De wereld der verandering

De wereld der verandering Handleiding Jorn Bruining (Burojorn), Jeroen Koppens (KOCK), Anna Maj van Ree (KOCK) & Rob Willems (ITS)

Deze uitgave maakt onderdeel uit van het product ‘De wereld der verandering’. Dit product is voortgekomen uit een door ‘KOCK’, ‘Burojorn’ en ‘ITS’ ingediend voorstel ten behoeve van de ‘Call for Proposals 2013-2014’, uitgezet door School aan Zet.

© Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan: School aan Zet Postbus 556, 2501 CN Den Haag e-mail: [email protected]

Titel: De wereld der verandering Auteur(s): Jeroen Koppens, Jorn Bruining en Rob Willems Coördinatie: School aan Zet Vormgeving en fotografie: Joeri Multimedia

School aan Zet wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW, de PO-Raad en de VO-raad.

2

INHOUDSOPGAVE

1.

Inleiding



5



1.1 Context

5



1.2 Achtergrond

5



1.3 Opbouw van de handleiding

6

2.

Het spel in vogelvlucht



7

3.

Spelonderdelen



11

4.

Voorbereiding



15



4.1 Het spel(materiaal) op maat maken

15



4.2 Het samenstellen van de vraagkaarten

16



4.3 Praktische voorbereiding

17



4.4 De procesbegeleider

17

5.

De speldag



19



5.1 De paklijst

19



5.2 De spelopstelling/setting

19



5.3 Introductie

21



5.4 Het spel

21

3

Hoofdstuk 1

inleiding

1.1 Context Enige jaren terug heeft KOCK samen met Burojorn het veranderspel ‘De Wereld der Verandering’ ontwikkeld. In de eerste helft van 2014 hebben zij samen met ITS en met financiële steun van School aan Zet dit spel doorontwikkeld, zodat het geschikt is voor scholen in het primair en voortgezet onderwijs. Op de website van School aan Zet (www. schoolaanzet.nl) wordt dit spel beschikbaar gesteld aan organisaties uit de educatieve infrastructuur. Het spel kan worden gebruikt als aanvulling op het ontwikkelmodel ‘Samen Leren Inhoud Geven’ (po) en het ontwikkelmodel ‘Lerende Organisatie’ (vo) van School aan Zet. Waar deze modellen zich richten op positie en doelbepaling van scholen (wat gaan we de komende jaren doen?), richt ‘De Wereld der Verandering’ zich op het gezamenlijk scherp krijgen van een geschikte veranderkundige aanpak. Vragen die centraal staan zijn: ‘Hoe gaan we onze doelen realiseren?’ en ‘Waar moeten we, terugkijkend op gelopen veranderingen, op letten bij het doorvoeren van veranderingen?.’ 1.2 Achtergrond Het spel is bestemd voor teams van schoolleiders en gericht op het versterken van veranderkracht. Waarom is dit relevant? Scholen in het primair en voortgezet onderwijs staan onder druk. Ze moeten meer maatschappelijk rendement leveren met minder financiële middelen. Ze hebben bijvoorbeeld de zorgplicht om zoveel mogelijk leerlingen een plek te bieden in het regulier onderwijs, zonder voldoende middelen om deze adequaat vorm te geven. Schoolorganisaties zullen zich nu en in de toekomst moeten verhouden tot een nieuwe werkelijkheid. Dit zal veel vragen van hun veranderkracht. Er is veel onderzoek gedaan naar veranderen in de praktijk. Wat echter opvalt, is dat het toepassen van het geleerde in de praktijk niet onverdeeld succesvol is. Leren veranderen vraagt in onze ogen om continue reflectie op individueel en collectief handelen, als leidinggevende en als managementteam. Het draait om veranderkundig zelfverstaan: het vermogen te doorgronden hoe je zelf en/of samen veranderingsprocessen vormgeeft en aanstuurt en wat dit voor effect heeft op anderen.

