In dit nummer o.a. Waar staat de NOM? 5 • Op weg naar een biobased economy 11 Flinc fotoverslag in beeld 13 • Veilig werken vraagt om samenwerking 18 De bedrijvigheid rondom offshore wind 23 • En meer …
I N H O U D Velen van u weten wat het is: ‘de verkoop gaat door tijdens de verbouwing’. In dat proces is de NOM nu terechtgekomen. In het regeerakkoord staan warme woorden over de regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Het belang van de NOM voor het Noorden wordt door veel partijen gezien, zo kunt u ook in deze NOMMER lezen. Tijdens de
5
11
oudejaarsbijeenkomst van VNO-NCW Noord kwam dat ook al aan de
De verbouwing
orde in de vorm van een pleidooi voor een aandeelhouderschap van werkgeversorganisaties en kennisinstellingen.
Belangrijkste vraag is hoe we de regionaal economische ontwikkeling verder vorm gaan geven. Beleidsmatig gaat dat van Rijk naar provincies. En dus is de vraag: hoe willen Noordelijke bestuurders dat invullen? Immers, de schaal is niet provinciaal, maar op z’n minst
25
Noordelijk. En de vervolgvraag daarna is welke taken en instrumenten
13
je nodig hebt om dat beleid te concretiseren. En hoe je als overheid wilt sturen zonder dat de uitvoering onderdeel wordt van politieke willekeur
2
die op de loer ligt.
Afgeleid van de taken en instrumenten, gaat het om de vorm. Een verbouwing op het gebied van aandeelhouderschap? Feitelijk zou dit geen rol moeten spelen in de output van onze activiteiten. Laat de aandeelhouder de NOM inzetten om effectief onze regionale economie te
Siem Jansen
[email protected]
ontwikkelen en stuur vanuit ‘good governance’, op voldoende afstand. Alleen zo kan het vertrouwen voor de klant, het Noordelijk bedrijfsleven, behouden blijven.
Terwijl die verbouwing via de bestuurstafels vorm krijgt, gaan we ondertussen gewoon door met ons werk omdat er nog genoeg te
Aan het woord
2
Siem Jansen laat de verkoop doorgaan
Ronde tafel
5
De NOM, wie heeft het straks voor het zeggen?
Biobased economy
11
Zo, en nu gaan we eindelijk echt voor groen
Flinc in beeld
13
Het ondernemerschap, ja, dat moet gevierd worden
Participaties
16
Over verzamelen, software en sportief bezig zijn
NPAL
18
Een goede voorbereiding is het halve werk
Kansen
20
Drie ondernemers en de NOM als netwerkpartner
Energie 1
22
Slimmere en efficiëntere energienetten, dat willen we
Energie 2
23
NNOW is the moment
Eye-opener
25
Waarom doen uw klanten niet wat ú wilt?
ontwikkelen valt in de Noordelijke economie. En dus vindt u in deze NOMMER weer voorbeelden van de ‘verkoop die doorgaat’.
En verder … De NOM-tipparade 4
INVESTEREN IN ONTWIKKELING
• Ondernemer Hans Veenhuis gelooft in de ‘human factor 9 • NOMMER Alex Berhitu 24 • Water 28
I N V E S T E R E N
I N
O N T W I K K E L I N G
NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelingsmaatschappij voor het Noorden. NOMMER is open, toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven
Ook in deze editie van de NOMMER hebben wij weer tips voor ondernemende ondernemers in Noord-Nederland.
en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.
Neem ze mee, probeer ze uit en laat
Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.
ons weten wat uw bevindingen zijn.
Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief. Eindredactie: Annemarie Atema,
[email protected].
Of: heeft u zelf een goede tip?
‘Houd het monster van de politiek buiten de deur’
Mail deze naar
[email protected]. De beste adviezen worden beloond
Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief. DTP/pre-press: SYL dtp & vormgeving.
met een vermelding in de volgende NOMMER.
Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Alex Berhitu, Manisch Creatief, Jorijn Franken, Folkert van der Glas, Marco Jansen, Siem Jansen, Erik Jorritsma, Anne Kingma, Loek Mulder, René Oosterhoff, Willem van Reijendam, René
1
Met stip op 1!
2
Van niks op 2!
Tip
Neem risico’s maar doe het bewust.
Schoenmakers en Hans Veenhuis.
4
Fotografie: Alfred Oosterman, Patrick Ruiter, Koos Vos, archief NOM, stock.
Tip
Probeer niet alles tegelijk te verbeteren. Begin bij verbeteringen die
Drukwerk: Grafische Industrie De Marne. Oplage: 3.200 exemplaren. Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen,
met de minste moeite het meeste
3
Tip
vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrechthebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er
Tip
kunnen geen rechten aan worden ontleend.
5
De rol, taken en de positie van de NOM worden door politiek, bedrijfsleven en de
resultaat opleveren.
organisatie zelf, voortdurend kritisch bekeken. Reden voor de NOM een aantal partijen
Een blijver!
uit te nodigen voor een debat over wat de NOM voor de Noordelijke economie en het
Vraag referenties op bij ondernemers die ook door de NOM zijn gefinancierd.
bedrijfsleven dient te betekenen. ‘We willen weten waar we staan’, zegt NOM-directeur
Goed op weg!
Siem Jansen.
Voor energieliefhebbers: lees het boek Sustainable Energy, without the Hot
De Noordelijke economie heeft nog altijd behoefte
wel geïnteresseerd in aandeelhouderschap, samen met
NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investerings-
Air. Een boek over duurzame energie,
aan een krachtig instrument dat kansrijke bedrijven en
MKB Noord bijvoorbeeld. Ook kennisinstellingen kunnen
en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.
zonder gebakken lucht!
sectoren net dat beetje extra energie geeft om daadwer-
hier een rol vervullen. Of is een combinatie van die par-
Paterswoldseweg 810, Groningen. Telefoon (050) 521 44 44, www.nom.nl.
5
Tip
kelijk te slagen. Nu het kabinet het regionaal beleid heeft
tijen een beter idee?
Still going strong!
afgeschaft en het min of meer aan de regio’s zelf overlaat,
De zeggenschapsverhouding is bepalend voor hoe de
Subsidie is aardig als de plannen van de
is het de vraag welke rol de NOM in dit verband dient te
NOM haar rol de komende jaren zal invullen en het on-
Cover: Van links naar rechts: Sieger Dijkstra, Rik Kiel-
ondernemer passen binnen de regels
vervullen. En wie dient daarbij het zeggenschap over de
derwerp liep dan ook als een rode draad door een levendig
man, Sjoerd Galema, Ron van Gent en Siem Jansen.
van een subsidieregeling. Subsidies
ontwikkelingsmaatschappij te hebben? Nu is dat nog het
debat, dat werd gehouden bij Dijkstra Holding, waar o.a.
Fotografie Alfred Oosterman.
worden daarentegen een last als de
Ministerie van Economische Zaken, als grootaandeelhouder.
Koninklijke Sjouke Dijkstra en MUG Ingenieursbureau
plannen opgesteld worden om maar
Maar het Rijk wil van dat eigendom af. Zijn het dan de
deel van uitmaken. Aan tafel zaten de Friese EZ-gedepu-
aan een subsidieregeling te voldoen.
provincies die de baas moeten worden bij de stimulerings-
teerde Sjoerd Galema, Ron van Gent, directeur van MKB
organisatie, of misschien het bedrijfsleven, zoals VNO-
Noord en de ondernemers Sieger Dijkstra, van Dijkstra
NCW eind vorig jaar stelde? De werkgeversorganisatie is
Holding en Rik Kielman van het innovatieve
Februari 2011
>
I N V E S T E R E N
treffend zakelijk principe.’
I N
O N T W I K K E L I N G
gemobiliseerd. Op een aantal van die
Groningse marketingbedrijf Darling
MKB Noord-voorman Ron van Gent
willen bijspringen, dan hoeft de
punt: kan de NOM geld vragen voor
Delicious. NOM-directeur Siem
valt Galema bij: ‘Actie is hard nodig’,
NOM dat wat mij betreft niet meer
haar diensten? Moet de NOM met
Jansen completeerde het gezelschap.
meent Van Gent eveneens. ‘Temeer
te doen.’ Risicodragend financieren
andere woorden zich richten op eigen
Wie heeft het voor het zeggen?
te bieden. Het heeft dus zin een aan-
Aan de hand van een aantal stel-
wanneer we ons realiseren dat die
is volgens Dijkstra in elk geval een
rendement en commerciëler werken?
Ook de NOM kan een euro maar
tal projecten te formuleren waar die
lingen legde de NOM zichzelf op de
decentralisatie van regionaal beleid
beter instrument dan het verstrekken
‘Aan financiering zou de organisatie
één keer uitgeven. Stel nou dat de
thema’s terugkeren. Daar mogen dan
pijnbank. En soms deed dat best een
gepaard gaat met bezuinigingen. Dat
van subsidies. Al was het alleen al
wat kunnen overhouden’, denkt Jan-
NOM verlies leidt, wie trekt er dan de
geen regionale schotjes tussen staan.
beetje zeer.
noopt de NOM scherper te zeilen op
vanwege de enorme inspanning die
sen. ‘Bij acquisitie is dat echter geheel
beurs? ‘In een verliessituatie zullen
We kunnen de economie beter bedie-
wat haar taken en functies zijn.’
bedrijven zich moeten getroosten om
anders’, benadrukt hij, ‘want wie
zeker problemen ontstaan wanneer
nen vanuit noordoostelijk perspectief
Scherper zeilen
thema’s heeft Noord-Nederland veel
steun via die weg te bemachtigen.
moet daar de rekening voor ontvan-
de drie provincies elk voor eenderde
dan vanuit noordelijk perspectief.
