DE GROOTE KLOK. Periodiek van De Groote Societeit opgericht Inhoud. Jaargang 2015, februari, nummer Column van de President-directeur

DE GROOTE KLOK Periodiek van De Groote Societeit opgericht 1802

Inhoud

Jaargang 2015, februari, nummer 2

3.

Column van de President-directeur

5.

Dirk Hilarides en De Groote Klok

7.

Twee eeuwen Tijl op de Melkmarkt

11.

Muziekcursus

14.

Uit 'Geschiedenis Zwolle'(5)

16.  

Een warenhuis aan de Melkmarkt

Colofon De Groote Klok is een uitgave van de Groote Sociëteit, Koestraat 8, 8011 NK Zwolle. Tel. 038-4216467 Bankrekeningnummer  sociëteit  NL25RABO 0170752100. De Groote Klok verschijnt 10 maal per jaar in een oplage van 350 exemplaren.    Directie   President-directeur   drs. G.G. Callenbach   Wipstrikpark 31, 8025 CB Zwolle, tel. 038-4541559 Directeur-secretaris   drs. R.V. van den Berg  Grote Beukelaer 1, 8141 BM Heino, tel. 0572-391694 Directeur-thesaurier   R. L.C. Conradi RA   Potmarge 21, 8032 LC Zwolle, tel. 038-4538718 Directeur-exploitatie   A. Rigter   Zwette 6, 8032 XM Zwolle, tel. 038-4533377 Directeur-verenigingszaken  drs. A. van den Berg   Van 's-Gravesandelaan 2, 8024 DP Zwolle, tel. 038-453 85 92    e-mail adres: [email protected] / website: www.degrootesocieteit.nl   Kasteleins Mw. Godelieve Overbeeke Bloemstraat 6, 8012 VN Zwolle, tel. 06 11401490 Mw. Hetty Kruiswijk-Schukking De Hoeve 41, 8112 BC Nieuw Heeten Mw. Marit van Raalte-Lageveen Trompstraat 65, 8023 FN Zwolle Dhr. Abel Buurma Wolweversstraat 13, 8091 KN Wezep   Redactie Steven ten Veen (hoofdredacteur) Ronald van den Berg (productie) Louis van Daalen Dirk Hilarides Cees Meijntjes   Postadres: Koestraat 8, 8011 NK Zwolle / e-mail adres: [email protected] Tekstbijdragen (bij voorkeur gedigitaliseerd) aanleveren door te mailen of te sturen naar bovenstaand adres. De redactie beslist over de inhoud van de Groote Klok en kan wijzigingen in teksten aanbrengen of bijdragen niet plaatsen. Foto’s moeten digitaal worden aangeleverd in hoge resolutie (niet verkleinen!) en graag voorzien van bijschrift. Voor advertenties kan contact worden opgenomen met de directeur-secretaris. Uiterste inleverdatum kopij volgend nummer: 25 februari 2015. 2

Column van de President-directeur  

    STORMT UW BREIN OOK?   In mijn column van januari 2015 kondig­ de ik als actiewens van de directie aan dat er brainstormsessies gehouden worden. De opbrengst daarvan wordt gebruikt voor een beleidsnotitie van de directie die in de ALV van april 2015 wordt gea­ gendeerd. Ze worden gehouden onder ons motto voor 2015: “Resultaten uit ons verleden zijn geen garantie voor onze toekomst”. De kernvraag is: “Hoe houden we onze traditie als herensociëteit levend nu en in de toekomst?”   De achtergrond wil ik graag ook in deze column beschrijven. De e-mail waarbij de directie die leden over wier geldige e-­ mailadres zij beschikt, geeft daarover alle duidelijkheid, maar die vorm van com­ municatie is, vermoed ik, net iets vluchti­ ger dan deze columntekst. Het punt waarover we als vereniging in 2015 een visie zullen ontwikkelen, is  de vraag naar de continuïteit van de Groote Sociëteit. Het is niet de vraag of de Socië­ teit blijft bestaan maar hoe. De continuïteitsvraag valt in twee vragen uiteen:  “Hoe willen we de sociëteit als eigentijdse instelling beleven? Welk evenwicht willen we tussen het oude vertrouwde en de ver­ nieuwing die past bij de komende tijd?” Daarvoor zijn leden benaderd met het verzoek mee te doen aan een brainstorm: geen discussie, geen ‘ja …. maar …’,

maar ideeën en visies. “Hoe exploiteren we het gebouw?” Daar­ over adviseert de taskforce de directie; in de ALV van april 2015 wordt dit onder­ werp ook geagendeerd.   De eerste sessie is al geweest op het moment dat ik deze column schrijf. Leden van de Sociëteitscommissie, Le­ dencommissie, Redactie en directie heb­ ben als afsluiting van die zitting de the­ ma’s vastgesteld die in de volgende brainstorms aan de orde worden gesteld. Ook heeft de directie in nauw overleg met hen de kaders vastgesteld. Dit om te voorkomen dat er suggesties worden gedaan, waarvan op een later moment wordt gezegd dat ze niet passen bij de doelstel­ ling van de sociëteit. Zoals we in de uit­ nodiging schreven: het gaat om “een verkenning naar de grenzen waarbinnen een verandering zich zou kunnen voltrek­ ken. Dan gaat het dus over de vraag wat kan wel en wat kan echt niet.” Het ging dus vooral over de kenmerken van onze So­ ciëteit. Aan de orde kwamen meerdere zaken  en ook de dresscode: Zijn jasje/dasje het wezen van de traditie, of een vertaling daarvan? Is dan in de 21e eeuw een an­ dere vertaling denkbaar en mogelijk. Zo is ingebracht de vraag of en in welke mate een differentiatie mogelijk is. In de volgende fase komt het "hoe" aan de orde: “Hoe geven we inhoud aan het karakteristieke van de Groote Sociëteit? . En wat zijn mogelijkheden om de levensvat­ baarheid te vergroten?”   Er worden vier zittingen gehouden: Een met leden die een hoge anciënniteit hebben in de vereniging,Een met de in leeftijd jongsten,Twee met gemengde groepen: jong / oud en lang / kort lid­ maatschap.We mikken op deelname van ongeveer 12 leden per sessie.   Hieronder noem ik de vijf thema’s die in de brainstorms in ieder geval aan de orde worden gesteld en de ruimte die daar­ voor bestaat. De directie kiest uitdrukke­ lijk voor ruimte (kader) in plaats van be­ perkingen. In principe is alles binnen die ruimte bespreekbaar; dat wil nog niet zeggen dat dat ‘alles’ ook terecht komt in het beleidsplan van de directie, dat in de ALV van april 2016 zal worden gepresen­ teerd.

  Imago Wat is het imago van de Groote Sociëteit?  Hoe zou je het nog liever willen zien? Kader: Behoud van gelijkgestemdheid. Respect voor (meningen van) anderen.   Betekenis van traditie Wat is opgeefbaar en wat niet? Is er ruimte voor differentiatie? Welke? Dit tegen de achtergrond van huidige maat­ schappelijke ontwikkelingen. Kader: Ieder kan duidelijk maken hoe zijn visie samenhangt met wat hij als de kern van traditie ziet.   Activiteiten Welke activiteiten passen bij het door jou gewenste imago? kader: Relatie met gebruik van het gebouw (fy­ sieke beperkingen)en met ‘duurzame’ exploitatie.   Activeren van de leden en aantrekken van Nieuwe leden Hoe doen we dat? Kader Het gewenste imago.   PR en marketing Waarop moet onze PR en marketing zijn gericht? Hoe ver wil je gaan met het gebruik van sociale media en de website? Kader Het gewenste Imago.   In onze beleidsvisie zullen de beleidslij­ nen en de daaruit afgeleide afspraken  zo worden geformuleerd dat ze geëvalu­ eerd kunnen worden. We beschrijven daarom het gewenste effect.   Gégé Callenbach, president-directeur

3

PROGRAMMA  

Bijzondere activiteiten     vrijdag maandag maandag vrijdag vrijdag vrijdag zaterdag maandag zondag vrijdag zondag vrijdag vrijdag maandag vrijdag vrijdag

  6-feb 9-feb 23-feb 27-feb 27-feb 27-feb 7-mrt 9-mrt 15-mrt 27-mrt 19-apr 24-apr 24-apr 27-apr 29-mei 26-jun

  15.30 10.00 10.00 15.00  18.00 19.30 18.00 10.00 10.30 19.30 10.30 18.00 19.30 17.30 19.30 18.00

