaraan totaal circa 500 mensen hebben deelgenomen. Ook zijn workshops gehouden op de Internationale dag van de ouderen op 1 oktober en in de Week tegen Eenzaamheid van 26 september tot en met 5 oktober.

Maak werk van uzelf Dit project, ook gefinancierd door Fonds PGO, heeft de focus op vrouwen boven de vijftig jaar, met enige afstand tot de arbeidsmarkt. Het doel van dit project is hen weer kennis te laten maken met het arbeidsproces. Hiervoor zijn zes zogenoemde MaakWerkbijeenkomsten gehouden in Doetinchem, Zwolle, Venlo, Amersfoort, Sittard, Amstelveen. Organisaties en ondernemingen informeerden de vrouwen over mogelijkheden van betaald werk.


Een Talentworkshop of snuffelstage vormen beiden vervolg op de MaakWerk-bijeenkomst. Met het lokale bedrijfsleven zijn enkele snuffelstages aangeboden, vooral bedoeld als empowerment van deze vrouwen. Tevens zijn drie Talentworkshops gehouden waar gemiddeld vijftig vrouwen op af kwamen. Andere resultaten van dit project: • Naar aanleiding van de MaakWerk-bijeenkomsten zijn Talentworkshops, snuffelstages en andere vervolgactiviteiten georganiseerd. Meer dan de helft van de deelnemers aan de MaakWerk-bijeenkomsten wilde een vervolgactiviteit bijwonen. Dit terwijl minimaal tien procent het streven was. • Nieuwe partners zijn erbij betrokken: Seniorweb, IMK, Stichting ZZP Nederland. • Een mailing is verstuurd naar 100 - 250 werkgevers in elke plaats waar een MaakWerk-bijeenkomst was; en er is contact gelegd met verschillende lokale werkgevers. • Er is een methodiek ontwikkeld om werkgevers tijdens hun bijeenkomsten te informeren over het project en te motiveren om snuffelstages beschikbaar te stellen. • Zes keer is een rolmodel/ambassadeur geïnterviewd op een MaakWerk-bijeenkomst. • Werving bij gemeenten, onder andere door samenwerking met het project Eigen Kracht van het ministerie van OC&W


Geloven in ontmoetingen van mensen Jan Pothof (70) is ruim vijftien jaar lid van de PCOB. Hij woont in Steenbergen waar hij destijds de afdeling opzette. Hij was actief in het provinciaal bestuur en is lid van de CSOcommissie Zorg en Welzijn. Jan Pothof was voor zijn pensionering directeur-bestuurder van zorginstellingen. “Zorg in de buurt, formeel en informeel, is altijd mijn ding geweest. Ook door mijn werk heb ik er veel mee te maken gehad. Maar de tijden zijn wel veranderd. Mensen laten zich gek maken door van alles en nog wat, en hebben ‘geen tijd’, of misschien zelfs ‘geen zin’ meer om zich ook te bekommeren om mensen in hun omgeving. We mailen en chatten op afstand en vervreemden van elkaar in de buurt. Het is tegenwoordig blijkbaar lastig om te accepteren, of begrip ervoor te hebben dat mensen kwetsbaar kunnen zijn, emoties kunnen hebben. Wie het betreft, verschuilt zich, want die wil niet teleurgesteld worden. Zo raken mensen steeds meer op zichzelf teruggeworpen.

Een project als Betrokken bij Buurtbeleid kan een positieve bijdrage leveren, maar het kan niet een omslag in gedrag bewerkstelligen. We moeten misschien ook onderkennen dat er mensen zijn die geen rol in de buurt willen. Onze afdeling heeft niet meegedaan met het project Betrokken bij Buurtbeleid, want hier gebeurt al veel. We organiseren samen met andere organisaties tal van bijeenkomsten, we bespreken hoe ouderenvriendelijk onze buurten zijn. Daar trekken we volle zalen mee, over wat voor samenleving we met elkaar willen. Ik geef er ook lezingen over bij andere PCOB-afdelingen. Over hoe we omzien naar elkaar weer onderdeel kunnen laten zijn van ons leven, op een natuurlijke manier. De aandacht van de PCOB voor buurtbeleid is goed, het stimuleert. Maar de mensen moeten het zelf doen. Ik geloof vooral in ontmoetingen van mensen.”


Deel 3: Beheer en administratie Huisvesting Na zestien jaar is het landelijk bureau van de PCOB in september uit het pand aan de Blijmarkt 12 vertrokken naar de Zuiderzeelaan 19 te Zwolle. De Blijmarkt is in februari 2012 verkocht, na geruime tijd te koop te hebben gestaan. De exploitatielast voor de PCOB is hierdoor omlaag gegaan. Na het opstellen van een programma van eisen zijn circa vijftien mogelijke nieuwe locaties bezocht. Uiteindelijk viel de keuze op een kantooretage aan de Zuiderzeelaan 19. Bijkomend voordeel was dat geen verbouwing nodig was, waardoor op 29 augustus een huurcontract kon worden getekend voor de komende 6 jaar, met scherpe huurafspraken. Zo heeft de verhuurder toegezegd te willen investeren in een betere invalidentoegang van het pand. Op 4 augustus was de sleuteloverdracht, waarna allerlei ICT-zaken konden worden voorbereid en de verhuizing op 7 september kon plaatsvinden De av van 29 november liet haar waardering blijken voor het feit dat de PCOB tijdens de verhuizing gewoon bereikbaar was gebleven. Op 14 december was er open huis.

Het Nieuwe Werken In samenhang met de verhuizing naar een ander kantoor werd Het Nieuwe Werken (HNW) ingevoerd: ontwikkelingen in de informatietechnologie worden gebruikt om werkprocessen efficiënt en soepeler te laten verlopen. HNW betekent anders omgaan met fysieke werkplekken, de organisatiestructuur, -cultuur en management. Ook vraagt het een andere instelling van de medewerkers. In het voorjaar heeft de OR een presentatie gehouden over HNW om alle medewerkers te informeren. Tegelijkertijd is met inzet van een projectvoorstel subsidie verkregen van het Europees Sociaal Fonds (ESF) om ook de werkmethoden op elkaar af te stemmen en aansluiting te zoeken bij PCOB Nieuwe Stijl. Ook ICT systemen


en nieuwe software ondersteunen HNW (zie verder Toekomst ICT). Op de nieuwe locatie zitten medewerkers in één ruimte, waardoor ook de samenwerking onderling gestimuleerd wordt. Dat heeft een positieve uitwerking op de slagvaardigheid van de organisatie.

