DE GROOTE KLOK. Periodiek van De Groote Societeit opgericht Inhoud. Jaargang 2015, april, nummer 4, 3. Column van de President-directeur

DE GROOTE KLOK Periodiek van De Groote Societeit opgericht 1802

Inhoud

Jaargang 2015, april, nummer 4,

3.

Column van de President-directeur.

6.

Agenda ALV.

11.

Heerendiner 2015.

13.

Voorjaarsconcert.

14.

Zenentig jaar later.

19.

Oorlogsherinneringen

20.

Gerardus Horrèus de Haas

22.

Geschiedenis van Zwolle (7).

Colofon De Groote Klok is een uitgave van de Groote Sociëteit, Koestraat 8, 8011 NK Zwolle. Tel. 038-4216467 Bankrekeningnummer  sociëteit  NL25RABO 0170752100. De Groote Klok verschijnt 10 maal per jaar in een oplage van 350 exemplaren.    Directie   President-directeur   drs. G.G. Callenbach   Wipstrikpark 31, 8025 CB Zwolle, tel. 038-4541559 Directeur-secretaris   drs. R.V. van den Berg  Grote Beukelaer 1, 8141 BM Heino, tel. 0572-391694 Directeur-thesaurier   R. L.C. Conradi RA   Potmarge 21, 8032 LC Zwolle, tel. 038-4538718 Directeur-exploitatie   A. Rigter   Zwette 6, 8032 XM Zwolle, tel. 038-4533377 Directeur-verenigingszaken  drs. A. van den Berg   Van 's-Gravesandelaan 2, 8024 DP Zwolle, tel. 038-453 85 92    e-mail adres: [email protected] / website: www.degrootesocieteit.nl   Kasteleins Mw. Godelieve Overbeeke Bloemstraat 6, 8012 VN Zwolle, tel. 06 11401490 Mw. Hetty Kruiswijk-Schukking De Hoeve 41, 8112 BC Nieuw Heeten Mw. Marit van Raalte-Lageveen Trompstraat 65, 8023 FN Zwolle Dhr. Abel Buurma Wolweversstraat 13, 8091 KN Wezep   Redactie Steven ten Veen (hoofdredacteur) Ronald van den Berg (productie) Louis van Daalen Dirk Hilarides Cees Meijntjes   Postadres: Koestraat 8, 8011 NK Zwolle / e-mail adres: [email protected] Tekstbijdragen (bij voorkeur gedigitaliseerd) aanleveren door te mailen of te sturen naar bovenstaand adres. De redactie beslist over de inhoud van de Groote Klok en kan wijzigingen in teksten aanbrengen of bijdragen niet plaatsen. Foto’s moeten digitaal worden aangeleverd in hoge resolutie (niet verkleinen!) en graag voorzien van bijschrift. Voor advertenties kan contact worden opgenomen met de directeur-secretaris. Uiterste inleverdatum kopij volgend nummer: 25 april 2015. 2

Column van de President-directeur

    Hartverwarmend   Al meermalen heb ik geschreven over de brainstormbijeenkomsten die we (ge) houden (hebben) over de toekomst van onze Groote Sociëteit. In totaal hebben we vijf sessies gehad o.l.v. John van Boven en Jur Zandbergen. Daarvoor hebben we ongeveer 90 leden benaderd van wie er rond de vijftig daadwerkelijk hebben meegepraat. In de ALV van 24 april gaan we als directie verder daarop in. Hier wil ik enkele leden citeren die schriftelijk op de uitnodiging hebben gereageerd omdat ze niet konden deel­ namen aan een der sessies. Hartverwar­ mend dat ze de tijd hebben genomen om dit te doen.   Een bijna 80-jarig parkeerlid: “Voortdu­ rende verjonging van het ledenbestand is essentieel. Dat lukt het best met attractieve onderverenigingen en aansprekende losse activiteiten. […] Uitbreiding met een poli­ tiek café moet in de huidige tijd mogelijk zijn. Kern voor de vitaliteit is snelle door­ stroming van (sub)bestuurlijke functies.”   “Hoe willen we de sociëteit als eigentijd­ se instelling beleven?”: “Vanuit mijn per­ spectief (58 jaar) is het gemiddelde lid een stuk ouder, in de tijd geplaatst was dat niet zo. Ik vermoed dat de gemiddelde leeftijd 40 jaar geleden een heel stuk lager lag, die leden zijn vaak nog steeds lid. De vereni­ ging heeft daarom te maken met een ver­ snelde vergrijzing, ook in absolute getallen

[; …,] nu is het ‘heel oud met een beetje jong’. […] Mijn conclusie is dan ook dat de ‘eigentijdse’ beleving baat heeft bij een streefgetal in de ledenmix, werkenden-ge­ pensioneerden en dat bij het realiseren van die ratio de eigentijdse beleving op die manier deels geborgd wordt.”   “Hoe geven wij inhoud aan het karakte­ ristieke van de sociëteit?”: “Het blijven hangen in de nostalgie als speerpunt is weinig zinvol, het flexibel aanpassen aan de wensen die nu leven is belangrijker. Ik zie veel meer in het zgn model van stakeholder management, wat willen de stakeholders en hoe combineer je dat tot een bruisende vereniging. […] Wat is de functie van een vereniging als DGS in Zwolle en omgeving, waarom zijn mensen wel en waarom niet lid?”   “Wat zijn de mogelijkheden om de le­ vensvatbaarheid te vergroten?”: “Zoek de samenwerking met educatie, publieke sector en de private sector. Wat zijn de on­ derwerpen die daar nu belangrijk zijn, etc.” en “Je zou de jongere, nog midden in de maatschappij staande leden, bij elkaar kunnen harken en hun vragen welke acti­ viteiten in een zodanige behoefte voorzien, dat ook zij graag lid willen worden.  […] Een soort netwerk-club met een status aparte starten voor mannen (eventueel ook vrouwen????) tot bijv. max. 50 jaar. Activiteiten: o.m. lunches organiseren en interessante sprekers uitnodigen. […] Kortom, alles wat te maken heeft met het begrip ‘samen zijn we innovatiever, sterker, beter!’”   Een zoon van een der leden zou lid wor­ den van de Groote Sociëteit voor “net­ werk en activiteiten” zodat hij “academici en ondernemers” kan ontmoeten, “man­ nen en vrouwen gemengd (als er behoefte is aan een mannenavond kan dit uiteraard een initiatief zijn). “ Hij vindt vasthouden aan enige oude gebruiken acceptabel omdat “tradities leuk zijn en ook voor con­ tinuïteit zorgen” en “nette kleding prima” is.  Als tips geeft hij mee: “verjong het in­ terieur zodat het ook echt een plek is waar mensen naar toe zouden gaan” ; vergroot “de betrokkenheid met de stad”; “het gaat tegenwoordig meer om thema-avonden en evenementen / activiteiten gaat dan om borrelavonden”; “omdat jullie doelgroep bestaat uit jonge hoogopgeleide gezinnen, […]  lijkt het relevant dat beide partners

betrokken worden in het sociëteit leven dat geeft grotere kans op binding.”   Dit is maar een selectie van gemaakte opmerkingen. Dat ik deze keuze heb gemaakt, is niet toevallig. Deze thema’s spelen ook een rol in de beleidsvisie van de directie. Dat kunt u merken in de ALV, wanneer de directie ingaat op de op­ brengst van de brainstormsessie, haar toekomstdroom beschrijft en haar keu­ zes voor dit moment voorlegt aan de leden. De directie kijkt uit naar die ALV.   Gégé Callenbach, president/directeur

Bijzondere uitgave De Redactie van de Groote Klok schenkt in het aprilnummer, zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, aandacht die oorlog in Zwolle. Ronald van den Berg gaat in op de opheffing van de sociëteit en het gebruik van het socië­ teitsgebouw in de oorlogsjaren. Wilfred Smit en Rolf Olland halen herinneringen op. En Janco Cnossen herdenkt zijn held, Gerardus Horrëus de Haas.    De foto op de voorpagina komt uit een serie foto's die kort na de Bevrijdingsdag van Zwolle, 14 april 1945, zijn gemaakt. Het Canadese bevrijdingsleger defileert door de Koestraat met diverse voertui­ gen voor de Townmajor, de tijdelijke 'burgemeester', die - niet zichtbaar op de foto - op het bordes van staat van wat nu Museum de Fundatie is. Op de achter­ grond is het sociëteitsgebouw te zien (­ foto collectie HCO).  De bovenstaande badge is die van het Royal Canadian Army Service Corps, één van de bij de bevrijding van Zwolle be­ trokken legeronderdelen. De Redactie 3

PROGRAMMA  

Bijzondere activiteiten vrijdag zondag vrijdag   vrijdag vrijdag  maandag vrijdag  zaterdag   vrijdag maandag   vrijdag  maandag      vrijdag 

3-apr 19-apr 24-apr   24-apr  24-apr  27-apr 1-mei 9-mei   29-mei  1-jun    5-jun 15-jun     26-jun

16.00  10.30 15.00   18.00 19.30 17.30 16.00  n.m.   19.30     16.00 12.00     18.00 

Dispuut  Koffieconcert Bezoek aan het  Historisch Centrum Overijssel Algemene Ledenvergadering Laatste vrijdag maaltijd  Koningsborrel Dispuut Kleiduivenschieten in Biddinghuizen Laatste vrijdag maaltijd Reis Estland-Letland (8dgn) volgeboekt Dispuut Golfdag Groote Sociëteit 2015      Haringparty