  Dispuut Muziekcursus Muziekcursus Bezoek Wehkamp Installatie nieuwe leden Laatste vrijdag maaltijd Heerendiner Muziekcursus Koffieconcert Laatste vrijdag maaltijd Koffieconcert Algemene Ledenvergadering Laatste vrijdag maaltijd Koningsborrel Laatste vrijdag maaltijd Haringparty

Coördinatie Bas Dane Bert Klaver Bert Klaver John van Boven Ledencommissie Directie Bert Klaver/Hans Harms Bert Klaver Bert Klaver Directie Bert Klaver Directie Directie Directie Directie Soc.commissie

    l-p-j l-p-j l-j l l-j l-i-j l-p-j l-p-j l-j l-p-j l l-j l-p l-j l-j

elke 3+17-feb 3+17-mrt 10+24-feb 10+24-mrt 19-feb 19-mrt 18-feb 18-mrt 9-feb 23-feb

18.30 19.30   19.30   19.30   13.15   17.30 17.30

Biljarten Gemengd bridge   Wisselbridge   Heerenbridge   Damesbridge   Koken en Braden Culinaire Cornuyten

Wim Bleeker Theo Kuitert   Aad Rigter   Wilfred Smit   Gerrie Knigge   Bert Boonk Bert Boonk

                     

Seniorenborrel Vrij bridge,biljarten, schaken Vrijdagborrel

     

     

Clubs  maandag dinsdag   dinsdag   donderdag   woensdag   maandag maandag

Overige activiteiten   maandag   vrijdag vrijdag

elke elke elke

16.00 14.00 17.30

Let op !!   opgave òf : [email protected]; òf op inschrijflijst publicatiebord òf bij coördinator l- lid; p- partner c.q. introducee; j/n opgav ja/neen   l-lid; p -partner of introducee; j/n opgave ja / neen   De agenda staat ook op onze website www.degrootesocieteit.nl

4

Dirk Hilarides in de punter voor zijn huis in Giethoorn

Dirk Hilarides en De Groote Klok Dag. Mijn naam is Dirk Hilarides. Dat komt omdat mijn vader ook Dirk Hilarides heette. Zijn grootvader heette ook Dirk. Ik ben de jongste van vijf kinderen: drie oudere broers en een zuster precies tus­ sen de jongens. Mijn vader was boer op Pibema state in Pingjum. In het dorp stond hij bekend als Durkboer-dat was zijn meest neutrale bijnaam- en ik stond derhalve bekend als Durk van Durkboer. Pibema state wordt nu gerund door de zoon van mijn helaas te vroeg overleden op 1 na oudste broer. Hij heet ook Dirk. Op zijn Fries Durk, maar dat had u al be­ grepen. De huidige Durkboer is de elfde generatie die de boerderij bestiert; nu een akkerbouw bedrijf daar waar mijn vader een gemengd bedrijf had. Mijn drie broers zijn allemaal boer geworden. Nog een zoon van een andere broer is ook boer. Hij heeft een melkveebedrijf in de buurt van Pingjum en heet ook Dirk.   De eerste boer op Pibema state was Pet­ rus Hielkeszoon. Hij had theologie ge­ stuurd, maar is nooit in het ambt beroe­ pen. Waarom niet is me nog steeds niet duidelijk; het blijft voor mij een vraag of hij nu boer tegen wil en dank was of dat het zijn liefste wens was. Aan hem en waarschijnlijk aan zijn kennis van de klassieke talen, hebben we de familie­ naam Hilarides (verlatijnste versie van Hielkeszoon) te danken. Ik vind het een mooie naam die ik helaas wel heel vaak moet spellen en die de meest curieuze verhaspelingen oplevert. Voor de hand ligt natuurlijk Hilariteit (vat ik altijd met

een glimlach op), maar ook Hildradides en Hysterides heb ik voorbij zien komen. Mijn zus Janke heeft in zekere zin de oorspronkelijke theologische inspiratie in de familie teruggebracht door te trou­ wen met een zoon (ook de jongste in zijn gezin) van een dominee die weer uit een familie met veel dominees komt. Hij is al jaren een trouw lid van deze Sociëteit en heet Otto Cazemier.   Mijn kindertijd op de boerderij in het dorp met de Gouden Halsband heb ik ervaren als een prachtige tijd. Bij deze verklaring past een kleine voetnoot: vrij­ wel alle volwassenen vinden hun kinder­ tijd in retrospectief een prachtige tijd ook als ze het eigenlijk  slecht gehad hebben. Maar dat terzijde. Mijn moeder was er altijd en ze vond heel veel goed. Bijvoor­ beeld met een natte plunje terugkeren van het fierljeppen, zwemmen in de Waddenzee of spelen in het hooi. Vriend­ jes waren altijd welkom en s’avonds na het eten mocht ik nog vaak buiten spe­ len, kentekens van de nog schaars aan­ wezige auto’s opschrijven (het zat er al vroeg in)of een potje kaatsen. Schaatsen in de winter en kievitseieren rapen in het vroege voorjaar, elk jaar een kauwtje uit de nok van de schuur ‘roven’ en tam maken; het kon allemaal. Ik was graag, vaak en veel buiten of in de boerderij met zijn vele spelmogelijkheden. Maar ook het onder 1 dak leven met koeien, scha­ pen, paarden en een joekel van een stier geeft je als kind veel directe ervaring omtrent leven, lijden en sterven op deze prachtige planeet. Slapen in de winter deden we onder een vracht wollen de­ kens want er was geen verwarming in de slaapkamers. ’s Ochtends lag het ver­ dampte lichaamsvocht als een ijslaag op

de dekens. Met mijn vader en twee broers speelde ik (hoorn) in de fanfare van Pingjum.   Mijn ouders zagen al vroeg in mij dat ik geen boer zou worden zoals mijn drie oudere broers. Wat ik wel zou worden werd er niet bijverteld. Wel dat ik goed kon leren- wat op zich kennelijk al een reden was om geen boer te worden; een ernstige onderschatting van het boeren­ bedrijf naar mijn mening zeker als je nu kijkt hoe het zich ontwikkeld heeft. Na de lagere school lag daar de grote stad als nieuw te ontdekken biotoop. Op de fiets vanuit de veilige Gouden Halsband naar Harlingen; eerst de MULO en daarna de Rijks HBS. Geboren in 1951 (de komst van televisie in Nederland; wat een impact heeft dat gehad zeg!) begon ik te pube­ ren in de roerige zestiger jaren. Maat­ schappelijk roerig, maar ook in mijn pu­ berleventje. Het eerste grote drama in mijn leven voltrok zich in 1963 toen mijn eerste ‘oomzeggertje’ door een vreselijk ongeluk verdronk. Hij heette ook Dirk. Toen heb ik voor de eerste keer gevoeld wat ziele-pijn is en hoe belangrijk familie is als die pijn moet worden gedragen.   Een heel andere ervaring beleefde ik toen ik 15 jaar was. Ik zat op een prachtige zomeravond alleen op de zeedijk ter hoogte van Pingjum; de plek waar we altijd gingen zwemmen. Het was windstil en de zee was als een spiegel zo glad. Door het licht van de avondzon was er vrijwel geen onderscheid tussen zee en lucht. Alleen een enkele vogel gaf geluid of veroorzaakte rimpels in het water. Ik heb er uren naar zitten kijken tot ik op een gegeven moment werd overvallen door een enorme energie. Ik voelde me uitdijen tot ver buiten mijn lichaam en voelde een enorme verbondenheid met alles om me heen. Als immer twijfelende puber wist ik toen dat alles goed was en ik er mocht zijn. Deze ervaring van ver­ binding met het geheel is altijd levend bij mij gebleven en naar ik recht ontdekte een belangrijke bron voor mijn ontwik­ keling als leidinggevende. Je zou het een religieuze ervaring kunnen noemen in de oorspronkelijke betekenis van het woord: verbinding met je zelf of het Zelf, afhan­ kelijk van de opvatting die je daarover aanhangt.   Vervolg op pagina 13

5

HEERENDINER Zaterdag 7 maart  18.00 uur voor leden met of zonder zoon, klein- of  schoonzoon, neef of vriend.   Speciale gast is de heer Harm G. Mannak, directeur van HET Symfonie orkest (orkest van het oosten).     “Hoe geef je leiding aan een groot symfonie orkest, dat op hoog niveau moet presteren voor een kritisch en veranderend publiek”.   De sociëteitscommissie komt in smoking. U misschien ook?   Het aantal deelnemers aan het diner is beperkt.   Opgave via [email protected]    of via de intekenlijst.   Met vriendelijke groeten, Hans Harms & Bert Klaver  

