De VrijBaan Empowerment Methode - Oefeningen. O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

De VrijBaan Empowerment Methode - Oefeningen

Dag- en weekplanning Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Keuzes maken

O Impact X Betekenis

Waardetoekenning

O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Doelen 1. De deelnemer kan een dagen weekplanning maken waarbij hij inzicht heeft in voor hem leuke en vervelende activiteiten en in de hoeveelheid energie die een activiteit kost. 2. De deelnemer is zich bewust van de keuzes die hij maakt bij zijn indeling van de dag en de week.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing

Beschrijving activiteiten De trainer legt het doel van de oefening uit. De deelnemers gaan na welke activiteiten ze moeten doen op elke dag van een week. Vervolgens gaan ze na welke activiteiten ze het vervelendst vinden en welke het leukst. De bedoeling is om de minder leuke activiteiten en de activiteiten die de meeste energie vergen, eerst in te plannen. Bovendien moeten ze ervoor zorgen dat er pauzes en tijd voor onvoorziene, urgente dingen ingelast worden. Thuisopdracht Aan het eind van de geplande dag moeten de deelnemers bekijken of ze de planning gehaald hebben of niet. Bij onderschatting of overschatting van tijd moet de

99


dagplanning aangepast worden. Bij de eerstvolgende bijeenkomst(en) wordt er feedback gevraagd van de deelnemers (hoe is het gegaan?) In een groepsdiscussie wisselen de deelnemers informatie uit.

Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg 10 minuten Oefening 30 minuten Nabespreking 20 minuten __________ Totaal 60 minuten

Benodigde middelen Dag- en weekplanningen (zie bijlage) plus ong. 5 blanco kopieën per deelnemer

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een persoonlijke dagen weekplanning. De deelnemer heeft zijn gedachten verwoord. Hij gebruikt formuleringen als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Ervaringen De motivatie van de deelnemers kan snel afnemen als het doel en effect van de oefening niet steeds duidelijk zijn.

Werkomgeving Standaard trainingsopstelling

Bron onbekend

100

Werkelijk aantal uren per week

Belang/prioriteit (0-10)

Gewenst aantal uren per week

‘Gewone’ werkzaamheden –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ‘Onvoorziene/incidentele’ werkzaamheden –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ‘Ontspanningsmomenten’ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Totaal uren uren

Overzicht activiteiten


Bijlage bij “Dag- en weekplanning”

101


v

Dinsdag Planning

v

Woensdag Planning

v

Donderdag Planning

v

Vrijdag Planning

v

_______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________

Maandag Planning

Weeklijst

07.00 08.00 09.00 10.00 11.00 12.00 13.00 14.00 15.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00 21.00

102


De boot Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis X Positief identiteitsgevoel

Bewustwording van kwaliteiten en vaardigheden

O Groepsoriëntatie

Doel De deelnemer kent een aantal eigen (latente en manifeste) kwaliteiten en vaardigheden.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10

Beschrijving activiteiten De trainer leidt de oefening in met een uitleg van de theorie over kernkwaliteiten. Hij helpt vervolgens de deelnemers zich te ontspannen, bijvoorbeeld als volgt: Ga gemakkelijk zitten, vind een prettig evenwicht; probeer beide voeten op de grond te zetten enz. Als je das of riem knelt, doe er dan iets aan. Regel je ademhaling door meer bewust en langer uit te ademen dan je gewoonlijk doet (de trainer demonstreert dit hoorbaar). Ontspan je spieren, te beginnen met je enkels (dan: kuiten, dijen, buik, borst, schouders, nek, bovenarmen, onderarmen, vingers). Ga door met rustig ademhalen, ... in, ... uit, ... in, ... uit. De trainer vraagt de deelnemers dan een boot te zien. Na vijftien seconden stilte suggereert hij hun het beeld compleet te maken door de volgende vragen te stellen, vijf seconden na elkaar: Kijk om je heen, waar je ook maar bent op je boot. Wat zie je? Kijk omhoog. Wat zie je? Waar precies ben je op je boot? Ben je alleen of zijn er anderen in de buurt? Wat ben je aan het doen? Als er anderen zijn, wat doen zij dan? Strek in gedachten je hand uit. Wat voel je? Luister naar geluiden die

103


er misschien op of rond je boot zijn. Wat hoor je? Wees je bewust van de lucht om je heen. Is het warm of koud, of iets ertussenin? Staat er een briesje, stormt het, of is alles rustig? Wees je bewust van beweging. Beweegt de boot? Wiegt ze, deint ze, of iets anders? ... Ligt de boot voor anker, of aangemeerd, of ga je vooruit? Weet je waar je bent met je boot? Ben je ergens naar op weg? Waarheen? Neem nog wat tijd om je volledig bewust te zijn van je boot. De afronding gaat als volgt. De trainer vraagt beurtelings aan de deelnemers om hun boot te beschrijven. Door zijn vragen geleid zetten ze een scherp beeld neer. Vervolgens vraagt hij aan hen waar hun beeld voor staat, en waar de onderdelen van het beeld voor staan. Zo komt hij uit op kwaliteiten, die hij onder hun naam op de flap-over schrijft. Hij hoedt zich ervoor zelf te gaan interpreteren en hij zorgt ervoor dat de anderen dat ook niet doen. Telkens als een zelfbeschrijving in kwaliteiten compleet is, geeft de groep feedback aan degene die centraal staat: zien ze hem of haar zo als de kwaliteiten aangeven? Als hun visie afwijkt, helpt de trainer de hoofdpersoon onderscheid te maken tussen manifeste, latente en verwrongen kwaliteiten.


Benodigde middelen Comfortabele stoelen of matten voor ontspanningsoefeningen Theorie over kernkwaliteiten van Offman of Gerrickens

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een lijst met eigen kwaliteiten en kenmerken.

Werkomgeving Trainingslokaal waarin de deelnemers voldoende ruimte hebben om zich te ontspannen

Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 104


De brug over Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Ontwikkelingsgericht denken

O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Doelen 1. De deelnemer kent mogelijke belemmeringen om het tijdens de training geleerde toe te passen in andere situaties. 2. De deelnemer kent mogelijkheden om te verwachten belemmeringen op te heffen.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10

Beschrijving activiteiten Eventueel eerst een theoretische inleiding aan de hand van het artikel ‘De brug over; vergeten of toepassen?’ (zie bijlage). Oefening De deelnemers stellen zich één aspect voor van het tot nu toe geleerde dat ze in de praktijk zouden kunnen toepassen. De deelnemers bedenken drie redenen die het toepassen van het geleerde kunnen belemmeren. De deelnemers bedenken hoe ze de drie belemmeringen kunnen opheffen. Als iedereen hiermee klaar is, staan de deelnemers om de beurt centraal en ze spreken de verwachte belemmering uit en de mogelijkheid om deze belemmering op te heffen. De overige deelnemers mogen tips geven over de manier waarop die specifieke belemmering misschien ook aangepakt kan worden. De trainer noteert alle belem-

105


meringen en tips, zodat er na afloop een lijst met mogelijke belemmeringen en tips voorhanden is voor de deelnemers. De trainer stelt bij onduidelijkheid alleen vragen in de trant van ”Hoe zal dit je helpen om de belemmering op te heffen?”


Benodigde middelen Artikel: ‘De brug over; vergeten of toepassen?’

Resultaat-/effectmeting De deelnemer benoemt mogelijke belemmeringen om het in de training geleerde toe te passen in andere situaties. De deelnemer benoemt in de nabespreking mogelijkheden om te verwachten belemmeringen op te heffen.

Werkomgeving Werkruimte met mogelijkheid om te schrijven

Bron F.R. Oomkes, Training als beroep IEP Nijmegen, NLP voor Trainers

106


Bijlage bij “De brug over”

De brug over; vergeten of toepassen? De kloof tussen training en realiteit Een training is voor veel mensen een ongewone, zelfs opwindende ervaring, in een bijzondere sfeer. Meestal valt de trainingsgroep hun ontzettend mee en bereikt men in een paar dagen onderling een werksfeer die stukken beter is dan men op zijn werk heeft. Dan zijn er nog trainers die weten hoe moeilijk het is om je gedrag te veranderen, en die voortdurend ter beschikking staan als coach of sparringpartner. Dat is prima. En tegelijk funest. Waarom? Omdat trainingen in een aantal opzichten haaks staan op de realiteit. In de training krijg je applaus als je nieuw gedrag aanleert. Buiten zeggen ze: ‘Doe maar gewoon’, of: ‘Zeker naar een training geweest?’ Men verzet zich aan alle kanten tegen zelfs de geringste gedragsverandering van de ex-deelnemer, zelfs als die ten goede is. Dat heeft een aantal redenen: • nieuw gedrag is onwennig en vaak wat krampachtig of overdreven; • de omgeving wil haar beeld van de deelnemer niet bijstellen, want dat vraagt inspanning; • de omgeving heeft last van het nieuwe gedrag, omdat dat ook van haar nieuw gedrag vereist, en zij heeft niet om een training gevraagd; • de omgeving is niet goed opgewassen tegen de toegenomen effectiviteit van het nieuwe gedrag. Een ander facet is, dat deelnemers in trainingen wennen aan direct en duidelijk feedback geven. Dat is een vereiste voor het leerproces. Buiten is dat ongebruikelijk; in veel organisaties staat het haaks op de organisatiecultuur. Die toegenomen directheid wordt als bedreigend ervaren door de omgeving. Een deelnemer die van zijn manager ondersteuning vraagt in zijn leerproces, is vaak verbaasd als hij die niet krijgt of als de ondersteuning weinig voorstelt. Het lijkt zo logisch: de manager stuurt hem ‘op training’, dus heeft hij er belang bij dat er doorgeleerd wordt na de training. Dan is het toch reëel dat de manager zijn medewerker coacht, of extra functioneringsgesprekken inlast?

