de museumschool 10 JAAR Museum Jan Cunen & Het Hooghuis

de museumschool 10 JAAR

2003 - 2013

Museum Jan Cunen & Het Hooghuis

De Museumschool 10 jaar 2003 - 2013

2

3

4 5

Amy Ringoir stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2011-2012

Ik wil het verhaal in een kunstwerk begri jpen

6 7

Zonder tekenen

8 9

Chira Karadaghi stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2011-2012

ben ik niets

10 11

Colet megens stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2010-2011

Ik kan nu beter zeggen wat ik wel en niet mooi vind

12 13

je eigen idee verbeeld in een

14 15

Sterre van der Well stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2009-2010

klaslokaal, dat vergeet je niet snel

16

17

18 19

Cassy van Wanrooi j stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2011-2012

heel bijzonder dat we in zo’n korte tijd een lokaal hebben gepimpt

20 21

Chira Karadaghi stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2011-2012

fantastisch om met een echte kunste naar te werken

22 23

je kan verder denken

24 25

Hein Kui jpers stagiair projectteam Museumschool schooljaar 2011-2012

door kunst, dat heb ik geleerd

26

27

De Museumschool 10 jaar 2003 - 2013 Voorwoord

Tien jaar geleden ontstond er in Oss een bi jzonder samenwerkingsproject tussen een museum en een vmbo-school: de Museumschool. e school - locatie West van Het Hooghuis D kreeg een nieuwe aanbouw, die zo werd ontworpen dat de nieuwe ruimtes als leslokaal, maar ook als volwaardige tentoonstellingsruimte dienst konden doen. Een plek waar leerlingen op een andere manier kennis konden maken met kunst. Een plek waar Museum Jan Cunen buiten het eigen gebouw werken uit de collectie tentoon kon stellen. De muren tussen school en museum waren daarmee niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk verdwenen. Het idee voor de Museumschool was geïnspireerd op een enigszins vergelijkbaar initiatief in New York, waar het onder de naam ‘Out Reach’ al een aantal jaren succesvol functioneerde. De directies van zowel het museum als de school zagen in

28

die aanpak een mogelijkheid om het museum de school binnen te halen, de kunst een plek te geven tussen de scholieren. Een aanpak die veel verder zou gaan dan het gebruikelijke educatieve programma bij een tentoonstelling in het museum.

29

De Museumschool 10 jaar 2003 - 2013 Voorwoord

De eerste serieuze gesprekken over het idee vonden in 2001 plaats. Ruim twee jaar later werd de nieuwe aanbouw bij de school aan de Verdistraat al geopend. De tien jaar daarna is er veel gebeurd en veel geëxperimenteerd. Soms hingen de schoollokalen vol met werken uit de collectie van Museum Jan Cunen, soms hing er werk van scholieren in het museum. De ene keer kwamen kunstenaars naar de school om samen met scholieren aan de slag te gaan, dan weer werd er in het museumgebouw samengewerkt. Aanvankelijk was het de taak van docenten om in de museumlokalen een tentoonstelling in te richten, later lag die opdracht meer bij de leerlingen. We hebben met onze Museumschool het wiel zelf uit moeten vinden, en zijn door schade en schande wijs geworden. In één ding zijn we zondermeer geslaagd: de (oud-)leerlingen van Het Hooghuis kennen Museum Jan Cunen nu goed, en een groot aantal van hen beschouwt het als hún museum. Er is een stevige brug geslagen tussen school en museum, tussen educatie en kunst. Frans-Joseph Claessens, oud-directeur van Het Hooghuis en samen met toenmalig museumdirecteur Edwin Jacobs initiatiefnemer van de Museumschool, formuleerde zijn ambitie in 2001 zo: ‘Het museum moet in de bloedbaan van mijn leerlingen gaan zitten’. Edwin Jacobs hoopte op een ‘geslaagde wisselwerking tussen school en museum’. Na tien jaar praktijkervaring vinden we dat we daarin deels zijn geslaagd. Maar er is ook nog terrein te winnen. In deze publicatie kunt u zowel over onze successen lezen als kennis

30

nemen van onze leerpunten. We bieden een kijk in deze bijzondere keuken. Omdat niet altijd alles te vangen is in woorden of een foto, vindt u in dit verslag ook verschillende links en QR-codes naar filmpjes die in de afgelopen jaren van de Museumschool zijn gemaakt. En natuurlijk hopen we dat u zelf eens komt kijken in onze Museumschool.

Nicolette Bartelink, directeur Museum Jan Cunen Olav Boereboom, directeur Het Hooghuis locatie West

Het ontstaan van de Museumschool Samenwerking

De samenwerking tussen Het Hooghuis en Museum Jan Cunen dateert al van ver voor de opening van de Museumschool. Het Hooghuis is een grote scholengemeenschap met diverse locaties en de directie heeft een uitgesproken visie op de rol die kunst in het onderwijs kan spelen. Zowel de huidige als de vorige directies zijn ervan overtuigd dat kunstzinnige vorming belangrijk kan zijn bij de identiteitsontwikkeling van kinderen. Goed kunstonderwijs kan eraan bijdragen dat zij kritische deelnemers worden in een snel veranderende maatschappij. School, museum en kunstenaars hadden elkaar al voor 2001 gevonden. In 1998 bijvoorbeeld, met beeldend kunstenaar David Bade. Tijdens de tentoonstelling ‘Onze Vader, ons moeder’ in Museum Jan Cunen ging Bade in het museum een week lang met de leerlingen van Het Hooghuis

aan het werk. Er ontstonden werken van piepschuim, takken, leem, vetkrijt en verf, die de kunstenaar uiteindelijk samen met de leerlingen een plek gaf in het museum. De scholieren waren actief in de rol van kunstenaar, maar werden tegelijkertijd getraind om de blik van een tentoonstel-