4

Maar hoe kan een leidinggevende of directieteam veranderkundig zelfverstaan ontwikkelen? Het start met (opnieuw) leren kijken. Kijken of terugkijken naar betekenisvolle momenten in veranderingsprocessen: Hoe hebben we daarin als individu of team geopereerd? Waarom hebben we voor deze interventie gekozen? Wat ging goed, wat niet? Waar moeten we echt wat mee, wat schuiven we (ongemerkt) voor ons uit? Het spel ‘De Wereld der Verandering’ brengt gesprekken rondom deze thema’s op een speelse manier op gang. 1.3 Opbouw van de handleiding Hoofdstuk twee van deze handleiding laat in vogelvlucht zien wat het spel inhoudt, voor wie het spel bedoeld is, hoe het spel kan worden toegepast en wat potentiële opbrengsten zijn. Het derde hoofdstuk geeft een korte toelichting op de spelonderdelen. Hoofdstuk vier gaat uitgebreid in op de voorbereiding die het spel vraagt. Het vijfde hoofdstuk gaat over de daadwerkelijke speldag: de benodigdheden, de spelopstelling en het spelverloop.

5

Hoofdstuk 2

Het spel in vogelvlucht ‘De Wereld der Verandering’ is een veranderspel bedoeld voor teams van schoolleiders die willen reflecteren op de wijze waarop zij leiding geven aan veranderingen. De deelnemers gaan in deze wereld op reis. Op het spelbord staat een wereldkaart met vijf werelddelen, die zijn vernoemd naar de klassieke fasen van een geplande verandering. Elk werelddeel bestaat op haar beurt weer uit een aantal landen, vernoemd naar veranderkundige thema’s die in deze fase spelen. Door gerichte opdrachten en vragen krijgen de deelnemers inzicht in het verloop van veranderprocessen. Er wordt gereflecteerd op het (effect van het) eigen handelen en het (effect van het) handelen van anderen. Door het veranderspel te spelen, ontdekt het team de individuele en gemeenschappelijke leerpunten en ontwikkelt vertrouwen om leiding te geven aan veranderingsprocessen. Onderstaand figuur geeft een overzichtsbeeld van de speeltafel. De verschillende spelonderdelen, de voorbereiding op het spel en het spelverloop worden in de volgende hoofdstukken toegelicht.

pion en dobbelsteen

twijfel-, tempo- en steelkaart tafelbel spelbord

vraagkaarten verrassingsvragenkaart

6

‘De Wereld der Verandering’ is een uitnodigend, dynamisch, interactief en ontregelend spel dat geschikt is voor kleine en grote teams. Dit kan het leidinggevend team van een kleine basisschool zijn, het directieteam van een school voor voortgezet onderwijs, maar ook het bovenschools directieteam van een bestuurlijk verband. Belangrijk is dat deelnemers een coördinerende of leidinggevende opdracht hebben binnen school en/of bestuur. Het spel is geschikt voor 4 tot 12 deelnemers. Onze ervaring tot nu toe leert dat het goed werkt om het spel een dagdeel te spelen. Dan blijft het interessant. Dit betekent dat nooit alle werelddelen in één spelsessie aan bod zullen komen. Op basis van de uitgangssituatie en de doelstellingen zal de school of het bestuur bepalen welke reis (via welke werelddelen en welke landen) het beste past. Het spel kan op verschillende manieren worden ingezet. Kern van het spel blijft dat deelnemers reflecteren op het eigen handelen en het handelen als team in veranderingsprocessen. Dit betekent dat het spel prima stand alone kan worden gespeeld (bijvoorbeeld als een vorm van intervisie), maar het kan ook onderdeel uitmaken van een dagprogramma. Afhankelijk van de doelstelling zien we dan de volgende mogelijkheden. Doelstelling

Dagdeel 1

Dagdeel 2

Wij willen de

Spel

De uitkomsten van het spel kunnen worden

veranderkracht van het

gebruikt om de veranderkundige sterktes

team vergroten.

en zwaktes van het team te bepalen en om individuele en gezamenlijke verbeterpunten te ontdekken.

