De Stadsoase Meditatie in Amsterdam
Academie van Bouwkunst Door: Datum: Opleiding: Docent: Commissie:
Bo Winnubst 7 maart 2013 Architectuur Lada Hrsak Peter van Assche Frans van der Steen
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
De Stadsoase In mijn omgeving heb ik de afgelopen jaren geluiden gehoord van mensen die door verlies van een naaste, een trauma of stress een gevoel van onrust hadden. Buiten het eigen huis was een stille en rustige omgeving in Amsterdam voor hen niet te vinden. Een andere omgeving of vakantie bood tijdelijk soelaas, maar waarschijnlijk komt de onrust van binnenuit. Gedachten, stress en zorgen zijn moeilijk te stoppen, een mens neemt ze van nature overal mee naar toe. Er zijn manieren om te leren deze gedachtestromen te controleren, om makkelijker in het leven te staan. Dit kan bijvoorbeeld door te mediteren. Hierbij gaat men op zoek naar het natuurlijke bewustzijn. Bijna alle prikkels of dingen die mensen leren komen van buitenaf, maar bij meditatie is dat anders. Het is een zoektocht in de geest, naar de geestelijke basis, naar minder gedachten, minder zorgen en minder stress. Meditatie zorgt ervoor dat de ‘ruimte’ tussen gedachten vergroot wordt. Is mediteren het nieuwe fitnessen, bodybuilden voor de geest? De mogelijkheden voor Amsterdammers die willen mediteren zijn beperkt. Ze kunnen op retraite, vaak op een plek buiten de stad die in beginsel omringd is met natuurlijke rust. Tijdens de retraites wordt een intensief programma gevolgd, dat vroeg in de ochtend begint, er wordt gezond gegeten, gemediteerd, onderricht gevolgd en er wordt meestal niet gesproken. Mediteren is dus niet alleen stil zitten, het is geconcentreerd in stilte ‘zijn’ en kost soms veel energie. Ook in Amsterdam is het mogelijk om met meditatie bezig te zijn, maar de locaties waar dat kan, hebben een oud en versleten uiterlijk. Plaatsen waar weinig prikkels zijn en waar ruimte is voor de natuur, uitzicht, lucht, zon en water, zijn nu nog dun gezaaid in de stad. In traditionele religieuze gebouwen zoals kloosters, kerken en tempels is de verbindingen tussen religie, gebouw en beleving sterk aanwezig. Dit staat in een enorm contrast met de bestaande meditatiecentrums in Amsterdam. Er is plaats voor meer symboliek en harmonie tussen doel en vorm. Ondanks de afgenomen interesse in het Christelijke geloof in de huidige samenleving zoekt men nog steeds naar houvast in het leven. Moderne stadsmensen op zoek naar innerlijke rust verdienen daarom een stadsoase. Een plek waar zij als het ware na een lange tocht door de warme woestijn, hun dorst kunnen lessen en even opladen in de schaduw. De stadsoase is een plek voor de ontwikkeling van de geest, die voor de kleurrijke Amsterdammers goed bereikbaar is in het centrum van de stad. Er zal een contrast voelbaar zijn met de alledaagse drukte. De stadsoase ligt op afstand van de stad waardoor deze slechts een silhouet wordt, zijn snelheid verliest en als vredige achtergrond dienst gaat doen. De perfecte locatie hiervoor is de Dijksgracht, bij Hannekes boom en het opslag depot van DIVV Gemeente Amsterdam. Daar bevindt zich een oude vergeten rafelrand van de stad. Het is nooit echt doordacht ontwikkeld, maar meer een plek met mogelijkheden. De sfeer is eigenzinnig, door de nabijheid van woonboten en hun bewoners. Er is een wijds uitzicht met water en bomen op de kade. Vlakbij is het spoor, het rustig voorbij komen van treinen is er hoorbaar. Het water stroomt, de boten glijden voorbij. De plek heeft een bepaalde snelheid en afstand tot de drukke stad. Het is als een brug, een knooppunt, los van en tegelijk verbonden met de stad. De beweging en snelheid van de stad wordt door de afstand abstract en kan gezien worden als een soort natuurlijk organisme. De stad wordt op die manier de natuurlijke omgeving waar de drukke mens naar zoekt. Het programma van eisen is opgebouwd uit drie pijlers: mediteren, leren en inspireren, delen en ontmoeten. De stadsoase wordt een plek waar mensen in groepsverband of individueel kunnen mediteren. De meditatieruimten zijn eenvoudig en praktisch vormgegeven, er is een focuspunt waar de aandacht op gericht kan worden.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Er is ruimte voor bezinning en reflectie. Het is een plek om te leren mediteren, er is een bibliotheek en ruimte voor grote groepen. Een lounge, theehuis of bar om ervaringen te delen en te luisteren naar inspirerende verhalen. De mensen komen er voor hun rust, dus een ingetogen sfeer is belangrijk en vormt een contrast met waar de mensen zich in het dagelijks leven mee omgeven, kantoren, trams, winkels, werk, relaties en conflicten. Contrast is een belangrijk terugkerend thema in het ontwerp. Er is interactie met de omgeving en het uitzicht. De natuur heeft de ruimte in een tuin of binnenplaats, water stroomt langs. Door symboliek wordt de ruimte met de geest verbonden. Bezoekers kunnen net zo lang blijven als ze willen en ze kunnen zich omkleden en opfrissen. In de stadsoase komt heel kleurrijk Amsterdam om na te denken of juist niet na te denken. Daar waar de geest de ruimte krijgt. Locatie kaart
Planning 2013
2014
Januari Februari - afstudeervoorstel opstellen Maart - goedkeuring afstudeervoorstel door commissie 8 Maart – presentatie afstudeer voorstel April - 1e bijeenkomst commissie Mei - 2e bijeenkomst commissie - publiek presentatie en mentoren gesprek September - 3e bijeenkomstcommissie Oktober - plannen tentamen 3 - afstudeer salon Januari maart – tentamen 3 – afstudeer presentatie
Commissie Lada Hrsak, hlarchitecture, architect (toegezegd) Peter Assche, bureau SLA, architect (toegezegd) Frans van der Steen, landschap architect (toegezegd) Bijlage A: Paper o6, Meditatie & Architectuur Bijlage B: Projecten, voorbeelden en inspiratie Bijlage C: Locatie Dijksgracht, kaarten en foto’s
Bo Winnubst
Bijlage A Paper o6, Meditatie & Architectuur
Afstudeerplan
07 maart 2013
Bo Winnubst
Afstudeerplan
Gym for the Mind Meditatie & Architectuur
Academie van Bouwkunst Door: Datum: Opleiding: Docent:
Bo Winnubst 16 december 2013 Architectuur Arjen Oosterman
07 maart 2013
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
1. Inleiding In mijn omgeving heb ik de afgelopen jaren meerder geluiden gehoord van mensen die door verschillende oorzaken behoefte hadden aan stilte, rust en bezinning. Een vriendin kreeg een burnout, de stad werd te druk voor haar en ze verhuisde noodgedwongen terug naar haar geboortedorp. Mijn vriendin verloor kort geleden haar vader en zocht naar een plek zonder afleiding en verplichtingen, in de stad vond ze die niet. Ik zelf stootte mijn hoofd met een hersenschudding tot gevolg, zes weken op bed zonder enige zintuigelijk prikkelingen was de weg naar herstel. Buiten het eigen huis was een stille en rustige omgeving in Amsterdam voor ons niet te vinden, we zochten er wel naar, rustige plekken, buiten de stad of in verre buitenlandse bestemmingen zoals de Provence of Noorwegen, ik ging vier maanden naar India. De omgeving biedt tijdelijk hulp, maar misschien komt de onrust van binnenuit. Gedachten zijn niet te stoppen, een mens neemt ze overal mee naar toe. Een vriend van mij werd Boeddhist, hij vond in het Boeddhisme de levenswijze die hij zocht. Af en toe gaat hij op retraite, dan trekt hij zich een paar dagen terug in Ierland om zijn gedachten te ordenen en te leren mediteren. Wellicht is mediteren het antwoord op de onrust van de moderne stadsmens met kopzorgen. Er hangt misschien nog altijd een sfeer van ‘zweverigheid’ en ‘geitenwollen sokken’ om meditatie heen. Met yoga was dat vroeger ook zo, en nu schieten yogascholen als paddenstoelen uit de grond verspreid door de hele stad. Iedereen doet het, yoga is hip geworden. Is het naast de opkomst van de fysieke yoga nu tijd voor de moderne meditatie stadsoase: een plek waar mensen samenkomen om na te denken, of juist niet na te denken. Een plek waar ruimte is voor bezinning, om te zitten of te staren. Een plek om tot rust te komen en te leren gedachten te ordenen. Wat is mediteren eigenlijk, zijn er gebouwen in Amsterdam waar je kunt mediteren en komen hier ook jonge mensen? Is mediteren het nieuwe fitnessen, bodybuilden voor de geest?