107


Ja en nee. Veel managers kunnen niet gedragsgericht coachen, daarom sturen ze hun medewerkers naar experts die dat wel kunnen. Ook hebben ze er de tijd niet voor of ze willen die er niet voor uittrekken. Het komt ook nog veel voor, dat de manager niet eens precies weet waar de training over gaat, laat staan dat hij afspraken met zijn medewerker maakt over wat hij van hem verwacht als tegenprestatie voor de investering in tijd en geld. Dus komt de broodnodige ondersteuning niet van de grond en zakt het aangeleerde weg in de drukke dagelijkse praktijk. De grote grijze vergaarbak Hoe erg is het nu met dat vergeten? Sommige onderzoeken suggereren dat slechts 10 of 20% van het geleerde wordt onthouden en hopelijk in het werk wordt toegepast. Dit hangt natuurlijk af van de complexiteit van de stof, het scala aan onderwerpen, de leermethoden en de oefenmogelijkheden. Andere belangrijke factoren, waarop de trainer gewoonlijk weinig of geen invloed heeft, zijn de ondersteuning en aanmoediging die de leerling van zijn baas of collega’s krijgt na zijn terugkeer op het werk (Rae; 1985, 108). Uit onderzoek valt af te leiden dat: • een brug tussen training en werksituatie essentieel is; • managers en collega’s voor en na de training bij het leerproces van de deelnemer ingeschakeld moeten worden; • ervoor gezorgd moet worden, dat de deelnemers na de training succesjes boeken met het nieuwe gedrag, en beloond worden door anderen. Als dat niet gebeurt, verdwijnt alle resultaat in de grote grijze vergaarbak van het vergeten.

Overbruggingsactiviteiten Het verwerven van steun van meerderen en collega’s bij de opzet van de training komt op de eerste plaats. Naast een goede verkenning van de trainingsbehoefte in de organisatie onder alle betrokkenen, is het aan te raden te werken met actiecontracten. Ten tweede -zeker als zo’n contract niet mogelijk is- moeten deelnemers op andere manieren vooraf gericht worden op wat ze willen leren. Ten derde moet de training zelf beperkt worden tot die leerdoelen die direct relevant zijn voor de deelnemers en andere belanghebbenden. Leersituaties moeten zoveel mogelijk lijken op wat men in het werk ontmoet, en de manier van het uitspelen van situaties moet ertoe bijdragen dat de werkelijkheid dicht benaderd

108


wordt. Een vierde maatregel is het werken met ‘huiswerkopdrachten’: opdrachten tussen de trainingsblokken door, bij voorkeur door de deelnemer zelf bedacht, in de vorm van actieplannen. Zo’n actieplan moet werkdoelen bevatten die SMART zijn: Specifiek, Meetbaar, Aanvaardbaar, Realistisch en Tijdsbewust. Ook aan het eind van de training is een actieplan een goed middel om de kloof tussen training en praktijk te dichten. Een vijfde maatregel is intervisie op het werk: ex-deelnemers die afspreken elkaar regelmatig op te zoeken om ideeën, adviezen, feedback en steun te geven. Teamleden die samen in training geweest zijn, hebben het gemakkelijker om samen intervisie te doen, maar alleen als ze dat tijdens de training geleerd hebben. De zesde en laatste overbruggingsactiviteit is geschikt voor het einde van een training: rapportage aan het thuisfront. De mensen thuis en op het werk hebben vaak geen enkel idee over trainingen of ze hebben heel wonderlijke ideeën, variërend van ‘tijdverspilling’ tot ‘nou kijk je zeker dwars door me heen’. Omdat die mensen van groot belang zijn voor de rest van het leerproces, moet de rapportage effectief zijn. Dat kan en moet geoefend worden. De brug over Evalueren en elkaar het beste wensen: dat zie je aan het eind van iedere training. Wat kun je verder als trainer nog zeggen? Dit: • voer de gemaakte voornemens uit! Ze zetten de kroon op het werk; • blijf concrete, haalbare doelen stellen; • zorg voor ‘medeplichtigen’: mensen die weten wat je aan het doen bent en die achteraf feedback kunnen geven; • oefen moeilijke situaties van tevoren. Maak je partner of een collega medeplichtig: speel een gesprek liever een kwartier lang uit, dan er een avond lang over te praten. Denk nooit, als je weer eens afglijdt naar oude gewoonten: ‘Ik leer het nooit.’ Dat is de beste manier om de moed op te geven. Wat je in dertig of veertig jaar aangeleerd hebt, vervang je niet in dertig of veertig dagen.

109


110


De moraal van het verhaal Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Inzicht in gedrag

Doel De deelnemer kan in een simulatie probleemoplossingsgericht samenwerken.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10

Beschrijving activiteiten Naar aanleiding van een verhaal discussiëren de deelnemers over de ethische waarde van het gedrag van de hoofdpersonen. Het verhaal wordt maar één keer voorgelezen. Het verhaal wordt langzaam en duidelijk voorgelezen. De deelnemers moeten consensus bereiken over de mate waarin de personen in het verhaal in moreel opzicht juist handelen, door ze in een rangorde van 1 naar 5 te zetten. Er kan met of zonder observatoren gewerkt worden, afhankelijk van de doelstelling. Er kan overwogen worden met video te werken vanwege de ‘zuivere’ registratie van gedrag en de mogelijkheid voor deelnemers terug te kijken. Zonder video moet na elke tien minuten discussie een procespauze gehouden worden, zodat deelnemers en observatoren hun gesprek kunnen analyseren. Als de video wel gebruikt wordt, noteert de observator de tellerstanden bij belangrijke scènes voor de nabespreking, zodat op het eind niet de hele band bekeken hoeft te worden. De trainer kan een observatielijst samenstellen, afhankelijk van de doelen van deze oefening in het totale trainingsprogramma.

111



Benodigde middelen Verhalen ‘Het gebeurde in Manilla’, ‘Veldwerk’ of ‘De geliefden’ (zie bijlage) Observatieformulieren probleemoplossing (zie bijlage) Schoolbord of flap-over; schrijfmaterialen Eventueel opname- en afspeelapparatuur

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft zijn gedachten en ervaringen verwoord. Hij gebruikt formuleringen als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Werkomgeving Een ruimte voor iedere subgroep

Bron F.R. Oomkes, Training als beroep

112


Bijlage bij “De moraal van het verhaal” Het gebeurde in Manilla Het was avond in de rosse buurt van Manilla. Marisa, een mooie 16-jarige Filippijnse, pikte een Nederlandse klant op, Bert, een 30-jarige vrijgezel. Ze spraken een prijs van $15 af. Marisa bedacht dat dit genoeg zou zijn voor de huur en voor eten voor zeker een week voor de andere vijf kinderen thuis, haar moeder en haar inwonende grootmoeder. De familie was erg arm, zoals zoveel families in Manilla. Niemand wist wat Marisa deed om aan geld te komen, behalve haar grootmoeder, Anna. ‘Ik kan je niet zeggen wat goed en wat slecht is,’ had ze gezegd. ‘Kijk zelf in je hart, lieveling, en volg wat je daar ziet.’ Marisa vond haar klanten niet altijd even prettig, maar was trots zo bij te kunnen dragen aan het gezin. Na het vrijen raakte Bert met Marisa aan de praat. Hoe ze dit werk nu vond? Kon ze op deze manier niet genoeg geld verdienen om een vak te leren en weg te komen uit de sloppenwijk? ‘Je bent lief,’ zei Marisa, ‘maar het leven is hier anders. Dingen veranderen hier niet.’ Toen hij zich waste in de badkamer, haalde ze vlug een biljet van twintig dollar uit zijn portefeuille en stopte het in haar bh, bij de $15 die ze al gekregen had. Hij had nog veel meer geld, zag ze. Hij zou het niet eens missen. En ze verheugde zich op de jurk die ze nu ook nog kon kopen. De volgende avond at Bert bij Nederlandse vrienden in hun prachtige villa aan de rand van Manilla. Ze waren zo blij hem weer te zien en de stemming was zo goed, dat hij het aandurfde om het gesprek op zijn ervaring van de vorige avond te brengen, en op de uitbundige straatprostitutie in de stad. Tot zijn verbazing viel Sonja hem bij. ‘Het zijn de Filippijnse vrouwen die hier de gezinnen draaiende houden,’ zei ze. ‘Jouw Marisa is er één van. Dit is nou de enige ontwikkelingshulp die niét terecht komt bij die kliek hier, die toch al veel te veel heeft. Marisa bedelde niet. Het was een eerlijke transactie.’ Frank, de gastheer, keek verontschuldigend naar zijn gast en zei: ‘Je moet het maar niet persoonlijk opvatten, maar het zijn kerels zoals jij die die verdomde prostitutie hier in stand houden. Ik vind het toch een vorm van uitbuiting.’ En hij stuurde Sonja opnieuw naar de kelder voor koud bier. Personen Marisa Bert Anna Frank Sonja

Het hoertje Haar klant Marisa’s grootmoeder Vriend van Bert Echtgenote van Frank

113


Bijlage bij “De moraal van het verhaal” Veldwerk De situatie: een team van vijf onderzoekers uit verschillende landen, die samen in het veld multidisciplinair agrarisch onderzoek doen. Na zes weken in het veld culmineerden de spanningen in een uitbarsting. Geneviève, een intelligente jonge agronome uit Frankrijk, kreeg genoeg van Rahindrah, een oudere en gedistingeerde akkerbouwkundige uit India. Middenin een teamvergadering riep ze tegen hem: ‘Hou ermee op me te behandelen alsof ik niets ben! Jij wilt dat ik alleen koffie zet en afwas. Je neemt mijn deskundigheid totaal niet serieus! We leven in de twintigste eeuw, hoor!’ Rahindrahs gezicht werd bleek. Zo had een vrouw nog nooit tegen hem gesproken. Diep geschokt verliet hij de vergadering. Gertrud, een oudere Duitse voorlichtingskundige en een moederlijk type, ging achter hem aan om de zaak te sussen. ’s Avonds dronken de Europeanen (Gertrud, Geneviève en Philippe, een Franse dierenarts) samen een biertje. Gertrud vond dat Geneviève te onbeschoft was geweest: ‘Stomme griet, je had nooit zo tegen Rahindrah uit mogen vallen. Je hebt hem voor iedereen voor gek gezet!’ Geneviève begon te huilen. Philippe troostte haar en bleef die nacht bij haar. Achim, een islamitisch socioloog uit Soedan, kwam die nacht langs de hut van Geneviève, en hoorde de stemmen van het paar. Omdat hij hun gedrag afkeurde, sprak hij er aan het ontbijt over met Rahindrah. Rahindrah werd boos: ‘Die trouweloze del! Als ik haar nog één keer hoor zeggen hoe ze haar man mist, ga ik overgeven. Ze denkt dat ze zo belangrijk is, maar ze is enorm slecht voor ons team!’ Rahindrah had daarna een uur lang de teamchef aan de telefoon en hij drong aan op actie. In de teamvergadering die middag sprak Achim echter het eerst. Tegen Philippe zei hij: ‘Ik moet jouw houding niet. Je gedraagt je als een filmster op vakantie. Je drinkt te veel en je zit achter de vrouwen aan!’ Philippe lachte alleen maar en zei dat Achim zich niet zo jaloers moest gedragen. Personen Geneviève Rahindrah Gertrud Philippe Achim

