De Titel Erfgoedfabriek Ontwikkelt Intakes, Ondertitel Verkenningen en Projecten Grote erfgoedcomplexen in Brabant. DEEL II: juli 2013

TitelErfgoedfabriek Ontwikkelt De OndertitelVerkenningen en Projecten Grote erfgoedcomplexen in Brabant Intakes, DEEL II: juli 2013

2

Het nieuwe herbestemmen in Brabant Grote Erfgoedcomplexen: Verkenningen en Projecten

3

Inhoud

De Erfgoedfabriek

6

De Erfgoedfabriek Ontwikkelt

8

De Erfgoedfabriek Ontmoet

10

De Erfgoedfabriek Toont

11

De Erfgoedfabriek Denkt

12

De Erfgoedfabriek Werkt

13

JOB-house: Jij Ontwikkelt Brabant

14

Intakes, Verkenningen en Projecten (2011-2012) in dit boek Verkenningen:

4

Fabrieken: industrieel erfgoed

16

Weverij de Ploeg in Bergeijk

18

Bergoss in Oss

20

Brouwhuis de Drie Hoefijzers in Breda

22

De NS-werkplaats in Tilburg

24

Kloosters

26

Klooster en kapel van Saint Louis in Oudenbosch

28

Abdij van Berne in Heeswijk

30

Mariënburg in ’s-Hertogenbosch

32

Twee kloosters in Velp

34

Sint Agatha in Cuijck

36

De Nieuwstraat in Breda

38

Forten en kazernes (militair erfgoed)

40

Chassékazerne in Breda

42

Fort Sabina in Moerdijk

44

Isabella Kazerne in Vught

46

Inhoud

Kastelen en landgoederen

48

Kasteel Gemert in Gemert

50

Landgoed Haarendaal in Haren

52

Huize Assisie in Biezenmortel

54

Kasteel d’Oultremont in Nieuwkuijk

56

Het Witte Kasteel in Loon op Zand

58

Kasteel Oijen in Oijen

60

Projecten: Fabrieken: industrieel erfgoed

62

Dongecentrale in Geertruidenberg

64

CHV in Veghel

66

KVL Koninklijke Verenigde Leder in Oisterwijk

68

Kloosters

70

Mariadal in Roosendaal

70

Moederhuis in Dongen

72

Forten en kazernes (militair erfgoed)

74

Mob-complex in Wanroij

74

Bijlage A

76

In 2011 bij de provincie binnengekomen en in behandeling genomen complexen

Bijlage B

78

In 2012 bij de provincie binnengekomen en in behandeling genomen complexen

Colofon

80

5

De Erfgoedfabriek Programma Erfgoedfabriek De Erfgoedfabriek is een langlopend investeringsprogramma van de provincie Noord-Brabant om grote erfgoedcomplexen nieuw leven in te blazen. In 2020 zijn er 20 Brabantse erfgoedcomplexen vernieuwd of in ontwikkeling. Nieuwe toekomst In dit programma gaat het om leegstaande kloosters, kastelen/landgoederen, fabrieken, forten en kazernes. Brabant telt er honderden van. Ze springen in het oog, voelen vertrouwd en maken de omgeving aantrekkelijk. Veel van de Brabantse grote erfgoedcomplexen zijn in gebruik. Maar er zijn er ook die leeg (komen te) staan of hun functie verliezen. Als de oorspronkelijke gebruikers van het complex zijn vertrokken, slaat de verpaupering vaak toe. Gebeurt er niets, dan gaan belangrijke Brabantse iconen verloren. Met het erfgoedprogramma wil de provincie zoveel mogelijk Brabantse erfgoedcomplexen een nieuwe toekomst geven. Labels Erfgoedfabriek De Erfgoedfabriek is de naam waaronder het programma werkt. De Erfgoedfabriek kenmerkt zich door zijn innovatieve, Brabantse en verbindende aanpak. De Erfgoedfabriek Ontwikkelt, maar doet nog meer. De Erfgoedfabriek Ontmoet, Werkt, Denkt, Toont en Onderneemt. Dit houdt in dat de Erfgoedfabriek mensen bij elkaar brengt, leerwerkplekken biedt, kennis ontwikkelt en deelt, verhaallijnen ontwikkelt en nieuwe product-marktcombinaties stimuleert, en uiteraard onderneemt. Bovendien spelen jongeren een rol in het programma. De jongerenlijn heet JOB-house: Jij Ontwikkelt Brabant. Overheid is ondernemend De provincie werkt in het hele programma samen met andere ondernemende partners. Voor veel partijen is die nieuwe, ondernemende rol van de overheid anders dan dat ze gewend zijn. Als ondernemende partner helpt de provincie Noord-Brabant de meest kansrijke Brabantse complexen een nieuwe bestemming te geven. De provinciale rol kan die van verbinder, ontwikkelaar of financier zijn. Door samen met partners te investeren, ontstaat tijd voor bijvoorbeeld maatwerk, goede ideeën en experimenteerruimte. De aanpak van de provincie is gericht op ‘tijd voor kwaliteit’ en niet op snelheid. Innovatie is daarbij ook belangrijk; Provinciale Staten heeft gekozen voor duurzaam herbestemmen. Zo kan iedereen van de gebouwen blijven genieten en houden ze economische en ruimtelijke waarde.

6

Geen subsidies Overheidsgeld investeren gebeurt in dit geval niet via regelingen of subsidies. De overheid kan geld investeren, maar wil ook geld terugzien. Voor het hele programma is 121,5 miljoen euro beschikbaar. De helft van dit geld komt terug, omdat de provincie haar aandeel na verloop van tijd verkoopt. De andere helft is investeringsgeld en bedoeld voor beheer en ontwikkeling. Iconen Het resultaat van de vele verschillende samenwerkingen is dat Brabantse iconen blijven bestaan en economische of persoonlijke betekenis aan hun omgeving kunnen blijven geven. De nieuwe functie van het complex moet ook aansluiten bij de oude en iets toevoegen in de huidige tijd. Verder weegt mee dat het vernieuwde complex goed in de omgeving past. Het gaat in dit programma altijd over kloosters, fabrieken, forten, kazernes en kastelen/ landgoederen, waarvan één of meer gebouwen rijks- of gemeentelijk monument zijn en op de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie staan.

7

De Erfgoedfabriek Ontwikkelt De Erfgoedfabriek Ontwikkelt. Dat is de basis van het programma Grote Erfgoedcomplexen. Vraagmarkt In dit programma gaat het om leegstaande kloosters, kastelen/landgoederen, fabrieken, Ontwikkelen, herontwikkelen in dit geval, is een ingewikkeld traject met veel spelers, belangen, oplossingen en vragen. Misschien wel één van de lastigste thema’s is het vinden van nieuwe eigenaren en ontwikkelaars. Traditionele vastgoedprincipes werken niet meer; de aanbodmarkt is een vraagmarkt geworden. De opdracht is om partijen te vinden en aan elkaar te verbinden. Die opdracht wil de provincie realiseren in samenwerking met andere ondernemende partijen. Beoogde partijen zijn partners die zich écht willen verbinden. Om het proces te stimuleren werkt de provincie actief mee. Als participant kan de provincie het risico van partners verlagen en actief op de inhoud meesturen. Opvallend Kenmerk van deze grote erfgoedcomplexen is dat de herbestemming in verschillende trajecten ontstaat. Meestal is er sprake van een groeimodel; na een eerste herbestemming volgt vaak een tweede. Langzaamaan komt de horizon in zicht als meer partijen zich aan het complex verbinden en er interactie en kwaliteitsslagen tot stand komen. Intakes De provincie heeft het ontwikkelingstraject in een aantal fasen opgedeeld. De intakefase is de fase waarin de provincie een globale toetsing op een erfgoedcomplex uitvoert. Bij ieder nieuw aangebracht complex vindt er namelijk een intake plaats. Het doel is om te kijken of locatie en monumenten aan de algemene voorwaarden van het programma voldoen. Als de toetsing positief is, komt de locatie in dit boek terecht en daarmee in aanmerking voor de verkenningsfase. Niet alle Brabantse erfgoedcomplexen worden onder de loep genomen. Alleen de gebouwen die bij de provincie worden aangemeld. De provincie houdt daarvan een overzicht bij. Hierop staan alle ingediende locaties. De lijst verandert steeds en is dynamisch. Er komen complexen bij en er gaan complexen af als ze niet door de eerste toetsing heen komen.

8

Verkenning Verkennen betekent het in kaart brengen van de integrale opgave. Dat wil zeggen dat de provincie uitgangspunten formuleert over het programma, het ruimtelijk concept, het proces en de financiën. Ook duurzaamheid valt hieronder. Het verkenningsproces bestaat uit een pre-verkenning en vervolgens een verkenning. De uitkomsten van de pre-verkenning en de verkenning zijn belangrijk om te kunnen bepalen of de provincie een participatiemogelijkheid in het complex ziet. De uitkomst van de verkenning wordt ter besluitvorming aan Provinciale Staten voorgelegd met de vraag of Gedeputeerde Staten met het onderhandelingstraject mag starten. Project Pas na een positief onderhandelingsresultaat en een eigendomsoverdracht, is er formeel sprake van een projectstatus en kunnen voorbereidende werkzaamheden starten.

9

De Erfgoedfabriek Ontmoet Om vraag naar en aanbod van erfgoedcomplexen bij elkaar te brengen, wil de provincie een beweging op gang brengen die vraag naar en aanbod van Brabantse erfgoedcomplexen op gang brengt. Toeval vergroten Om de verbindingen te helpen ontstaan, zet de provincie een eerste stap om mensen met elkaar in contact te brengen: eigenaren, ontwikkelaars, koepelorganisaties, bouwbedrijven, noem maar op. Doel is niet zozeer om het toeval te sturen, maar om het toeval te vergroten dat partijen een samenwerking willen starten. Er kunnen verschillende aanleidingen zijn om een Ontmoeting te organiseren: een complex bezoeken, een thema uitdiepen, kennis delen. De praktijk zal uitwijzen waaraan behoefte is en in welke vorm. Een eerste Ontmoeting heeft onlangs plaatsgevonden in de KVL in Oisterwijk. Op basis van deze bijeenkomst ontwikkelt de provincie een aanpak, die verdere invulling geeft aan het label ‘de Erfgoedfabriek Ontmoet’. Brabantse oplossingen Het ligt niet vast dat de provincie eigenaar van eventueel ontstane netwerken wordt. De provincie ziet haar rol als aanjager en ondersteuner. De bedoeling is dat partners samen Brabantse oplossingen vinden en elkaar ook zonder de inbreng van de provincie vinden.