De politicus in het gezelschap, gede-
Takenpakket
Ook Rik Kielman denkt er zo over:
gen? Stel dan dat de ontwikkelings-
aandeelhouder zijn’, stelt Jansen.
Neem de food-sector. Daarvoor is de
puteerde Sjoerd Galema, plaatst het
‘Zonder de NOM gaat het vooralsnog
‘De NOM moet een aanvulling zijn
maatschappij facturen stuurt voor
‘Want’, zo vraagt hij zich af, ‘zal een
Wageningen University ongelooflijk
vraagstuk eerst maar eens in perspec-
niet’, vult Van Gent aan. ‘De NOM
op de markt. Wij werken momenteel
bijvoorbeeld advisering?’ Kielman:
Friese gedeputeerde bereid zijn op
belangrijk, maar ze is bestuurlijk erg
tief. Hij wijst erop dat de tijd dringt
is belangrijk voor de structuurver-
aan een startup en het is werkelijk
‘Ik heb recent via de NOM een aantal
te draaien voor een mislukte NOM-
ver weg.’
en actie geboden is. ‘Nu landelijk het
sterking en innovatiebevordering.
een crime om geld aan te trekken.
masterclasses gevolgd. Daar had ik
investering op een industrieterrein in
Ook Ron van Gent ziet wel wat in dat
bed wordt opgeschud en het regio-
De markt is imperfect en laat dingen
Banken en particulieren zijn buiten-
best voor willen betalen.’
Emmen? De NOM mag daarom niet
plan. ‘We moeten inderdaad redene-
naal economisch beleid wordt gede-
liggen die kansrijk zijn en innovatief.
gewoon terughoudend in het ver-
Siem Jansen zegt dat de NOM inder-
volledig aan de provinciale politiek
ren vanuit de vraag wat de regio kan
centraliseerd, moet het noorden zich
Bedrijven lopen daardoor financie-
strekken van risicokapitaal. En wat
daad nadenkt over haar marktgericht-
worden overgelaten’, vindt Jansen.
bijdragen aan die topgebieden. Van-
als de wiedeweerga afvragen hoe wij
ring mis. Daar vervult de NOM een
betreft de subsidies: die komen vooral
heid en over het structureel in rekening
Galema valt hem hierin bij in dui-
uit het idee van massa en schaalver-
hier in dit gebied de rol van de NOM
hefboomfunctie. Wel vind ik dat
terecht bij bedrijven die het meest
brengen van adviesdiensten. Hij wijst
delijke taal: ‘Op het moment dat
groting is een samengaan met OOST
en de overheid zien als bediener van
beter in kaart gebracht moet worden
bedreven zijn in het invullen van
op iets anders dat hier speelt.
bijgestort moet worden haal je het
NV nog niet zo gek.’
6
7
de economie’, verklaarde Galema.
wat er allemaal is aan fondsen die
formulieren.’
Door bezuinigingen komt de advise-
monster van de politiek binnen.
Siem Jansen denkt echter dat een
‘Het is dringend noodzakelijk dat we
bedoeld zijn om risicovolle investe-
‘Het snoeien in subsidies is reeds in-
ring en coaching van ondernemers
Dat zal tot ver in de bedrijfsvoering
NOM-OOST-fusie weinig oplevert.
tot een nieuwe taakverdeling komen.
ringen te ondersteunen. Bovendien
gezet door het rijk’, vult gedeputeerde
onder druk te staan. Jansen betreurt
voelbaar zijn. Dat moet je echt niet
Vooral omdat het ten koste gaat van
We moeten helder hebben wat de
moet de verhouding tussen onder-
Sjoerd Galema aan. ‘Er is reeds een
dat: ‘Veel starters gaan de mist in,
willen.’
de zichtbaarheid van de organisatie.
NOM doet, wat er bij mij vanuit het
steuning voor starters en bestaande
beweging van minder subsidiëren en
niet omdat ze niet hard werken, maar
In plaats van de zaak te splitsen
‘En bovendien’, aldus Jansen, ‘die
provinciehuis gebeurt en wat een
bedrijvigheid kritisch tegen het licht
meer investeren en participeren. Ik
omdat ze teveel gefocust zijn op hun
ziet Galema meer in uitbreiding en
schotten zijn niet zo hoog en stevig
organisatie als het SNN (Samenwer-
worden gehouden.’
zie dat als een positieve ontwikkeling
product. Een initiatief als Flinc toont
samenwerking in een breder verband,
als Galema suggereert. Op food-ge-
kingsverband Noord Nederland)
De beide ondernemers in het debat-
met het oog op het scheppen van een
aan dat intensieve begeleiding tot
een fusie met OOST NV (Ontwik-
bied zijn er bijvoorbeeld al meerdere
onderneemt.’ Galema zegt dat vanuit
panel onderschrijven de woorden van
kennisgedreven economie. Ik ben
succes leidt.’
kelings Maatschappij voor Overijssel
samenwerkingsverbanden met de
het Friese provinciebestuur dringend
Van Gent. ‘Ik beschouw de NOM in
overigens van mening dat die overheid
Ook Ron van Gent vindt het gerecht-
en Gelderland) bijvoorbeeld. Het kan
Wageningen University. Veel belang-
behoefte is aan overleg en initiatieven
de eerste plaats als een ontwikkelings-
- en dus ook de NOM - geld terug
vaardigd wanneer de NOM een deel
een versterking zijn, want, zegt hij:
rijker is’, vult Jansen aan, ‘wie beslist
die de gewenste duidelijkheid kun-
maatschappij, niet als een participa-
mag vragen. Heeft een ondernemer
van de inkomsten zelf uit de markt
‘Het beleid van het Rijk richt zich
voor ons in welke sectoren wij investe-
nen geven. Er is volgens hem al enige
tiemaatschappij’, zegt Sieger Dijkstra.
succes, dan deelt de overheid daarin.
haalt. ‘Goed organiseren van bege-
nu op topgebieden rond thema’s
ren? Dat dient een aandeelhouder te
beweging te zien, maar Galema is er
‘Waar de markt het laat afweten,
Bij pech lijdt de overheid mee.’
leiding van ondernemers beschouw
als water, voedsel, tuinbouw, high-
doen. Wat dat betreft zitten we in een
niet gerust op: ‘Als we niet opletten,
daar moet de NOM bijspringen. Vaak
ik als een van de kerntaken van de
tech, life-sciences, chemie, energie,
vacuüm.’
dan plukt iedereen wat rijpe vruchten
betreft dat starters. Als particuliere
Een commerciëlere NOM?
NOM. Als daar voor een deel geld
logistiek en creatieve industrie. Daar
Van Gent doet hier een openlijke
en geeft daarna niet meer thuis.’
investeerders of andere informals
Dat laatste raakt aan een interessant
voor wordt gevraagd, is dat een doel-
wordt de kracht van Nederland
sollicitatie: ‘Die kiem van ieder voor >
I N V E S T E R E N
O N T W I K K E L I N G
zich zie ik ook. We moeten dus heel
dat helemaal niet erg. Geef mij een
Sjoerd Galema: ‘In maart gaat het van
goed nadenken over hoe je vermijdt
economie waar de NOM niet nodig
start en doel is om het gebouw een
dat daar problemen rijzen. Dat kan
is.’ Dat laatste is een interessante ge-
makelaarsfunctie te laten vervullen.
door marktpartijen aandeelhouders
dachte, stelt ook de rest van het panel
Daar valt echt nog wel wat te winnen.’
te maken.’
enigszins besmuikt vast.
Van Gent: ‘Alle ideeën moeten
Hoe komt een multinational tot het besluit om een productielocatie te vestigen in
naar één plek worden geloodst. Die
Delfzijl? In 1996 heeft het Amerikaanse destijds BF Goodrich (het huidige Lubrizol) deze
Waar hoort de NOM thuis?
makelaarsfunctie moet zeker beter
keuze gemaakt. De markt van CPVC was internationaal groeiende en de enige productie-
Een ander politiek gevoelig punt is de
worden ingevuld. Daar ligt terrein
locatie in Noord-Amerika werd uitgebreid met een plant in Delfzijl om de markt buiten
vestigingsplaats van de NOM. Sinds
braak, zeker ook voor de NOM. Het is
Noord- en Zuid-Amerika te bedienen. Natuurlijk waren er rationele redenen, zoals de
jaar en dag staat het hoofdkantoor
in elk geval beslist niet wenselijk dat
aanwezigheid van een chloorproducent, een goed geoutilleerd bedrijvenpark waarbij ook
van de organisatie in Groningen.
organisaties elkaar beconcurreren.’
de garantie van Europese subsidie nog een handje hielp. Zaken die de NOM destijds prima
Dat heeft de Friezen nimmer lekker
Siem Jansen laat weten dat het binnen
onder de aandacht bracht en die voor een groot deel de keuze hebben bepaald. Maar vooral
gezeten. Want, redeneert men in die
de NOM aandacht heeft. ‘We maken
de beschikbaarheid van goed gekwalificeerd personeel was van belang. Achteraf gezien
provincie: Groningen mag dan als
al afspraken met bijvoorbeeld TCNN.
stad een zwaartepunt in het Noorden
We schuiven ook zaken naar andere
zijn, de Friese economie is de grootste
organisaties door. Steeds vaker worden
van de drie provincies. ‘Ik veroordeel
vanuit bijvoorbeeld de financierings-
dat niet’, aldus Galema. ‘Ik consta-
afdeling initiatieven doorgeschoven,
teer slechts. Voor de beeldvorming
naar andere afdelingen of andere
overstijgen met uitstekende innovatieve ontwikkelingen. Zo is de productiecapaciteit met
is het belangrijk dat de NOM ervoor
organisaties. Op die manier creëren
60% toegenomen zonder grote investeringen en liggen de veiligheidsprestaties op een
zorgt dat ze zichtbaar is in alle drie
we ketenprojecten die anders niet tot
hoog niveau. Zonder twijfel heeft de ‘human factor’ hier het verschil gemaakt.
de provincies. Zet niet alle kaarten op
stand komen.’