2. Wat is meditatie eigenlijk? Meditatie is een vorm van spirituele oefening. In veel geloofsstromingen wordt meditatie in een of andere vorm beoefend, zie bijlage 2. Binnen het Christendom noemen ze het contemplatie, dat staat voor gebed, studie en stilte, dat vroeger vaak in kloosters werd beoefend. Beschouwing vraagt namelijk om afstand nemen en om stilte om na te denken. De Boeddhisten noemen hun spirituele oefening Vipassana, inzichtsmeditatie, dat staat voor het verkrijgen van inzicht in de natuur van het bestaan. Daarnaast is er Samatha, concentratiemeditatie, dat heeft het kalmeren van de geest als het voornaamste doel. De aandacht wordt bij het beoefenen gericht op de ademhaling, elementen uit de natuur of op een object, beeld of geluid. Een Boeddhist heeft als ultieme doel verlichting te bereiken. Hij volgt hiervoor het achtvoudige pad dat Boeddha voor hem heeft uitgelegd. In China, Korea en Japan vinden we het Zen Boeddhisme. Het woord ‘Zen’ is een verbastering van het Chinese woord ch’an, dat concentratie betekent. Meditatie noemt men daar ‘zazen’, dat in het Japans zittend mediteren betekent. De Hindoeïsten oefenen hun geest met yoga. Yoga is de bewegingen in de geest tot rust brengen. Yoga leert de geest, het lichaam en het gevoel te beheersen om daarmee een te worden met god. De moderne Westerse variant is Tenang meditatie. Het zou verwant zijn aan de Boeddhistische Vipassana meditatie maar is verder niet bekend in het Boeddhisme. De Tenang meditatie wordt in Nederland in een aantal tantrascholen onderwezen. Het woord ‘tenang’ is Indonesisch voor rustig of kalm. Het verschil met Vipassana is dat dit een gestructureerde meditatiemethode is en Tenang is een ongestructureerde methode. Daarnaast wordt je geleerd om bewust te worden van de ‘prana’ energiestromen en de transformatieprocessen binnen het lichaam. Een moderne toepassing van meditatie kan als doel hebben om te ontsnappen uit de drukke samenleving, gedachten te organiseren en rustig te worden. Yoga en bedrijfsmeditatie zijn hier populaire voorbeelden van. Over meditatie bestaan veel verschillende en zelfs tegenstrijdige ideeën. Het voornaamste is het ontdekken en leren kennen van je eigen geest. Meditatie is de staat van zijn, de pure ervaring
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
zonder dat het lichaam of de geest tussen beide komt. Deze staat van zijn is natuurlijk, maar we zijn ervan afgedwaald. Volgens het Tibetaanse boek van leven en sterven van Sogyal Rinpoche zorgen alle gedachten voor een ononderbroken cirkel van verlangen en uiteindelijk ontevredenheid. Deze manier van denken is aangeleerd en af te leren door mediteren. Het is niet zo dat er tijdens het mediteren helemaal geen gedachten of emoties zijn, dit is een verkeerd beeld dat mensen over meditatie hebben. Zolang je een geest hebt zullen er gedachten en emoties zijn. Wanneer tijdens meditatie gedachten en emoties opkomen is het de kunst om deze onbevooroordeeld te bekijken, te zien dat ze er zijn, niets met de gedachten te doen en ze weer weg laten glijden. De gedachten worden als het ware zonder oordeel of aandacht vrijgelaten. In de theorie stelt men dat tussen de elke gedachte een ruimte is. In deze pauze openbaart zich de ware natuur van de geest, in het boeddhisme wordt dit Rigpa genoemd. Met meditatie oefent men het vertragen van de gedachtestroom en probeert men om de ruimte ‘Rigpa’ te verlengen. Soghal Rinpoche schrijft over drie meditatiemethodes die volgens hem effectief zijn voor het westen en de moderne samenleving. Dit zijn het ‘volgen‘ van de adem, het concentreren op een voorwerp en het reciteren van een mantra. Wanneer men begint met mediteren wordt vaak gezegd dat de gedachten op hol slaan en wilder zijn geworden. Het Soghal Rinpoche legt uit dat dit een goed teken is. Hij schrijft dat je gedachten niet drukker zijn geworden maar dat jij stiller bent geworden en het valt nu op hoe luidruchtig je gedachten altijd waren.
3. Wat zegt de wetenschap? Meditatie wordt in de hele wereld door mensen van verschillende afkomst beoefend en het zou voor veel problemen verlichting bieden. Maar het westen geloven we tegenwoordig niets meer zonder wetenschappelijk bewijs. Op de website van het PNAS (Proceedings of the National Academy of Science of the United States of America) is recentelijk een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd over de invloeden van meditatie op de hersenen. Er zijn proeven gedaan met beoefenaars die minstens 40.000 uur hebben gemediteerd. Hieruit kwamen interessante resultaten naar voren. Er is bij de mediterende mens een hoog niveau van activiteit in die delen van de hersenen die helpen om positieve emoties te vormen, zoals geluk, enthousiasme, vreugde en zelfbeheersing. Verder hebben zij een verlaagd niveau van activiteit in die delen van de hersenen die samenhangen met negatieve emoties, zoals depressie, egocentrisme en een gebrek aan geluk of voldoening. Ze hebben een rustiger deel van de hersenen waarin angst en woede worden opgewekt. Zij hebben het vermogen om zelfs in extreem verstorende omstandigheden een staat van innerlijke vrede te bereiken. Ook bezitten zij uitzonderlijke empathie en kunnen zij zich goed afstemmen op de emoties van andere personen. Dit onderzoek wijst uit dat meditatie van invloed kan zijn op de hersenfuncties en de manier van denken. Negatieve emoties kunnen worden omgezet naar positieve en destructieve gevoelens kunnen door meditatie volgens het onderzoek worden verminderd. Het zou dus een goede invloed kunnen hebben op jonge mensen met dilemma’s, burnouts, stress, depressies of hersenschuddingen.
