D aderschap Ov e r
b ij w e t t e l i j k e s t r a f r e c h t e l ij k e z o r g p l ic h t b e p a l in g e n
h e t g e d r a g in g s b e s t a n d d e e l ‘ z o r g e n ’ in h e t m a t e r ië l e s t r a f r e c h t
A c t u s R e u s a n d P e n a l D u t ie s o f C a r e O n ' t a k in g c a r e ' i n S u b s t a n t iv e C r i m i n a l L a w
P roefschrift te r v e rk rijg in g van de graad van doctor aan de Erasinus U n ive rsite it R otterdam op gezag van de recto r m agnificus Prof.dr. H.G. Schm idt en volgens besluit van het College vo o r Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 17 februari 2011 om 11.30 u u r door Bart Johan Vincent Keupink geboren te D ordrecht
Inhoudsopgave V o o rw o o rd / v In h o u d s o p g a v e / v ii H o o fd s tu k 1 In le id in g 1.1 O n tw ikke lin g e n binn en stra fre c h te lijk e a a nsp rakelijkh eid en daderschap / 1
1.2
Vraagstelling en onderzoeksopbouw / 8
H o o fd s tu k 2 G e d ra g in g a ls n o rm a tie v e in g a n g n a a r b e s tra ffin g 2.1
In le id in g : ius p u n ie n d i in een dem ocratische rechtsstaat / I I
2.2
G edraging als ingang naar b e stra ffin g / 13
2.2.1
N ulla poena sine actione? / 14
2.2.2
Tw ee k a ra k te ris tie k e n van de gedraging in een dem ocratische rechtsstaat / 17
2.2.3
T oebedelingsbenadering en rechtsgoedschending in plaats van de
2.2.4
gedraging? / 20 Tussenstand en k o p p e lin g m et h o o fd stu k 3 / 2 5
2.3
Legaliteitsbeginsel en re ch tsvo rm in g / 26
2.3.1
Lex certa beginsel / 26
2.3.2
R e chtsvorm in g / 31
2.4
Tussenstand / 35
H o o fd s tu k 3. B e w e g in g b in n e n s tr a fb a a r h e id en a a n s p ra k e lijk h e id 3.1
I n le id in g / 37
3.2
V ie r v o o rw a a rd e n v o o r strafba arhe id in hedendaags m ateriee l s tra fre c h t / 38
3.2.1
S trafba ar gesteld (2), w e d e rre c h te lijk (3 ] en v e rw ijtb a a r (4) / 40
3.2.1.1
Tw eede vo o rw a a rd e : stra fb a a r gesteld / 40
3.2.1.2
Derde voo rw a arde : w e d e rre c h te lijk h e id / 42
3.2.1.3
V ie rd e voo rw a arde : v e rw ijtb a a rh e id / 44
3.2.2 3.2.3
G edraging (1) / 47 Daderschap: fun ctione el en c o rp o ra tie f / 54
3.2.3.1
V ersch illen de o p vatting en ove r fun ctione el daderschap en fun ctione le
3.2.3.2
C o rp o ra tie f daderschap: kunnen rechtspersonen alle delicten begaan? / 67
in te rp re ta tie / 56 3.2.3.3
F unctioneel (c o rp o ra tie f) daderschap in vo o rlig ge nd on de rzoek / 71
3.2.4
Tussenstand en kapstok onderzoek / 72
3.3
Bew eging in s tra fre c h te lijk e aansp rakelijkh eidsle er? / 72
3.3.1
A a n sp ra ke lijkh e id als be grip in het s tra fre c h t is n ie t n ie u w / 74
3.3.2
A a n sp ra ke lijkh e id als zelfstandig concept in het s tra fre c h t / 78
3.3.3 3.3.4