Wij willen de samenwerking

Spel

in het team versterken.

De uitkomsten van het spel kunnen worden gebruikt om de do’s en dont’ts in de onderlinge samenwerking vast te stellen. Het spel helpt dan om te komen tot ‘teammores’.

Wij willen de

Spel

De uitkomsten van het spel kunnen worden

veranderkundige aanpak

gebruikt om de veranderkundige aandachtspunten

van een aanstaande

voor een komende verandering te benoemen.

verandering bepalen.

7

In deze laatste speloptie kunnen scholen bijvoorbeeld werken met de ontwikkelmodellen die School aan Zet heeft ontwikkeld voor het primair en voortgezet onderwijs. Met de toepassing van deze modellen heeft de school of het bestuur bepaald waar de school of scholen staan, wat de gewenste ontwikkeling is en welk programma van activiteiten nodig is om de stap van ist naar soll te overbruggen. De inzichten uit het spel kunnen worden gebruikt om de veranderkundige aandachtspunten bij deze activiteiten in beeld te brengen: hoe kunnen we het best communiceren over de voorgenomen verandering, hoe ontwikkelen we urgentiebesef en een gezamenlijk beeld van de situatie, hoe verbinden we onze collega’s aan de doelen die we nastreven, hoe gaan we om met eventuele weerstand?

8

Hoofdstuk 3

Spelonderdelen

In de komende hoofdstukken richten we ons vooral op de procesbegeleider die namens de opdrachtgever het spel gaat begeleiden. Dit hoofdstuk begint met een beschrijving van de spelonderdelen. In hoofdstuk 4 en 5 wordt achtereenvolgens toegelicht hoe het spel kan worden voorbereid en gespeeld. Spelonderdeel

Beschrijving

Reisvoucher

De uitnodiging voor het spel is een reisvoucher met daarin een korte uitleg over het spel en de datum, tijd en locatie.

Logboek highlights reis

Het logboek is een papieren document waarin de deelnemers gedurende het spel hin (veranderkundige inzichten), highlight en ontdekkingen kunnen opschrijven. Noot: het logboek is niet bedoeld om zaken te ‘parkeren’. Een actieve inbreng in gesprekken is te allen tijde wenselijk.

Spelbord

Het spelbord bestaat uit vijf werelddelen, afgeleid van de klassieke fasen van een geplande verandering. •

Rijk der Ideeën (initiatieffase)

•

Diagnosië (diagnosefase)

•

Ontwerp-je-Rijk (ontwerpfase)

•

Verenigde Staten van Implementatie (implementatiefase)

•

Verloren Rijk der Evaluatie (evaluatiefase)

- Elk werelddeel bestaat op haar beurt weer uit een aantal landen, dat vernoemd is naar veranderkundige thema’s die in deze fase van veranderen spelen. - De werelddelen zijn met elkaar verbonden via bruggen, bootjes, luchtballonnen. Pion

De pion wordt door de deelnemers gebruikt om door de Wereld der Verandering te kunnen reizen. De deelnemers spelen gezamenlijk met één pion.

9

Dobbelsteen

De dobbelsteen heeft zes verschillende kleuren. De kleur die een deelnemer gooit, bepaalt het type vraag/opdracht dat de deelnemer krijgt en bepaald de stap die de pion zet.

Vraagkaart

De vragen/opdrachten die je als deelnemer kunt krijgen zijn geordend (naar de zes kleuren van de dobbelsteen) op een vraagkaart. Je kunt zelf vraagkaarten op maat samenstellen. Hoe dit werkt en waar de kleuren voor staan, lees je vanaf paragraaf 4.1.

Verrassingsvragen

Er is één bijzondere vraagkaart. Dit is een vraagkaart die alleen verrassingsvragen bevat. Deze vragen gaan enerzijds over algemene veranderkundige onderwerpen en anderzijds het spelverloop en de dynamiek aan de speltafel. Het is ook mogelijk te werken met een stapel verrassingskaarten (zie paragraaf 4.1).