Planning en Control In 2012 is een financiële meerjarenraming voor vijf jaar opgesteld voor de Bestuursnotitie PCOB Nieuwe Stijl, waaruit de mogelijke scenario’s rolden. Het realistische scenario is door de av gekozen als leidraad voor de komende jaren. Als follow-up van de algemene vergadering van november 2011 is een enquête over de centrale contributie-inning opgesteld in het voorjaar van 2012, die is verzonden aan alle penningmeesters van afdelingen en gewesten. Het innen van de contributie, de problemen en mogelijke oplossingsrichtingen zijn bevraagd. Als vervolg op de uitkomst van deze enquête is een financiële module ontwikkeld, gebruik makend van de nieuwe software die de penningmeesters kunnen gebruiken. Via een webportaal kan ingelogd worden op de landelijke website van de PCOB, om daar direct de afdelingscijfers in een boekhoud pakket, afgestemd op de PCOB, te verwerken. Groot voordeel hiervan is dat afdelingen, gewesten en het landelijk bureau één systeem gebruiken, waardoor de cijfers vanuit de afdelingen gemakkelijker geconsolideerd kunnen worden. In de jaarrekening van 2010 is hier door de accountant een opmerking over geplaatst bij het opstellen van de jaarrekening. In oktober en november zijn elf bijeenkomsten gehouden, verspreid over het gehele land, waarbij de penningmeester van het landelijk bestuur aanwezig was, samen met de controller en een vertegenwoordiger van de softwareleverancier. Door de bij-

eenkomsten in het land konden veel vragen worden beantwoord en signalen worden meegenomen en verwerkt in de applicatie, die in december online was en getest kon worden door de gebruikers. De PCOB heeft meegewerkt aan een benchmark rondom de formatie en processen van de financiële en de ledenadministratie van vergelijkbare organisaties. De kengetallen weken niet af. Naar aanleiding van de benchmark zijn wel takenpakketten van medewerkers aangepast, zodat op onderdelen de administratie nog efficiënter kan worden uitgevoerd.

Toekomst ICT In 2012 werden er keuzes gemaakt voor nieuw ICTbeheer en het vervangen van de software, zodat verschillende functies onderling met elkaar verbonden konden worden. Er werd een programma van eisen opgesteld en de inschrijvende partijen werd gevraagd ook te adviseren over de keuze ‘outsourcen’ (d.w.z. uitbesteden) of in eigen beheer. Het is outsourcen geworden. Dit betekent dat de PCOB sinds september ‘in the cloud’ werkt: medewerkers, bestuurs- en kaderleden kunnen voortaan via elke internetverbinding inloggen op het systeem. Er werd een nieuw CRM-pakket aangeschaft (customer relationship management), dat beter is afgestemd op de huidige wensen en eisen. De afdelingspenningmeesters kregen een testversie. Begin 2013 zal het pakket actief in gebruik komen. Er kwam een ledenportaal voor individuele leden (‘mijn gegevens’). Er kwam een nieuw content managementsysteem (CMS) voor de website. In de laatste maanden van 2012 is begonnen met het vernieuwen van de PCOB-website.

Fondsenwerving Omdat de subsidiëring vanuit het rijk terugloopt, kwam fondsenwerving hoger op de agenda van de PCOB te staan. Een extra inzet van medewerkers zorgde echter niet voor een afdoende oplossing. Daarom werd er in de loop van 2012 gezocht naar alternatieven. De PCOB heeft binnen PCOB Nieuwe Stijl, een project uitgewerkt met de naam Financiering PCOB, dat ook behandeld is in de financiële paragraaf van de Basisnotitie PCOB Nieuwe Stijl. Actie Vrijwillige Bijdrage Op 24 september kregen alle leden van de PCOB schriftelijk een verzoek om een extra bijdrage. De streefopbrengst was 235.000 euro, met als gemiddelde een gift van 15 euro (was eerder 14,75 euro), waarbij ook werd gehoopt dat de respons iets hoger zou liggen dan in voorgaande jaren. Het resultaat viel tegen. Eind december stond de teller op 199.607,32 euro. Dit is 35.339,09 euro (15,04%) minder dan in het jaar ervoor. In relatie tot de begroting 2012 is dit 15% minder. Premieplan In 2012 waren er vijftien aanvragen voor het Premieplan van de PCOB, waarvan er negen zijn toegekend, en vijf werden afgewezen. Eén aanvraag was aan het einde van het jaar nog in behandeling. Vergeleken met het jaar ervoor betekende dit bijna een verdubbeling van het aantal toegekende projecten in 2011. Toen werden er vijf gehonoreerd, evenals in 2010. Het Premieplan houdt in dat het bedrag dat een afdeling inzamelt voor een activiteit voor ouderen, wordt verdubbeld door Fonds Sluyterman van Loo en het RCOAK. Via het Premieplan was er in 2012 totaal EUR 200.000,- beschikbaar. De kosten waren EUR 1.000,- .



