De Groenbewuste Amsterdammer

IVN voor natuureducatie & duurzaamheid.

De Groenbewuste Amsterdammer Jaargang 34 - Zomer 2014 IVN Amsterdam - Natuurlijk - Voor U

www.ivn.nl/amsterdam

De Groenbewuste Amsterdammer is een uitgave van IVN Vereniging voor natuureducatie en duurzaamheid, afdeling Amsterdam. 34e jaargang – Zomer 2014 Foto voorkant Blauwborst Redactieadres Nico Groos Pieter Nieuwlandstraat 81 B 1093 XN Amsterdam 0207850123 [email protected] Redactie Maddie Bartels Nico Groos Ellen Hageman Ellen Huijsmans Peter Junge Corrie Leefkens Riek Somsen Just Wiarda

Wat vindt u zoal in dit nummer? Een greep uit de inhoud: Onderwerp

Blz

Kasteel Loenersloot in oude glorie hersteld Dolen door de pleinen in het oude en nieuwe westen Recycling is makkelijker dan de mensen denken Symposium Amsterdam: Hoe schoon is ons water? Groen in de Wibautstraat Verrukte vogelaars in de Diemer birding Het leven van een nutteloze profiteur Natuurblog: Wandeling in de jungle De truc met de bomenkap van het Stadsdeel Oost Watergidsencursus IVN Magie en volksgeloof: ons dagelijks voedsel

4 6 8 11 13 15 17 18 20 21 22

En natuurlijk weer een schat aan informatie over de vele activiteiten, cursussen, wandelingen en things-to-do

Neem ook een kijkje op onze website

Drukwerk Drukkerij Editoo www.editoo.nl

www.ivn.nl/amsterdam - advertentie -

Aanleveren van kopij: Kopij – teksten als Word 2003/2010 en foto’s als JPEG, PNG of TIFF – kunt u aanleveren middels e-mail aan bovenvermeld adres Copyright Uw inzending wordt gepubliceerd onder de 'Creative Commons' licentie. Als u een artikel uit ons blad wilt kopiëren of gebruiken voor publicatie of andere niet-commerciële openbare doeleinden, dan vinden wij dat prima. Mits u bij dat artikel de naam van de auteur en de bron (Groenbewuste Amsterdammer nr. …, uitgegeven door IVN Amsterdam) vermeldt.. Deadlines 2014 1 februari (voor maart), 1 mei (voor juni), 1 augustus (voor september), 1 november (voor december) Bestuursvergaderingen Iedere maand vergadert het bestuur in de Rietschuur bij kinderboerderij De Amsteldieren in het Amstelpark. De vergaderingen zijn openbaar. Wilt u ook komen of wilt u een bepaald onderwerp op de agenda hebben, neem dan van tevoren even contact op met het secretariaat (06-24238818).

Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

2

Van de redactie

Een nieuw bestuur

Peter Junge

Kitty den Boogert

Wat geweest is, komt nooit meer terug. Het wordt nooit meer zoals het was. Het kan alleen maar beter worden. Drie slogans, die in veel artikelen van dit nummer opduiken. Niet bij de pakken neerzitten. Strijd voeren. Neem de Wibautstraat. Al jaren een doorn in het oog van veel mensen. Maar de omwonenden legden zich er niet bij neer. Na een jarenlange strijd hebben zij een prachtige moestuin en een nieuw park weten te realiseren.

Op de jaarlijkse ALV van 10 april j.l. is met grote instemming een nieuw bestuur samengesteld en zijn de taken onder de zittende leden anders verdeeld.

Ook de ‘Vrienden van het Oosterpark’ vochten voor wat ze waard waren tegen de plannen van stadsdeel Oost om vierhonderd bomen te kappen. Ruim honderd wisten zij van de ondergang te redden. Het geeft aan wat mensen over hebben voor het behoud van groen. Bomen zijn de longen van de stad. Kappen om een park meer allure te geven, wekt weerstand op. Want groen is beleving. Lees het verhaal over een vogeltrip in de Diemervijfhoek. Ervaar de vreugde van de deelnemers. Zie de verrukking bij het zien van de blauwborst in vol ornaat. Eenzelfde gevoel bekruipt je bij een tocht langs de pleinen van Amsterdam West. “Een plein leeft pas op als het gebladerte is weergekeerd.” Mooier kan je het haast niet zeggen. Je kijkt door de ogen van de redacteur en geniet met hem mee. Voel de rust, die over je heen komt. In het verleden was het niet anders. Wat te zeggen van kasteel Loenersloot, in september de bestemming van de vrijwilligersdag van onze vereniging. Ook toen ging men het gevecht met de natuur aan. Het landschap rondom het gebouw was rond het jaar 1000 woest en ledig. Men begon met ontginnen. Daarna was de grond rijp voor het verbouwen van voedsel. Ook hier ging de stelregel op: het kan alleen maar beter worden. Maar zelfs afval kan in dat opzicht ons bekoren. Het oude leven is geweest, door het recyclen krijgt het weer kansen voor andere toepassingen. Een nieuwe fase ingaan. Dat is op veel onderwerpen in dit nummer van toepassing. Bestuurswisselingen, zoals nu gebeurt bij IVN Amsterdam, passen daar goed bij. Vers bloed inbrengen is belangrijk, want geen verandering is stilstand.


Allereerst is Joke van der Boon de nieuwe voorzitster geworden. Zij coördineerde al de excursies en houdt de taak om de werkgroepen te ondersteunen. Karine Klappe, die al vele jaren een vertrouwd gezicht in het bestuur is, heeft afscheid genomen. Gelukkig blijft ze actief als coördinator speciale projecten en als adviseur van het nieuwe bestuur. Verder heeft de secretaris Niek vom Bruch het stokje overgegeven aan Martin ten Brinke, die al in het bestuur zat. Een andere wijziging is dat de ledenadministratie is overgegaan van de penningmeester Harmen Binnema naar Riek Somsen, ook een bestuurslid die zich al vele jaren inzet voor de vereniging. Het enige nieuwe gezicht in het bestuur is Ruth Bolt. Zij was al actief als coördinator van de vogelgroep. Een nieuwe koers bepalen Een jaar lang is geëxperimenteerd met een bestuursvorm waarbij de voorzitterstaken onderling verdeeld werden. In een eerdere vergadering voor actieve leden was opgemerkt dat men een vast aanspreekpunt in de vereniging toch erg miste. Het nieuwe bestuur - onder het voorzitterschap van Joke en geadviseerd door Karine en iemand van het Landelijk Bureau - gaat zich de komende tijd concentreren op het uitzetten van een nieuwe koers. Centraal staan zaken als het vergroten van de naamsbekendheid van IVN in Amsterdam, meer participatie van de leden, het aantrekken van een jongere doelgroep en het vinden van een juiste verhouding tussen ‘inspanning - opbrengst’ om bepaalde taken uit te voeren. Karine en Niek, bedankt voor jullie grote inzet! Het nieuwe bestuur wensen wij veel inspiratie toe. En na de zomer gaan we in gesprek hoe we samen van IVN nog meer een vereniging voor en door leden/donateurs kunnen maken. Als je een suggestie hebt, geef die dan door aan het secretariaat [email protected].

3

Kasteel Loenersloot in oude glorie hersteld Riek Somsen Op 6 sept 2014 organiseert IVN Amsterdam de vrijwilligersdag 2014 naar Kasteel Loenersloot. Dit artikel is een reis door de geschiedenis.

werden ook molens gebouwd om het land droog te houden. Al in de twaalfde eeuw duikt ene Henricus de Lonreslothe in de archiefstukken op. Waarschijnlijk behoorde hij en zijn familie tot de projectontwikkelaars, die in opdracht van de bisschop van Utrecht de veengebieden langs de Vecht en de Angstel hebben ontgonnen. De donjon was een verdedigingswerk, maar tegelijk ook een belangrijk statussymbool voor de familie. De ontginnersfamilie werd steeds zelfstandiger en verzette zich meer en meer tegen de bisschop. Voor die zelfstandigheid was het gunstig om een verdedigbaar huis te bezitten. Voor de dertiende eeuw was zo’n omgrachte toren daarom heel effectief. Het viel dan niet mee om soldaten en belegeringswapens over de modderige wegen of de kleine riviertjes te vervoeren om zo’n kasteel in te nemen. In de veertiende eeuw werd Kasteel Loenersloot flink uitgebreid met ondermeer een zaalgebouw, een ridderzaal, een kelder, een extra verdieping en een keukenvleugel. Dit machtige kasteel steeg één van de toenmalige bezitters, Splinter van Loenersloot, nogal naar het hoofd. Hij ontpopte zich als roofridder. Hij stal links en rechts bezittingen van zijn buren en perste stadsburgers af. Er was een beleg van 18 dagen door de ridders en soldaten van de bisschop van Utrecht voor nodig om Splinter een toontje lager te laten zingen en hem tot overgave te dwingen. Het kasteel heeft hiervan natuurlijk heel veel te lijden gehad.

De sfeer op Kasteel Loenersloot is uniek. Wie de ophaalbrug over komt treedt een andere wereld binnen. Een paar honderd meter verderop raast het verkeer over de A2, maar op Loenersloot heerst een ingetogen rust. Het kasteel is tot nu toe slechts sporadisch open geweest voor het publiek. Het was altijd verboden terrein. Nu de grootschalige restauratie achter de rug is, stelt het Utrechts Landschap het kasteel open, met inachtneming van de bijzondere sfeer en de rust en privacy van de bewoners. Ruim 750 jaar geleden bouwde een vazal van de bisschop van Utrecht aan de oever van de Angstel een sterke toren, een donjon. Deze is nog steeds het hart van het historische kasteel. Het landschap rondom het huidige kasteel was rond het jaar 1000 woest en ledig. Er lag hier een uitgestrekte veenwildernis, die vanaf 1100 steeds verder werd ontgonnen. Het overtollige water werd naar bestaande veenriviertjes geleid, waaronder de Angstel, het Gein en de Winkel. Na de ontginning verbouwde men aanvankelijk vooral haver, gerst, tarwe en boekweit. Maar de veenbodem daalde en werd steeds natter. De boeren schakelden daarom over op veeteelt. Vanaf de vijftiende eeuw Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

In de zeventiende eeuw werd het kasteel weer flink verbouwd. De bewoners richten Kasteel Loenersloot nu heel luxueus in, met beschilderde balkenplafonds, portretten en landkaarten. Er kwam wat later weer een nieuwe eigenaar, Strick van Linschoten, en ook weer een nieuwe verbouwing in 1773-1776. Het huidige interieur dateert grotendeels uit die periode. Vooral het stukadoorswerk op de plafonds is beroemd. Hiervoor werd de Italiaanse stukadoor Francesco Peretti ingehuurd. Er kwamen ook lambriseringen, paneeldeuren, vensters met zitbanken, houtsnijwerk en beschilderde behangsels met fraaie landschappelijke taferelen en vogels. Het stucplafond is in 2013 gerestaureerd. De laatste bewoonster van Kasteel Loenersloot is Barones Madzy van Nagell-Martini Buys. In 1948 erfde zij het kasteel. Zij trouwde in 1952 met Reinoud Gerard Steven baron van Nagell, die in 1968 stierf. Madzy bewoonde slechts enkele kamers van het kasteel. Erg aangenaam was het er niet. In de winter werd het zo koud, dat de barones rondjes op de fiets door het huis maakte om op te warmen. Madzy voerde een vinnige correspondentie met de rijksoverheid 4

over restauratiesubsidie. Ze had dan ook heel weinig op met de moderne tijd, ze gruwde van winstbejag en verbood haar pachters om kunstmest te gebruiken. Nieuwsgierige bezoekers hield ze met een jachtgeweer op afstand. Het kasteel werd wel wat opgeknapt en ook door haar in een stichting ondergebracht. In 1997 stierf de barones op 88 jarige leeftijd.

Jaarlijkse dag voor vrijwilligers IVN Amsterdam Op 6 sept 2014 organiseert het bestuur van IVN Amsterdam de jaarlijkse vrijwilligersdag. Dit betekent dat elk lid, dat regelmatig of af en toe iets voor IVN Amsterdam doet, die dag gratis mee mag. Om mee te doen kun je je opgeven bij bestuurslid Riek Somsen, liefst vóór 6 augustus. De tocht gaat naar Kasteel Loenersloot, dat sinds kort wordt beheerd door het Utrechts landschap. www.kasteelloenersloot.nl Het kasteel is in de afgelopen jaren gerestaureerd. Doordat het heel lang strikt verboden gebied is geweest is het Kasteel in unieke, originele en ongerepte staat gebleven. Het kasteel is pas sinds vorig jaar op afspraak te bezoeken en de tuin pas sinds juni van dit jaar. Het oudste deel van het kasteel, de donjon, is gebouwd in 1100. We bezoeken ´s morgens het kasteel van 11.30 tot 13.00 uur met een rondleiding. ´s Middags bekijken we onder leiding het park van 14.30 tot 15.30 uur. Daarna gaan we naar Baambrugge (op 4 km afstand), naar Café de Punt. Hier is onze afsluitende borrel. We nemen onze vaste cateraar Edsart van Diemen mee (Edelcatering.nl). Hij verzorgt de lunch tussen 13.00 en 14.30 uur. Dit betekent dat we rekenen op mooi weer.