31

Het ontstaan van de Museumschool

Het ontstaan van de Museumschool

Samenwerking

32

Museum Jan Cunen Kunsteducatie die op een vernieuwende en intensieve manier wordt ingezet vormt samen met een hoogwaardige collectie hedendaagse en negentiende-eeuwse beeldende kunst de ruggengraat van het museum. Vanwege het educatieve aspect heeft Museum Jan Cunen al lange tijd een rol als ‘voorbeeldmuseum’, een positie die in 2004 door de Raad voor Cultuur en in 2007 door de Provincie Noord-Brabant in de nota Museumbeleid 2008-2011 is onderstreept en gehonoreerd met een subsidie van 1 miljoen euro door de provincie in de periode 2009-2011.

Museum Jan Cunen wil zijn publiek informeren, confronteren en inspireren. Daarom stimuleert het museum de bezoeker om actief te leren kijken. Door een directe betrokkenheid te creëren worden kunst en cultuur maatschappelijk verankerd. Educatie is daarvoor het belangrijkste middel, om inzicht te bieden in cultuurgeschiedenis, het creatieve proces en de betekenis en functie van beeldende kunst.

De museumschool

Het Hooghuis De leerlingenpopulatie in Oss (totaal aantal inwoners: 85.000) bestaat, net als in de rest van Nederland, voor zestig procent uit vmbo-leerlingen. Ongeveer negentig procent van die groep blijft na het voortgezet onderwijs in de omgeving wonen. Zij worden beschouwd als ‘de kernbewoners van Oss’, mensen die geboren en getogen zijn in een plaats waar de generaties voor hen ook al waren gevestigd, en waar zij zelf naar verwachting ook zullen blijven. De school beschouwt de eigen woonplaats daarom als ‘de gereedschapskist’ waarmee de bewoners zich kunnen ontplooien. Voormalig schooldirecteur Frans-Joseph Claessens daarover: ‘Wij hebben de opdracht om leerlingen niet alleen de weg te wijzen, maar moeten er ook voor zorgen dat de (culturele) instellingen die hen ten dienste staan, hen ‘eigen’

kunnen worden. De leerling moet ze als een verlengstuk van zichzelf en de ander zien, als een atelierruimte waar hij thuis hoort.’ Toenmalig museumdirecteur Edwin Jacobs zocht de samenwerking met een school ‘die al veel aan cultuur deed’. Het Hooghuis locatie West bleek precies in dat plaatje te passen. De schooldirectie: ‘Iedere leerling moet het onderwijs krijgen dat past bij zijn eigen talenten, die hij/zij al doende moet kunnen ontplooien. Intensieve samenwerking met een culturele instelling is daarbij onontbeerlijk.’ De Museumschool, waarbij het museum echt de school binnen zou komen, zou ervoor kunnen zorgen dat leerlingen leerden om te kijken en te ontdekken, en het museum zouden gaan beschouwen als onderdeel van hun leven, het zouden ervaren als ‘hun’ museum.

De oplevering van de Museumschool in 2003

lingsmaker te ontwikkelen. Het leidde volgens betrokkenen tot een explosieve en grensverleggende presentatie. De directie daarover: ‘De leerling moet kunnen doen waar hij of zij goed in is. In het kunstonderwijs moet de leef-, denken gevoelswereld van de leerlingen centraal staan, niet een of ander kunsthistorisch principe. Het gaat niet alleen om cognitieve vaardigheden, maar om ervaringsgericht werken. Bij elk project moet het hart-hoofd-handen-principe centraal staan.’ De ervaringen in het samenwerkingsproject met Bade werden door zowel het museum als de school als enorm waardevol ervaren en waren aanleiding om op een meer structurele basis de samenwerking op te zoeken.

Samenwerking

Vanaf haar oprichting werkt Museum Jan Cunen nauw samen met het onderwijs, uit ideologisch oogpunt, omdat het museum door consequent bijdragen te leveren aan kunst- en cultuureducatie deelname aan de culturele samenleving onder scholieren versterkt en vergroot. De samenwerking met Het Hooghuis, afdeling vmbo, is in dat opzicht belangrijk, aangezien deze doelgroep al eerder werd betiteld als ‘de kernbewoners van Oss’. Na vele succesvolle onderwijsprojecten in het museum, droomde ook de school ervan om vmboleerlingen dagelijks in aanraking te brengen met beeldende kunst. Uit ervaring bleek het kijken naar, praten over en zelf maken van

beeldende kunst verrijking, verrassing en verwondering bij veel leerlingen teweeg te brengen. Museum op school De inzichten en de ervaringen die beide partners in de verschillende samenwerkingsprojecten opdeden, leidden uiteindelijk tot de overtuiging dat het museum een soort ‘annex’ zou moeten krijgen ín de school. Een goede plek daarvoor werd gevonden bij de locatie West van Het Hooghuis aan de Verdistraat in Oss. Op 12 november 2003 werd de eerste Nederlandse Museumschool feestelijk geopend. Een nieuw museaal gebouw als integraal onderdeel van de school. Een gebouw dat aan alle museale eisen voldeed op het gebied van klimaatbeheersing en beveiliging zodat alle denkbare kunst- en uitdrukkingsvormen zonder problemen de school binnen konden komen. Uiteraard draaide het daarbij om de collectie van Museum Jan Cunen, die in dit project zowel doel als middel was en is. Het educatieve traject zou vooral bestaan uit actieve programma’s van en door kunstenaars, uitgevoerd in samenwerking met docenten, leerlingen en museummedewerkers.