Herman Beeuwkes (64), lid sinds 2009 en sindsdien ook penningmeester van de afdeling Nieuwegein-IJsselstein. In zijn werkzame leven was Herman Beeuwkes middenstander met een eigen kapperszaak. ‘Een jaar of drie geleden werd ik penningmeester van de afdeling Nieuwegein-IJsselstein. Ik heb geen financiële achtergrond, maar als zelfstandig ondernemer had ik veel met cijfers te maken, en ik heb boekhouden altijd aardig gevonden om te doen. Vanuit de wetgeving was de landelijke PCOB in 2011 al verplicht de balans- en exploitatiecijfers van de gewesten en afdelingen op te nemen in de jaarrekening. De afdelingen leverden hun cijfers handmatig aan, via de gewesten, maar dit nam veel tijd in beslag: meer dan een halfjaar. Toen is al snel besloten dat er speciale software moest komen, zodat de cijfers rechtstreeks in één digitale omgeving kunnen worden aangeleverd. De PCOB nodigde me uit mee te doen met een pilot. Tijdens twee bijeenkomsten namen we in een kleine groep allerlei vragen door en hebben we een eisenpakket opgesteld. We waren met een paar penningmeesters van grote afdelingen en enkele van kleine — waaronder ik — onze afdeling heeft ongeveer 177 leden. En natuurlijk waren ook de programmeurs en enkele mensen van de PCOB erbij. Het waren goede bijeenkomsten. We hebben van alles aan de orde kunnen stellen. Daarna is het softwareprogramma verder ontwikkeld. In het najaar ben ik bij de penningmeestersbij-


‘Professionaliseringsslag PCOB is logisch’ eenkomst in ons gewest geweest. De projectleider van de PCOB demonstreerde het pakket en de mogelijkheden. De plicht om de cijfers op tijd aan te leveren, werd nog eens benadrukt. Veel afdelingspenningmeesters werken nog met een papieren kasboek. Ik begrijp goed dat de omslag voor sommigen moeilijk is. Nu de gewesten verdwijnen, moeten de cijfers sowieso rechtstreeks naar Zwolle. Dat kan nog handmatig trouwens. Het gebruik van het boekhoudpakket is nog facultatief. Ik ben met de handleiding in de testomgeving aan de slag gegaan. We kunnen nu inloggen op een soort intranet voor de financiën. Ik kom er wel uit en als ik vragen heb, kan ik altijd bij PCOB Zwolle terecht. Ook komen er nog zogeheten inloopdagen, waar je vragen kunt stellen en oefenen. De professionaliseringsslag van de PCOB is volstrekt logisch. De organisatie wil, en moet die maken. Ze wil grip hebben op de cijfers, weten waar ze aan toe is, en ook voorkomen dat er wat mis gaat, want als een afdeling haar zaken niet op orde heeft, moet PCOB Zwolle bloeden. Die blijft eindverantwoordelijk, omdat we één vereniging zijn. Bovendien telt nu elke cent om het werk goed te kunnen doen. De rijkssubsidie is immers weggevallen en de lidmaatschapsgelden lopen terug. Transparantie als het om cijfers gaat, vind ik een goede zaak. Als afdelingen blijven we de baas over onze kas, maar we moeten ons wel realiseren dat we lid zijn van één landelijke organisatie.’

Aanvragen fondsenwerving • Het project Maak werk van uzelf, bedoeld om de afstand tot de arbeidsmarkt van 50+ vrouwen te verkleinen, werd door het Fonds PGO als pilot goedgekeurd, en loopt hiermee tot en met 2014. Het gevraagde budget van EUR 833.000,- is toegekend. • Het project Seniorvriendelijke ziekenhuizen is na een bezwaarschrift alsnog goedgekeurd door Fonds PGO. De trekker van dit project is de Unie KBO. De PCOB krijgt EUR 184.400,- over de periode 2012 tot 2016. • Het projectvoorstel Omgaan met levensvragen is goedgekeurd door het RCOAK voor 8.000 euro, door Sluiterman Van Loo voor EUR 12.000,- en door het SKAN-fonds voor EUR 15.000,-. • Bij het Agentschap van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kwam via het Europees Sociaal Fonds (ESF) in februari een toezegging voor EUR 18.000,- binnen, voor het project Het Nieuwe Werken, in combinatie met ICT-gerelateerde zaken. De PCOB heeft de plicht hieraan zelf EUR 6.000,- toe te voegen. • In juli zijn veel fondsen aangeschreven om meer workshops te kunnen houden binnen het project 50+ Werkt. Dit resulteerde in een bijdrage van GAK, VSB fonds en Stichting R.C. ’t Maagdenhuis voor de periode 2012-2015.

Financiering gewesten In het voorafgaande jaar kregen de veertien gewesten voor het eerst samen EUR 125.000,- om hun schanierfunctie uit te voeren. Begin 2012 moesten ze de betreffende uitgaven verantwoorden, zowel inhoudelijk als financieel. Het bleek dat het niet voor alle gewesten duidelijk was wat reguliere uitgaven waren en welke voor de scharnierfunctie bestemd konden worden. Bedragen die niet zijn verantwoord, of onjuist waren toegewend, zijn verrekend met de bijdrage 2012. Er werden aandachtspunten benoemd: • Scharnierfunctie-geld is projectgeld, dus met een begin- en een einddatum en een rapportageverantwoording; • In het rapport Scharnierfunctie op waarde geschat staat duidelijk waar het geld voor bestemd kan worden. De gewestadviseurs kunnen hierbij ondersteunen; • Wie niet rapporteert moet het geld terugbetalen; • De besteding moet in hetzelfde jaar gebeuren, reserveren is niet de bedoeling. • En last but not least: het geld is voor het gewest, en niet bedoeld om daar de afdelingen mee te financieren.

Ledenadministratie (Ook) op digitale wijze kunnen communiceren, wordt steeds belangrijker voor het onderhouden van contacten en het uitwisselen van informatie met leden. Aan de basis hiervan ligt een actueel bestand van e-mailadressen. Daar schortte het nogal aan, en daarom is er in het voorjaar een actie gehouden om het aantal beschikbare e-mailadressen drastisch omhoog te brengen. Onder het motto Geef door en win werden er vijf iPads verloot onder hen die hun e-mailadres doorgaven. Er werden verschillende oproepen geplaatst in Perspectief en de afdelingen hielpen mee. Het aantal steeg hierdoor in 2012 van circa 12.000 op 1 januari naar 17.200 op 31 december.