Het kasteelpark is vermoedelijk in 1797 aangelegd door Gijsbert van Laar. Kleine waterpartijen, kronkelende wandelpaden, kunstmatige heuveltjes en tuinsieraden zoals houten bruggetjes en een obelisk wijzen daarop. Vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw is het onderhoud aan het park grotendeels nagelaten met als gevolg dat het park begin 2000 tot een oerwoud was geworden. Hier heeft het Utrechts landschap sindsdien haar schouders onder gezet. Het park is nu een aangename plek om te wandelen. Hazen en bijvoorbeeld de kerkuil zijn er te zien. We weten nog niet veel over de plantengroei. Dus er is voor het IVN waarschijnlijk heel veel in het park te ontdekken. We zullen het kasteel en park ter gelegenheid van de IVN vrijwilligersdag daarom op 6 september bezoeken, niet alleen met een historische rondleider van de Stichting, maar ook met onze eigen excursieleiders! Deze bijdrage is gebaseerd op de brochure van de Stichting Het Utrechts Landschap en de Stichting Kasteel Loenersloot. Met dank aan de fotografen van de brochure.


Vervoer: Fiets We vertrekken op de fiets om 10.00 uur vanuit het Amstelpark, de Rietschuur. De fietstocht gaat door de Amstelscheg, langs de Ouderkerkerplas, door Abcoude, door Baambrugge naar Loenersloot (20 km). Bus Bus 120 (halfuursdienst) richting Utrecht vertrekt van station Bijlmer Arena om 10.18 of 10.48 uur. De bus stopt in Loenersloot Dorp voor het kasteel om 10.43 of 11.13 uur. (De retourbus richting Amsterdam vertrekt om 16.34 of 17.04 uur vanuit Loenersloot Dorp en iets later van Baambrugge naar Amsterdam Bijlmer Arena). Auto We zullen (indien mogelijk en nodig) een rooster maken voor deelnemers die willen meerijden. Neem de A2 richting Utrecht en afslag (4) richting Vinkeveen en Hilversum. Ga op de N201 onder de snelweg door richting Hilversum. Neem de eerste afslag links (nog voor de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal) naar Loenersloot. 5

Dolen door de pleinen in het oude en nieuwe westen Just Wiarda In het lentenummer beschreef ik wat pleinen in oost, zoals die er in februari bij lagen. Kaal, in de knop, leeg, vaak nog ongezellig, in afwachting van het aanbreken van het nieuwe groeizame seizoen. De pleinen liggen er nu prachtig bij in de lente. Een goed plein doorstaat natuurlijk elk seizoen. Maar een plein leeft pas op als het gebladerte is weergekeerd en het plein weer volop wordt gebruikt.

In de buurt ligt het Ten Kate plein, een levendige plek met grote bakken met witte tulpen en een gekooide speelplaats waar kinderen ombekommerd een balletje kunnen trappen. Vlakbij aan de Hildebrandstraat ligt een schoolpleintje verscholen. Het Nicolaas Beetsplantsoen is mijn volgende bestemming. Het ligt er nog wat kaal bij. De platanen zijn getopt en de struiken in de perken gesnoeid. De blauwe regen bloeit uitbundig. Een mooie, evenwichtige plek.

Da Costaplein

De Zaanhof

Amsterdam-West is aan de beurt. Opnieuw stap ik op de fiets, dit keer alleen. Ik heb zo’n beetje een route uitgezet, maar ik houd me er niet aan, omdat verrassingen onderweg mede mijn koers bepalen. Op de middagen van 30 april (grijs) en 1 mei (zonnig, mijn eerste gierzwaluw van het jaar) struin ik wat rond door de voormalige stadsdelen Oud-West en Westerpark. Elke buurt heeft zijn eigen sfeer en ambiance. Wat opvalt is dat de negentiende eeuwse buurten er zo fris en schoon bij liggen. Stenen netjes gevoegd en houtwerk lekker in de verf. Stadsvernieuwing en groot onderhoud hebben zichtbaar hun zegenende sporen achter gelaten. De verloedering is teruggeslagen. Ik beland op plekken waar ik nog nooit van heb gehoord, laat staan ben geweest. Gretig rijd ik een grote inhaalrace om mijn stad beter te leren kennen. Ik begin op het oude WG terrein. Dat is omgetoverd tot een campus, waar een weldadige rust heerst. De buurt heeft omstreeks 1980 sloop van de gebouwen van het Wilhelmina Gasthuis voorkomen. Wat een zegen dat bewoners van Amsterdam onzalige plannen weten tegen te houden. Ik zie twee pleinen, het intieme omsloten groene Andreas veldje en het wat opener en kaler WG plein.


Ik ben dol op pleinen die eigenlijk geen pleinen zijn, zoals de plaats waar Jan Pieter Heijestraat en Hasebroekstraat samenkomen. Een klimrek, een paar banken rond een boom en daaromheen een ruimte waar geen verkeer kan komen, en je hebt een plein, al wordt het niet zo genoemd. Ik fiets door de Bellamystraat, een van de aardigste straatjes van Amsterdam, hol in de lengte. Daaraan ligt het Caspar Flickhof, met een schitterende bloeiende kastanje. Dan stuit ik onverhoeds op een enig pleintje, ingeklemd tussen de Bellamydwarsstraat en de Wenslauerstraat.

Landje van Ome Kick

Een haag van blauwe regen en een kunstzinnig kinderspeelobject geven deze plek een grote charme. Ik scharrel verder in de Bellamybuurt en kom - alweer volkomen onverwacht - terecht in een stadsoase, het landje van Ome Kick, gelegen tussen Kostverlorenvaart, Tolbrugstraat 6

en Schimmelstraat. Ome Kick – Frits Bottelier – heeft het Zimmerterrein waar vroeger ijzergieterij Zimmer, maker van Amsterdammertjes, lantaarnpalen en putdeksels, was gevestigd, behoed voor bebouwing. Er staat een stadsboerderij. Het landje is een idylle voor kinderen, ouders en grootouders. Verder, naar het Bellamyplein. Deze plek ondergaat een grote verandering door de transformatie van de oude tramremise tot een multifunctionele toplocatie.

Bellamyplein

Het braakliggende land tussen Bellamyplein en Kwakersplein is in beslag genomen door stadsboeren die aandoenlijke mini moestuintjes hebben aangelegd. Het Kwakersplein is een mooie, open ruimte waar verkeer en terrassen samengaan. Via de met een artistieke glijbaan getooide Potgieterstraat kom ik op het laatste plein dat op het programma staat, het rustige, harmonische, rondvormige en statige Da Costaplein. Dit is een echt klassiek plein. Ik fiets naar huis over de Eerste Constantijn Huygensstraat en ben opnieuw verheugd over de aardige, rustgevende driehoek waarin de Bosboom Toussaintstraat uitkomt op de 1e C. Huygensstraat.

en stenig uitgevallen. Geef mij maar het J.J. Cremerplein, een immense driehoekige lap grond tussen 1e Helmerstraat en de Busken Huëtstraat. Een rustige, groene plek met veel sport- en spelmogelijkheden. Langs de drukke Bilderdijkstraat staat het lommerrijke Bilderdijkpark in bloei. Het park bezit een aanstekelijke uitspanning, De Liefde. Het nieuwe westen is nabij. Aan en bij de Van Reigersbergenstraat liggen nieuwe pleintjes er vrolijk en kleurrijk bij. Op de plek waar Kostverlorenvaart, Bilderdijkkade, Hugo de Grootkade en het Westelijk Marktkanaal samenvloeien is een mooi uitzicht op een zonovergoten bloemrijk perk aan de overkant met daarachter de flats aan de Marcantilaan en de torens van het Marcanti College. Op een steiger zit een kleine mantelmeeuw. De flats in het Marcanti-gebied worden opgefleurd door hun namen: lavendel, iris, orchidee, margriet en roos. Het Marcanti College met zijn twee trapgevelige torens is markant, maar kan mij niet bekoren. Het daarvoor gelegen plein is aardig en stijlvol. Terug naar het goed opgeknapte Hugo de Grootplein en vandaar een afzakkertje in de verstilde wereld rond houtzaagmolen de Otter.

Stadsboeren op het landje tussen Bellamy- en Kwakersplein

Watertorenplein

Een goed voorbeeld van hoe een kleine ingreep het straatbeeld kan veraangenamen. De volgende dag opnieuw op pad. Ik begin op het Staringplein. Wat ruimte betreft in potentie een mooi plein, maar de renovatie is wel erg schraal Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

Langs de Frederik Hendrikstraat ligt het prachtige, statige, rechthoekige Van Oldenbarneveldtplein met kloeke platanen. In deze rustgevende ruimte is het goed toeven op de bankjes. Via de weelderige plantsoenen van het F.H. Plantsoen beland ik in de verrassende staatsliedenbuurt. Er zijn daar vele leuke pleinen. Ik begin bij een pleintje zonder naam tussen Schaepmanstraat en de Kempenaerstraat. Een gezellige en groene plek voor de omwonenden. Het Van Beuningenplein is een schitterend en groots opgeknapt plein met ruime mogelijkheden voor de rijk geschakeerde gebruikers. Aan de Van der Palmkade schijnt ook een plein te liggen. Op weg daar naar toe stuit ik op een heerlijk buurtpleintje aan de Keucheniusstraat, intiem en knus.

7

Het plein aan de Van der Palmkade ligt bij de samenvloeiïng van de Kostverlorenvaart en de Kattensloot. Een prachtig punt met een wijds uitzicht op de beide vaarten. Terecht heeft de Pizzakamer-West zich hier gevestigd. Ik draai om en rijd via de Van Hallstraat naar de pleinen rond de Watertoren, werkelijk kroonjuwelen van de stadsvernieuwing. Het Waterspiegelplein, het Watertorenplein en het Watervalplein liggen er in de late middag zon verrukkelijk bij. Er bloeit van alles en het klopt allemaal. De vroege eters van restaurant Amsterdam genieten op het terras van de laatste stralen.

Recycling is makkelijker dan de mensen denken Jacqueline Quarles van Ufford (tekst) Selene Kolman (foto’s) “Mensen denken vaak te moeilijk, maar het is makkelijker dan je denkt,” aldus Michel Bentvelzen, rondleider bij AEB (Afval Energie Bedrijf) Amsterdam. Als onderdeel van Café de Toekomst, een cursus over circulaire economie, bezoeken IVN’ers het Afvalpunt Seineweg. Bij Café de Toekomst onderzoek ik mijn persoonlijk thema: Is afval rijkdom? Hoe zit het met de legendarische voddenboer die miljonair werd? Maakt afval scheiden je geestelijk rijker?

Van Oldenbarneveldtplein

Bij de Waterpoortweg ligt het J.W. Kluitplein, een heerlijke voetbalplek. Er is ook een afschuwelijk plein in de staatsliedenbuurt, het Van Slingelandtplein. Het is goed om soms te zien hoe het niet moet. Ten slotte fiets ik langs het goed opgeknapte, drukke en centraal gelegen Van Limburg Stirumplein naar de Spaarndammerstraat. Wat een leuke, knusse straat is dit geworden, vol gezellige horeca en nering. De Spaarndammerbuurt is begiftigd met prachtige plekken. Opmaat is een aardig pleintje aan de Westzaanstraat. Dan het grote, stijlvolle buurtplein, het Zaandammerplein, met fraaie binnentuinen. Ik bewaar het pronkstuk voor het laatst. De Zaanhof, opgetrokken in de jaren 1916-1919 door architect Walenkamp, is een mooi voorbeeld van sociale woningbouw en van een grote schoonheid. Een ovaal juweel, omgeven door wonderbouw van de Amsterdam-se school. Het groenen binnenterrein bezit fraaie perken en een Nicky de Saint Phalle achtig beeld. Het hof is opgezet als ontmoetingsplek voor bewoners en rustplek voor arbeiders. De Spaarndammerbuurt laat me uit met het weelderige Domela Nieuwenhuisplantsoen. Het zit erop. Voldaan keer ik huiswaarts. Amsterdam heeft mij veel waardevols getoond. ‘s Avonds keer ik nog even terug naar een paar van mijn pas ontdekte geliefde plekken, nu in gezelschap. We eten een zalige pizza in de Pizzakamer. Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

Michael Bentvelzen

AEB winstgevend? Michel ontvangt ons bij het poortwachtershuis met koffie, thee en chocolademelk. Naast rondleidingen aan mensen zoals wij geeft hij ook les op basisscholen. Met Natuur & Milieu Educatie heeft hij een lespakket ontwikkeld waarin veel aandacht voor het plezier van recyclen. Bij de slagboom voor de autoweegbrug somt Michel op hoe wij als burger drie keer voor ons afval betalen: verwijderingsbijdrage bij aanschaf van een broodrooster, afvalstoffenheffing voor ophalen en verwerken van vuilnis en voor elektriciteit, die door verbranding van vuilnis wordt opgewekt.