Agronome uit Frankrijk (V) Akkerbouwkundige uit India (M) Voorlichtingskundige uit Duitsland (V) Veearts uit Frankrijk (M) Socioloog uit Soedan (M)

114


Bijlage bij “De moraal van het verhaal” De geliefden Lang, lang geleden, en heel ver weg, waren er eens een mooi jong meisje en een knappe jongeman. Een brede rivier scheidde hun huizen. Ze hadden elkaar nooit ontmoet als de oude brug er niet was geweest – en op een dag kwamen het meisje en de jongeman elkaar tegen en ze werden verliefd. Het was een hartstochtelijke liefde en elke dag liep het meisje bij zonsopgang over de brug om haar minnaar te ontmoeten. Ze waren erg gelukkig en wisten dat ze ooit met elkaar zouden trouwen. Op een dag woedde er een verwoestende storm. De oude brug kon de helse krachten niet weerstaan en stortte in. Er was wel een plek waar de rivier smal genoeg was om over te kunnen zwemmen, maar helaas bood de rivier ook onderdak aan een stel verschrikkelijke krokodillen, die graag mooie jonge meisjes aten, of wie er verder de pech had tussen hun wijdopen gesperde kaken terecht te komen. Dit was een zware slag voor onze minnaars en vele dagen gingen voorbij zonder dat ze elkaar zagen. Toen dacht het meisje aan de oude man, die een klein bootje had, dat aan de oever van de rivier lag. Hij had elke dag, als ze de brug overstak, naar haar geglimlacht. Ze zou zijn bootje huren en naar de overkant varen. Maar het meisje was arm en had geen geld. Vele dagen achtereen at ze niet en spaarde al haar centen op. Verzwakt en uitgehongerd ging ze naar de oude man en bood hem al haar geld om haar naar de overkant te roeien. Maar de oude man wilde haar geld niet. Hij zou haar alleen overzetten als ze met hem de liefde zou bedrijven. Het meisje vertrok, woedend en geschokt. Vele dagen kon ze eten noch slapen. Waarom stak haar minnaar de rivier niet over? Hij kon toch ook proberen een bootje te huren? Of hield hij niet echt van haar? O nee! Hij was vast ziek. Ze moest naar hem toe... Toen ze bij haar grootmoeder kwam, vertelde ze van haar verdriet, haar minnaar en de oude man, en ze vroeg haar advies. Maar haar grootmoeder zei: ‘Ik heb medelijden met je, mijn kind, omdat ik zie dat je lijdt. Maar over liefdeszaken kun je alleen zelf beslissen.’ Toen ging het meisje terug naar de oude man,en bedreef met hem de liefde. Hij hield woord en zette haar over de rivier. Nadat ze haar minnaar had gevonden, en ze gedaan hadden wat minnaars zoal doen, vertelde het meisje haar jongeman, die helemaal niet ziek was, alles wat er was gebeurd. Nu moet je weten dat lang, lang geleden en heel ver weg, jongeman-

115


nen zeker waren van goed en kwaad, en dus werd hij heel erg boos. Hij kon haar niet vergeven en wilde haar nooit meer zien. Het hart van het jonge meisje brak en ze probeerde naar huis te zwemmen. Onderweg kwam ze een krokodil tegen. De krokodil deed wat krokodillen zoal doen en dit is het eind van het sprookje. Personen Het mooie jonge meisje De knappe jongeman, haar minnaar De oude man met zijn boot De grootmoeder van het meisje De krokodil

116


Bijlage bij “De moraal van het verhaal” Observatie probleemoplossing Noteer hoe de probleemoplosser zich gedraagt ten aanzien van onderstaande punten Gewenst gedrag _________________________________________________________________________ Voorfase: volledig aandacht geven Zorgt voor geschikte gespreksomstandigheden (ruimte, tijd) Toont volledige aandacht (verbaal en non-verbaal) Stemt verwachtingen af, sluit ‘gesprekscontract’ _________________________________________________________________________ Fase 1: probleemverheldering Stimuleert deelnemer het probleem te benoemen Vat regelmatig samen, ook fouten en tegenstrijdigheden Spiegelt gevoelens van deelnemer en neemt diens gevoelens serieus Stelt concretiserende vragen Vat probleem samen, inclusief oplossingsvoorwaarden _________________________________________________________________________ Fase 2: probleemherdefiniëring Spiegelt op diepteniveau Vat losse uitspraken betekenisvol samen

117


Doet relevante zelfonthullingen Bespreekt wat er gebeurt Confronteert Biedt andere referentiekaders Brengt relevante informatie in die de cliënt niet heeft _________________________________________________________________________ Fase 3: probleemoplossing Vraagt deelnemer naar eerdere oplossingen en hun effect Zoekt met deelnemer andere haalbare oplossingen of: Geeft andere haalbare oplossingen die de deelnemer niet kan kennen Zoekt met deelnemer voor- en nadelen van oplossingen of: Geeft voor- en nadelen die de deelnemer niet kan kennen Vat regelmatig samen Selecteert met deelnemer de meest bevredigende oplossing of: Geeft oplossing als deelnemer eraan toe is en het nodig heeft Stelt samen actieplan op of: Schrijft zo nodig actie voor Evalueert oplossing en gesprek

118


De olifant en de vlinder Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Ontdekkende beeldvorming


Doel De deelnemer verwoordt hoe hij zich voelt na een training(sdag) en verbindt dit met de gebeurtenissen tijdens de training.


Beschrijving activiteiten Na een korte ontspanningsoefening vraagt de trainer de deelnemers het eerste dier, dat hun voor de geest komt, vast te houden. Men hoeft dus niet een dier te verzinnen. Mocht er helemaal geen dier komen, maar iets anders, dan is dat ook goed. Dan vraagt de trainer hun het beeld dat ze voor zich zien, goed te bekijken qua vorm, kleur, grootte, beweging, geluid, omgeving enzovoort. Iedereen noemt vervolgens het dier (of iets anders) dat bij hem opkwam, waarna de trainer iedereen vraagt zich in te beelden dat men zelf dat dier is. Vervolgens vraagt de trainer wat dat dier (en wat het eventueel aan het doen is) te maken heeft met hoe men zich nu voelt of wat men tijdens de dag meegemaakt heeft.

119



Benodigde middelen Comfortabele stoelen of matjes voor ontspanningsoefeningen


Werkomgeving Ruimte waar deelnemers voldoende plaats hebben om zich te ontspannen


120


De paperclip Component(en): X Competentie

Communicatie op metaniveau

O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Interpreteren


Doelen 1. De deelnemer kan verruimend denken. 2. De deelnemer zet zijn creativiteit in bij het vinden van oplossingen.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing

Beschrijving activiteiten De trainer leidt de oefening in door iets te vertellen over het belang van creatief denken bij het vinden van oplossingen voor een probleem. Elke deelnemer krijgt één paperclip. Ieder krijgt de instructie om binnen de aangegeven tijd zoveel mogelijk zaken te bedenken waarvoor de paperclip gebruikt kan worden en deze voor zichzelf op te schrijven. De paperclip mag hiervoor worden vervormd om er bijvoorbeeld een ring van te maken. De paperclip mag ook worden gebruikt als onderdeel van een groter geheel, bijvoorbeeld om er een bril mee te repareren als een van de kleine schroefjes eruit is gevallen. De oefening wordt besloten met een plenaire opsomming van alle toepassingen. Per toerbeurt noemt ieder een toepassing. Elke toepassing wordt eenmaal genoemd. Wie een toepassing heeft bedacht die al is genoemd, streept deze af. Verder worden toepassingen die tot dezelfde categorie behoren, eenmaal genoemd. Bijvoorbeeld: iemand noemt ‘instrumentje-om-in-hetoor-te-peuteren’. Dit wordt de categorie ‘instrumentje-om-ergens-in-te-peuteren’. Instrumentje-om-in-de-neus-te-peuteren en dergelijke worden niet meer apart genoemd. Degene die geen nieuwe toepassingen meer kan noemen, past. Indien alle toepassingen zijn genoemd, wordt de opsomming beëindigd. Vervolgens wor-

121


den ervaringen uitgewisseld over de wijze waarop het eenieder afging toepassingen te bedenken.

Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg 10 minuten Oefening 10 tot 20 minuten (in principe arbitrair) Nabespreking 15 tot 30 minuten (afhankelijk van het aantal deelnemers) ––––––––––––––––– Totaal 35 tot 60 minuten

Benodigde middelen Eén paperclip (van makkelijk buigzaam draadijzer) per deelnemer Pen en papier per deelnemer

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een lijst met mogelijke toepassingen van een paperclip. In de nabespreking heeft de deelnemer zijn gedachten verwoord. Hij gebruikt formuleringen als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Werkomgeving De oefening kan zowel op de trainingsaccommodatie als thuis worden gedaan

Bron Onbekend

122


De roze olifant Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Bewustwording


Doel De deelnemer ervaart hoe moeilijk het is om ergens opzettelijk niet aan te denken.


Beschrijving activiteiten Dit is een korte ervaringsoefening, waarbij de trainer de deelnemers een opdracht geeft. Dit gaat als volgt: ‘Ik vraag jullie zo direct om vijftien seconden ergens niet aan te denken om te kijken wat er dan gebeurt. Als ik straks een teken geef, wil ik dat jullie vijftien seconden niet aan een roze olifant denken. Dus: vijftien seconden niet aan een roze olifant denken. Vanaf nu..! (vijftien seconden stilte). Niet aan een roze olifant denken.. (vijf seconden stilte). En nu nog vijf seconden daar niet aan denken ..(vijf seconden). Het is tijd.’ Er kan een korte nabespreking plaatsvinden om ervaringen uit te wisselen.