De ‘human factor’
maakte deze laatste ‘human factor’ het verschil.
De Lubrizol-plant in Delfzijl heeft van meet af aan ingezet op participatie, betrokkenheid en ontwikkeling van werknemers. Gebruikmakend van dezelfde installatie en bovenliggende organisatie is het de plant gelukt om de prestaties van Lubrizol-zusterbedrijven te
Het platform NPAL (Noordelijke Productiviteits Alliantie) is een uitstekend initiatief van
Groningen.’
8
I N
‘Galema heeft daar een punt’, reageert
De NOM als makelaar
Een rol die de NOM in ieder geval wil
de NOM. Ook wij hebben ons enthousiast aangesloten bij het cluster Lean 6 Sigma en in
Siem Jansen. ‘Maar de helft van ons
Belangrijker echter dan de kwestie
blijven houden is het aanjagen van
december 2010 het veiligheidsconvenant mee ondertekend. Naast het delen van kennis en
personeel is Fries en we hebben ook
rond de vestigingsplaats van de NOM,
discussies over actuele thema’s. Zo
ervaring en de ontwikkeling van effectieve tools, is dit in mijn ogen hét uitgelezen platform
een pied à terre in Leeuwarden. We
is de vraag hoe een verbetering kan
gooit Siem Jansen op de valreep nog
om de ‘human factor’ onder de loep te nemen: een erg belangrijke factor voor succes die,
vinden het belangrijk dat we de taal
worden bereikt van afstemming van
even de knuppel in het hoenderhok
onder druk van de vergrijzing en een gebrek aan belangstelling van de jongere generatie
van de ondernemers spreken en
activiteiten van de vele organisaties
door extra geld voor onderwijs ter
voor techniek, aandacht verdient van iedere ondernemer in de technische sector.
daarom zorgen we er dus ook voor
(TCNN, SNN, NOM, Syntens, KvK,
discussie te stellen: ‘Het zou naar
dat Friestalige adviseurs deel van ons
etc.) die zich richten op stimulering
mijn idee wenselijk zijn als 1 procent
Wij zijn hier proactief mee omgegaan. Door in- en externe opleidingen en het aan-
personeelsbestand zijn. Daarnaast
van de Noordelijke economie en be-
van de investeringen in infrastructuur
trekken van zij-instromers houden we de kennis en kunde op peil. De vergrijzing gaan we
zijn we betrokken bij de uitvoering
drijfsleven, stelt het panel unaniem.
zou worden besteed aan onderwijs.
te lijf door de ontwikkeling van levensfasebewust beleid. Door alle werknemers bewust te
van het stimuleringsfonds Frysian
‘Ik zie door de bomen het bos niet
In het bijzonder om de aansluiting op
laten nadenken over hun eigen toekomst ontstaan er interessante gedachten. Een bijzonder
Development Fund.’
meer’, verklaart Sieger Dijkstra. ‘Wie
de arbeidsmarkt beter te laten verlo-
initiatief is het invoeren van flexibele volcontinuroosters, tot nu toe nog erg ongebruikelijk
Jansen wijst er tevens op - refererend
doet wat? Er zit teveel overlap in. Het
pen.’ Als 1 procent van het compen-
in de chemische industrie. Door de werknemer zelf hierop invloed te laten uitoefenen is een
aan de discussie hierboven over de
zou goed zijn wanneer alles op één
satiefonds van € 2,7 miljard daarvoor
NOM als speelbal van de politiek -
plek wordt samengebracht. Dat leidt
wordt ingezet, zouden er tientallen
dat op geen enkele wijze vooraf
tot betere afstemming en aansturing.
miljoenen voor beschikbaar komen.
een verdeling van gelden over de
Het TCNN als kraamkamer, vervol-
‘Dat is een enorm bedrag waar je veel
provincies wordt vastgesteld. ‘We
gens de NOM die initiatieven verder
mee zou kunnen bereiken’, stelt Jan-
Resin BV
Participatie, duidelijk beleid en doorzettingsvermogen zijn de factoren die hierin de door-
kijken gewoon waar de economische
brengt. Dat proces moet beter op
sen. Het is een betoog dat op instem-
[email protected]
slag geven. We kunnen er niet omheen dat vanwege maatschappelijke ontwikkelingen er
dynamiek ligt’, vult Jansen aan. ‘Daar
elkaar aansluiten.’
ming kan rekenen van alle partijen.
meer van dit soort initiatieven gestart moeten worden. Iets waar we graag over nadenken,
ondersteunen we.’
Het idee voor het Ondernemersplein,
En daarmee is alweer de basis gelegd
samen met anderen.
Galema weer: ‘Als op grond van
waar in Leeuwarden een aantal van
voor een komende bijeenkomst. Die
objectieve criteria wordt beslist dat
deze organisaties wordt ondergebracht,
komt er zeker.
hier weinig NOM-geld landt, dan is
wordt met instemming begroet.
■
betere work-life-balance mogelijk. Nog belangrijker is de mogelijkheid om werknemers in
Hans Veenhuis
samenhang hiermee te kunnen opleiden en andere taken te laten uitvoeren.
Plant manager Lubrizol Advanced Materials
Om dit soort plannen te laten slagen is verandermanagement van groot belang.
9
I N V E S T E R E N
I N
O N T W I K K E L I N G
In het Dutch Biorefinery Cluster (DBC) werkt de agro-industrie samen met de papier- en kartonindustrie aan innovatieve marktkansen. Door samen meer waarde uit biomassa te halen worden grote stappen gezet in het daadwerkelijk realiseren van een groene economie. ‘Het is één van de belangrijkste
Het Dutch Biorefinery Cluster (DBC)
Op weg naar een biobased economy 10
technologische en commerciële uitdagingen van deze eeuw.’ Fossiele grondstoffen worden schaar-
Interessante mogelijkheden
ser en steeds duurder. Daar moeten
Nieuwe ontwikkelingen oppakken,
we dus slim en zuinig mee omgaan.
samen ontwikkelen en samen inves-
En dan is er natuurlijk nog het kli-
teren in nieuwe kennis en projecten,
maatprobleem. Ontwikkelingen die
omschrijft Eisse Luitjens de achterlig-
ons noodzaken om op zoek te gaan
gende gedachte van het DBC. Eisse
naar alternatieven, naar hernieuwba-
is hoofd Ontwikkeling & Innovatie
re, groene grondstoffen. De toekomst
bij de NOM en één van de directeu-
is daarom aan de biobased economy,
ren van het DBC. ‘En alles onder het
een economie waarin chemie en
motto: zo veel mogelijk waarde uit
materialen uit fossiele grondstoffen
biomassa halen staat gelijk aan zo
worden vervangen door duurzame
efficiënt mogelijk met biomassa
alternatieven. Denk aan het gebruik
omgaan’, vult hij aan. ‘Het efficiënter
van biomassa voor brandstoffen,
en zo volledig mogelijk benutten
chemicaliën, materialen en elektrici-
van biomassa is één van de belang-
teit. In zo’n groene economie is een
rijkste technologische en commerciële
sleutelrol weggelegd voor de agro-
uitdagingen van deze eeuw. Het
foodsector en de papierindustrie.
verklaart de urgentie van industriële
Daar wordt immers een substantieel
samenwerking in ontwikkeling en
deel van de biomassa verwerkt. Niet
implementatie. Neem de papier- en
zomaar is enkele jaren geleden het
kartonindustrie. Voor die sector is
Dutch Biorefinery Cluster (DBC)
hout de bron van nieuwe vezels, het
opgericht. Het DBC is een industrieel
is hun levensader. Toen er vanuit de
samenwerkingsverband tussen agra-
overheid promotie werd gemaakt
rische coöperaties (Cosun, Friesland-
voor het gebruik van biomassa
Campina en AVEBE), Productschap
groeide de interesse voor hout voor
Akkerbouw, Courage, de Koninklijke
andere doeleinden. De papier- en
Vereniging van Nederlandse Papier-
kartonindustrie moet dus ook op zoek
fabrieken en de NOM. Doel: het
naar andere bronnen. Een voorname
gezamenlijk vollediger tot waarde
reden dat men zich bij het DBC heeft
brengen van plantaardige grondstof-
aangesloten. Met de andere partners
fen en het sluiten van mineralen-
kunnen ze kennis en ervaring uitwis-
kringlopen.
selen en van elkaar leren. Als je over >
11
I N V E S T E R E N
de verschillende sectoren heen kijkt, ontdek je vaak inte-
het dochterbedrijf van AVEBE, dat nieuwe technologie
ressante mogelijkheden. In de productie van aardappel-
gebruikt voor het winnen van high performance eiwitten
zetmeel blijven er bijvoorbeeld aardappelvezels over die
voor de voedings- en geneesmiddelenindustrie.