Voorjaarsconcert

Bezoek Wehkamp Vrijdagmiddag 27 februari is, voor­ afgaand aan de vrijdagborrel en de laatste-vrijdag-van-de-maand maal­ tijd een bezoek gepland aan het distributiecentrum van Wehkamp Het is het grootste centrum ter wereld en zo goed als gereed. De foto geeft een beeld van de grootte van het centrum. De Heeren kunnen zich opgeven via de gebruikelijke kanalen. De deelnemers krijgen een week voor het bezoek een mail met ver­ dere informatie. 6

Zondag 15 maart a.s. met Michael Rein (viool), Matthias Rein (piano) en Tania Prates (zang) Tania, Michael en Matthias verzorgen het zondagochtendconcert met sprankelende voorjaarsmuziek in onze Groote Zaal.     * Ludwig van Beethoven: Frühlingssonate, op. 24 * Louis Spohr: 6 Lieder für Singstimm, Violine und Klavier, op. 154 * Edvard Grieg: "Til Vaaren" / An den Frühling aus Lyrische Stücke für Klavier, op. 43 * Selectie van Braziliaanse liederen van o.m. Francesco Mogone, Walde­ mar Henrique en   Claudio Santoro Zondag 15 maart 2015 Inloop met koffie vanaf 10.30 uur, aanvang concert: 12.00 uur, einde con­ cert ca. 12.00 uur De Sociëteitscommissie heet U van harte welkom! Bert Klaver

Twee eeuwen Tijl op de Melkmarkt Een doek van 9,50 meter hoog en 80 meter breed verbergt een stukje Melk­ markt dat we steeds lelijker zijn gaan vinden. Lang lag niemand in Zwolle er wakker van dat na het vertrek van de Erven J.J. Tijl naar een industrieterrein aan de rand van de stad het grootste deel van de panden van de uitgeverij plaats hadden gemaakt voor een strakke beton­ nen gevelwand van een bankgebouw. Maar na de verhuizing van de Rabo naar de Willemsvaart, waar nieuwbouw werd gepleegd die evenmin een schoonheids­ prijs verdiende, begonnen de Zwollena­ ren toch wat kritischer naar dit deel van de Melkmarkt te kijken. Toen in april 2011 een gasexplosie op deze plek ook nog eens voor een gapend gat zorgde, was het helemaal geen gezicht meer. De enorme geveldoek zorgde voor de oplos­ sing. Weliswaar een tijdelijke, want ach­ ter dat doek moest uiteraard wel iets nieuws verrijzen. Een pand of panden die de Melkmarkt veel meer uitstraling zou­ den geven.   De afgelopen jaren is er nog strijd gele­ verd om het vroegere pand van de ABN Amro-bank, een ontwerp van de Amster­ damse architect Van Straaten, en twee pandjes die deel uitmaakten van het

complex van Tijl te sparen. Dat leverde echter geen succes op en de projectont­ wikkelaar kreeg ruim baan om over de volle lengte tussen De Harmonie en bijna de Melkmarktstraat iets nieuws te reali­ seren. Dit nieuwe wordt dus een waren­ huis van Primark, waarvan de bouwplan­ nen door alle betrokken partijen, inclu­ sief de Vrienden van de Stadskern, met enthousiasme zijn ontvangen.   Als straks het geveldoek wordt verwij­ derd en de slopers aan het werk gaan, komt er definitief een einde aan de ge­ schiedenis van de Erven J.J. Tijl in de binnenstad van Zwolle. En daar wil on­ dergetekende met – een beetje – gevoel

van nostalgie op terugkijken. Want de uitgever van kranten en boeken en druk­ ker van tijdschriften mag dan wel al in 1968 van de Melkmarkt zijn vertrokken en door de overname van Wegener in 1988 ten onder zijn gegaan, de herinne­ ringen lagen er nog voor het grijpen. Al was het alleen maar door de Tijlspassage die tussen Melkmarkt en Voorstraat was aangelegd. Veel medewerkers van Tijl liepen in de gebouwen van de uitgeverij ook heen en weer tussen Melkmarkt en Voorstraat. En vanuit de burelen op de redactie keken de journalisten op de Melkmarkt neer en de grafici op de zette­ rij konden een blik op de Voorstraat werpen.

7

  Grondlegger   Martinus Tijl was de grondlegger van het bedrijf, dat zich uiteindelijk met het pre­ dikaat koninklijk mocht tooien. In 1766 kwam hij vanuit Groningen naar Zwolle, waar hij met Catharina van Epe trouwde en werk vond als bediende in een boek­ handel. Martinus was een ondernemen­ de jongeman, die een eigen bedrijf wilde stichten. Dat werd twee jaar later al een boekwinkel in een pand aan de Melk­ markt, waar de Zwollenaren ook terecht konden voor schrijfbenodigdheden en zelfs drankjes, zoals ‘Gezondheidsbitter’ en ‘Elixer’. In 1776 kreeg Martinus de kans om het pand te kopen en bovendien kreeg hij de gehele inventaris in handen van stadsdrukker Willem Cavaillie, die onder curatele was gesteld. Drie houten drukpersen met handzwengel, wat let­ terbakken en een voorraadje papier waren in 1977 het begin van de Erven J. J. Tijl. Het pand aan de Melkmarkt werd verbouwd en Tijl plaatste in de gevel de ‘tilia’, de lindeboom die later een sym­ bool voor het bedrijf zou worden.   Martinus kreeg twee zonen, Hendrikus en Zacharias, waarvan de eerste ook in de zaak van zijn vader ging werken. Samen maakten zij plannen voor de uitgave van een nieuwsblad, nadat een eerste poging daartoe van Martinus in 1780 geen suc­ ces was gebleken. Op 5 juni 1790 ver­ scheen het eerste nummer van het ‘Ove­ rijsselsch Weekblad tot Nut van het Alge­ meen’. Een abonnement kostte dertig cent per kwartaal. Het blad werd positief ontvangen, kreeg enkele honderden abonnees en verscheen onder de titel ‘Overijsselsch Weekblad’ al snel twee keer per week. Martinus Tijl zelf kreeg ook een titel, namelijk die van grootburger van Zwolle.   Franse tijd   Rond 1800 telde het ‘Overijsselsch Week­ blad’ al zo’n duizend abonnees en waren er acht ‘knechten’ in dienst. De Franse tijd betekende echter een enorme terugslag voor het bedrijf. Onder het bewind van Lodewijk Napoleon werd een belasting op kranten, het krantenzegel, ingevoerd en dat in combinatie met de economi­ sche achteruitgang en de onzekere poli­ tieke situatie zorgde er bijna voor dat het bedrijf ten onder ging. Veel beter ging het na het vertrek van de Fransen niet. Het aantal abonnees belandde in een vrije val en in 1843 waren het er nog maar 394. De leiding van het bedrijf was intus­ 8

sen in handen van Jan Jacob Tijl, zoon van de in 1820 overleden Hendrikus. Marti­ nus, de ‘founding father’ overleed vijf jaar later.   Pas onder het bewind van Willem, zoon van Jan Jacob die in 1851 overleed, bloeide het bedrijf weer op. Een enorme stimulans was in 1856 de overname van de steendrukkerij en leesbibliotheek Van Hoogstraten in de Sassenstraat. De bibli­ otheek werd in 1900 voor een bedrag van duizend gulden verkocht, maar uit de drukkerij groeide een afdeling die in de loop van de tijd ontelbare visitekaartjes, registers voor de burgerlijke stand en briefhoofden heeft gemaakt en uiteinde­ lijk uitgroeide tot een offset-drukkerij.   Schrijfmachine   Willem durfde risico’s te nemen. Eén daarvan was de uitgave van de verzamel­ de werken van Jacob Cats in 1858-1862,

waarvoor ook ‘Zijne Majesteit de Koonin­ g’ intekende. Verder bracht Tijl de aard­ rijkskundeboeken van Schuiling uit De­ venter en het Jaarboekje van Overijssel op de markt. Een tweede Jan Jacob volg­ de in 1900 zijn overleden vader op. Hij kocht in 1905 de eerste schrijfmachine voor het bedrijf, daarmee bewijzend dat hij een man met oog voor de nieuwste ontwikkelingen in de techniek was. Een jaar later werd het pand aan de Melk­ markt voor het grootste deel gesloopt en vervangen door een nieuw gebouw naar een ontwerp van de Amsterdamse archi­ tect Oudendag. De technische afdeling werd gemoderniseerd en al snel werd een eerste zetmachine aangeschaft. Met de krant, die nu ‘Provinciale Overijssel­ sche en Zwolsche Courant heette, ging het ook steeds beter. Het aantal abon­ nees steeg van zo’n 4.000 in 1900 naar 6.500 in 1917. Tijdens de Eerste Wereld­ oorlog werd de ‘krant van Tijl’, die op een rotatiepers werd gedrukt, gemiddeld door zo’n 14.000 mensen gelezen. In 1940 waren er 17.500 abonnees en in 1953 kon de 25.000ste worden inge­ schreven.   In 1927 was de leiding van het bedrijf in handen gekomen van ir. P. van Gelder en mr. H. Dikkers, respectievelijk een neef en een schoonzoon van Jan Jacob Tijl. De onderneming groeide zo hard, dat de behuizing aan de Melkmarkt meer en meer begon te knellen. Uiteindelijk werd besloten om aan de Blaloweg een com­ pleet nieuw bedrijfspand te laten bou­ wen, waarvoor burgemeester J.A.F. Roe­ len de eerste paal sloeg. De verhuizing van de Melkmarkt naar het industrieter­ rein Voorst was in het najaar van 1968.