123


Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal

5 minuten 5 minuten 5 minuten __________ 15 minuten

Benodigde middelen Geen


Ervaringen Als in een groep het gesprek gaat over “iets uit je gedachten zetten”, “gedachten negeren” of “steeds ergens aan moeten denken” kan deze oefening het gesprek van persoonlijk naar algemeen leiden, een gespreksopening geven of verhelderend werken.


Bron Lex Mulder, Oefeningenboek voor groepen

124


Discussie aan de hand van stellingen Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Assertiviteit

X Impact

Communicatie

O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Doel De deelnemer kan in een discussie opkomen voor zijn eigen mening.


Beschrijving activiteiten Aan de hand van stellingen wordt er een discussie gevoerd. De stelling wordt voorgelezen en/ of op het bord geschreven. De deelnemers nemen letterlijk positie in aan één kant van de ruimte. De ene kant van de ruimte staat voor “eens” en de andere kant staat voor “oneens”. De gespreksleider geeft de kleinste groep het eerst het woord. Als een vertegenwoordiger van die groep het woord gehad heeft, mogen de andere groepsleden aanvullende argumenten geven; herhalen is niet gewenst. Vervolgens mag de andere groep de argumenten weerleggen en eigen argumenten ertegenover zetten. De discussie kan heen en weer gaan; indien er een herhaling van zetten dreigt, worden de deelnemers in de gelegenheid gesteld van positie te veranderen. Degenen die van positie veranderd zijn, mogen vertellen waarom zij van positie veranderd zijn. Hierna is de discussie over de betreffende stelling afgerond. Voorbeelden van stellingen:

125


1. De doodstraf moet voor sommige delicten opnieuw ingevoerd worden. 2. Positieve discriminatie van vrouwen op de arbeidsmarkt is een goede zaak. 3. Surpriseshows, waarin menselijke emoties breed uitgemeten worden op TV, zijn walgelijk. 4. Als nieuwe werkgelegenheid ten koste van het milieu gaat, moet werkgelegenheid toch vóórgaan. 5. Verkrachters zouden gecastreerd moeten worden. 6. Het mag wel wat minder met de instroom van asielzoekers in Nederland. 7. Als er voor voetbalwedstrijden te veel politie ingezet moet worden, dan moeten ze die wedstrijd maar niet spelen. 8. Vrouwen zijn veel intuïtiever en gevoeliger dan mannen.


Benodigde middelen Stellingen

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft tijdens de discussie gedemonstreerd dat hij een mening kan verwoorden en deze durft te uiten.

Werkomgeving Een lokaal waarin twee posities ingenomen kunnen worden en waar voldoende bewegingsruimte is

Bron Onbekend

126


Doelen bepalen met stoelen Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis X Positief identiteitsgevoel

Ontwikkelingsgericht denken

O Groepsoriëntatie

Doelen 1. De deelnemer ervaart in een simulatie hoe het voelt om zijn doel bereikt te hebben. 2. De deelnemer verwerft inzicht in onbewuste belemmeringen.


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een oefening uit de NLP en gaat uit van een aantal vooronderstellingen. Vooronderstellingen van NLP: 1. De kaart is niet het gebied. 2. Beperkingen liggen in je wereldmodel. 3. De werkelijkheid bestaat alleen in je eigen beleving. 4. Lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid. 5. In communicatie bestaat er geen mislukking, alleen feedback. 6. De betekenis van je communicatie is de reactie die je oproept. 7. Mensen hebben hulpbronnen beschikbaar voor positieve verandering. 8. Als iemand anders iets kan, kan ik het leren. 9. Als ik iets kan, kan een ander het leren. 10. Het onbewuste is even belangrijk als het bewuste denken. 11. Ieder gedrag heeft een positieve bedoeling. 12. Ieder gedrag was ooit iemands beste keuze.

127


Het bepalen van het doel en de belemmeringen om dit doel te bereiken met behulp van twee stoelen doen een beroep op de hulpbronnen die iemand in zich heeft. De deelnemer zelf is de enige die weet hoe zijn doeltoestand eruit ziet. Door middel van deze oefening kan dit weten bewust gemaakt worden. Voor een gedetailleerde uitwerking zie de bijlage.


Benodigde middelen Twee stoelen

Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt zijn ervaringen en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Ervaringen Bij het uitvoeren van op NLP geïnspireerde oefeningen is enige ervaring in het geleiden van gedachten en kennis van NLP-principes een pre. Deze oefening is ondanks het visualiseren en het verplaatsen ook uitgevoerd door blinde deelnemers en deelnemers in een rolstoel en deze hebben geen enkele belemmering ervaren in de vorm van de oefening.

Werkomgeving Een rustige werkruimte waar men niet gestoord kan worden

Bron IEP Nijmegen, NLP voor trainers

128


Bijlage bij “Doelen bepalen met stoelen” Deze oefening is een oefening uit de NLP en gaat uit van een aantal vooronderstellingen. Vooronderstellingen van NLP: 1. De kaart is niet het gebied. 2. Beperkingen liggen in je wereldmodel. 3. De werkelijkheid bestaat alleen in je eigen beleving. 4. Lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid. 5. In communicatie bestaat er geen mislukking, alleen feedback. 6. De betekenis van je communicatie is de reactie die je oproept. 7. Mensen hebben hulpbronnen beschikbaar voor positieve verandering. 8. Als iemand anders iets kan, kan ik het leren. 9. Als ik iets kan, kan een ander het leren. 10. Het onbewuste is even belangrijk als het bewuste denken. 11. Ieder gedrag heeft een positieve bedoeling. 12. Ieder gedrag was ooit iemands beste keuze. Het bepalen van je doel en belemmeringen om je doel te bereiken met behulp van twee stoelen doet een beroep op de hulpbronnen die iemand in zich heeft. De deelnemer zelf is dan ook de enige die weet hoe zijn doeltoestand eruit ziet. Door middel van deze oefening kan dit weten bewust gemaakt worden. De 1. 2. 3. 4. 5. 6.

deelnemer formuleert een doel. Het geformuleerde doel moet aan een aantal eisen voldoen: Het doel wordt geformuleerd in positieve termen (ik wil …) Het doel ligt binnen je eigen controle (is alleen afhankelijk van jou) Het doel is toetsbaar (je kunt het controleren) Het doel wordt geformuleerd in een concrete context (waar, hoe, met wie?) Het doel is ecologisch verantwoord (wat raak je kwijt als je dit doel bereikt?)

Er staan twee stoelen in de ruimte naast elkaar, maar met ruimte ertussen. De ene stoel symboliseert de doeltoestand en de andere stoel de huidige toestand. De deelnemers staan om de beurt centraal. De deelnemer neemt plaats op de “doelstoel”. De trainer vraagt hem zich te ontspannen en zich voor te stellen dat hij zijn doel volledig bereikt heeft. De deelnemer kan hier even de tijd voor nemen.

129


Vervolgens stelt de trainer in een rustig tempo de volgende vragen: Met wie ben je? Waar ben je? Onder welke omstandigheden? Wat doe je? Wat voel je hierbij? Wat denk je? Wat is nu belangrijk voor je? Als het “plaatje” duidelijk is en de deelnemer het goed voor zich ziet en kan voelen wat hij in de doeltoestand wil voelen (dit is uiteraard altijd positief ), kan de trainer dit deel afronden door de deelnemer te vragen plaats te nemen in de huidige toestandstoel. De trainer vraagt hem zich te ontspannen en zich voor te stellen dat hij zijn doel volledig bereikt heeft; de deelnemer kan hier even de tijd voor nemen. Vervolgens stelt de trainer in een rustig tempo de volgende vragen Met wie ben je? Waar ben je? Onder welke omstandigheden? Wat doe je? Wat voel je hierbij? Wat denk je? Wat is nu belangrijk voor je? Heb je belang bij je huidige situatie? In de huidige toestand kunnen de gevoelens verdrietig of onaangenaam zijn. De deelnemer hoeft niet langer dan noodzakelijk in de huidige toestand te blijven. Als het beeld en de gevoelens duidelijk zijn, kan hij een derde positie innemen. Dit is de positie van observant. Vervolgens kijkt de deelnemer naar de twee stoelen en naar de ruimte ertussen. De trainer vraagt: “Wat zit er tussen de huidige toestand en de doeltoestand?” Als de deelnemer zich goed kan associëren met de toestanden kan hij een woord of begrip vinden dat zijn belemmering weergeeft. Psychologiseren of oorzaken zoeken is niet gewenst. Het gaat om een kernbegrip dat de belemmering aangeeft voor de deelnemer. De deelnemer kan met kernwoorden voor zichzelf noteren wat zijn ervaringen zijn. In een andere fase van de training kan hij deze kennis inzetten om zijn doelen te bereiken.

130


Drie redenen Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Keuzes maken


Waardetoekenning


Doel De deelnemer verwerft inzicht in persoonlijk motiverende en belemmerende redenen om iets te doen.


Beschrijving activiteiten Elke deelnemer maakt twee lijsten. Eén lijst met minimaal drie redenen waarom hij wel aan de training mee wil doen / zijn doel wil bereiken / wil veranderen en één lijst met minimaal drie redenen waarom hij niet aan de training mee wil doen / zijn doel wil bereiken / wil veranderen. De deelnemers kunnen plenair of in tweetallen hun ervaringen delen. De nabespreking richt zich op de beleving en de beweegredenen van de deelnemer en niet op het overtuigen van het tegendeel ervan. Het is een manier om zaken naast elkaar te zetten en inzicht te verwerven.



131


Benodigde middelen Pen en papier, eventueel een memorecorder voor mensen die belemmerd zijn met schrijven

Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking wat het effect van het maken van de lijsten is en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Ervaringen Uit ervaring blijkt dat het opschrijven en uitspreken van zaken die door deelnemers als reden worden gezien niet aan de training te willen deelnemen of aan hun doelen te werken, helpt om deze zaken te accepteren.


Bron Paul Sonke, Epidaurus Training & Coaching

132


Dynamisch duo Component(en): X Competentie

Bewustwording

O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Communicatieproces

Doelen 1. De deelnemer doet ervaring op met het uitbeelden van handelingen. 2. De deelnemer kan non-verbale signalen interpreteren.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 3 Maximum aantal niet van toepassing

Beschrijving activiteiten De groep wordt in groepen van twee deelnemers gesplitst. Elke groep krijgt een kaartje met een hieronder beschreven activiteit. De groepen dienen deze samen pantomimisch uit te voeren. Na enige tijd moeten de anderen de betekenis raden. Zagen Twee mensen proberen een boom, die op de grond ligt, met een trekzaag door te zagen. Volleybal Twee volleyballers spelen steeds de bal naar elkaar toe. Hockeyen Twee “pingelende” hockeyers. Mondharmonica spelen Een mondharmonicaduo staat naast elkaar en speelt een liedje. Probeer allebei “tegelijk” te spelen.