Bas Dane Bert Klaver John van Boven   Directie  Directie Directie Bas Dane Otto Cazemier B. ten Doeschate Directie  Hans Harms   Bas Dane O. ten Doeschate Arno Blokland, H. Koppendraaier Directie 

l-j l-p-j l-j   l l-j l-p l-j l-p-j   l-j      l-j  l-j     l-j

elke 7+21-apr  14-apr 16-apr 13-apr 11-mei

18.30 19.30 19.30 19.30  17.30 18.30

Biljarten Gemengd bridge Wisselbridge Heerenbridge Koken en Braden  Culinaire Cornuyten Partnerdiner

Wim Bleeker Theo Kuitert Aad Rigter Wilfred Smit Bert Boonk Ton Koot

           

Vrij bridge,biljarten, schaken Vrijdagborrel

   

   

Clubs maandag  dinsdag dinsdag donderdag  maandag maandag

Overige activiteiten vrijdag vrijdag 

elke elke

14.00 17.30 

Let op !!   opgave òf : [email protected]; òf op inschrijflijst publicatiebord òf bij coördinator l- lid; p- partner c.q. introducee; j/n opgav ja/neen   l-lid; p -partner of introducee; j/n opgave ja / neen   De agenda staat ook op onze website www.degrootesocieteit.nl

SOCIËTEITSCOMMISSIE John van Boven; voorzitter/secretaris; 038-465 32 89; [email protected] Hans Harms; lid; 06-23333175; [email protected] Eric Hendriksen; lid; 038-453 34 39; [email protected] Bert Klaver; lid; 0529- 431823; [email protected]    

4

In Memoriam Henk van de Griendt 24 juni 1925 – 10 maart 2015   In zijn 90-ste levensjaar overleden na bijna 65 jaar getrouwd te zijn geweest met Patricia.   Geboren in 1925 in Rotterdam aan de oever van de Maas had hij eigenlijk in zijn jonge jaren bij de marine had gewild. De 2e  wereldoorlog echter speelde een belangrijke rol in zijn leven. Zijn broer Joost, die voorbestemd was om het fami­ liebedrijf in de veenwinning over te nemen, stierf in de laatste dagen van de oorlog.   Na het bombardement op Rotterdam, in 1940, waarbij zowel het ouderlijk huis als het kantoor van Griendtsveen met bijbe­ horende bedrijfsarchief verloren zijn ge­ gaan, is de familie verhuisd naar Nieuw Amsterdam. Gedurende de oorlogsjaren bezocht hij de HBS in Coevorden en na de oorlog ging hij naar de Middelbare Landbouw School in Groningen om in 1950 als 4e generatie in het familiebedrijf Griendtsveen te komen.   Zijn hele werkzame leven heeft hij door­ gebracht in en met het veen, niet alleen in Zuidoost Drenthe maar ook in het aangrenzende Duitse gebied. Na 40 jaar nam hij in 1990 afscheid om meer tijd te besteden in de omgeving van Zwolle. Ook internationaal heeft hij in de veen­ wereld veel betekend. Na jaren bestuurs­ lid te zijn geweest werd hij benoemd tot

honorary vice-president van de Interna­ tional Peat Society. Van deze internatio­ nale organisatie heeft hij vanaf de oprich­ ting in 1954 wereldwijd alle congressen meegemaakt, ongeacht waar deze wer­ den gehouden. Hij was een vervener in hart en nieren.   Het feit dat met het bombardement op Rotterdam het bedrijfsarchief verloren was gegaan speelde een rode draad door zijn leven. Hij heeft altijd en overal ge­ zocht naar interessante foto’s en docu­ menten waarin de historie van het be­ drijf, turf of vervening tot uiting kwam. Hij laat een indrukwekkend fotoarchief achter. Zelfs de week vóór zijn hersenin­ farct is hij nog naar Vlissingen geweest om een archief te bezoeken.   Na zijn pensionering schreef hij een boek “Uit sphagnum geboren” over een eeuw turfstrooiselindustrie in Nederland. Ook hield hij lezingen voor geïnteresseerde clubs en schreef zo af en toe stukjes in de Groote Klok.   Daarnaast waren zijn hobby’s wandelen, fietsen langs de IJssel en de laatste jaren kegelen bij “De Majoor” waar hij in 2013 nog clubkampioen werd. Hij had de no­ dige humor en was creatief.   Henk was een trouwe bezoeker van de Groote Sociëteit. Niet alleen op de laatste vrijdag van de maand maar tot november vorig jaar was hij wekelijks de gangmaker van de maandagmiddag seniorenborrel.   Niek van de Griendt    

BURGERLIJKE STAND • Nieuwe leden De heer drs. E. Heereoma De heer M. Harskamp    • Voordrachten Geen    • Opzeggingen De heer drs. F.W. Smit   • Overleden De heer H.F. van de Griendt (24.06.1925 - 10.03.2015)   De heer Dr. F. Sepmeijer (17.05.1942 - 17.03.2015  

In Memoriam Floor Sepmeijer 17 mei 1942 - 17 maart 2015   Op 17 maart jl. is na een kort ziekbed Floor Sepmeijer overleden. Floor was een actief sociëteitslid, dat graag de vrijdag­ borrels bezocht. Ook nam hij deel aan de cursus Koken en Braden. Floor was een groot wijnliefhebber. Wij kwamen elkaar vaak tegen bij de wijnaf­ deling van de supermarkt en bij de glas­ container. Hij was altijd bijzonder opge­ wekt; kenmerkend was zijn proestende lachje.   Floor kwam vaak wat verstrooid over. Mogelijk had dat te maken met zijn ach­ tergrond als gepromoveerd universitair docent hebreeuws en arabisch. Hij be­ heerste overigens meerdere, ook niet-a­ rabische talen. Floor was niettemin een zeer bescheiden man: pas na lang aan­ dringen lukte het om iets te vernemen over zijn vele interessante reizen in de arabische wereld.   Een aimabel sociëteitslid ging van ons heen.   Gerrit van der Pijl

LEDENCOMMISSIE Jur Zandbergen (voorzitter); 038 - 453 62 36, [email protected] Otto Cazemier; 038 - 453 24 63; [email protected] Maarten Storm; 038 - 454 29 73; [email protected] Ruurd Tjallema; 038 - 460 30 13; [email protected]

5

Agenda van de Algemene Ledenvergadering te houden op Vrijdag 24 april 2015, aanvang 18.00 uur.   1.      Opening.   2.      Vaststellen verslag ALV d.d. 28 november 2014, zie in de Groote Klok van april.   3.      Ingekomen stukken.   4.      Mededelingen.   5.      Herdenken van de overleden leden.   6.      Informatie over en toelichting op een aantal lopende zaken: a. Toekomst Groote Sociëteit; b. Plannen met betrekking tot de etage van Koestraat 8 en het pand Koestraat 6; c. Toekomstverkenning exploitatie sociëteit;    d. Personele reorganisatie.   7.       Goedkeuren Jaarrekening 2014 (zie de Groote Klok van april); a. Toelichting op de Jaarrekening door de Directeur-thesaurier; b. Rapport van bevindingen inzake de Jaarrekening door de Commissarissen; c. Goedkeuren van de Jaarrekening door de leden; d. Besluit tot decharge van de Directeur-thesaurier en daarmee van de Directie als geheel.   8.      Rondvraag.   9.      Sluiting.   Het Inhoudelijk Jaarverslag 2014 en een actueel exemplaar van de ledenlijst wordt per in de loop van april  toegezonden. De Directie. 

Beknopt verslag Algemene Ledenvergadering 28 november 2014 Aanwezig de leden de heren Bakker, B. van Beek, Berends, A. van den Berg, J.A. van den Berg, R.V. van den Berg, Van den Bergh, Bleeker, Blokland, De Boer, Van Boven, Broekhuijsen, Callenbach, De Carpentier Wolf, Cazemier, Conradi, Cremer, Van Daalen, Dane, B. ten Doeschate, O. ten Doeschate, Dost, A. van Dijk, Elzerman, Fransen, N. van de Griendt, Harms, Jansen, G. de Jong, Jonkers, Van Kesteren, Kleingeld, Koetsier, Van der Kuil, Kuitert, Mengelberg, Meijntjes, Te Nuyl, H. Oving, Peeters, Pietersma, Plattel, De Raad, Rigter, Rijlaarsdam, Van der Sar, Scholte,  Sol, Sorée, Stiekema, Storm, Van Swet, Tanis, Timmerman, Tjallema, Ten Veen, Venker, Van Vilsteren, Visschers, A. Weenink, R. Weenink, Van Welie, Westerholt, Zandbergen en Van Zanten (65).   Afwezig met kennisgeving de leden de heren Assink, Balk, Boonk, Dutman, Frik, Van Gool, H. van de Griendt, Groothuizen, Van den Hoorn, J. van der Horst, Kam, Klaver, Knigge, Koers, Van Schaik, Siebel, Troostwijk, Vonderhorst, Wijdeveld,   1.            Opening. De President-directeur, slecht bij stem, opent de vergadering en heet de aanwezige leden welkom op de 408  halfjaarlijkse Al­ gemene Ledenvergadering van de sociëteit. Hij kondigt een verrassend toegevoegd agendaonderwerp aan, waarna de agenda wordt vastgesteld.   2.            Ingekomen stukken en berichten van verhindering. De Directie heeft behoudens de berichten van verhindering geen ingekomen stukken voor de ALV ontvangen.   3.            Vaststellen van het verslag van de ledenvergadering van 25 april jl. Het verslag wordt zonder wijzigingen vastgesteld. Naar aanleiding van het verslag deelt de President-directeur mee dat nog voor het komende Kerst-wilddiner per pin kan worden betaald. Wat betreft de fooien verwijst hij naar de Groote Klok van de­ cember. Tot slot wat de tafelkleedjes betreft, de sociëteit is en wil geen bruin café worden.   4.            Mededelingen De mededelingen betreffen twee onderwerpen, een powerpointpresentatie van de President-directeur betreffende het socië­ teitsbeleid onder de titel 'Resultaten uit het verleden ..........' en bijdrage van Bernard ten Doeschate van de Taskforce over de aanpak na de huuropzegging van de huurder. 6