De Tijlpanden aan de Melkmarkt

  Telefoontje   Pas ongeveer op dit punt in de geschie­ denis van Tijl mag ik mij een heel klein beetje mengen. Op 1 juni 1968 trad ik in dienst van de Koninklijke drukkerij en uitgeverij van de Erven J.J. Tijl N.V. in de functie van stadsverslaggever. ‘Zoudt u op 1 juni a.s. om 9.00 uur aanwezig willen zijn en dan vragen naar onze hoofdredac­ teur de heer G. Menschaar?’, stond er in het briefje dat ik eind maart van de direc­ tie kreeg. Al kort na mijn indiensttreding kreeg ik een telefoontje van de secreta­ resse van directeur H. Dikkers met het vriendelijke verzoek bij hem op bezoek te komen. Nu al klachten over mij, vroeg ik me bezorgd af. Maar de aanleiding bleek van geheel andere aard te zijn. Dikkers overhandigde mij na een paar vriendelijke woorden een enveloppe met inhoud vanwege de geboorte op 9 juni van onze zoon Frank. Wist ik meteen dat ik in een bedrijf was komen werken waar een goed sociaal beleid werd ge­ voerd.   Wie bij Tijl werkte noemde en of voelde zich Tiliaan. Maar die titel was eigenlijk

De Tijlpanden aan de Voorstraat

alleen voorbehouden aan de medewer­ kers die de tijd van de Melkmarkt nog hadden meegemaakt. Zegge en schrijve drie maanden was dat voor mij, maar net genoeg om dus een Tiliaan te zijn. En, nog belangrijker, om de sfeer van dat oude bedrijf te proeven en de voordelen van het werken in de binnenstad te ontdek­ ken. Voor een stadsverslaggever was dat laatste van groot belang. Het nieuws lag er bijna letterlijk om de hoek, belangrijke plekken als stadhuis, rechtbank en poli­ tiebureau lagen op loopafstand en voor een afspraak in het café hoefde je alleen maar de straat over te steken.

  Afstand   Toch bleef aan de Melkmarkt nog een stukje Tijl achter. Het bedrijf hield er één pand aan, waar advertenties konden worden opgegeven, adreswijzigingen konden worden gemeld en op nog meer gebieden de lezers service kon worden geboden. In de jaren tachtig onderzocht de hoofdredactie de mogelijkheid om de stadsredactie of in ieder geval een deel daarvan in het pand aan de Melkmarkt te huisvesten en dat vanuit de gedachte dat zij dan dichter bij het nieuws zou zitten. Maar in de praktijk bleek de afstand die dan tot de eindredactie zou ontstaan een veel groter probleem op te leveren. Het plan werd al snel als onrealistisch be­ schouwd en afgevoerd. De stadsredac­ teuren bleven gewoon heen en weer pendelen tussen Blaloweg en binnen­ stad. Meestal op de fiets, omdat het in het centrum lastig parkeren was.   Aan die drie maanden Melkmarkt heb ik wel een probleempje overgehouden. In no time was ik van de redactie op het politiebureau aan de Lombardstraat om van hoofdinspecteur C. Oostdijk te ver­ nemen of er nog misdaden in Zwolle waren gepleegd of op de rechtbank aan de Blijmarkt om te zien en te horen hoe die misdadigers werden berecht. Toen ik na uitstapjes naar sport- en regioredactie in 1982 als chef op de stadsredactie te­ rugkeerde, werkten die drie maanden van veertien jaar daarvoor nog een beet­ je door. Ik kwam op afspraken vaak te laat….   STEVEN TEN VEEN   (Voor dit artikel is gebruik gemaakt van een artikel dat in 1977 ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van Tijl ver­ scheen in het personeelsblad de Tiliaan.)

9

10

Ooit gehoord van Kucka oftewel Het Machtige Hoopje? Ademloos, soms slechts ritmisch onder­ broken door schuifelende voetstappen op de eerste verdieping luisterde ook dit seizoen weer een groot gezelschap ge­ boeid naar de lezingen van Marcel Zwit­ ser. Dit keer te weten een tweetal maan­ dagochtenden in januari betrof het de Russische klassieke muziek en wel die van de componisten Pjotr Tsjaikovski en Modest Moessorgski.   Tijdgenoten weliswaar, maar componis­ ten met een geheel verschillende achter­ grond. Werd de muziek van Tsjaikovski (1840 – 1893) als westers  bestempeld; Moessorgski (1839 – 1881) daarentegen zette zich nadrukkelijk af van de westerse invloed en westerse muziek. Samen met vier andere componisten onder leiding van Mili Balakirev zette hij zich in voor de nationalistische Russische volksmuziek., die aantrekkelijk was door haar toegan­ kelijkheid en door het feit, dat het aan­ sloot bij het nationalistisch denken. Dit gezelschap van “lange baarden”, dat onder de naam Kucka oftewel Het Mach­ tige Hoopje met uitzondering van Balaki­ rev geen muzikale kennis en achtergrond bezat componeerde muziek met oncon­ ventionele harmonieën.   Modest Moessorgski werd als zoon van een verarmd grootgrondbezitter opge­ leid als officier, maar was meer geboeid door de muziek. Bekend is met name zijn rauwe, directe pianocyclus Schilderijen van een Tentoonstelling, waarbij hij zich

liet inspireren door schilderijen van zijn tijdsgenoot  Victor Hartmann, met onder anderen het Kuikenballet, de Hut op Kippenpoten en De Grote Poort van Kiev; later overigens in een meer verfijnde es­ thetische stijl georkestreerd door Mauri­ ce Ravel en in de zeventiger jaren als symfonische rockmuziek door de band Emerson, Lake & Palmer bewerkt. Bekend is verder de opera over het leven tsaar Boris Godoenov en de strijd tussen het Russische en Poolse volk alsmede de lie­ derencyclus De Kinderkamer.   Pjotr Tsaikovski ging al op jonge leeftijd muziek studeren aan het Conservatori­ um van Sint-Petersburg, opgericht door Anton Rubinstein, die de basis heeft ge­ legd voor de professionele Russische muziekcultuur. Al snel na zijn afstuderen schreef hij zijn eerste pianostukken,

waarvan het Pianoconcert nr 1 in bes mineur, opus 23 het meest bekend is; aanvankelijk met de grond gelijk ge­ maakt door Nikolay Rubinstein, jongere broer van en directeur van het Conserva­ torium van Moskou, maar later als een klassieker en een hoogtepunt van de Romantiek bestempeld. Daarnaast is de door hem gecomponeerde balletmuziek aanvankelijk met kritiek overgoten (niet ritmisch genoeg en te overheersende muziek voor dansers), maar zijn Het Zwanenmeer, De Schoone Slaapster en de Notenkraker de meest uitgevoerde balletten ter wereld geworden. Tsaikov­ ski, die gedurende twaalf jaar als docent harmonieleer verbonden is geweest aan het Conservatorium van Moskou, dat sinds 1940 zijn naam draagt, slaagde erin om invloeden uit de West-Europese klassieke muziek succesvol te verbinden met de Russische muziek.   Kortom ook dit seizoen heeft Bert Klaver weer een bijzonder interessante cursus klassieke muziek geïntroduceerd, die in februari een vervolg krijgt over de Russi­ sche Orthodoxie. Alle deelnemers kre­ gen van Marcel Zwitser een syllabus uit­ gereikt, inclusief huiswerk om voor de komende cursus in februari alvast delen uit Tsaikovskis Liturgie van Johannes Chrysostomos te beluisteren. Wordt ver­ volgd.   Cees Meijntjes