Spelkaarten

Iedere deelnemer is in het bezit van drie bijzondere spelkaarten: een twijfelkaart, een steelkaart en een tempokaart. De kaarten zorgen voor extra dynamiek in het spel. •

De twijfelkaart wordt ingezet wanneer een deelnemer twijfelt aan de oprechtheid/waarheid van het antwoord van een andere deelnemer.

•

De steelkaart wordt ingezet wanneer een deelnemer een vraag/ opdracht bestemd voor een andere deelnemer wil ‘stelen’.

•

Der tempokaart wordt ingezet wanneer er - naar eigen inzicht te lang wordt stilgestaan bij een vraag/opdracht.

Tafelbel

De tafelbel wordt gebruikt wanneer een deelnemer zijn/haar twijfelkaart, steelkaart of tempokaart wil spelen.

Audiovisuele traktaties

Op de overgang tussen de werelddelen krijgen de deelnemers een toepasselijke audiovisuele traktatie.

Ansichtkaart als

De opbrengsten van de speldag worden teruggekoppeld met

herinnering

een ‘groeten uit...’ ansichtkaart. Op deze kaart staat voorop een afbeelding van het spelbord met daarin per werelddeel de highlights, ontdekkingen en souvernirs (verkregen uit de logboeken van de individuele deelnemers).

10

De (formats voor de) meeste spelonderdelen zijn te vinden op www.schoolaanzet.nl. De pion, de dobbelsteen en de tafelbel moet je zelf aanschaffen. Het is aan jou hoe ‘professioneel’ je het spel wil opzetten. Je kunt werken met eenvoudige prints van het spelbord en de spelkaarten, maar het is ook mogelijk om ze te laten drukken en of plastificeren. Het spelbord kun je bijvoorbeeld ook op zeildoek laten afdrukken op www. tuinposteropmaat.nl.

11

Hoofdstuk 4

Voorbereiding

4.1 Het spel(materiaal) op maat maken In het spel zitten verschillende typen vragen, geordend naar de kleuren van de dobbelsteen. Kleur

Typering

Omschrijving

Rood

Doe

De deelnemer wordt gevraagd een aanpak te schetsen of snel te reageren op een geschetste situatie.

Groen

Terugblik

De deelnemer wordt gevraagd terug te blikken op een afgerond of lopend veranderingsproces.

Oranje

Roddel

De anderen roddelen op basis van de vraagstelling over de deelnemer die deze kleur heeft gegooid. Of: de deelnemers roddelen met elkaar over het eigen team.

Geel

Persoonlijke

De deelnemer wordt gevraagd op welke wijze hij/zij de eigen

effectiviteit

persoonlijke effectiviteit kan versterken.

Blauw

Verrassing

De procesbegeleider pakt of kiest een verrassingsvraag.

Wit

Open

De anderen stellen rond het thema een vraag aan de deelnemer die deze kleur heeft gegooid.

Om aan te sluiten bij de verscheidenheid aan veranderkundige vraagstukken (die spelen in het onderwijs) hebben de spelmakers per type vraag een groot aantal vragen en opdrachten ontwikkeld. Dit zijn er te veel om te behandelen in één spelsessie. Er zijn verschillende manieren waarop je de inhoud van het spel kunt afstemmen op de specifieke situatie of wensen van jouw opdrachtgever. Dit betekent concreet dat je de meest passende vragen en opdrachten kunt selecteren voor het spel.