4. Mogelijkheden voor meditatie in Amsterdam Om te weten te komen wat de ideeën en ervaringen zijn van medewerkers en/of oprichters van meditatiecentra in Amsterdam, heb ik een klein onderzoek gedaan in twee Amsterdamse meditatiecentra. Ten eerste Centrum De roos, een ‘spiritueel centrum’, in de P.C. Hoofdstraat en ten tweede Rigpa, een ‘Tibetaans Boeddhistisch centrum’, in de Kuijpersstraat, de Pijp. In bijlage 1 zijn de interview vragen bijgevoegd.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
4.1 Spiritueel centrum De Roos De Roos is naar eigen zeggen een van de grootste spirituele centra in Nederland en is gelegen aan de rand van het Vondelpark in de P.C. Hoofdstraat. Het centrum biedt de bezoeker een breed scala aan cursussen zoals yoga, mindfulness, klankschaalmeditatie en massage. De missie van De Roos is ‘Een gastvrij en inspirerend centrum voor bewustwording en spiritualiteit in het alledaagse leven’. Dit wordt gerealiseerd aan de hand van een visie: ‘De Roos is een centrum waar mensen in een gastvrije, inspirerende omgeving kunnen ‘zijn’; een ontmoetingsplek waar rust gevonden kan worden; waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, ervaringen kunnen delen, inzichten kunnen uitwisselen en inspiratie kunnen opdoen; waar mensen in stilte kunnen zijn; waar mensen zich veilig voelen; waar mensen worden ondersteund in hun persoonlijke en spirituele ontwikkeling; waar informatie beschikbaar is over persoonlijke en spirituele groei. Het centrum is gehuisvest in een pand dat in 1873 is gebouwd en oorspronkelijk werd ontworpen als een woonhuis. Na bewoners als de familie Kahn-Berg, van het deftige modehuis Hirsch&Cie op het Leidseplein, een begrafenisondernemer en De School voor Filosofie, betrok De Roos het pand in 2001. Het centrum bestaat uit kamers en zalen die gehuurd kunnen worden om workshops in te geven. Zo zijn er twee grote zalen van 85m2, zes zalen van tussen de 35 en 45m2 waarvan er twee monumentale interieurs hebben met houten lambrisering en sierpleister plafonds. Dan zijn er nog vijf kleinere kamers waarvan er drie als één op één consult kamer worden gebruikt. Daarnaast is er een vrije inloop stilteruimte om in stilte te ‘zijn’ of te mediteren, deze ruimte is gratis toegankelijk. Ondersteunend is er een receptie en restaurant met vegetarische keuken. In het Souterrain zijn ongeveer tien werkplekken die flexibel door de medewerkers gebruikt worden en er zijn diverse bergruimten. Op de eerste verdieping in een monumentale serre is een theehuis en een winkel waar bezoekers spirituele zaken kunnen kopen zoals Boeddhabeelden, meditatiekussens en wierook. Een zeer breed en bont publiek bezoekt het centrum tegenwoordig. Een jaar of twee geleden werd het centrum nog grotendeels gesubsidieerd, maar door overheidsbezuinigingen moest er verandering komen in de bedrijfsvoering. Dit heeft gezorgd voor een professionalisering zoals een nieuwe website en nieuwe workshops. Overbodig personeel is ontslagen en PR- en marketingpersoneel is aangetrokken. Door deze veranderingen is het publiek ook iets verschoven van het ‘geitenwollen sokken’ type naar een bredere selectie uit de samenleving, het centrum is iets ‘hipper’ geworden. Als typische bezoeker wordt een karakter geschetst met een hoge opleiding, autochtoon, boven de dertig en vrouw. De winkel, het restaurant en het theehuis in de monumentale serre bieden een plek voor toevallig passerend publiek of publiek dat gericht voor een lunch komt.
| De Roos: exterieur en interieur |
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
4.2 Rigpa, Tibetaans Boeddhistisch centrum Rigpa Nederland is een centrum voor Tibetaans Boeddhisme en staat onder leiding van de Boeddhistische meester Soghal Rinpoche. Het centrum is gelegen aan de Kuijpersstraat, een rustige woonstraat, in de Pijp. Op de site is het een en ander over het centrum te vinden: ‘Rigpa heeft tot doel de boeddhistische traditie van Tibet weer te geven op een manier die niet alleen volkomen authentiek is, maar ook relevant voor waar moderne mannen en vrouwen in hun leven behoefte aan hebben’. Het centrum biedt een programma aan dat de Boeddhistische leer overbrengt. De cursussen zijn vooral gebaseerd op onderricht met audio- en videofragmenten van Soghal Rinpoche, die hij de afgelopen periode op retraites over de hele wereld heeft gegeven. Een cursus kan een uur of wel een dag duren en wordt begeleid door instructeurs. Daarnaast is er programma zoals een open mediatiemoment, weekendretraites en specials voor kinderen. Door het recent ontwikkelde programma ‘What meditation really is’ is er een kleine verschuiving ontstaan in de bezoekers van het centrum. Dit programma gaat terug naar de basis van wat meditatie echt is. Het is een open cursus losstaand van het Boeddhisme. Hier komen mensen op af die willen leren mediteren en niet zozeer de Boeddhistische leer willen volgen. Rigpa Nederland is rond 1980 door een student van Soghal Rinpoche opgezet, in een eenvoudige huiselijke setting. In 1985 was Rigpa de huiskamer ontgroeid en is het pand in de Pijp betrokken. Het centrum is speciaal in de stad gevestigd om een groot publieksbereik te hebben. Rigpa bestaat door donaties en vrijwilligers. Zodoende is er niet veel budget beschikbaar en werd er voor een eenvoudig huisvesting gekozen in voormalig bedrijfspand. De entree van Ripga is onopvallend in het straatbeeld. Binnen betreedt men een bescheiden entreehal met een oude garderobekast, een klein keukentje waar koffie en thee staat. In deze ruimte zonder zitmogelijkheden kan men elkaar ontmoeten en een praatje maken. Na de entree komt men direct in een grote zaal van ongeveer 90m2 met in het dak een aantal dakramen. Tegen een wand staat een groot gouden Boeddhabeeld met daarvoor een klein altaar. Op de wanden hangen foto’s van verlichte Boeddhistische meesters. Achter een gordijn in de hoek van de zaal zijn meditatiekussentjes, -matjes en stoelen opgeslagen. Naast de grote zaal is nog een klein winkeltje waar men boeken, Boeddhabeeldjes , kaarten en andere spirituele items kan kopen. Aan de andere zijde is een kleine keuken voor het bereiden van voedseloffers met daarachter een rommelig kantoor. Naast de entree hal is nog een ruimte voor gevorderde meditatiebeoefenaars met een groot altaar vol afbeeldingen van meesters en een aantal gouden Boeddha’s. In het interview komt naar voren dat Ripga op zoek is naar nieuwe huisvesting, omdat het huidige centrum niet meer voldoet aan de vraag en gebruik. Het blijkt te klein voor sommige cursussen, waar 200 tot 300 mensen op af komen. Nu wordt er vaak uitgeweken naar de Borchlandhallen. De indeling blijkt ook niet ideaal en het zou wel wat gezelliger mogen. Er is een wens om slaapplaatsen of appartementen in het centrum te hebben, hier kunnen dan permanente beoefenaars verblijven. In het City Retreat Berlijn kan dit wel, dit centrum is dan ook een voorbeeld voor het nieuwe Rigpa in Amsterdam.
| Rigpa: exterieur en interieur |
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
4.3 Waarnemingen en wat er beter kan Een spiritueel centrum is vanuit ontwerpersoogpunt een specifiek programma, waarbij te verwachten is dat er een sterke gebouw- en ontwerpvisie is bedacht. Echter zowel bij De Roos als bij Rigpa lijkt deze afwezig, zij maken gebruikt van het gebouw zoals het is. De zalen en kamers van De Roos hebben een niet specifieke uitstraling, een houten of linoleum vloerafwerking met een wand of gordijnen in een kleur. De speciale stilteruimte voelt wel als een rustige plek met zijn witte wanden, lichte eikenhouten meubilair en zacht witte vloerbedekking. De oude monumentale kamers met hun drukke interieur, houten lambrisering, patroonbehang en sierpleisterplafonds lijken het minst te stroken met de visie van De Roos. Het spirituele stadscentrum Rigpa is gehuisvest in een bestaand pand zonder speciale symbolische betekenis. In een ideale huisvesting zou dit wel wenselijk zijn. Er is geprobeerd het centrum een Tibetaans Boeddhistische uitstraling te geven, door het plaatsen van gouden Boeddhabeelden, afbeeldingen van meesters en bordeauxrode meubels. Het algemene beeld is dat van een goed gebruikte ruimte waar alles werkt, maar die aan het eind van zijn levensduur is. Beide centra zijn gehuisvest in al bestaand statig pand met karakteristieke monumentale eigenschappen, gelegen op een goede locatie maar de link tussen de visie, het gebouw en het interieur ontbreekt.