33

Projecten van 2003 tot 2009

Daarbij werd op vrij intuïtieve wijze een selectie gemaakt. De ene keer gebeurde dat in samenwerking met docenten van de school, de andere keer voornamelijk door de conservatoren van het museum. Zo konden leerlingen tijdens hun schooljaren in hun eigen gebouw werk zien van zeer uiteenlopende kunstenaars. De eerste jaren was er aan de Verdistraat kunst te zien van Marc Mulders, Toon Laurense, Armando, Barend van Hoek, Natasja Kensmil, Carel Visser, Jan Andriesse, Siert Dallinga, Jaap Noordermeer, Frans Clement en Hans van Hoek. Soms maakte het werk grote indruk op de leerlingen. Les krijgen in een lokaal waar indrukwekkend werk van bijvoorbeeld Armando aan de muur hangt, maakte bij

34

sommigen veel los. De inrichting van de museumlokalen wisselde op gezette tijden, maar er was altijd iets te zien in school. Naast die

‘standaard’ tentoonstellingen vonden er ook bijzondere projecten plaats in deze eerste vijf jaar. 2003-2007 ‘De Piel’ van David Bade De samenwerking met beeldend kunstenaar David Bade tijdens het eerdergenoemde project ‘Onze vader, ons moeder’ in 1998 was een groot succes volgens alle betrokkenen. Daarom kreeg Bade bij aanvang de vraag om een structurele plek in te nemen in de Museumschool. In de toren die aansluit op het hoogst gelegen museumlokaal, werkte hij aan een geleidelijk uitbreidende installatie, samengesteld uit uiteenlopende voorwerpen, die Bade de bijnaam ‘De Piel’ gaf. ‘De Piel’ was een work in progress gedurende vier

‘De Piel’, David Bade 2003-2007 i.s.m. leerlingen van Het Hooghuis

De eerste vijf jaar werden de lokalen van de Museumschool ingericht met werken uit de collectie van Museum Jan Cunen.


schooljaren, van 2003 tot en met 2007. Leerlingen, docenten en museummedewerkers werkten aan een voortdurend uitdijende installatie. Brugklassers kregen als opdracht een sculpturaal zelfportret te maken met de toevoeging: wel persoonlijk, niet realistisch. Als uitgangspunt en hulpmiddel kregen ze de vraag hoe zij straks zelf

in die veelheid aan hoofden te herkennen wilden zijn. In het begin werd er met klei gewerkt, maar al snel bleek dat de installatie veel te zwaar werd. Daarna werd gekozen voor andere (en lichtere) materialen als matrasschuim, was en kit. Elk jaar maakten de leerlingen een nieuw portret van zichzelf, zodat er ten tijde van het eindexamen een werk van iedere leerling deel uitmaakte van de installatie, die symbool stond voor de gehele vierjarige - schoolloopbaan van een vmbo-leerling. 2003-2009 www.sms-abc.nl Om leerlingen eenvoudig toegang te geven tot informatie over de collectie van het museum, werd een speciale website gemaakt: www.sms-abc.nl. Daarbij stond de afkorting SMS voor ‘schoolmuseumschool’ en ABC voor ‘archeologie, beeldende kunst en cultureel erfgoed’, oftewel de drie pijlers die de kern van de collectie van Museum Jan Cunen vormen. Door middel van SMS-ABC konden leerlingen laagdrempelig met beeldende kunst en historische voorwerpen in aanraking komen. De website toonde door middel van een animatie een virtuele weergave van de stad Oss. In die digitale stad was de directe leefomgeving van de scholieren te zien: fabrieken, de moskee, maar bijvoorbeeld ook een aantal sportaccommodaties. In de digitale stad was een plek waar het museum de collectie liet zien. Er waren pagina’s waar de Museumschool de in de school aanwezige kunstwerken kon presenteren. En - misschien wel het belangrijkste -

35


De website www.sms-abc.nl bleek een mooie en zinnige toevoeging aan het concept van de Museumschool. Behalve een fysieke leer- en werkplek voor leerlingen kwam er ook een digitale plek. De website liet zowel de collectie van het museum als de tentoongestelde werken in de Museumschool virtueel zien. En vooral: leerlingen konden er eenvoudig zelf informatie (afbeeldingen en tekst) verwerken, in hun persoonlijke atelier. Helaas kostte het (te) veel tijd om de website te ontwikkelen en werd deze manier van werken ingehaald door de voortschrijdende digitale techniek. Blogs en kunstdossiers bewezen in de praktijk flexibeler in het gebruik te zijn dan de website. De site werd opgeleverd in 2006, maar te weinig gebruikt

36

2005-2008 Nieuwsfoto van het Jaar De Museumschool deed een paar jaar dienst als stembureau voor de jaarlijkse verkiezing van de Nieuwsfoto van het Jaar, een verkiezing waarbij jongeren het voor het zeggen hadden. Op acht stemlocaties, verspreid over Nederland, konden jongeren aangeven welke foto uit het nieuwsaanbod van het afgelopen jaar zij het meest nieuws-