In 'Resultaten uit het verleden ..........' schetst de President-directeur met behulp van een powerpoint presentatie de redenen het beleid van de sociëteit onder de loep te nemen: de mogelijke discontinuïteit in de exploitatie, de krimp in ons ledenbestand en de noodzaak tot optimalisering van het personeelsbestand. Voor de continuïteit is het van het uiterste belang dat een structureel sluitende exploitatie wordt bereikt. Maar de kritische succesfactor voor het voortbestaan zijn de in, voor en door de Sociëteit georganiseerde activiteiten. Belangrijk is deelname aan de sociëteitsactiviteiten nog verder te vergroten. Het huidige programma heeft een goede spreiding qua soort en in de verdeling over de tijd. Maar het is desondanks van belang de leden aan het woord te laten. Daarom worden die uitnodigd tot deelname aan een aantal  brainstormsessies. Vervolgens schetst de President-directeur een aantal mogelijke opties om - opnieuw - tot een sluitende exploitatie te komen. Waar het gaat om het vergroten van het ledental is de primaire doelgroep die van de 55-plussers en 70-minners. De secundaire doelgroep is die van de dertigers en veertigers. Voor 2015 moet de doelstelling zijn 30 nieuwe leden.   Naar aanleiding van de presentatie vraagt Ab Weenink waarom we bij 'verhuur' van de sociëteit aan derden altijd één lid aan­ wezig moet zijn. Het antwoord luidt dat wij op die manier concurrentievervalsing naar de reguliere horeca tegen gaan. Met vindingrijkheid moet die aanwezigheid zijn op te lossen.   Bernard ten Doeschate brengt namens de Taskforce naar voren dat de kans dat in de huidige markt opnieuw een huurder met de status van goudvink wordt gevonden voorbij is. De panden Koestraat 8 en 6 zijn zeer verweven maar als kantoren ook geda­ teerd. Kantoorverhuur lijk niet erg duurzaam vandaar dat ook andere alternatieven worden onderzocht. In eerste instantie wordt de ontwikkeling van een aantal appartementen op haalbaarheid onderzocht, met dan voor 8 en 6 een gemeenschappelijke ontsluiting. Gemeenschappelijke ontwikkeling met de gemeente is denkbaar maar de gemeente geeft voorkeur aan verkoop van Koestraat 6. Bij de financiering va de projectontwikkeling zouden ook geïnteresseerde leden kunnen deelnemen. De kans dat de gehele huurderving met een nieuw invulling opgevangen kan worden is uiterst gering. De President-directeur dankt de heer Ten Doeschate en de Taskforce voor hun werkzaamheden. Hij merkt op dat als tweede spoor ook de heer Marcel van Vilsteren een opdracht heeft een huurder te zoeken voor alleen 8 of in een combinatie van Koestraat 8 en 6. Directeur Ronald van den Berg is belast met het pandendossier.   5.            Vaststellen van de ledencontributie voor het jaar 2015 ten bedrage van € 275,00 (verhoging met € 5,00). Vaststellen van de donatiebijdrage voor de partners van overleden leden ten bedrage van € 65,00 (verhoging € 5,00). De Directeur-thesaurier licht toe dat 2015 wordt gezien als overgangsjaar. Vandaar dat de gebruikelijke verhoging (nog) wordt aangehouden. De heer Van Zanten vindt dat de verhoging voor de partnerleden naar verhouding fors is. De thesaurier antwoordt dat dit de eerste verhoging sedert 15 jaar is, een beetje een inhaalslag. De heer Mengelberg vraagt wat de verhoging zou moeten zijn om het huurverlies te compenseren. De president-directeur antwoordt dat deze dan rond de € 140,00 zou bedragen, aannemende dat zo'n verhoging geen invloed zou hebben op het le­ dental. Met één onthouding besluiten de leden akkoord te gaan met de contributieverhogingen.   6.            Goedkeuren van de begroting voor het jaar 2015. De Directeur-thesaurier licht toe dat in 2013 nog sprake was een overschot, voor 2015 wordt nu een bescheiden tekort voorzien. Om voldoende liquiditeiten te behouden zal ditmaal worden afgezien van een vervroegde aflossing. Met één stem tegen wordt de begroting 2015 door de leden goedgekeurd.   7.            Benoeming Directie De President-directeur dankt de wegens vakantie afwezige heer Boonk voor zijn korte directielidmaatschap.  Het is een grote bof geweest dat de Directie zo snel over een goed ingewerkte directeur heeft kunnen beschikken. Op verzoek verlaat de heer A. van den Berg de zaal. Geen van de leden wenst het woord, waarna de heer Van den Berg bij te­ rugkeer in de zaal wordt gefeliciteerd met zijn benoeming (applaus). De heer van den Berg dankt de leden voor het in hem gestelde vertrouwen. De President-directeur richt zich tot slot tot de heer Rigter die een zwaar jaar achter zich heeft. "Hij heeft ons als Directie weinig kansen geboden om werk van hem over te nemen. Aad dank daarvoor" (applaus).    8.            Presentaties van de Commissies: a.            de Ledencommissie De voorzitter de heer Zandbergen acht de taak van de commissie vooral van praktische aard: "het moet hier gezellig zijn, maar wel met een doelstelling. Daarbij is afstemming met de Sociëteitscommissie belangrijk. De samenleving veranderd en dat levert de vraag op hoe we het lidmaatschap aantrekkelijk kunnen houden. De belangrijkste bron voor leden bent u spreekt hij tot de leden. De teller staat per 1 januari op 265 leden. Wij moeten het aanbrengen van nieuwe leden activeren. Hij heeft daartoe voor alle leden een voordrachtformulier meegenomen. Als voorzitter looft hij voor de eerste drie nieuw voorgedragen leden een fles wijn uit. Leg ook contacten met netwerkorganisaties, en benut de media. Benut een verbeterd website ook voor PR doeleinden (applaus).

7

  b.            de Sociëteitscommissie De voorzitter de heer Van Boven afficheert zich als 'gereformeerde jongen', opgegroeid met 'een thema en drie punten'. Het thema van deze presentatie is 'samen', daarna volgen drie punten. De heer Van Boven haalt José Saramago aan met zijn 'Stad der zienden'. De leden zijn er niet voor de Directie en de commissies, maar de Directie en de commissies zijn er voor de leden. Samen en samenwerking dus.   Punt één: er zijn meer initiatieven vanuit de leden nodig. Goed voorbeeld is het initiatief van de heer Dane om de haalbaarheid van een dispuut te verkennen. Punt twee: Samenwerking met Ledencommissie. Wat is de betekenisvolheid van de sociëteit, waarom lid worden of blijven. Punt drie: Laten we de stad dichter bij de sociëteit brengen. Bezoeken naar Wehkamp en het atelierbezoek aan Ronald Wester­ huis zijn daarvan goede voorbeelden (applaus).     c.            de Redactiecommissie                Hoofdredacteur de heer Ten Veen zegt dat tot nu toe veelal acht woorden genoeg waren voor de                presentatie van de Directie. Ditmaal wil hij wat meer woorden gebruiken. De Groote Klok vervult een belangrijke functie. Door meer ledenbijdragen kost het steeds minder moeite om de Klok gevuld te krijgen. Toch pakken zich donkere wolken boven de redactie samen. Jan Kam beëindigt het lidmaatschap van de sociëteit. Louis van Daalen zal op redelijke termijn naar Amsterdam verhuizen, en zelf overweegt de heer Ten Veen na vele jaren in de redactie medio volgend jaar te stoppen. Hij moedigt leden aan om als redacteur toe te treden of ons te attenderen op geschikte kandi­ daten.                Tot de acht woorden: de redactie gaat op de ingeslagen weg verder.   De President-directeur dankt de commissies voor presentaties.   9.            Rondvraag De heer Venker beklaagt zich over de nieuwe badges en het ophangsysteem. Omdat zijn naam achter in het alfabet zit moet hij nu, 86 jaar oud, bijna op zijn knieën om de badge te kunnen pakken.  De heer De Jong wijst er op wat het eerder heeft gezegd over de aanwas van nieuwe leden. Hij heeft recentelijk geconstateerd dat de aanwas van leden van de sociëteit in Amersfoort veel jonger is. Hij raadt de Directie aan daar eens contact mee op te nemen.   10.         Sluiting              De President-directeur sluit om 19.24 uur de vergadering en biedt de leden namens de vereniging een consumptie aan.