5. Inspiratie, een kijkje over de grens In de spirituele centra in Amsterdam ontbreekt de link tussen het gebouw en de visie. Zijn er inspirerende voorbeelden te vinden waar deze link wel aanwezig is? Om dit te onderzoeken zal ik drie projecten analyseren. Ten eerste de Matrimandir in India, ten tweede het Zen Boeddhistische Tongdo klooster in Korea en ten derde Abdij Sint Benedictusberg in Vaals. 5.1 De Matrimandir in India De Matrimandir vertaald vanuit Sanskrit betekent ‘tempel van de moeder’. Het gebouw is echter geen tempel, maar een plek om je eigen bewustzijn te vinden en het bevindt zich in het hart van Auroville. Auroville is een experimenteel dorp, gesticht in 1968 door Mirra Alfassa (ook wel de Moeder genoemd) op een kaal en leeg stuk land in het zuiden van India. Auroville is ontworpen als universele stad waar mannen en vrouwen van alle nationaliteiten in vrede en harmonie kunnen leven, los van hebzucht, politiek en nationale verschillen. Het doel van de stad is het realiseren van een menselijke eenheid. De Matrimandir wordt ook wel de ziel van de stad genoemd. Het is ontworpen door de Franse architect Roger Anger. De bouw is in 1971 gestart en is 37 jaar later in 2008 geopend. Het merendeel van het werk is door vrijwilligers verricht. De Matrimandir behoort niet tot een religie, maar is open voor iedereen, dit was de nadrukkelijk wens van de Moeder. Echter het gebouw is niet vrij toegankelijk, voor een bezoek moet men een afspraak maken. Het gebouw heeft de vorm van een grote gouden bol en bevindt zich in een ovaalvormig park genaamd Peace. Om de bol liggen twaalf half ondergronds geplaatste ruimten, de zogenoemde Petals. De gouden bol lijkt door de grond omhoog te zijn gekomen en de aarde wordt hierdoor opzij en omhoog gedrukt. Dit symboliseert de geboorte van een nieuw bewustzijn die uit de diepte naar de oppervlakte komt. Binnenin de gouden bol is de ruimte diffuus verlicht en twee gebogen loopbruggen leiden naar de Inner Chambre, dit is de belangrijkste meditatieruimte van Auroville. De Inner Chambre is een serene ruimte met witte marmeren wanden, een vloer bedekt met zacht wit tapijt, twaalf ronde kolommen en in het midden een kristallen bol, van zeventig centimeter doorsnede, waar altijd een lichtstraal op valt vanuit het dak. Het is de ultieme plaats voor concentratie en meditatie. In de Petals rondom de bol zijn nog twaalf meditatieruimten, elk met een eigen identiteit en thema. Voorbeelden van de thema’s zijn oprechtheid, dankbaarheid, vooruitgang, goedheid en vrede. Het is de bedoeling dat men gericht mediteert op het thema van de ruimte. De Matrimandir is een mooi voorbeeld van een gebouw, dat specifiek voor meditatie en geestelijke
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
ontwikkeling van de mens ontworpen is. Het gebouw sluit goed aan op de levensvisie van de Aurovillianen en de Moeder. Over de uitgesproken vormgeving, een gouden bol die uit de aarde lijkt te komen, zouden mensen kritisch kunnen zijn. Het is wat plat en neigt naar kitsch. Maar de binnenruimte en de theatrale routing door het gebouw zijn wel inspirerend. De sereniteit van de Inner Chambre en de thematische meditatieruimten zijn goede interpretaties van het programma, concentratie en meditatie.
| Matrimandir: exterieur en interieur | 5.2 Tongdo Zen Boeddhistisch klooster Het Tongdo klooster is een Zen Boeddhistisch klooster gesticht in het jaar 646 en is gelegen aan de noordzijde van een rivier op de zuidelijke helling van de Youngchuk berg in Zuid Korea. Het klooster bestaat uit een ensemble van kleine en grote gebouwen en is georganiseerd rond drie hoven. De hoven worden gevormd door de gebouwen die eromheen staan. Het eerste hof is bestemd voor mensen van buiten het klooster om te bidden. Er staan drie tempels die toegewijd zijn aan een Boeddha die zorgt voor medicijnen en voor gezond land. In de tempels worden rituelen of gebeden verricht. Een vierde gebouw deed eerder dienst als ruimte voor onderricht. Het tweede hof staat in dienst van de mediterende monniken, er staan een aantal gebouwen die het kloosterleven ondersteunen, zoals slaapplaatsen en een keuken. Aangrenzend staan tempels (net buiten het hof) die toegewijd zijn aan de Boeddha voor de toekomst en voor kosmische energie. Ook staat er een heiligdom voor de Boeddha van compassie, een Sutra bibliotheek en heiligdommen voor de oprichters van het klooster. Het derde en grootste hof is toegewijd aan Boeddha zelf. Hier staat de hoofdtempel, de stupa en tempels in dienst van de discipelen van de Boeddha. Ook is er een hal voor overgangsrituelen van overleden mensen en een grote hal voor onderricht of educatie. Om de heilige Youngchuk berg te beklimmen is een trap van 108 treden gemaakt, dit staat voor het overwinnen van de 108 zonden, die volgens het Boeddhisme zorgen voor al het lijden. De tempels en gebouwen zijn rijk en kleurrijk versierd. De versieringen hebben vaak een symbolische betekenis, zoals houtsnijwerken en schilderingen van de lotusbloem. De lotusbloem heeft zijn oorsprong in India en is voor de Hindu’s het symbool van puurheid. Voor het Boeddhisme werd de lotus het symbool voor de perfectie van de Boeddha en de Dhamma. Volgens de Boeddhistische tekst regende het lotusbloemen uit de hemel toen de Boeddha voor het eerst predikte na zijn verlichting. Hierdoor zijn veel plafonds van de tempels versierd met patronen van de lotusbloem. De Zen Boeddhistische monniken leven volgens een strenge hiërarchie die onderscheidt maakt tussen beginnelingen en gevorderden. De monniken gaan met een kaalgeschoren hoofd door het leven, dit is voor onderlinge gelijkheid en om aan de buitenwereld te zichtbaar te maken dat ze monnik zijn. Het kloosterleven is ingericht om het achtvoudige pad te volgen. Dit is de leer van Boeddha en heeft als doel verlichting te bereiken.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Het Tongdo klooster bestaat uit een zichtbare en niet direct zichtbare gelaagdheid. De hoofdopzet van het gebouw, de drie hoven, is verbonden met de basiswijsheden van het Boeddhisme. Tot in het kleinste detail zoals het aantal traptreden, houtsnijwerk en kleuren zijn symbolische betekenissen te ontdekken. De Boeddhistische waarden en de Koreaanse bouwwijze zijn mooi vervlochten in het gebouw. Het is een harmonische geheel van cultuur, vormgeving, gebruik en symbolische waarden.