Positie van a a n sp ra ke lijkh e id in het hedendaagse m a teriële s tra fre c h t / 79 Hedendaagse in h o u d e lijke ve rsch u ivin g strafbaarheid? / 84
3.4
O pm aat naar volgende h o ofdstukke n / 88
H o o fd s tu k 4 In v e n ta r is a tie : w e lk e z o rg p lic h te n ? 4.1
In le id in g : a a n d u id in g en aanloop / 91
4.2
U iteenlopende aa nd uid in gen van zo rg p lich te n en re ch tsp lich te n / 91
4.3
W e tte lijk e s tra fre c h te lijk e zo rg p lich tb e p a lin g e n / 94
4.3.1
W e tte lijk e s tra fre c h te lijk e zo rg p lich tb e p a lin g e n in enge zin / 95
4.3.2
W e tte lijk e s tra fre c h te lijk e zo rg p lich tb e p a lin g e n in ru im e zin / 97
4.3.3
Tussenstand / 101
4.4 4.4.1
A fbakening: o ve ree nkom stig m aar n ie t hetzelfde / 101 G evaarzettingsdelicten? / 102
4.4.2
F e ite lijke p lic h te n zo n d e r 'zo rg ' / 106
4.4.3
V o o rtd u re n d e en aflopende delicten / 107
4.4.4
O m issiedelicten en on e ig e n lijke com m issied elicten / 110
4.4.4.1
W e tte lijk e s tra fre c h te lijk e z o rg p lich tb e p a lin g e n tegenover com m issie- en
4.4.4.2
Tussenstand om issie- en com m issied elicten / 117
4.5
O pm aat naar het volgende deel / 118
o m issied elicten / 110
H o o fd s tu k 5 W e tte lijk e s t r a f r e c h te lijk e z o r g p lic h tb e p a lin g e n in enge z in 5.1
In le id in g : m a te rie e lre c h te lijk e b ijzon de rhe den van daderschap bij
5.2
zo rg p lich tb e p a lin g e n / 120 Com m une zo rg p lich tb e p a lin g e n in enge z in / 124
5.2.1
Com m une z o rg p lich tb e p a lin g e n en recente ju ris p ru d e n tie / 124
5.2.2
A rt. 402 Sr - 'n ie t zorgen' / 125
5.2.3
A rt. 471 lid 1 o n d e r 1 Sr - 'n ie t zo rg e n ’ / 128
5.2.4
A rt. 425 o n d e r 2 Sr - 'geen voldoende zo rg d ra ge n’ / 129
5.2.5
A rt. 427 on d e r 2 Sr - 'n ie t zorgen' / 131
5.2.6
Tussenstand com m u un s tra fre c h t / 132
5.3
S tra fre ch te lijke z o rg p lich tb e p a lin g e n in b ijzo n d e re w e tte n /
5.3.1
Z o rg p lich tb e p a lin g e n en fina nciële to e zich tsw e tg e vin g / 135
5.3.1.1
O verzich t s tra fre c h te lijk e z o rg p lich tb e p a lin g e n in de W e t op to e zich t / 136
5.3.1.2
A rt. 3:279 l i d l W ft - 'z o rg t v o o r' / 142
5.3.1.3
A rt. 3:296 leden 1, 2, 3 en 8 W ft - v ie rm a a l ‘d ra ag t e r zorg vo o r' / 144
5.3.1.4
A rt. 5:30 W ft - 'z o rg t e rv o o r’ / 151
5.3.1.5 5.3.1.6 5.3.2 5.3.2.1
133 het financieel
A rt. 5:64 lid 6 W ft - 'd ra a g t e rv o o r zo rg ’ / 154 Tussenstand fina ncieel to e z ic h tre c h t / 158 S tra fre ch te lijke zo rg p lich tb e p a lin g e n in m ilie u w e tg e v in g / 158 W e t m ilie u b e h e e r / 160
5.3.2.1.1 A rt. 9.2.3.1 W m b - 'draa gt e r zorg v o o r' / 160 5.3.2.1.2 A rt. 9.4.5 lid 1 en 2 W m b - 'd ra a g t e r z o rg v o o r' / 171 5.3.2.1.3 A rt. 10.55 lid 3 W m b - 'z o rg d ra a g t' / 175 5.3.2.1.4 T ussenstand W e t m ilie u b e h e e r / 177 5.3.2.2