133


Vioolspelen Twee violisten spelen samen een muziekstuk. Paardrijden De één is het paard, de ander de ruiter. Voetballen De één probeert doelpunten te maken, de ander is keeper. Tafeltennis Twee mensen die samen tafeltennissen. Boksen Twee boksers; je mag elkaar niet echt aanraken, je doet net of je slaat. Afwassen De één wast af, de ander droogt de vaat. Sigaret opsteken De één steekt een sigaret op, biedt de ander er een aan, vraagt (zonder geluid te maken) om een vuurtje en steekt de twee sigaretten aan. Bed opmaken Twee mensen maken samen een bed op, allebei aan één kant van het bed. Kanoën Je zit in een tweepersoons kano. Zorg dat je precies tegelijk je armen beweegt.


Benodigde middelen Kaartjes waarop de activiteiten beschreven staan

134


Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft aan minimaal één uitbeelding meegewerkt. De deelnemer heeft tijdens de uitbeelding van andere antwoordsuggesties gedaan.

Ervaringen Deze eenvoudige oefening kan een ijsbreker zijn, maar ze kan ook de energie in een groep weer oppeppen. Ze is goed te gebruiken als korte inleiding op het thema non-verbale communicatie.


Bron Onbekend

135


136


Eerste indruk en interpretatie Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Uitwisseling van ervaringen

Doel De deelnemer is zich bewust van indrukken (en interpretaties) van een ander en de invloed die deze hebben op de omgang met elkaar.


Beschrijving activiteiten De deelnemers zitten bij elkaar in een groep en zullen een bepaalde indruk hebben van elkaar. Die indruk zullen ze waarschijnlijk niet aan elkaar vertellen, maar deze beïnvloedt hun onderlinge communicatie wel. Ook zal voor de deelnemers niet (altijd) duidelijk zijn welke indruk zij op de anderen maken. Omdat tijdens de training een persoonlijke inzet en openheid gevraagd wordt en om duidelijk te maken wat de invloed is van een (eerste) indruk, de volgende oefening: De trainer bevraagt de deelnemers individueel bijvoorbeeld over: • Wat is je favoriete vakantiebestemming? • Wat is je grootste droom? • Wat is je favoriete muziek? • Wat is je grootste talent? De trainer noteert de uitkomsten op papier en kopieert deze voor iedere subgroep. De groep wordt in subgroepen verdeeld. Iedere subgroep kiest een hoek in het lokaal.

137


In iedere subgroep moet er hardop door de deelnemers overlegd worden welke droom / vakantiebestemming / popster / talent ze gaan raden en welke deelnemer uit een andere groep hier volgens hen bij hoort. Vervolgens vragen ze aan een andere subgroep: “Mogen wij van jullie …….. ?” Als ze goed geraden hebben, dan loopt de “geraden” persoon over naar de vraaggroep. Heeft een subgroep iemand goed geraden, dan mogen de deelnemers van die groep net zo lang doorgaan tot ze verkeerd raden. Raden ze fout, dan is de subgroep waaraan gevraagd is, aan de beurt. Het spel is afgelopen als iedereen in één groep zit. Nabespreking: • Hoe was het om dit spel te doen? • Om welke redenen dacht je dat een bepaald antwoord bij die deelnemer hoorde? • Dachten de anderen in jouw subgroep er net zo over? • Hoe verliep het overleg hierover? Wie bepaalde uiteindelijk wie gevraagd zou worden? • Je hebt nu je gedachten/indrukken onderling uitgesproken. Zijn er ook situaties waarin je dit niet doet. Welke? Kun je aangeven welke invloed deze indrukken en interpretaties hebben op je omgang met iemand anders. • Waarom is het je bewust zijn van je indrukken en interpretaties belangrijk in de omgang met anderen?


Benodigde middelen Pen en papier voor de trainer

138


Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking welke indrukken hij had en welke relatie hij ziet tussen zijn indrukken en zijn gedrag. Hij gebruikt hierbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …


Bron Lex Mulder, Oefeningen voor groepen

139


140


Energievreter versus energiegevers Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Bewustwording


Waardetoekenning


Doel De deelnemer is zich ervan bewust welke activiteit hem energie geeft en welke activiteit hem energie kost.


Beschrijving activiteiten De deelnemers maken een lijst met activiteiten die zij in een bepaalde periode doen. Vervolgens plaatsen zij die activiteiten in de twee kolommen in het bijgevoegde schema. Tijdens de plenaire nabespreking krijgt ieder de kans om zijn bevindingen te benoemen. De andere deelnemers en de trainer kunnen verduidelijkende vragen stellen. De nabespreking kan zich richten op het omgaan met “energievretende” activiteiten of de verhouding tussen de activiteiten in de twee kolommen en hoe de deelnemer daarmee om wil gaan.


141


Benodigde middelen Schema energievreters versus energiegevers (zie bijlage)

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een ingevulde lijst met activiteiten die hem energie geven en die hem energie kosten.

Ervaringen De deelnemers zijn vaak verbaasd over het verschil tussen de twee kolommen en ze vinden dit dikwijls een eye-opener. Door de uitwisseling van ieders bevindingen krijgen de deelnemers meer ideeën die ook op hen van toepassing zijn.

Werkomgeving Trainingslokaal, groepsopstelling

Bron Sonja van Zweden

142


Bijlage bij “Energievreters versus energiegevers” Maak een lijst van energievreters versus energiegevers Het doel van de oefening is dat de deelnemers zich bewuster worden van activiteiten die hun energie geven en activiteiten die hun energie kosten. Onderstaande voorbeelden in zowel de linker- als de rechterkolom staan in willekeurige volgorde:

Energievreters “mijn deur staat altijd open” slechte archivering (veel te lang zoeken) zorg voor anderen subassertief gedrag

Energiegevers in tijdschrift bladeren hulp vragen nee zeggen krant lezen

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________

143

______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________


144


Enveloppen Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact

Communicatie

O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Samenwerking

Doelen 1. De deelnemer doet ervaring op met een aantal samenwerkingsaspecten in het oplossen van een groepsprobleem. 2. De deelnemer verwerft inzicht in zijn eigen aandeel in het tot stand komen van deze samenwerking.


Beschrijving activiteiten De basis van deze oefening is het samen maken van een aantal puzzels zonder communicatie. De tafelopstelling in de ruimte moet plaats bieden aan groepen van vijf personen. Op iedere tafel ligt een grote envelop met een instructie. De deelnemers nemen plaats in groepen van vijf. In de grote envelop die op tafel ligt, zitten vijf kleinere enveloppen, voor ieder groepslid één. Elk van deze kleinere enveloppen bevat een aantal blanco puzzelstukken. Het is de taak van elke groep om, na het startsein, van deze puzzelstukken vijf vierkanten van precies dezelfde grootte te vormen. De taak is pas voltooid wanneer ieder groepslid een volledig vierkant vóór zich heeft. Tijdens de oefening geldt een aantal spelregels: • Niemand mag spreken; • Niemand mag aan een ander om een puzzelstuk vragen of op een of andere manier te kennen geven dat hij een bepaald stuk nodig heeft dat de ander hem moet geven;

145


• Ieder kan, als hij dat wil, stukken in het midden van de tafel leggen of aan iemand anders geven, doch niemand mag rechtstreeks ingrijpen in de figuur van een ander. • Ieder mag stukken van het midden van de tafel nemen, maar niemand mag stukken in het midden van de tafel aan elkaar passen. De trainer leest deze spelregels voor en wijst erop dat men dezelfde regels ook in de grote envelop op tafel vindt. Dit doet hij om vragen over de spelregels tijdens de oefening te vermijden. De deelnemers krijgen 10 minuten de tijd om de puzzel te maken. De trainer geeft het startsein.

Nabespreking Voor de deelnemers is er gelegenheid om te reageren. De nabespreking kan zich richten op de invloed die de deelnemers uitgeoefend hebben in het proces, maar ook op de samenwerking of de inzet van de verschillende deelnemers.



Benodigde middelen Per subgroep: 1 grote envelop, 5 kleinere enveloppen, 5 puzzels van 15 cm bij 15 cm (deze dienen in 3 stukken te worden geknipt (zie bijlage), spelregels

Resultaat-/effectmeting De deelnemer benoemt in de nabespreking elementen van samenwerking, zoals luisteren, opkomen voor je eigen belang, rekening houden met het belang van de groep, de doelstelling in de gaten houden, contact houden met anderen etc. De deelnemer verwoordt zijn ervaringen met het samenwerken en kent zijn eigen aandeel hierin. Hij gebruikt daarbij woorden als:

146


Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …

Ervaringen Deze oefening kan vele doelen dienen; de kern is samenwerking en beïnvloeding. In groepen waarin gebrek aan motivatie en / of faalangst een rol spelen, kan het heel frustrerend werken als de oefening afgebroken wordt. Het verdient dan aanbeveling de taak geheel af te laten ronden alvorens tot de nabespreking over te gaan.



147


Bijlage bij “Enveloppen”

a

d

b c

c

a

f

h

g

e

f a

i

j

Envelop A bevat de stukken: i, h, e Envelop B bevat de stukken: a, a, a, c Envelop C bevat de stukken: a, j Envelop D bevat de stukken: d, f Envelop E bevat de stukken: g, b, f, c Op de uiteindelijke puzzelstukken staan geen letters!

a

148


Ervaringsverhaal vertellen Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Uitwisselen ervaringen

Doel De deelnemer erkent dat zijn ervaringen niet op zichzelf staan en spiegelt zich aan de ervaringen van een ander.