12

Dit kan door middel van: 1. De ‘veranderkundige check-in’: een gesprek tussen jou en de organisatie over onder andere de meest urgente veranderkundige vraagstukken die in de organisatie leven. Een voorbeeldleidraad voor dit gesprek is te downloaden op www.schoolaanzet.nl. 2. De vragenlijst ‘De Wereld der Verandering’: een vragenlijst die je van tevoren kunt uitzetten in de organisatie om te ontdekken welke veranderkundige vraagstukken/ uitdagingen het meeste leven. Deze vragenlijst is te downloaden op www. schoolaanzet.nl. 3. De spelmakers’ selectie: wij hebben onderzoek gedaan naar de veranderkundige thema’s/vraagstukken die in het onderwijsveld het meeste leven en maakten op basis van de uitkomsten van dit onderzoek een selectie van meest relevante vragen en opdrachten (kijk op www.schoolaanzet.nl om deze selectie vragen en opdrachten in de vorm van vraagkaarten te downloaden). Ook als je met de opdrachtgever kiest voor optie 2 of 3 blijft het uiteraard handig om de vragen uit de veranderkundige check-in door te lopen met de opdrachtgever. De uitkomsten van het check-in-gesprek of de vragenlijst zijn richtinggevend voor de selectie van de werelddelen (fases in het veranderingsproces) en landen (veranderkundige thema’s) die aan bod zullen komen tijdens de spelsessie. Als je kiest voor de derde optie dan zijn de werelddelen en landen met bijbehorende vragen al voor jou geselecteerd. Jouw selectie van vragen en opdrachten kun je op www.schoolaanzet.nl maken en uitprinten in de vorm van de vraagkaarten. Hoe dit in zijn werk gaat lees je in de volgende paragraaf. 4.2 Het samenstellen van de vraagkaarten Voor het maken van de vraagkaarten kun je gebruik maken van de vragencatalogus. Dit is een Excelbestand dat bestaat uit 3 werkbladen. Werkblad catalogus Het eerste werkblad (catalogus) bevat alle vragen waaruit je kunt kiezen. De vragen zijn verdeeld per werelddeel en binnen het werelddeel zijn deze onderverdeeld naar land. Achter de vragen staan 3 kolommen. Vragen waarachter in de eerste kolom (1) een O staat, passen minder goed wanneer je het spel speelt in een groot bestuurlijk verband. Vragen waarachter in de tweede kolom (2) een O staat, passen minder goed wanneer je het spel speelt met een kleine school. De derde kolom achter de vragen is de selectiekolom. Je dient in deze kolom een x te zetten achter de vragen die je wilt gebruiken tijdens het spel.

13

Werkblad geselecteerde vragen De vragen die je hebt geselecteerd in het eerste werkblad verschijnen automatisch in dit tweede werkblad. Regels die niet zijn geselecteerd in het eerste werkblad blijven blanco. Indien je dit overzichtelijker vindt, kun je ervoor kiezen de blanco regels te verbergen voor je de vragenkaarten print. In dat geval verschijnen de blanco regels niet op de afdruk. Werkblad verrassingsvragen In het werkblad verrassingsvragen staan alle verrassingsvragen. Deze zijn ook als individuele kaartjes in pdf te downloaden. Afhankelijk van de spelsetting (zie paragraaf 5.2) en je eigen voorkeur kun je werken met een overzicht van alle verrassingsvragen waaruit je als procesbegeleider een geschikte vraag kiest of je kiest voor een stapel met verrassingskaarten waarmee de vraag ook voor jou een verrassing is. We hebben wel gemerkt dat in de laatste optie het handig is om een stapel kaarten aan te leggen met algemene verrassingsvragen over veranderen en een stapel kaarten die gaat over de dynamiek aan tafel. Daarmee behoud je als procesbegeleider de mogelijkheid om bij te sturen. 4.3 Praktische voorbereiding Ten slotte is het belangrijk dat tijdens de voorbereiding van een concrete speldag, de begin- en eindtijd en het aantal deelnemers wordt bepaald. Als laatste stap in de voorbereiding kun je nu de uitnodiging (in de vorm van een reisvoucher) naar de deelnemers sturen. 4.4 De procesbegeleider ‘De Wereld der Verandering’ is een dynamisch spel dat aanzet tot interactie, in de vorm van een gesprek of een discussie. Omdat het spel wordt gespeeld met meerdere mensen is het van belang dat het proces in goede banen wordt geleid. Hier volgen wat tips voor de procesbegeleider. Het is van grote toegevoegde waarde als de procesbegeleider: ervaring heeft met het werken in groepen en dus in staat is adequaat in te spelen/om te gaan met groepsdynamiek; enige veranderkundige kennis en ervaring heeft en dus in staat is de groep deelnemers te voeden met inhoudelijke weetjes, vragen en een kritische kijk op/analyse van zaken. Enkele tips voor de procesbegeleider • Het spel werkt minder goed in een crisissituatie. • Ga af op je intuïtie; ga niet door met de volgende vraag wanneer een bepaald thema urgent is.