A rt. 18 W et gew asbescherm ingsm iddelen en biocid en - ‘voldo end e zorg in acht nem en' / 177
5.3.2.3
A rt. 54 lid 1 Flora- en fau naw et - 'zo rg d ra ge n’ / 184
5.3.2.4
W et v o o rk o m in g v e ro n tre in ig in g d o o r schepen / 186
5.3.2.4.1
A rt. 11 lid 1 W et v o o rk o m in g v e ro n tre in ig in g d o o r schepen - 'z o rg p lic h t’ / 187
5.3.2.4.2 A rt. 13a lid 2, 3 en 4 W et v o o rk o m in g v e ro n tre in ig in g d o o r schepen 'zo rg e n ’ / 190 5.3.2.5
A rt. la lid 1 en 2 W o n in g w e t - ‘d ra ag t zorg’ / 192
5.3.2.6
A rt. 12 lid 3 D e stru ctie w e t (ou d) - 'zo rg d ra ge n’ / 201
5.3.2.7
A rt. 3 lid 1 W e t bescherm ing A n ta rctica - 'zoveel m o g e lijk zorg in acht
viii
nem en' / 205 5.3.2.8
N a tu urb esche rm in gsw e t 1998 / 209
5.3.2.8.1 A rt. 17 lid 4 N a tu urb esche rm in gsw e t 1998 - 'zorg dragen' / 209 5.3.2.8.2 A rt. 19L lid 1 N a tuurbescherm ingsw et 1998 - 'voldoende zorg in acht nem en’ / 212 5.3.2.8.3 V e rh o u d in g tussen art. 19L N atuurbescherm ingsw et 1998, art. 3 W et bescherm ing A nta rctica en 1.1a W et m ilie u b e h e e r / 217 5.3.2.9
Tussenstand w e tte lijk e s tra fre c h te lijk e zo rg plichtbe pa lin ge n in m ilie u re c h t / 223
5.3.3
Z orgp lich tbep aling en en arbeid gerelateerde w e tg eving / 224
5.3.3.1
Z o rgp lich tbep aling en in de A rbe id som stand ig he den w e t / 224
5.3.3.1.1 A fw ijk e n d e stra fb a a rste llin g van zorg plichtbe pa lin ge n in enge zin / 225 5.3.3.1.2 A rt. 3 lid 1 en 3 A rbe id som stand ig he den w e t - 'z o rg t v o o r' / 228 5.3.3.1.3 A rt. 8 lid 1 ,2 en 3 A rbe id som stand ig he den w e t - 'z o rg t e rv o o r’ / 235 5.3.3.1.4 A rt. 11 A rbe id som stand ig he den w e t - 'zorg te dragen’ / 246 5.3.3.1.5 A rt. 19 lid 2 A rbe id som stand ig he den w e t - ‘zorgen e rvo o r' / 253 5.3.3.1.6 Tussenstand / 256 5.3.3.2
A rb e id s tijd e n w e t / 258
5.3.3.2.1 A rt. 3:2 lid 1 A rb e id s tijd e n w e t - 'z o rg t e r v o o r' / 259 5.3.3.2.2 A rt. 3:4 A rb e id s tijd e n w e t - 'z o rg t e rv o o r' / 280 5.3.3.2.3 A rt. 5:16 A rb e id s tijd e n w e t - 'z o rg t e rvo o r' / 283 5.3.3.3
Tussenstand arb eid gerelateerde w e tg eving / 285
5.3.4
Z orgp lich tbep aling en en ve rvo e rw e tg e vin g / 286
5.3.4.1
A rt. 1.3 W et lu ch tva a rt - 'e r v o o r zorg te dragen’ / 286
5.3.4.2
A rt. 8 lid 1 on d e r c W et laden en lossen zeeschepen - 'z o rg t e rvo o r' / 289
5.3.4.3
A rt. 5a lid 1 en 2 W e t p e rson enve rvoe r 2000 - ‘draagt e r zorg v o o r’ / 291
5.3.4.4
A rt. 47 lid 1 S poorw egw et - 'd ra a g t e r zorg v o o r' / 293
5.3.4.5
A rt. 4 W e t goed eren vervo er over de w eg (ou d) - ‘zorgen’ / 295
5.3.5