Beschrijving activiteiten De trainer introduceert kort deze oefening. Vervolgens vertelt iemand, die zich hierop heeft voorbereid, aan de andere deelnemers een ervaring, meestal over ziek zijn of ziek worden, over een problematische ervaring binnen de hulpverlening of over een ander probleem dat hiermee verband houdt en dat van belang is voor de deelnemers. Het verhaal moet goed gestructureerd en helder zijn. Het verhaal moet goed gepresenteerd worden. Bij de uitwisseling moet de leider ervoor zorgen dat mensen niet zelf hun hele verhaal kwijt willen, dus uitwisseling moet zoveel mogelijk puntsgewijs plaatsvinden. De oefening verloopt het best met een professionele ervaringsdeskundige. Deze oefening kan in combinatie met de module ‘Theorie rouwproces’ of ‘Theorie probleemkans’ gegeven worden: in dat geval wordt het ervaringsverhaal tevens gebruikt ter verheldering en illustratie van de theorie. Nadat de verteller ongeveer een kwartier zijn voorbereide ervaringsverhaal verteld heeft, volgt een uitwisseling met de andere deelnemers die een positieve bijdrage moeten leveren. Zij stellen vragen of reageren op een andere manier op het verhaal; dit wordt in goede banen geleid door de trainer, die de module ook afsluit.

149





Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt zijn ervaringen en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat… Ik wist niet dat… Ik voelde dat…

Ervaringen De deelnemers geven aan dat ze veel herkennen in het verhaal van een ander; ze erkennen de impact van ziekte op het leven van de ander en daarmee vervolgens ook op hun eigen leven. Er ontstaat duidelijk merkbaar een sfeer van gezamenlijkheid tijdens en na de oefening.

Werkomgeving Hoefijzer- of kringopstelling

Bron Onbekend

150


Even tijd voor jezelf Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Ontspanningsoefeningen


Doel De deelnemer kan zijn aandacht focussen op het hier en nu.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm individueel Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing

Beschrijving activiteiten Pak een vel papier en een pen. Teken nauwkeurig een ovaal dat precies de randen van het papier in het midden raakt. Teken daarbinnen rustig en nauwkeurig een rechthoek die precies met zijn hoekpunten de randen van het ovaal raakt. Teken daarbinnen weer een ovaal die de randen van je rechthoek in het midden raakt. Enz. De rust en nauwkeurigheid waarmee je dit doet, brengt je aandacht even naar het hier en nu. Doe het zo lang als je het prettig vindt of tot de figuren te klein worden. Geniet nog even na van je innerlijke rust voordat je weer verdergaat.

151




Benodigde middelen Pen en papier

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een pagina vol getekend, zoals het voorbeeld aangeeft. De deelnemer licht het effect van de oefening op zichzelf toe, door het gebruik van woorden als ‘ik voel’, ‘ik vind’.


Bron Judith Hamerlinck, The BE company

152


Ga je gang Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact

Communicatie


Samenwerking

Doelen De deelnemer doet ervaring op met non-verbale communicatie. De deelnemer is zich bewust van zijn invloed op eenvoudige samenwerking.


Beschrijving activiteiten De groepsleden staan in een zo groot mogelijke kring. Ieder groepslid stelt zich een ‘gang’ voor die door het midden van de kring naar de overkant loopt. De gang is even breed als het breedste gedeelte van iemand als hij rechtop staat. Van de rest van de ruimte mag men per se geen gebruik maken. Op het teken van de begeleider begint iedereen tegelijk naar de overkant van de kring te lopen. Bij de kruispunten van de ‘gang’ moet er zonder woorden duidelijk gemaakt worden wie er wat doet om de doorgang mogelijk te maken. De grenzen van de eigen gang mogen niet overschreden worden. Als men aan de overkant van de kring gekomen is, draait men zich om en gaat opnieuw ‘zijn gang’. Deze oefening werkt alleen als iedereen zich exact aan de beperking van zijn eigen ruimte houdt en ook werkelijk binnen die beperking naar een gezamenlijke oplossing zoekt zonder dat erbij gepraat wordt. De nabespreking richt zich op de ervaringen en de effecten van gedrag op het samenspel.

153







Bron Onbekend

154


Gesloten vragen stellen Component(en): X Competentie

Vaardigheden oefenen

O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Doel De deelnemer doet ervaring op met het stellen van gesloten vragen.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm tweetal(len) Minimum aantal 2 Maximum aantal niet van toepassing

Beschrijving activiteiten De trainer geeft een inleiding over het stellen van gesloten vragen. De deelnemers vormen tweetallen: A neemt iets in gedachten (bijvoorbeeld een ding, een popster). B moet door middel van gesloten vragen raden wat/wie dit is. A antwoordt alleen met ja en nee en kan door intonatie laten merken of B “warm” is. De rollen worden vervolgens omgedraaid.

Nabespreking Hoe verliep de oefening? Wat ging goed? Wat ging minder goed? Wat leer je hiervan?

155






Werkomgeving Voldoende ruimte om in tweetallen te oefenen

Bron Onbekend

156


Grenzen

(oriëntatie wanneer mensen over de mentale en

fysieke grenzen (zijn) (ge)gaan

Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Bewustwording/keuzes maken


Doel De deelnemer kan in een vertrouwde en veilige omgeving zijn persoonlijke grenzen aangeven.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10

Beschrijving activiteiten Aan de hand van onderstaande schrijfopdracht kunnen de deelnemers in gesprek gaan over het bewaken van grenzen en het stellen van grenzen en daaraan gekoppelde voornemens. Deze opdracht kan ook een onderdeel zijn van een gedurende de training bijgehouden logboek. Schrijfopdracht: • Beschrijf een situatie van de afgelopen weken waarin je over je fysieke of mentale grenzen bent gegaan. Dit kan een situatie zijn waarin je meer hebt gedaan, of langer bent doorgegaan met iets, dan goed voor je was. • Hoe zou je hier in de toekomst, in een vergelijkbare situatie, mee om willen gaan?

157





Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een situatie beschreven en zijn voornemen verwoord. Hij gebruikt in de bespreking hiervan woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat …


Bron Paul Sonke, Epidaurus Training & Coaching

158


Groepsfotograaf Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact

Communicatie


Communicatieproces

Doelen 1. De deelnemer kan zich vrij bewegen in een groep. 2. De deelnemer is zich bewust van non-verbale expressie.


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een expressieoefening die deelnemers vertrouwd maakt met groepsactiviteiten en het uiten van gevoelens in een groep. Om de beurt zijn de deelnemers fotograaf en zij stellen de andere deelnemers op voor een groepsfoto. De fotograaf geeft de groep opdrachten over houding en gezichtsuitdrukking. Men kan variaties aanbrengen door toegevoegde opdrachten, bijvoorbeeld: fotografeer: • Een voetbalelftal; • Een trouwerij; • Een groep gevangenen met cipiers; • Een schoolklas met leraar; • Een gymvereniging; • Een club gewichtheffers; • Een stel gekken; • Een groep apen; • Een lerarenvereniging.

159





Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking zijn ervaringen en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat… Ik wist niet dat… Ik voelde dat…


Bron Onbekend

160


Groepsgesprek n.a.v. voorwerpen Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Communicatie


Doel De deelnemer kan zich verbaal uitdrukken met behulp van een symbool.


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een variatie op een groepsgesprek. Het thema bepaalt de vraag die de trainer stelt na de concentratieoefening. Mogelijke thema’s ( de keuze is afhankelijk van de behoefte en de vraag van de groep) zijn: • Wat heb ik ervaren toen ik op de arbeidsmarkt geconfronteerd werd met mijn handicap? • Hoe beïnvloedt mijn beperking mij in mijn huidige situatie? • Hoe wil ik mij presenteren met mijn beperking? De oefening is opgebouwd uit drie delen: Deel 1 is een concentratieoefening. Deel 2 is het kiezen van een voorwerp dat symbool staat voor het antwoord op de vraag die de trainer stelt. Deze voorwerpen dienen zeer gevarieerd te zijn en hoeven geen duidelijke betekenis te hebben. Het is belangrijk dat er veel variatie zit in materiaal, vorm en complexiteit. Van speelgoed tot ansichtkaarten tot schroeven en moertjes en stukken hout.

161


Deel 3 is het vertellen over het voorwerp én waarvoor het een symbool is. Deel 1, concentratieoefening De trainer begeleidt deze oefening verbaal in een rustig tempo en doet zelf houdingen voor: • Ga rechtop in je stoel zitten • Plaats je voeten plat op de grond naast elkaar • Leg je handen ontspannen op je benen of op de leuning van de stoel • Laat je ademhaling naar je buik gaan • Ontspan je schouders • Ontspan je gezicht • Sluit je ogen De trainer geleidt de aandacht van de deelnemers door op zachte rustige toon en in een laag tempo de volgende zinnen uit te spreken: • Concentreer je op geluiden in jezelf • Verplaats je aandacht naar geluiden in dit lokaal • Verplaats je aandacht naar geluiden in dit gebouw • Verplaats je aandacht naar geluiden in een cirkel van 100 meter om dit gebouw • Verplaats je aandacht naar geluiden in een cirkel van een kilometer om dit gebouw • Verplaats je aandacht weer naar geluiden in een cirkel van 100 meter om dit gebouw • Verplaats je aandacht weer naar geluiden in dit gebouw • Concentreer je nu weer op geluiden in jezelf Deel 2 De trainer stelt een vraag, terwijl de deelnemers de concentratie vasthouden. De deelnemers gaan naar de plaats waar de voorwerpen uitgestald liggen en kiezen intuïtief/ associatief een voorwerp dat symbool staat voor het antwoord op de vraag. Deel 3 Wanneer alle deelnemers weer op hun plaats zitten, vertellen zij elkaar waar dit voorwerp voor staat. De deelnemers kunnen elkaar vragen stellen of feedback geven. Er is aandacht voor de manier waarop de groepsleden elkaar feedback geven en/of bevragen. De kern zal hier altijd moeten zijn: respect voor het verhaal van de verteller.

162



Benodigde middelen Voldoende voorwerpen van verschillende grootte, kleur, gewicht, samenstelling, structuur (ruw, glad enz.), en een doos

Resultaat-/effectmeting De deelnemer neemt deel aan de oefening en vertelt zijn verhaal. De deelnemer verwoordt zijn ervaringen en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat… Ik wist niet dat… Ik voelde dat…

Ervaringen Deze oefening kan ook als evaluatieoefening gebruikt worden. Kies een voorwerp dat symbool staat voor de manier waarop jij deze dag, training of oefening ervaren hebt. De concentratieoefening is dan niet noodzakelijk.