De uitreiking

en daarom in 2009 uit de lucht gehaald. 2005-2006 Access for All Een bijzonder project in de beginjaren was ook ‘Acces for All’, een project van ArtAids. Initiatiefnemer van deze stichting is de schrijver en kunstverzamelaar Han Nefkens. Als onderdeel van het project maakten kunstenaars een aantal bijzondere kunstwerken, die een persoonlijke visie op de aids-problematiek lieten zien. De kunstwerken zorgden voor meer betrokkenheid van het publiek, maar waren ook in financieel opzicht belangrijk. ArtAids wil niet alleen de discussie over hiv stimuleren, maar ook wereldwijd projecten ondersteunen ter voorkoming en bestrijding van aids. Door de verkoop van kunst in gelimiteerde oplagen kon in dit geval geld worden verworven voor een ArtAidsproject in Thailand: kinderen met aids kregen toegang tot medicijnen die anders onbereikbaar voor hen zouden zijn. Zo levert ArtAids een wezenlijke bijdrage aan een beter bestaan voor mensen die moeten leven met hiv. ArtAids zorgde ervoor dat de kunst niet alleen in de museumlokalen bleef, maar door de hele school ‘gonsde’. Nefkens kwam zelf naar school om te vertellen over de stichting en over zijn leven als drager van het aidsvirus. Die persoonlijke aanpak sloeg aan, en de aidsproblematiek kwam ook aan de orde in algemeen vormende lessen.

Nieuwsfoto van het Jaar 2006

www.sms-abc.nl

Oss virtueel weergegeven door Sinds 1416

de leerlingen kregen op de site zogeheten ‘ateliers’: een digitale werkplek waar ze zelf kunst- of erfgoedobjecten konden verzamelen en beschrijven. Al gauw ontstond het idee dat die ateliers ook door de leerlingen moesten kunnen worden gepersonificeerd. Ze konden zelf kiezen in wat voor type gebouw ze wilden werken, welk behang daar op de muren zat en hoe de ruimte werd ingericht.


waardig vonden. Gekoppeld aan die verkiezing was er gedurende twee weken een expositie met alle kanshebbers te zien. Leerlingen van het eerste en tweede leerjaar van zowel locatie West als Zuid van Het Hooghuis hebben in deze periode meegedaan aan de verkiezing en hun stem uitgebracht op hun favoriete foto’s. De verkiezing van de Nieuwsfoto van het Jaar werd georganiseerd door Kidsweek en Villa Zebra, maar is inmiddels vanwege gebrek aan financiële middelen gestopt. 2006-2007 Project Ver-huizing In 2006 opende in Museum Jan Cunen de tentoonstelling ‘Ver-huizing’. Dat leidde in de Museumschool tot een gelijknamig project voor de eerste- en derdejaars

leerlingen van Het Hooghuis locatie Zuid en West, waarbij voor elk leerjaar een apart programma werd ontwikkeld. De thema’s ‘(ver)huizing’, ‘thuis’ en ‘identiteit’ stonden daarin centraal. Voor de eerstejaars leerlingen werd uit de collectie van het museum een voorselectie gemaakt van kunstwerken die aansloten bij het thema. De leerlingen konden vervolgens stemmen wat zij de beste of meest aansprekende kunstwerken vonden. Die werden geëxposeerd in de Museumschool, maar ook in de wandelgangen van de scholen op de beide locaties. Ook maakten de leerlingen zelf tekeningen rondom het thema. De beste werken kregen een plek in de tentoonstelling op school. Een spectaculaire bijeenkomst met standup comedy, muziek en een toespraak van de wethouder sloot het project af en opende de tentoonstelling. De derdejaars leerlingen kregen als onderdeel van het project opdracht om een foto te maken met als thema de ‘eigen plek’. Ze zagen een documentaire over een vluchteling, er werd een gesprek georganiseerd met een vluchteling, ze bezochten de tentoonstelling op school en in het museum, waar ze een aanvullende filmopdracht uitvoerden. Het bleek een goede mix van activiteiten, die leidde tot interessante gesprekken en discussies. Ook minder ‘talige’ leerlingen konden hier goed hun ei in kwijt, waardoor het geheel leidde tot mooie - ook zeer persoonlijke resultaten.

37

Door het Museumschool-programma structureel een plek te geven in het jaarprogramma van de school zou er meer draagvlak in de school kunnen ontstaan. Daarom werden zowel vanuit de school als vanuit het museum uren vrijgemaakt voor

38

het project. Er werd een projectcoördinator aangesteld en een grondige evaluatie met docenten en leerlingen ging deel uit maken van de opzet.

achterliggende gedachte. Het speciale projectteam van leerlingen kreeg de naam Sixpack. De uren als projectteam telden als school- en stageuren: de stagiairs kregen vrijstelling van andere opdrachten en schooltaken. De stageperiode begon met een introductiecursus: informatie over het museum, de medewerkers, het maken van tentoonstellingen en de achtergronden van de Museumschool. Daar hoorde een uitgebreide blik achter de schermen bij. De leerlingen bezochten het museumdepot, bekeken verschillende tentoonstellingen en

mochten in een informele sfeer vragen stellen aan de conservator, variërend van ‘Hoe heeft u deze baan gekregen?’ tot ‘Wat is uw lievelingskunstwerk?’ en meer persoonlijke vragen als ‘Verft u uw haar?’. Het theoretische gedeelte van de museumpraktijk werd afgewisseld met praktische opdrachten vanuit een museale insteek, zoals: leg een geblinddoekte medeleerling uit hoe een kunstwerk eruit aan je geblinddoekte partner

Sixpack

Soms bleek het moeilijk om twee zo verschillende werelden als een middelbare school en een museum met elkaar te verbinden. We hebben gezocht naar verklaringen daarvoor. Op school beschouwen docenten het kunstonderwijs vaak nog als ‘extraatje’, een toevoeging op het reguliere onderwijsaanbod. Zélfs op een cultuurprofielschool en expert-koploper als Het Hooghuis locatie West. Museummedewerkers blijken zich vooral te richten op de dagelijkse gang van zaken in het museum zelf. Zij vinden het lastig om tijd te vinden voor zo’n activiteit ‘buiten de deur’.