14

• De groep staat op één; doe wat nodig is om de groep verder te helpen en doseer je interventies (inhoud en proces). • Het spel is niet het doel; het is een middel om tot goede gesprekken te komen. • Help het lot hier en daar; bepaalde momenten hebben bepaalde vragen nodig (een beetje vals spelen kan de groep verder helpen). • Weet vooraf wat echt belangrijk is voor de organisatie bij het spelen van het spel en houd dat in de gaten. • Ken mogelijke gevoeligheden die er liggen binnen de groep, tussen de mensen, maar laat deze kennis je niet afleiden. • De procesbegeleider sluit wat betreft toonzetting en stijl zo goed mogelijk aan op de groep; het is een intieme interventie waar je als buitenstaander niet teveel in mag dissoneren. • Probeer een sfeer te creëren waarin iedereen zichzelf kan zijn. • Zoek balans tussen licht en zwaar; het kan soms heftig worden, daarna moet er ook ruimte zijn voor luchtigheid. • Vraag jezelf af of je je thuis voelt in dit type interventie.

15

Hoofdstuk 5

De speldag

5.1 De paklijst Om goed voorbereid op reis te gaan in ‘De Wereld der Verandering’ is het belangrijk dat de volgende spullen aanwezig zijn in de ruimte waar het spel gespeeld gaat worden: Spel

Audiovisueel

• Spelbord

• Powerpointpresentatie spel

• Pion

• Filmpjes, geluidsfragmenten etc.

• Dobbelsteen

• Speakerset

• Tafelbellen (4 stuks)

• Beamer

• Spelkaarten (vragen) • Verrassingskaarten

Algemeen

• Dynamiek-kaarten

• Pennen

• Reislogboeken voor highlights

• Naambordjes • Plakband • Stiften • Zorg voor een ruime, prettige zaal

5.2 De spelopstelling/setting Het spel kan gespeeld worden met vier tot twaalf deelnemers. Het aantal deelnemers bepaalt de spelopstelling. Is er sprake van een groep van vier tot zes deelnemers dan neemt iedereen plaats aan de speltafel. Is er sprake van een groep van meer dan zes deelnemers, dan wordt de groep gesplitst en wordt er gewerkt met een ‘eerste ring’ en een ‘tweede ring’. Halverwege het spel wisselen de deelnemers van ring.

16

Situatie 1:

Situatie 2:

4 - 6 deelnemers

7 - 12 deelnemers

Spelmateriaal gereed - Op tafel: • Het spelbord in het midden van de tafel • de pion en de dobbelsteen op het startpunt • een tafelbel voor iedere twee spelers. - Op iedere spelersplaats: • Een twijfel-, steel- en tempokaart • een logboek en pen. - In het bezit van de procesbegeleider: • Vraagkaarten • verassingsvraagkaart of losse verrassingsvragen • eventueel pen en papier om zaken te noteren.