Modest Moessorgski

11

In Memoriam Hent van Heusden

11 januari 1935 – 22 december 2014   In 2006 was ik op zoek naar een bridge­ partner om deel te nemen aan het Hee­ renbridge.Toen ik dit in huiselijk kring besprak maakte mijn oudste zoon,be­ vriend met de dochter van het echtpaar van Heusden, de opmerking dat de ou­ ders van Heusden zeer ervaren en sterke bridgers waren.Na het contact te hebben gelegd begon een jarenlange periode van partnership,niet alleen de Heeren­ avond, maar ook de Inloopbridge op vrijdagmiddag werd door ons druk be­ zocht. Ook in de huiselijke sfeer werden de bridgeactiviteiten verder uitgebreid; maandelijks ontmoetten de echtparen van Heusden en Voorhuis elkaar voor een stevig partijtje bridge in echte competi­ tiesfeer waar echter ook tijd werd inge­ ruimd voor het laatste nieuws, gelar­ deerd met een vrolijke lach en een stevig glas rode wijn en heerlijke hapjes!  Hent was niet alleen een innemende en vriendelijke man waarin zijn Brabantse afkomst te herkennen was maar bezat ook een uitermate royaal gevoel voor humor.Vooral als hij zijn tegenstanders op het verkeerde been had gezet klonk zijn vrolijke en aanstekelijke lach lang en luid aan de kaarttafel. Waar hij vooral van genoot was het jaar­ lijkse gastvrije uitje in augustus naar de zo genoemde “Landgoed bridge” bij het echtpaar Sievers. Hent was een uitermate sterke bridger die ruimschoots de tijd nam om zijn strategie bij het afspelen van een spel te bepalen.Vooral als Wilfred Smit aan onze tafel plaats nam was er alle ruimte voor een vriendschappelijk strijd tussen beide 12

heren.De rode en blauwe doubletkaar­ ten bleven dan niet lang in de biddingbox! Hent heeft veel voor de kiezen gehad; nadat hij vlot genas van een colonopera­ tie moest hij   in 2010 een gecompliceer­ de hartoperatie ondergaan waardoor hij echter zijn geliefde roeisport moest op­ geven .                                                  Helaas deed zich een recidief voor van zijn colonprobleem,nu echter van le­ vensbedreigende aard . Dat zijn algehele conditie  achteruitging en hem langzamerhand parten ging spelen heeft hij lange tijd op bewonde­ renswaardige wijze weten te verbergen. Samen met Tineke ging hij er dapper te­ genaan en alles ging zoveel mogelijk door. Het huis aan de Walstraat stond voor ieder open en ook de bridgepartij­ tjes wisten zij tot kort voor zijn laatste opname er in te houden! Wij hebben afscheid moeten nemen van een zeer charmant en beminnelijk lid van de Groote Sociëteit  en wensen Tineke en kinderen kracht toe bij het verwerken van het verlies!   Marcel Voorhuis

Gastcolumnisten gezocht! De Redactie van de Groote Klok zoekt leden die enkele keren per jaar een co­ lumn willen schrijven over een onder­ werp naar keuze. Met vier of vijf leden kan de 'Gastcolumnist' een nieuwe vaste ru­ briek worden in de Groote Klok.   U heeft een mening over iets en u deelt die graag met anderen. Dan bent u één van de leden die wij zoeken.   De Redactie hoort graag van u.  

BURGERLIJKE STAND • Nieuwe leden   De heer Ir. P.  Hiemstra De heer A. Ch. J. Haseth Möller De heer R.G. van der Lei De heer Dr. J.J. de Jong    • Voordrachten   De heer drs. H.C.J. de Keijzer (Hendrik) (17.04.1953), De Doornweg 17, 8035 PC Haerst. De heer De Keijzer is onderne­ mer/DGA. Voorgedragen door de heren Wispelweij en W.F. Smit.   De heer drs. A.J.P. Pleij (Antoine) (11.01.1954), Maagjesbolwerk 19, 8011 LL Zwolle. De heer Pleij is bedrijfs­ econoom. Voorgedragen door de heren N.W.J van Egmond en Rijlaarsdam.   De heer mr. H. Steenhuis (Henk) (15.08.1954), Blekerijweg 3 B, 8271 BH IJsselmuiden. De heer Steenhuis is nota­ ris op Urk. Voorgedragen door de heren Sorée en Van Zaal.   De heer F.J.J. Boosman (Hans)(28.05.1946), Wilgenlaan 26, 8051 AW Hattem. De heer Boosman oud-bankdirecteur. Voorge­ dragen door de heren J. van Egmond en Slobbe.     • Opzeggingen   De heer A.M. Bongers, ingevolge artikel 11 lid c. van de statuten.

LEDENCOMMISSIE Jur Zandbergen (voorzitter);  038 - 453 62 36, [email protected] Otto Cazemier; 038 - 453 24 63; [email protected] Maarten Storm; 038 - 454 29 73; [email protected] Ruurd Tjallema; 038 - 460 30 13; [email protected]  

SOCIËTEITSCOMMISSIE John van Boven; voorzitter/secretaris; 038-465 32 89; [email protected] Hans Harms; lid; 06-23333175; [email protected] Bert Klaver; lid; 0529- 431823; [email protected]   

Vervolg van pagina 5

De waddenzee is altijd mijn ‘plek van macht’ gebleven en nog keer ik af en toe terug naar die plek op de dijk als ik be­ hoefte heb om de weidsheid van de schepping te ervaren. Mijn HBS tijd was nog leuker dan de MULO. Elk jaar geniet ik van de kleine reünie die ik samen met vijf vrienden en vriendinnen uit die tijd beleef om onze toen gekiemde vriend­ schap te vieren. Een gedeelde pubertijd en wat daarna allemaal nog ging komen over een periode van inmiddels een kleine vijftig jaar biedt een prachtige gemeenschappelijke bron van verhalen om uit te putten.   Van een vrije zeevogel met lang haar, lange jas en wijde broekspijpen op een witte Puch, met het diploma van de HBS op zak op naar de Politieacademie in Apeldoorn. Kort geknipt in het uniform en twee jaar internaat. Twee weken intro­ ductie met veel sport vond ik erg leuk. Daarna een ouderwetse ontgroening: vernedering en uitputting; van Dirk werd ik tot nul gereduceerd. Zo begon ik in 1972 mijn studie voor het inspecteursdi­ ploma. De opleiding duurde vier jaar, waarvan 1 jaar praktijk. Ik kijk met veel plezier terug op die periode. Zelfs in het internaatsleven heb ik mijn weg goed kunnen vinden, maar na twee jaar vond ik dat ook wel genoeg. Vele jaren later trouwens heb ik in mijn functie van direc­ teur bij de Politieacademie met veel ple­ zier de internaten gesloten. Dat was on­ derdeel van een totale vernieuwing van het politieonderwijs. Tot 2002 was dat feitelijk een bedrijfsopleiding op LBO plus niveau. Nu zijn dat volwaardig er­ kende beroepsopleidingen op MBO, ba­ chelor en master niveau die ook toegang geven tot andere beroepsopleidingen. Een belangrijke stap naar vermaatschap­ pelijking van de politie en een meer hoogwaardige vakinhoud en uitvoering van het politiewerk in een alsmaar com­ plexer wordende samenleving.   Mijn politieloopbaan heeft me veel ge­ bracht. Ik heb op veel plaatsen en in veel verschillende rollen en functies gewerkt. Het begon in Groningen, daarna Fries­ land, Gelderland, Den Haag, Zwolle,