I N
O N T W I K K E L I N G
U I T R E I K I N G F L I N C AWA R D S !
nu in veevoer verdwijnen. In de suikerbietenindustrie blijft pulp over waar vezel in zit. En er is bietenblad, dat
Partnerships in chemische wereld
nu niet geoogst wordt, maar dat wellicht wel kan worden
Eisse is zichtbaar tevreden over de samenwerking tussen
wanneer er een aantal componenten in blijken te zitten
de verschillende partijen. Sterker, hij merkt dat die steeds
die je kunt verwaarden.’
gemakkelijker verloopt. Dat uit zich onder meer in een groeiend aantal projecten. Projecten die tot stand komen
12
Nieuw perspectief
door een gezamenlijke benutting van kennis, het geza-
De NOM is één van de initiators van het DBC en nog
menlijk formuleren van R&D-gebieden en het collectief
steeds mede-aanjager van het cluster. Om zo bij te
adviseren en acteren op benodigde wetsaanpassingen.
dragen aan nieuwe activiteiten tussen de verschillende
Inmiddels bestaan er ook contacten met de chemische
partners en hen te voorzien van relevante kennis en
industrie. Daarin ligt voor het DBC een enorme uitdaging
contacten. Alle partijen zijn erop gericht om meer uit
en kans, zegt hij. ‘We willen met de agro-industrieën
plantaardige grondstoffen te halen. Samen werken ze aan
komen tot partnerships in de chemische wereld. Dan
mogelijkheden om bij- of restproducten weer grondstof-
denk ik niet alleen aan de bulkchemie, maar vooral ook
fen te laten worden voor andere producten. ‘Omdat je
aan de nichespelers in die sector. Je kunt bijzondere
niet in een directe concurrentiesfeer zit, kun je dus ook
componenten isoleren uit het vruchtwater van planten
eenvoudig gezamenlijk nieuwe activiteiten oppakken
en die vervolgens gebruiken voor energiezuinige productie-
en daarin investeren’, benadrukt Eisse. ‘Het DBC biedt
processen in de chemie. Als je de plant als fabriek weet
wat dat betreft grote kansen voor de Noord-Nederlandse
te gebruiken, dan geef je pas echt een boost aan de bio-
economie. De papierindustrie is hier gevestigd en levert
based economy.’ www.dutchbiorefinerycluster.nl
and
steeds marktgerichtere koers van het gemeenschappelijke
• Mineralenkringloop. De toenemende vraag naar
the winners are ...
landbouwbeleid. Er moet meer uit de markt worden ge-
plantaardige producten vereist een efficiëntere
Het is maandagavond, 31 januari 2011. De stad is leeg
haald, meer waarde uit producten komen. Daar sluit een
benutting van land en bewust gebruik en recycling
initiatief als het DBC natuurlijk geweldig bij aan.’
van mineralen.
■
veel werkgelegenheid. Er bestaat behoefte aan ondersteuning om nieuwe wegen en input te vinden. Daarnaast zorgt een biobased economy in een gebied met grootschalige landbouw voor een nieuw perspectief voor met name de agro-sector. Niet in de laatste plaats vanwege de
De 5 thema’s van het Dutch Biorefinery Cluster (DBC)
• Eiwitcascadering. De stijgende vraag naar eiwitten
Protein Competence Center
voor voeding en veevoer vereist structurele aandacht
Ook de raakvlakken met de ambitie van Energy Valley
en collectieve actie om eiwitten uit reststromen te
zijn helder. Biomassa speelt tenslotte een grote rol in
mobiliseren.
het streven naar een duurzame samenleving. ‘Maar
• Vezelcascadering. Raffinage van lignocellulose
dan moet je er wel meer mee doen dan het uitsluitend
tot haar afzonderlijke biopolymeren, en cascadering
gebruiken voor een toekomstbestendige energievoorzie-
ten behoeve van bestaande en toekomstige toe-
ning’, betoogt Eisse. Voordat de NOM startte met het
passingen vereist samenwerking.
DBC werd het Carbohydrate Competence Center (CCC)
• Chemische bouwstenen uit planten. Samenwerking
opgezet. Met dezelfde industrieën wordt daar hoogwaar-
om nieuwe technologieën voor productie en isolatie
dige kennis op het gebied van koolhydraten gegenereerd,
van bijzondere componenten in planten, ontwikkeld
ontwikkeld en gedeeld om innovatie te bevorderen. In
en geaccepteerd te krijgen.
de kern gaat het daarbij om in het hoofdproces meer
• Watervalorisatie. Transitie van waterzuivering naar
waarde uit koolhydraten te halen. Een volgende stap
de isolatie van waardevolle componenten en pro-
kan volgens Eisse het opzetten van een Protein Compe-
ductie van energie zal bijdragen aan het sluiten van
tence Center zijn. Als voorbeeld noemt hij SOLANIC,
diverse kringlopen.
13
en verlaten, maar aan de Turfsingel in Groningen brandt een paarsig licht. Over de paarse loper loopt langzaam de Stadsschouwburg vol. Het is zover: vanavond is hier de uitreiking van de Flinc Awards. 34 Ondernemende ondernemers strijden om Awards in 7 categorieën. Deze avond laat het resultaat zien van 2 jaar Flinc. Wat zijn er veel ondernemers met goede ideeën Flinc geweest. En wat jammer dat Flinc nu stopt … Een fotoverslag.
VIP’s only, stond er op de uitnodiging. En die plezier je met bubbels natuurlijk: CHAMPAGNE! De tafels zijn versierd met speciaal voor de gelegenheid ontworpen petit fours. Die Flinc Awards zijn echt verrukkelijk.
I N V E S T E R E N
Nee, over de dresscode waren geen misverstanden zo bleek: iedereen was van boven ...
... en van onderen paars gestrikt.
En terwijl veel mensen om zich heen keken op zoek naar bekenden, werd ook het speciaal voor de gelegenheid uitgebrachte ‘Flinc in beeld’ goed gelezen.
Terwijl Siem Jansen (directeur NOM) en Jacob Emmelkamp (Bestuursvoorzitter Kamer van Koophandel Noord-Nederland) nog even snel het Noordelijke ondernemersklimaat bespreken ... zitten de 34 finalisten natuurlijk vooraan. Het duurt niet lang meer en dan gaat het licht uit …
... en de spot aan… daar isssssssss: Arie Koomen (uweetwel van de Lama’s), spreekstalmeester en humorist deze avond.
I N
O N T W I K K E L I N G
De laatste loodjes, Machteld geeft Max van den Berg, voorzitter Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) en Commissaris van de Koningin van de Provincie Groningen nog wat finale aanwijzingen ... terwijl langzaam alle VIP’s hun stoel opzoeken.
Ooooh, wat zijn die Flinc Awards mooi geworden! StabiAlert neemt, uit handen van Max van den Berg, de eerste in ontvangst: ze zijn de meest veelbelovende onderneming op het gebied van pieken en speerpunten. Daarna vertelt Siem Jansen dat de prijs voor de onderneming met de meeste groeiambitie gewonnen is door Anome Projects …
14 14
15
… en Jacob Emmelkamp geeft de Award voor de sterkst regio-overschrijdende onderneming aan Pipe Protect. Janika Horvath, directeur Syntens Noord-Nederland, zette de genomineerden in zijn categorie in de schijnwerpers en terecht! Ze kregen een staande ovatie, maar CC Trailer ging er, onder het toeziend oog van ‘floormanager van dienst’ Mercedes van Flinc (verantwoordelijk voor het uitreiken van bloemen en Awards) met de prijs vandoor: winnaar in de categorie meest innovatieve onderneming.
Sibrand Poppema, voorzitter van Bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), had zich, als fervent muziekliefhebber, goed voorbereid, had zich al geregistreerd en uitvoerig op de site rondgekeken. Ook de jury was eensluidend: Songa werd winnaar in de categorie leukste studentenbedrijf. Verrassing! Was er ineens nog een uitreiking. De uitreiking van de Superspeen ‘Baby’. Aan Machteld van der Werf. Flinc-communicatieadviseur en binnenkort echt behoorlijk uitgeteld ... bij die aanblik hielden sommige aanwezigen het even niet meer droog ...
Hoofdredacteur Dagblad van het Noorden Pieter Sijpersma wilde natuurlijk niet anders dan de Award uitreiken aan de onderneming die het best hadden gezorgd voor hun eigen media-aandacht: &Talent. Gerdy: ‘Leuk: komen we ook eens in Dagblad van het Noorden’. En dan was er nog een Award voor de meest gedreven ondernemer, voor Darling Delicious. Ron van Gent (directeur MKB Noord) was erg in zijn nopjes dat in het huis van de cultuur op deze avond het ondernemerschap werd gevierd.
Jan Martin Timmer (ook echt Flinc), verantwoordelijk voor een avond lang ‘and the winner is ... tromgeroffel’ kon eindelijk even bijkomen. Pffff, best vermoeiend. In je eentje. En toen, toen mocht er onder het genot van enzovoort, ein-de-lijk genetwerkt worden. Het was een mooie avond. Een spetterende bijeenkomst (o.a. dankzij Smart Camels). Er waren lovende reacties. En natuurlijk werd er tot in de late uurtjes doorgepraat. Iedereen was het erover eens. Flinc-team bedankt!
Flinc, de resultaten: tot eind 2010 zijn er in totaal zo’n 600 leads voorbij gekomen. Vanaf de start van Flinc in 2009 is aan 75 ondernemingen risicofinanciering verstrekt: in totaal 5 miljoen euro door veelal meerdere financiers. Voor de Flinc Awards waren 34 ondernemingen genomineerd en er zijn prijzen uitgereikt in 7 categorieën. N.B.: Na 2 jaar Flinc stopt het project helaas per 1 april aanstaande. De award-uitreikingen waren voor het Flinc-team tevens het eind-event. Bedankt, Flince ondernemers voor al jullie inspiratie! Hoe nu verder? Kijk op www.f-linc.nl.