Ondernemingsraad

Personeelszaken Datum

Aantal medewerkers

Fte

1 januari 2012

32

25,8

31 december 2012

31

24,3

1 januari 2013

29

22,6

In het afgelopen jaar is afscheid genomen van de volgende medewerkers: • Agnes Goldenbeld (16 mei) in de functie van fondsenwerver. Deze functie had een tijdelijk karakter. • Ruud Leerink (1 augustus) als manager Beleid & Advies en adjunct-directeur. • Chris Koopmans en Gerrie Abrahamse als Beleidsmedewerkers per 31 december. De laatste na een dienstverband van 14 jaar. • Tevens is afscheid genomen van Sander Koerhuis (1 september), die als vrijwilliger op het landelijk bureau 14 jaar heeft gewerkt. In het afgelopen jaar zijn de volgende medewerkers in dienst gekomen bij de PCOB: • Henrica de Vries (1 juni) als coördinator Communicatie. In het verslagjaar zijn met zwangerschapsverlof teruggekeerd: • Ineke Bosch-Sluijer, Anita te Loo-Muurling en Mariska van der Veen. Het ziekteverzuim was in 2012 4,20%, 0,77% lager in vergelijking met het jaar 2011. In bijlage B is een namenlijst opgenomen van de medewerkers met hun functie en Fte per 31 december 2012.


De Ondernemingsraad (OR) bestaat in het verslagjaar uit Peter Kruitbosch (voorzitter), Klaas Wierda (vicevoorzitter), en de leden Annelies Haan en Frank Kamphuis (tot augustus 2012). De zittingstermijn van de OR loopt tot mei 2013. De OR en directeur hebben regelmatig overleg gehad (zeven maal), waarbij aan de orde is gekomen; ICT traject, Nieuwe huisvesting, werkdruk en –werklast en PCOB Nieuwe Stijl. De OR heeft advies uitgebracht over de Bestuursnotitie PCOB Nieuwe Stijl en tevens over de huisvesting. In mei heeft de OR een presentatie gehouden voor alle medewerkers rondom het thema Het Nieuwe Werken. De OR-leden volgden een tweedaagse cursus, waarin het advies rond PCOB Nieuwe Stijl is voorbereid. De OR schakelde een externe adviseur in om over de veranderingen, die het gevolg zijn van PCOB Nieuwe Stijl, te komen praten.

Vrijwilligers Een indicatie voor het aantal vrijwilligers in 2012 is afkomstig uit onderzoek in maart dit verslagjaar, waaraan 178 afdelingen meededen - dit is circa de helft van het totale aantal van 350 PCOB-afdelingen. In deze 178 afdelingen waren 4.356 vrijwilligers actief - inclusief bestuursleden. Hiermee komt het geschatte totale aantal vrijwilligers in 2012 op ongeveer 9.000 Deze 178 afdelingen hadden in maart 1616 bestuursleden en 135 bestuursvacatures.

Perspectief. Mei 2012 Nummer 05 Gemeenschappelijk actief

De bevrijding:

herbouw en welvaart Visie op geloof:

Jan Schinkelshoek Adam Johnson, ‘Gestolen leven’ een inzicht in Noord-Korea

Boudewijn Paans

‘Eindelijk invalide’

Jaarverslag PCOB | 2012

31

Deel 4: Communicatie en PR Media De PCOB is in het verslagjaar 45 keer genoemd in een landelijk medium, en vele keren in een regionaal of lokaal medium. Daarmee is beantwoord aan de gestelde doelstellingen. Wel blijft een aandachtspunt de eigen profilering en de naamsbekendheid van de PCOB. Een gedeelte van gerealiseerde mediaaandacht is via ouderenkoepel CSO gerealiseerd, zonder dat daar expliciet de naam ‘PCOB’ genoemd wordt. Drie voorbeelden van PCOB-publiciteit: • Het achtergrondartikel over twee pagina’s in dagblad Trouw ‘Babyboomers zijn nog niet toe aan een advocaatje’. (25 januari 2012). • Het PCOB-onderzoek dat blootlegde dat nog geen kwart van de kandidaten voor de Tweede Kamer 50 jaar of ouder was. Dit werd overgenomen door de NOS (Radio 1, Teletekst, website), alle landelijke en regionale dagbladen, PLUS magazine, Libelle en Elsevier (11 augustus 2012). • De thema-uitzending over verpleeghuiszorg op Radio 1, in het programma ‘De Gids.fm’. Op 31 december vanuit Oss: een live-debat over de toekomst van de verpleeghuiszorg. Namens de PCOB praatte kaderlid Jan Pothof mee. Voor een totaaloverzicht van alle media-uitingen, zie Bijlage C.

Perspectief Het ledenmagazine Perspectief kwam tien keer uit, gemiddeld 64 pagina’s dik, in een oplage van 93.000. Omdat er ook meelezers waren, kwam het aantal lezers op circa 150.000. Maar liefst ongeveer 2.500 vrijwilligers bezorgden het tijdschrift bij de leden, vaak werd daar de eigen afdelingsinformatie bijgevoegd. Perspectief werd ook dit jaar intensief gebruikt door de afdelingen bij het werven van leden. Per uitgave reageerden veertig tot vijftig lezers op


de inhoud via e-mail, telefoon of een handgeschreven brief. Een prangende vraag van een deel van de lezers was of er iets kon worden gedaan aan de leesbaarheid van het blad, gezien de lettergrootte en kleurstelling. Bartiméus, het instituut voor mensen met een visuele beperking, heeft op verzoek het blad beoordeeld en adviezen gegeven. Naar aanleiding hiervan werd het aantal kleurvlakken teruggebracht, en de kleurstelling werd beter afgestemd voor het lezen met een loep. Ook gebruik van diapositief (de omkering van achtergrond- en fontkleur) werd teruggebracht. De redactieraad van Perspectief werd in 2012 opgeheven. Er wordt gekeken naar mogelijkheden voor het vormen van een klankbordgroep voor alle redactionele uitgaven. De advertentieverkoop bleef - tegen de landelijk dalende trend in - in 2012 gelijk.

PCOB-Extra De digitale nieuwsbrief PCOB-Extra werd in dit verslagjaar volgens plan elf keer verstuurd naar de aangemelde leden en overige belangstellenden. De verzendlijst stond in december op 1.410 adressen. De informatie in PCOB-Extra omvat de terreinen financiën, gezondheid, welzijn, wonen en vervoer, communicatie en PR (waaronder media), bestuurlijke en algemene zaken van de PCOB. Door al deze onderwerpen is de identiteit van de PCOB verweven. PCOB-Extra verschijnt telkens ongeveer twee weken voor het magazine Perspectief. Zo kunnen de afdelingen er informatie uit opnemen in hun afdelingsnieuwsbrief voor de leden. Doorgaans verspreiden ze die tegelijk met Perspectief (zie ook Perspectief) Hoe vaak werd PCOB-Extra gelezen? In totaal in dit verslagjaar 41.096 keer. Bezoekers aan de website van PCOB-Extra (www.pcob.nl/extra) bleven gemiddeld 1 minuut en 7 seconden op een pagina. De laatste twee jaargangen van PCOB-Extra zijn compleet terug te lezen op www.pcob.nl/extra.