Apeldoorn en de laatste twee jaar weer in Den Haag. Ik heb ervaring opgedaan in jeugd en zedenzaken, terreurbestrij­ ding, algemeen politiewerk, inlichtin­ genwerk, beleidswerk, management, onderwijs, organisatie advieswerk, lei­ derschap en bestuur. Ik heb het altijd leuk gevonden om werk en studie te combi­ neren en feitelijk doe ik dat nog, maar op een heel andere manier. Daarover straks nog wat. Na mijn studie aan de Politieaca­ demie heb ik typisch politie-specialisti­ sche opleidingen gedaan, bestuur- en beleidswetenschappen, SIOO organisa­ tie- en bestuurskunde en een aantal lei­ derschapsopleidingen. Na 43 jaar werk bij rijkspolitie, gemeentepolitie, regiona­ le politie, de Politieacademie en nu nati­ onale politie, heb ik per 1 februari jl mijn loopbaan beëindigd. Daarop reflecte­ rend een paar opmerkingen. Ik heb heel dierbare herinneringen aan de tijd in Zwolle. Van1992 tot 1998 was ik chef van het district midden (Zwolle tot en met Hardenberg) van de regiopolitie IJssel­ land. Ik woonde met Martina en mijn jongste zoon Folkert Durk (daar heb je weer een Durk) aan de Thorbeckegracht. De liefde voor Zwolle en de vele contac­ ten die ik toen heb opgedaan blijken nog steeds zeer waardevol voor mij te zijn. Zij komen voort uit mijn werk voor de pu­ blieke politiezaak, enkele bestuursfunc­ ties en enkele raden van toezicht (waar­ onder Travers als nu nog inwonende or­ ganisatie bij de Grootte Sociëteit). Mijn ervaringen als politieman roepen veel herinneringen en verhalen op. Heel veel is er verandert in die ruim veertig jaar; zowel bij de politie als in onze samenle­ ving. Om maar heel kort om de bocht te duiden: van dienstdoen in een VW kever met een onverstaanbare mobilofoon, naar de inzet van drones en robots en social networks op internet die altijd mee (willen) kijken; een fascinerende tijd!   Het gebrek aan een tuin of tenminste een buiten bij het huis aan de Thorbecke­ gracht voedde het verlangen naar een plek in de natuur. Even leek het erop dat het een kasteel in de Franse Bourgogne zou worden. Het werd een boerderijtje op 1 van de mooiste plekken in Giethoorn Noord. Vanaf 2001 wonen we daar en gelukkig niet in Frankrijk; we vonden beiden ons werk hier nog veel te leuk en kinderen, vrienden en familie in de buurt veel te belangrijk. Nu, in mijn derde as­ trologische cyclus, mijmeren we weer over de Zwolse binnenstad; het kan ver­ keren.

  Over ‘we’, zogezegd mijn inner-circle, had ik het nog niet eerder. Uit mijn eerste huwelijk, dat stand heeft gehouden tot 1990 heb ik twee zoons en een dochter. Mijn zoons zijn 36 en 38 jaar, werken, hebben een gezin en zijn goed voor vier kleinkinderen. Mijn dochter is nu veertig. Ze kwam op haar zevende bij ons wonen. Ze komt uit Ghana is getrouwd en heeft twee zoons. In 1998 ben ik opnieuw ge­ trouwd met Martina. Zij is een uitsteken­ de celliste en een muzikaal creatief multi talent die ook prachtig kan zingen. Ze dirigeert en coacht koren, ontwerpt the­ atershows, jureert op korenfestivals ar­ rangeert en componeert. Je kunt stellen dat we een mini multi-culturele samenle­ ving op zich vormen. Mijn eerste vrouw komt uit Indonesië en door haar kwam ik met een voornamelijk Indische familie kring in aanraking. Erg leerzaam om zo intens meerdere culturele achtergron­ den mee te maken. Ik prijs mij gelukkig dat we ondanks de scheiding steeds goede relaties hebben kunnen onder­ houden! Ik kan dan ook niet nalaten te blijven geloven in de rijkdom van een multi-culturele samenleving.   Ik zou terugkomen op werken en stude­ ren als combi. Welnu nog steeds geef ik dat vorm in mijn belangrijkste nevenac­ tiviteit van de laatste 8 jaar. Ik werk als moderator in de internationale leider­ schapsprogramma’s van Avicenna, een academie voor leiderschapsontwikke­ ling. Dat zie ik nu als mijn hoofdactiviteit. Het brengt me op veel bijzondere plek­ ken: Parijs, Oxford, Brugge Antwerpen, Leuven, Chennai in India, Johannesburg en Pretoria in Zuid Afrika, New Haven in de USA en in Rome. Boeiende program­ ma’s en boeiende groepen die daar aan deel nemen. Voor mij en alle deelnemers steeds een verrijkende ervaring die be­ staat uit intense college’s van top docen­ ten, werkbezoeken en ontmoetingen met inspirerende leiders en culturele evenementen. Mijn overgang (is dit die veronderstelde overgang die mannen ook zouden door­ maken?) naar de pensioen status ervaar ik als een heel grote verandering in mijn leven. Ik stap erin met alles dat ik hiervoor beschreef en het ziet eruit als een groot zwart firmament met flonkerende ster­ ren en een Gouden Band. Een van die sterren is de Groote Sociëteit. Tot nu toe was ik slapend en parkerend lid, maar nu wil ik me onder andere ver­ dienstelijk maken als lid van de redactie­ commissie van de Groote Klok. Tot ziens.

13

Uit ‘Geschiedenis Zwolle’ (5) Oproer in de binnenstad     Het jaar 1866 gooide alle maatschappe­ lijke verhoudingen overhoop: het Spoor kwam, de constructie-winkel kwam, het aantal ‘aangewaaide’ Zwollenaren werd van jaar tot jaar groter, de mensen woon­ den in Assendorp – inderdaad toen een dorp apart – in het socialistendorp, dat jaar-in-jaar-uit geld kostte en waar de ‘­ börgerlue’ niet kwamen. Een boeren­ buurt, doorsneden door talrijke arbei­ dersstraten waarover ‘De Commissie’ ging en waarvoor de heren Tijl wel eens wat deden en waar voor het overige ‘niks te doen’ was. Er was geen fatsoenlijk vergaderlokaal aanwezig. De straataan­ leg was dom; de riolering deugde niet en het politie-toezicht was onvoldoende. Dit ziet men b.v. uit het volgende: pastoor Roelofs vestigde daar een huis voor de opgroeiende jeugd, maar de jongens stroopten akkers en tuinen af, dus moest hij met zijn ‘Macte Puer!’, d.w.z. ‘Goed-zo jongen!’, naar de Watersteeg en ook daar is zijn jeugdhuis mislukt, want er waren geen jeugd-leiders. Evangeliseren, ca­ thechiseren en zondagsschool houden moge een Gode welgevallig werk zijn, maar daarmee alleen komt men er niet; sportvelden en kinderspeeltuinen zijn evenzeer onmisbaar. Volkshuizen of ver­ gaderlokalen voor de mensen ontbraken en zo was de kans groot, dat anarchisme en syndicalisme vat zouden krijgen op de geesten. Burgemeester Van Nahuys wist het wel, maar begreep het niet; en hij kon het niet begrijpen, want hij was de man van de Grote Sociëteit. Ofschoon hij te Enschede toch waarlijk armoede gezien had, heeft hij nooit in de geest gecon­ fronteerd met die armoede.   In de zomer van 1885, toen ten stadhui­ ze in alle gemoedsrust het Reglement van het Waterschap ‘De Zwartewaters en Vechtdijken’ (5e Dijksdistrict), werd vast­ gesteld, werd, onder de rook van het stadhuis, al geruime tijd gecolporteerd met oproerige drukwerkjes. Eerst ver­ leende een hoofdagent vergunning er 14

mede te mogen venten, maar de colpor­ teur prees zijn waar op zulk een onbeta­ melijke manier aan, dat verscheiden personen – lees: wijkmeesters – ‘zich verbaasden, dat de openbare straat voor iets dergelijks werd beschikbaar gesteld en de politie zich verplicht zag onmiddel­ lijk een einde aan dezen verkoop te ma­ ken’. Daarbij kwam, dat 1885 een soort crisisjaar was; er heerste niet alleen wer­ keloosheid, maar de vooruitzichten waren bijzonder slecht. Op 28 augustus – op een vrijdag – kwam de Zwolsche Werkliedenvereeniging in vergadering bijeen met de patroons. Voorzitter F. Visscher wees op het gebrek en de zor­ gelijke toestand van vele arbeiders en zeide o.a. “dat verscheidene oppassende werklieden reeds weken zonder werk zijn”, reden waarom hij een circulaire wilde richten tot de burgerij om meer karweitjes te laten doen. Aldus geschied­ de. Vervolgens werd overwogen een schrijven tot B. en W. en de Raad te rich­ ten met het verzoek werk te willen geven aan Zwolsche patroons en minimum lonen te willen stipuleren voor de bouw­ vaklieden; dat zouden ze dan doen.   Maar inmiddels wordt het Koninginne­ dag (31 aug.) en rumoerig, vooral in de binnenstad. Op de Grote Markt was Schuttersmuziek o.l.v. de bekende kapel­ meester Wagner en er was veel volk op de been. Omstreeks 9 uur ontwikkelde zich een soort zingende optocht, welke ontstond uit het nalopen van enige dronken kerels. De troep ging de Diezer­ straat in, de brug over en de Thorbecke­ gracht op; daar vlogen stenen door de ruiten. De politie bepaalde zich tot nauw­ lettend volgen, m.a.w. de politie nam het air aan, als liet ze die ongevaarlijke zaak op haar beloop; in werkelijkheid was de politie machteloos. Vervolgens kwam de zingende optocht over de Vispoorten­ brug weer de stad in en weer deed de politie niets. Inmiddels kwam de burge­ meester uit de Grote Sociëteit en rende naar het politiebureau en bulderde de commissaris toe, dat hij wat uit moest voeren. Ondertussen sneuvelden de rui­ ten bij de deftige lui in de Koestraat en Walstraat; nu dwong de burgemeester de commissaris-fainéant tot optreden. Zegge en schrijve één opgeschoten jon­ gen werd gegrepen en opgesloten in het politiebureau. Op dinsdag 1 september duurden de relletjes voort; de overeenkomst met het monopoli-oproer van 1726 was treffend. De jongen werd verhoord en – precies als in 1726 – probeerde de commissaris Van Nieuwland een ‘complot’ te ontdekken; de burgemeester ontwierp een oekaze