8

Bij het AEB Amsterdam, sinds 1 januari 2014 een NV waarvan Gemeente Amsterdam voor 100% aandeelhouder is, werken 400 personeelsleden voor vijf bedrijfsonderdelen. De Hoog Rendement en Afval Energie Centrale samen vormen, volgens Michel, de grootste energiecentrale op één locatie ter wereld. Hiervoor wordt zelfs afval uit Engeland geïmporteerd, omdat Amsterdam niet voldoende restafval produceert.

“Afval is handel,” schertst Michel. Op de website van AEB staat Afval = Energie. Ik toets mijn persoonlijke thema: “Is afval rijkdom?” “Absoluut,” beaamt Michel. AEB is dan ook niet voor niets winstgevend. Waarom wij dit als burger niet terugzien in onze portemonnee? “Daarvoor moeten jullie bij de politiek zijn!” is zijn eerste reactie. Maar inzameling en verwerking kosten ook geld en als Amsterdammers afval beter scheiden, kunnen verwerkingskosten in principe lager worden. We krijgen het inmiddels koud; het is één van de schaarse dagen in maart dat de zon zich schuilhoudt en er staat een gure wind. Voordat wij naar het Afvalpunt gaan, vertelt Michel dat deze uit 120 'fracties' bestaat, de bakken waarin we ons afval scheiden. “Van deze fracties is er slechts één, die in zijn geheel in de verbrandingsoven verdwijnt. Al het andere afval krijgt als grondstof een nieuwe bestemming.” De zin van scheiden Wij begeven ons eerst naar de chemische fracties, de duurste afdeling van AEB. Zure en basische stoffen worden in een apart compartiment opgeslagen. “Want als deze Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

stoffen met elkaar in aanraking komen, dreigt er ontploffingsgevaar.” Het gebouwtje is twee uur brandvertragend. Iedere morgen test een medewerker de veiligheidsdouche. Vandaar de plas water op de grond. Een fractie die hier geld oplevert, is Bakvet & Frituurolie. Eén keer per week komt Rotie BV, één van de grootste vetverwerkers van Nederland, de inhoud in kratten halen en zet deze vervolgens om in biodiesel.

Wij vragen Michel wat er gebeurt met de plastic en blikken verpakkingen waarin olie en vet worden aangeleverd. Michel denkt dat deze door Rotie BV weer voor recycling worden aangeboden. “Maar,” stelt hij ons gerust, “als het afval te goed is gescheiden, dan brandt de oven niet genoeg en moet worden bijgemengd.” Zijn collega’s houden de samenstelling van restafval via camera’s in de gaten en bedienen met een joystick ‘happers’ om het vuur goed brandend te houden. De hamvraag die ik aan Michel voorleg: “Heeft het zin om afval te scheiden? Je hoort vaak zeggen: ‘Ze gooien toch alles weer bij elkaar.’ Wat zeg je tegen deze mensen?” “Gelul,“ is zijn ongecensureerde antwoord. En dat mag ik citeren! Navraag op kantoor bij een collega biedt een nieuw perspectief. Het is wel degelijk belangrijk om afval goed te scheiden. AEB bereidt zelfs een extra sorteerronde van restafval voor, zodat in de nabije toekomst nog meer grondstoffen uit afval worden gewonnen. Afval als grondstof Wij vervolgen onze weg naar de fractie Rubber, een container vol met autobanden. Hiervan worden weer ZOAB en schoenzolen gemaakt en 9

Timberland maakt er teenslippers van. Arend Wakker, onze workshopleider, herinnert ons aan het begrip ‘upcycling’, Dat is wat Timberland doet, afval niet recyclen, maar waarde toevoegen.

een eigen recyclingafdeling heeft en van dit plastic nieuwe dashboards maakt. En wat doen we met piepschuim? Via Gipsplaten en Karton, komen we bij het klapstuk, de Restafval Persmachine. Op de bodem zien we vuilniszakken en piepschuimen dozen. Michel toont ons hoe de machine werkt, drukt op een knop en metalen platen persen het afval de container in. Piepschuim doet zijn naam eer aan en piept letterlijk door Michels verhaal heen. “Piepschuim is moeilijk te verwerken. Je kunt het niet recyclen en het vormt gesmolten klonten die aan de wanden van de oven kleven.” Eens in de zoveel tijd moet de oven worden schoongemaakt. Het duurt drie dagen voordat deze is afgekoeld en de wanden kunnen worden afgebikt. Dit is niet ongevaarlijk, want een paar jaar geleden zijn in Limburg schoonmakers om het leven gekomen bij het instorten van een steiger. De veiligheidsprocedures zijn sindsdien aangescherpt, maar het blijft een lastige klus. Naast dit menselijk risico zijn de kosten van de operatie hoog omdat het enige weken duurt voor de oven weer op stoom komt.

Terwijl we richting Elektrische Apparaten lopen vertelt Michel dat hij dit jaar zijn 25-ste jubileum viert. Hij is destijds begonnen als straatveger en via afvalscheiding voorlichter geworden. Ter ere van zijn jubileum ontvangt hij het bronzen beeld Vuilnisman met afvalemmer plus gratificatie. “Elektrische apparaten leveren veel geld op,“ vervolgt hij. De snoeren en de stekkers worden eraf geknipt en gestript om koper te winnen. In printplaten van computers vind je goud, zilver, platinum, diamant en koper. “Dingen zijn vaak makkelijker dan je denkt,” vertelt Michel. De apparaten worden dan ook met de hand uit elkaar geschroefd waarop grondstoffen worden teruggewonnen. Wij passeren de bak Vlak Glas. “Hoort deze kromme glazen plaat hierin?” overhoort Michel ons. Wij reageren aarzelend; de plaat is wel vlak maar ook krom. “Nee, er staat vlak glas en dit is krom. Mensen denken vaak te moeilijk.” Vlak glas wordt in zijn geheel op een tinnen plaat gestort om er onder hoge temperatuur nieuw vensterglas van te smelten. Glas is het enige afval waaraan geen extra stof wordt toegevoegd om er nieuw glas van te maken. In de bak Hard Plastic liggen tuinstoelen en parasolvoeten. Deze worden vermalen om er nieuw hard plastic van te maken. Michel heeft gehoord dat de auto-industrie, zoals BMW, Mercedes en Volkswagen,


Ik vraag me in stilte af of er een goedkope en veilige oplossing is om piepschuim te verwerken en een nieuwe bestemming te geven. In stilte, want nu heeft iedereen het ijskoud en wij vluchten het kantoortje in om onze handen te warmen aan een bekertje chocomel. Nog even werpen wij een blik op wekflessen met reststoffen van een matras, die door RetourMatras zijn verwerkt. Weer een afvalstroom die een nieuwe bestemming krijgt. Ik begin het te begrijpen: Recycling, het is makkelijker dan je denkt! En is er een nieuwe bestemming voor piepschuim? Het antwoord op deze vraag staat in het tijdschrift Milieu van de Vereniging voor Milieu Professionals in december 2013. In Piepschuimrecycling nu en straks vertelt Jan van Dijk dat schoon aangeleverd piepschuim (EPS) door verhitting met stoom eenvoudig kan worden ‘ge-upcycled’ tot isolatiemateriaal, waarna het in een gebouw nog decennia helpt het energieverbruik te verminderen. Gemeenten ontvangen sinds kort voor het gescheiden inzamelen van verpakkingspiepschuim een bescheiden vergoeding van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen.

Deelnemers aan Café De Toekomst hebben de wens geuit om regelmatig bij elkaar te komen. Het café zou dan doorgaan als permanent initiatief van losse bijeenkomsten, excursies en lezingen, die open staan voor iedereen. Wellicht volgt een nieuwe serie van workshops en excursies in het najaar. Hierover meer in het septembernummer.

10

Symposium Amsterdam

Hoe schoon is ons water? Jan Willem Wertwijn Hoe schoon willen wij ons water? Symposium 4 april 2014

Het oppervlaktewater in de delta is versnipperd geraakt, en wordt nu gedeeltelijk weer ontsnipperd om migratie van dieren mogelijk te maken. Belangrijk is aanpassing van het peilbeheer. Vaak is dat onnatuurlijk, en er zijn veel partijen van afhankelijk. Polderwater is verkaveld. Binnen een polder bestaan talloze dammetjes (voor vis harde grenzen) waarmee elke boer z'n eigen stukjes grond reguleert. Ook in groot water (Markermeer, Randmeren, Volkerak, Haringvliet) leidt klassiek peilbeheer tot harde grenzen. Vistrappen, vishevel, ontdamming, kierbesluit zijn manieren om die grenzen wat te verzachten. Er werd gewezen op paradoxen. Wat is geweest, komt nooit meer terug. Het wordt nooit meer zoals het was. Het kan alleen maar beter worden.

In de maart-nieuwsbrief van Natuurmonumenten zat een uitnodiging voor een symposium in het muziekgebouw aan het IJ, georganiseerd door Natuurmonumenten in samenwerking met Unie van Waterschappen, het Ministerie voor Infrastructuur en Milieu en gebruikersgroepen (Recreatie Nederland, Sportvisserij Nederland, Hiswa, Den Daas Recreatie). De auteur ging erheen, en zat daar als IVN'er onder de ambtenaren. Aanleiding In 2015 zijn er Waterschapsverkiezingen. En dan komt er dus een nieuw Waterbeheerplan. Dat is een goed moment om te evalueren of we nog op goede weg zijn. Die weg staat in de kaderwet Waterkwaliteit Beheerplan 2027. Dat is een veelomvattend plan voor oppervlaktewater, drinkwater, zwemwater, zeilwater, rioolzuivering, peilbeheer, zachte grenzen, waterplantenbeheer, vistrappen, enz. En zo'n evaluatie omvat vragen zoals: hoever zijn we nu? Is het water schoon of gezond? Wat kunnen watersporters technisch doen om waterbelasting te beperken? Zijn gedragsregels nodig? Mogen jachthaven-eigenaren waterplanten maaien? Verbetert de visstand? En wie krijgt de rekening gepresenteerd? Hoever zijn we nu? Volgens Natuurmonumenten is 2% van de wateren in orde, de rest is bedroevend. In 2015 zou 5% gerealiseerd moeten zijn. De snelste winst valt op dit moment te halen bij gemeenten en waterschappen door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en door het baggeren van sloten. Dat leidt tot schoner, helderder, en veiliger water, waarin botulisme, blauwalg en massale vissterfte niet meer voorkomt.


Als je blauw grasland met kunstmest omvormt tot weide, en er daarna weer natuur van wil maken, dan is het zo vermest dat je het moet afgraven. Daardoor vorm je het om tot natuurlijk laagveen, en heb je het blauw grasland in geen duizend jaar meer terug. In de jaren '60 was de watervervuiling zo ernstig door lozingen (industrie, wasmiddelen, e.d.) dat het water dood ging. We hopen dat het nooit meer kan worden zoals het vroeger was. We zuiveren het water voordat we het lozen en we hebben gedragsregels voor duurzaamheid, om te voorkomen dat we iets smerigs lozen. Maar niet alles is eruit te filteren (plastic-soep, hormonen, landbouwgif). Alleen schoon (water) is niet gezond. Het kenmerk van een delta is voedselrijk water. De kaderwet legt wel vast wat er niet in het oppervlaktewater mag zitten (en dus eruit gefilterd moet worden), maar niet wat er wel in moet blijven zitten (voedingstoffen). Als je water schoon maakt dan wordt het helder en voedselarm. Als dat lukt, dan schijnt de zon dieper in het water. Daardoor krijg je in eerste instantie een groei-explosie van draadwieren en fonteinkruiden, met veel vis en mosselen. Daarna is het voedsel op en neemt het aantal planten en vissen sterk af. Het restant leeft dan op grotere diepte. In die bloeiperiode lopen watersporters vast in de waterplanten en eisen het recht op om zelf te maaien. Maar door te maaien verlengen ze de successie met een paar jaar en houden ze langer last van vooral fonteinkruiden. Met name in de Natura-2000 gebieden zou de nood het hoogst zijn.