De afdeling Communicatie en PR denkt verder na over mogelijkheden om haar advies te standaar-

Promotie en materialen

Digitale nieuwsbrieven Naast de digitale uitgave van PCOB-Extra verschenen digitale nieuwsbrieven over specifieke onderwerpen. De nieuwsbrief PCOB Nieuwe Stijl verscheen negen keer en berichtte over de veranderingen die de vereniging doormaakt. In het voorjaar en in november was er een Wmo-special. Negen nieuwsbrieven bevatten een enquête waarmee de mening van PCOB-leden werd gepeild. Afhankelijk van het onderwerp, en/of van aanmeldingen voor een verzendlijst, werd de nieuwsbrief verstuurd naar leden, kaderleden of andere belangstellenden. In totaal verstuurde de PCOB in dit verslagjaar 62 digitale nieuwsbrieven aan verschillende groepen leden.

Communicatieadvies afdelingen en gewesten

In het verslagjaar bleef de bestellijst met materialen voor de afdelingen grotendeels gehandhaafd. Tientallen PCOB-afdelingen verzorgden tijdens een braderie, beurs, open dag of seniorenmarkt, een stand. Ze bestelden in totaal ruim 3.500 wervingskaartjes en ruim 10.000 wervingsfolders, voor lokale en regionale wervingsactiviteiten. De PCOB-afdelingen die gebruikmaken van nieuwsbriefpapier in de PCOB-huisstijl, verbruikten met elkaar bijna 350.000 vel nieuwsbriefpapier.

Ledenvoordelen De voornaamste ledenvoordelen zijn de collectieve verzekeringen en de webshop. In 2013 komt hierover nadere informatie naar buiten. Webshop De PCOB Shop wordt in nauwe samenwerking tussen de PCOB en Comfortland BV geëxploiteerd. Comfortland is een Zwolse onderneming, met als activiteit de verkoop van een breed assortiment producten, onder andere voor (actieve) senioren in Nederland, België en Duitsland. Per maand bezoeken zo’n 600 mensen de PCOB-webshop, hiervan komen er ruim 400 via www.pcob.nl. De rest komt direct binnen door www.comfortland-pcob.nl in te typen.

Afdelingen en gewesten kregen op hun verzoek ondersteuning bij public relations- en communicatieactiviteiten. De vragen varieerden van hulp bij het maken van een folder, tot het verzamelen van ideeën voor ledenwerfacties. Webmasters in Zuid-Holland bijvoorbeeld, kregen een training websitebeheer om beter thuis te raken met de afdelingssite van de hun afdeling. De vraag van een afdeling hoe ze zich beter kon presenteren, werd omgezet in een pilot: in overleg met het bureau is een folder voor de afdeling gemaakt.


Collectieve verzekeringen Zorgverzekering Begin dit verslagjaar werd er onder de PCOB-leden het jaarlijkse onderzoek gehouden naar hun ervaringen met, en wensen voor de zorgverzekering. Hieruit bleek dat leden minder geïnteresseerd zijn in specifieke verzekeringen voor 55-plussers, dan de verzekeraars hadden aangenomen. Dit omdat daarin vaak minder keuzemogelijkheden worden aangeboden. De PCOB bood dit jaar een collectieve zorgverzekering aan van Friesland Zorg, Univé, Ohra, VGZ, Zorg en Zekerheid, ProLife en Salland Zorg. Een aantal leden liet weten uit meer verzekeraars te willen kiezen. Dat is niet gelukt: om scherpe voorwaarden te kunnen bieden aan de leden, willen de verzekeraars groeimogelijkheden hebben. Door meer verzekeraars aan te bieden, zouden de voorwaarden onder druk komen te staan. Dit onderwerp blijft echter de aandacht van de PCOB houden. Het lukte ook in 2012 om een goede verzekeringsdekking af te spreken. Onder andere kon de contributie voor het lidmaatschap van de PCOB worden gedeclareerd bij de zorgverzekeraar. Het aantal collectief ziektezorgverzekerden via de PCOB steeg naar 28.500. Het verzekeringsaanbod was dit jaar voor 1.222 mensen reden om lid te worden van de PCOB. Drie voorlichtingsbijeenkomsten over de zorgverzekeringen, waar per keer circa 125 mensen op afkwamen, waren hierbij een uitstekend hulpmiddel. Voor het eerst is er samen met enkele zorgverzekeraars een advertentie geplaatst in regionale dagbladen. Ook de homepage van alle regionale kranten heeft één dag de PCOB-advertentie gedragen. Daarnaast was er een beperktere campagne in samenwerking met het Nederlands Dagblad en Dagblad Trouw. Schadeverzekering Onder de naam Plus Pakket Polis bood de PCOB schadeverzekeringen aan voor auto, opstal, inboedel en aansprakelijkheid particulieren. Hiervoor werkte de PCOB samen met een intermediair, de verzekeraar is Nationale Nederlanden. Een terugkerend probleem was hoe de leden te


informeren over, en te overtuigen van de voordelen die de collectieve verzekering heeft. In 2012 werden als proef in de afdelingen Soest en Bergschenhoek dagen georganiseerd, waarop mensen hun polissen konden laten inzien en advies konden inwinnen. Het resultaat was dat vrijwel alle bezoekers (enkele tientallen) een veel voordeligere offerte kregen aangeboden. Bijna iedereen is overgestapt. Het kleinste voordeel was EUR 120,-, de grootste winst was EUR 600,- op jaarbasis. Hieruit maakte de PCOB op dat de bond deze service op andere manieren bekend moet maken, dan tot nu toe. De afdelingen werden gevraagd er een grotere rol in te spelen.