10

De Erfgoedfabriek Toont De activiteiten van de ‘Erfgoedfabriek Toont’ gaan over ‘zien’ en ‘beleven’. Want de Brabantse erfgoedcomplexen hebben talloze sporen nagelaten en zijn een grote inspiratiebron. Erfgoed-Atlas De Brabantse kloosters, kastelen, fabrieken, forten en kazernes zijn het letterlijke bewijs van een rijke geschiedenis. Ze laten zien wie we zijn en waar we vandaan komen. De provincie wil ondernemers in staat stellen om ‘iets met erfgoed te doen’, nieuwe productmarktcombinaties. Daarom heeft ze in kaart gebracht waar de complexen liggen, wat ze hebben betekend, en waarom ze juist dáár liggen. De informatie wordt samengebracht in de Erfgoed-Atlas. Een inspirerend boekwerk dat zich in meerdere slagen ontwikkelt. Expositie In de voormalige leerfabriek KVL in Oisterwijk is straks te zien en te beleven wat het programma inhoudt en hoe het werkt. In één van de fabriekshallen wordt een ruimte ingericht die het hele herbestemmingsprogramma laat zien. Projecten die lopen, kaarten, digitale mogelijkheden. Een spannende ruimte voor iedereen die meer over de erfgoedcomplexen van Brabant wil weten. Hier richt de provincie een multimediale plek in over de Brabantse complexen die in herontwikkeling zijn en over welk verhaal zij representeren in de lange geschiedenis van Brabant in religieus, industrieel, militair of ruimtelijke opzicht. Sommige verhalen gaan terug tot de 15e eeuw. Weer andere laten zien waarom er concentraties van industriële complexen op één plek zijn ontstaan en wat dit betekent voor de ontwikkeling en welvaart van een regio. Al die perspectieven, inzichten en kaarten zijn gebundeld in de Erfgoedatlas. Complexen open Herontwikkelde projecten worden straks zoveel mogelijk voor het publiek mogelijk opengesteld. De openstelling hangt enerzijds af van de nieuwe bestemming. Anderzijds of ondernemers kansen zien om publieksactiviteiten te ontwikkelen. Daar waar dat niet kan, is er de mogelijkheid om een complex virtueel te bezoeken via www.brabant.nl/erfgoedfabriek.

11

De Erfgoedfabriek Denkt Bij de herontwikkeling van erfgoedcomplexen doen provincie en partners veel nieuwe kennis op. Specifieke kennis Herbestemmen en herontwikkelen van erfgoed is een ingewikkelde opgave en vraagt om specifieke kennis. Niet alleen kennis rond restaureren, projectontwikkeling en vastgoed, maar ook over een passend gebruik en over cultuurhistorie. Nieuwe aanpak De economische crisis maakt deze opgave niet gemakkelijker. Professionals in dit werkveld stellen allemaal vast dat de traditionele projectontwikkeling niet meer werkt. Er is een nieuwe aanpak nodig. Die is te ontwikkelen door vragen uit te praktijk te beantwoorden. Vragen als: hoe en met wie komen we tot vernieuwing van wat er al is? Hoe zorgen we ervoor dat de herontwikkeling te betalen is? Hoe geven we ons rijke Brabantse erfgoed internationale allure? Brabants Erfgoedlab In Brabant gaan ondernemers, de provincie en de universiteiten van Eindhoven, Tilburg en Wageningen samenwerken om kennis te verwerven voor een nieuwe aanpak. De universiteiten brengen wetenschappelijke kennis in. Ondernemers en maatschappelijke partners geven aan tegen welke vragen ze bij de herbestemmingstrajecten aanlopen. En de provincie faciliteert de samenwerking tussen wetenschap en praktijk. In een op te richten Brabants Erfgoedlab komen kennis, praktijkervaring en -vragen bij elkaar om tot praktische en innovatieve oplossingen te komen. De universiteit van Eindhoven is de kwartiermaker voor het Erfgoedlab, dat in de loop van 2013 van start gaat. Bereik buiten Brabant Het vinden van goede oplossingen vraagt om een creatieve, vernieuwende aanpak op maat. Dat is niet alleen zinvol voor Brabant, maar ook voor andere regio’s. De ervarings- en onderzoeksresultaten hebben dus een breder bereik. Van wat we in Brabant aan kennis en ervaring opsteken, mag iedereen meeprofiteren.

12

De Erfgoedfabriek Werkt Met het label de Erfgoedfabriek Werkt wil de provincie jongeren bij het herontwikkelen van grote erfgoedcomplexen betrekken. Hier ligt een sterke cross-link met het JOB-house programma dat speciaal voor jongeren is. Toekomstperspectief Waar de provincie met partners herontwikkelt, kunnen jongeren aan het werk. Dat geldt voor alle locaties van de Erfgoedfabriek. Werken in een erfgoedcomplex is op zichzelf al bijzonder. Maar belangrijker is dat dit het toekomstperspectief van jongeren kan vergroten. Juist in deze tijd waarin de werkervaringsplekken niet voor het oprapen liggen. Onderwijs Voor de begeleiding en coördinatie gaat de provincie met gespecialiseerde partners aan de slag die aanvragen vanuit het onderwijs goed kunnen begeleiden.

13

JOB-house: Jij Ontwikkelt Brabant Om ook jongeren actief bij cultureel erfgoed te betrekken, is er JOB-house: Jij Ontwikkelt Brabant. Hiervoor wordt een aparte communicatieaanpak ontwikkeld, samen met jongeren zelf. Jongerenlijn JOB-house is de jongerenlijn in het programma van de grote erfgoedcomplexen. JOB-house zit kriskras door het hele programma verweven. Leerlingen en studenten van VMBO tot de universiteit gaan ieder op hun eigen wijze aan de slag met de herontwikkeling van monumenten. Erfgoedfabriek Werkt Waar herontwikkeld wordt, kunnen en zijn jongeren aan het werk. Bijvoorbeeld op leerwerkplekken in een erfgoedcomplex. Het gaat om echt ambachtelijk werk, dat bijdraagt aan het opdoen van relevante werkervaring. Op de CHV gebeurt het al. Daar doen jongeren al werkervaring op. Om de aanpak te stroomlijnen, maakt de Erfgoedfabriek afspraken met onderwijs en andere partners om jongeren gerichte werkervaring op een erfgoedcomplex te laten opdoen. Binnen dit traject is het KVL-complex een unieke locatie. Behalve dat ook hier leerwerkplekken komen, start op de KVL het unieke JOB-house project om een rijksgebouw te slopen en opnieuw op te bouwen. Erfgoedfabriek Toont De provincie wil JOB-house – samen met projectpartners - ook multimediaal inzetten. Met jongeren die over hun ervaringen vertellen en zo anderen voor de grote diversiteit aan vakken in het herbestemmingsproces winnen. Intussen ontwikkelt Erfgoed Brabant lespakketten voor scholen over erfgoedcomplexen. De verhalen over Brabants erfgoed vertellen waar we vandaan komen en hoe dat heeft doorgewerkt in het hier en nu. Erfgoedfabriek Ontmoet Jongeren ontmoeten elkaar in de Erfgoedfabriek over de aanpak van de jongerencampagne zelf. Ze worden uitgedaagd om mee te denken over erfgoed en hoe dit hun kan boeien. Erfgoedfabriek Denkt Studenten bouwkunde aan de Universiteit van Eindhoven kennen een masteropleiding Ìconen van Brabant`. Met hun studies naar bouwkundige, architectonische en kwalitatieve mogelijkheden van Brabantse erfgoedcomplexen zijn ze al enige tijd aan de Erfgoedfabriek verbonden. De studies hebben inspirerende boeken en maquettes opgeleverd. Studenten denken ook mee over de inrichting van multimediale ruimtes voor expositie en congres in de KVL in Oisterwijk.

14

15

16

Intakes en Verkenningen:

Fabrieken r

17

Intakes en Verkenningen: Fabrieken

Weverij de Ploeg in Bergeijk Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

Weverij ‘De Ploeg’ was een weverij, op idealistische leest geschoeid. 1958 12 hectare Gerrit Rietveld: de fabriek. Mien Ruys de tuin. De weverij is een rijksmonument. Deze fabriek is het enige industriële complex van de hand van architect Gerrit Rietveld. Het gebouw heeft gebogen sheddaken, wat zeer bijzonder is. Gerrit Rietveld en Mien Ruys werkten in Bergeijk samen aan de realisatie van de legendarische fabriek van weverij De Ploeg en het omringende landschapspark. Ze ontwierpen in Bergeijk ook woonhuizen, plantsoenen en straatmeubilair. Het werk van deze beroemde ontwerpers schonk licht, ruimte en lucht in en aan het dorp.

Urgentie Herontwikkeling

De Ploeg staat gedeeltelijk leeg en is slecht onderhouden. De eigenaar heeft het plan om in het voormalige fabrieksgebouw een deel van de culturele voorzieningen van de gemeente Bergeijk onder te brengen. In de tuin zouden woningen kunnen komen. De opbrengsten daarvan zijn nodig voor de renovatie ven het meerjarig onderhoud van het complex.

Betrokken partijen

18

Gemeente Bergeijk en Woninc (woningcorporatie).

=

=

T

) )

: : = = = = = = Riethovensche Akkers : : := = = : : = = = = = = : : := = := : : = = = = = = : : : = := : : = = = = = = = = = : : : : : = := : : : : = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : : : = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : = = = Ploegpark = = = = = = = = : : : := := = = = : : : : : : : = = = = = = = = = = = = = = = : : : := := := = = := := : : : : : = = = = = = = = = = = = = = = := := : : : : : : : : := := := = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : : := := := = = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : :) : : : : : : : : : = = : : = = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : : : : = := : := = = = = = = = = = = = = = : := : : : : : : : : : : = = := : := : : : = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : : : : : : : = := : : : = = = = = = = : : := := := : : = : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = = = = = : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = = : : : : : : : : : = = : : : : : : YY : : := = Y

N613

: : : :

)

)

Bucht

>

Hof

= = = = = = = =

: : YY: Y = = : : YYY: YY = = : : = = : : = = : : = = : : = = : = : = :

= := : : : = = = := : : : = = = := : : : = = = : : : : = = = : : : : = = = : : : : = = = : : : : = = = : : : := := :=

: : : : : : : : : :

Eykereind

k

19


Bergoss in Bergoss in Oss Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect

Het complex was een tapijtfabriek. 1856 5 hectare Oscar de Leeuw. Hij was betrokken bij het kantoorgebouw en de bedrijfsbebouwing langs de Oostwal, herkenbaar aan de sheddaken.