Alegemen Ledenvergadering april 2014

8

Balans per 31 december 2014 Activa

Passiva 31-12-2014 €

Vaste activa Materiële vaste activa Gebouw en terreinen Restauraties Installaties Inventaris Parkeerkaarten Vlottende activa Voorraad Kortlopende Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen Belastingen

Liquide middelen

31-12-2013 €

8.778 264.017 3.359 2.691 56 278.901

9.558 277.170 3.872 5.515 744 296.859

-

1.094

5.293 5.950 245 11.488

12.551 4.693 2.116 19.360

142.666

98.333

433.055

415.646

Eigen vermogen Kapitaal Exploitatiesaldo Voorzieningen Groot onderhoud Reorganisatie Langlopende schulden Nationaal Restauratiefonds Dépôt parkeerkaarten Kortlopende schulden Belastingschulden Overige schulden

31-12-2014 €

31-12-2013 €

110.639 16.724 127.363

102.932 7.707 110.639

102.259 5.000 107.259

95.334 95.334

176.181 7.245 183.426

183.611 7.195 190.806

5.841 9.166 15.007

9.439 9.428 18.867

428.055

415.646

Rekening van baten en lasten over 2014 Werkelijk 2014 € Baten Contributies e.d. Inkomsten bar en keuken Verhuur zalen Opbrengst verhuur kantoor Vergoeding energie

2013 €

73.665 88.146 3.825 45.206 4.401

€ 71.797 97.560 4.031 44.331 3.690

215.243 Lasten Inkopen en kosten bar Personeelskosten Afschrijvingen

41.360 67.182 17.958

45.818 66.239 18.760

45.197 8.809 6.250

Overige baten en lasten (per saldo lasten) Rentelasten Exploitatiesaldo

76.150 95.500 4.500 44.400 3.000 221.409

126.500 Overige bedrijfskosten Huisvestingskosten Algemene kosten Kosten evenementen

€

Begroting 2014 € €

223.550

50.000 75.800 19.500 130.817

52.196 12.426 5.691

145.300 49.800 10.400 8.000

60.256 2.183

70.313 1.721

68.200 -

9.580

10.851

10.000

16.724

7.707

50

9

Bezoek Historisch Centrum Overijssel. De sociëteitscommissie heeft weer een mooie en boeiende activiteit georganiseerd: op vrijdag 24 april a.s. om 15.00 uur naar het Histo­ risch Centrum Overijssel.   Het volgende staat ons daar te wachten: Tijdens de rondleiding maakt u kennis met het HCO: wie wij zijn en wat wij doen. U wordt rondgeleid door het bijzondere gebouw en krijgt een indruk van onze collec­ ties: 18 km archieven, foto’s, affi­ ches en de bibliotheek met 40.000 boeken en de onderzoeksmoge­ lijkheden naar de geschiedenis van Overijssel. Bij het bezoek aan één van de depots, normaal niet toegankelijk voor bezoekers, krijgt u enkele topstukken te zien. U kunt zich via de gebruikelijke kanalen aanmelden. Het aantal deelnemers is beperkt tot 40. Zoals gebruikelijk krijgen de Hee­ ren die zich hebben aangemeld een week voor het bezoek een mail met nadere gegevens.

Zondagochtendconcert met het Zwols Collectief                                                                Zondag 19 april 11.00 uur, Groote Zaal De sociëteitscommissie pakt groots uit met een concert door het Zwols Collectief, een groep van zeven professionele musici uit Zwolle en omgeving. Het collectief bestaat uit drie bla­ zers (klarinet, hoorn en fagot) en vier strijkers (viool, altviool, cello en contrabas), waarmee in wisse­ lende formaties muziek van Beet­ hoven tot Piazzolla wordt ge­ speeld. Alle musici zijn werkzaam als doce­ rend en/of uitvoerend musicus in kamermuziekensembles en grote symfonieorkesten. Op zondag 19 april voert Het Zwols Collectief o.a. werken uit van Beet­ hoven, Crusell, Martinu, Rosetti en een compositie van de Zwolse componist Emiel Stöpler. De Sociëteitscommissie nodigt u van harte uit om dit bijzondere concert bij te wonen. Inloop met koffie vanaf 10.30 uur (s.v.p. niet eerder i.v.m. inspelen van de musici ) Aanvang concert  11.00 uur Einde concert ca. 12.00 uur (er is geen pauze)     Zie ook: hun website, www.het­ zwolscollectief.com.   De Sociëteitscommissie

10

Golfdag Groote So­ ciëteit 2015   Maandag 22 juni Golfclub Zwolle   Op maandag 22 juni spelen wij onze traditionele golfwedstrijd op Golfclub Zwolle. Namens de Socië­ teitscommissie hopen wij op een grote opkomst en nodigen u uit in te schrijven voor dit unieke socië­ teitsevenement.   Kosten: introductie / hospitality tarief voor niet leden golfclub € 30,00 p.p.   Ontvangst: 11.30 uur. Start wedstrijd: 12.30 uur. Ongeveer 17.00 – 18.00 uur borrel en 18.30 uur diner.   Diner en borrel zijn voor eigen re­ kening. (diner ongeveer € 30,- tot € 35,- euro )   Opgave met handicapvermelding en homecourse via de inschrijflijst op de Sociëteit of via aanmelden@­ degrootesocieteit.nl of rechtstreeks via [email protected].   Nadere mededelingen over de exacte kosten volgen later.     Hans Koppendraaier, Arno Blokland Olivier ten Doeschate    

Heerendiner 2015 Zaterdag 7 maart vult zich rond zessen de Heerenzaal met de deelnemers aan het Heerendiner 2015. In een geanimeer­ de sfeer wordt genoten het aperitief. Maar liefst 51 leden, zonen, vrienden, buurmannen enzovoorts zijn bijeen. Een van de leden is gastheer van zijn hoog­ bejaarde vader. De Tjallema's zetten een nieuwe standaard met drie generaties aanwezig: vader, zoon en kleinzoon.   Kort na half zeven zet iedereen zich in Groote Zaal aan de fraai versierde en 'geschikte' tafel. De kateleins blijken een meer dan voor­ treffelijk diner te hebben voorbereid. Als eerste voorgerecht een tiede met geitenkaas, honing, notenbrood, rucola en sherry vinaigrette. Een tweede, dit maal warm, voorgerecht volgt: snoekbaars met olijven, spekjes, verse zilveruitjes en met citroen afge­ bluste braadjus. Dan introduceert Hans Harms de heer Mannak, directeur van het HET sympho­ nieorkest. Hij zet uiteen wat er allemaal komt kijken bij het managen van een groot orkest.  De aanwezigen krijgen een inkijkje in het orkestbedrijf. Uiteraard speelt is het or­ kest de spil waarom alles draait. Maar de orkestleden treden ook op kleinere en­ sembles en er is een prominente plek voor educatie. Een paar kengetallen. Het orkest heeft 68 leden, van negen verschillende nationa­ liteiten. Er zijn in het orkest 41 soorten instrumenten aanwezig, het oudste da­ teert uit 1741. De concerten en andere activiteiten trekken jaarlijks ruim 190.000 bezoekers, tegen een gemiddelde van 1030 bezoe­ kers per gebeurtenis. Er zijn 20 cd's met orkestopnemen te koop.   Uitvoerig wordt stilgestaan bij de bezui­ niging van 40% van het Rijksubsidie die in het recente verleden heeft plaatsge­ vonden, een bedrag van rond 2 miljoen euro. Een potentieele nekslag tenzij er een nieuw verdienmodel wordt uitge­ dokterd. En tot dat laatste is HET symp­ honieorkest in staat gebleken. Onderne­ merschap wordt het nieuwe kompas. Muziek  wordt letterlijk naar nieuwe plaatsen en omstandigheden gebracht, van de ambtelijke status van de orkestle­ den wordt afscheid genomen. En als een belangrijke sponsor in Amsterdam zetelt,

De heer Mannak, directeur van HET symphonieor­ kest.

speelt het orkest in Amsterdam. Het or­ kest streeft ernaar om in 2020 65% van de inkomsten zelf te verwerven, te ver­ dienen, tegenover 35% overheidssubsi­ die.   Na de inleiding van de heer Mannak en een nieuwe schikking aan de tafels volgt het hoofdgerecht. Peperentrecote (dry aged!) met diverse paddenstoelen, port­ saus en een witlofstamppotje. Het nagerecht tenslotte, ananas met champagnesabayon, hangop, en vers dragonijs. Hier en daar valt te beluisteren dat een Heerendiner met dochters ook het pro­ beren waard is. We zullen zien wat 2016 ons brengt.   Ronald van den Berg

11

12

Voorjaarsconcert Een nieuwe lente, een nieuw geluid liet Herman Gorter ons al jaren geleden weten. In een volle zaal zorgden zondag 15 maart de gebroeders Michael en Mat­ thias Rein samen met Tania Prates voor een sprankelend voorjaarsconcert met een prachtig samenspel van viool (Mi­ chael), piano (Matthias) en zang (Tania).                                                          Begonnen werd met de bekende Fruh­ lingsonate opus 24 van Ludwig van

van de door Edvard Grieg gecomponeer­ de zes “Lyrische Stucke” opus 43. Tenslot­ te werd dit driegangenmenu afgesloten met een zeer welkom nagerecht, waarin Tania Pers haar afkomst niet verloochen­ de en met haar expressieve stem een selectie van Braziliaanse liederen ten gehore bracht. Kortom opnieuw werd door de societeitscommissie in de per­ soon van Bert Klaver weer een meer dan geslaagd zondagochtendconcert geor­ ganiseerd. Wij zien uit naar het komende koffieconcert op zondag 19 april.