tegen samenscholingen, maar die ver­ scheen eerst 24 uur later in druk. Dus gingen de relletjes voort. Inmiddels ver­ scheen er een Ingezonden Stuk in de krant van Tijl, waarin er op aangedrongen werd, dat de bouwpatroons in overleg zouden treden met de Vereeniging tot verbetering van de Arbeiderswoning, om samen een lening aan te vragen aan gegoede ingezetenen tot een bedrag van 100.000,- gulden met het tweeledige doel: te voorzien in de huidige werke­ loosheid en tevens de aanbouw van goedkope en gezonde arbeiderswonin­ gen te bevorderen. Maar toen bij de ge­ goeden de ruiten werden ingesmeten, zal de animo tot het verstrekken van de gewenste lening wel niet zo groot ge­ weest zijn.   Terwijl de mensen een en ander des avonds in de krant lazen, ontstond een nieuwe samenscholing in de binnenstad en trok een grote troep wild volk door de Diezerstraat; de politie maande tot kalm­ te, maar sloeg hen niet uiteen. Weer werd de burgemeester er bij gehaald, en toen werden de schutters en het garnizoen gealarmeerd. Bitter weinig is er bereikt, want er waren geen behoorlijke orders gegeven. De bende ging de Sassen­ poortenbrug over en smeet de gebrand­ schilderde glazen in van het huis Van Reede-Van Diggelen. Dat huis was een schepping van de destijds vermaarde architect Stephen Trooster – de tegen­ woordige Zwollenaren kunnen zich nau­ welijks voorstellen welk een paleisje dit was – en het gold als een voorbeeldige architectonische schepping. Ofschoon er voor duizenden kapot gegooid is, deed de politie niets. Daarna drong de bende op in de richting van de Keersluisbrug – het huis van de burgemeester werd ge­ spaard – ging er over, maar op de tegen­ woordige Harm Smeengekade, toen Beestenmarkt, begon het gevecht, toen het eigenlijk al te laat was. Enige militai­ ren, schutters en politie-agenten begon­ nen te vechten met de burgemeester als commandant. Weliswaar was de troep in een ogenblik uiteengeslagen, maar de tactiek had veel te wensen overgelaten. De bende werd niet ingesloten, maar kreeg ruimschoots gelegenheid te ont­ snappen. De menigte stoof uiteen en lieden die op stoepen stonden te kijken, kregen bevel de huizen binnen te gaan; om 11 uur werden alle kroegen gesloten. De burgemeester was – klein maar dap­ per – overal persoonlijk bij; hij durfde wel! En daarmede was het oproer feitelijk af­ gelopen. (De tekst is afkomstig uit ‘Geschiedenis van Zwolle’ van drs. Thom. J. de Vries.)

WIJNCOLUMN  

Onder de Loep: verlangen naar dat ene moment …..   Het is alweer eind januari en de eerste maand is eigenlijk voorbij gevlogen. Op het moment van schrijven komt de regen met bakken uit de hemel en is er nog niets dat doet vermoeden dat het over pak hem beet twee maanden zomaar weer lente kan zijn. Ondanks dat ik helemaal geen hekel heb aan de winter denk ik op dit soort momenten nog wel eens terug naar onze zomer vakantie in Italië, nu al­ weer 8 jaar geleden. De reden dat ik het nog precies weet is omdat mijn jongste dochter toen net 1 jaar was geworden en wij voor het eerst met haar zo ver weg gingen. We zaten in Toscane ongeveer 1 uur boven Florence.   Deze vakantie vierden wij samen met mijn broer en schoonzus die een zoon had van ook iets meer dan 1 jaar oud. Tijdens deze vakantie pasten we af en toe eens op elkaars kind zodat de ouders er een dagje alleen op uit konden. Zo deden mijn vrouw en ik dat ook op een afge­ sproken dag. Het was een prachtige dag met zonnig zomerweer.   We zouden gewoon een dagje rond toe­ ren en de lokale bezienswaardigheden bekijken. Ik had alleen ook een ander plan namelijk het bezoek van de wijn­ gaarden van Antinori. Deze beroemde wijnfamilie die al 6 eeuwen wijn maakt en waarvan nu de 27e ! generatie al zijn opwachting maakt stonden altijd al een keer op mijn lijstje om te bezoeken. Ik dacht goed te weten waar de wijngaar­ den lagen en op een slinkse wijze heb ik

getracht naar de wijngaarden te rijden zonder dat mijn vrouw het in de gaten had. Er was echter een klein probleem. Ik kon de wijngaarden niet vinden! Op een gegeven moment had mijn vrouw ook wel door dat ik ook met andere zaken bezig was dan alleen rond toeren. Ik heb dus mijn plannetje maar verteld maar dat liet onverlet dat we niets konden vinden wat maar op iets van Antinori leek.   De middag was reeds begonnen en we kregen beide trek. Op een gegeven mo­ ment kwamen we een slapend typisch Toscaans dorpje ingereden. We hebben de auto geparkeerd en gingen op zoek naar een plek op te lunchen. In het begin dachten we niets in dit dorpje te kunnen vinden totdat we een oud niet aantrek­ kelijk bistrootje zagen waar we twee ta­ feltjes bezet zagen. Er zaten Italianen te eten. Dat is een goed teken dachten we en we zijn er direct gaan zitten. Men sprak er nauwelijks Engels maar was des te vriendelijker en zeer gastvrij. Dit bis­ trootje leek wel drie aan elkaar verbon­ den woonkamers, de sfeer was er uitste­ kend. De vrije tafels om  ons heen vulden zich al gauw en binnen een half uur zat de hele tent vol. Italiaanse lunch! Tussen 2 en 4 uur hebben we heerlijk uitgebreid geluncht met al het lekkers wat Italië te

bieden heeft maar wel met een goede fles witte wijn van Antinori. De conversa­ ties werden steeds luider en het Italiaan­ se temperament vierde af en toe hoogtij. Rond vier uur vonden we dat we toch maar eens richting huis moesten gaan en eigenlijk hebben we die dag niets anders gedaan dan rondgereden en heerlijke geluncht. We waren er achteraf eigenlijk wel blij mee dat we de wijngaarden niet hadden gevonden want anders hadden we die relaxte lunch gemist. Op regenachtige dagen zoals deze dan verlang ik nog wel eens terug naar dat ene moment daar in Italië.   Remco van Looijengoed Directeur/vinoloog Schuttelaar Delicatessen en Wijnen

De kelders van Wijnhuis Antinori.

Onze biljarters zijn al goed maar worden binnenkort nog beter. Ze krijgen namelijk les van Henk van Rijssen (rechts op de foto).