Monument

De sheddaken zijn gemeentelijk monument. Het kantoorgebouw is een rijksmonument, net als Villa Constance dat buiten het complex ligt.

Cultuurhistorie/ Betekenis

De tapijtfabriek kwam voort uit een watten- en kapokfabriek, een zogeheten wattenmolen. Deze werd in 1856 door Daniël van den Bergh ontwikkeld. De fabriek breidde zich vervolgens uit. Er kwamen weefgetouwen en stoommachines, een spinnerij, een ververij en een spoelerij. Op dit moment zijn er nog drie karakteristieke objecten bewaard gebleven: restanten van de sheddaken, het kantoorgebouw en het hoofdgebouw, waarin tegenwoordig Hotel de Weverij is gevestigd.


Bergoss staat leeg en is in verval geraakt. Bij de herontwikkeling van Bergoss is ook villa Constance betrokken, waarin nu het Jan Cunen museum is gevestigd.

Betrokken partijen

De gemeente wil het museum naar de locatie met de sheddaken verplaatsen om de educatiefunctie verder te kunnen ontwikkelen. Daarna wil Oss de villa herontwikkelen. Gemeente Oss, Museum Jan Cunen en een particuliere investeerder.

20

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

:

:

> k

21


Brouwhuis de Drie Hoefijzers in Breda Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

Het fabriekscomplex De Drie Hoefijzers was een bierbrouwerij. 1887, 1927-30 0,3 hectare A. Jansen en F. Verwoerd Het kantoorgebouw is een rijksmonument. De brouwerij is in1538 onder de naam ‘Den Boom’ opgericht door Hendric van den Corput. In 1628 kreeg de brouwerij de naam De Drie Hoefijzers naar de tegenover de brouwerij gelegen smidse De Drij Hoefijssers. In 1887 ontstond aan de Ceresstraat een nieuwe brouwerij. Deze groeide uit tot één van de belangrijkste brouwerijen van Nederland. De gebouwen van De Drie Hoefijzers zijn door de familie Smits van Waesberghe gebouwd. Die wilde op industriële wijze bier brouwen volgens de Beierse methode. Van de gebouwen zijn het voormalige hoofdkantoor (een icoon van art-deco architectuur) en het oude brouwhuis nog bewaard gebleven.


Het oude brouwhuis staat leeg en is slecht onderhouden. De huidige eigenaar en ontwikkelaar wil het brouwhuis na restauratie ontwikkelen tot een grand café/restaurant annex biermuseum. In de bovenbouw zijn kantoren en appartementen gepland.

Betrokken partijen

22

De gemeente Breda en ontwikkelende partijen.

:

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : :

:

:

: :

>

È

:

:

È

: : : : : : : È

:

È

k

23


NS-Werkplaats in Tilburg Omschrijving

De NS-Werkplaats in Tilburg is een voormalige werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen (NS).

Bouwjaar

Er zijn verschilende, grote, opvallende gebouwen: het koepelgebouw (1902), de grote locstelplaats (1930-1931) en de polygonale loods (1937) met draaischijf (1928). Met het oog op functionaliteit zijn gebouwen voortdurend gebouwd, aangepast, gerenoveerd en gesloopt.

Grootte

11 hectare

Architect

Onbekend

Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

Het koepelgebouw en de draaischijf zijn rijksmonumenten. De komst van de spoorlijn had tot direct gevolg dat de werkplaats in Tilburg werd gevestigd. In die tijd heette de werkplaats ‘Werkplaatsen der Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen’. Na de fase van opbouw en uitbouw volgde een periode van grote veranderingen. Dat kwam doordat de Centrale Werkplaats Tilburg de specialisatie op locomotieven kreeg toebedeeld. Door het in de jaren vijftig verdwijnen van de stoomtractie, veranderde ook het werk en de naam van de werkplaats. Die heette vanaf toen Hoofdwerkplaats Tilburg en eind twintigste eeuw NedTrain Revisiebedrijf Tilburg. Aan de NS-Werkplaats wordt een belangrijke cultuurhistorische betekenis toegekend. Dat hangt samen met de zichtbare historische ontwikkeling, bouwhistorische kwaliteiten, herkenbaarheid, gaafheid en omvang. Opmerkelijk is dat het op de Werkplaats niet om textielindustrie gaat - waar Tilburg om bekend staat -, maar om metaalnijverheid. Die heeft er dus circa 140 jaar plaatsgevonden, op een groot terrein midden in de stad. De werkplaats heeft in die periode een doorlopende transformatie doorgemaakt, organiek, bedrijfsmatig, maar ook fysiek.

Urgentie

De NS heeft de werkzaamheden verplaatst. De gebouwen van de werkplaats staan nu grotendeels leeg. Er is op bepaalde momenten sprake van tijdelijk gebruik.

Herontwikkeling

De gemeente ziet mogelijkheden voor een invulling van de leegstaande gebouwen. Men denkt aan functies als een bibliotheek, een technisch designinstituut, een overdekt openbaar manifestatieterrein en een evenementenhal. De voormalige stoomketelfabriek Deprez is al herbestemd.

Betrokken partijen

24

De gemeente Tilburg.

: : : : : : :

! (2

T : N:630 :

st

an We

>

Ringba

: : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : := := :

Noordhoek

T

: : : : : : : : : : : : : : : N630 : : : : : :

! (2 ! ( 2

k

25

26


Kloosters

27

Hoofdstuk Intakes1enInleiding Verkenningen: Kloosters

Klooster en kapel van Saint Louis in Oudenbosch Omschrijving

Het complex van Saint Louis is een opvallend gebouwencomplex met onder andere een klooster en een kapel. Er heeft ook een jongensinternaat gehuisd.

Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

1865-1866 1 hectare Theodorus Florschütz en Josephus Boosten, beiden broeders in Saint Louis. Klooster en kapel van Saint Louis in Oudenbosch zijn rijksmonumenten. De Congregatie der Broeders van Oudenbosch is in 1840 in Oudenbosch gesticht. De gebouwen van het complex staan aan een langgerekt plein dat uitkomt bij de kapel. De kapel vertoont grote gelijkenis met de Basiliek van Oudenbosch. De façade is gemodelleerd naar het voorbeeld van de Sint-Jan van Lateranen in Rome. Binnenin zijn monumentaal stucwerk en cassetteversieringen te zien. De kapelkoepel dateert uit 1889 en is van Gerardus Jacobus van Swaaij. De stijl is neobarok. Het fraterhuis in neogotische stijl uit 1890 is van architect Pierre Cuypers. In 1923 kwam de neogotische straatvleugel van W. Bennaers gereed. Naast de voormalige gebouwen bevindt zich het monumentale kerkhof van de Broeders. De kapel van het Instituut Saint-Louis, de koepel en het langgerekte voorplein omgeven door internaatsgebouwen hebben een belangrijke architectonische waarde in stijl, vormgeving en ornamentiek. Het heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel, namelijk de kern van Oudenbosch. Het geheel is van cultuurhistorisch belang, omdat het de ontwikkeling van het internaatonderwijs voor kinderen in de vorige eeuw laat zien. De kapel en het klooster getuigen van het rijke Roomse leven in Brabant. Het complex is ook van betekenis voor Brabant omdat het heeft bijgedragen aan de bloei van Oudenbosch als onderwijscentrum van nationaal belang.

Urgentie

De monumentale kapel verkeert in slechte staat. In de kapel zijn maatregelen genomen om te voorkomen dat stucwerk naar beneden kan vallen en op bezoekers terechtkomt. De eigenaar van de gebouwen buiten de kapel is Bernardus Wonen. Die ziet geen mogelijkheden om de gebouwen, waarvan de renovatie en herontwikkeling moeten starten, te ontwikkelen. De gemeente heeft hierdoor een halfontwikkeld centrumgebied.

Herontwikkeling

De gemeente heeft de herontwikkeling in onderzoek en ziet mogelijkheden voor de ontwikkeling van een brede school annex muziekschool. Voor de kapel zijn geen ideeën ontwikkeld, anders dan het huidige gebruik als zaal voor incidentele uitvoeringen.

Betrokken partijen

28

De gemeente Halderberge en Bernardus Wonen.

N641

: : : : : : : : : :

>

T N640

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È

T

Oudenbosch

È

: : : : : : : : : : : : : : : :

k

29


Abdij van Berne in Heeswijk Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument

Het kloostercomplex Abdij van Berne is een Norbertijnenabdij. 1546 met veel aanbouwen in de tijd. 6 hectare Verschillenden De Abdij van Berne is een rijksmonument met neogotische en moderne abdijgebouwen. Vermoedelijk is het oorspronkelijk een jachtslot van de hertogen van Brabant geweest. Het kloostercomplex is grotendeels omgracht en aan de Abdijstraat voorzien van een monumentale poort. In de kerk zijn drie zerken aanwezig van de laatste abten van de oorspronkelijke Abdij van Berne: Coenraad van Malsen (1528-1549), Otto van Boetselaar (1549-1552), en Theodorus Spierinck (1552-1584).

Cultuurhistorie/

Het oorspronkelijke jachtslot is in 1546 verbouwd tot buitenverblijf van de abt van Berne,

Betekenis

Coenraad van Malsen. Bij de definitieve vestiging van de Norbertijnen in Heeswijk kwam er naast het buitenverblijf een tweelaags kloostergebouw dat met het Slotje is verbonden. Het complex werd in 1881 met een neogotische kerk uitgebreid en daarna met schip en toren (1927). De parkachtige tuin heeft elementen van een Engelse Landschapsstijl. De orde van de Norbertijnen is gesticht door de heilige Norbert van Gennep. Norbertijnen leven volgens de regel van Augustinus. De abdij vormt met de priorijen in Hierden en Tilburg een canonie en is onderdeel van de Brabantse circarie. Deze omvat de abdijen en priorijen in Nederland en Vlaanderen. De Abdij van Berne werd in 1134 door ridder Fulco van Berne gesticht in het Gelderse plaatsje Berne aan de Maas, het tegenwoordige Bern. Hiermee is het de oudste nog bestaande kloostergemeenschap van Nederland. “In het jaar des heren 1132 gebeurde het, dat Fulco van Berne achtervolgd werd en niet meer kon ontsnappen. Hij was van alle kanten omsingeld en deed toen de belofte aan God, dat als hij door Gods toedoen van zijn vijanden zou ontkomen, zijn kasteel te Berne tot een klooster zou maken. Hij wierp zich gewapend en te paard in de Maas en wist weldra de overkant te bereiken”. In het Museum voor Religieuze Kunst in Uden hangt een schilderij dat dit verhaal verbeeldt. De wapenspreuk van de Abdij luidt: Berna ut Lucerna (Berne als een Licht).