Beethoven: een feest van herkenning. Gevolgd door een zestal liederen van Louis Spohr opus 154, waarbij het bijzon­ dere is dat in alle liederen naast de piano ook de viool meespeelt. Vervolgens zorgde Matthias Rein voor een flinke portie lentekriebels met zijn pianosolo’s

  Cees Meijntjes De foto's van het trio zijn gemaakt door Paul Simon Produkties.

13

Zeventig jaar later

Ooggetuige

Op 14 april 2015 is het zeventig jaar geleden dat in Zwolle een einde kwam aan de Duitse bezetting. Dat betekende ook het einde van het Wehrmachtheim dat in de oorlogsjaren in het gebouw van De Groote Sociëteit was ondergebracht. Terwijl het historisch beeldarchief van de sociëteit flinterdun is, is juist die bezettingsperiode met een serie propaganda ansichtkaarten goed gedocumenteerd. Het zijn deels zeer geposeerde foto's waarop officieren en soldaten met (Nederlandse?) koffiejuffrou­ wen(?) staan afgebeeld. Het zijn kaarten die het thuisfront moeten tonen hoe goed en relaxt de heren het in Zwolle hebben. De foto's tonen ook een deel van de bouwgeschiedenis en inventaris van de sociëteit: zien we op de foto's nog herkenbare zaken of is er sindsdien veel veranderd?

Op de Duitse ansichtkaarten staan geen jonge mannen. Als ze het eind van de oorlog al levend hebben gehaald is het niet waarschijnlijk dat een van de afge­ beelden nog in leven is. Dat is voor zover ik weet wel het geval met Otto-Horst Reinecke die als kind het Wehrmachts­ heim in de Koestraat in 1944 zeer waar­ schijnlijk heeft bezocht. Bij mijn speurtocht naar oude foto's op internet stuitte ik op een website van een school in Duitsland, het Ernst-MoritzArndt-Gymnasium in Osnabrück. De jonge Otto-Horst is leerling van deze schooI geweest. Als de geallieerden hun bombardemen­ ten op Duitse steden intensiveren (Osna­ brück wordt in de oorlog zo'n 70 keer gebombardeerd en voor 85% verwoest) worden de kinderen geëvacueerd naar veiliger landelijke gebieden. De school van Otto-Horst krijgt in 1942 een voltref­ fer. In de zomer van 1942 gaat hij , dan een jaar of twaalf oud, in het kader van de "Kinder-Landverschickung" op trans­ port naar veiliger gebied. Eerst naar Bre­ snitz in Tsjechië, dan naar kasteel Eerde in Ommen, om in februari 1945 te eindi­ gen in Abtenau in Oostenrijk. Om het contact met de achtergebleven ouders en broers en zussen te onderhouden schrijft Otto-Horst vele brieven. Die brie­ ven heeft hij onlangs aan zijn oude school aangeboden die ze met zijn toe­ stemming op de schoolwebsite hebben gezet.   In de eerste week van augustus 1944, hij verblijft dan in een jongenskamp bij kasteel Eerde, brengt hij een bezoek aan Zwolle en schrijft daarover aan zijn ou­ ders.   

  De achtergevel van de sociëteit aan de Potgietersingelzijde. Rechts naast de ingang staat nog een houten serre. Alle vensters op de verdieping hebben nog blinden. De tuin lijkt nog niet verhard, een gazon?

De eetzaal, een herkenbaar deel van de sociëteit. Achter het gezelschap aan tafel de halfronde ruimte achter de nog kleine bar. Er is weinig veranderd. Ook nu nog de­ zelfde planken met glazen er op. Rechts is een niet meer bestaande wand met glas in lood vensters zichtbaar. De lichte constructie van die wand doet vermoeden dat het geen draagmuur is. De oorspronkelijke scheidingsmuur die op die plaats stond is kennelijk al weggebroken.  Het is de enige foto waarop een soldaat laarzen draagt. Op alle andere foto's staan militaire met glimmend gepoetste schoenen (officieren?). 14

De jongen in het midden van de foto, opde twee­ de rij, de pet schuin op het hoofd, is Otto-Horst Reinecke.

Liebe Eltern! Gestern machten wir eine Tagesfahrt nach Zwolle, um uns die Stadt einmal näher zu betrachten und einiges einzukaufen. Des Morgens um neun Uhr fuhren wir aus

    Deze foto is genomen vanaf de plek waar jaarlijks in de Groote Zaal de kerstboom staat. Weer een zeer geposeerde voorstelling met koffiejuffrouwen die zo te zien weinig om handen hebben. De deur van de scheidingswand staat open, door het glas in lood venster is de nis van de bar te zien. Rechts aan de muur hangen kranten aan stokken, er schuin boven een portret van Hitler.   

  Nog een foto van de eetzaal. Rechts is nog een klein deel van de bar zichtbaar. Op de achtergrond is eenzelfde scheidingswand zichtbaar als op de vorige foto. De aan­ hechting van de scheidingswand aan de andere muren is uitgevoerd als een kwart zuil met een Korinthisch kapiteel. Door de deuropening heen zien we de schouw met de grote spiegel. De spiegel is er nog maar de schouw is grotendeels ontmanteld.

Ommen ab. In Zwolle angekommen, mar­ schierten wir zum Ortskommandanten . Nachmittags sahen wir im Kino „Die Krone “ den Film „Die Feuerzangenbowle“, der mir sehr gefallen hat. Dabei ging so ungefähr mein ganzes Geld zum Teufel, so daß ich Euch bitten muß, mir wieder einiges per Postanweisung zu schicken. Ich habe mir zwei fabelhafte Bücher gekauft. Das erste ist 380 Seiten stark und „Boot greift wieder an“ betitelt. Es handelt von Kampferlebnis­ sen der Kriegsmarine. Das zweite heißt „So wird man Fallschirmjäger“. Es ist reich be­ bildert und enthält allerlei Scherze, die sehr zum Lachen sind. Außerdem kaufte ich mir Schuhcreme und Schnürbänder. Auch Eis haben wir gegessen. Wenn Papa kommt, dann soll er mir doch leere Schuhcremdo­ sen, Nähnadeln, etwas Gardinenschnur zum Schnüren der Schweinslederschuhe und etwas zum Essen mitbringen. Anderes fällt mir im Augenblick nicht ein. Wenn, dann schreibe ich es im nächsten Brief. Auch denkt an neue Schulbücher. Morgen fahre ich nach Zwolle ins Kino, um zusam­ men mit 20 Kameraden einen Tonfilm über Wehrertüchtigung zu sehen. Wie wird es nun mit Theda? Wegen meiner könnt Ihr sie ruhig mit nach Raalte lassen. Ich kann Theda dann auf einem Sonntag besuchen. Die Lagermädelführerin von dem Lager hat uns auch schon besucht. Der totale Krieg wird jetzt wohl wieder viele Frauen und Männer zur Arbeit heranziehen. Hof­ fentlich bleibt Papa zu Haus und Mama kann bei den Kindern bleiben. Was macht denn Papas Autofahren? Er kann mich, wenn ich zurückkehre, spazierenfahren. Ich habe mir eine leichte Erkältung zugezo­ gen, die aber nicht sehr schlimm ist. Ge­ stern mittag erhielt ich im Wehrmachts­ heim von Zwolle Euren Brief vom 1., für den ich mich herzlichst bedanke. Muß Jürgen denn schon mit Tinte schreiben, daß er sich so vollgeschmiert hat. Das geschickte Armband ist nett, nicht wahr? Sandmann ist versetzt und geht mit mir in eine Klasse. Wie geht es denn dem Heinz Riehemann? Ich werde Ihm gele­ gentlich einen Brief zusenden. Denkt an Geld und seid herzlichst gegrüßt und geküßt von Eurem Sohne, Otto-Horst.

    De biljartzaal is op de verdieping ingericht, aan de Koestraatzijde boven de Heeren­ zaal. Het daglicht valt door de ramen aan de Koestraatzijde naar binnen. Het zal nog een hele hijs geweest zijn om dit grote biljart boven te krijgen. Rechts staat de deur open naar een tussenruimte die nu verdwenen is. De op de achtergrond zichtbare hoge halfronde schouw is nog aanwezig. 15

Otto-Horst Reinecke in mei 2014 bij de nieuwbouw van zijn school (foto rechts­ onder op pagina 15).

Richtingborden De weg naar o.a. het Werhmachtheim wordt met borden aangegeven. Deze borden staan aan de grachtzijde aan de het Groot Wezenland, pal tegenover de Van Karnebeekstraat.

  De lees- en spelletjeskamer ligt boven de Groote Zaal, boven het deel rechts van de bar. De schouw rechts, met een portret van Hitler, ligt boven de schouw beneden. Weer staan de deuren open naar de nu verdwenen tussenruimte. Er is nog net een stukje van de op de vorige foto aanwezige schouw te zien. De sociëteit heeft nog geen centrale verwarming, voor de schouw staat een kolenhaard.   

  De schouw links op de foto staat op de verdieping tegen de muur tussen de Groote Zaal en het trappenhuis bij de achteringang van de sociëteit. De foto is genomen richting Potgietersingel. De wanden bij de ramen hebben muurschilderingen. Rechts tegen de muur staat een oude bekende, het grote dressoir dat nu in de hal beneden staat.   