2009 – 2010 Een grotere rol voor leerlingen Het museum kreeg in 2009 ‘ambassadeurs’ binnen de school. Zes derdejaars leerlingen (leerrichting Vorm en Ambacht, een beroepsopleiding vormgeving) gingen bij wijze van stageproject samenwerken met de professionals van het museum. Doel: van begin tot eind meehelpen bij het samenstellen van een tentoonstelling. Daarnaast zou de actieve betrokkenheid van leerlingen helpen om meer draagvlak binnen de school te creëren, was de

voor de graffitiwand

Er zijn in de eerste jaren van de Museumschool prachtige projecten uitgevoerd.

2009 tot 2013 Een nieuwe aanpak

Een kunstwerk beschri jven


ziet en laat hem dat vervolgens tekenen. De stagiairs mochten per tweetal een thema kiezen, waar ze kunstwerken uit de collectie van Museum Jan Cunen bij moesten zoeken. Uiteindelijk werkten ze mee aan de opzet en de uitvoering van een tentoonstelling. Ze maakten kennis met het hele proces: van het selecteren van werken, het kiezen van de juiste kleur verf en het schilderen van de wanden tot het inrichten van de uiteindelijke expositie. Het ging daarbij natuurlijk niet alleen om het uiteindelijke resultaat, maar ook om zaken als samenwerking onderling en met de museummedewerkers. Zo kozen Demi en Marieke het thema ‘straatcultuur’. Na veel speurwerk werden er zeker linken met dit thema gevonden in de

39

40

Overige activiteiten Bij de tentoonstellingen werden later in het schooljaar diverse workshops georganiseerd. Er werd na overleg met de CKV-coördinator van de school gekozen om aan te sluiten bij de thema’s die de school per semester hanteert. Voor het tweede leerjaar was dat het thema ‘mode’. De tentoonstellingen in de Museumschoollokalen dienden als inspiratiebron voor de workshops. Zo konden leerlingen een tatoeageworkshop en de workshop ‘Hoe presenteer je jezelf?’ volgen. De excentrieke modeontwerper Bas Kosters verzorgde het klapstuk: een workshop modeontwerpen. Zijn ontwerpen zijn brutaal, speels en vrolijk en sloten perfect aan bij de thema’s van de drie tentoonstellingslokalen die Sixpack had ingericht. De bijzondere ontwerpen en de opvallende verschijning van Kosters maakten veel indruk op de leerlingen. Het was volgens alle betrokkenen een geslaagde dag, waarbij een grote groep leerlingen kennis maakte met de Museumschool en het thema ‘mode’.

Workshop

Workshop

door kunstenaar Arjan van Arendonk

2010-2011 Stage: op zoek naar meer diepgang Ook het volgende jaar gingen er weer zes stagiairs aan de slag, die in totaal drie tentoonstellingen samenstelden. Eerst kregen zij een dwarsdoorsnede van de collectie van Museum Jan Cunen te zien, daarna mochten ze een thema kiezen. Het bleek opnieuw niet mee te vallen om een aansprekend thema te vinden waarmee een complete tentoonstelling kon worden ingericht, maar deze aanpak zorgde wel voor meer diepgang. Zo bedachten Brandy en Sara hun eigen sprookje waarin verschillende kunstwerken een rol speelden. Zo stapte een meisje op een ochtend in een schilderij van Toon Noij, nadat ze er allemaal geluiden uit had horen komen. Ze belandde in allerlei verschillende werelden van schilderijen waar ze een schatkaart vond, die haar uiteindelijk de weg terug naar huis wees. Het sprookje, ingesproken door de theaterklas van Het Hooghuis, was middels koptelefoons in de klas te beluisteren.

2010-2011

Overige activiteiten In een later stadium werden een aantal nieuwe activiteiten aan het programma toegevoegd: een workshop door een kunstenaar en themalessen. Kunstenaar Arjan van Arendonk, wiens werk op een van de tentoonstellingen te zien was, verzorgde een praktische workshop op school. In zijn werk transformeert hij bestaande objecten en materialen, zoals behang en gordijnstoffen, met behulp van verf, borduursels en siliconengel. In een vereenvoudigde versie van deze werkwijze maakten de leerlingen zelf op Van Arendonks kunst geïnspireerde werken. De workshop was een succes en moedigde de wens om dit volgend schooljaar voor veel meer leerlingen te kunnen realiseren aan. Ook werden er in de tweede helft van het schooljaar twee speciale vakoverstijgende lessen bij Nederlands en Maatschappijleer ontwikkeld. Die extra aandacht zorgde voor verdieping bij de lopende tentoonstellingen en viel goed in de smaak bij zowel docenten als leerlingen.

het sixpackteam

Of ga naar www.museumjancunen.nl en kijk onder het kopje educatie bij ‘Museumschool’