Een deel van de nieuwe gebouwen staat leeg. Herstel van het complex in oude luister. Om dit te kunnen financieren is het plan om woningen op het terrein te bouwen.

Betrokken partijen

30

De gemeente Bernheze en de congregatie.

Y

:

II

II

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : I I: : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

F! : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

k

31


Mariënburg in ’s Hertogenbosch Omschrijving

Het Franciscanessenklooster Mariënburg ligt in het centrum van ‘s-Hertogenbosch aan de Sint Janssingel. Oorspronkelijk lag hier een ouder kloostercomplex, waarvan de in 1929 verbouwde kapel (1488) nog resteert. De bewoonsters zijn de Zusters van de Sociëteit van Jezus, Maria en Jozef.


1897-1899 1 hectare J. van Groenendaal Mariënburg is een rijksmonument. Het klooster is neogotisch en heeft een oude kloostertuin met veel grote bomen. Inpandig is een en ander gemoderniseerd. Het complex getuigt van de ontwikkelingen in het onderwijs rondom 1900 en de belangrijke rol die de katholieke congregaties daarin hebben gespeeld. Het grootste deel is gaaf bewaard gebleven.

Urgentie Herontwikkeling Betrokken partijen

32

Het complex staat gedeeltelijk leeg. Er zijn ideeën voor een kenniscentrum. De gemeente ’s-Hertogenbosch en de congregatie.

> : : : : : : : : : : : :

k

33


Twee kloosters in Velp Omschrijving

Er is hier sprake van drie complexen: het Emmausklooster (orde van de Kapucijnen), het klooster van de Redemptoristinnen en het Vincentiuskerkje. Ze liggen aan de rand van Velp, vlak achter een dijk van de Maas. Samen vormen ze een uniek ensemble in Velp (gemeente Grave).

Bouwjaar

Het Emmausklooster is in 1645 in het huis Emmaus gesticht, dat later door de paters is uitgebreid. Het klooster van de Redemptoristinnen (Rode Nonnen) is als klooster gesticht (1858) in het kasteel Bronkhorst, dat al sinds de 15e eeuw op die plek stond. Het oudste gedeelte van de Vincentiuskerk stamt uit de 12e en misschien wel 10e eeuw. Hier staat de oudste overgebleven kerkmuur van Brabant.

Grootte Architect

4 hectare Redemptoristinnenklooster: • Th. Asseler: voorgevel en kloosterkapel (1879) • A.J. Kropholler: Berlagiaanse ingangspartij met toren (vanaf 1908) • J. Kayser: onderkelderde kloostervleugel en rotonde (ingang), (vanaf 1901) • A. de Beer: verbouwing van het klooster(1848) Emmausklooster: architect onbekend Vincentiuskerk: van 1961-1963 gerestaureerd onder leiding van architect J.Strik

Monument

Het voormalige klooster van de Redemptoristinnen De Bronkhorst, het Kapucijnenklooster Emmaus en het Vincentiuskerkje in Velp zijn rijksmonumenten.


Het ensemble is cultuurhistorisch gezien één van de iconen van Brabant. In 1648 werd de katholieke godsdienst in de Meierij van ‘s-Hertogenbosch en het Land van Cuijk verboden. Maar in het Land van Ravenstein, waartoe Velp behoorde, bleef de godsdienstvrijheid bestaan. Daarom kon de Vincentiuskerk als parochiekerk in gebruik blijven en konden de Kapucijnen vanuit ’s-Hertogenbosch hun klooster in Velp stichten (1645). Over het Redemptoristinnenklooster. In 1456 werd Gijsbrecht II van Bronckhorst, heer van Batenburg en Anholt, eigenaar van kasteel Bronckhorst. De heren van Bronckhorst hebben vanaf de late middeleeuwen altijd een bijzondere positie bekleed; als één van de vier baanderheren en als eerste lid van de Staten van het kwartier Zutphen. Hun aanzien nam in 1530 toe toen Joost van Bronckhorst-Batenburg door keizer Karel V tot graaf werd verheven. Het kasteel heeft sindsdien veel eigenaren gekend, totdat het in 1858 werd overgedragen aan de Redemptoristinnen uit Brugge.


Eén van de kloosters staat leeg, het andere heeft exploitatietekorten. De Kapucijnen zijn op zoek naar een nieuwe bestemming van hun klooster die past bij de huidige bestemming (doorgeven Franciscaanse spiritualiteit, bezinning). Bouwbedrijf Roelofs wil in het voormalige Redemptoristinnenklooster een zorginstelling met een zorgacademie ontwikkelen. Het Vincentiuskerkje fungeert als kunstkerkje met exposities en uitvoeringen. De gemeente wil de herontwikkeling van het ensemble in samenhang aanpakken.

Betrokken partijen

De gemeente Grave, de congregatie Kapucijnen en de eigenaar van het Rode Nonnenklooster.

34

È

)

: : : È :::::: : : :

Hooge Mars

: II : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Lage Mars : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : ) : : : : : : : ) : : : : : : : : : : : : : : : : : : ) : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : $ : : : : : : $ : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : $ $ : : : : : : : : : $ : : : : $ :$ : : : : : : : : : : : : : : $ $ : : : : : : : : : : $ $ : : : : : : : II : : : $ $ : : : : : : : : : : $ :$ : YY : : : : : : : : : : $ :$ : : : : : : : : : : = = = $ :$ Y Y : : : : : : : : : : : : YYYYYY = : = : = : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = = := : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :) : : YYYY : : : : YY

)

II

IIII

II

II

II

I I

))

k

35


Sint Agatha in Cuijck Omschrijving Bouwjaar

Sint Agatha in Cuijck is het oudste nog bewoonde klooster van Nederland Sint Agatha is in 1371 als Kruisherenklooster of Klooster Sint Aegten door de Kruisheren opgericht. Het klooster zelf dateert van 1378 en heeft verschillende ontwikkelingen gekend. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het verwoest, in 1612 herbouwd, later verbouwd en uitgebreid, in 1906 gedeeltelijk gesloopt en in 1949 hersteld van oorlogsschade. In 1962 ontwierp architect Jos Schijvens een nieuwe refter en bibliotheek. De toen gerenoveerde zolderverdieping is inmiddels weer gesloopt.

Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

4 hectare Verschillenden Sint Agatha is een rijksmonument. Het kruisherenklooster van Sint Agatha is het oudste klooster van Nederland. Sinds 1371 hebben er onafgebroken kruisheren gewoond. Na een bloeiperiode in de Middeleeuwen maakte het klooster tijdens de Reformatie en de Franse Tijd een moeilijke periode door toen kloosters verboden waren. Mede dankzij goede contacten met de Oranjes wisten de kruisheren de 17e en 18e eeuw te overleven. Vanaf 1840 begon een nieuwe bloeiperiode. Sint Agatha werd het moederhuis en opleidingshuis van de kruisheren. Rond 1960 nam het aantal bewoners geleidelijk aan af. In 2006 vestigde zich in een deel van het klooster het ‘Erfgoedcentrum voor Nederlands Kloosterleven’. Ongeveer 100 orden en congregaties doen hieraan mee. Nu talloze kloosters hun deuren sluiten, verhuizen veel archieven, bibliotheekmateriaal en voorwerpen naar Sint Agatha. Ook de kruisheren bewaren in Sint Agatha een rijke collectie cultuurgoed. Een voorbeeld is de bibliotheek met wel 1500 geschreven ter plaatse geschreven handschriften. Al dit verzamelde erfgoed wordt voor belangstellenden opengesteld.


Er is geen urgentie. Het complex is nog deels bewoond door de Kruisheren. Het andere deel is in gebruik als Erfgoedcentrum.

Betrokken partijen

36

De Kruisheren en het Erfgoedcentrum

37

Ve ers tra at


De Nieuwstraat in Breda Omschrijving

Het klooster in de Nieuwstraat is het voormalige klooster van de zusters Franciscanenessen Penitenten Recollectinen uit Roosendaal. Het complex bestaat uit een kloostergebouw, een kapel en driehofwoningen die later bij het kloostercomplex betrokken zijn voor huisvesting.

Bouwjaar Grootte Architect Monument

Het klooster is in 1904-1905 gebouwd. 0,3 hectare Architect is de Bredanaar, J. Lijdsman. Klooster en hofwoningen verkeren in een deplorabele staat van onderhoud. De kapel is deels casco gerestaureerd.

Cultuurhistorie/

Cultuurhistorisch heeft het complex een grote betekenis. Het laat immers zien hoe de

Betekenis

zorg voor onderwijs door de katholieke congrestaties zich ontwikkelde, met name in de stad. Het architectonische belang van het gebouw zit in de sobere neogotiek en de ornamenten. De 3 hofwoningen Waalwijck, Bruheze en Assendelft vertegenwoordigen grote historische waarde, met name het huis Assendelft. In dit derde huis komen in 1404 de banden tussen de familie van Polanen en Nassau samen, de grondleggers van het Nederlandse Koningshuis. Vanaf dat moment gaat Breda een prominente rol in de Nederlandse geschiedenis spelen.

Urgentie

Groot. Het klooster is sinds 1991 buiten gebruik. Daarna heeft het dienst gedaan als studentenhuisvesting, maar staat inmiddels leeg en verkeert in slechte staat.

Herontwikkeling

Het plan is om in het klooster en de hofwoningen een 5-sterren designhotel te vestigen.

Betrokken partijen

38

De gemeente Breda en een projectontwikkelaar.

>

39

40


Forten en kazernes

41

Hoofdstuk Intakes1enInleiding Verkenningen: Forten en kazernes

Chassékazerne in Breda Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

Hoofdgebouw van de voormalige Chassékazerne 1899 0,6 hectare W. Cool Het hoofdgebouw is een rijksmonument. Breda heeft eeuwenlang een belangrijke rol als vestingstad gespeeld. Ook na de slechting van de vestingwallen in de jaren 1869-1877 bleef Breda een garnizoensstad waar grote kazernecomplexen verrezen en de Koninklijke Militaire Academie werd gevestigd. De Chassékazerne is één van die kazernes. Het terrein had al sinds de 17e eeuw een militaire bestemming. Het hoofdgebouw is van het lineaire type met vier achtervleugels voor de legering van manschappen. Het gebouw is in gebruik bij het Bredaas Museum en het Stadsarchief en is hiervoor aan de moderne tijd aangepast.