Ronald van den Berg   De foto's zijn afkomstig van internet, het Historisch Centrum Overijssel, Marktplaats (de foto's met een euro er op) en het Ernst-Moritz-Arndt-Gymnasium in Osnabrück. Tevens is gebruik gemaakt van de beide boeken die  over de geschiedenis van de sociëteit zijn verschenen: 'Twee eeuwen De Groote Sociëteit in Zwolle' van Jaap Siebel (2002) en het eerder verschenen 'De Groote Sociëteit te Zwolle, Invenatris van het archief' van H.J. H. Knoester (1992).  

16

De foto van dit goedlachse jonge stel is mogelijk al op 14 april of in ieder geval zeer kort daarna gemaakt. Ze hebben de Duitse richtingborden opgeruimd maar ook buit gemaakt. Moet het een kippen­ hok worden of stoken ze het hout in hun kachel? Ze staan dicht bij de plek van de vorige foto, ook op het Groot Wezenland. Het pand achter hen is het hoekpand Groot Wezenland - Van Karnebeekstraat.  

  De 'Verwalter' die zich namens de bezet­ ter over het sociëteitspand ontfermt doet in die periode iets opmerkelijks. Hij lost de hyptheekschuld af van circa € 16.000 die sociëteit op dat moment nog heeft. Daarmee wordt de weg vrijgemaakt om het pand te verkopen. Op 16 mei 1942 verschijnt een verkoopadvertentie in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant. De verkooppoging slaagt niet en het pand wordt daarna door de Wehr­ macht gevorderd en in gebruik genomen als Wehrmachtheim.   Met een advertentie, 24 maart 1944, in de eerder genoemde krant worden 'vier Mädchen' voor het heim gezocht. Kenne­ lijk zijn er vacatures want het zullen niet de eerste personeelsleden zijn geweest. De advertentie in een Nederlandse krant is in het Duits gesteld maar het is niet duidelijk of het ook 'Deutsche Mädchen' moeten zijn. Zo blijft het een mysterie of er Duitse dan wel Nederlandse vrouwen op de foto's staan.

Opheffing en in beslagname Bij het uitbreken van de oorlog is R.G.A. Z. Baron van Haersolte president-direc­ teur van de sociëteit. Een nazaat van de familie die het sociëteitsgebouw (dan nog woonhuis) van 1648 tot 1751 heb­ ben bewoond. Op 11 juli 1941 ontvangt hij een brief van Dr. Harster, 'Befelhsha­ ber der Sicherheitspolizei und des SD', waarin de opheffing 'met onmiddelijk ingang' van de sociëteit wordt meege­ deeld.

De brief waarin de opheffing van de sociëteit wordt bevolen.

In het eerste oorlogsjaar en ook nog begin 1941 lijken de gebruikelijke activi­ teiten nog doorgang te heben gevon­ den, ook die van de sociëteit zelf. Uit advertenties in kranten uit die tijd blijkt ook dat de sociëteit nog vele verhurin­ gen kent aan diverse organisaties. Met de opheffing van vereniging worden

het sociëteitsgebouw en de inventaris in beslag genomen. Vlot gaat het daarna niet want pas op 21 maart 1942 staat een advertentie in de Provinciale Overijssel­ sche en Zwolsche Courant waarin perso­ nen worden opgeroepen zich te melden als ze nog een vordering hebben op of schuld aan de te liquideren sociëteit.

  Het is niet bekend of de leden van de sociëteit tijdens de oorlogsjaren in eni­ gerlei vorm bijeen kwamen. Op 3 mei 1945 wordt de draad weer op­ gepakt en komt de Directie weer voor het eerst na de oorlog bijeen. Opnieuw onder het presidentschap van de eerder genoemde Rutger Goer Antho­ nie Zwier Baron van Haersolte, president van 1934 tot 1946. Hij woonde destijds vlakbij de sociëteit in een grote villa aan de gracht naast de witte villa tegenover de achterzijde van Museum De Fundatie. Ook dat pand was door de bezetters ge­

17

Nieuwsgierigen slaan het blussen van de brand gade. 

vorderd. De SD had daar haar intrek ge­ nomen. Waarschijnlijk om alle mogelijke sporen uit te wissen wordt het pand door de Duitsers bij hun vertrek in april 1945 vernietigd en in brand gestoken. De villa wordt nooit meer herbouwd.     Het vertrek van de Duitsers in april 1945 betekent niet dat de sociëteit de draad weer kan oppakken. Nu zijn het de bevrij­ ders, de Canadezen, die het gebouw tij­ delijk in gebruik nemen. Op 17 november ontvangt de secretaris van de Sociëteit van de Canadese 'Town Major' bericht dat het pand per 1 november is vrijgege­ ven. Pas dan komt het pand weer voor sociëteitsgebruik beschikbaar.   Als 'vijandelijk vermogen' komt het pand na de oorlog onder beheer van het Ne­ derlands Beheerinstituut. Terwijl de sociëteit er min of meer van uit gaat dat er voor het gebruik ongevraag­ de gebruik een schadeloosstelling komt wacht een onaangename verrassing. De Vereniging De Groote Sociëteit moet in ruil voor het weer in bezit komen van het sociëteitsgebouw de door de bezetter afgeloste hypotheek aan het Beheersin­ stituut betalen. Uiteindelijk moet de so­ ciëteit 10.759,45 gulden betalen om haar eigendom terug te krijgen. Het is inmid­ dels 13 juli 1958 als het dossier eindelijk kan worden gesloten.   Ronald van den Berg

R.G.A.Z. Baron van Haersolte president-directeur van de sociëteit.

Het brandende pand op 14 april 1945. 

Het verwoeste huis van de familie Haersolte aan de stadsgracht kort na het vertyrek van de bezetters. 

18

Oorlogsherinneringen uit Zwolle Geboren in 1937, Veerallee 39 verhuisde ik begin 1942 naar de Emmawijk  5 en vanaf dat moment begint het geheugen te werken, althans bij mij. Niets aan Duitsers vragen, gaf mijn moe­ der mijn (oudere) zuster Lia en mij mee. En dus ook niets zeggen, b.v. dat mijn vader door het dakraam naar het belen­ dende perceel nr 4, waar de oude tand­ arts Engelhart woonde,  kroop en zich daar op zolder verschool bij onraad. Daar woonde later ons overleden lid Piet van Maaren. Ik denk, dat het 1943 was, dat ik met mijn zusje op de Willemskade  lopend, snel aanbelde –na een luchtalarm – bij nr 29? voor schuilen, en (hartelijk) werden op­ gevangen door DUITSERS, die meteen met ons naar de kelder renden. En het moet ook dat jaar zijn geweest, dat ik in mijn slaapkamer s’ochtends werd gewekt door mijn vader, die meteen zei, blijf stil onder de dekens liggen. Mijn bed lag bezaaid met het glas door de lucht­ druk van een explosie. Vrij zeker moet het de 28e april 1943 zijn geweest, toen het kruitschip ontplofte om 8.15 uur. Ik was er dwars doorheen geslapen en lag toch al vanwege de kou stijf onder de dekens, wij gingen met een warme kruik naar bed ! Het was een strenge winter. Ons mooie huis werd in 1943 gevorderd t.g.v. een hele hoge ‘’Piet” en zo  ook de Eekwal 5 en een prachtig pand aan de Potgieterssingel nr 3, en het was een  ge­ luk, dat het bleef gespaard, omdat het een belendend perceel had, want de 2 andere huizen werden in 1945 in de fik gestoken om bewijsmateriaal te vernieti­ gen. Het moet er daar flink zijn toegegaan, want mijn ouders vonden ontelbare lege –helaas -drankflessen  in de kruip­ ruimten na einde oorlog. Huis was een puinhoop. Wij kregen even onderdak op de boven­ etage van een familie Hommes aan de Wilhelminastraat, voordat wij konden ‘’onderduiken’’ in een leegstaande pas­ torie in Kamperveen, met moestuin en al, en hadden het daar zeker niet slecht. Mijn moeder sprak vloeiend Duits –haar vader was docent erin  in A’dam- en dat heeft wel geholpen met het meenemen na de vordering van wat kostbaarheden. Ik heb een zeer lezenswaardig boekje; ZIJ VIELEN RONDOM ZWOLLE van J.L. Schot­ man, waarin een aantal verongelukte

vliegers worden gememoreerd. o.a. langs de spoorlijn bij de Veemarkt naar Kampen. Dat was een ‘’ver van mijn bed show’’ en heb de aanvallen op spoorwe­ gen en IJsselbruggen niet meegemaakt.   Wilfred Smit  

Een bijzonder ver­ haaltje uit maart 1945.