Catawiki, webcatalogus en marktplaats voor verzamelaars
Participaties aan het woord Syntri MKB-Be drijfssoftware
I N
O N T W I K K E L I N G
Sportief plezier voor iedereen! Pitch&Putt Golf is een moderne sport die overal ter wereld wordt gespeeld. Da’s
Nog niet zo lang geleden waren verza-
Iemand die verzamelobjecten te koop
niet zo gek, want Pitch&Putt Golf is op
melaars voor het bijhouden van hun
aan wil bieden kan, eveneens door het
elk niveau spannend en uitdagend. En
verzameling afhankelijk van papieren
selecteren van de betreffende items in de
iedereen kan het!
zoeklijstjes en catalogi die onregelmatig
catalogus, items toevoegen aan zijn eigen
verschenen. Om hier iets aan te ver-
verzamelshop. Hierdoor kunnen verko-
Het spel wordt gespeeld op een kleine
land. Tevens is bij elke Pitch&Putt Golf-
anderen hebben René Schoenmakers
pers op een snelle manier veel verzamel-
18-holes golfbaan. Van de afslag tot de
baan een horecavoorziening te vinden.
en Marco Jansen, zelf ook fanatieke
objecten aanbieden, zonder dat ze zelf
vlag varieert de lengte van de holes tussen
Als gevolg van een snelle groei en de
verzamelaars, in 2008 een unieke web-
alle afbeeldingen en gegevens in hoeven
30 en 70 meter. Door deze ‘kleine’ afstan-
daarbij behorende investeringen liep de
catalogus voor verzamelaars ontwikkeld:
te voeren. Het aanbod in de webshops op
den is het spel geschikt voor iedereen.
overkoepelende franchiseorganisatie in het
Catawiki.
Catawiki wordt automatisch vergeleken
Ook mensen die nog nooit golf hebben
laagseizoen van 2008 tegen een liquidi-
met de zoeklijsten van de verzamelaars.
gespeeld, kunnen op een Pitch&Putt
teitsgrens aan. De NOM heeft er begin
Catawiki is een internationale online
Verkopers betalen alleen commissie als er
Syntri ERP B.V. is leverancier van in eigen
en diverse koppelingsmogelijkheden met
Golfbaan uitstekend uit de voeten. Na een
2009 voor gekozen om de helpende hand
catalogus met afbeeldingen en gegevens
iets wordt verkocht.
beheer ontwikkelde MKB-Bedrijfssoftware
andere pakketten en systemen. Grote kwa-
korte instructie kan iedereen zelfstandig
te bieden met een extra geldlening om
(Relatiebeheer (CRM), Orderbeheer
liteit van onze Syntri MKB-Bedrijfssoftware
golfen. Het gebruik van alle materialen,
deze roerige periode door te komen.
van alles dat verzamelaars verzamelen.
16
I N V E S T E R E N
De catalogus wordt net als Wikipedia,
Dat de site een goed concept is, staat
(ERP), Inkoopbeheer (SCM), Manage-
is de volledige integratie van alle modules
golfclubs (slagstokken), ballen, tees en
Dit heeft de organisatie enorm geholpen,
de online encyclopedie, door de gebrui-
wel vast. In 2010 won Catawiki de Best
ment, Workflow, Kwaliteit, Organisa-
in één pakket, inclusief managementinfor-
scorekaarten, is bij de prijs inbegrepen.
waardoor gebouwd kon worden aan het
kers zelf aangevuld en bijgehouden. Op
Website Award en Publieksprijs bij de
tiebeheer). De modulair opgebouwde
matie en workflow. De wijze waarop wij
Pitch&Putt Golf is sportief plezier voor
verstevigen van de basis. Pitch&Putt Golf
Catawiki kunnen verzamelaars eenvoudig
uitreiking van de Accenture Innovation
software is schaalbaar in complexiteit.
het pakket bij de klant inrichten verschilt
volwassenen en kinderen vanaf 8 jaar.
is sterk uit deze periode gekomen. Het
voor hun verzamelgebied opzoeken wat
Awards. Dit jaar zal in het teken staan
Het wordt geïmplementeerd in klant-
per klant en is onder andere afhankelijk
In Nederland zijn het spel, de sport en
vizier wordt weer gericht op verdere groei.
er allemaal bestaat en wat het waard is.
van de internationalisatie. Mede dankzij
order gestuurde bedrijfsprocessen, zowel
van de complexiteit van het proces en de
de onderneming in 1998 gestart met een
De ambities zijn onveranderd groot en
Daarnaast kan men, door middel van het
een investering van de NOM wordt de
(complexe) productie, projectorganisaties
wijze waarop de klant workflow-gestuurd
eerste vestiging in Koekange (Drenthe).
er wordt gestreefd naar 35 vestigingen in
aanvinken van de items in de catalogus,
site op korte termijn ook in Engeland,
als zakelijke dienstverlening. Klanten van
wil werken. Onze workflow-module is een
Vanuit die vestiging en door de startende
2013!
gemakkelijk een verzameling online in
Duitsland en Frankrijk gelanceerd. Er is
Syntri variëren in omvang van 10 tot 100
zeer krachtige en zich ten opzichte van
ondernemers van destijds is het concept
kaart brengen en een zoeklijst aanmaken
uit meerdere potentiële investeerders be-
medewerkers.
andere pakketten sterk onderscheidende
uitgegroeid tot een franchiseformule van
Erik Jorritsma
van nog ontbrekende verzamelobjecten.
wust gekozen voor de NOM, vooral omdat
module. Met onze workflow-module kan
inmiddels 19 vestigingen door het gehele
www.pitch-putt.nl
Op de site is ook een beursagenda met
René in zijn vorige bedrijven, Wisdom en
‘Wij zijn ons bedrijf gestart in 2000. Strate-
een ondernemer namelijk elk willekeurig
een overzicht van internationaal georga-
The Missing Link, ook met de NOM heeft
gie was een pakket te ontwikkelen langs de
proces in zijn bedrijf volgens eigen defini-
niseerde beurzen en markten te vinden.
samengewerkt. De NOM is tot aan de
wensen en ideeën van klanten. In 10 jaar
tie gestructureerd laten verlopen.’
verkoop van deze bedrijven aan Ordina
tijd is het pakket uitgegroeid tot een volle-
‘In 2009 kwamen we in contact met de
een betrouwbare partner gebleken.
dig ERP-pakket met meer dan 50 standaard
NOM. In ons strategisch plan hadden
modules, honderden functionaliteiten
we ons ambitieniveau inmiddels flink
Naast een verzamelfunctie heeft Catawiki ook een handelsfunctie. Op dit moment worden er al meer dan 1,5 miljoen
Marco Jansen en René Schoenmakers
aangescherpt. Om dat ambitieniveau te
verzamelobjecten te koop aangeboden.
www.catawiki.nl
kunnen realiseren was kapitaal nodig. Na enkele oriënterende gesprekken met de NOM werd snel duidelijk dat de NOM wel voelde voor een achtergestelde lening. Dat kwam voor ons op het goede moment. Het geld van de NOM gebruiken we in belangrijke mate voor de uitvoering van ons commerciële plan. Mede door de NOM hebben we in 2010 een forse omzetstijging kunnen boeken.’ René Oosterhoff en Anne Kingma www.syntri.nl
17
I N V E S T E R E N
Werken volgens het metaproces In het netwerk WeVo werkt een kerngroep van bedrijven aan actieve verbetering van werkvoorbereiding. Zij willen hun kennis en ervaring delen en nieuwe ideeën uitwerken. Hiervoor is er een zogenaamd ‘metaproces’ vastgesteld
I N
O N T W I K K E L I N G
‘Het netwerk WeVo is de sleutel tot succes in de regio’ (Johan van Elven, IJssel Technologie)
dat een duidelijk overzicht geeft van de verschillende stappen die in het werkvoorbereidingproces moeten
Noordelijke bedrijven mogen aanhaken!
worden uitgevoerd. Wanneer zoveel mogelijk Noorde-
Binnen het netwerk worden er vier bijeenkomsten per
lijke bedrijven - zowel productiebedrijven als dienst-
jaar georganiseerd. Ervaringen met het metaproces en de
verleners - in de keten werken volgens dit metaproces,
samenwerking worden besproken en er is ruimte voor
wordt onderhoud veiliger, beter en kosteneffectiever.
discussie en ruimte voor leren van elkaar met elkaar.
Geen keurslijf, maar overzicht Door het invoeren van het metaproces en de resultaten daarvan met elkaar te delen kan zoveel mogelijk werk in één keer goed worden uitgevoerd. De winst zit vooral in het elimineren van afstemverliezen en dubbel werk. Let wel: het metaproces is geen keurslijf, maar biedt een noodzakelijk overzicht om werkprocessen op elkaar af te
18
‘WeVo ondersteunt verbeteringen in onze fabriek’
(Mark Nuijens, AVEBE)
Netwerk Werkvoo rbereiding (WeVo) Veilig werken vraagt om samenwerking Productiebedrijven moeten draaien, fabrieken ‘mogen nooit stil staan’ en daarom is technisch onderhoud essentieel. Dit technische werk vereist een goede werkvoorbereiding. Helaas gebeurt dit nog te vaak op een inefficiënte manier. Het kan veiliger, kwalitatief beter en efficiënter. Daarom werken procesindustriebedrijven, technische dienstverleners en ingenieursbureaus samen in het netwerk Werkvoorbereiding (WeVo) om werkvoorbereiding te professionaliseren.
stemmen. Het gaat om het spreken van dezelfde taal!
Doordat steeds meer bedrijven aanhaken, kan het meta-
Dit onderwerp vormt tevens de kern van de nieuwe
proces verder worden verspreid en zal dit na verloop van
opleidingen Werkvoorbereiding.
tijd een ingeburgerd instrument worden om werkvoorbereiding in te richten. Daarnaast worden de opleidingen
Meer dan opleiden
inhoudelijk ontwikkeld en bijgesteld door de kerngroep.