11

Groen in de Wibautstraat Ellen Huijsmans Al jaren is de Wibautstraat voor veel mensen een doorn in het oog. De gemeente heeft geprobeerd door vernieuwings- en bouwplannen de straat en haar omgeving te verfraaien. Maar een buurtinitiatief is het stadsdeel uiteindelijk voorbij gesneld. De vereniging Vrienden van het Wibautplantsoen heeft na een jarenlange strijd gezorgd voor een prachtige moestuin en een nieuw park ter hoogte van metrostation Wibautstraat.

Passie voor natuur in de stad Op een zonnige en warme lentedag spreek ik in een buurtmoestuin vol bloeiende tulpen, bloemkolen, salie en een vijgenboom met een van de initiatiefnemers van de tuin en het park, Jacoline van Duijvenbode. Ze is van huis uit kunstenaar, geeft onder andere het vak Beeldende vorming en kooklessen aan studenten en woonde tien jaar in Griekenland. Teruggekeerd van het Griekse Peloponnesos miste ze de vanzelfsprekendheid waarmee je in Zuid-Europa omgaat met de natuur. Je bent en leeft daar veel meer buiten. Niet alleen door op zondag een wandeling langs het strand te maken. Planten en bomen behoren meer tot het leven van alledag. Zo is het verbouwen van je eigen groente veel gewoner dan hier.

Jacoline van Duijvenbode houdt echter ook van de stad en wilde terug in Nederland de stad en natuur graag combineren. Zij woonde in Oost en Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

zag het toen geheten Wibautplantsoen en een strook groen aan de overkant verschrompelen. Ze miste de natuurbeleving van Griekenland en wilde iets doen om de wijk groener te maken en de bewoners bij de natuur te betrekken. Samen met andere betrokken stadsdeelbewoners richtte ze daarom de vereniging Vrienden van het Wibautplantsoen op.

De strijd om meer groen De gemeente liet het Wibautplantsoen begin 2000 volgens wijkbewoners min of meer verslonzen. Jacoline van Duijvenbode vertelt dat de bankjes verroestten, paden overwoekerd raakten en afval zich ophoopte. Wat bleek bij navraag hierover? Het stadsdeel had vergevorderde plannen voor de zogenoemde Parooldriehoek. Een bouwplan waardoor in het Wibautplantsoen een groot hotel zou verrijzen. Daar waren de Vrienden van het plantsoen niet erg enthousiast over.

Zij wilden niet nog meer bakstenen, maar meer groen in de buurt. De Vrienden dienden toen bij het stadsdeel een burgerinitiatief in, het plan ‘Maak van het Wibautplantsoen een Wibautpark.' Maar Oost wees dit af en had er verder geen boodschap aan. Zij wilde alleen maar bouwen. De vereniging gaf zich echter niet zomaar gewonnen en besloot een referendum onder wijkbewoners aan te vragen, zodat deze zich konden uitspreken over de kwestie. De voorwaarde hiervoor was echter dat ze vijfduizend handtekeningen verzamelde van mensen die inderdaad een referendum wilden. Dat aantal is niet zomaar bijeen gebracht, zeker als je alles in je vrije tijd moet regelen. Maar zolang de procedure van de aanvraag van het 12

referendum liep, kon het stadsdeel zijn bouwplannen niet uitvoeren. Zo zijn de regels. Tegelijkertijd organiseerden de Vrienden buurtdagen waarop ze het toenmalige plantsoen verfraaiden met mooie paden van schelpen en as, beschilderde bankjes, interessante kunstwerken en dans en muziek.

bankjes verderop: “De onderstellen zijn samengesteld van stenen waar insecten, zoals lieveheersbeestjes, graag verblijven. Deze kunnen dan eventuele plantenluizen opeten.” Zulke wijsheden doen de leden van de vereniging onder andere op tijdens een tuinierencursus, daarnaast leren ze ook veel van elkaar. In de buurtmoestuin beschikken nu vijfentwintig mensen over een stukje grond. Het is een gemêleerd gezelschap, van ouders met jonge kinderen tot en met studenten en oudere dames. Inmiddels is er een wachtlijst voor de moestuin.

We lopen over het terrein en ontdekken grote, witte bloemkolen verstopt onder groene bladeren. Verderop staan mooie chicoreiplanten, slaplantjes en prachtig bloeiende goudsbloemen, judaspenning en smeerwortel. Iedere deelnemer onderhoudt zo te zien zijn of haar stukje grond met uiterste zorgzaamheid. Aan de overkant van de tuin, het voormalige plantsoen, zijn inmiddels hekken geplaatst om de pas ingezaaide grond te beschermen. Eind mei of begin juni moet het nieuwe Wibautpark voor de wijkbewoners en anderen toegankelijk zijn. Daarmee is dan de missie van de Vriendenvereniging volbracht. Buurtbewoners kunnen elkaar ontmoeten in een mooi stukje natuur, en fietsers en automobilisten die de binnenstad inkomen, worden verwelkomd met een groene strook met planten en bomen. Toen brak de crisis uit, en ook stadsdeel Oost veegde bouwplannen van tafel, zo ook de plannen rondom de Parooldriehoek. Wat overbleef waren een verwaarloosd plantsoen en een groenstrook. Tot verbazing van de Vriendenvereniging nam het stadsdeel contact met hen op. Of ze konden praten over de plannen om een buurtmoestuin en een park te realiseren. Zelfs tekeningen van de Vereniging werden opgevraagd en besproken met tuinarchitecten. Zo werden de buurtmoestuinen Wibautparkplannen tot ieders vreugde alsnog langzaam maar zeker werkelijkheid.

Meer informatie over de tuin en het park: www.wibauttuin.nl wibautplantsoen.blogspot.nl

De tuin en het park Jacoline van Duijvenbode kijkt tevreden rond in de buurtmoestuin en wijst me op de bijenkast. “Gekregen van het stadsdeel.” En over de Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

13

Verrukte vogelaars in de Diemer birding Maddie Bartels en Just Wiarda

Fietsroute Diemerzeedijk, Diemerpark, Diemervijfhoek (plattegrond Maarten Ridder)

Donderdag 10 april. De lente is al in volle gang en bloei. Het is vroeg en fris. Er staat gelukkig weinig wind. We verzamelen om 7.00 uur aan de voet van de Nesciobrug, IJburg zijde. We zijn met zevenen. Zes natuurvrienden gaan onder leiding van Steven Wytema van Jizzbirding (www.jizzbirding.nl) vogelen langs de Diemerzeedijk, in het Diemerpark en de Diemervijfhoek (zie kaders). Steven biedt vogelcursussen en – tochten aan op elk niveau. Dat is precies wat we moeten hebben, want sommigen onder ons zijn bescheiden vogelaars. Onze prille kennis van het wilde gevederte en hun gezang krijgt nu pas vleugels. We hebben veel zin en hangen aan de lippen, oren en ogen van onze gids. We fietsen langzaam oostwaards over de Diemerzeedijk. Veertien waarnemende zintuigen staan op scherp. Luisteren en zien. Makkelijker gezegd dan gedaan. Als je niet weet wat er te horen of te zien valt, ontgaat je wat je ziet of hoort, als je het al ontwaart of opvangt.


We zien iets bewegen in het riet. Steven heeft hem al gehoord. Wij horen en zien hem nu ook zingen. Wat een verrukking. Een blauwborst, in vol ornaat. Daarmee is meteen al een vurige wens in vervulling gegaan. De meesten van ons zien dit kleine wonder voor het eerst. Hij is miraculeus getekend, met een veelkleurige borst van helblauw met een witte vlek erin, overgaand in grijsblauw, roestbruin en groengrijs. Het roestbruin komt weer terug in zijn staart. We zullen hem in de loop van de ochtend nog een paar keer zien en horen. We fietsen verder, bejubeld door een koor van fitis, tjiftjaf, zwartkop en heggemus. In het riet scharrelt een rietgors. Hoog in de lucht vliegen een paar brandganzen over. Een veldleeuwerik maakt zijn vliegcapriolen. We stoppen bij een plasje ter rechterzijde.

14

Diemerzeedijk

Een grote lijster kruist ons pad. Een groenling zingt zijn gezellig zeurende liedje.

Diemerpark

Diemerzeedijk sluis

Al in de 12e eeuw was er een dijk van klei aangelegd van Amsterdam tot voorbij Muiden, de Diemerzeedijk. Deze dijk moest Amsterdam en omgeving behoeden tegen overstroming vanuit de toenmalige Zuiderzee. De Diemersluis in de dijk reguleerde de uitwatering van het riviertje de Diem. Ook diende de dijk enkele eeuwen als verdedigingslinie en tegen ongewenste indringers vanuit de zee, zoals tijdens de 80 jarige oorlog. In de 17e en 18e eeuw werd de dijk een populair wandelgebied, waar met de drukte van de stad kon ontvluchten. Mooie vergezichten inspireerden schilders om er te gaan zitten werken, zoals Rembrandt van Rijn. In de 19e eeuw werd bij de Diemersluis het fort Diemerdam gebouwd, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Door de aanleg van o.a. de Oranjesluizen verzandde de Diemerzeedijk. Na de komst van de afsluitdijk in 1932 was het trouwens helmaal gedaan met de overstromingen. Er ontstonden kwelders en het gebied werd moeilijker bereikbaar, wat juist aantrekkelijk was voor natuurliefhebbers en stiltezoekers. Zo was Jac. P. Thijsse er in het begin van de 20e eeuw vaak te vinden om planten te zoeken en vogels te spotten. Ook de schrijver Nescio wandelde in die periode graag over de dijk en schreef erover. Tegenwoordig is de oude Diemerzeedijk net als toen een prima route om te vogelen. Maar tussen de tijd van Thijsse en nu hebben er wel ingrijpende veranderingen plaatsgevonden. De dijk vormt nu de verbindingsweg tussen twee jonge groengebieden, die elk een heel aparte ontstaansgeschiedenis en identiteit hebben: het Diemerpark en de Diemervijfhoek. De Nescio fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal verbindt Amsterdam centrum met dit gebied en met Ijburg.

In de verte zit een zomertaling. Een schuwe eend blijft dicht tegen de rietkraag hangen. In het open water zwemmen grauwe ganzen, futen, knobbelzwanen, een tafeleend, kuifeenden, slobeenden, wilde eenden en meerkoeten. Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

Diemerpark put

Vanaf medio 20e eeuw werd de slecht bereikbaar geworden Diemerzeedijk stortplaats voor bagger, huishoudelijk afval en puin. Een bedrijf zag al gauw dat het rijk kon worden door er op grote schaal chemisch afval van fabrieken uit binnen- en buitenland te laten dumpen en te verbranden. Dit veroorzaakte niet alleen veel overlast, zoals stank en exploderende vaten, maar ook een ernstig vervuilde bodem. In 1969 nam de Amsterdamse stadsreiniging het bedrijf over en sloot na enkele jaren de vuilstort. De enorme gifbelt werd provisorisch afgedekt met zand en veen uit het Diemerzeedijkgebied en bleef nog jaren gewoon liggen. Er ontstond een soort wilde natuur, waar natuurliefhebbers en andere avonturiers ondanks hekken en bordjes ‘verboden toegang’ graag clandestien kwamen struinen. Op de tekentafels werden inmiddels plannen voor IJburg ontwikkeld. Voorwaarde voor de uitvoering van dit omstreden project was dat de Diemerzeedijk en omgeving gesaneerd zouden worden, zodat het gebied weer veilige natuur zou worden. Er werd voor gekozen om de stortplaats niet te verwijderen, maar om hem hermetisch in te pakken. Aan de bovenkant werden over een dikte van zo'n twee meter verschillende deklagen aangebracht. De bovenste laag van ca 80 cm is vruchtbare grond, waarop het huidige Diemerpark werd ingericht. Om het gebied heen werden schermwanden in de grond geplaatst met een omtrek van 5 km en een diepte van 26 meter, tot op de Eemklei. Het geheel is als het ware een grote omgekeerde schoenendoos. De onderkant is niet ingepakt, maar de vervuiling kan zich niet naar de omgeving verspreiden doordat de grondwaterstand binnen de isolatie kunstmatig wordt verlaagd. De waterstand (en kwaliteit) wordt permanent gecontroleerd. Onder geen beding mag de isolatielaag worden doorboord, want het gif zou dan alsnog naar buiten kunnen komen!

15

In het Diemerpark mag daarom niet worden gegraven (ook niet door honden) en er mag zelfs geen tentharing in de grond worden geslagen. De vele putten en het zuiveringsgebouw zijn prominent aanwezig.