Mijn vader, Chelly Olland, geboren in 1901, was een actief lid van de Groote Sociëteit. Gedurende de oorlogsjaren was er kennelijk nog sprake van enig sociëteitsleven. Hoe dat er aan toe ging, weet ik niet, maar wel herinner ik mij het volgende verhaal.   Mijn vader was gedurende de gehele WOII in meer of mindere mate actief in het verzet. In ieder geval, moest hij vele malen onderduiken.   Op de Groote Sociëteit was een ober werkzaam. Laten we hem Jan noemen. Zo’n gouwe, ouwe, trouwe! Hij had wel­ iswaar niet het buskruit uitgevonden, maar had zich wel op voorstel van één van de G.S-leden aangemeld als lid bij de NSB met als opzet “dubbelspionage”. Voor een simpele ziel als Jan ongetwijfeld een ingewikkelde opdracht om twee Heren te moeten dienen met volstrekt tegengestelde belangen en bedoelin­ gen. Maar…. noblesse oblige.     Vlak voor het einde van WOII, ergens in maart 1945 wordt Jan via de NSB betrok­ ken bij het samenstellen van een lijst van

Zwollenaren in het verzet, mannen, die ter dood veroordeeld moesten worden. Die dodenlijst, zo herinner ik mij, was ten huize van een NSB-er, die op de Wipstrik woonde. Zeker drie Zwolse NSB-ers waren daarbij betrokken. Hun namen zal en kan ik nooit vergeten, maar noem ze niet. Hun onschuldige nazaten zijn er voldoende mee geconfronteerd ge­ weest.  Er kwamen 16 mannen op de lijst te staan, onder wie mijn vader en nog een aantal andere G.S.-leden. Dankzij de dubbelrol van Jan werden alle GS-leden gewaarschuwd en konden onmiddellijk onderduiken. De volgende dag al ston­ den ze op de nominatie om opgepakt en vervolgens gefusilleerd te worden. Een aantal verzetsstrijders op deze lijst waren geen GS-lid met alle trieste gevolgen van dien.          Als dubbelspion kun je alleen maar func­ tioneren, indien je de schijn weet  op te houden om loyaal met je opdrachtgever te zijn. Helaas had Jan, zo herinner ik me van mijn vader, zo loyaal als hij wilde zijn, daarin niet altijd de meest gelukkige hand.   Nadat WOII geëindigd was, werden alle NSB-ers vervolgd en gestraft. Zo ook Jan. Door het O.M. werd een gevangenisstraf van 3 jaar geëist. De betrokken GS-leden hebben vol verve gepleit voor vrijspraak. Helaas, Jan had als dubbelspion z’n han­ den niet helemaal schoon kunnen hou­ den, maar de drie jaar werden wel gere­ duceerd tot drie maanden. Voor Jan was maar één ding belangrijk: hij had een heldendaad verricht door het leven van zijn G.S.-heren   te redden. Wat er van Jan is geworden? Geen idee. Hij hield van een borrel en erg oud is hij, geloof ik, niet geworden.            Rolf Olland, maart 2015

19

Gerardus Horreüs de Haas In mijn eerste bijdrage voor De Groote Klok had ik iets willen schrijven over de veranderingen in de Grote Kerk in onze stad. Deze kerk is verzelfstandigd en er wordt gewerkt aan een prachtig, divers cultureel programma voor de komende jaren. Toch moet ik dit voornemen even uitstellen want dit nummer gaat vooral over 70-jaar bevrijding van onze stad. In het maartnummer werd gevraagd om “herinneringen aan de Tweede Wereld­ oorlog” te delen met de redactie. Die directe - herinneringen heb ik niet. Dat heb je als je in 1946 geboren bent.   Een predikant met een groot sociaal

hart  Grote Kerk, 2e WO en Zwolle: in die com­ binatie moest ik denken aan Gerardus Horreüs de Haas, predikant in de Grote Kerk van 1919-1943. Een bijzonder mens, waarover dr. A. de Vos zelfs een proef­ schrift schreef. Een predikant met een groot sociaal hart. Een overtuigd sociaal democraat. Hij bestreed al ver voor de 2e WO in vlammende geschriften het natio­ naal-socialisme dat zich in Duitsland met Hitler en in ons land met Anton Mussert manifesteerde.   In de Buitensociëteit ging hij in de jaren dertig in debat met Mussert, maar werd door hem onderbroken met de woorden “nationaal socialisten discussiëren niet. Wie er niet in gelooft zal er straks aan moeten geloven”. Horreüs de Haas legde zich er niet bij neer maar schreef een vlammende brochure met een indrin­ gende waarschuwing tegen de opvattin­ gen van het nationaal-socialisme. De NSB kreeg in die tijd al ruim 8% van de stemmen…   Een man met een scherpe pen Het leidde tot meer geschriften, die 20

onder andere werden uitgegeven door het “comité van waakzaamheid van an­ ti-nationaalsocialistische intellectuelen”.   In een van die brochures “De Mythe van de XXe eeuw” fileerde hij het gedachten­ goed van Alfred Rosenberg, die onder diezelfde titel een boek schreef. Dat boek was in die tijd in Duitsland “een catechis­ mus van de daar heerschende nationaal­ socialistische wereldbeschouwing” zoals Horreüs de Haas schreef. Rosenberg schrijft in zijn boek o.a. dat  “den Jood moet worden overwonnen en dat het Germaansch-Duitsche wezen moet her­ winnen zijn eigen louterheid”.   Horreüs de Haas refereert in zijn bestrij­ ding aan de vernederde positie van het Duitsland dat enkele decennia daarvoor de 1e WO verloor en aan “het geweldtrac­ taat van Versailles” dat aan het Duitse volk was opgelegd. Maar, zo schrijft hij, “de vergissing en de misdaad waarvan wij de Duitsche heerschers van het oogenblik beschuldigen is dat zij andermaal op de brutaalste wijze in volk en wereld de harts­ tochten van geweld en wraak hebben aangeblazen; dat zij met hun leuzen van vergelding en vernietiging Europa op­ nieuw tot den noodlottigen bewapenings­ wedstrijd hebben gedreven; dat zij met hun oorlogsleer opnieuw den afgrond openen waarin wij allen met elkander, en wellicht zij zelven het eerst, dreigen te verzinken. Onze beschuldiging is niet dat zij hun volk oproepen tot nieuw besef van eigenwaar­ de en nieuwe eenheidsorde, maar dat zij Duitschland maken tot het zwijgende graf waar de waarheid niet meer spreken mag, waar kerk en staat op de knieën moeten liggen voor de willekeur van brutale machthebbers en waar de kreet der ge­ schonden menschelijkheid opschreeuwt uit concentratiekampen en folterholen”.     Met de kennis van vandaag lezen we hier feiten,  gevolgen, geschiedenis. Maar Horreüs de Haas schreef dit in 1937. Dan worden het profetische woorden, om maar in termen te blijven die bij zijn pre­ dikantschap horen. Al ver voor de oorlog doorzag hij waar de nationaal-socialisti­ sche wereldbeschouwing toe zou leiden en waarschuwde hij indringend.   Gelijkwaardigheid als beginsel Tegelijk is deze passage misschien wel zeer typerend voor het gedachtengoed van Horreüs de Haas. Hij was niet alleen een vrijzinnige dominee die zijn gehoor wist te bezielen, maar hij was ook iemand

die streed voor een samenleving waarin ieder tot zijn of haar recht kon komen en hij verafschuwde bijvoorbeeld de term “klassenstrijd”. Hij bestreed opvattingen waarin de ene mens zich kon verheffen boven de andere (zoals hij het als predi­ kant zei “in Christus is noch Jood noch Griek”, een tekst over de gelijkwaardig­ heid van alle mensen uit het bijbelboek Galaten).   Bewogen en consequent Horreüs de Haas werd in 1879 geboren in Boven-Knijpe (Friesland) als zoon van een – eveneens – vrijzinnig Hervormd predikant. Zijn moeder was schrijfster. Hij ging naar het gymnasium in Leeuwarden en vervolgde zijn studie in Groningen waar hij het doctoraal examen theologie aflegde.  In zijn studententijd worstelde hij met allerlei geloofsvragen. Maar ook met vragen rond de persoonlijke levens­ houding en met de plaats en betekenis van de kerk en het christendom in de wereld.   Hij zag de verwoestende invloed in de gezinnen van arbeiders door het gebruik van alcohol. Onder het motto “een drin­ kende arbeider denkt niet en een den­ kende arbeider drinkt niet” heeft hij dit zijn hele leven bestreden vanuit een ra­ dicale levenshouding: hij werd lid van de vereniging tot Afschaffing van Alcohol­ houdende Dranken. Hij was vegetariër. Hij rookte niet.   De armoede en de ontwikkelingsachter­ stand van arbeiders greep hem aan. Hij ijverde voor hun betere beloning en voor een betere ontwikkeling die hen onaf­ hankelijker zou maken van hun werkge­ vers. Hij sprak in de periode van de 1e WO de woorden “Nederland is wel onafhan­ kelijk, maar de mensen niet”.   Zuiverheid, recht en vrede Hij werd steeds meer overtuigd van de maatschappelijke betekenis van het christendom en hij ging schrijven in het religieus socialistische blad “De Blijde Wereld”. In zijn Friese tijd – als predikant in Bergum en vervolgens in Sneek – werd hij ook redacteur van het Friesch Volks­ blad, het blad van de Sociaal-democrati­ sche Arbeiderspartij. Zijn socialistische opvattingen kwamen voort uit een we­ reldbeschouwing die gevoed werd door zijn geloof en door het sterke besef dat niet materiele welvaart, maar vooral een “zedelijk verlangen naar zuiverheid, recht en vrede” ertoe doet.  