‘Een goede voorbereiding is het halve werk’, zegt Bart
Er is een vakopleiding voor ervaren én startende werk-
Schanssema, projectleider bij de NOM. ‘Monteurs op de
voorbereiders, een opleiding voor projectleiders en
werkvloer moeten beschikken over het juiste materiaal
ingenieurs, en op 16 maart zal de eerste management-
en gereedschap. Installaties moeten veiliggesteld worden
workshop plaatsvinden.
■
en monteurs moeten volledig op de hoogte zijn van de uit te voeren klus alvorens ze beginnen. Hiermee wordt dubbel werk voorkomen en kan er veiliger en efficiënter
Geïnteresseerd?
worden gewerkt.’ Werkvoorbereiders moeten dus goed
Bent u geïnteresseerd om in te tekenen op het eerste jaar
worden opgeleid en daarom is er, in samenwerking met
Netwerk Werkvoorbereiding?
het Alfa College en Kenteq en ondersteund door Perloc
Neem dan contact op met Bart Schanssema:
Organisatieadvies, een uitgebreid opleidingspakket
[email protected] of bel 050 521 44 77.
ontwikkeld op MBO-niveau. Ook wordt een opleiding op HBO-niveau ontwikkeld en is er een managementworkshop.
19
I N V E S T E R E N
I N
O N T W I K K E L I N G
Relatie-analyse brengt noordelijke markt in kaart De taak van de NOM is gericht op het stimuleren van de noordelijke economie. Dat doet de organisatie door het werven van nieuwe
Wie: Tonalite, Bart Trip
faciliteiten beschikbaar zijn voor begin-
regio die onderdelen voor ons kunnen
bedrijven, het aanjagen van innovatieve projecten en het verstrekken
Wat: Ontwikkelt draadloze (Bluetooth)
nende ondernemingen. De NOM kwam
produceren of assembleren? De analyse
en draagbare producten voor de
al snel in beeld en de contacten die dat
maakte duidelijk dat wij over de regio-
van financieringen. Een andere, niet minder belangrijke rol, vervult
consumentenmarkt.
heeft opgeleverd hebben we benut om een
grenzen heen moeten zoeken. Dat is ook
Waar: Emmen
aantal zaken te regelen.’
een bijzonder zinvol antwoord.’
Sinds: 2010. Opgericht door medewerkers
Via adviezen verleende de NOM allereerst
Het gebrek aan mogelijkheden om met
die voorheen bij de Sony-Ericsson-vestiging
ondersteuning bij de opstart en aanvraag
andere bedrijven op dit moment een pro-
in Emmen werkten.
van onder meer IPR- en andere subsidies.
ductieketen te vormen heeft vooral te ma-
Werknemers: 30
Voor financieringsvraagstukken is Tonalite
ken met het hoogwaardig technologische
Perspectieven: Tonalite heeft een sterke
met behulp van de NOM in contact geko-
karakter van Tonalite’s activiteiten en de
positie in deze markt. Interesse voor kleine,
men met Flinc, dat beginnende bedrijven
internationale oriëntatie van het bedrijf.
draadloze producten is groot en neemt toe.
voorziet van risicofinanciering. Gesprek-
Trip: ‘Ik kan me echter goed voorstellen
de NOM in de vorm van spin in een omvangrijk relatienetwerk. NOM-adviseurs kennen veel ondernemers en ze weten wat er speelt
Netwerken met de NOM
ken hierover lopen nu.
dat we opnieuw een beroep doen op het
‘We zijn een jong bedrijf, maar met een
De contacten met de NOM leidden boven-
relatienetwerk van de NOM wanneer we
zeer ervaren team’, begint Bart Trip,
dien tot vervolgoverleg over relatienetwer-
nieuwe markten benaderen, nationaal of
program manager bij Tonalite. ‘Bij de start
ken, vult Trip aan: ‘Onze vraag was of er
internationaal. Het is immers om logistie-
hebben we gekeken of er netwerken zijn
netwerken bestaan die voor ons waardevol
ke redenen interessant om goede partners
waar we wat aan kunnen hebben en welke
zijn. Zijn er bijvoorbeeld bedrijven in de
dicht bij huis te hebben.’
in de markt. Via netwerkbijeenkomsten en bemiddeling zijn er zo al heel 20
wat mooie dingen ontstaan. Drie ondernemers over hun ervaringen met de NOM als netwerkpartner.
Samen zoeken naar spreiding in de markt
‘Ik benut de NOM om zoveel mogelijk mensen te leren kennen’
Wie: Callidus Group, commercieel
voor kort dus niet. Een advertentie in een
NOM daar een rol kan spelen.’
en technisch directeur Feitze Veenstra
vakblad veranderde de zaak. ‘Daarin stond
Daarnaast, zo denkt Veenstra, kan de NOM
Wat: Ontwerpt en assembleert apparaten
dat de NOM noordelijke bedrijven wil be-
haar netwerk inzetten om de markt te
en machines voor de olie- en gasindustrie.
trekken bij de ontwikkeling van windener-
verkennen en te bekijken of specialistische
Wie: Micro-Key, directeur Bart Zuiderveen
ontdekte Zuiderveen nadat hij via zijn
sten zijn nieuwe samenwerkingsconstruc-
Bouwt boorsystemen en liftinstallaties voor
gieprojecten boven de Wadden’, verklaart
technieken van Callidus Group ook in
Wat: Ontwerpt en produceert hoogwaardige
vaste NOM-adviseur Ruud van Dijk
ties en ook klantrelaties ontstaan.’
explosiegevoelige omgeving.
Veenstra. ‘Dat is voor ons een potentiële
andere marktgebieden toepassing kunnen
elektronica en software voor de industrie.
bij netwerkbijeenkomsten terecht kwam.
Uit Smart Factory zijn tevens meerdere
Waar: Joure
groeimarkt.’
vinden. ‘De NOM heeft een groot netwerk,
Waar: Noordhorn
Zuiderveen draaide onder meer mee in de
kleinere praatgroepen ontsproten waar
Sinds: 2005
In een eerste gesprek hebben NOM-
gerelateerd aan innovatie en techniek. Ik
Sinds: 1985
Smart Factory-groep, een samenwerkings-
Zuiderveen ook zijn bijdrage aan levert.
Werknemers: 12 vast, 5 flexibel
adviseur Allard van Dijk en Callidus over
hoop dat we met de hulp van de NOM
Werknemers: 17
verband dat door de NOM in gang is
‘We onderzoeken of we gezamenlijk
Perspectieven: kansrijk
en weer mogelijkheden en verwachtingen
ons gezichtsveld kunnen verbreden’, aldus
Perspectieven: kansrijk
gezet om ontwikkeling en productie van
business kunnen creëren of technologie
uitgewisseld. ‘Wij werken hoofdzakelijk
Veenstra. Zelf marktonderzoek doen? Dat
besturingstechnologieën te stimuleren.
kunnen ontwikkelen. Daar zit echt veel
De relatie tussen Callidus Group en de
voor grote multinationale bedrijven’, licht
kan uiteraard, antwoordt Veenstra, maar
Aanvankelijk had Micro-Key vooral te
Dit platform is georganiseerd rond vier
potentie.’
NOM is nog pril. Men kende bij het be-
Veenstra zijn ideeën over samenwerking
dat is vooral ook erg duur. ‘We hopen dat
maken met de financiële tak van de NOM.
toonaangevende Noord-Nederlandse pro-
Voor Zuiderveen is de NOM de voorbije
drijf de NOM uiteraard wel uit de media,
toe. ‘Met ons hoogwaardige werk zijn we
de NOM als platform kan fungeren, dat
Het bedrijf uit Noordhorn ontving twee
ductiebedrijven (Stork-Fokker, Friesland-
jaren vooral ook een instrument gebleken
verduidelijkt mede-oprichter en directeur
daar een gewaardeerde toeleverancier.
men ons kan ondersteunen bij het zoeken
maal een stimuleringskrediet waarmee
Campina, Aldel en Avebe). Daaromheen is
om zoveel mogelijk mensen te leren ken-
Feitze Veenstra van Callidus Group. En
Tegelijkertijd is het in de praktijk lastig
naar spreiding van klanten en markt.
Micro-Key volgens directeur Bart Zuiderveen
een cluster gevormd van 15 mkb-techno-
nen. Tegelijkertijd geeft de NOM volgens
ook de bank had wel eens geopperd aan de
om nieuwe klanten te werven. Het is nou
Uiteindelijk ga ik ervan uit dat de contac-
een paar mooie stappen vooruit wist te
logiebedrijven, waarvan Micro-Key er een
Zuiderveen via een platform zoals Smart
NOM te denken. ‘Maar we willen financi-
eenmaal moeilijk om binnen dergelijke
ten met de NOM in termen van omzet en
maken. Dat de NOM tevens op een andere
is. ‘Ik had geen directe hulpvraag’, aldus
Technology invulling aan het idee van
eel onafhankelijk blijven’, aldus Veenstra.
grote organisaties met de juiste mensen
werkgelegenheid iets extra’s opleveren.’
manier bedrijvigheid een impuls kan geven
Zuiderveen. ‘Maar dankzij die bijeenkom-
ketenontwikkeling in de industrie.
Rechtstreekse contacten waren er tot
in contact te komen. Ik verwacht dat de
21
I N V E S T E R E N
NIEUWE IMPULSEN VOOR
Smart Grids
O N T W I K K E L I N G
kortweg NNOW. NNOW is een cluster (in
bedrijven. Er lijkt dus een belangrijke taak
aanbouw) van bedrijven die we willen on-
weggelegd voor NNOW.
dersteunen bij een sterke (internationale)
IS THE MOMENT In 2020 moet in Nederland 20% van de
positionering in de wereld van offshore
Stevige aanzet
wind.