Website Ook dit jaar bleek in toenemende mate het belang van de website binnen de communicatiemix van de PCOB. Het aantal unieke bezoekers van www.pcob.nl steeg in 2012 met 35 procent van 55.665 naar 75.176. De PCOB bouwde verder aan het inrichten van de website zodat die beter toegesneden wordt op de individuele bezoekers.

Portaal Actieve Leden Een pijler van PCOB Nieuwe Stijl is dat leden meepraten over de standpunten van de PCOB, en over wat er binnen de vereniging gebeurt. Het Portaal Actieve Leden is een extra mogelijkheid die dit moet vergemakkelijken. Het is een digitaal communicatiemiddel waarop leden actief kunnen meedenken met de PCOB, op een moment dat het hun uitkomt. De fundering voor het portaal werd in 2012 gelegd.

Brochures De door de PCOB uitgebrachte brochures dit jaar waren: • Pensioenspecial (als bijlage bij Perspectief, oktobernummer) • Spreek op tijd over uw levenseinde (als bijlage bij Perspectief, december/januarinummer) • Drie leaflets: Gezond ouder worden en blijven • Ouderenmishandeling: Ouderen in veilige handen

Tweede Kamerverkiezingen Doordat in april 2012 het eerste kabinet-Rutte viel, kreeg ook de PCOB dit jaar onverwacht te maken met de verkiezingskoorts. Voor de verkiezingen op 12 september heeft de PCOB een aantal activiteiten/ middelen ingezet. De PCOB maakte een programmavergelijker in samenwerking met de CSO, waarbij voor veertig stellingen de opvattingen van alle partijen naast elkaar werden gezet (door Kieskompas). De programmavergelijker ging 9 augustus online en is in deze maand voor de verkiezingen door 2.500 mensen geraadpleegd.

Achterbanraadpleging Zoals hiervoor werd beschreven heeft de PCOB in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen een panel samengesteld. Het verkiezingspanel was een goede ervaring voor de PCOB: ze bleek een belangrijke bron voor het formuleren van standpunten en het genereren van media-aandacht. In de ‘community’ die de PCOB wil ontwikkelen (zie Portaal Actieve Leden), zal ook ruimte worden ingeruimd voor panels over bepaalde onderwerpen.

Aan het verkiezingsdebat op 6 september, in samenwerking met de koepel CSO, deden negen kandidaten mee: • Mona Keijzer (CDA) • Renske Leijten (SP) • Linda Voortman (GroenLinks) • Roelof Bisschop (SGP) • Joël Voordewind (CU) • Pia Dijkstra (D66) • Jetta Klijnsma (PvdA) • Helma Lodders (VVD) • Martine Baay (50Plus) In de zaal zaten 150 mensen. Een toegevoegde waarde was de zogeheten livestream via internet, die door 1.500 mensen is gevolgd. De link naar het Youtubefilmpje is: http://youtu.be/IqufJDiwGUg. Dit debat werd voorgezeten door tv-presentatrice Elsemieke Havenga. Overigens gaf de PCOB ook deze keer - net als de andere ouderenorganisaties - geen stemadvies. De bond probeerde zo objectief mogelijk voorlichting te geven over standpunten. Ook stuurde de PCOB leden van wie het e-mailadres bekend is de vraag of ze wilden meedoen aan het verkiezingspanel. Hieraan gaven 256 mensen gehoor. In de weken voor de verkiezingen hield de PCOB drie peilingen over verschillende onderwerpen. De informatie die dit opleverde was mede een bron voor een brief aan de programmacommissies van de politieke partijen. Ook was het materiaal voor de standpunten van de PCOB in de media.


Bijlages Bijlage A Voorzitters / secretarissen / penningmeesters gewesten Gewest

Voorzitter

Penningmeester

Secretaris

Amsterdam

F.H.M.A. van Geijn

F.H.M.A. van Geijn

A.C. Schulz

Den Haag / Scheveningen J. van der Kooij

A.G. Tulling

H. Vliem

Drenthe

J. van Voorst

K. Huzen

H. Kapinga

Flevoland

C. Dekker

G.W.H.J. de Roos

H.A. van den Brink

Friesland

J. Eelkema-Brouwer

P. Boonstra

D. Travaille-Hibma

Gelderland

J. Poortman

H. Eppinga

A. Kort

Groningen

G. van der Wal

J. Kamphuis

R. de Vries

Limburg

T. Houkes

L.P. van Nuil

A.J. Hutten

Noord-Brabant

C. Sprong

G.A. van Herpen

P.J.L. Delhaas

Noord-Holland

P.C. van Iperen

C. Boekschoten

P.C. van Iperen

Overijssel

E.H. Haitsma

D. Gerritsen

H. Homans

Utrecht

A.W. de Ronde

P.E. van Leeuwen

J. Cordia

Zeeland

J. Kodde

N. van Kooten

J.E. Elshout

Zuid-Holland

C.J. Snoey

D.J. van Cuilenburg

A. Slob


Bijlage B Namen en functie van medewerkers Alfabetische namenlijst van medewerkers met hun functie en fte (per 31-12-2012) Medewerker

Functie

Fte

Gerrie Abrahamse - van der Bosch

Beleidsmedewerker

0,70

Marianne van Assen - de Jager

Secretaresse

0,60

Johan Bakker

Communicatieadviseur/woordvoerder

1,00

Wim Boer

Gewestadviseur

1,00

Ineke Bosch - Sluijer

Communicatieadviseur

0,60

Annatine Breeuwsma

Administratief medewerker

0,60

Ans Eikelboom - Espeldoorn

Secretaresse

0,60

Yvonne Galgenbeld

Coördinator administratie

1,00

Annelies Haan

Telefoniste/receptioniste

0,40

Sjoerd de Haan

Gewestadviseur

1,00

Els Hekstra

Directeur

0,80

Mariska van Hoesel - Erdtsieck


0,50

Jacqueline Hollegien - Hendriks


0,30

Sabina Jonker

Beleidsmedewerker

0,60

Carmen Jonkman

Secretaresse

1,00

Frank Kamphuis

Financieel medewerker

1,00

Diny van der Kolk - Kosters

Telefoniste/receptioniste

0,80

Chris Koopmans

Beleidsmedewerker

1,00

Janita Koster - Hofstede

Secretaresse/Personeelszaken

0,40

Peter Kruitbosch

Beleidsmedewerker

0,90

Anita te Loo - Muurling

Secretaresse ( Perspectief)