Film

Bekijk het filmpje over de stage van Sixpack, schooljaar 2009-2010 hier:

collectie, maar de betreffende kunstwerken werden door het duo toch niet aansprekend genoeg bevonden om op te hangen. Uiteindelijk besloten ze de selectie aan te vullen met een eigen graffitiwand geïnspireerd op de foto ‘Hex Nixon’ van Jon Naar uit de collectie van Museum Jan Cunen. Iets wat veel te weeg bracht in de school bij zowel docenten als leerlingen. Mocht dat echt in een lokaal? Is graffiti eigenlijk wel kunst?


door modeontwerper Bas Kosters, juni 2011


41


42

zelf kunst maken. Door die aanpak maakten de stagiairs kennis met kunst en kregen ze inzicht in de totstandkoming van een tentoonstelling, maar leerden ze daarnaast ook hoe kunstenaars hun kunstwerken daadwerkelijk máken. Na een eerste periode van kennismaken met het museum en aandacht voor het overkoepelende thema, werd er een ontmoeting met een aantal kunstenaars gearrangeerd. Paul Klemann, Rieneke de Vries en Daniël Nijveld werden ieder gekoppeld aan drie leerlingen, waarbij elke groep een tentoonstelling maakte met eigen werk, kunstwerken uit de collectie van Museum Jan Cunen en enkele bruiklenen van de kunstenaars. En ook al was er dat centrale thema ‘IDee’, deze aanpak resulteerde natuurlijk in drie totaal verschillende tentoonstellingen. Zo werkte beeldend kunstenaar Paul Klemann met Cassy, Chira en Sanne aan de tentoonstelling ‘Free Identity Tree

Installation’. Centraal in deze installatie stond een boom, die de zoektocht naar je identiteit en de verschillende wegen die je kunt inslaan symboliseert. Naast foto’s van Viviane Sassen en Martine Stig uit de collectie van Museum Jan Cunen waren

Aan de slag samen met kunstenaar Paul Klemann

Besloten werd om de nadruk tijdens de stage meer te leggen op de praktijk. Dat past goed bij het karakter van het vmbo-onderwijs en de leerrichting Vorm en Ambacht. Het programma werd daarom uitgebreid met een praktisch gedeelte:

2011-2012

zelf kunst maken

2011-2012 Stage: samenwerken met kunstenaars Naam en faam van de Museumschool groeiden duidelijk onder leerlingen van de richting Vorm en Ambacht, bleek in het schooljaar 2011-2012. Er kwamen veel aanmeldingen voor de stage en uiteindelijk werden er geen zes, maar negen leerlingen gekozen voor het nieuwe projectteam. Door die grote animo werd de naam Sixpack natuurlijk wel onbruikbaar. Dit keer werd besloten om een centraal thema als uitgangspunt te nemen: gekozen werd voor ‘IDee’. Een breed thema, dat kon staan voor ideeën bij het maken van een tentoonstelling, maar ook voor identiteit. Het bleek een goed bruikbare rode draad. Aanvankelijk individueel en vervolgens in groepjes gingen de leerlingen tijdens de eerste stageweken aan de slag met het thema. Door middel van opdrachten dachten ze na over hun eigen identiteit en die van elkaar.

Het museumschoolteam


Over het algeheel gezien bleek de communicatie rondom het project niet altijd aan te komen bij de docenten, zo valt te concluderen uit interviews met hen. Iets dat mede te maken heeft met de betrokkenheid bij het project; als er geen leerlingen van de docent iets te maken hebben met het project en ze hebben er geen les, waarom zouden ze zich er dan in moeten verdiepen? Wel gaven ze allemaal aan dat de Museumschool goed en belangrijk is. Het zal echter niet mogelijk zijn alle docenten van Het Hooghuis locatie West te enthousiasmeren voor de Museumschool; niet iedereen is voldoende intrinsiek gemotiveerd. Een focus op betrokken docenten die als ambassadeurs van de Museumschool fungeren, zou meer draagvlak opleveren. Een heldere opdracht voor schooljaar 2011-2012.

Film

Om de interesse van de overige leerlingen voor het fenomeen Museumschool te vergroten, werd besloten om meer reclame te maken voor het project en de museumlokalen. Er werden affiches gemaakt en opgehangen en stickers geplakt. De bij het project betrokken leerlingen trokken met gettoblasters door de schoolgangen, maar het effect van die publiciteitscampagne viel tegen. Leerlingen die weinig interesse hadden namen ook geen moeite om op de Hyves-pagina van de Museumschool te kijken of uit te zoeken wat de boodschap op de affiches precies was. De naam Sixpack bleef wel hangen, maar welke verbinding dat heeft met de Museumschool bleef te abstract. Het gebruik van twee begrippen voor één project, Sixpack en de Museumschool, werkte verwarrend.

Motivaction gaf dan ook als aanbeveling meer ‘benefits’ voor niet-deelnemende leerlingen te verzorgen: ‘What’s in it for them?’. Ook het organiseren van meer workshops en rondleidingen voor alle leerlingen kan leiden tot meer aandacht voor begrippen als kunst en musea en, in het verlengde daarvan, de Museumschool.

Bekijk het filmpje over de stage van Sixpack, schooljaar 2010-2011 hier:

Evaluatieonderzoek In hoeverre voelden leerlingen zich betrokken bij de Museumschool? Om dat vast te stellen vroegen het museum en de school onderzoeksbureau Motivaction International B.V. om een evaluatieonderzoek uit te voeren. Een onderzoek naar het bereik van het project binnen de school vond plaats door middel van interviews onder leerlingen en docenten in het schooljaar 2010-2011. De resultaten lieten een groot verschil in enthousiasme zien tussen actief deelnemende en de overige leerlingen van de school. De stagiairs van het projectteam waren het meest enthousiast over de Museumschool en op hen had het project vanzelfsprekend ook het grootste effect.