42

Het gebouw verkeert in slechte staat van onderhoud en heeft snel renovatie nodig. De herontwikkeling richt zich op doorontwikkeling van de huidige functies. De gemeente Breda, het Bredaas Museum en het Archeologisch Depot.

:

:

: :

>

: : :

: : : : : : : :

È

: : : : : : : : :

:

: : :

: Wilhelminapark

È

È

F!

È

:

:

k

43

Intakes en Verkenningen: Forten en kazernes

Fort Sabina in Moerdijk Omschrijving

Fort Sabina Henrica is een voormalig fort bij Willemstad met een kazerne, remises, kruitmagazijnen en geschutsemplacementen.

Bouwjaar

Fort Sabina is in 810-1811 in de noordwesthoek van de Sabina-Henricapolder aangelegd. Oorspronkelijk heette het ‘De Ruyter’. Tussen 1879 en 1883 werd het fort in zijn huidige vorm veranderd.

Grootte

13 hectare

Architect

onbekend

Monument

Fort Sabina is een rijksmonument.

Cultuurhistorie/

Het fort deed dienst als verdediging tegen vijandelijke vlooteenheden op het Volkerak

Betekenis

en het bestrijken van een versperring met schoktorpedo’s. Het maakte deel uit van de Stelling van het Volkerak en het Hollandsch Diep. Het complex was omringd door een aarden wal in de vorm van een onregelmatige vijfhoek. Hierbinnen bevond zich een toren (tour modèle no. 2). Daarin kon 21 ton buskruit worden opgeslagen, terwijl het fort werd bezet door 69 manschappen. Om het fort lag een natte gracht. In 1924 werd het fort opgeheven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het als schuilplaats voor de burgerbevolking gebruikt. Bij de watersnoodramp van 1953 liep het fort ernstige schade op. De gracht is sindsdien versmald en de brug vervangen door een dam.


Het fort verkeert in slechte staat van onderhoud. De herontwikkelingsmogelijkheden zijn beperkt door de ligging van het fort in de Ecologische Hoofdstructuur. Beperkte mogelijkheden voor horeca en een functie als informatielocatie zijn mogelijk.

Betrokken partijen

Tot in de jaren ‘50 en ‘60 van de 20e eeuw werd het fort gebruikt als munitieopslagplaats. In 1977 kocht de gemeente Fijnaart en Heijningen het fort en verkocht het in 1981 aan Staatsbosbeheer. Momenteel heeft de gemeente Moerdijk het fort in erfpacht. Het terrein sluit aan bij het natuurgebied Sint Antoniegorzen.

44

II

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Sint : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :’ : : : : : : : : ’ : : : : : : : ’ : : :

Antoniegorzen II

II

II

È

I I

È

È

II

II

II

È ’

’

’

II

II

II

II II

k

45

Intakes en Verkenningen: Forten en kazernes

Isabella Kazerne in Vught Omschrijving Bouwjaar

Het gaat om een kazerne op het voormalige fort Isabella. Het fort is begin 17e eeuw gebouwd, de kazerne begin 20ste eeuw.

Grootte

9 hectare

Architect

Onbekend


Het hoofdgebouw, de poort, het poortgebouw en de kiosk zijn rijksmonumenten. Fort Isabella is te zien als een belangrijk fort in de linie rondom s’-Hertogenbosch. Het fort heeft tijdens het beleg van Den Bosch in 1629 een rol gespeeld en werd ingenomen door Frederik Hendrik. Restanten van het fort zijn nog altijd te zien, zoals de vijfhoekige schans met grachten. Op het terrein staat een kazerne. Rond 1915 werd begonnen met het afgraven van de wallen en werd de binnengracht deels gedempt. Hierna werd begonnen met het oprichten van kazernegebouwen en werd de naam veranderd in Isabella kazerne. In de periode 1914-1940 waren er infanterieregimenten en het regiment wielrijders gelegerd. In de Tweede Wereldoorlog van 1940-1944 bezetten Duitse troepen de kazerne. Na de bevrijding in 1944 werd de kazerne door de Schotse Highland Divisie gebruikt. In 1961 werd er een ontspanningsgebouw voor de kaderschool Infanterie gevestigd. Tot 1993 deed het dienst als kazerne, waarna het zijn militaire functie verloor. In 1993 werd de kazerne in gebruik genomen door het COA (Centrale Opvang Asielzoekers) en staat sindsdien bekend als Asielzoekerscentrum Vught. Momenteel is de belangrijkste functie die van vertrekcentrum voor uitgeprocedeerde asielzoekers.


De Isabella Kazerne komt eind 2012 leeg te staan. De gemeente Vught heeft het recht van eerste koop en is gestart met de planvorming voor herontwikkeling.

Betrokken partijen

46

De gemeente Vught.

II

II

II II

II II

! (

II II

II

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :’ : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :2 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È: : : : : : : : : 2 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :$ :$ : : : : : : : : : : I:I : : : : : :$ : : : : : : : : : : : : : : : : : :$ :$ : : : : : : : : : : : : 2 : : : : : : : : : : : :$ : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :! : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : II

II

II

È

È

>

! (

! (

F

k

47

48



49

Hoofdstuk Verkenningen 1 Inleiding Kastelen en landgoederen

Kasteel Gemert in Gemert Omschrijving

Kasteel Gemert was vroeger een Commanderij van de Duitse Orde. Nu is het een missiehuis van de Paters van de Heilige Geest.


1391. In de loop van de tijd is er veel aan- en bijgebouwd. 8 hectare Het hoofdgebouw van het kasteel dateert uit 1740 en is gebouwd in Lodewijk XIV-stijl. Kasteel Gemert is een rijksmonument. Eén van de oudste delen van het complex is het zuidwestelijke paviljoen. Dit gedeelte dateert uit de zestiende eeuw. Alle andere gebouwen zijn in latere tijden gebouwd, vaak op fundamenten van voorgangers. Kasteel Gemert werd bewoond door de ridders van de Duitse Orde en is gebouwd in opdracht van de Commandeur Hendrik Reinaart van Husen. Het lag aan de Rips ten zuiden van de dorpskapel in Gemert. De kapel lag ten oosten van de huidige Sint-Janskerk uit 1437, aan de overzijde van de straat. Het kasteel is omringd door een fraai park. Buiten dit park bevinden zich uitgestrekte landerijen met hoeven waarvan de kleuren van de luiken nog steeds die van de Duitse Orde zijn. Het kasteel bestaat uit een hoofdgebouw, een eerste poortgebouw met links een hoekpaviljoen en aan de andere zijde moderne aanbouwen. En er is een tweede poortgebouw.


50

Het gebouw staat leeg en is met provinciale subsidie gedeeltelijk gerestaureerd. Onbekend De congregatie.

> : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È

È

)

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : Schoorswinkel : : : := = =

)

È

$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $

È

: : : : : : : : : := = : : : : : : = = = = : : : : :

:

= : = =

: )))

k

51

Hoofdstuk Verkenningen 1 Inleiding Kastelen en landgoederen

Landgoed Haarendael in Haaren Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

Landgoed Haarendael is het voormalige bisschoppelijke Grootseminarie Haarendael. 1839 25 hectare Het complex bevat een kapel uit 1939, ontworpen door Marinus Jan Granpré Molière. Landgoed Haarendael is een rijksmonument In Haarendael werd onder andere Peerke Donders tot priester opgeleid. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het landgoed een interneringskamp annex gevangenis. Burgemeesters en andere vooraanstaande burgers werden er gegijzeld, en er werden geheimagenten gevangen gehouden in het kader van het Englandspiel, onder wie marconist Huub Lauwers.


52

Het complex staat leeg. Het is nog niet duidelijk hoe de herbestemming er uit komt te zien. De gemeente Haaren en eigenaar Cello.

: : : : : : : : : : : : : YYY:YY: Y:YYYYYYY

: : : : : : : :

È

È

: : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : : YYYYYYYYY : : : : YYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYÈYYYYYYYYYYYY : : : Raam : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY:Y : : : : : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY:Y: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : : : : : : YYYYYYY! Y Y Y Y Y 2 : : : : : : : : : : : : Y Y Y Y Y Y YY Y Y Y YYYYYYY( YYYY: : : : : : : : : : : : : : Y Y Y Y Y Y YYY! YYY 2YYYYYYYYYYYYYY: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Y ( YYYYYYYYYYYYYYY Y : : : : : : : : : : : : : : YYY YYYYYYYYYYYYYYYYYY:YY : : : : : : : : : : : : : : YY YYYYYYYYYYYYYYYYYYYY: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : : : : : YYYYY YYYYYYY Y Y Y Y Y Y : : : : : : : : : : : : : YYYYY : : : : : : : : : : : : YYYYYYY : : : : : : : : : : : : : YYYYYYY : : : : : : : : : : : : YYYY YYYYYYY : : : : : : : : : : : : : YYYYYYYY : : : : : : : : : : : : YYYYYYY YYYY : : : : : : : : : : : : : YYYYYYYY : : : : : : : : : : : : YYY:YY:Y:YY:Y:YY:Y:YY:Y: : : : : : : : : : : : : : : : : YYY:YYY:YYY:YYY:YYY: : : : : : : : : : : YYYYY:YYY:YYY:YYY:Y : : : : : : : : : YYYYYYYY YYYYYYYYYY:YYYYY: YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYYY Y Y YYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYY È

II

I

II

k

53

Verkenningen Kastelen en landgoederen

Huize Assisie in Biezenmortel Omschrijving

Huize Assisie is opgericht voor verpleging en opvoeding van jongens met een verstandelijke handicap.

Bouwjaar

1904

Grootte

66 hectare

Architect

J. Heijkants


Huize Assisie is een rijksmonument. Het terrein biedt plaats aan een katholieke zwakzinnigeninrichting met een hoofdof kloostergebouw, kapel, paviljoens, boerderij, kantine, werkplaats, watertoren en dokterswoning.

Urgentie

Een deel van het rijksmonument heeft geen functie. Een deel van de bebouwing, zeker die uit de jaren zestig, is aan vervanging toe.