Tussenstand b ijz o n d e r s tra fre ch t / 303
5.4
Tussenstand / 306
H o o fd s tu k 6 E ig e n h e d e n va n d a d e rs c h a p b ij z o rg p lic h tb e p a lin g e n 6.1
Eerdere ho ofdstukke n / 307
6.2
Daderschap b ij w e tte lijk e stra fre c h te lijk e zo rg plichtbe pa lin ge n in enge
6.2.1
Ad vraag a: be teken t zorgen a ltijd hetzelfde in alle bepalingen; w e rk t het
6.2.2
Ad vraag b: hebben de w etgevers stilgestaan b ij de keuze v o o r de
6.2.3
Ad vraag c: is ‘zorg en’ iets anders dan een concreet ontschreven gedraging o f
6.2.4
Ad vraag d: be teken t 'zorgen' m eer dan 'm aatregelen nemen'? / 315
6.2.5
Ad vraag e: kunnen disculp atie reg elinge n de in ho ud van het 'zorg'-
6.2.6
Ad vraag f: soms zijn e r aanvullende a rtike lle d e n w a a rin de zorg lijk t te
6.2.7
Ad vraag g: is 'zorgen' een s o o rt v e ra n tw o o rd e lijk h e id , garantie o f
zin / 309 'algemeen'? / 311 zorggedraging? / 312 fe ite lijk e v e rp lich tin g ? / 314
gedragingsbestanddeel mede bepalen? / 318 w o rd e n u itg e w e rk t: w a t voegen die toe? / 322 zekerstelling? / 323
ix
6.2.8
Ad vraa g h: dra aien zo rg p lich tb e p a lin g e n om een gedraging in tra d itio n e le re zin o f om risico-daderschap? / 324
6.2.9
Ad vraa g i: in w e lke m ate w o rd t het risico-da de rschap bevestigd o f ju is t o n tke n d in lite ra tu u r en hedendaagse ju ris p ru d e n tie ? / 328
6.2.10 6.2.11
A d vraa g j: is risico-da de rschap hetzelfde als risico -a a n sp ra ke lijkh e id ? / 331 Tussenstand / 334
6.3
B ijzon dere kw e sties b ij een b ijzo n d e re co n stru ctie / 334
6.3.1
M ate van zorgen / 335
6.3.1.1
In k le u rin g van 'zo rg e n ’ in zo rg p lic h tb e p a lin g z e lf / 335
6.3.1.2
D isculp atie rege linge n in re la tie to t z o rg p lich tb e p a lin g e n en afw e zig heid van alle schuld / 343
6.3.1.2.1 W e rk in g en p o s itio n e rin g van discu lp a tie re g e lin g e n / 343 6.3.1.2.2
O ngewenste situ a tie , d isculp atie en AVAS in d rie te onderscheiden stappen / 356
6.3.1.2.3 T ussenstand / 369 6.3.1.3
Slotsom / 370
6.3.2
C o rp o ra tie f daderschap / 371
6.3.2.1 6.3.2.2
F unctioneel c o rp o ra tie f daderschap / 374 R echtstreeks c o rp o ra tie f daderschap / 379
6.3.2.3 6.4
Tussenstand s tra fre c h te lijk c o rp o ra tie f daderschap / 389 T ussenstand / 389
H o o fd stu k 7 Slotbeschouw ing 7.1
A anloop / 393
7.2
R e cap itula tie b ijzo n d e re da derschapsconstructie b ij zo rg p lich tb e p a lin g e n / 394
7.3
In het p e rsp e c tie fv a n de rechtsstaat / 396
7.4
B e a n tw o o rd in g centrale vraa gstellin g: buigen v o o r de rechtsstaat?
7.5
R uim te v o o r daderschap b ij zo rg p lichtbe pa lin ge n? / 404
S am en vattin g / 409 S u m m a ry / 415 G eraad p leeg de lite ra tu u r / 419 C u rric u lu m V ita e / 437
x
/ 402