| Tongdo: luchtfoto en een van de hoven | 5.3 Abdij Sint Benedictusberg De Sint Benedictusberg Abdij is een Christelijk Benedictijner klooster en is gelegen in het zuiden van Nederland in Vaals. De Benedictijner monniken verblijven in het klooster en leven volgens ‘de regel’ van de Heilige Benedictus. Deze regel stelt dat het getal zeven heilig is, daarom bidden de monniken zeven maal per dag. Daarnaast dient het klooster zelfvoorzienend in levensonderhoud te zijn en wordt er af en toe een dag handarbeid verricht. De liturgie van de Benedictus Abdij wordt grotendeels in het Latijn gevierd, alleen lezingen en voorbeden zijn in het Nederlands. Door de dagelijkse herhaling van de vieringen, leren de monniken precies de routines kennen en door de volledige afwezigheid van begeleidende muziekinstrumenten zijn de missen stil van karakter. Dit stille karakter heeft architect Dominee Hans van der Laan prachtig vertaald in het kloosterontwerp. Het klooster is in twee fasen gebouwd. De eerste fase is gestart in 1922 en ontworpen door de architect Dominicus Böhm. Het volledige ontwerp is door financiële problemen en tussenkomst van de Tweede Wereldoorlog nooit afgemaakt. Dom Hans van der Laan wordt in 1956 gevraagd om de klus af te maken. Het oudste gedeelte van de Abdij van Böhm en later aangepast naar ontwerp van Dom Hans van der Laan is vormgegeven rond een vierkant atrium, daaraan gelegen is een kruisgang met refter en een gastenverblijf. Op de eerste verdieping een tweede kruisgang met kapittelzaal, scriptorium en monnikencellen. Het later gebouwde gedeelte bereikt men met een oprijlaan die de berg opgaat, naar het entreeplein van de Abdij. De entree bevindt zich in de uitbreiding die ontworpen is door Dom Hans van der Laan. De uitbreiding bestaat uit de klokkentoren, de bovenkerk en daaronder de crypte, de sacristie, spreekkamers en bibliotheek. Naast de kerk is nog een atrium geplaatst die in verbinding staat met de abdijtuinen. Verder behelst het klooster een kerkhof, enkele werkplaatsen zoals een boekbinderij en steenhouwerij. Dom Hans van de Laan heeft zijn ontwerp gebaseerd op een door hem zelf bedacht verhoudingsgetal, genaamd ‘het plastisch getal’. Dit getal heeft ongeveer dezelfde werking als de gulden snede en is toepasbaar op de verschillende schaalniveaus zoals gebouw, ruimte en meubel. Het klooster is 60 jaar geleden ontworpen en is van monumentale waarde. De doordachtheid, de sobere uitstraling, het materiaalgebruik en het interieurontwerp zijn nog steeds inspirerend voor veel hedendaagse architecten. Er is een bijna volledige afwezigheid van ornamenten, beelden en
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
symbolen. Al deze eigenschappen passen erg goed bij het eenvoudige Benedictijnse kloosterleven. Deze levenswijze heeft Dom Hans van der Laan erg goed vertaald in het gebouw. Maar de gekozen uitstraling kan ook worden ervaren als ongezellig, koud en deprimerend.
| Abdij Benedictusberg: interieur kerk en crypte |
6. Vertaling naar Amsterdam: Gym for the mind Toen Boeddha 2500 jaar geleden door meditatie onder een boom verlichting bereikte, had hij dezelfde motivatie als we nu nog steeds lijken te hebben, het ontsnappen aan de gedachten en daarbij horende onrust. Hij vond een weg die voor hem werkte. Het is blijkbaar mogelijk gedachten en een slechte manier van denken te vormen en naar je eigen hand te zetten. Het is wetenschappelijk bewezen dat meditatie een gunstige invloed heeft op de mentale toestand en emoties van de mens dus het zou de Amsterdammers goed doen deze bezigheid in hun dagelijks leven te verweven. De meditatie- en spirituele centra die nu te vinden zijn in Amsterdam zijn niet gehuisvest in een speciaal voor meditatie ontworpen gebouw, maar altijd in een bestaand pand dat bedoeld was voor een andere functie. Dit is heeft vaak een aanwijsbare oorzaak zoals beperkte financiële middelen, maar het staat in groot contrast met de oude kloosters en meditatietempels in Azië. Hierbij is de symboliek en doordachtheid van het gebruik, de verbinding tussen gebouw en het doel duidelijk aanwezig. In Amsterdam geldt dit niet. Dat komt voor een groot deel omdat de link met cultuur of religie ontbreekt. Meditatie staat nog teveel los van het alledaagse leven van de moderne stadsmens, het is iets voor erbij, net als fitness. De spirituele centrums in de stad hebben een zelfde uitstraling als de gemiddelde fitnessschool. Als er een duidelijkere verbinding zou zijn tussen het gebouw, de symboliek en meditatie, zou dit kunnen bijdragen aan de spirituele ervaring waar de bezoeker naar op zoek is. Het is in deze moderne tijd niet zozeer nodig om religieuze symboliek in een meditatiecentrum te verwerken. Een goed voorbeeld van een niet religieus centrum is de meditatietempel Matrimandir in India. Dit gebouw is niet religieus maar wel specifiek ontworpen voor meditatie en concentratie. De externe vormgeving hoeft niet iedereen aan te spreken, maar de rustige meditatieruimten sluiten wel aan bij het doel van het gebouw en prefect voor het beoefenen van meditatie. Als de plaatsen waar de moderne stadsmens kan leren zijn gedachten te beheersen beter doordacht zijn en toegankelijk voor iedereen, gaat men spiritualiteit misschien gebruiken als een soort sportschool voor de hersenen. Zo’n ‘Gym for the mind’ zou bij kunnen dragen aan een bewuste, geweldloze en gezonde samenleving. Mogelijk is dit de wereld die de Boeddha zo lang geleden al voor ogen had.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Literatuur The Tibetan Book of Living and Dying, Lama Soghal Rinpoche, uitgave 1992 The Secred In between, The mediating roles of architecture, Thomas Barrie, uitgave 2010 Dom Hans van der Laan Work and Words, Alberto Ferlanga en Paola Verde, uitgave 2011 Auroville Architecture Towards new forms for a new consciousness, Alan, uitgave 2008 Roger Anger Research on Beauty Architecture 1953-2008, Anupama Kundoo, uitgave 2009
Websites www.rigpa.nl/ website Ripga Nederland, modern Tibetaans Boeddhisme. www.whatmeditationreallyis.com/index.php/lang-en/home hippe site over wat meditatie echt is. www.pnas.org/content/101/46/16369.full wetenschappelijk onderzoek naar meditatie en de hersenactiviteiten. www.lerabling.org/ Boeddhistische tempel in Frankrijk, retraite centrum, volgens traditionele bouwwijze gebouwd. www.id-t.com/awake/ Awake festival, inner peace in 2012. Dj’s en teaching van Lama Soghal Rinpoche. www.spiritueelamsterdam.nl/LocatiesAlle.aspx website voor locaties van spirituele centrums in Amsterdam. www.roos.nl/ Open / vrij toegankelijk spiritueel centrum Amsterdam, PC hoofdstraat. Inloop stilte ruimte, cursus, workshop, etc. www.benedictusberg.nl/ Abdij Sint Benedictus, ontwerp van Dom Hans van der Laan. www.auroville.org/ Experimenteel dorp in zuidelijk India, Matrimandir tempel, de Moeder, Sri Aurobindo.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Bijlage 1, Interviewvragen meditatiecentra Amsterdam Bezoek bij Rigpa Amsterdam, interview met Tui Schrijven (Boeddhistisch centrum) Bezoek bij De Roos Amsterdam, interview Frank en Suzanne Henning (Spiritueel centrum) Doelstelling en locatie Wat is het doel van het centrum / organisatie? Waar is de behoefte vandaan gekomen om het centrum op te zetten? Wanneer is het centrum opgericht en door wie? Waarom is voor het centrum deze locatie gekozen? Wat zijn de voor en nadelen van het centrum in de stad? Doelgroep Wat is de beoogde doelgroep? Is dit ook de uiteindelijke doelgroep geworden of is er ook ander publiek aangetrokken tot dit spiritueel centrum? Is er een verschuiving van publiek tussen vroeger en nu? Is iedereen welkom? Is hier sprake van een ‘typische’ centrumbezoeker? Gebruik Hoe wordt het centrum gebruikt, wat wordt er zoal gedaan, is er een vast ritme, of juist afwisseling? Wat is de routine van een standaard bezoeker? Binnenkomst, kop thee in lounge, ontmoeten en bijpraten, opfrissen, omkleden, meditatie in een groep of juist alleen? Is het centrum een vertaling van of geïnspireerd door een ander meditatiecentrum? Zien jullie het centrum als een modern klooster? Wordt het centrum wel eens verhuurd aan externe partijen? Huren jullie zelf wel eens ruimten buiten het centrum voor evenementen? Zou het denkbaar zijn dat andere religies dit centrum gebruiken, bijvoorbeeld voor een islamitische middag? Ontwerp Is het centrum ontworpen door een architect? Is het centrum met een bepaalde filosofie ontworpen? Heeft de locatie of andere elementen in het gebouw symbolische waarde of betekenissen? Voldoet het gebouw aan de gebruikerswensen? Als je nu een centrum zou mogen ontwerpen of verbouwen wat zou je dan anders doen? Is er een ideaal of voorbeeld spiritueel centrum dat jullie echt heel mooi vinden? Organisatie Wie doet wat? Hoeveel mensen werken hier? Zijn er vaste medewerkers? Welke functies zijn er? Zakelijk Van wie is het gebouw? Zijn er subsidies beschikbaar? Moet er winst gemaakt worden? Hoe wordt het centrum gefinancierd? Hebben jullie last van de crisis?