Diemerpark lage begroeiing

Een opvallend gevolg van de geringe dikte van de bovenste leeflaag is dat er geen bomen van meer dan 5 meter hoog in het park kunnen groeien. Zij kunnen immers niet diep genoeg wortelen. Struiken en planten bepalen dan ook het beeld. Het park is eigenlijk een soort daktuin met door de afvalbergen duinachtig karakter. De grond van het Diemerpark is relatief droog en de temperatuur is gemiddeld wat hoger dan elders in de stad. Er zijn enkele ondiepe vijvers. Er sprake van een bijzondere biotoop met honderden verschillende plantensoorten. Er zijn rond tweehonderd vogelsoorten waargenomen, waaronder oeverzwaluw, blauwborst en ijsvogel. Ook zijn er veel zoogdieren, zoals vleermuizen, vossen, hermelijnen en reeën. Voor ringslangen zijn er broedhopen, voor rugstreeppadden paddenpoelen aangelegd. Het Diemerpark werd in 2004 geopend. Het is zowel een Amsterdams recreatie stadspark als een natuurgebied. De oude dijk erlangs is vooral als voet-, skate- en fietspad weer in ere hersteld en ligt tussen het Diemerpark en de wildere gebieden van de ecologische hoofdstructuur langs het AmsterdamRijnkanaal (ARK gebied: Amsterdam Rijn Kanaal zone). Omdat hier niet hoefde te worden gesaneerd staan er wel hoge bomen, waarin nachtegalen en koekoeken broeden.

We nemen een klein paadje naar rechts en stoppen bij De Derde Diem. Boven ons vink, goudvink en appelvink. Dan voltrekt zich een nieuw wonder voor onze oren. Onzichtbaar in het dichte struweel vlak aan de grond overdondert de Cetti’s zanger ons met een explosie van glorieus gekwetter. Het duurt maar een paar seconden, en dan stopt hij abrupt voor een paar minuten om opeens onverwachts weer indringend toe te slaan. Wat een vreugde. Steven en een van ons die net van hem het kunstje heeft geleerd, posten onze ‘hoorneming’ om 8.59 uur (gedrag: baltsend/zingend) resp. 9.03 uur (gedrag: ter plaatse) op de supreme Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

twitch-site: waarneming.nl.1) De Cetti’s zanger was nog niet zo lang geleden een echte zeldzaamheid. Hij is bezig aan een opmars noordwaarts vanuit zuidelijker streken, en heeft vaste voet in ons land gezet. We fietsen verder over de Diemerzeedijk en stappen af voor een wandeling door de Diemervijfhoek. Dit is een waar paradijs en kraamkamer voor zangvogels. Een wilgenbos met riet en plasjes, waarvan een gedeelte niet toegankelijk is. Steven verstaat de kunst om alle vogels, die tegelijkertijd zingen, afzonderlijk te horen. Het miegelt van de zwartkoppen, fitissen, tjiftjaffen en vinken. Daar doorheen mezen, waaronder het subtiele ingetogen gezang van de matkop, de ratels van de winterkoning en het gejubel van de zanglijster. En in de verte iets dat zou kunnen duiden op een kleine bonte specht. We draaien om en passeren een plasje. Daarin zitten veel dodaarzen en waterhoentjes. Dodaarzen slaken luidruchtige kreten. Horen wij ook een waterral? Ach, je weet het niet altijd. En dat is maar goed ook.

Diemervijfhoek

Elektriciteitscentrale vanaf dijk Diemervijfhoek

Tijdens de aanleg van de nabijgelegen elektriciteitscentrale (PEN, Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland) vanaf 1960 werd veel grond weggebaggerd en aan de noordkant van de Diemerzeedijk opgespoten. Zo ontstond een buitendijkse verlanding, een kunstmatig (schier)eiland in het IJmeer: het PEN-eiland. Om te voorkomen dat de grond zou wegspoelen werd er een dijk omheen gelegd in de vorm van een vijfhoek, vandaar de naam Diemervijfhoek. De aanleg van de Diemervijfhoek is - net zoals bij het Diemerpark - een compensatieproject voor de verloren natuur door de bouw van IJburg. Er is inmiddels een uniek natuurgebiedje ontstaan met moerasbos, rietvelden, moeraspoelen en een rijkdom aan flora en fauna.

16

Het gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer en de natuur mag er vrij zijn gang gaan. Het oostelijk deel is niet toegankelijk voor publiek om ringslangen en vogels rust te bieden. Er is een wandelpad langs het wilgenbroekbos en de rietlanden. Fietsers en loslopende honden mogen er niet in.

We fietsen terug. Onderweg komen we twee ervaren oude rotten/vogelaars tegen. Mannen met veel tijd die elke dag hun vrouw verlaten om steeds maar weer te kijken en te luisteren. Ze zijn in het geheel niet onder de druk van onze observaties. Ze genieten nog steeds intens van wat er is (zo is een van hen verheugd over de weerkeer van een paartje kleine plevieren in het gebied), maar als geheel is er veel mooie natuur verloren gegaan. Bedroefd om wat er was, en verblijd over wat er ondanks alles en dankzij compenserende inspanningen nog steeds is en nieuw is gekomen. Zo is het leven. We stoppen bij een plek waar ijsvogels in een zandwal een vers nest hebben uitgegraven. We turen, maar zien niets. Over een tijdje, als ze jongen hebben, is de kans op het zien van deze andere blauwe wondervogel veel groter. Bij de voet van de Nesciobrug slaan we nog even naar rechts, langs de sportvelden naar een brug die het Diemerpark met IJburg verbindt. Links en rechts riet. Hier stond Thijsse 100 jaar geleden in de ongereptheid van weleer en tuurde naar blauwborsten. Zou hij ooit de Cetti’s zanger hebben gehoord? Ook wij turen over de rietpluimen, en zien zo waar weer een blauwborst. En even daarna horen we het eerste nog wat schuchtere gezang van de rietzanger. Voor ons zit het erop voor vandaag. We zijn voldaan. Het was een heerlijke ochtend. Nieuwe beelden en geluiden zijn bij ons binnengekomen en worden hopelijk in ons brein opgeslagen. We hebben dankzij Steven bij elkaar meer dan vijftig vogels gehoord en/of gezien, en dat in vier uur tijd, onder de rook van de hoofdstad. De Diemer natuur heeft ons werkelijk rijkelijk bediend. Vogelen is een intense beleving, zoals alles dat van waarde is. Voor herhaling vatbaar. 1)

Een week later is de tweede auteur in zijn eentje naar dezelfde plek teruggegaan. Opnieuw hoorde hij de Cetti’s zanger. Hij voelde zich een - gelukkige - twitcher, dat is een vogelaar die out of his way gaat om op een aan hem doorgegeven plaats een zeldzame vogel te spotten. Een spontane waarneming blijft natuurlijk het meest vreugdevol.


Het leven van een nutteloze profiteur De jacht op de huissteekmug is weer geopend. Nachtenlang gezoem om het hoofd. Vergeefse pogingen haar (vooral het agressieve vrouwtje) dood te meppen. Het zijn taferelen die iedereen kent. Chagrijn viert hoogtij. Maar wat weten we van de mug? Is het een nutteloze profiteur of een slim berekenend insect? Peter Junge

Zijn rol in het ecosysteem is nihil. De in Nederland meest voorkomende soort, de huissteekmug, dient slechts als voedsel voor andere dieren. Zijn larven in stilstaand water worden gegeten door visjes, libelles en kikkervisjes. Volwassen exemplaren zijn een prooi voor spinnen, zwaluwen en vleermuizen. Al met al geen cv om trots op te zijn. Bloedjagers zijn het. Niet alleen bij mensen, ook bij huisdieren, vogels, kikkers en hagedissen. Ze tappen bloed af om hun eigen nakomelingen te garanderen. Ooit was er een mug die als eerste een haarvaatje wist aan te boren, bloed wist te prikken en daarin succesvol was en nakomelingen kreeg. Goed voorbeeld doet goed volgen. De diversiteit is inmiddels groot. Wereldwijd komen er rond 3000 soorten voor. In Nederland zijn dat er 37. Een paar soorten brengen ziektes over, zoals malaria en knokkelkoorts. Met afstand is de steekmug het gevaarlijkste dier ter wereld. Jaarlijks vallen er 725.000 doden door hun toedoen. In de Volkskrant vertelt entomoloog en docent aan de Wageningen Universiteit, Sander Koenraadt, bevlogen over zijn werk: het vinden van zwakke plekken bij muggen en het zoeken naar methoden om ze te bestrijden. 17

“Maar dat wil niet zeggen dat ik geen waardering heb voor dat beestje. Sterker nog, ik ben gefascineerd door haar biologie. En door haar slimheid. Op het moment dat ze prikt, voel je dat niet eens, de jeuk begint pas als ze al weer weg is. Ik zeg zij, want het zijn de vrouwtjes die steken, of beter: bijten. Muggen hebben een naaldvormige zuigsnuit, waarin zich twee buisjes bevinden, eentje om het bloed op te zuigen, de ander om speeksel uit te spugen. Dat laatste doen ze om het bloed dat ze opzuigen te verdunnen. Dat speeksel is een cocktail van voor ons lichaamsvreemde stoffen, dus reageert ons immuunsysteem en krijg je een rood bultje en jeuk.” En wat is rol van het mannetje? Hij dient alleen voor de voortplanting zorg te dragen. Andere taken heeft hij niet. Hij vliegt met seksgenoten rond in zwermen, doet zich tegoed aan nectar en wacht rustig af tot zich een vrouwtje meldt. Die heeft het zwaar. Al een paar dagen na de geboorte probeert ze de zwerm te bereiken, vermoedelijk op basis van geurstoffen. Lukt ze dat, dan wordt ze gegrepen door een mannetje, ze dwarrelen samen naar beneden, achterlijfjes tegen elkaar en klaar is kees. Vervolgens vliegt het vrouwtje weg, het mannetje achterlatend. Eén keer paren is genoeg. Het vrouwtje slaat het sperma op in een klein orgaan in haar achterlijf. Ze kan dat mannelijke zaad gebruiken om de eitjes te bevruchten die ze afzet. Maar om die eitjes te ontwikkelen heeft ze bloed nodig. De zoektocht naar een slachtoffer begint.

een voor een poept ze die eitjes uit en zet ze precies in rijtjes. De pakketjes zijn een soort bootjes op het water. Die eitjes worden larven, die hangen met een soort snorkel aan het wateroppervlak, zodat ze kunnen ademhalen. Ze verpoppen en dan kruipt de mug eruit. En dan begint alles weer opnieuw.”

Natuurblog Ellen Hageman

Wandeling in de jungle Zondagochtend 09.00 uur. Mijn vriend en ik zijn er helemaal klaar voor. Bij Landschap Noord Holland hebben we ons opgegeven voor ‘een wandeling langs de vogels van de jungle van Amsterdam’. Maar dan gaat de telefoon, de excursie blijkt niet door te gaan: te weinig belangstelling. Wat jammer! We zijn nieuwsgierig geworden naar het gebied tussen het Westelijk Havengebied en de Westelijke Tuinsteden. Wat nu te doen? Met zijn tweeën rijden we naar een parkeerplaats bij de Australiëhavenweg. Hier zou de excursie beginnen. Op de informatieborden staat te lezen dat het landschap De Lange Brettenzone heet. Vroeger was het gebied een veenweide. Het maakt deel uit van de Groene As, een ecologische en recreatieve verbindingszone tussen Amstelland en Spaarnwoude.

Koenraadt: “Muggen vinden ons door CO2 in onze adem. Maar er zijn meer geuren die ze op het juiste spoor zet. Van de ongeveer 300 specifieke geurstoffen die we afstoten, zijn er vijf tot tien essentieel voor muggen. Het verhaal dat sommige mensen aantrekkelijker voor muggen zijn dan anderen, klopt. Dat testen we hier ook.” Het vrouwtje zet de eiwitten in de rode bloedcellen van ons lichaam om in bouwstoffen voor de eitjes. En dat gaat om grote aantallen: van tientallen tot honderden. Maar haast is geboden. De levensverwachting van een mug is twee tot drie weken. De hoeveelheid bloed die een mug opnemen kan, is enorm. Omgerekend naar menselijke verhoudingen draagt ze een badkuip vol bloed met zich mee. Het vrouwtje gaat een paar dagen ergens zitten, dan zijn de eitjes rijp en gaat ze op zoek naar water. Dat kan zijn een regenton, een verstopte dakgoot of een vijver; plekken met weinig kans om gezien te worden door predators. Dan zet het vrouwtje de eitjes in pakketjes af. Koenraadt: “Dat is een fantastisch gezicht. Het is alsof je een laboratorium ziet met reageerbuisjes of een lopende band, Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

Avondkoekoeksbloem

Via een klein pad lopen we een ruig grasland in. Wat meteen opvalt: de vogels! Ze stelen allen de show met hun unieke fluitconcert. Een tijdje staan we te luisteren. Welke vogels zouden het zijn? Op de achtergrond horen we de trein rijden en de auto’s van de nabije verkeersweg. Soms is het ineens helemaal stil en lijkt het net of we ver van de bewoonde wereld zijn. Als we verder lopen zie ik veel bomen en planten die ik niet ken.