0,60

Jan Merjenburgh

Manager ondersteunende diensten / controller

1,00

Jennie Morrenhof


1,00

Edward Niessen

Gewestadviseur

0,90

Wilma Nijland - Wevers

Secretaresse

0,90

Hans van Ronkel

Manager PR & Communicatie

1,00

Mariska van der Veen

Financieel medewerker

0,60

Wiesje Verdonk

Directiesecretaresse

0,90

Nelleke Veurink - Roffel

Secretaresse

0,60

Vries, Henrica de

Coördinator Communicatie

1,00

Klaas Wierda

Beleidsmedewerker

1,00

Totaal Fte

24,30


Bijlage C Overzicht media-aandacht In 2012 waren er de volgende landelijke media-uitingen (45 stuks): 03 januari Ingezonden mededeling in Trouw “Korten op pensioenen?” Ongewijzigd overgenomen 16 januari Interview met Rienk van Splunder in Trouw “Veel mensen kunnen rollator best zelf betalen” 25 januari Achtergrondartikel (twee pagina’s) in Trouw “Babyboomers zijn nog niet toe aan een advocaatje”, 25 januari. 30 januari Opinie-artikel ‘Er is meer dan voltooid leven’ Gepubliceerd in ZorgVisie 31 januari Samen met CSO persbericht ‘CSO: belangrijke stap in de medezeggenschap van pensioengerechtigden in pensioenfondsbesturen’ uitgegeven, n.a.v. besluit Eerste Kamer in te stemmen met wetsvoorstel Koser Kaya / Blok Overgenomen in diverse landelijke media: FD, Telegraaf, Volkskrant en Trouw 10 februari Opinie-artikel ‘Geen medicalisering van de zorg’ over het besluit van minister Schippers private investeringen in ziekenhuizen mogelijk te maken. Niet gepubliceerd. 20 februari Samen met CSO persbericht “Gepensioneerden maken zich grote zorgen: hun koopkracht zal sterk achterblijven” uitgegeven, n.a.v. bekendmaking pensioenfondsen of er gekort zou moeten worden bij pensioengerechtigden. Overgenomen in diverse landelijke media: FD, Volkskrant en Trouw.


23 maart Onderzoek i.s.m. EO-tvprogramma ‘De vijfde dag’ over stijgende kosten uitvaart. PCOB-lid dhr. Ellermeijer treedt op in dit tv-programma. 11 april Samen met NPCF persbericht ‘Meldactie wilsverklaringen’. Overgenomen op enkele websites met medische informatie 25 april Oproep ouderen aan politiek: Nu eerst verantwoorde begroting i.s.m. ouderenkoepel CSO (nav besprekingen Lente-akkoord) Niet overgenomen 9 mei, Mogelijk toch (9 euro) eigen bijdrage per receptregel, i.s.m. ANBO, Unie KBO, NVOG, NOOM en KNMP Overgenomen in (bijna) alle landelijke kranten 15 mei, Bijeenkomst voor 50+ vrouwen met talent Publicaties in diverse lokale bladen 18 mei Ouderen gaan effecten Kunduz-akkoord aan den lijve ervaren, i.s.m. ouderenkoepel CSO 23 mei PCOB wil afschaffing rijbewijskeuring, Woordvoerder PCOB, Johan Bakker, geïnterviewd op SimoneFM (Noord-NL) over afschaffen rijbewijskeuring 24 mei Seniorenorganisatie PCOB zet koers naar vernieuwing, Niet overgenomen 29 mei Documentaire ‘Ouderen voor Ouderen’ in première i.s.m. Unie KBO, NVOG, NOOM en LOC Zeggenschap in zorg Niet overgenomen 6 juni Artikel in Trouw ‘Ouderenbonden willen verbod op eensgezinswoningen’ (i.s.m. CSO)

Bijlage C - vervolg 8 juni RVZ advies over zorg miskent het tekort aan levensloopgeschikte woningen, i.s.m. ouderenkoepel CSO Overgenomen in diverse landelijke kranten: Trouw, ND, RD, Volkskrant 15 juni Bijeenkomst voor 50+ vrouwen met talent, i.h.k.v. het project ‘Maak werk van uzelf’ Overgenomen in diverse lokale media

6 september Leeftijdsdiscriminatie vertroebelt goed gesprek PCOB-directeur Els Hekstra wordt geïnterviewd op Radio 1 18 september Grootste koopkrachtdaling opnieuw bij gepensioneerden (i.s.m. ouderenkoepel CSO) Niet opgenomen

15 juni ‘Praat op tijd met de dokter over de laatste levensfase’ Artikel in Trouw

28 september “Pensioencommunicatie komt te vaak niet aan bij ouderen” Opgenomen op website www.communicatie.nl, Omroep Zeeland

9 augustus ‘Zorgafdeling Katwijk lijkt soms net een klein kerkje’ Artikel in RD

15 oktober Bijeenkomst voor 50+ vrouwen met talent, i.h.k.v. het project ‘Maak werk van uzelf’ Opgenomen in diverse lokale media

10 augustus CSO lanceert politieke Programmavergelijker Ouderen, i.s.m. ouderenkoepel CSO. Niet overgenomen

22 oktober “Kwaliteit van leven is belangrijker dan levensverlengend handelen” Artikel in ND

11 augustus PCOB-onderzoek: nog geen kwart politieke kandidaten 50 jaar of ouder, Overgenomen bij NOS (radio 1, teletekst en website), alle landelijke en regionale dagbladen, PLUS Magazine, Libelle, Elsevier

2 november Uitgebreid, uitzendingvullend, interview met beleidsmedewerker Gerrie Abrahamse over ´Voltooid leven´ op GrootNieuwsRadio

16 augustus Interview Els Hekstra in VolZin over verkiezingen 12-09 20 augustus Stop met eenzijdige benadering van ouderen als kostenpost Elsevier, website RTL, Magazine 50PLUS, Stentor 21 augustus PCOB-afdelingen maken zich zorgen om de zorg Diverese publcaties in lokale media (oa Neede) 5 september Verkiezingsdebat ouderen Publicaties op diverse nieuwswebsites (oa NU.nl) en aandacht in PowNews (van publieke omroep PowNed).