15

De gevel met ingang aan de Melkmarkt, het witte gebouw links op afbeelding is de Harmonie

gorie.   Een internationale retailer in de kleding­ branche wil zich in Zwolle aan de Melk­ markt vestigen en heeft daar een waren­ huis voor nodig van in totaal 6000 m2. Het wordt daarmee veruit de grootste winkel van Zwolle. Het warenhuis komt op de plek aan Melkmarkt waar nu de Van Straatenbank, de Tijlpanden en de leegstaande Rabo­ bank staan. Het warenhuis loopt door naar de Voorstraat en zal aan die zijde in de plaats komen van het ABN AMRO bakgebouw. Het in baksteen opgetrok­ ken gebouw waar voorheen het ge­ meentearchief was gehuisvest blijft be­ staan en wordt onderdeel van het nieu­ we warenhuis.    Het project zal in opdracht van de Zwolse ontwikkelaar DHL worden gerealiseerd.   Met de plannen voor een warenhuis

Een warenhuis aan de Melkmarkt Veel binnensteden staan voor een ingrij­ pende transformatie. Dat wordt vooral veroorzaakt door de veranderingen in het retaillandschap. De Nederlandse consument loopt in Europa voorop met zijn internetbestedingen. Slijtage slaat toe in traditionele winkelformules. En daarbij lijken de steden in het land opge­ deeld te worden in winnaars en verlie­ zers, kansrijke steden en de steden op hun retour.    Zwolle hoort bij de kansrijke steden en dat betekent dat grote retailers er zich willen vestigen. Desondanks zijn de voorspellingen dat de winkeloppervlak­ te de komende 10 jaar met zeker 30% zal teruglopen. Een krimp die nog hoger uitvalt in de steden in de verliezerscate­ De gevel van het warenhuis, het witte hoekpand midden op de foto is De Harmonie

sneuvelt een eerder bouwplan dat nu door middel van een grote fotomontage op de bewuste panden is bevestigd. Een rij gevels met op de begane grond win­ kels en daarboven woningen. Architect Dana Ponec, van het Amster­ damse bureau Ponec De Winter, de ont­ werpster van het eerdere plan, heeft nu het in het nieuwe plan om één winkel gaat, een nieuwe benadering gezocht. Ze heeft er bewust voor gekozen om van het warenhuis één groot gebouw te maken en dat grote gebouw niet achter een rij van kleinschalige gevels te verber­ gen. Buitenkant en binnenkant van het gebouw blijven op die manier 'familie' De gevel aan de Voorstraat

16

nie. Ogenschijnlijk want het open 'dak' wordt alleen gebruikt om de grote hoe­ veelheid installatiechniek (luchtbehan­ deling, lift, etc.) aan het oog van de voor­ bijgangers aan de Melkmarkt en Voor­ straat te ontrekken.   Voor het project is inmiddels een bouw­ aanvrage ingediend. Al eerder had de gemeente sloopvergunning verleend voor de Van Straatenbank en de Tijlpan­ den.   Ronald van den Berg   van elkaar. De opgave is dan om zo'n groot gebouw op een goede manier in het gevelland­ schap van de Melkmarkt én Voorstraat te weven.     Ponec heeft de zijgevel van de Harmonie aan de Melkmarkt maatgevend gemaakt voor zowel het ritme in de warenhuisge­ vel (parcellering en venstervormen) als de nokhoogte. Daarbij kiest ze voor een architectuur in baksteen in een drietal kleurvariëteiten dat aan de Melkmarkt voorkomt. Ze maakt daarbij maximaal gebruik van de mogelijkheden die bak­ steenarchitectuur biedt: veel detaillering in de gevels en vensternissen.   Opvallend 'detail' wordt een zeer grote gevelvullende lindeboom in het vlak boven de ingang van het warenhuis aan de Melkmarkt. Door in steenkleur te va­ riëren en een deel van de stenen een paar centimeter uit het gevelvlak te laten steken ontstaat met minimale middelen een reliëf in de gevel, een lindeboom. Met de lindeboom wordt een link gelegd naar de tweehonderd jaar drukkerijge­ schiedenis die aan deze plek verbonden is. De daar ooit gevestigde Erven Tijl hadden de lindeboom (Tilia in het Latijn) als beeldmerk.   Wat de plek bijzonder maakt is de ge­ kromde rooilijn aan de Melkmarkt en in mindere mate aan de Voorstraat. De historische rooilijn, ooit het gevolg van een wat slingerende waterloop, wordt hersteld om die maximaal te be­ nutten in de lange gevel van het waren­ huis. Het te slopen gebouw van de Rabo­ bank heeft nu een vlakke gevel, daar is de kromming letterlijk recht getrokken.   Het warenhuis heeft ogenschijnlijk een schilddak dat lijkt op dat van de Harmo­

De gevel van de voormalige ABN AMRO bank aan de Voorstraat gezien vanuit de Luttekestraat.

De gevel van het Warenhuis gezien vanaf dezelfde plek als de bovenstaande foto.

17

Churchill

Warenhuis Melkmarkt: het herstel van de oorspronkelijk bochtiger rooilijn.

Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog Het is dit jaar zeventig jaar geleden dat een einde kwam aan de Tweede Wereldoor­ log. In het aprilnummer van de Groote Klok wordt aandacht besteed aan deze don­ kere periode in ons menselijk bestaan. Dat gebeurt onder andere aan de hand van unieke foto’s gemaakt tijdens de oorlogsjaren in onze sociëteit.   De redactie wil in deze editie van de Groote Klok ook graag herinneringen opnemen, die leden van onze sociëteit bewaren aan de bezettingstijd en de bevrijding. De enige voorwaarde daarbij is, dat ze betrekking hebben op Zwolle of directe omgeving. U kunt ze sturen naar het adres dat op pagina 2 van de Groote Klok staat of ze aan een van de leden van de redactie overhandigen.   De Redactie

Defilé van het Canadese bevrijdingsleger op de Blijmarkt in april 1945. Op de achtergrond De Groote Sociëteit.

18

Het was eind januari 50 jaar geleden dat Sir Winston Leonard Spencer-Churchill overleed, om precies te zijn op 24 janua­ ri 1965. In Londen werd zijn destijds in­ drukwekende begrafenis met familele­ den heropgevoerd. Inclusief  de boot­ tocht op de Theems met dezelfde boot als waarmee destijds zijn lichaam werd vervoerd.   In januari 1965 zit ik in de vierde klas van de Rijks HBS aan de Bagijnesingel in Zwolle. Een statig schoolgebouw uit 1867 met plein er voor. In de hal een imposante trap naar de verdieping. Een brede trap leidt halverwege naar een bordes. Vandaar gaan links en rechts smallere trappen naar de verdieping. Op 24, of was het 25 januari, worden alle leerlingen vanuit hun klaslokalen naar de hal, trappen en aangrenzende gangen gedirigeerd. De reden voor deze onge­ wone samenkomst is onbekend. Op het bordes staat de oude Van Lint, (er was ook een jonge Van Lint, zijn zoon en een uitstekende wiskundeleraar) de di­ recteur van de school. Het is een direc­ teur van de klassieke nogal autoritaire soort. Een geblokte man, vierkante kop, bril met zwaar montuur en een stevige grijze kuif. Als alle leerlingen verwachtingsvol staan opgesteld schraapt hij zijn keel. Met een door emotie samengeknepen stem deelt hij mee dat Winston Churchill is overle­ den. Voor Van Lint een held uit de voor­ bije oorlog zoals uit zijn herdenkingsrede blijkt. In stilte horen de leerlingen, alle van na die oorlog, hem aan. Churchill, ja Churchill, ze kennen zijn naam en hebben hem wel eens in een film op de tv voorbij zien komen. Ze zijn getuige  van de emoties van een voor­ gaande generatie. Op het schoolplein speelt voor velen van hen een ander Brits thema: ben je nu voor de Beatles of voor de Stones.   Ronald van den Berg

ZET u uw huis te koop of gaat u het verkopen

Edwin Rutten zingt en swingt

Zo snel en goed mogelijk uw huis verkopen. Dat vraagt om een Garantiemakelaar. Een Garantiemakelaar gaat namelijk een stap verder. Niet alleen zorgt hij ervoor dat uw woning zo goed mogelijk gepresenteerd wordt. Dankzij zijn ervaring in de lokale markt is hij specialist en kan hij u voorzien van advies op maat. Zo wordt uw woning voor een reële prijs in de markt gezet en zet hij de juiste middelen en kanalen in om uw potentiële kopers te bereiken. Uiteraard houdt hij u op de hoogte van de laatste ontwikkeling en is hij altijd voor u bereikbaar. Ook uw huis verkopen? Kijk voor meer informatie op www.degraafvanvilsteren.nl of bel ons op 038-4227229.

Edwin Rutten begon zijn carrière als jazz zanger op (zeer) jeugdige leeftijd. Op 17-jarige leeftijd deed hij het Metropole Orkest al swin­ gen. Daarnaast had hij zijn be­ roemde kwartet met o.m. Rogier van Otterloo. Edwin is een veelzijdig talent dat hij ten volle benut. Zaterdag 28 februari is hij te beluis­ teren in de Waalse Kerk , aanvang 14.30 uur, entree 10 euro. Soliste bij dit optreden is Hermine Deurloo; zij bespeelt de mondhar­ monica op een wijze die aan Toots doet denken. Een aanrader!

Van een Garantiemakelaar mag u meer verwachten.

GM02 degraafvanvilsteren adv huis te koop 135x185 def v1.indd 1

21-05-13 11:58

Portret (80x120 cm.) getekend door Dioni ten Busschen met een pen van PenPoint

19

www.editoo.nl

Indien onbestelbaar retour: Koestraat 8 , 8011 NK ZWOLLE

20