163


164


Groepsgesprek over verwachtingen Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Zelfonthulling

O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Kennismaking

Doel De deelnemer kan verwachtingen uitwisselen over de komende bijeenkomst(en)


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een uitwisseling van verwachtingen. De deelnemers vertellen iets over zichzelf en de verwachtingen ten opzichte van de komende bijeenkomst(en). Het eerste deel: iets vertellen over jezelf, kan met een bepaalde vraag gestuurd worden. Er is ruimte om vragen aan elkaar te stellen ter verduidelijking. In het tweede deel: iets vertellen over de verwachtingen, reageert de trainer niet verdedigend om zaken recht te zetten. Er is ook ruimte voor negatieve verwachtingen. De verwachtingen kunnen genoteerd worden op een flap-over. De doelstellingen van de training kunnen desgewenst naast de verwachtingen gelegd worden om te expliciteren welke verwachtingen wel vervuld kunnen worden binnen de trainingen en welke niet.

165



Benodigde middelen Flap-over

Resultaat-/effectmeting De verwachtingen van de deelnemer zijn duidelijk voor de groep en de trainer.



166


Het gerucht Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie

Communicatieproces

Doel De deelnemer krijgt inzicht in de vervorming van een boodschap en ervaart hoe die ontstaat bij informatieoverdracht.


Beschrijving activiteiten Een deel van de deelnemers biedt zich aan om met de oefening mee te doen. Deze deelnemers gaan weg uit de ruimte. De overige deelnemers zijn observatoren. De trainer leest ‘het gerucht’ voor aan één van de achtergebleven deelnemers. Het gaat om het volgende verslag van een ongeval, dat via tussenpersonen uiteindelijk bij de laatste deelnemer ‘de politieagent’ terechtkomt. “Het gerucht” ‘Ik kan niet wachten op de politie om te vertellen wat ik gezien heb, want ik moet direct naar het ziekenhuis. De oplegger, die richting centrum ging, sloeg rechtsaf op de kruising toen de sportwagen, die uit het centrum kwam, naar links wilde gaan. Toen ze zagen dat ze dezelfde kant opgingen, toeterden ze allebei, maar geen van tweeën remde af. Feitelijk leek het erop dat de sportwagen nog gas gaf vlak voor de botsing.’

167


Degene die het verhaal gehoord heeft, gaat nu één van de wachtenden halen en vertelt aan hem het verhaal. Het is belangrijk om te onderstrepen dat elke deelnemer op zijn eigen manier de boodschap doorgeeft en niet geholpen mag worden door de observatoren of de andere deelnemers. De tweede deelnemer op de gang wordt gevraagd om de ruimte binnen te komen. Nu vertelt zijn voorganger hem het verhaal, dat hij zojuist gehoord heeft. Dit gaat zo door totdat de laatste persoon naar binnen komt. Deze krijgt de rol van ‘de politieagent’. De persoon die als laatste het verhaal gehoord heeft, herhaalt de boodschap voor ‘de politieagent’ en deze schrijft de boodschap op het bord of op een flap-over, zodat de hele groep het kan lezen. De begeleider schrijft dan tevens de originele boodschap op en deze wordt vergeleken met de boodschap van ‘de politieagent’. Vervolgens wordt de oefening in de gehele groep nabesproken. De observatoren kunnen onderstaand observatieformulier gebruiken. Er kan ook een andere observatieopdracht gegeven worden. Observatieformulier: Deelnemer Toevoeging 1 2 etc.

Weglating

Vervorming

De trainer kan ook een ander gerucht of een krantenartikel kiezen. Een deelnemer kan zelf ook een verhaal inbrengen.


Benodigde middelen Verhaal “Het gerucht”, observatieformulieren, bord met krijt of flap-over met stiften.

168


Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking zijn ervaringen en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat … Ik heb gemerkt dat … Ik wist niet dat … Ik voelde dat … De deelnemer kan twee oorzaken van vervorming benoemen tijdens de nabespreking.



169


170


Het negen-punten-probleem Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking

Keuzes maken


Doel De deelnemer verwerft inzicht in zijn zelf opgelegde beperkingen in relatie tot een specifieke opdracht.


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een korte tekenoefening. De opdracht luidt: Verbind de 9 punten door middel van vier lijnen. De lijnen mogen elkaar kruisen. Alle stippen moeten in contact zijn met een lijn. De lijnen moeten met elkaar in contact staan. Het is van belang dat deze opdracht heel zuiver uitgesproken wordt zonder verdere toevoegingen. Als de deelnemers vragen naar verduidelijking volstaat het herhalen van de opdracht. Oplossing: Je mag buiten de “niet genoemde maar aan je zelf opgelegde kaders” denken. De kaders zijn namelijk niet door de opdrachtgever gegeven, maar zitten in je eigen gedachten. Zie bijlage: het negen-punten-probleem.

171




Benodigde middelen Een blanco A-4 met daarop negen stippen


Ervaringen De oefening kan het gevoel van “voor de gek gehouden te zijn” oproepen. Dit is vaak een reactie op de confrontatie met de zelf opgelegde beperkingen in de uitvoering van de opdracht.


Bron Onbekend

172


Bijlage bij “Het negen-puntenprobleem”

Verbind onderstaande stippen door middel van vier lijnen. De lijnen mogen elkaar kruisen, alle stippen moeten in contact zijn met een lijn en alle lijnen moeten met elkaar in verbinding staan.

Oplossing: Je mag buiten de “niet genoemde maar aan je zelf opgelegde” kaders denken.

173


174


Het wapenschild Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Zelfonthulling


Doelen 1. De deelnemer kan door middel van zijn “wapenschild” vertellen welke zaken voor hem belangrijk zijn in deze training. 2. De deelnemer kan zijn mening geven.

Voorwaarden De deelnemer moet in staat zijn een tekening te maken. Iemand anders kan eventueel op aanwijzing van de deelnemer tekenen.


Beschrijving activiteiten Maak een wapenschild op een flap met daarop: 1. je lijfspreuk 2. een metafoor: welk symbool of welke tekening geeft jou het beste als persoon weer? 3. afweermechanismen: wat moeten mensen echt niet bij jou doen, want dan zet je jouw schild ervoor? 4. waarden en normen: waar sta jij voor? 5. wat verwacht je van deze training / wat wil je leren? (Zie bijlage)

175


De deelnemers presenteren hun wapenschild om de beurt en geven een toelichting. De trainer vraagt door en stimuleert de groep tot het stellen van vragen.


Benodigde middelen Flappen, stiften, plakband

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft zijn “wapenschild” gepresenteerd en zijn mening verwoord. De trainer kan letten op formuleringen als: Ik vind … Ik wil … Ik vind het belangrijk dat … Mijn mening is … Mijn motto is …

Ervaringen Oefening om in het begin van een training te doen. Ze kan als kennismakingsoefening dienen, waarin tevens verwachtingen worden gepeild.

Werkomgeving Standaard trainingslocatie

Bron Onbekend

176


Bijlage bij “Het wapenschild”

Lijfspreuk Metafoor van jezelf

Allergieën Waar zet jij je schild voor?

Waarden en normen

Verwachtingen en wensen

177


178


Hier sta ik Component(en): X Competentie


X Zelfbeschikking

Assertiviteit


Doelen 1. De deelnemer kan zichzelf presenteren. 2. De deelnemer kan in een groep ruimte innemen.


Beschrijving activiteiten Deze oefening is een korte oefening in het innemen van ruimte in een groep en het zich presenteren voor een groep. De inhoud van de presentatie kan per groep verschillen. Om de beurt presenteert een deelnemer zich aan de groep. Het effect wordt vergroot door de ‘spreker’ letterlijk de ruimte te laten binnenkomen. De instructie luidt: Ga rustig staan, rechtop en neem de tijd. Neem de situatie in je op, kijk de groep rond. Om te vermijden dat dit te snel gaat, is het goed ieder groepslid even aan te kijken. Als er met iedereen in de groep contact gemaakt is, stel je je voor met de vooraf afgesproken informatie.

179

179


Na de presentatie blijf je nog een moment staan en je gaat dan rustig weer zitten. Indien een deelnemer het te moeilijk vindt om letterlijk de ruimte in te nemen, dan kan het helpen als de trainer schuin achter hem gaat staan als steun en dan langzaam wegloopt. Als alle deelnemers zich gepresenteerd hebben kan kort geëvalueerd worden.




Resultaat-/effectmeting Elke deelnemer heeft de oefening uitgevoerd zoals beschreven is.

Werkomgeving Standaard trainingslocatie


180


Hoe voel ik me Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact

Bewustwording

X Betekenis



Doelen 1. De deelnemer is zich bewust van hoe hij zich voelt in het hier en nu. 2. De deelnemer verwerft inzicht in het gegeven dat anderen verschillende interpretaties kunnen hebben over hoe hij overkomt. 3. De deelnemer is in staat anderen te observeren en hij kan een eerste indruk verwoorden over hoe de ander zich voelt.


Beschrijving activiteiten Het doel van de oefening wordt uitgelegd. De deelnemers krijgen een paar minuten de tijd om zittend, staand of liggend een houding te nemen die past bij hoe zij zich op dit moment voelen. Als iedereen een passende houding heeft gevonden, krijgt elk groepslid om de beurt de aandacht. Eerst zeggen de andere groepsleden hoe de houding van die persoon op hen overkomt, hoe zij denken dat hij zich voelt. Het betreffende groepslid reageert hierop. Vervolgens gaat men naar de volgende persoon. De groepsleden wordt gestimuleerd om over en weer vragen te stellen over de diverse houdingen.

181





Ervaringen Dit lijkt een simpele oefening, maar ze is complex. Veel deelnemers vinden het moeilijk om hun gevoel op te sporen, vervolgens hier een passende non-verbale uiting bij te vinden en deze dan te durven tonen. Het observeren en interpreteren door lotgenoten heeft vaak een grotere impact op elkaar dan gedacht.

Werkomgeving Trainingslokaal met opstelling in kringvorm


182


Hoe zit je erbij vandaag Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis



Doel 1. De deelnemer kan zijn gevoelens onder woorden brengen. 2. De deelnemer ervaart dat iedereen zich per dag anders kan voelen. 3. De deelnemer heeft inzicht in de gevoelens van de medecursisten.


Beschrijving activiteiten De deelnemer krijgt een vel met gezichtjes (zie bijlage). Iedere deelnemer omcirkelt twee gezichtjes met emoties die het meest op hem op dit moment van toepassing zijn. Om de beurt vertelt een deelnemer welke twee gezichtjes hij omcirkeld heeft en waarom. Hier kan op worden doorgevraagd.