18

Mijn vriend maakt veel foto’s, dan kunnen we thuis opzoeken wat we gezien hebben. Soms is de bodem moerasachtig. In een deel van dit veengebied is gewerkt met zeezand en slib, daarom komen we ook planten tegen die je gewoonlijk juist in een duingebied ziet. Zoals de duindoorn en de avondkoekoeksbloem. Verder zien we onder andere smeerwortel en moerasmelkdistel. We lopen een gebiedje in met verschillende bomen en struiken. Daar staan onder andere bloeiende wilgen en meidoorn. Een boom die verdacht veel lijkt op een olijfboom, blijkt een prunus te zijn. Er hangen groene vruchten in. De meeste indruk maakt de Gelderse roos. Doordat ik een aantal van onze foto’s naar Arend Wakker van IVN stuur, kom ik achter zijn naam. Het is een struik met prachtige witte bloemen in platte tuilen: alle bloemen staan op dezelfde hoogte.

De truc met de bomenkap van het Stadsdeel Oost Peter Junge Het was een klein zinnetje in het stadsblad, maar met zeer grote gevolgen. De vernieuwde herindeling van het Oosterpark kwam in een totaal ander licht te staan. In juni 2013 werd door de deelraad een kapvergunning voor vierhonderd bomen verleend. Stadsdeel Oost dacht slim te zijn door het niet aan de grote klok te hangen. Ongeloof en verbijstering bij de leden van de vereniging ‘Vrienden van het Oosterpark’. Een reconstructie. Het Amsterdamse Oosterpark koestert zich in de zon. Niets doet vermoeden dat het alom aanwezige groen onderwerp is van felle discussies, met de vereniging ‘Vrienden van het Oosterpark’ en de bestuurscommissie Oost in de hoofdrollen. Op de achtergrond zwellen de geluidsgolven van de daar gehouden kermis aan. Rust aan de zuidkant, reuring aan de noordkant. Bewoners van huizen rond het park weten niet beter. Elk jaar kunnen in het park 24 evenementen gehouden worden, van klein tot groot. Met alle ongemakken van dien.

Gelderse roos

De grote vruchtbare bloemen aan de buitenrand zijn bedoeld als lokker voor insecten. Zij bezoeken de roos vanwege de honing en de pollen. Na de bloei ontstaan trosjes met rode vruchten. Bij mensen kunnen deze bessen ernstige spijsverteringsklachten veroorzaken. Ze smaken bitter, daarom laten de vogels ze aanvankelijk links liggen. Als het flink gevroren heeft, zijn ze pas eetbaar. Lijsters en pestvogels verorberen ze dan. Het gebied rond de parkeerplaats is niet groot. Toch hebben we hier anderhalf uur rondgelopen. Er is veel te zien! Ik neem me voor een keer terug te komen. Dan hoop ik een IVN gids bij me te hebben, die meer weet over flora en fauna. Gelukkig organiseert ook IVN excursies naar dit interessante wildgebied. Snel boeken dus! Ellen Hageman schrijft ook een blog voor de website van IVN Amsterdam. Zie www.ivn.nl/afdeling/amsterdam/blog


Voorzitter Bert Mentink legt uit

Ook Bert Mentink weet dat als geen ander. Hij is arts manuele geneeskunde met als bijbaan voorzitter van de vereniging ‘Vrienden van het Oosterpark’, in het najaar van 2012 opgericht voor het behoud van flora en fauna. Nu een uitdijende club. Het voorzitterschap vergt dan ook steeds meer tijd. We spreken af bij het monument ‘De Schreeuw’ ter nagedachtenis aan de moord op Theo van Gogh. Mentink, zelf vaak joggend en voetballend met zijn kinderen te vinden in het park: “We praten nu al 2,5 jaar over het project ‘Verdubbeling Oosterpark’. Op zich is dat een goed plan. Het park zou moeten gaan doorlopen tot de Mauritskade.

19

Dat betekent dat er een groot stuk groen bij zou komen. Volgens het toenmalige stadsdeel Oost zouden daarvoor slechts enkele bomen gekapt moeten worden. Rommelige gebouwtjes en parkeerplaatsen aan de kade zouden moeten verdwijnen. Statige panden zouden door de kap in het zicht komen. Buurtbewoners waren enthousiast. Een goede pr-campagne van het stadsdeel deed wonderen. Er werden wandelingen georganiseerd onder leiding van specialisten op allerlei gebied. Allemaal waren ze positief in hun oordeel.”

Actievoeren met tegenstrijdige tekens

Tegenstanders werden in slaap gesust. Tot juni 2013. Plotseling lag daar de kapvergunning van vierhonderd bomen min of meer op straat. Vertwijfeling alom. Hoe konden wij dit gemist hebben?, zo vroeg de vereniging zich af. Mentink: “Dat was schrikken geblazen. Van het totaal gaat het om tweehonderd zaailingen, waarvan gezegd wordt dat het de ontwikkeling van de oude bomen in de weg staat. Daarover kan je nog van mening verschillen. Erger is het dat ook tweehonderd grote bomen het onderspit zouden delven. In ambtelijke taal heet dat: die bomen moeten worden gekapt om betere ‘zichtlijnen’ te krijgen. En dat alles om het park meer allure te geven.” Actie was geboden. Er werden 160 bezwaarschriften ingediend. Een petitie kon rekenen op vierduizend handtekeningen. Er werd beroep aangetekend. En met succes. Volgens de geschillencommissie was er door het stadsdeel niet goed gecommuniceerd met de bewoners. De inspraakprocedure moest worden overgedaan. “Vóór die uitspraak had wethouder Özütok van GroenLinks, na intensief overleg met ons, al afgezien van het kappen van 75 bomen. Maar de protesten gingen onverminderd door. Steeds meer mensen sloten zich bij onze vereniging aan. Op het ogenblik hebben we zo’n 250 leden. Na de uitspraak van de geschillencommissie ging het overleg met het stadsdeel een andere fase in.


Mochten we in het begin alleen maar luisteren, vanaf toen werden we ook echt gehoord. Daardoor konden we nog bewerkstelligen dat er dertig iepen van de ondergang werden gered.” Het gegoochel met aantallen bomen maakt het allemaal ingewikkeld. De vereniging ‘Vrienden van het Oosterpark’ heeft 105 grote bomen weten te behouden. Toch zullen er nog ruim driehonderd bomen, waaronder tweehonderd zaailingen en ongezonde bomen, sneuvelen. Mentink:”Je moet reëel blijven. Meer zit er gewoon niet in. We hebben een aantal advocaten geraadpleegd en die zeggen allemaal dat wij als vereniging het niet zullen kunnen winnen. Het enige wat we zouden kunnen doen is via procedures de zaak rekken. Maar wat schiet je er mee op? In onze ogen, niets. En dat vindt de overgrote meerderheid van de leden ook, dat zagen we op onze laatste algemene ledenvergadering waar we tot een akkoord kwamen. We hebben dan ook onze beroepsprocedure ingetrokken. Maar het betekent niet automatisch dat we het eens zijn met de kap. Dat er aan het park iets moet gebeuren, staat buiten kijf. Er is te weinig onderhoud gepleegd. De drainage is slecht, bomen staan met hun wortels in het water.” Binnen de vereniging legt niet iedereen zich bij dit standpunt neer. Een aantal radicale leden, onder aanvoering van mediator Ernst Sonneveldt, wil druk op de ketel houden. Ze willen niets weten van het stopzetten van procedures. Grijpen allerlei middelen aan, zoals ‘actie omsingeling’ om hun ongenoegen kenbaar te maken. Zo’n 150 mensen sloten bij die gelegenheid, hand in hand staand, het Oosterpark van de buitenwereld af. Een wandeling door het park maakt veel duidelijk. Mentink legt uit, wijst op bedreigde bomen en verklaart achtergronden. Eén ding wordt mij al snel duidelijk: van een uitbreiding van het park, zoals het stadsdeel als zoethoudertje aanvoert, is geen sprake. Integendeel, de gebouwen, die aan Mauritskade liggen, gaan juist uitbreiden richting groen. Het nabijgelegen hotel Arena loopt daarbij voorop. “We hebben gedaan wat we konden. We hebben niet verloren, en ook niet gewonnen. Er zijn door toedoen van de vereniging aanpassingen door het stadsdeel gedaan. Daar moeten we het mee doen, zowel stadsdeel als wij. En we zullen scherp blijven op de plannen aan de noordzijde van het park.”

20

Watergidsencursus IVN Jan Willem Wertwijn Op 12 april vond er in het Streekbos in Hoorn een deskundigheidsbevorderingsdag plaats over IVN-slootjesdagen (werkgroep Decafé) Acht jaar geleden organiseerde het Wereld Natuurfonds een gratis watergidsopleiding op Cyprus, betaald door de Europese Unie. Water is schaars op Cyprus en de beekjes hebben er een rotsige bodem. Als je daar waterdiertjes inventariseert dan loop je door het water, met je voeten de stenen verplaatsend, om de waterbeestjes er tussenuit te jagen en ze in een schepnet te vangen.

Grote spinnende waterkever

Heel anders dus dan in Nederland, waar je ze vanaf de kant in je schepnet vangt. Waterbeestjes zitten altijd op substraat (een onderlaag of grondlaag). In Cyprus zijn dat stenen, in Nederland waterplanten. Geen substraat, geen vangst, dood water. Sites met veel informatie zijn te vinden via de links op www.werthof.home.xs4all.nl/water

In het derde weekend van juni zijn er op veel plaatsen IVN-slootjesdagen. In Diemen vindt op 3 augustus een IVN-waterbeestjes excursie plaats. Wat kun je dan zoal in slootjes vinden? Ongewervelde (kreeftjes zoals watervlo en eenoogkreeftje), larven (libellen, vliegen, kevers, motten, muggen, haften), waterpoliepen, wantsen (staafwants, bootsmannetje, vijverloper, schaatsenrijder), waterschorpioenen, kokerjuffers, waterslakken, bloedzuigers, mossels (zwanenmossel, schildersmossel), amfibieën in de paartijd (salamander, kikker, pad) en landspinnen die over het water rennen. De beste kansen op goede vangst heb je van april tot oktober. Niet ieder slootje is even geschikt, en er zijn plekjes die meer bieden dan andere plaatsen (brugjes, steigers, dode Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

zijarmen, t-splitsingen). Ook is het zinvol om te kijken naar het ecologisch watertype. Ecotype karper-zeelt water geeft meer kans dan ecotype snoek-ruisvoorn water, en in verbrasemd water vind je niets. Waterplanten vormen het substraat voor veel dieren, en typeren het water ecotype. Je kunt dus aan een sloot meestal tevoren al zien of en wat je er zult gaan vangen. Voor een geslaagde excursie waterbeestjes heb je gereedschap nodig: een netje (meningen verschillen over soorten netjes), bakjes met een witte bodem, liefst ondiep (om te voorkomen dat je er teveel water in gooit), een lepel (liefst wit, en ondiep) om diertjes uit het bakje over te doen in een loeppotje. Omdat de loep van een loeppotje scherp stelt op de bodem, moet er zo min mogelijk water met het diertje worden overgeschept. Pollepels worden graag gebruikt bij kindergroepen, maar werken averechts (teveel water, niet doen dus). Zoekkaarten zijn er in soorten en maten (erg handig voor determineren op geslacht). Andere dingen kunnen aardig zijn als extra: opvouwbare tafel, petrischaaltjes, binoculair (voor het determineren op soort), pipetjes. Die dingen zijn handiger je de excursie langs een aantal bemande posten in het terrein voert. Omdat veel gidsen niet goed raad weten met waterbeestjes op een excursie of tijdens een wandeling, is er een watergidsencursus (basisniveau) ontwikkeld, die bestaat uit 4 dagdelen en een excursie over leven met en in water, leefomgeving, ecosystemen en didactische en organisatorische vaardigheden. Die cursus is te vinden op www.ivn.nl. Natuurlijk gaat de cursus over veel meer dan alleen het waterleven. Typerend voor de IVNaanpak is de grote aandacht voor waterbeheer, ecologie, flexibel peilbeheer, zachte grenzen, wijzigingen in maaibeheer en baggerbeleid, visvriendelijke stuwen, gemalen en koelwaterbassins, waterberging, klimaat, verzilting, verdroging en waterbewustzijn. Daarmee is de cursus geschikt voor een veel grotere doelgroep dan alleen natuurgidsen, docenten, waterschapspolitici en natuurbeheerders. Jammer is dat de cursus drie jaar te laat komt voor al die 5- en 10-jaren plannen, die de afgelopen tijd door de gemeenteraden zijn gejaagd: Blauw en Groen, waterbeheer, natuurbeheer, en noem maar op. Want ook die politici (en aanhang) hadden graag wat meer voorkennis gehad. Het idee is om voortaan rond 21 en 22 juni per gemeente landelijk IVN-slootjesdagen te houden. Zesentwintig IVN-afdelingen hebben tot nu toe medewerking toegezegd. 21

Magie en volksgeloof:

Ons dagelijks voedsel Corrie Leefkens “In het zweet uws aanschijns zult gij brood eten….” Dit bijbelcitaat uit Genesis 3:19 is van toepassing op het onderwerp van dit verhaal. Het gaat hier namelijk over ons dagelijks voedsel, het brood en de herkomst ervan, het graan of koren. De belangrijkste granen van de Westerse wereld zijn tarwe, rogge, haver en gerst. Over deze granen zal het dan ook gaan.