Herontwikkeling

Sinds 1996 is Assisie met de stichting Accént uit Waalwijk tot de stichting Prisma gefuseerd. Er worden plannen ontwikkeld om het terrein weer levendig en bedrijvig te maken. Dit gebeurt onder de naam Landpark Assisië. De eigenaar streeft in principe niet naar een herontwikkeling, eerder is er sprake van een verbeterde invulling van het terrein. Veel toegevoegde bebouwing uit de jaren ‘50 en ‘60 is niet langer passend. De eigenaar wil dat gedeelte slopen en er nieuwe woningbouw ontwikkelen. De nieuwe bebouwing is niet alleen bedoeld voor het onderbrengen van patiënten. Er komt ook plaats voor de opvang in gezinsverband of het wonen op het terrein door mensen die geen beroep doen op de zorg vanuit het instituut. Met de opbrengsten uit de nieuwe bebouwing wil de eigenaar een beter financiële basis onder de exploitatie van het complex leggen en middelen vrijmaken voor het beheer en onderhoud van het aanwezige cultureel erfgoed. Voor een deel van het erfgoed moeten ook nieuwe functies worden gevonden. Landgoed Assisië ligt in een landschapspark. De kwaliteit van het landschap is de afgelopen decennia verminderd. De eigenaar wil investeren in het verbeteren van de landschapskwaliteit op het terrein.

Betrokken partijen

54

De gemeente Haaren en de eigenaar Stichting Accent.

YYYY YYYY YYYY YYYY YYYY YYYY YYYY

’t Winkel

II

YYYYYYY YYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYYYY$ $ YYYYYYYYY : YYY: YYYY: YYYYY: YYYY: YYYYY: YYYY:$ $ : :Y Y: Y :Y Y: Y :Y Y: Y : : YY: YYY: YYY: YYY: YYY: YYY:$ $ : : Y :Y Y: Y :Y Y: Y :Y : : Y : Y Y: Y : Y Y: Y : Y Y: : : Y :Y Y: Y :Y Y: Y :Y :

: : : :

: : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : YYYYYY : : : : : : : : : : : : : : : YYYY : : : : : : : : : : YY: YY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :YYYY : : : : : : : : : : : Y: Y : : : : : : :YYYY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È YYYYY Brabandshoek : : : : : : : : : : : : YYYYY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : YYYYY : : : : : : : : : : : : : Y Y: Y : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : II: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È

:

È

È

Y YY YY YY YY YY Y Y Y Y Y Y YY Y YYYYYYYYYY:YYY:YYYYYYY YYYYY:YYY:YYYYYYYYYYYY YYYYYYY:YYY:YYYYYYYYYY Y YY YY YY YY YY Y Y Y Y Y Y YY Y Y YY YY YY YY YY Y Y Y Y Y Y YY Y Y YY YY YY YY YY Y Y Y Y Y Y YY Y Y YY YY YY YY YY Y Y Y Y Y Y YY Y

k

55


Kasteel d’ Oultremont in Nieuwkuijk Omschrijving

Het Kasteel d’Oultremont ligt op Nieuwkuijks grondgebied, tussen Drunen en Nieuwkuijk. Het omringende gebied wordt ‘De poort van Heusden’ genoemd, vanwege de nieuw aan te leggen aansluiting van het gebied op de A59.

Bouwjaar

In 1795 brandde het kasteel af en werd in de 19e eeuw weer opgebouwd. De grootste wijziging kwam in 1875 toen het kasteel zijn huidige verschijningsvorm kreeg.

Grootte Architect Monument

4 hectare Hendrik Jacobus van Tulder (verbouwing 1875) De ‘Poort van Heusden’, de naam van het gebied waarin het kasteel ligt, is 40 hectare groot.


Het poortgebouw is aangewezen als rijksmonument en de lanen in het park zijn behoudenswaardig. De zuidelijke vleugel van het kasteel is het best bewaard gebleven (15e eeuw). Ook de poort zou nog van het vroegere kasteel zijn. Deze wordt ook wel de ‘gewezen poort’ genoemd. Het oorspronkelijke kasteel dateert van rond 1230 en heette Kasteel Steenenburgh. In 1707 kreeg het kasteel zijn Franse naam Kasteel d’Oultremont. Dat had te maken met het huwelijk van Maria Isabella van Schagen van Beieren met Jean Francois Paul Emile d’Oultremont. In 1989 werd het kasteel onderdeel van recreatiepark Het Land van Ooit. Het kasteel was één van de blikvangers van het park. De oorspronkelijke gevel van bakstenen werd geëgaliseerd en roze geverfd. Hierdoor is het kasteel bekend geworden als ‘het roze kasteel’. Het neo-romaans kasteel bestaat uit twee bouwlagen en heeft een L-vormig grondplan. Het is voorzien van een poort met hang - en hoektorentjes en leeuwenkoppen onder de gotische spitsboogramen. De slotgracht is net als de brug afgezet met een hekwerk dat hardblauw is geschilderd. In het landschapspark staan oude lanen met beuken en linden. Eén linde heeft een omtrek van 350 cm.

Urgentie

Het kasteel staat leeg. De gemeente werkt aan gebiedsontwikkeling voor het hele gebied.

Herontwikkeling

Er zijn verschillende gedachten om het het landgoed te herontwikkelen. Deze variëren van een tijdelijke functie tot een toekomstbestendige inrichting. Ook het verhaal en de beleving van het landgoed spelen een rol.

Betrokken partijen

56

De gemeente Heusden.

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 2 : 59 : : : : : : : : : : : : : : : : A : : : : : : : : : : : : : : : : : :2 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Y: Y Y : : : : : : :YYY:YYY : : : : : : Y: Y Y : : : : : : : : Y :Y Y : : YY: YYYY : : : : : : : :YYY:YYY : : : : : : Y: Y Y : : : : : : : : : : : :YYY:YYY : : : : : : : : : : : : : : : Y: Y Y : : : : : : : : : : : : :YYY:YYY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Y Y Y : : : : : : : :Y Y : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Y : : : : : : :Y Y : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : ! : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = YYY : : : : : YY : : : : : : = = YYY : : : YYYYYYY : ::= : :: : YYYYYYY : : : YYYYYYY YYYYYYY : ::= : :: : : : : : : : : : :Y:YY:YY: Y:YYY:YYYYYY YYYYYYY YYYYYYY : : : Y Y Y Y ) : : : : : : : : :YYY: YY:YYY: YYYY: YYYYY: YYYYYY : : : : : : ) ) Y Y:)Y YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : : : : : : YYYYYYYY : : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY : : : II Y Y Y Y Y Y Y Y : : : :

T

! (

! (

II

>

È

F

È

)

k

57

)

)


Het Witte Kasteel in Loon op Zand Omschrijving

Het Kasteel van Loon op Zand, ook wel het Witte Kasteel genoemd, is een omgracht landhuis in Loon op Zand.

Bouwjaar

Het gebouw is in 1777 gebouwd op de resten van een veel ouder kasteel van de Heren van Loon op Zand.

Grootte

2 hectare

Architect

Onbekend

Monument Cultuurhistorie/ Betekenis Urgentie Herontwikkeling

Het Witte Kasteel is een rijksmonument. Ook het omliggende park is als rijksmonument aangewezen, evenals het tuinhuisje, het zaadhuisje, de tuinmuur, het hek, de brug en de overige huizen op het terrein. Het complex wordt tijdelijk bewoond en is slecht onderhouden. Er zijn ideeën om het kasteel een toeristisch-recreatieve functie te geven als de poort naar Kaatsheuvel. Daarmee is het een alternatief naast de Efteling.

Betrokken partijen

58

De gemeente Loon op Zand en een particulier eigenaar.

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :È : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :!: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : È

F

k

59


Kasteel Oijen in Oijen Omschrijving

Het Kasteel Oijen lag ten oosten van het Noordbrabantse dorp Oijen. Wat nu nog resteert, zijn enkele bijgebouwen.

Bouwjaar

Het oorspronkelijke kasteel werd in 1361 in opdracht van Maria van Brabant gebouwd, dochter van Hertog Jan III van Brabant. Dit kasteel had een grote toren, een voorburcht en een brede gracht. In 1511 werd de burcht in opdracht van Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk door 200 man in 10 dagen afgebroken. In 1594 bouwde Johan van Gendt een nieuw kasteel op de fundamenten van de voorburcht. Dit kasteel is herhaaldelijk verbouwd en uitgebreid. In de 1e kwart van de 19e eeuw werden aan de zuidzijde 2 nevengebouwen (koetshuis en paardenstal) opgericht. Na verkoop en weinig bewoning werd het kasteel in 1837 gesloopt door de Eindhovense fabrikant Josephus Smits (later Smits van Oyen genaamd) die de heerlijkheid in 1836 in eigendom had verkregen. Koetshuis en paardenstal bleven staan en hij behield de jachtrechten en verpachtte de nog bestaande gronden. Het koetshuis en de paardenstal werden in gebruik genomen als boerderij. In 1930 is een deel van de slotgracht gedempt en de houten toegangsbrug afgebroken. De gebouwen zijn in 1985 gerestaureerd. De Vereniging Natuurmonumenten gebruikt en beheert de gebouwen nu.

Grootte

2 hectare

Architect

Onbekend

Monument

Rijksmonument

Cultuurhistorie/

Het kasteel zoals dat dateert uit 1361 was bedoeld als voorpost aan de Maas ter be-

Betekenis

scherming tegen invallen van de Geldersen. In de strijd tussen Brabant en Gelre heeft het kasteel Oijen dan ook een belangrijke rol gespeeld. Toen Maria in 1399 kinderloos stierf, vervielen de heerlijkheid Oijen en het kasteel alsnog aan de Hertog van Gelre. De fundamenten van het oudste kasteel (1361-1511) liggen ten westen van het huidige gebouw in het water. Van het daaropvolgende kasteel zijn nog twee zestiende eeuwse hoektorens aanwezig. Het zijn de torens van de voorgebouwen. Ten zuiden van de overblijfselen rijzen de oostelijke en zuidelijke muur uit de 14e eeuw op.


Geen directe urgentie. Er wordt gedacht aan een passende functie binnen het natuurgebied waarin het kasteel ligt. Verder is er de wens om de geschiedenis van de plek meer in beeld te brengen.