183


Benodigde middelen Vel met gezichtjes en pen

Resultaat-/effectmeting De deelnemer gebruikt een variëteit aan woorden om zijn gevoelens te uiten


Bron Onbekend

184


Bijlage bij “Hoe zit je erbij vandaag”

185


186


Ik boodschap Component(en): X Competentie


O Zelfbeschikking X Impact

Communicatie

O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Doelen 1. De deelnemer verwerft inzicht in feedback. 2. De deelnemer kan feedback geven aan de hand van de ik-boodschap.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm tweetal(len) Minimum aantal 2 Maximum aantal 10

Beschrijving activiteiten De trainer geeft een inleiding met betrekking tot feedback en daaraan gekoppeld de ik-boodschap. Ik-boodschappen hebben een vaste inhoud: het feitelijk gedrag van de ander; het gevoel dat dat gedrag bij jou oproept en de gevolgen van dit gedrag voor jou. Een ik-boodschap is een manier om feedback te geven die directief en duidelijk is. Een ik-boodschap zegt iets over jouw eigen gevoel, houdt geen verwijt in en spreekt geen waardeoordeel uit over de juistheid van het gedrag. 1. Gedrag Jan, je komt nu voor de derde keer deze week te laat … 2. Gevoel ... ik vind dat vervelend, want … 3. Gevolgen … ik moet steeds mijn les onderbreken. 4. Gewenst gedrag (niet altijd nodig) “Wil je de volgende keer op tijd komen of buiten wachten tot de pauze.”

187


Vorm tweetallen A beschrijft aan B een situatie, waarin A last heeft van het gedrag van een ander. Het liefst een situatie, die vaak voorkomt en waar A graag wat over zou willen zeggen en/of die A graag zou willen veranderen. A formuleert een ik-boodschap, B helpt eventueel hierbij. A oefent een keer (hardop uitspreken) met deze boodschap met B. Idem, maar nu is B aan de beurt. Deze ik-boodschappen worden hierna voor de groep uitgespeeld. Onderstaand schema ondersteunt de deelnemer bij het uitvoeren van de ik-boodschap: a. Ik voel mij gevoelens, ideeën, gedachten b. Als jij/u gedrag zonder waardeoordeel c. Want dan gevolgen van gedrag voor jou, effect d. Ik heb er belang bij belang van de gedragsverandering e. Wil je/wilt u verzoek



Benodigde middelen Schema ik-boodschappen

Resultaat-/effectmeting Gedurende de training past de deelnemer de regels van het feedback geven met de ik-boodschap toe.


Bron Onbekend

188


Doel De deelnemer presenteert zichzelf op een creatieve manier.

Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm

groepsgewijs

Minimum aantal

niet van toepassing

Maximum aantal

10

Beschrijving activiteiten De deelnemers krijgen papier en tekenmateriaal. Iedereen tekent zichzelf in de vorm van een symbool (‘het zelfportret’). Men kan volstaan met een simpel weergegeven vorm; het is niet de bedoeling uitgebreid te gaan tekenen. Dat wat de deelnemers tekenen is afhankelijk van de doelstelling van deze oefening. Het vertellen over jezelf kan bedoeld zijn als eerste kennismaking, maar ook om iets duidelijk te maken over het groepsproces dat gaande is of over hoe de deelnemer zichzelf ziet in relatie tot de hem omringende wereld. Om ‘het zelfportret’ heen tekenen de deelnemers vervolgens andere symbolen. Deze kunnen staan voor belangrijke mensen in hun leven of voor hobby’s, beroep, woonsituatie, enzovoorts. Samenvattend staan deze symbolen voor alle facetten die op dit moment voor de tekenaar in zijn leven belangrijk zijn en die hij in de groep wil prijsgeven. De symbolen kunnen variëren wat betreft vorm, grootte en kleur. Ook kunnen ze

189


variëren in de afstand die het symbool heeft tot ‘het zelfportret’. Na ongeveer twintig minuten worden de tekeningen in tweetallen of plenair besproken.


Benodigde middelen Papier (eventueel gekleurd papier voor de symbolen), tekenmateriaal en lijm

Resultaat-/effectmeting De deelnemers laten hun werkstuk zien aan de andere deelnemers en kunnen specifiek verwoorden waar hun symbolen voor staan.

Ervaringen Deze oefening kan op alle mogelijke wijzen gevarieerd en ingezet worden. Zie bijlage.



190


Bijlage bij “Ik teken mezelf ” Variatie 1 Bijvoorbeeld Het in symbolen weergeven van antwoorden op vragen als: waar sta ik voor, welke last rust op mijn schouders, waarover durf ik mijn hoofd fier op te heffen en waarvoor steek ik mijn handen uit de mouwen? Variatie 2 Richtinggevende vragen in relatie tot de componenten van empowerment Competentie (hoofdgebied) Wat ken ik / kan ik? Weet / kan ik genoeg? Wat heb ik te leren? Impact (handengebied) Heb ik invloed? Op wie? Op wat en hoe dan? Zelfbeschikking (voetengebied) Op welke grond sta ik? Heb ik hier zelf voor gekozen? Welke keuzes wil ik nog maken? Betekenis (hartgebied) Welke waarden en normen heb ik? Past wat ik doe bij mezelf? Hou ik mezelf wel eens voor de gek, of een ander? Positief identiteitsgevoel (buikgebied) Ben ik oké? Wie bepaalt dat? Groepsoriëntatie Onafhankelijkheid / afhankelijkheid (benengebied) Sta ik stevig? Op wie leun ik en op wie beslist niet? Waarop leun ik?

191


192


Interpreteren en observeren Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact X Betekenis

Interpreteren

X Positief identiteitsgevoel

Acceptatie

O Groepsoriëntatie

Doelen 1. De deelnemer kent het verschil tussen observeren en interpreteren. 2. Door een vertaalslag te maken naar de eigen situatie is de deelnemer zich bewust van het verschil tussen de manier waarop hij zijn situatie ervaart en hoe de omgeving denkt dat de situatie is.


Beschrijving activiteiten Het belang van de oefening wordt pas uitgelegd na het uitvoeren van de oefening. De deelnemers krijgen ieder vier dezelfde foto’s. Men schrijft enkele interpretaties op bij elke foto. De bevindingen van de groep worden van iedere foto op een flap-over genoteerd. Tijdens de plenaire nabespreking wordt het verschil duidelijk tussen de observatie van een foto en de meerdere interpretaties die daarbij kunnen horen. Door een vertaalslag te maken naar de eigen situatie, wordt duidelijk dat er verschil kan zijn tussen hoe iemand zijn situatie ervaart en hoe de omgeving denkt dat de situatie is.

193


Variatie Indien het gebruik van foto’s niet mogelijk is, zijn geluidsopnames van stemmen of sfeergeluiden ook te gebruiken.


Benodigde middelen Vier foto’s per deelnemer Pen en papier Flap-over

Resultaat-/effectmeting Gedurende de training past de deelnemer het gebruik van interpretaties toe door de ik-vorm te gebruiken en meningen/gedachten op zichzelf te betrekken; hij gebruikt woorden als: “ik denk / vind dat …” en “mij lijkt dat …”

Ervaringen Meestal is deze oefening een eye-opener voor de deelnemers. Interpretaties/vooroordelen hebben we allemaal! Dit wordt op een speelse, doch verhelderende manier duidelijk.

Werkomgeving Trainingslokaal met kring- of carréopstelling

Bron Onbekend

194


Doelen De deelnemer kan een mededeelnemer interviewen middels een vaste vragenlijst. De deelnemer kan een andere deelnemer voorstellen aan de groep. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm

groepsgewijs

Minimum aantal

4

Maximum aantal

10

Beschrijving activiteiten De trainer legt het algemene doel van de oefening uit. De deelnemers wordt gevraagd om een partner te kiezen voor een interview. Op bijgevoegd formulier staat een aantal vragen, die de deelnemers kunnen gebruiken als richtlijnen tijdens hun interview. Je mag ook eigen vragen bedenken. Ieder krijgt 10 minuten de tijd om zijn partner vragen te stellen en van het gesprek notities te maken. Daarna wisselt men van rol. Ieder stelt zijn interviewpartner voor aan de rest van de groep. De trainer zorgt ervoor dat de persoon die wordt voorgesteld, de kans krijgt onduidelijkheden of onvolledigheden aan te vullen. De groep kan ook vragen om verduidelijking, bij voorkeur eerst aan de verslaggever. Na ieder verslag kan de trainer aan de geïnterviewde vragen hoe zijn informatie bij de interviewer overgekomen is. Ontbreken er gedeeltes, zijn er vertekeningen? Waarschijnlijk komen dan zaken naar voren als onoplettendheid, selectief of interpreterend luisteren bij de interviewer en onduidelijkheid en onvolledigheid bij de geïnterviewde.

195


Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg

5 minuten

Oefening

20 minuten

Nabespreking

60 minuten __________

Totaal

85 minuten

Benodigde middelen Vragenformulier (zie bijlage)

Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een mededeelnemer geïnterviewd met behulp van een vaste vragenlijst. De deelnemer heeft een mededeelnemer voorgesteld aan de andere groepsleden. De deelnemer heeft feedback ontvangen van de geïnterviewde en de andere groepsleden over zijn presentatie.

Ervaringen Voor degenen die zich meer op hun gemak voelen onder vier ogen, zal deze methode prettig en drempelverlagend zijn, omdat de zichzelf niet voor hoeven stellen. De deelnemers krijgen een zeer actieve rol. Aan het begin van de training kunnen ze even onderling ‘stoom’ afblazen.

Werkomgeving Trainingslokaal met groepsopstelling, liefst met mogelijkheid voor drie of vier zitjes.


196


Bijlage bij “Interviewen”

1. Hoe heet je? 2. Hoe oud ben je? 3. Waar woon je? 4. Woon je alleen of met partner / familie? 5. Welke opleiding(en) heb je gevolgd? 6. Heb je werkervaring en zo ja, wat heb je gedaan (doe je)? 7. Mijn gedachten gaan uit naar ... 8. Mijn grootste wens is.... 9. Mijn grootste angst is .... 10. Welke trefwoorden komen in je op als je denkt aan empowerment? 11. Waarom volg je deze training?

197


198

De VrijBaan Empowerment Methode - Oefeningen. O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Recommend Documents