Pas in de tweede helft van de achttiende eeuw werd het gebruik van brood en graan gehalveerd door de ontdekking van de aardappel. Tarwe was in Europa het graan voor de rijken. Het gewone volk bakte brood van haver, gerst en vooral rogge. Het koren is van oudsher een symbool voor groei, dood en verrijzenis. Het is ook een vruchtbaarheidssymbool; een bruidspaar dat de kerk verlaat krijgt rijstkorrels over zich uitgestrooid, vroeger waren dat roggeof gerstkorrels. Op 26 december gooiden jonge mannen na de mis haverkorrels naar de bezoekers, maar vooral naar de meisjes, duidelijk een vruchtbaarheidsritueel. In Noord-Afrika kenden de primitieve boeren niet het kiemen van het graan; zij schreven dit toe aan de oogstgeest. Als het koren was gemaaid trok de geest zich terug in de halm die bleef staan. Van die halmen vlocht men een talisman als rustplaats voor de korengeest. Deze werd de hele winter bewaard. In het voorjaar schudde men de zaden er uit en zaaide ze samen met het nieuwe zaad om zo de levenskracht van het ene jaar op het andere door te geven. Een gewoonte die ook in Nederland lang heeft bestaan is het laten staan van een schoof graan na het maaien. In deze schoof zou nog een boze geest huizen. Om die geest te doden moest deze dan in één keer worden afgesneden. Hij werd de hele winter op de boerderij bewaard.

De hier genoemde granen worden verbouwd in een klimaatgordel, die reikt van subarctisch tot subtropisch. Tarwe is de meest gekweekte graansoort. Verbouwing vindt plaats op vlakten waar in het vroege voorjaar, tijdens het ontkiemen van het zaad, de meeste regen valt. Om goed te rijpen heeft tarwe droogte nodig. De teelt van rogge bedraagt ca. 7% van die van de tarwe. Haver wordt vooral gekweekt in de Verenigde Staten en Canada en in het Noorden van Europa. Aan elk van de vier soorten werden magische en geneeskundige krachten toegeschreven, die per land vaak van elkaar verschillen. Al in het oude Egypte werd brood gebakken met zuurdesem. Hier werd vooral tarwe verbouwd, waaraan het land zijn voorspoed te danken had. In de Joodse traditie zou Mozes het bereiden van brood met zuurdesem verbieden tijdens de viering van het Paasfeest. Deze traditie bestaat ook in de huidige tijd nog. Groenbewuste Amsterdammer - Jaargang 34 - Zomer 2014

In de antieke Griekse en Romeinse mythologie was het koren gewijd aan Demeter/Ceres. Om een goede oogst te verwerven werden er vaak dieren geofferd om de Godin gunstig te stemmen. Volgens de dichter Ovidius was dat vóór de oogst een varken en in de lente een ooi en een stier. De Romeinen brachten ook elke meimaand korenaren naar de tempel van Diana om haar zegen te ontvangen voor de komende oogst. Later werden de dierenoffers vervangen door symbolen van dieren in de vorm van brooddieren en van stropoppetjes. De Egyptenaren geloofden in een leven na de dood. Daarom kregen de doden graan mee om zich in leven te houden. Men liet een aantal korrels ontkiemen een bakje in de vorm van de god Osiris en gaf die kleine plantjes mee in het graf. Bij opgravingen zijn hiervan nog sporen gevonden. Bij de Joden luidt de oogst van de tarwe het Wekenfeest in. In de bijbel zijn tarwe, gerst en koren meer dan 140 keer vermeld. In de Germaanse mythologie is de godin Holda (ook wel vrouw Holle) verbonden met het graan.

22

Zij leerde de mensen oogsten door tijdens de oogsttijd een wervelwind door het veld te laten razen.

In het Christelijk geloof bestaat nog de ‘Biddag voor het gewas’. In de kerk werd het zaaigoed gezegend. Soms vond een processie plaats om een goede oogst af te smeken. Er zijn uit deze tijd veel sporen te vinden van rituelen rond het graan. Vaak worden er van de halmen figuren gevlochten om te danken voor een goede oogst, maar ook om god gunstig te stemmen voor het volgende jaar. Nog tot 1964 was in Vlaanderen het strooien van roggestro in en buiten de kerk in gebruik als eerbewijs aan een adellijke overledene. De oorsprong van dit ritueel is niet duidelijk. Wel weet men dat stro (vooral roggestro) zou werken tegen het terugkeren van de geest van de overledene. Magische geneeskunde Om te genezen van vooral neurologische aandoeningen zoals vallende ziekte, kon men zich laten ‘opwegen’. Een hoeveelheid graan, gelijk aan het gewicht van de zieke werd geofferd. Men offerde in dit geval niet alleen graan, maar ook wijn, goud en zilver. In de Middeleeuwen was dit een veel voorkomend gebruik. Rogge bezit een bijzondere kracht in de eerste bloeiende aren tegen koorts, keelpijn, koliek, slangenbeet en de beet van een dolle hond. Tegen oogziekten offert men een bloeiende roggeaar aan een heilige. Gerst kan worden toegepast bij de genezing van een ‘strontje’ op het oog, weliswaar met veel poespas. Gierst zou, door de mooie goudgele kleur, helpen tegen geelzucht. Haver is goed tegen pijn in de zij, Engelse ziekte en schurft. Oor dit laatste moes men zich door een haverveld rollen.


Moderne geneeskunde en voeding Tarwe wordt In de huidige geneeskunde in de vorm van tarwekiemolie gebruikt tegen hart- en bloedsomloopstoornis, huidaandoeningen en vitamine-E-gebrek. Haver is in de eerste plaats voedzaam. In de meeste gevallen is het diervoeding. Het wordt ook gebruikt als rustgevend middel en bij ontwenningskuren. Gerst is natuurlijk bekend als grondstof bij de bereiding van bier. Als gort wordt het nog gebruikt in de vorm van pap. Rogge bevat veel mineralen en sporenelementen. Het werkt licht laxerend. Gebruik van stro als oud ambacht en kunst De gewoonte van het maken van oogstfiguren is zeer oud en bijna wereldwijd bekend. De ontwerpen verschillen per land en zelfs per streek. In Engeland werden nog strofiguren gemaakt nadat de betekenis allang vergeten was. Strovlechten is nu een op zichzelf staand handwerk. Door oude ontwerpen te verzamelen, blies een aantal Engelsen het handwerk weer nieuw leven in. Er kwamen steeds nieuwe ontwerpen bij en de mogelijkheden zijn in feite onbeperkt. Traditionele vormen zijn o.a. gestileerde poppetjes, sterren, kruisen en bijvoorbeeld de hoorn des overvloeds. (bron: Alec Grover: The craft of straw decorations).

Bekend zijn natuurlijk de strooien hoeden, die vooral in de 19e en begin 20e eeuw door veel mensen gedragen werden. Tegenwoordig zijn er mensen die het ambacht van het maken van strohoeden weer hebben opgevat. Dit worden dan niet traditioneel gevormde maar zeer kunstzinnige hoeden.

23

Cursus Stadsplanten In deze cursus gaan we de planten in de stad beter bekijken en ze zo veel beter leren kennen. Aan het eind van deze cursus kunt u niet alleen een aantal typische stadsplanten herkennen, maar weet u ze ook te vinden! Stadswandelingen worden rijker en afwisselender als u de bewoners kent en daar horen planten zeker bij.

IVN excursies en activiteiten in en rond Amsterdam IVN publieksexcursies worden gegeven door ervaren natuurgidsen, zowel voor leden als nietleden. Amsterdammers ontdekken op deze manier vaak onbekende kanten van de stadsnatuur dichtbij huis. Gratis deelname. Vrijwillige bijdrage welkom. Voor meer informatie kijk op www.ivn.nl/amsterdam of neem contact op met de excursieleider. Aanmelden is niet verplicht, maar wel praktisch. Het is raadzaam om voor elke excursie even te informeren of deze doorgaat. Dan komt u niet voor niets. IVN geeft ook excursies op maat voor bedrijf, school of familie uitje. Kosten € 75,- per excursie. Info: 06-29208182 of [email protected].  = Tijd -  = Start -  = Info

De binnenstad van Amsterdam is een bijzondere leefomgeving waar we onverwacht veel plantensoorten gaan tegen komen. De straat als natuurgebied biedt planten een grote verscheidenheid aan groeiplekken: straatgoten, putten, op de stoeptegels of tussen de voegen, grind, klinkers, gevelwanden, grachtkanten, zonnig of beschaduwd, vochtig of droog, voedselarm of juist voedselrijk door honden-drollen. Dat allemaal is de leefwereld van de stadsplant.

- Juni Vrijdag 13 juni

Lezing over geologie

Welke soorten stenen zijn er, hoe zijn ze gevormd en waar. Een lesje geologie voor a.s. vakantiegangers. Deze lezing gaat vooraf aan de stenendag op 27 juli.  19.30–21.00 uur  de Rietschuur in het Amstelpark, naast de kinderboerderij  Arend Wakker, [email protected]

Tijdens drie theorieavonden leren we een aantal plantensoorten en plantenfamilies kennen. Ook leren we een aantal kenmerkende planteneigenschappen die we gaan gebruiken om de planten te vinden. Op drie stadsexcursies gaan we op expeditie in de stad om het avontuur te proeven en de planten in het wild te observeren!

Zaterdag 14 juni

Docenten: Gert Snoei en Arend Wakker

Zaterdag 28 juni

Data en locaties: Drie theorielessen op donderdagavond 28 augustus, 4 en 11 september, 19.30-21.30 uur. De lessen vinden plaats in het Amstelpark in De Rietschuur, naast de kinderboerderij De Amsteldieren.

Het Westerpark heeft vele gezichten, klassiek, eigentijds, natuurlijk en formeel. Het heeft in elk seizoen veel te bieden. Kijk en luister mee met de ogen en oren van een IVN natuurgids.  10.30-12.30 uur  Plein voor het voormalig stadsdeelkantoor  Gert Snoei, 020-4922366, [email protected]

De drie excursies vinden plaats op zondag 31 augustus rond het Amstelveld, 7 september in de Nieuwmarktbuurt en 14 september in AmsterdamNoord. Opgave: Bij Joost van der Horst, bij voorkeur via email: [email protected], of 06-12035201 De cursus kost 25 euro voor leden/donateurs, en 35 euro voor niet-leden. Dit bedrag graag overmaken op rekeningnummer NL81INGB 0004740601 t.n.v. IVN afdeling Amsterdam o.v.v. Natuurvriendelijk tuinieren


Groen en tuinen rond station Zuid Thema: Natuur en cultuur hand in hand  13.30-15.00 uur  uitgang station aan de noordzijde  Corrie Leefkens, 020-6322470, [email protected]

Wandeling Westerpark

Zondag 29 juni

Hoe wild is de Brettenzone?