43


44

Film


Beeldende workshop

‘Me in my bag’ door Renske van Vliet, juni 2012

‘Me in my bag’ maakten de leerlingen onder leiding van kunstenares Renske van Vliet een collage, waarbij de inhoud van hun schooltas centraal stond. Want wat zeggen die spullen eigenlijk over wie jij bent? De leerlingen maakten zo kennis met het thema, soms ook met de tentoonstellingen in de museumlokalen en in elk geval met het fenomeen Museumschool. Het brede aanbod aan workshops functioneerde goed als link met de tentoonstellingen.

Bekijk het filmpje van enkele workshops 2011-2012 hier:


Film

Bekijk het filmpje over de lessenserie 2011-2012 hier:

Ook in het schooljaar 2011-2012 werden weer workshops aangeboden. De Museumschool werkte daarvoor nauw samen met het vak CKV zodat er een grootschalige workshopdag kon plaatsvinden, voor ruim driehonderd eerstejaars leerlingen. Het thema van de Museumschool van dat jaar, ‘IDee’, werd als uitgangspunt genomen voor eenentwintig verschillende worshops in uiteenlopende disciplines, zoals dans, lichttechniek, monoloog schrijven en schilderen. Zo liet danser Frederic Bosch de leerlingen hun ‘swag’, hun eigen manier van bewegen, ontdekken in een toegankelijke urban dansworkshop. In de workshop

Workshop

Overige activiteiten Om docenten en leerlingen meer bewust te maken van het bijzondere karakter van het lokaal waarin zij les geven of krijgen werd dit schooljaar een student van de docentenopleiding van ArteZ aangetrokken om vakoverstijgende lessen bij de lokalen te ontwikkelen, met als uitgangspunt de tentoonstellingen van de Museumschool en het thema ‘IDee’. De lessen werden gegeven tijdens projecturen van de lessen Beeldende Vorming, Mens en Maatschappij en Natuur en Gezondheid. Zo ging de lessenserie voor het vak Mens en Maatschappij over het thema ‘jeugdcultuur’, gekoppeld aan de tentoonstelling over Tiki Natsu, een Japans meisje dat nieuw is op Het Hooghuis. Tiki Natsu draagt een schooluniform en snapt niets van al die verschillende stijlen die ze om zich heen ziet. In kleine groepjes maakten leerlingen een beeldende presentatie voor Tiki Natsu over de verschillende jeugdculturen op school.

De lessenserie liet de leerlingen op een speelse manier in aanraking komen met de tentoonstellingen en leidde tot meer betrokkenheid bij docenten en leerlingen.

dansexpressie door Frederic Bosch, juni 2012


Film

Bekijk het filmpje over de stage, schooljaar 2011-2012 hier:

tekeningen, foto’s en schilderijen van de leerlingen en de kunstenaar te zien. Samen vormden ze een kleurrijke installatie die het lokaal van onder tot boven vulde.


Betrokkenheid De bevindingen van Motivaction en eigen evaluaties leidden tot een aantal aanpassingen van het programma. Leerlingen die niet waren geselecteerd voor de stage kregen bijvoorbeeld in het schooljaar 2011-2012 de mogelijkheid om vanaf de zijlijn toch af en toe mee te werken. Onder leiding van kunstenaar Tom l’Istelle werkten zij enthousiast aan PR-stunts in de school. Voor openingen werden bovendien leerlingen van andere richtingen dan Vorm en Ambacht bereid gevonden een bijdrage te leveren. Derdejaars leerlingen van Theater maakten een korte film rond het thema ‘IDee’, scholieren werkten mee bij de catering en een leerling zorgde voor de belichting tijdens de middag- en avondopening. Deze bredere aanpak leidde direct tot meer belangstelling onder leerlingen en hun families voor de Museumschool. Dat bleek bijvoorbeeld uit de grote opkomst tijdens de opening, die nu twee keer werd gehouden: onder schooltijd een preview voor alle leerlingen en docenten en na schooltijd de officiële, feestelijke opening voor familie, vrienden en alle betrokkenen. Leerlingen en docenten zijn in de loop der jaren weliswaar meer betrokken geraakt bij de Museumschool, maar de situatie is nog niet optimaal. Zo moest een workshop voor docenten worden geannuleerd: te weinig aanmeldingen. Het blijft belangrijk om zowel op school als in het museum - en ook daarbuiten - te zoeken naar manieren om de band met de Museumschool te versterken.

45


2012-2013 en verder... Toekomstvisie De ervaring heeft geleerd dat het werken met een overkoepelend thema, een duidelijke rode draad, goed werkt. Ook de samenwerking met kunstenaars is een aanwinst en zal - wellicht in iets gewijzigde vorm - een vast onderdeel van de Museumschool blijven. Te denken valt aan de keuze voor één kunstenaar, wiens werk deel uitmaakt van de collectie van Museum Jan Cunen. Ook kan gedacht worden aan samenwerking met een kunstenaar van wie het museum een tentoonstelling in huis heeft tijdens de stageperiode van de leerlingen. Duidelijk werd ook dat het zelf maken van kunst door leerlingen en het samenstellen en inrichten van de tentoonstellingen in het vervolg beter kan worden gesplitst. Dan kunnen de scholieren meer onbevangen te werk gaan en hebben ze niet voortdurend het eindresultaat van de tentoonstellingsinrichting voor ogen. De verwachting is dat die aanpak hun artistieke vrijheid zal vergroten. Vervolgens kunnen ze onder begeleiding van een conservator van het museum daarna leren hoe een tentoonstelling wordt samengesteld. Het zwaartepunt van het project lag totnogtoe steeds bij de stage. Na opening van de tentoonstellingen bleek er steeds weinig tijd om andere activiteiten op poten te zetten. Het is de bedoeling om daar in het vervolg vroeger in het schooljaar mee te beginnen. Het lijkt ook een goed idee om het tijdstip van de lessen en workshops naar voren te halen, waardoor overige