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Speciaal voor Rigpa: Vragen met oog op retraite in de stad Op de Rigpa website staan een viertal retraitecentrums genoemd, deze zijn allen op een rustige en afgelegen locatie te vinden. Wat is het grootste verschil tussen Ripga Amsterdam en een retraitecentrum? (Dagprogramma? Rustige omgeving? Uitzicht? Natuur?) Specifieke programmatische / ruimtelijke behoefde, zoals slaapplaatsen? Is het denkbaar dat een retraitecentrum in de stad zou zijn? Kennen jullie hier voorbeelden van? Hoe zien jullie de toekomst van Rigpa? Wat zijn de dromen en plannen?
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Bijlage 2, Soorten meditatie Contemplatie Contemplatie is de christelijke vorm van beschouwing die verwant aan meditatie. Het betekent letterlijk ‘het scheiden van iets uit zijn omgeving’. Het staat voor gebed, studie en stilte, dat vaak in kloosters werd beoefend. Beschouwing vraagt om afstand nemen en om stilte om na te denken. Bij contemplatie probeert men zich ontvankelijk op te stellen voor het gekozen onderwerp. Vaak staat het lezen van bijbelteksten hierbij centraal. Inzichtsmeditatie en concentratie meditatie Binnen het boeddhisme zijn er twee meditatie technieken. Vipassana is een eenvoudige praktische vorm van inzichtsmeditatie en het staat voor het verkrijgen van inzicht in de natuur van het bestaan. Vipassana-meditatie heeft als doel de geest te zuiveren van negatieve gevoelens als woede, angst en hebzucht. Door zelfobservatie worden negatieve eigenschappen minder en komen positieve eigenschappen zoals liefde, mededogen, blijheid en wijsheid tot ontwikkeling. Tegenwoordig wordt Vipassana-meditatie ook wel mindfulness genoemd. De geest wordt getraind om zich bewust te zijn van alle veranderingen in lichaam en geest. Daardoor wordt men zich bewust van het feit dat de werkelijkheid ook altijd verandert. Tijdens meditatie laat men opkomende gedachten aan zich voorbij gaan, alsof ze als een wolk voorbij drijven. Samatha ofwel concentratie meditatie wordt vaak beschreven als tegengesteld aan vipassana meditatie of als een vorm van meditatie die het juist ondersteunt en ermee samengaat. Het kalmeren van de geest het voornaamste doel. De aandacht wordt geconcentreerd op de ademhaling, elementen uit de natuur of op een object, beeld of geluid. Zen-meditatie In het Zen Boeddhisme noemt men meditatie ‘zazen’, dat in het Japans zittend mediteren betekent. Net als in het ‘gewone’ Boeddhisme gebruikt men de twee meditatietechnieken, vipassana inzichtsmeditatie en samatha concentratiemeditatie. De nadruk ligt echter op de Samatha-meditatie. Het woord ‘zen’ is dan ook een verbastering van het Chinese woord ch’an, dat concentratie betekent. Ter afwisseling op het lange zitten is er de loopmeditatie waarbij met veel aandacht gelopen wordt. Een monnik loopt slaand op een gong voorop en een rijtje monniken volgt hem. De leermeester kan de monniken een zogenaamde ‘koan’ opgeven. Dit is een korte raadselachtige anekdote en bevat een subtiele uitleg van de Boeddhistische leer. Naast alle serieuze aangelegenheden zijn de zen monniken ook niet vies van een goede grap of zelfspot, dit wordt gedaan om het strenge keurslijf af en toe te doorbreken. Hindoeïstische meditatie Binnen het Hindoeïsme is de vorm van concentratie meditatie van de yogasoetra’s van Patanjali het bekendst. Yoga is de bewegingen in de geest tot rust brengen. Yoga leert de geest, het lichaam en het gevoel te beheersen om daarmee een te worden met god. Yoga is dus meer dan het westerse concept van yoga, waarmee eigenlijk bedoeld wordt de Hatha yoga, een systeem van lichaamsoefeningen. Tenang-meditatie Tenang-meditatie is een hedendaagse vorm van meditatie. Het zou verwant zijn aan de Boeddhistische vipassana meditatie maar is verder niet bekend in het boeddhisme. De tenang meditatie wordt in Nederland in een aantal tantrascholen onderwezen. Het woord tenang is Indonesisch voor rustig of kalm. Het verschil met vipassana is dat dit een gestructureerde meditatiemethode is en tenang is een ongestructureerde methode. Daarnaast wordt je geleerd om bewust te worden van de ‘prana’ energiestromen en de transformatieprocessen binnen het lichaam.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
Bijlage B Projecten, voorbeelden, referenties en inspiratie
07 maart 2013
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
De Roos stilteruimte, Spiritueel centrum Amsterdam Het spiritueel centrum De Roos is mooi gelegen aan de rand van het Vondelpark. Wanneer je het pand aandoet, hoor je vogels fluiten en de wind ruist door de bladeren in de bomen. De fiets kan in de voortuin geparkeerd worden. Mensen staan hier met elkaar te praten, zeggen gedag of nemen afscheid. Voor dit bezoek wil ik de stilteruimte bezoeken. De entreedeur door gelopen, kom ik bij een balie, waar informatie over het centrum op de wanden te vinden is. Na de balie is er een restaurant met keuken, boven is een serre met theehuis en een winkeltje met spirituele spullen. Het is een kruipdoor sluipdoor route naar de stilte ruimte. Omdat ik het pand al bezocht had wist ik waar het ongeveer was. Voor de stilteruimte staan een aantal oude stalen kluisjes om een tas in op te bergen, er is een rommelige kapstok en een klein bankje om je schoenen uit te trekken. Er hangt een bordje op de deur met ‘stilteruimte’. De stilteruimte bestaat uit twee delen, een soort voorruimte en een meditatie gedeelte. De voorruimte heeft aan de linkerzijde een aantal ramen, waar door vitrage diffuus licht naar binnen valt. Een toog waaronder twee kolommen staan zorgen voor de overgang naar de meditatiezone. Het meditatiegedeelte is afgewerkt met witte vloerbedekking, witte wanden en een vlak gestukt plafond. Het komt een beetje saai over. Er is een nisje met een mooie steen die waarschijnlijk dienst doet als focuspunt. Rondom de nis staan houten stoelen en er liggen meditatiekussentjes op de grond. Er zit een persoon te mediteren, dit voelt wat onwennig aan, maar de persoon stoort zich niet aan mijn komst en mediteert verder. Ik neem plaats op een van de stoelen met blik naar het focuspunt, doe mijn ogen dicht en begin te mediteren. In het begin van de meditatiesessie luister ik naar de geluiden van het gebouw. Er zijn doffe geluiden van rammelende potten en pannen uit de keuken en mensen praten op de gang, het is niet luid en leidt niet af, het stelt eerder gerust.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Stilteruimte in VUMC ziekenhuis Amsterdam In het VUMC te Amsterdam was vraag naar een stilteruimte en de directie heeft hier gehoor aan gegeven. Het blijkt erg belangrijk om in moeilijke tijden even in stilte te kunnen zijn, in het ziekenhuis is dit vaak ook het geval. Er is geprobeerd om de ruimte qua religie neutraal en voor iedereen te gebruiken te maken. Er worden kaarsen gebrand vanuit een christelijk invloed en de oriëntatie van de ruimte is naar het oosten, dit komt voort uit een islamitische invloed. Zo zijn verschillende religies samengekomen in een ruimte.