Thema: Hoe wild of verwilderd is deze wildernis? En hoe spannend en avontuurlijk? Loop mee met een IVN natuurgids door een heel bijzonder stukje van dit unieke gebied.  10.30-12.00 uur  parkeerplaats Australiëhavenweg, tussen Haarlemmerweg en spoorlijn  Gert Snoei, 020-4922366, [email protected]

24

- Juli zaterdag 5 juli

Geheime signalen in het Amstelpark

Op deze wandeling gaan we de natuur van het Amstelpark ervaren met andere zintuigen dan gewoonlijk. Hoe ziet het park eruit met gesloten ogen en wat horen we met gesloten oren? Kunnen we voelen en tasten met onze haren of met de rug van de hand? Zonder te gaan zweven zijn dit erg verrassende manieren om door de natuur van het Amstelpark te dwalen. Kun je aan de geur de onderkant en de voorkant van een boomblad herkennen? Hoe ruikt de aarde en verschilt de akoestiek onder een Beuk met die van de Eik? De wandeling belooft één groot avontuur te worden! U zult zien dat het park verandert tijdens onze wandeling.  14.00-15.30 uur  bij het Glazenhuis in het Amstelpark (www.amstelpark.info/het-glazen-huis)  Arend Wakker, [email protected] Zondag 6 juli 2014

Zintuigenexcursie

Thema: ruiken, proeven en voelen. Ervaar de natuur eens op een andere manier. Nee, vandaag gaan we niet alleen maar kijken naar de natuur. We schakelen al onze zintuigen in. We ruiken aan en proeven van alle bloemen, planten en bomen die we onderweg tegenkomen. En we proberen alles te beschrijven. Hoe ruikt verse aarde, hoe smaakt een paardenbloem? Kun je het verschil voelen tussen de boven- en onderkant van een beukenblaadje?  10.30–12.00 uur  Hoofdingang Amstelpark, Europaboulevard, bij restaurant het Rosarium  Maria ter Beek en Arend Wakker, [email protected]

Zondag 27 juli

Bomen met Bram

Thema: Wandeling door de Belgiëbuurt. Deze buurt in Nieuw Sloten is niet bij alle Amsterdammers bekend en zeker weten maar weinig mensen hoeveel bijzondere, verschillende en niet alledaagse bomen er in deze wijk staan. Laat u verrassen!  13.00–14.30 uur  Belgiëplein, bij de Bruna winkel  Bram van de Kreeke, 06-22327432, [email protected] Zondag 27 juli 2014

Stenendag in de Rietschuur

voor kinderen en ouders. Thema: Heb je tijdens je vakantie mooie stenen gevonden en wil je weten wat voor soorten het zijn dan kan geoloog Arend Wakker je daar alles over vertellen. Kom langs en laat je verrassen.  13.30-15.30 uur  de Rietschuur, naast de kinderboerderij in het Amstelpark  Arend Wakker, [email protected]

- Augustus – Zondag 3 augustus

Geneeskrachtige kruiden in Beatrixpark

Thema: Geneeskrachtige kruiden in de Artsenijhof. Uit de 250 medicinale kruiden, die hier staan, maken we deze maand een selectie van soorten die op dit moment interessant zijn. Hoe herken je ze, waar komen ze vandaan, welke stoffen zitten er in en wat is de geneeskrachtige werking ervan?  14.00–15.30 uur  parkingang Diepenbrockstraat, tegenover de Herman Heijermansweg  Henk Wolters, 020-6644506, [email protected]. en Karine Klappe, [email protected]

Zondag 6 juli

Zondag 3 augustus

Thema: Geneeskrachtige kruiden in de Artsenijhof. Uit de 250 medicinale kruiden, die hier staan, maken we deze maand een selectie van soorten die op dit moment interessant zijn. Hoe herken je ze, waar komen ze vandaan, welke stoffen zitten er in en wat is de geneeskrachtige werking ervan?  14.00–15.30 uur  parkingang Diepenbrockstraat, tegenover de Herman Heijermansweg  Henk Wolters, 020-6644506, [email protected] en Karine Klappe, [email protected]

Een pluk en proefwandeling


Eetbare natuur

Zaterdag 19 juli

Gijsbrecht van Aemstelpark

Thema: Rondje van het seizoen in dit bijzondere park in Buitenveldert. Dit park, ontworpen in de vijftiger jaren, krijgt een Rijksmonumentenstatus en is ontworpen in functionalistische stijl. Het park kent bijzondere bomen en planten.  13.30–15.00 uur  ingang park kruising van Nijenrodeweg en Willem van Weldammelaan  Gert Snoei, 020-4922366, [email protected]


Vandaag gaan we het Amstelpark al wandelend via de smaak verkennen. Erg veel planten zijn eetbaar, maar het is toch wel prettig als je weet wat je in je mond kunt stoppen en wat niet. Proeven en ruiken zijn vandaag onze manier om de natuur te leren kennen.  10.30–12.00 uur  hoofdingang Amstelpark, Europaboulevard, bij restaurant het Rosarium  Maria ter Beek en Arend Wakker, [email protected]

25

Activiteiten

Zondag 17 augustus

Stadsnatuur in de Jordaan

Thema: de binnenstad van Amsterdam is een fantastisch natuurgebied, maar niemand weet dat. Onder geheimhouding kunt u vandaag meelopen met een natuurgids om dit zelf te ontdekken. We ontmoeten wilde planten in hun eigen omgeving van stadskloven, ravijnen en rivieren. We bespieden vogels en waterwild en raken betoverd door bloemengeuren.  14.00–15.30 uur  hoek Westerstraat/Prinsengracht bij de Noordermarkt  Arend Wakker, 020-4191412, [email protected]

KNNV Amsterdam Meer informatie www.amsterdam.knnv.nl Vrijdag 20 juni

Botshol

Roei-excursie met bloeiende moerasflora o.l.v. Jan Simons Start: 10.00 uur met fiets in Ouderkerk, brug over Amstel (kruising Amsteldijk-Noord / Burgemeester Stramanweg) Opgave nodig: [email protected], 020-6431405

Zaterdag 23 augustus

Zaterdag 21 juni

Thema: wat groeit er aan de kademuren van Amsterdam. Samen met expert Valentijn ten Hoopen van de muurplantenwerkgroep KNNV Amsterdam kijken we vanuit een boot wat er groeit in en aan de kademuren van de Amsterdamse grachten en IJ. En passant inventariseren we de planten voor de jaarlijkse telling (ervaring niet vereist).  13.00-16.00 uur  roeicentrum Berlagebrug, Weesperzijde 1094  Joke van der Boon, [email protected] Beperkt aantal plaatsen, opgave verplicht! Bijdrage in brandstofkosten sloep (ca € 5)

Hele dagexcursie (1) o.l.v. Hein Koningen Start: 9.52 uur bus 82 Marnixstraat of 11 uur eindpunt bus IJmuiden

Zaterdag 30 augustus

Heimanshof, Den Haag

Vaarexcursie door Amsterdam

Gijsbrecht van Aemstelpark

Thema: Rondje van het seizoen in dit bijzondere park. Dit park, ontworpen in de vijftiger jaren krijgt een Rijksmonumentenstatus en is ontworpen in functionalistische stijl. Het park kent bijzondere bomen en planten.  13.30–15.00 uur  ingang park kruising van Nijenrode weg en Willem van Weldammelaan  Gert snoei, 020-4922366, [email protected]

- September – Zondag 7 september


Thema: Geneeskrachtige kruiden in de Artsenijhof. Uit de 250 medicinale kruiden, die hier staan, maken we deze maand een selectie van soorten die op dit moment interessant zijn. Hoe herken je ze, waar komen ze vandaan, welke stoffen zitten er in en wat is de geneeskrachtige werking ervan?  14.00–15.30 uur  parkingang Diepenbrockstraat, tegenover de Herman Heijermansweg  Henk Wolters, 020-6644506, [email protected]. en Karine Klappe, [email protected] Zaterdag 13 september

Wandeling in het Amstelpark

Thema: Rondje van het seizoen, wat groeit en bloeit er half september? Bereiden de planten en bomen zich al voor op de herfst?  13.30 – 15.00 uur  hoofdingang Amstelpark  Gert Snoei, 020-4922366, [email protected]


Kennemermeer en -strand, IJmuiden

Woensdag 25 juni

Hazelwormen in de Kennemerduinen

Excursie o.l.v. Xander van der Sar, Edo Goverse en Geert Timmermans Start: 19.30 uur ingang Duin en Kruidberg, Santpoort Noord Opgave nodig: [email protected], 06-41949582 Vrijdag 4 juli

Excursie oude heemtuin o.l.v. Hein Koningen Start: 10.30 uur parkingang Vreeswijkstraat, Den Haag Zaterdag 5 juli

Texel

Hele dagexcursie o.l.v. Jan Simons Start: trein CS 7.42 uur naar Den Helder, veer 9.30 uur Info en opgave: [email protected], 020-6431405 Woensdag 9 juli

Visserspad, Zandvoort

Hele dagexcursie o.l.v. Ria Simon Start: trein CS 9.19 uur, 9.49 uur perron Zandvoort Zaterdag 19 juli 2014

Kennemermeer en -strand, IJmuiden Hele dagexcursie (2) o.l.v. Hein Koningen Start: 9.52 uur bus 83 Marnixstraat of 11 uur eindpunt bus IJmuiden Donderdag 7 augustus

Tuin Kapitein Rommel, Castricum

Kleine dagexcursie o.l.v. Ria Simon Start: trein CS 7.42 uur naar Den Helder, 10.07 uur perron Castricum Vrijdag 15 augustus

Duingebied, Schoorl

Hele dagexcursie o.l.v. Ria Simon Start: trein CS 9.27 uur naar Alkmaar, 10.04 uur perron Alkmaar

26

Verenigingsgegevens

Zoals het huishoudelijk reglement van het IVN bepaalt, dienen (huisgenoot)leden hun lidmaatschap minimaal 6 weken voor het einde van het kalenderjaar op te zeggen. (artikel 1 lid 5).

Actief lid: € 19,00 per kalenderjaar Huisgenootlid: € 3,00 per kalenderjaar Donateur: € 17,00 per kalenderjaar Met Stadspas krijgt u € 2,00 korting

Wat houdt lid, huisgenootlid en donateur in?

Voor aanmeldingen van juli t/m september geldt dat maar de helft van de contributie hoeft te worden overgemaakt. Indien een aanmelding na september binnenkomt, betaalt men de contributie met ingang van het volgende jaar.

Een lid wil actief deelnemen aan het afdelingswerk en krijgt: -

-

4x per jaar het afdelingsblad ‘de Groenbewuste Amsterdammer’; het landelijke kwartaalblad ‘Mens en Natuur’; reductie op IVN-cursussen; korting bij aanschaf van artikelen bij de IVN-winkel; stemrecht op de algemene ledenvergadering; aanvullende WA-verzekering (schade aan derden) tijdens begeleiding van IVN-activiteiten; korting bij activiteiten van andere IVN-afdelingen.

-

4x per jaar het afdelingsblad ‘de Groenbewuste Amsterdammer’; reductie op IVN-cursussen; korting bij aanschaf van een aantal artikelen bij de IVN-winkel.

-

Als u huisgenootlid wordt, betaalt u minder maar krijgt geen post toegestuurd. U hebt verder dezelfde privileges als een gewoon lid. Als donateur steunt u de afdeling Amsterdam en krijgt u:

Bestuur: Voorzitter

Joke van der Boon

Secretaris

Martin ten Brinke

020-6112121 06-54358730 06-24238818

Penningmeester Ledenadministratie Algemene functie

Harmen Binnema Riek Somsen Ruth Bolt

06-47124482 06-46076279 06-17038035

Doorgeven wijzigingen: Ledenadministratie IVN afdeling Amsterdam Riek Somsen V T van Serooskerkenstraat 5 1391 EN Abcoude - 06-46076279 [email protected]

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

Contactadres:

Secretariaat: Reitzstraat 54, 1091 XC Amsterdam, 06-24238818, [email protected]

Verenigingsinformatie: ING Bankrekening Ledenadministratie

Informatiecentrum De Rietschuur Parkwacht Amstelpark Verhuur tentoonstellingen Webmaster

Werkgroepen:

Cursussen (organiseren) Diemen Diemen Moestuin De Groene Fred Excursies op aanvraag Excursies regulier Groene Routes Info-centrum De Rietschuur Informatiemarkten Kinderactiviteiten PR en communicatie Redactie GBA

NL81INGB0004740601 t.n.v. IVN afdeling Amsterdam Riek Somsen V T van Serooskerkenstraat 5 1391 EN Abcoude 06-46076279 - [email protected] Naast Stadsboerderij de Amsteldieren p/a Amstelpark 22 - 1083 HZ Amsterdam Voor navigatie/tomtom: A.J. Ernststraat 1 020-6444216 of 06-22075058 Dieneke Huizenga – 06-29022306 – [email protected] Marisa Stoffers - [email protected]

Joost van der Horst Carry Pot (tel/fax) Markus Schmidt Ellen Jensen Diana Straten Joke van der Boon Ineke Deckers Vacature Tijdelijk Carry Pot Vacature Yvon Kraaijeveld Kitty den Boogert Nico Groos


06-12035201 020-6902283 020-6812777 06-29088589 06-29208182 020-6112121 06-10732443 020-6902283

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

06-34127007 06-49734773 020-7850123

[email protected] [email protected] [email protected]

27

Indien onbestelbaar retour: Haarlemmerweg 271C, 1051 NW Amsterdam

www.ivn.nl/amsterdam

De Groenbewuste Amsterdammer

Recommend Documents