46

leerlingen en docenten eerder op de hoogte zijn van de achtergrond bij de tentoonstellingen in de lokalen en de betrokkenheid zal worden vergroot. Duidelijk is dat sinds de aanvang van de nieuwe aanpak in 2009 er steeds meer interesse is voor de Museumschool, maar dat het eveneens nodig is daar ieder schooljaar aandacht aan te blijven besteden. Het plan is om leerlingen van andere leerrichtingen actief te betrekken bij verschillende activiteiten. Zo kunnen leerlingen van de richting Techniek assisteren bij het inrichten van de tentoonstelling en leerlingen van Beveiliging als suppoost de kunstwerken bewaken tijdens de opening. Ook de enthousiaste docenten zullen meer betrokken worden bij de ontwikkeling van de lessen en workshops, waardoor ook zij ambassadeurs worden van de Museumschool.

Tips

ï geInspireerd geraakt zelf ook een museumschool op en in te richten? Hieronder enkele tips van Museum Jan Cunen en Het Hooghuis, die door de jaren heen essentieel zijn gebleken om een dergelijk project tot een succes te maken.

-G a rustig van start, vraag niet teveel in een keer; dat bevordert de diepgang; -k ies voor een thema dat structuur geeft, maar tegelijk voldoende ruimte voor interpretatie biedt; -b etrek kunstenaars in het programma en kies in het geval van meerdere kunstenaars voor mensen die in verschillende disciplines en media werken; -b eperk het aantal activiteiten buiten de bestaande lesprogramma’s om. Het wordt snel te veel; -h oud voor ogen dat het proces minstens zo belangrijk is als het eindresultaat;

- richt je op enthousiaste docenten, die verspreiden hun animo vaak vanzelf op school; - hang ondanks het klimaatbeheersingssysteem niet te kwetsbare kunst op, het blijft een klaslokaal; - laat leerlingen meedenken, ontwikkelen en beslissen; - stuur enigszins op de keuze voor een thema, de collectie maakt een geheel vrije keuze soms niet mogelijk; - laat leerlingen met andere ogen kijken naar de tentoonstelling door middel van workshops in andere disciplines.

47

colofon

Voorwoord: Nicolette Bartelink Olav Boereboom Tekst en samenstelling: Aafke de Bruijn Merel van den Nieuwenhof Redactie: Anka van Voorthuijzen Projectcoördinatoren Museum Jan Cunen: Aafke de Bruijn Karin Schipper Merel van den Nieuwenhof Projectteam Museum Jan Cunen: Nicolette Bartelink (directie) Edwin Jacobs (directie) René Pingen (directie) Marianne Nouwen (behoud en beheer) Henk Kobussen (technische dienst) Marjan van Heteren (conservator) Fleur Junier (conservator) Nikkie Herberigs (gast-conservator) Karina Mamikonjan (bedrijfsvoering) Janneke Gilsing (educatie) Loes van de Laak (stagiair educatie) Manon Schippers (stagiair educatie) Maaike Delver (stagiair educatie) Projectcoördinator Het Hooghuis: Pieter de Laat

48

Projectteam Het Hooghuis: Olav Boereboom (directie) Frans-Joseph Claessens (directie) Liesbeth Meulders (Vorm & Ambacht) Jos de Waal (Vorm & Ambacht) Ton Hendriks (Theater) Onderwijsondersteunend personeel Met dank aan: Studio Frank & Lisa, Erwin Dijkhoff, D-tv, Reprografie Gemeente Oss, Artiprint, Motivaction International B.V. Fotografie: Liza Wolters Medewerkers Museum Jan Cunen Film: Lumadesign, Frank van der Heijden Grafisch ontwerp: Sinds 1416 Druk: Rikken Print BV Dit project en deze publicatie werden mede mogelijk gemaakt met de financiële steun van Het Fonds voor Cultuurparticipatie, de Gemeente Oss en Het Hooghuis. Wilt u meer weten over de Museumschool? Neem dan contact op met Museum Jan Cunen, afdeling educatie. Wilt u meer foto’s en films zien? Ga dan naar: www.museumjancunen.nl en kijk onder het kopje educatie bij ‘Museumschool’.

DE MUSEUMSCHOOL Tien jaar geleden ontstond er in Oss een bijzonder samenwerkingsproject tussen een museum en een vmbo-school: de Museumschool. Een plek waar Museum Jan Cunen buiten het eigen gebouw kunst kan laten zien. Een plek waar scholieren, de leerlingen van Het Hooghuis, dagelijks kunst tegenkomen. De muren tussen school en museum zijn daarmee niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk verdwenen. Deze publicatie laat zien wat er de afgelopen tien jaar allemaal is gebeurd in de Museumschool.

de museumschool 10 JAAR Museum Jan Cunen & Het Hooghuis

Recommend Documents