Onze lieve vrouwen kapel en stilteruimte, OLVG ziekenhuis Amsterdam In het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis doet de kapel dienst als kerk en als stilteruimte. Een stilteruimte wordt in meerdere ziekenhuizen als faciliteit voor de bezoekers aangeboden. Mensen lijken er behoefte aan te hebben, vooral wanneer een bekende of geliefde het niet goed heeft. De kapel is traditioneel opgezet met drie beuken, een hoge in het midden en met aan weerszijden gescheiden door kolommen twee lagere. Met twee grote ambachtelijk gemaakte deuren kom ik binnen met in het verlengde het altaar. Licht komt binnen door een rij hoog geplaatste ramen. De gebruikte materialen zijn zacht en op ambachtelijk wijze verwerkt, zoals wit-zandkleurige natuursteen met gebeitelde patronen, licht onbehandeld eiken hout en wit gestucte wanden. Op een aantal plaatsen zijn op subtiele wijze symbolen verwerkt. De kerk is heel specifiek ontworpen voor verering, preken en luisteren. Het leek mij niet zo prettig om in deze ruimte te mediteren, ik heb er wel lang gezeten maar ben niet gaan mediteren. De akoestiek van deze grote ruimte draagt er niet aan bij, er is een galm, voetstappen en stemmen worden versterkt. Het voelt niet echt beschut of beschermd, wat je graag wilt als je komt voor meditatie.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Sri Sri Ravi Shankar, The Art of Living Ashram, Bad Antogast Duitsland In het blad Happinez (thema Stilte) is tekst gepubliceerd over de Ashram van Sri Sri Ravi Shankar van ‘The Art of Living’ in Bad Antogast Duitsland. Sri Sri Ravi Shankar is een zogenaamde guru en leidt deze Ashram. Hij heeft een levenswijze bedacht die gebaseerd is op yoga en meditatie. In de Ashram zijn altijd mensen aanwezig die willen leren volgens The Art of living te leven. Het is er druk en levendig. Wanneer Sri Sri aanwezig is is het nog veel drukker en barst het gebouw bijna uit zijn voegen. Iedereen wil Sri Sri zien, spreken of aanraken. De guru heeft een echte supersterstatus. De ashram is gevestigd in een oud Duits klooster. Er zijn grote en kleine zalen voor meditatie of yoga en slaapzalen om in de overnachten. De hoofdzaal wordt gebruikt voor het onderricht van Sri Sri. The Art of Living doet veel goede en behulpzame dingen in de hele wereld en bouwt aan de bewustwording van de menselijke geest maar de verering van Sri Sri benauwt me eerlijkgezegd. Het voelt als een sektarische omgeving, die ik voor de stadsoase niet voor ogen heb. In de oase moeten mensen zichzelf kunnen zijn, niet hysterisch zijn maar ontspannen.
Begijnhof, rustig hof met kerk en kapel Amsterdam De Begijnhof is een begrip in Amsterdam, het is een van de rustige hoven in het centrum van de stad. Vroeger werd het hof bewoond door vrouwen, die trouw beloofden aan de Heer maar geen nonnen waren. Zij woonden er, verzorgden zieken, hadden eigen bezit en konden hun belofte weer opzeggen. Het hof is omringd door woningen, deze woningen functioneren als een wand tussen de drukke stad en het rustige hof. Door een van de twee onopvallende deurtjes betreed ik het hof. Midden in het hof staat een kerk en in de woningen is een schuilkapel te vinden. Door de muur van huizen sluit het hof zich af van de stad en nodigt niet uit om te bezoeken, al is het er wel druk met toeristen. Het is er wel rustig maar het lijkt de omgeving te ontkennen, zou er een tussenweg zijn?
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Eiland Griend, onbewoond eiland Waddenzee In de stad is de stille omgeving moeilijk te vinden, op een onbewoond eiland zou dit gemakkelijker moeten zijn. In het magazine Happinez (thema Stilte) is een artikel gepubliceerd waar een van hun journalisten een paar dagen verblijft op het onbewoonde eiland Griend in de Waddenzee. Het eerste wat de schrijver opvalt is dat het helemaal niet stil is op het eiland en veel natuurlijke geluiden blijken erg luid en aanwezig te zijn. Zoals de wind, vogels en insecten. In het kleine huisje waarin hij verbleef, vlogen insecten met een harde knal tegen de ramen aan. Naast de stilte was er ook de ‘alleen ervaring’ die nieuwe vrijheden bracht. Op blote voeten kon het eiland worden verkend, het zand, gras en de mossige ondergrond zijn als een ware voetmassage. In de samenleving dienen we ons aan te passen aan anderen en vaak leven we naar het ritme van onze omgeving. Dit is anders wanneer we alleen op een eiland zijn, we gaan dan eigen namen geven aan plekken op het eiland en er worden eigen regels gesteld. Er wordt als het ware een persoonlijke geschiedenis geschreven, zo schrijft de schrijver. Aan het eind van de tekst wordt omschreven dat het afscheid nemen van de stilte, vrijheid en eenzaamheid zwaar valt. Het blijkt moeilijk om weer terug te keren naar de oude vertrouwde samenleving. Het alleen zijn in de natuur heeft een onuitwisbare indruk achtergelaten.
Pond House, meditatiehut in een tuin Een Engels echtpaar heeft in hun tuin een klein meditatiehuisje laten bouwen. Het is een eenvoudig bouwwerk dat ruimte biedt aan een persoon. Het meditatiehuisje is toegankelijk vanaf de achterzijde, waarna men een bocht naar links maakt, een traptree afdaalt en er net voldoende ruimte is om in de lotus houding te mediteren. Wanneer men zit is er een uitzicht, door het enige raam in het huisje, over het water van de vijver op de groene tuin. Een prachtige natuurlijke omgeving waar een subtiele plek gemaakt is om van geest en natuur te genieten.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
OBA, Openbare Bibliotheek Amsterdam De OBA gelegen naast het centraal station is een gebouw vol boeken en informatie. Mensen zijn er aan het lezen en het is er rustig en stil. Deze bibliotheek is groot en ruimtelijk opgezet, er zijn zichtlijnen door het hele gebouw. Door een hoofdroute en een aantal secundaire routen kan men door het gebouw en langs de boeken dwalen. Door ruimtelijke ingrepen, worden er plekken gemaakt, sommige intiem, andere open en transparant. Daarnaast is er een diversiteit aan lees- en studieplekken, mensen kunnen er individueel, of met twee of drie personen terecht. Voor daglicht zijn de meeste lees- en studieplekken aan de gevel gesitueerd, in het midden zijn de boeken en roltrappen geplaatst. Het is rustig in het gebouw maar niet helemaal stil, er is een soort plezierige ruis in het gebouw. Op een van de tussenverdiepingen zijn speciale stilteruimten gemaakt, dit wordt met bordjes aangegeven en het blijken redelijk afgesloten plekken te zijn. Naast het lezen en studeren is de bibliotheek ook een ontmoetingsplek, het studeren gebeurt samen, er worden in nissen zaken besproken en op de hoogste verdieping is een restaurant met een mooi uitzicht over de stad.