Het netwerk stelt zich open voor alle bedrij-
energieopwekking duurzaam zijn. Als on-
De wereld is toe aan slimmere, efficiëntere energie-oplossingen. Aan zogenaamde intelligente netten (de infrastructuur waar onze stroom mee getransporteerd wordt) en energiesystemen die bijdragen aan het decentraliseren en verduurzamen van onze energiehuishouding. Om de uitrol van deze slimme netten en slimme energievoorzieningen te versnellen, wordt door de NOM zowel ingezet op de opzet van proeftuinen als het stimuleren van het ontstaan van bedrijvenclusters.
22
I N
ven die in de regio actief zijn in offshore
derdeel van dat streven bestaat er voor de
Miljardensubsidie
wind of dat willen worden. Naast netwerken
lange termijn een windenergieambitie van
Vanzelfsprekend heeft de oprichting van
en kennisuitwisseling en het gezamenlijk
6000 MW. Offshore wind staat daarmee
NNOW ook te maken met de vestiging
uitvoeren van promotie- en acquisitie-
aan de vooravond van een stormachtige
van BARD Engineering in Groningen. Het
activiteiten is er binnen het cluster ruime
ontwikkeling. Dat biedt kansen voor de
Duitse windenergiebedrijf - dat al vanuit
aandacht voor R&D en business develop-
circa 150 bedrijven die in ons land actief
de Eemshaven actief was met logistiek -
ment en het opleiden van voldoende
zijn met offshore wind. Bedrijven die vaak
heeft een miljardensubsidie gekregen
gekwalificeerd personeel. NNOW gaat
uitblinken in funderingen, installatiewerk,
voor de bouw van 600 MW aan offshore
partnerschappen aan met andere partijen
logistiek en onderhoud. Een belangrijk
windparken, ten noorden van Schier-
om de ontwikkeling te versnellen.
deel daarvan is gevestigd in Noord-Neder-
monnikoog. Volgens planners bestaat er
land en Noord-Holland. In combinatie
een gerede kans dat de regio in de nabije
Momenteel zijn circa 40 bedrijven bij
met de logistieke mogelijkheden in de
toekomst nog meer concessies krijgt toege-
NNOW betrokken. Daarmee is alvast een
Eemshaven en de haven van Harlingen
wezen. Hoewel BARD zelf veel kan en ook
stevige aanzet gegeven voor meer bedrij-
Wie zonnepanelen op het dak plaatst of
Experimenteergebieden
wen van een energie-managementsysteem
is een betere uitgangspositie nauwelijks
doet, wordt straks hopelijk ook een groot
vigheid rondom offshore wind in Noord-
een HRe-ketel aanschaft, wil daar straks
Om de ontwikkelingen een extra impuls te
dat aanbod en vraag lokaal op elkaar
denkbaar. Vandaar dat de NOM, in samen-
beroep gedaan op de kwaliteit en capa-
Nederland.
een aantal dingen mee kunnen doen.
geven wil de NOM met bedrijven en over-
afstemt en de bewoners (recreanten) speels
werking met Energy Valley en Syntens, het
citeit van met name Noord-Nederlandse
Zoals bijvoorbeeld de installaties gebrui-
heden experimenteergebieden creëren.
prikkelt om zuinig te zijn op hun eigen
initiatief nam voor het opzetten van
ken als centrale energievoorziening voor
Proeftuinen waar bedrijven technologieën
energievoorraad. Het moet een beetje
Northern Netherlands Offshore Wind,
het eigen huis of bedrijf. En wat eventu-
voor een slimmere energiehuishouding
een spel worden. Voor zo’n proeftuin
eel over is aan energie opslaan (bijvoor-
kunnen (uit)ontwikkelen en demonstre-
zijn ruimdenkende netbeheerders nodig.
beeld in de elektrische auto of scooter) of
ren. ‘Dan moet je niet direct denken aan
Noord-Nederland - de Energy Valley - kan
terugleveren aan het net of aan vrienden
een laboratorium’, benadrukt Allard. ‘We
met hen en met steun van de overheid
of bekenden. Voor deze decentralisatie
willen bedrijven de mogelijkheid bieden
een cruciale rol spelen in het verder ont-
van de energiehuishouding zijn intelli-
om met slimme netten en slimme ener-
wikkelen van slimme netten en energie-
gente netten nodig, oftewel: Smart Grids.
gievoorzieningen te experimenteren in de
voorzieningen en daar exporteerbare
In een vorige NOMMER noemde Allard
‘echte wereld’, noem het maar een ‘living
producten van maken.
van Dijk, NOM projectmanager business
lab’ met gewone mensen als klant. De con-
development energie, het de belangrijkste
sument draait als het ware net als anders
Cluster
energieontwikkeling van dit moment.
aan de knoppen, maar de apparaten achter
De NOM is eveneens bezig met het opzet-
Omdat Smart Grids inspelen op actuele
de knoppen zijn slim en sturen energie-
ten van een smart grids-/smart energy-
trends, zoals de inpassing van windenergie
processen. Onderzoekers en ontwikkelaars
cluster, vergelijkbaar met NNOW. Dat
van zee, én toekomstverwachtingen, zoals
volgen dat weer om hardware, software en
doen we samen met de Stichting Energy
eigen opgewekte stroom ook zelf verhan-
processen te kunnen verbeteren. Een voor-
Valley, KEMA, TNO en de gemeente Gro-
delen. Dat vindt hij vanzelfsprekend nog
beeld. Een ‘klein, maar fijn’ Smart Grid-
ningen. In dat cluster willen we bedrijven
steeds. ‘Maar de uitrol kan sneller. Smart
project in de maak is Sinnehûskes Drylst
en een heel pallet aan hulpmiddelen
Grids en slimme energievoorzieningen
(IJlst). In dit kleinschalige recreatiecom-
vanuit onze organisaties bij elkaar brengen
dragen het meeste bij in een gederegu-
plex aan het water is het de bedoeling de
om zo een versnelling aan te brengen in
leerde energiemarkt met een vrij toeganke-
energievraag te dekken uit een combinatie
de uitrol van slimme netten en energie-
lijk energienet. Dat is nu niet de situatie.
van eigen zonnestroom en stroom uit het
voorzieningen. Organisaties die zich hier-
Waar ik stroom koop is wel open, maar via
net. De energie wordt eerst opgeslagen in
bij willen aansluiten nodigen we nu alvast
welk net ik zelf opgewekte stroom lever en
de accu’s van elektrische sloepen en van
graag uit om zich te melden!
waaraan dat moet voldoen is nog aan een
daaruit weer ingezet om de appartementen
veelheid aan regels gebonden.’
van energie te voorzien. Doel is het bou-
■
Interesse in Smart Grids of NNOW? Neem contact op met Allard van Dijk via
[email protected] of bel (050) 521 44 66.
D E K A N S R I J K E T O E KO M S T VA N
■
offshore wind In de productie van duurzame energie gaat offshore wind een steeds grotere rol van betekenis spelen. Een goede ontwikkeling voor Noord-Nederland. En dus werd een netwerk opgezet: Northern Netherlands Offshore Wind (NNOW).
23
I N V E S T E R E N
I N
O N T W I K K E L I N G
Begin dit jaar moest mijn jongste dochter (net 5 jaar) bij haar zwemschool naar een gevorderde groep. Niet alleen was alles anders, een veel grotere groep, een juf in plaats van een meester, maar bovenal veranderde ze van beste zwemster van de groep naar één die al het nieuwe nog moet leren. En dat allemaal zonder de vertrouwde zwembandjes. De eerste paar weken stonden vooral in het teken van groot verdriet.
Het omgaan met veranderingen is best lastig. Dat we er van jongs af aan mee moeten leren omgaan geeft wel aan hoe belangrijk dit is. En ver-
De grote verandering
klaart meteen waarom menigeen hier decennia later nog steeds moeite mee heeft, de angst voor het onbekende zit kennelijk diep in ons gebakken. Toch leveren de grootste veranderingen ons uiteindelijk het meeste op; de nieuwe zwemslagen die mijn dochter zich uiteindelijk zal aanleren zullen van haar een betere zwemster maken.
Waarom dit voorbeeld van mijn jongste? Het herinnert me aan een besluit dat ik vijf jaar geleden zelf heb genomen. Ik zette bewust een punt achter de vele internationale zakenreizen en besloot meer tijd vrij te maken voor het gezin (heel populair tegenwoordig ). Moeilijk, omdat juist die reizen mij zakelijk zoveel plezier en succes hebben gebracht. Ik dacht een stapje achteruit te maken, maar nu blijkt dat ik in alle opzichten juist
24
25
een enorme stap vooruit heb gemaakt.
Het leidde twee jaar geleden voor mij tot een andere grote verandeAlex Berhitu Projectmanager Water
[email protected]
ring: de stap van het commerciële bedrijfsleven naar het werkveld van de NOM. Niet langer meer een eigen product of een specifieke technologie om me op te focussen maar talrijke producten en technologieën van anderen die, met elkaar en bovenal met marktvragen, verbonden moeten worden. Niet langer meer gaan voor de winst van de eigen onderneming
Gedrag wordt onbewust bepaald Een eye-opener voor ondernemers!
maar voor de winst voor de noordelijke regio.
En toch vraag ik aan deelnemers uit ons netwerk telkens weer een veranderingsproces te helpen initiëren. Want dat is innovatie, onlosmakelijk verbonden aan veranderingen uiteindelijk leidend tot verbeteringen die er toe doen. Als ik de volgende keer bij jou een verzoek doe om me te helpen een nieuw veranderingsproces te initiëren, beoordeel het dan vooral op de mogelijkheden die het voor jou en jouw onderneming biedt. En zie je zelf potentiële kansen, aarzel dan niet om mij te vragen je verder te helpen.