Betrokken partijen

60

Natuurmonumenten

61

62

Projecten

63

Projecten Fabrieken

Dongecentrale in Geertruidenberg Omschrijving Bouwjaar Grootte Architect Monument Cultuurhistorie/ Betekenis

De Dongecentrale was de eerste provinciale elektriciteitscentrale van de PNEM. 1919 Onbekend prof. ir. G.J. van Swaaij De Centrale en het filtergebouw zijn rijksmonument. De Dongecentrale heeft een grote rol gespeeld in het toegankelijk maken van elektriciteit voor de provincie Noord-Brabant. Het complex van de Dongecentrale bestaat uit de voormalige Dongecentrale, het filtergebouw, een kantoorcomplex, zeven bedrijfswoningen en garageboxen. Het is tegen een symbolisch bedrag verworven.

Urgentie Herontwikkeling Betrokken partijen Stand van zaken 2012

De Dongecentrale staat leeg. Er is een plan in voorbereiding. BOEi en de provincie Noord-Brabant. Op 23 mei 2012 hebben Provinciale Staten ingestemd met het investeringsvoorstel tot aankoop en herontwikkeling van de Dongecentrale, samen met BOEi. De provincie is voor 50 procent eigenaar en participeert voor 50 procent risicodragend in de herontwikkeling. Na vijf jaar (maximaal met twee jaar te verlengen) gaat het complex in de verkoop. De meest biedende partij wordt nieuwe eigenaar. BOEi is verplicht om een bod uit te brengen. BOEi werkt aan een projectplan voor nieuwe en tijdelijke functies in het complex en betrekt daar de gemeente Geertruidenberg bij.

64

: : : : : : : : : : : :

>

I

I

:

È È

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :II : : : : : : : : : : : : : II : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :È : : : :

: : : : : : : :

È

: : :

È

È

È

: : : : : : : :

È

II II II

! !

! !

! !

! !

! !

!

! !

! !

!

! !

! !

! !

k

65

Projecten Fabrieken

CHV in Veghel Omschrijving Bouwjaar

De CHV is een fabriekscomplex voor de productie van mengvoeders en kunstmest. 1915 e.v. Vanaf 1915 tot 1970 is het complex regelmatig uitgebreid en verbouwd. Hierdoor is een uniek ensemble aan gebouwen ontstaan met een grote verscheidenheid aan bouwstijlen.

Grootte

9,8 hectare

Architect

Onbekend

Monument

Op het complex is de Wiebenga graansilo aangewezen als rijksmonument. Dit gebouw ligt tussen andere bedrijfsgebouwen en silo’s.


De graansilo’s van de coöperatie NCB verrezen in 1915 in Veghel. Dat had te maken met een aantal al aanwezige verbindingen zoals de Zuid-Willemsvaart, het Duits Lijntje en de tramlijn van ‘s-Hertogenbosch naar Helmond. De ontwikkeling van het terrein en de bouwtechnische ontwikkeling van beton- en staalbouw zijn cultuurhistorisch en architectonisch van belang. De geschiedenis van de Coöperatieve Handels Vereniging (CHV) is nauw verbonden met die van de Brabantse boerenstand die zich in de Boerenbond verenigde. De CHV is ontstaan als inkooporganisatie voor mengvoeders en kunstmest vanuit de Noordbrabantse Christelijke Boerenbond (NCB). Met de oprichting van de CHV ontstond er een mogelijkheid om de vicieuze cirkel van boerenarmoede in Oost-Brabant te doorbreken. De oplossing kwam met de introductie van kunstmest en het maken van veevoer. Dit gebeurde in een coöperatieve samenwerking. De CHV kocht de granen van de aangesloten boeren in. Het hoofdkantoor van de snel groeiende CHV bevond zich aanvankelijk in Woensel, maar verhuisde al na enkele jaren naar een mengvoederfabriek in Veghel. De CHV, die voor een beperkte kring was opgezet, groeide in korte tijd uit tot een centrale instelling met 87 aangesloten boerenbonden. Uiteindelijk zou Veghel hierdoor uitgroeien tot centrum van de voedingsindustrie. Later veranderde de naam van de vereniging in Cehave. In 2003 fuseerde Cehave met de Limburgse zusterorganisatie Landbouwbelang (LBB) tot Cehave Landbouwbelang. In 2011 is CHV Landbouwbelang gefuseerd met Agrifirm.


De CHV staat leeg en wordt gedeeltelijk al verbouwd. Met functies als kunst, cultuur, bedrijvigheid (o.a. gerelateerd aan cultuur en food), horeca, leisure en onderwijs, denken gemeente en eigenaar een passende invulling aan het complex te geven. Op het terrein zit nu al museum Siemei en om de 2 jaar vindt er het Slokdarmfestival plaats.

Betrokken partijen

66

Gemeente Veghel en Bouwbedrijf Van der Ven.

II

:

II

II

II

:

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Veghel :

: : : : : :

:

T

: :

: : N279 : : : :

! (2

:

:

: : : : : : : : : :

: : : : :

>

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : N: 265 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

T

k

67

Projecten Fabrieken

KVL Koninklijke Verenigde Leder in Oisterwijk Omschrijving Bouwjaar

De KVL is een fabriekscomplex, de voormalig grootste leerlooierij van Nederland. 1916. Het terrein is regelmatig met verschillende soorten bebouwing uitgebreid zoals een machinegebouw, een ketelhuis, een productiehal en kantoorgebouwen.

Grootte Architect

Het terrein is 7 hectare, waarvan 1,4 hectare cultureel erfgoed is. In het zuidoostelijke deel van het terrein bevindt zich het oudste gebouw van de fabriek van architect Henri Biggelaar.

Monument

Het terrein van de KVL bevat een aantal cultuurhistorische objecten. Sommige zijn rijksmonument.


Voor Oisterwijk was de leerlooierij van groot belang. De KVL was toeleverancier voor onder meer de schoenindustrie. De aanwezigheid van stromend helder water en eek (eikenschors) was essentieel voor de bedrijfstak. Oorspronkelijk werd het leerlooien door kleine familiebedrijfjes gedaan. Vanuit Duitsland kwam er een modernere aanpak voor chemisch looien in grote fabrieken. De KVL geeft een goede indruk van de ontwikkeling van een kleine, compacte leerlooierij naar een grote en moderne leerfabriek.


De KVL staat geruime tijd leeg en is slecht onderhouden. De gemeente Oisterwijk wil woningen op het terrein bouwen, buiten het gebied van de cultuurhistorische bebouwing. Als invulling voor de cultuurhistorische gebouwen zoekt de gemeente naar een hoogwaardige invulling. Gepolste onderwijsinstellingen blijken de voorkeur te geven aan locaties in grotere steden. Alternatieven kunnen zijn: detailhandel (supermarkt, bouwmarkt), bedrijfsverzamelgebouwen of een woonzorgcomplex.

Betrokken partijen

68

De provincie Noord-Brabant (mede-eigenaar) en de gemeente Oisterwijk.

È

YYYYY: Y:YY: : : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYY: YYY: : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY: YYY: YYYYYYYYYYYYY: YYYYY: Y:YYY : YYYYYYYYYYYYYYYYYYYY:YYY:YYYYYYYYYYYYYYY:Y : : : YYYYYYYYYY : : È

È

: : : : : : : : : : : : : : : :

Kerkhoven : : : : :

: : : : : : : :

:

: : : :

:

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: :

: : : : : :

=

: : : : : : : : : : : : : : :

F

>

: : : : : :

: : : : : : : : : : : : !: : : : : : : : :

II

:

: : : :

k

69

Projecten Kloosters

Mariadal in Roosendaal Omschrijving

Het klooster Mariadal in Roosendaal is een Franciscanessenklooster. Voorloper was het moederhuis Sint Marie. Het huidige klooster Mariadal ligt tussen het station en het stadscentrum.

Bouwjaar Grootte Architect Monument

1934 4 hectare J.Th.J. Cuypers en F.B. Sturm. Motieven van Delftse school en expressionisme. Er zijn diverse rijksmonumenten: het klooster met de kapel, de muur van het kloostercomplex, de kapel in de tuin, de tuin zelf en de Lourdesgrot.

Cultuurhistorie/

Mariadal behoort tot de orde van de Franciscanessen, een actieve orde die zich richtte

Betekenis

op onderwijs en zorg. Vanuit het eerste moederhuis in Dongen werd in het begin van de 19e eeuw ook een congregatie in West-Brabant opgericht, in Roosendaal. Dit was de voorloper van Mariadal. De zusters leidden de postulanten (iemand die streeft naar een religieus leven) en novicen op in het religieuze leven. In de jaren dertig van de vorige eeuw traden deze en masse in. Zij werden voorbereid om in Brabant en ver daarbuiten (Suriname, Nederlandse Antillen) te onderwijzen. Vanuit Mariadal waren 1200 zusters op die manier werkzaam voor onderwijs en zorg. De zusters hebben in die zin veel betekend voor het onderwijs in Brabant.

Urgentie

Het klooster staat sinds december 2011 leeg omdat de laatst overgebleven bewoners naar een verzorgingstehuis zijn verhuisd. Leegstand zorgt snel voor verloedering en verval, terwijl het complex nu nog goed onderhouden en gaaf is. Preventief handelen verdient daarom de voorkeur.

Herontwikkeling

Er wordt gezocht naar een functie die aansluit bij de voormalige functie van het complex. Het streven is dat de gebruiksfuncties een bijdrage leveren aan de doelen van de topregio Brabant op het gebied van kennis en innovatie. De indeling van de tuin wordt gerespecteerd en de toe te voegen woningbouw in de tuin dient zich te voegen in de besloten sfeer van het complex. De provincie staat voor een open ontwikkelingsaanpak, zowel qua methodiek als eindresultaat.

Betrokken partijen

De gemeente Roosendaal en de provincie Noord-Brabant.

Stand van zaken

Op 23 mei hebben Provinciale Staten ingestemd met het investeringsvoorstel tot

2012

aankoop en herontwikkeling van het kloostercomplex Mariadal. De provincie is daarmee eigenaar/ontwikkelaar in het voorbereidingstraject. Met de gemeente Roosendaal wordt een samenwerkingsovereenkomst gesloten voor het vervolgtraject. Er heeft zich een aantal ontwikkelende partijen gemeld. Gemeente Roosendaal wordt betrokken bij het projectplan.

70

: : : : : :

: :

>

:

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

È

: : : : : : : :

È

È

: : : : : : : : : : : :

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

È

Burgerhout

k

71

Hoofdstuk Projecten 1 Inleiding Kloosters

Moederhuis in Dongen Omschrijving

Het complex is het moederhuis van de congregatie van de Franciscanessen en bestaat uit een hoofdgebouw en een kapel. De zusters Franciscanessen is één van de oudste congregaties van Nederland.