To have and Hold, meditatiemeubel Dit meubel is ontworpen door James Plomb en is onderdeel van een meubel reeks die samengesteld is uit delen van andere antieke meubels. Voor dit meubel is het niet gelijk duidelijk waarvoor het bedoeld is maar voor mij zou dit een meditatiemeubel kunnen zijn voor een persoon.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Silence Room at Selfridges, stilte kamer in winkel Londen In een grote stad als Londen zijn ze hun tijd vaak ver vooruit. In de winkel Selfridges is een ruimte gemaakt voor stilte, mensen kunnen hier even zitten en nietsdoen. Het is ontstaan uit een oud idee, rond 1900 was er ook een stiltekamer in de winkel. Die kamer was echter voor de heren die met hun dames mee gingen winkelen, de dames konden zo hun gang gaan en ondertussen konden de heren rustig een sigaar of wat cognac nuttigen. Het zal er dan ook niet compleet stil geweest zijn. De nieuwe stilte ruimte is dat wel. Er is een voorruimte waar schoenen en mobiele telefoon worden achtergelaten. Daarna loopt men door een donker en diffuus verlichte gang naar de lichtere stilteruimte. De ruimte is rechthoekig met rondom een bank om te zitten. De vloer en wanden zijn van een zacht geluidsabsorberend materiaal. De ruimte is op een hedendaagse hippe wijze vormgegeven, iets dat zou moeten aanspreken bij het winkelend publiek. Het is echter wel een introverte plek waar de bezoekers elkaar een beetje aankijken door de bankjes die tegenover elkaar staan.
Fort Worth water garden, meditatie vijver Texas USA De watertuin is onderdeel van een park en conferentiecentrum dat in 1974 is ontworpen door Phillip Johnson. De vijver wordt omschreven als een meditatievijver. De vijver is verlaagd ten opzichte van het maaiveld, er kan met een pad tussen de waterval door naar beneden afgedaald worden. Onderaan zijn plateaus gemaakt waarop gezeten of gemediteerd kan worden, het water stroomt langs en onderdoor.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Ruigoord, kunstenaars vrijplaats Amsterdam Een van de meest mysterieuze en ongrijpbare plekken van de stad Amsterdam is Ruigoord. Gelegen in de westelijke havens, ingeklemd tussen grote witte silo’s en de draaiende hijskranen van de havens. Het is al meer dan veertig jaar een vrijplaats voor kunstenaars. De bewoners hebben een voormalig havenarbeidersdorpje, dat gesloopt moest worden, gekraakt en omgetoverd tot een kunststernaarsdorp. Het heeft een geheel eigen sfeer en regels met een oude bakstenen kerk als hart van de plek. Hier worden feesten en bijeenkomsten gehouden. Een aantal bewoners leeft er permanent sinds de kraak, maar het merendeel verblijft er tijdelijk of is op doorreis. Het is een inspirerende en ideologische gemeenschap, maar misschien een beetje uit de tijd. Het zou goed kunnen dat er nu ruimte begint te komen in de huidige samenleving waarbij het niet alleen gaat over winst en commercie maar ook over bewustwording en innerlijke ontwikkeling. Een voorbeeld is de interesse die de Amsterdammer heeft in spiritueel centrum De Roos. Er is vraag naar nieuwe en alternatieve ideeën. Het Ruigoord concept vergeet veel dingen die wel goed zijn aan de samenleving, zoals zorg, sociale zekerheid, de technische vooruitgang, de kennis ontwikkeling, etc. Daarom lijkt het mij goed dat dit anti gedrag van de krakers, dat ook met bewustzijn te maken heeft, een plek krijgt in de huidige samenleving. Er is vraag naar, zoals ik al eerder aangaf.
City retreat Rigpa, Boeddhistische stadsretraite Berlijn In Berlijn is een Boeddhistische stadsretraite gevestigd, in de meeste meditatiecentra kan niet overnacht worden dat kan in dit centrum wel. Er is altijd iemand in de retraite aanwezig: mensen die op retraite zijn of mensen die anderen begeleiden. Het lijkt een beetje op de oude stadskloosters, die ook Amsterdam heeft gekend. Ik heb dit centrum nog niet bezocht. In het interview met Rigpa Amsterdam hebben zij kenbaar gemaakt dat ze ook graag in Amsterdam zo’n stadsretraite zouden willen vestigen.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Dhamma Padhana, Vipassana centrum voor lange lessen West Engeland Dit is een ontwerp voor een Vipassana meditatiecentrum om voor langere tijd te verblijven begeleid door de leer van S.N. Goenka. Gelegen in Herefordshire in West Engeland. In het hoofdgebouw, de stupa, zijn kleine kamertjes zonder daglicht voor individuele meditatie en een redelijk introverte grote zaal voor groepsmeditatie. Rondom de stupa in een tuin achtige zetting zijn barakken met één persoonsslaap cellen geplaatst. De slaapcellen hebben ieder een eigen badkamertje en tuintje. Het gebouw komt gesloten en introvert over, de meditatieruimten hebben geen uitzicht. Naar mijn mening moeten meditatieruimten in beginsel fijne ruimten te zijn, met daglicht en goede akoestiek. Het ontwerp lijkt mij niet van een architect te komen.
Boeddhistisch meditatiecentrum Metta Vihara Dit is een Boeddhistisch retraitecentrum in Hengstdijk te Zeeuws Vlaanderen ontworpen door Bureau SLA. Het centrum heeft de typische vorm van een oude schuur en sluit daardoor mooi aan bij de landelijke omgeving. Er zijn 22 bedden, een meditatieruimte, bibliotheek en eetkamer. De architect zegt het volgende over het ontwerp: ‘We wilden een gebouw ontwerpen dat heel mooi is, maar niet persé comfortabel. Dit is in lijn met de gedachte dat, wanneer je op retraite bent, je je niet hoeft te voelen ‘als thuis’.’ Met deze gedachte zijn robuuste en ruwe materialen toegepast in het ontwerp. Het is een subtiel ontwerp dat programma en omgeving mooi samenbrengt.
Bo Winnubst
Bijlage C Locatie Dijksgracht, kaarten en foto’s
Afstudeerplan
07 maart 2013
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Locatie Dijksgracht
Locatie en Amsterdam
Locatie en omgeving
Locatie Dijksgracht (Hannekes Boom, gemeente DIVV kantoor en opslag)
Bo Winnubst
Afstudeerplan
Locatie met verkeerswegen
Zicht op Dijksgracht vanaf brug tussen Nemo en Oosterdokskade
Zicht op Dijksgracht vanaf Nemo
07 maart 2013
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Twee oude kaarten waarschijnlijk uit 1662. De Dijksgracht bestaat op deze kaart nog niet, de dubbele lijn geeft een palen-rij aan. De palen-rij beschermt de stad tegen een aanval vanaf het noorden. De palen-rij zou later de Dijksgracht en spoorlijn worden. Hannekes Boom is de locatie, de naam is recentelijk weer in gebruik genomen door een restaurant.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
07 maart 2013
Een van de eerste kaarten met de nieuw aangelegde spoorlijn. De oude doorgang (Hannekes Boom) wordt op deze kaart Oosterdoks sluis genoemd.
Het ontwerp voor het nieuwe stationseiland. Aan de rechterzijde de oosterdoks sluis en de Dijksgracht.
Bo Winnubst
Afstudeerplan
Impressie historie gebied uit het Beeldarchief
07 maart 2013