6 november “Een goede zorgverzekeraar denkt en leeft mee” Artikel in ‘VGZ in bedrijf’, interview Hans van Ronkel 11 november “Zorgen over discussie levenseinde” Artikel op opinie-pagina + nieuwsbericht op de voorpagina van het ND 20 november Interview met Johan Bakker door radioprogramma ‘Dichtbij NL’, (radio 5) over actieplan ‘Ouderen in veilige handen’ (ouderenmishandeling) 26 november “Thuiszorg verschraalt door plannen kabinet” Nieuwsbericht voorpagina en interview met PCOB-bestuurslid Annelies Kleijn (aangedragen door de landelij-


Bijlage C - vervolg ke PCOB-woordvoerder) op pag. 5 van het Nederlands Dagblad. 14 december “Oude liefde roest” Artikel in de Geldgids van de Consumentenbond, waarin premieverhogingen voor ouderen van autoverzekeraars aan de kaak worden gesteld. 31 december Thema-uitzending over verpleeghuiszorg, live vanuit Oss, Radio 1 Op oudjaarsdag organiseerde het radio 1-programma ‘De Gids.fm’ een debat over de toekomst van de verpleeghuiszorg. Namens de PCOB praatte PCOB-kaderlid Jan Pothof mee.


Bijlage D Afkortingen en omschrijvingen Actiz

vereniging van zorgaanbieders in verzorging en verpleging

Aedes

vereniging van Woningcorporaties

ANBO

belangenorganisatie voor senioren

ANGO

Algemene Nederlandse Gehandicapten Organisatie

AOW

Algemene Ouderdomswet

AWBZ

Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

BNP

Bruto Nationaal Produkt

CAK

Centraal Administratie Kantoor

CBOG

College voor de Beroepen en Opleidingen in de Gezondheidszorg

CG-Raad

Chronisch zieken- en Gehandicapten Raad

CIZ

Centrum Indicatiestelling Zorg

CNV

Christelijk Nationaal Vakverbond

CSO

Koepel van Ouderenorganisaties (PCOB/Unie KBO/NVOG/NOOM)

CVZ

College voor zorgverzekeringen

DNB

De Nederlandsche Bank

DVN

Diabetes Vereniging Nederland

EU

Europese Unie

EZP

Extramurale zorgzwaartepakketten

FNV

vakcentrale

Fonds PGO

Fonds voor Patiënten-, gehandicaptenorganisaties en ouderenbonden

FTK

Financieel Toetsingskader voor pensioenfondsen

KNMG

Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst


Bijlage D - vervolg KNV

Koninklijk Nederlands Vervoer, werkgeversorganisatie in het beroepsgoederenen beroepspersonenvervoer

LCO

Landelijk Consumenten Overleg in het openbaar vervoer, i.h.b. OV-chipkaart

LOC

Zeggenschap in zorg

LOCOV

Landelijke Overleg Consumentenbelangen Openbaar Vervoer

LPGGz

Landelijk Platform Cliënten- en familieorganisaties in de Geestelijke Gezondheidszorg

MWVU

Maak Werk van Uzelf; project van de PCOB

MEE Nederland

vereniging voor ondersteuning bij leven met een beperking

Mezzo

landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg

MOB

Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer

MZ

Medezeggenschap van gepensioneerden bij pensioenfondsen

NFU

Nederlandse Federatie van Universitaire Medische Centra

Nibud

Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

NOOM

Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten

NPCF

Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie

NPO

Nationaal Programma Ouderenzorg

NS

Nederlandse Spoorwegen

NVKG

Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie

NVOG

Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden

Opf

Stichting van Ondernemingspensioenfondsen

OVN

Oudere Vrouwen Netwerk

OWN

Older Woman Network

PCOB

Protestant Christelijke Ouderenbond


Bijlage D - vervolg PGB

Persoonsgebonden budget

PFG

Pension Fund Governance

Platform BOO

Platform Beroepen en Opleidingen in de Ouderenzorg

Platform VG

Landelijk Platform Verstandelijk Gehandicapten

ROVER

Reizigersorganisatie Openbaar Vervoer

SER

Sociaal Economische Raad

STAR

Stichting van de Arbeid

SZW

ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Unie KBO

Unie van Katholieke Bonden van Ouderen

V&W

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

VCP

Versterking cliëntenpositie van mensen met een handicap op lokaal niveau

VNG

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

VUmc

VU medisch centrum

VVMC

vakbond voor rijdend personeel bij de NS

VWS

ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Wmo

Wet maatschappelijke ondersteuning

Woonkeur

Kwaliteitskeurmerk voor seniorenwoningen

Wtcg

Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten

ZIN

Zorg In Natura

ZN

Zorgverzekeraars Nederland

ZonMw

Zorgonderzoek Nederland en Medische Wetenschap

Zvw

Zorgverzekeringswet



Colofon Dit Jaarverslag is gemaakt door de afdeling PR & Communicatie van de PCOB, met tekstuele bijdragen van Marieke Sjerps / Sjerps Communicatie. Adres PCOB Zuiderzeelaan 19 8017 JV ZWOLLE Telefoon (038) 422 55 88 E-mail [email protected] Twitter @de_pcob Website pcob.nl Postadres PCOB Postbus 1238 8001 BE ZWOLLE Overige gegevens KvK-nummer 40478111 Rabobank 1550.52.748 BIC code: RABONL2U IBAN code: NL95RABO0155052748 Opmaak & realisatie The Satisfactorie B.V. Dr. Holtropstraat 2 3851 JK Ermelo T (0341) - 562 333 [email protected] www.tsfo.nl


www.pcob.nl

Inhoudsopgave. Voorwoord 3. Deel 1: Vereniging 4. Deel 2 : Inhoud 13. Deel 3: Beheer en administratie 26. Deel 4: Communicatie en PR 32

Recommend Documents