Bouwjaar

Het oudste deel van het kloostercomplex dateert uit 1801 op de plek waar het herenhuis het Bollekens Slotje (ca 1700) in Dongen lag.

Grootte Architect

Onbekend Verschillende architecten zijn bij het moederhuis betrokken geweest, onder wie P. Stoffers, C.P. van Genk, J. Oomen en later A. Oomen en C.P. Schellenkens.

Monument

Het moederhuis van de Franciscanessen kende een voordurende ontwikkeling en is aangewezen als rijksmonument.


Het huidige kloostercomplex is een restant van een complex dat oorspronkelijk uit een moederhuis, een pensionaat en dagscholen bestond. Het moederhuis in Dongen is een bakermat voor onderwijs en opvoeding geweest. Hier werden meisjes (pensionaires) intern opgeleid om les te kunnen geven in het lager en middelbaar onderwijs, maar ook aan kweekschool. Meer dan tweehonderd jaar hebben de zusters onderwijs gegeven. Vanuit Dongen werden er twintig in Noord-Brabant, Zeeland, Zuid- en Noord-Holland nieuwe zelfstandige congregaties of filiaalhuizen met scholen opgericht. Buiten Nederland gebeurde dit ook op Curaçao en in Indonesië. Sinds de jaren tachtig is het moederhuis een woonplek voor bejaarde zusters.

Urgentie

Steeds grotere delen van het complex zijn niet meer in functie als klooster maar als zorgcomplex.

Herontwikkeling

Er ligt een ambitieuze opgave: een transitie van klooster naar woonzorgcomplex. De huidige bewoners kunnen in het gebouw blijven wonen en nieuwe bewoners (niet-kloosterlingen) kunnen in het geleidelijk groter wordende, getransformeerde woonzorgcomplex wonen. Er is een stichting die de zorg gaat verlenen: Stichting Mariaoord. Het gaat om kleinschalige zorg in de ‘thuissituatie’ van een klooster. Het is de bedoeling om het concept van slimme zorg in de nieuwbouw toe te passen.

Betrokken partijen

De gemeente Dongen, de congregatie van het Moederhuis der Franciscanessen in Dongen en Stichting Mariaoord.

72

Y Y Y Y Y Y Y Y Y: : YYYYYYYYYY YYYYYYY:Y : : YYYYYYYYYYYYYYY YYYYYYY:Y: : : : YYYYYYYYYYYYYYYY YYYYYY

:

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

: :

: : : : : : : : : : :

:

:

>

: : : : : : : : : : : : :

k

73

Projecten Forten en kazernes

Mob-complex in Wanroij Omschrijving

Een mob-complex (mobilisatie complex) is een groep mobilisatieloodsen uit de jaren ’60. Ze zijn door het ministerie van Defensie tijdens de hoogtijdagen van de Koude Oorlog ontwikkeld.

Bouwjaar Grootte Monument

Jaren ‘60 Onbekend Niet aangewezen als monument.

Cultuurhistorie/

In Nederland zijn ongeveer 100 mobilisatie-complexen aangelegd. Daarvan liggen er

Betekenis

opvallend veel in Noord-Brabant. Dat komt omdat veel gemeenten in die tijd oog hadden voor de financiële compensaties en omdat er veel woeste gronden (heide/bossen) in het buitengebied waren. Veel mob-complexen in Noord-Brabant zijn of worden nu gesloopt voor natuurontwikkeling. Mobilisatie-complexen vertegenwoordigen een bepaalde fase in de Nederlandse defensiegeschiedenis. Het was de tijd waarin Nederland als NAVO-lid vanuit geo-politieke overwegingen militaire objecten en complexen op haar grondgebeid oprichtte. Dit was ter bescherming en verdediging van (Noord)West-Europa. Het mobilteitscomplex Wanroij bestaat uit een wacht/kantoorgebouw, een eenvoudige werkplaats voor kleine reparaties, meerdere loodsen voor wielvoertuigen, munitieopslagplaatsen, verbindingsmagazijnen en Bos-opslagplaatsen (Benzine, Olie, Smeermiddelen). Deze loodsen zijn met elkaar verbonden door een slingerweg.

Urgentie

Omdat veel terreinen al gesaneerd of herontwikkeld zijn, is besloten om ook het mob-complex Wanroij per direct aan te wijzen als te renoveren complex.

Herontwikkeling

De provincie heeft besloten om op één mob-terrein alle gebouwen in tot de oorspronkelijke staat te herstellen en op dit terrein voorlichting te geven over de rol van mob-complexen tijdens de Koude Oorlog. Het mob-complex in Wanroij is als meest geschikte terrein geselecteerd.

Betrokken partijen Stand van zaken

De gemeente St. Anthonis, MTM/DAWN en de provincie Noord-Brabant. De provincie is eigenaar van het complex. De aanbesteding van de renovatie start in september. Naar vewachting gaat het complex in de zomer van 2013 open voor het publiek.

74

YYYYYYYYYYY : Y Y Y Y Y Y: : :YYY:YYY:YYYYY : Y: Y:Y Y Y: : :YYY:YYY:YYYYY : Y: Y Y: Y Y Y :YYY:YYY:YYYYY Y: Y:Y Y Y

Za

pe an

el

Klef: : : : :

: :

: :

: :

= = : : = = : : = : := : : :

= = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : := := := := := := := := := := := := := := := := := := : : : : = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : := := := := := := := := := := := := := := := := := := : : : : = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : := = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : : = = = = = = = = = = = = = = = = = : : : : : : : : II

P

an

t

II

lk ee

an Ba e els YYYYYYYY oek YYYYYYYY B YYYYYYYY YYYYYYYY

È

II

II : : : : : : : :

È

k

75

Bijlage A: In 2011 bij de provincie binnengekomen en in behandeling genomen complexen

Fabrieken Bergeijk

De Ploeg

Verkenning

Bergen op Zoom

Bergse Haven

Niet passend

Breda

De Drie Hoefijzers

Intake

Breda

Backer en Ruebterrein

Niet passend

Budel

Dorplein

Intake

Geertruidenberg

Dongecentrale

Project

Helmond

Kanaalzone Helmond

Intake

Oisterwijk

KVL gebouw

Project

Oss

Bergoss complex

Verkenning

Tilburg

NS-Werkplaats

Verkenning

Veghel

CHV Complex

Project

Vlijmen

Complex zadenhandel Mommersteeg

Niet passend

Waalwijk

Voormalige Van Haarenfabriek

Intake

Aarle-Rixtel

Brabantse Kluis

Intake

Berkel-Enschot

Klooster Koningsoord

Intake

Berne

Abdij van Berne

Intake

Breda

Klooster Nieuwstraat

Verkenning

Dongen

Klooster Moederhuis

Project

Eindhoven

Eikenburg

Niet passend

Gemert

Voormalig Klooster Nazareth

Niet passend

Oosterhout

Abdij Paulus

Teruggetrokken

Oudenbosch

Klooster St. Anna

Verkenning

Oudenbosch

Klooster Saint Louis

Verkenning

Ravenstein

Kloostercomplex Ravenstein

Intake

Roosendaal

Onze Lieve Vrouwe Parochie

Intake

Roosendaal

Klooster Mariadal

Project

Kloosters

76

Forten en Kazernes Bergen op Zoom

Ravelijn

Intake

Geertruidenberg

Lunet aan de Donge

Intake

‘s-Hertogenbosch

Fort Crevecourt

Intake

Sint-Anthonis

MOB-complex Wanroij

Project

Werkendam

Fort Altena Werkendam

Intake

Willemstad

Fort Sabina

Verkenning

Woensdrecht

Koningin Wilhelminakazerne

Intake

Biezenmortel

Landgoed Assisie

Intake

Boxtel

Landgoed Margraff Boxtel

Intake

Eindhoven

Landgoed Eikenburg

Niet passend

Gemert

Kasteel Gemert

Intake

Haaren

Landgoed Haarendael

Intake

Heusden

Kasteel + landgoed d'Outremont

Verkenning

Hoogerheide

Landgoed Mattenburgh

Intake

Loon op Zand

Het Witte Kasteel

Intake

Middelbeers

Landgoed Baest

Intake

Wouw

Landgoed Wouwse Plantage

Intake

Zundert

Landgoed Wallsteijn

Intake


77

Bijlage B: In 2012 bij de provincie binnengekomen en in behandeling genomen complexen

Fabrieken Geldrop-Mierlo

Wollendekenfabriek P. de Wit

Intake

Geldrop-Mierlo

Tricotagefabriek Tweka

Intake

Geldrop-Mierlo

Linnenfabriek Van Agt

Intake

Tilburg

Textielmuseum

Teruggetrokken

Boxtel

Kasteel Stapelen

Intake

Haaren

Groot Seminarie Haarendaal

Intake

Huibergen

Klooster Broeders van Huijbergen

Intake

Oirschot

Klooster Groot Bijstervelt

Intake

Oirschot

Voormalig Sint Jorisgasthuis

Intake

s-Hertogenbosch

Klooster Mariënburg

Verkenning

Sint-Agatha

Klooster Sint-Agatha

Verkenning

Udenhout

Huize Vincentius

Intake

Velp

Kapucijnenklooster

Verkenning

Velp

Klooster Redemptoristinnen

Verkenning

Velp

Vincentiuskerkje (kunstkerkje)

Verkenning

Kloosters

78

Forten en Kazernes Lieshout

Voormalig militair terrein MC Lieshout

Intake

Bergen op Zoom

De Waterschans

Niet passend

Vught

Issabellakazerne

Intake

Grave

Generaal de Bonskazerne

Niet passend

Eindhoven

Marechausse Kazerne

Niet passend

Breda

Chassékazerne

Intake

Sint-Michielsgestel

Kasteel Wamberg

Intake

Oijen

Kasteel Oijen

Intake


79

Colofon Dit is een uitgave van de provincie Noord-Brabant. Vanwege de dynamiek rondom intakes, verkenningen en projecten wordt deze uitgave regelmatig herzien.

Provincie Noord-Brabant www.brabant.nl/herbestemmenerfgoed juli 2013

80

De Titel Erfgoedfabriek Ontwikkelt Intakes, Ondertitel Verkenningen en Projecten Grote erfgoedcomplexen in Brabant. DEEL II: juli 2013

Recommend Documents