Verandering, het zal geen toeval zijn dat het Engelse woord ‘change’ zoveel lijkt op ‘chance’ KANS. Want dat is wat innovatie biedt.
Wist u dat 90% van ons gedrag onbewust beïnvloed wordt? En dat 90% van de managers dit niet weet? Rick van Baaren, Hoogleraar Behavioural Change and Society aan de Radboud Universiteit, vertelde tijdens het eerste NPAL Jaarcongres afgelopen december over de invloed van ons gedrag op onze attitude. Dus ondernemers: lees en leer, want dit artikel kan een eye-opener voor u zijn!
Gedrag doorgronden Rick van Baaren doet onder andere onderzoek op het gebied van maatschappelijke gedragsbeïnvloeding en -verandering. Niet in de laatste plaats om ook ondernemers te helpen hun onderneming te optimaliseren door gebruik te maken van wetenschappelijke inzichten op dit gebied. Gedrag is autonoom en gebeurt vaak onbewust. Daarom is het volgens Van Baaren essentieel om het gedrag van werknemers en klanten te doorgronden en er effectief mee om te gaan. Op die manier kan een bedrijf optimaal functioneren.>
I N V E S T E R E N
Het is dus als ondernemer interessant om het gedrag van werknemers, maar ook van (potentiële) klanten eens
Rick van Baaren: ‘Ik zou het zeer de moeite waard
nader onder de loep te nemen. Wat wilt u met uw onder-
vinden om met een ‘onbewuste bril op’ naar de huidige
neming bereiken en waar doen zich problemen voor die
gedragen en situaties te kijken en zo op zoek te gaan
u wilt oplossen?
naar verbeteringen in veiligheid. Denk aan het stimuleren
Belangrijk bij het vaststellen van een probleem is om mede te kijken naar wat het probleemgedrag is. De
van gedrag om mensen aan te spreken, het stimuleren
volgende vraag die u zich als ondernemer zou moeten
Rick van Baaren
stellen is: wat is het doelgedrag? En waar gaat het dan
26
O N T W I K K E L I N G
Quote
Waar gaat het mis?
vervolgens mis? Waar zit de kink in de kabel?
I N
van opruimgedrag en het gebruik van veiligheidskleding.
1. Wederkerigheid: oftewel, geven = terugkrijgen.
Maar ook het stimuleren van ‘een stapje terug’ doen en
2. Schaarste: mensen vinden het idee dat iets in mindere
de tijd nemen om even na te denken over risico’s na
De mens ≠ rationeel
mate te verkrijgen is niet fijn, daarom willen ze het
De mens is per definitie niet rationeel ingesteld, zo stelt
graag hebben voordat het op is. Met andere woorden:
Van Baaren. We doen veel dingen onbewust. Daarom is
iets dat schaars is, is geliefd. Dit principe wordt gretig
het belangrijk om u bewust te worden van gedragingen
toegepast tijdens acties (‘u heeft nog maar drie dagen
van klanten en werknemers om er zo verandering in te
om een staatslot te kopen’) of juist door exclusieve
U heeft de touwtjes in handen
kunnen brengen. Er is een aantal vragen die u zich als
merken (er zijn maar vijf van dit soort tassen op de
Het probleemgedrag reduceren is dus aan u … Het ge-
ondernemer zou kunnen stellen:
hele wereld).
makkelijkste, zo laat Van Baaren ons weten, is het gedrag
• Welk gedrag vertoont men nu?
3. Consistentie & commitment: mensen houden van
erkennen. Daarmee geeft u mensen een goed en veilig
• Welk gedrag is al in lijn met mijn doelen?
voorspelbaarheid en dus leeft bij velen het idee ‘wie A
gevoel. Dit kan door simpelweg te zeggen: ‘Ik weet dat
• Wat houdt het probleemgedrag in de hand?
zegt, moet ook B zeggen.’ Wanneer men iets heeft toe-
je dit niet graag doet, maar het moet wel gebeuren.’ Dit
• Wat is de cultuur waarbinnen het gedrag plaatsvindt?
gezegd, vindt men het moeilijk hierop terug te komen
geeft blijk van begrip en erkenning. Ook kunt u ervoor
• Wat zijn de weerstanden en motieven omtrent het
en zich niet aan de belofte te houden.
zorgen dat er geen weerstand wordt opgeroepen bij men-
Van denken naar doen
vertoonde gedrag? Waarom doen mensen iets juist
4. Autoriteit: wanneer een autoriteit iets beweert, zijn
sen. En verzoeken aan uw werknemers of commitment
De keuze is dus aan u, de ondernemer, om uit te zoeken
wel of juist niet?
mensen sneller geneigd het te geloven. Mensen hebben
van uw klanten kunt u waarmaken door deze verder in
hoe uw bedrijfsvoering er gestroomlijnder uit kan komen
onverwachte omstandigheden.’
27
de tendentie om blindelings een autoriteit op te volgen.
de toekomst te plaatsen. Het is namelijk gemakkelijker
te zien. Ook als het gaat om veiligheid. Want ook hier
Belonen versus straffen
Dit principe wordt vaak in reclames gebruikt.
voor mensen om zich te committeren aan iets dat verder
speelt onbewust gedrag een grote rol. In het kader van
Om nog wat meer inzicht te krijgen in de manier waarop
5. Liking: mensen zijn makkelijker over te halen door
in de toekomst ligt, dan om ze iets nog deze week te
Veiligheid, Gezondheid en Milieu - centrale onderwerpen
gedrag ontstaat, licht Van Baaren de werking van de her-
laten doen. Een meer radicaler regel is om keuzes te
tijdens het NPAL Jaarcongres - laat Van Baaren ons weten
senen kort toe. Elke situatie wordt door onze hersenen
6. Sociaal bewijs: men doet dingen die men anderen ziet
forceren, maar of dat nu de meest sympathieke weg is?
dat wanneer werknemers zich niet bewust zijn van wat
op twee manieren ‘bekeken’. Aan de ene kant: hoe wordt
doen. De neiging om te imiteren is bij mensen sterk.
U heeft de touwtjes in handen …
ze doen of hoe ze kunnen reageren, er onveilige situaties
mijn gedrag beloond in deze situatie? Aan de andere
Wat anderen doen, wordt vaak als norm gezien.
andere mensen die ze aardig vinden of bewonderen.
ontstaan. Doordat mensen impulsief reageren en de onbewuste neiging hebben risico’s te nemen, kunnen onge-
kant: wat gebeurt er als ik iets niet doe? De hersenen maken als het ware een automatische afwe-
Een schone taak
lukken snel plaatsvinden. Om VGM-prestaties binnen uw
ging van de consequenties van ons gedrag. Het gaat om
Maar waarom doen mensen, uw klanten of werknemers,
bedrijf te verbeteren kunt u uw werknemers dus bewust
willen versus niet willen. En om belonen versus straffen.
nu bijvoorbeeld niet wat u graag wel ziet gebeuren? Het
maken van onveilig gedrag. Wellicht worden bepaalde
kan natuurlijk zijn dat een bepaalde situatie weerstand
consequenties niet goed overzien. Organiseer daarom
Doe uw voordeel
of opstandigheid oproept. Aan u dus om te onderzoeken
simulaties, zorg dat veiligheidsintenties daadwerkelijk
Gedrag kan worden beïnvloed op vele manieren. Van
waar dat aan ligt. Maar men kan het ook inhoudelijk
worden geïmplementeerd, maak een duidelijk stappenplan.
Baaren haalt de zes basismechanismen van beïnvloeding
oneens zijn met bijvoorbeeld een regel of procedure.
Neem de stap van denken naar doen!
van prof.dr. Robert Cialdini aan. Hier kunt u als onder-
Vervolgens is er het probleem van mensen die wel weten
nemer uw voordeel mee doen, wanneer u het gedrag van
dat iets moet gebeuren, maar het toch niet - of niet cor-
Met dank aan de lezing van prof.dr. Rick van Baaren
uw klanten en werknemers wilt beïnvloeden.
rect - uitvoeren. En welke schone taak ligt er dan, dit alles
(NPAL Jaarcongres, 7 december 2010).
wetend, voor u in het verschiet?
■
zuiver
duurzaam
Watertechnologie IN NOORD-NEDERLAND
innovatief veilig Wereldspeler in water Watertechnologie is hot. Er is wereldwijd een grote vraag naar op-
De NOM vergroot uw kansen
lossingen die zorgen voor veilig drinkwater, naar duurzame manieren
De NOM steunt verdere groei van de watersector door innovatie,
om afval- en industriewater te zuiveren en naar nieuwe waterbron-
kennisuitwisseling en samenwerking te stimuleren en nieuwe
nen. De Nederlandse watersector loopt internationaal voorop
bedrijven aan te trekken. Profiteer van deze kans. Schakel de NOM in
en Noord-Nederland biedt innovatieve bedrijven de ruimte voor
om verbinding te maken tussen technologie en marktvraag of juist
voorbeeldprojecten en experimenten. Noord-Nederland krijgt
omgekeerd.
steeds meer naam als de Europese verbindingsschakel: de European Hub for Watertechnology. Samenwerkingsverbanden als de Water
Heeft u een watervraag en bent u op zoek naar de juiste technologie?
Alliance en Wetsus trekken internationaal de aandacht en geven
Neem contact op met Alex Berhitu, projectmanager water,
deelnemende partijen een voorsprong in de markt.
telefoon 050 521 44 55 of mail naar
[email protected].