Hervormd en SDAP’er In 1919 deed hij als predikant zijn intrede in de Grote kerk van Zwolle. Hij werd er voorzitter van de SDAP en ijverde voor de nationale viering van 1 mei als Dag van de Arbeid. Maar hij was ook internatio­ naal georiënteerd. In  zijn woning aan Groot Wezenland ontving aan in 1932 Albert Schweitzer. Een plaquette aan de muur herinnert ons eraan.  Bewogen en dapper Gerardus Horreüs de Haas was een bij­ zonder mens. Hij was een principieel man, die in de periode van de 2e WO niet bang werd als de bezetter achterin de Grote Kerk in Zwolle zat mee te luisteren. Hij werd opgepakt, maar ook weer vrijge­

laten. Hij stond in tranen naast de Joden die vanuit Zwolle werden weggevoerd naar Westerbork. En hij bleef in de toen­ malige Hervormde kerk getuigen en preken tegen de theorie van “Blut und Boden”. Hij legde de volle nadruk op een “Christelijke geloofsbelijdenis” met een toekomst voor alle volken.   Een held Horreüs de Haas was een held. Zo voelde hij zich niet. Maar hij maakte in een tijd van oorlog het belang van zijn persoon­ lijke vrijheid ondergeschikt aan het blij­ ven strijden voor recht en vrede.   Hij maakte de bevrijding helaas niet mee. Op 24 april 1943 stierf hij op 63-jarige leeftijd aan een maagbloeding. Zijn graf is te vinden op de algemene begraafplaats Kranenburg. In de consis­ torie van de Grote Kerk wordt hij – rech­ terkolom, 6e van onderen) in sierlijke letters vermeld op een van de 3 prachtige predikantentableau’s waarop alle predi­ kanten staan vermeld vanaf 1570 tot heden.   

Een Zwolse held die vooral in het geheu­ gen gegrift moet blijven.   Janco Cnossen  

21

Uit ‘Geschiedenis Zwolle’ (7) Het grootste orgel van Nederland   Bij de torenval van 1682 was het oude van omstreeks 1500 daterende orgel ernstig getroffen. De Haarlemse organist en klokkenmaker Jean Dusart bood in 1683 weliswaar aan het te herstellen, maar dit aanbod werd van de hand gewezen, omdat er niet voldoende geld disponibel was. Dus moesten de Zwollenaren het zonder orgel stellen, want het instru­ ment dat in Bethlehem stond, was ge­ brekkig. Blijkbaar beviel dit slecht. Im­ mers het orgel was niet alleen een kerke­ lijk, maar vooral een wereldlijk instru­ ment, waarop des zomers twee maal per week een concert gegeven werd. In een garnizoensstad als Zwolle was dat onge­ twijfeld een gemis. In 1708 deden de meenslieden aan de magistraat het voorstel, de regeringsmaaltijden af te schaffen om aldus enig geld te sparen voor de aanschaffing van een orgel. Die maaltijden werden weliswaar niet geheel afgeschaft, maar er werd bezuinigd, zodat er enig kapitaal bijeen kwam. De grote dag kwam op 9 maart 1718, toen aan de meenslieden werd medegedeeld, dat burgemeester dr. Bern Huete bereid was 12.000 gulden beschikbaar te stellen op voorwaarde dat hem daarvan levens­ lang een jaarlijkse rente van 3% zou worden uitgekeerd. Dit aanbod werd “­ met aangenaamheyt” geaccepteerd. De goede dokter-burgemeester heeft ech­ ter niet lang van zijn rente geprofiteerd; hij is op 6 oktober 1721 in de Grote Kerk begraven.   Reeds spoedig daarop gingen de burge­ meesters inlichtingen inwinnen naar de capaciteiten der orgelbouwers en het was zeer moeilijk toen een goede orgel­ maker te vinden, want de Nederlandse orgelmakers waren ongeveer uitgestor­ ven. Daarop kregen zij aanbiedingen van Holy & Dropa, van Jalink en van de oude meester Arp Schnitger uit Hamburg; de laatste was de grootste orgelmaker van zijn tijd. Hij was het, die de techniek van 22

de orgelbouw zodanig had verbeterd, dat daarop later de kunst van Buxtehude en J.S. Bach tot ontplooiing kon komen. Vermoedelijk gaf een schrijven van de beroemde componist en organist Vin­ cent Lübeck de doorslag. Hij schreef aan de Zwolse burgemeesters, dat “ick als organist van de hoeft-kercke hier tot Hamburg, St. Nicolay genoembd, mijn de eere neemen willen, eenen voorslag te doen van een in de waereld hoog be­ roembd en in sijne konst grondelijk er­ vaeren meester, genoemd Arp Schnitger, hier in Hamborg woonhaft, die veele groete en klijne plaetsen sigh heeft be­ lieft gemaecket, onderanderen oock hier in Hamborg 3 groote en 1 klijn orgel verfaerddiget, (ook) Berlin, Magdebourg, Zellerfelt, Groeningen, Staede, Buxtehu­ de en het gantsche stift Bremen van voorgeseyde voortreffelijke en onbe­ driegelijke werken (voorzien heeft, die) de meester loven.”   Mr. Arp Schnitger is daarop naar Zwolle ontboden; hij arriveerde hier in gezel­ schap van zijn zoon Franz Caspar in de herfst van 1718. Beide heren inspecteer­ den de kerk en ontwierpen daarop een drieklaviersorgel met 35 stemmen in de klavieren en 11 in het pedaal. In somma zou het instrument krijgen 2958 pijpen sprekende op 5 sleepladen en voorzien van 8 blaasbalgen. Op 23 december le­ verden zij hun plan in en vroegen hier­ voor 13475,- caroli-guldens met voor­ waarde, dat de stad zou zorgen voor de oprichting van het oxaal en het snij- en beeldhouwwerk. Kort daarop is mr. Arp naar Hamburg vertrokken en het is niet bekend of hij nog te Zwolle terug is ge­ weest. Hij was toen 70 jaar oud, werd ziek en liet de afwikkeling der zaken aan zijn zoon Franz Caspar over. In december 1719 – toen hier de orgelbouw reeds aan de gang was – is hij overleden en in de kerk te Hamburg-Neuenfelde “zu Norden im Frauengange” bijgezet. In april 1719 verschenen hier zijn zoons Franz Caspar en Hans Jurrien met hun meesterknecht Albert Hinsch en hun volk, zij namen aan het orgel voor 11.000 – caroli-guldens te zullen leveren. Daarop wees de magi­ straat hun de toen leegstaande O.L. Vrouwenkerk aan als orgelmakerswerk­ plaats; er werd in vlot tempo gewerkt. Inmiddels bleek aan Franz Caspar, dat het mogelijk zou zijn het orgel met een vier­ de klavier uit te breiden; daardoor zou het aantal registers nog met 11 worden vermeerderd. Dit is hem in 1720 toege­ staan. Zo kreeg Zwolle niet alleen het grootste, doch tevens het eerste vierkla­ viersorgel van Nederland.

  Het werk is opgeleverd in september 1721 en toen op verzoek van de magi­ straat op meesterprijs gekeurd door de Hollandse organisten G. Havercamp, N. Woordhouder en E.E. Veldcamp. De keu­ ring duurde van de 21ste september tot de 2de oktober en het driemanschap le­ verde daarover een lijvig rapport in. Zij vonden het orgel voortreffelijk, doch moesten constateren, dat het een halve toon te hoog gesteld was. Franz Caspar antwoordde daarop, dat hij het instru­ ment gesteld had in de Duitse “Chorton” en omdat in het contract geen toon­ hoogte was vastgesteld, moest de magi­ straat het wel accepteren. Het rapport was zo belangrijk, dat het nog goede diensten heeft bewezen in 1956 bij de restauratie. Jarenlang is dit Schnitgerorgel het grootste van Nederland ge­ weest, totdat het in de vorige eeuw overtroffen werd door dat van de St. Laurenskerk te Rotterdam. Maar sinds in de meidagen van 1940 dat orgel vernie­ tigd is, staat Zwolle – wat de oude orgels betreft – weer bovenaan. In de vorige eeuw, toen men op het standpunt stond, dat een orgel ook orchestrale geluiden moest kunnen produceren, is bij zgn. restauratiewerkzaamheden veel van de oorspronkelijke barok-schoonheid verlo­ ren gegaan. Bij de restauratie van 1956 is echter de oude schoonheid van het ba­ rok-orgel weer in luister hersteld door de orgelbouwer Flentrop. De orgelmakerij der Schnitgers bleef een tiental jaren te Zwolle gevestigd en genoot een briljante reputatie;  hier te Zwolle leverden zij o.a. een klein orgel aan de r.k. kerk in de Spiegelsteeg. Franz Caspar stierf hier in maart 1729 en is in de Grote Kerk “voor ’t choor in een kerken-groeve” bijgezet. Zijn weduwe of dochter trouwde met de meesterknecht Alb. Hinsch en deze bracht de orgelmakerij naar Groningen over.

ZET u uw huis te koop of gaat u het verkopen

Zo snel en goed mogelijk uw huis verkopen. Dat vraagt om een Garantiemakelaar. Een Garantiemakelaar gaat namelijk een stap verder. Niet alleen zorgt hij ervoor dat uw woning zo goed mogelijk gepresenteerd wordt. Dankzij zijn ervaring in de lokale markt is hij specialist en kan hij u voorzien van advies op maat. Zo wordt uw woning voor een reële prijs in de markt gezet en zet hij de juiste middelen en kanalen in om uw potentiële kopers te bereiken. Uiteraard houdt hij u op de hoogte van de laatste ontwikkeling en is hij altijd voor u bereikbaar. Ook uw huis verkopen? Kijk voor meer informatie op www.degraafvanvilsteren.nl of bel ons op 038-4227229.

Van een Garantiemakelaar mag u meer verwachten.

GM02 degraafvanvilsteren adv huis te koop 135x185 def v1.indd 1

21-05-13 11:58

Portret (80x120 cm.) getekend door Dioni ten Busschen met een pen van PenPoint

23

www.editoo.nl

Indien onbestelbaar retour: Koestraat 8 , 8011 NK ZWOLLE

24