pion en dobbelsteen

twijfel-, tempo- en steelkaart tafelbel spelbord

vraagkaarten verrassingsvragenkaart

17

5.3 Introductie De contactpersoon van de organisatie geeft een korte introductie op het spel. • Wat is de aanleiding voor het spelen van dit spel? • Binnen welke context wordt het spel gespeeld? Indien het spel onderdeel is van een dagvullend programma wordt tevens stilgestaan bij de invulling van de dag en hoe het spel zich verhoudt tot de rest van het programma. • Wat zijn de beoogde opbrengsten? Na de introductie van de organisatie kun je een toelichting geven op het spel, bijvoorbeeld door gebruik te maken van (delen van) de voorbeeldpresentatie op de website van School aan Zet. In deze presentatie wordt onder andere stilgestaan bij de werkwijze en spelregels. Bij het spel, maar zeker ook in de veranderkundige check-in is het van belang om te benadrukken dat het geen spel is à la Risk, waarin het doel is om zoveel mogelijk landen te veroveren. Het spel is een werkvorm om goede gesprekken met elkaar mogelijk te maken. Spelregels - Je maakt deze ontdekkingsreis zonder mobiele telefoon - Je speelt samen met één pion; er wordt samen opgetrokken en samen geleerd. - De winnaar is degene die het meest heeft geleerd. - Het is geen rollenspel dus speel geen rol - Stel je open en kwetsbaar op en laat je leiden door je intuïtie - Je mag het niet weten 5.4 Het spel - Na de spelintroductie gaan de deelnemers van start. - De pion wordt op het eerste land van het eerste werelddeel geplaatst. • Met welk werelddeel wordt gestart, hangt af van de keuzes gemaakt door de organisatie bij het op maat maken van het spel. - De meest wijze en/of grijze deelnemer start met het gooien van de dobbelsteen. - De kleur bepaalt welk type vraag/opdracht de deelnemer krijgt en welke nieuwe positie de pion krijgt. • De deelnemer krijgt de vraag die hoort bij het betreffende werelddeel en land en die correspondeert met de geworpen kleur • Tijdens de beurt van een deelnemer is het andere deelnemers toegestaan om: > De vraag over te nemen door de steelkaart te spelen; > Twijfel met betrekking tot de oprechtheid van het antwoord kenbaar te maken door het spelen van de twijfelkaart; > Met elkaar in gesprek te gaan over het antwoord van de deelnemer; > De tempokaart te spelen als het te lang over dezelfde vraag gaat.

18

De deelnemer kan de twijfelkaart, steelkaart of tempokaart spelen door op een tafelbel te slaan en de kaart open en bloot op tafel te leggen bij de deelnemer wie het betreft (aan wie je twijfelt, van wie je de kaart wilt stelen of wie tempo moet maken). De kaart blijft daar gedurende het spel liggen. - Een deelnemer mag slechts één keer een twijfelkaart, steelkaart of tempokaart spelen. - Bovendien mag per deelnemer maar één vraag/opdracht worden afgepakt. Er mogen dus nooit meerdere steelkaarten bij een deelnemer op tafel liggen. - Na het beantwoorden van de vraag of het uitvoeren van de opdracht is de volgende deelnemer aan de beurt. - De deelnemers bepalen samen de volgorde van gooien. - De volgende deelnemer werpt de dobbelsteen: zodra hij of zij dezelfde kleur werpt als de vorige deelnemer, wordt opnieuw geworpen. - De deelnemers spelen per land het in de intake afgesproken aantal vragen (3 tot 6 vragen, afhankelijk van de beschikbare speeltijd). - Als het afgesproken aantal vragen van een land is gespeeld, wordt de pion verplaatst naar het nieuwe land dat op de route door het werelddeel ligt. - Als alle landen op het werelddeel zijn bezocht, vult de deelnemer in het logboek zijn of haar highlights, ontdekkingen, souvenirs en vragen in. - Op de overgang tussen de werelddelen krijgen de deelnemers een toepasselijke audiovisuele traktatie (een aantal verwijzingen is te vinden op www.schoolaanzet.nl). - Op het nieuwe werelddeel start de deelnemer die aan de beurt is met gooien. - De ontdekkingstocht is klaar als alle geselecteerde werelddelen zijn bezocht: het gaat om de reis, niet om de bestemming. - De winnaar is degene die het meest geleerd heeft. - In een korte evaluatieronde wordt ‘De Wereld der Verandering’ nog een keer doorlopen en wordt per werelddeel een aantal highlights genoemd.

19

School aan Zet Lange Voorhout 20 | 2514 EE Den Haag Postbus 556 | 2501 CN Den Haag www.schoolaanzet.nl