Aan: Van: Betreft: Doel: Datum:
Regionaal college politie, Colleges van B&W van gemeenten in Noord- en OostGelderland, Arrondisementaal Justitieel Beraad Zutphen, Projectbureau NOG Veiliger Notitie afstemming beleidscycli Nadere onderbouwing gevraagde besluiten 11 oktober 2007
Inleiding Politie, Openbaar Ministerie (OM) en gemeenten hebben ieder hun eigen taak en beleid in de integrale veiligheidsketen. De regio Noord- en Oost-Gelderland wordt alleen veiliger als deze partijen goed met elkaar samenwerken en de planvorming goed op elkaar afstemmen. Deze notitie bevat een voorstel om de beleidscycli van veiligheidspartners beter op elkaar af te stemmen. Gemeenten, politie en OM werken op het terrein van de sociale veiligheid intensief samen. Daar gaat deze notitie vooral over. Omdat bij integrale veiligheid ook fysieke veiligheid en crisisbeheersing een belangrijke factor vormen, brengen we ook de relatie met de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland op hoofdlijnen in kaart (zie p. 12). Afstemming ten aanzien van de planvorming op dit gebied kan in een later stadium plaatsvinden. Bij het opstellen van de notitie hebben we gesproken met functionarissen van de regionale politie, het Arrondissementaal Justitieel Beraad Zutphen (AJBZ), de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG) en vier gemeenten (Brummen, Doetinchem, Elburg en Montferland). Van deze partijen hebben we de jaarlijkse en meerjaarlijkse beleidscycli in kaart gebracht en weergegeven in een stroomschema. Dit schema is als bijlage bijgevoegd. We leiden eerst het ontstaan van dit voorstel in. In hoofdstuk 2 is het voorstel feitelijk beschreven. Een voorstel voor de implementatie is uitgewerkt in hoofdstuk 3. Voor de volledigheid geven we in een bijlage inzicht in de huidige beleidscycli van de verschillende partijen.
1. Samenwerking vraagt om afstemming Effectieve samenwerking tussen justitie, politie en gemeenten is niet vanzelfsprekend. Toch gaat de afstemming tussen de verschillende partijen vaak al goed. Zo hebben gemeenten bijvoorbeeld regelmatig contact met het lokale politieteam en in het AJBZ en de districts- en regionale driehoeken treffen het OM (bij AJBZ ook de strafrechtketen), politie en gemeenten elkaar. In 2007 hebben de veiligheidspartners een belangrijke stap gezet door gezamenlijk prioriteiten te bepalen. Toch is de afstemming nog niet optimaal, met als gevolg dat gemeenten, politie en het OM soms verschillende prioriteiten stellen. Bij het afstemmen van de beleidscycli van partners is één ding essentieel: bij afgestemde beleidscycli hoort vooral afgestemde beleidsinhoud. Dat vraagt om onderling overleg. Het aanpassen van formele termijnen in de beleidsontwikkeling van veiligheidspartners is een belangrijke stap, maar het is nog belangrijker dat veiligheidspartners beleidsdoelen en in te zetten instrumenten bespreken. Naar dat gesprek, naar die afstemmingsmomenten zijn we op zoek gegaan.
-1-
2.
Voorstel afstemming beleidscycli
Het afstemmen van de beleidscycli klinkt simpel, de praktijk is anders. Doordat alle partijen aan harde data zijn gebonden, moet om die harde data heen, afstemming en overleg georganiseerd worden. Dit hoofdstuk bevat een voorstel voor afstemming van de beleidscycli. 2.1 De verschillende belangen Harde data zijn wettelijk verplichte of anderszins vastliggende deadlines om plannen vast te stellen. Door terug te redeneren vanuit deze (externe) deadlines ontstaan ook interne deadlines om het besluitvormingsproces binnen de regio zorgvuldig te laten verlopen. Voor de verschillende partijen gelden de volgende harde data. Betrokken actor Belangen Politie De politie kent de harde datum van de jaarplannen voor de prestatieafspraken met het Rijk. Uiterlijk 15 november moeten de jaarplannen worden aangeleverd bij de ministeries. Deze externe deadline leidt tot de interne deadline om in september het regionaal jaarplan in concept af te hebben, zodat het daarna in de verschillende overleggen kan worden goedgekeurd (RMT en OR). Om rekening te kunnen houden met de plannen van de gemeenten, moeten deze voor juni hun veiligheidsprioriteiten aan de regio aanbieden en voor september de uitgewerkte plannen (voor de teamplannen politie). De plannen van de politie moeten worden besproken in het Korpsleidingsoverleg, het regionaal managementteam, de districtsdriehoeken, de Beheersdriehoek, het Dagelijks bestuur en in het Regionaal College. Hiervoor moet 1 tot 2 maanden tijd worden uitgetrokken. OM Het OM kent de data van 31 mei (landelijke kaders), 31 augustus (regionale prioriteiten) en 30 november (landelijke richtlijnen voor de regio). Dit betekent dat afstemming tussen regionale partners (justitiepartners én gemeenten) plaats kan vinden tussen 31 mei en 31 augustus. De plannen van de justitieorganisaties moeten op landelijk niveau worden vastgesteld. Gemeente De gemeente kent als einddatum de vaststelling van de begroting in november voor de veiligheidsjaarplannen. De prioriteiten van de gemeenten moeten door de gemeenteraad worden vastgesteld (kaderstellende rol), de plannen van de gemeente moeten door het college worden goedgekeurd. In bovenstaande tabel zijn diverse soorten plannen per actor (gemeente, politie, OM). Hieronder wordt de benodigde input per actor aangegeven. Politie Plan Meerjaren Beleidsplan
Regionaal jaarplan
Input - criminaliteitsbeeldanalyse - veiligheidsmonitor (Rijk) - prioriteiten gemeenten (mede voortvloeiend uit lokale veiligheidsmonitor) - prioriteiten Openbaar Ministerie - landelijke prioriteiten - landelijke prioriteiten - regionaal meerjarenbeleidsplan - gemeentelijke prioriteiten - criminaliteitsbeeldanalyse
-2-
Team jaarplan
Openbaar Ministerie Plan Jaarplan
Gemeente Plan Integraal veiligheids beleid
Jaarplan integrale veiligheid
Begroting
- regionaal jaarplan - wijkscans - IVB gemeente & jaarplan integrale veiligheid - jaarplan justitie Input - criminaliteitsbeeldanalyse - landelijke prioriteiten - regionale prioriteiten Input - prioriteiten raad - criminaliteitscijfers/veiligheidsbeeld - veiligheidsmonitor (lokaal) - input andere partners - prioriteiten raad - input andere partners - criminaliteitscijfers - veiligheidsmonitor (lokaal) - prioriteiten gemeentebesturen - landelijke ontwikkelingen
2.2 Stappen in de beleidscyclus Op basis van de harde data, de (afzonderlijke) besluitvormingstrajecten en de afhankelijkheid tussen de verschillende plannen, doen we een voorstel voor een nieuwe inrichting van de beleidscyclus. Daarbij houden we rekening met de bestaande processen, maar het spreekt voor zich dat hier en daar aanpassingen nodig zullen zijn. We beschrijven de planvorming met behulp van 5 generieke processtappen: 1. informatieverzameling; 2. prioritering; 3. uitwerking; 4. besluitvorming; 5. monitoring. Stap 1 Informatieverzameling De partners maken voor een belangrijk deel gebruik van dezelfde criminaliteitscijfers, die door de politie worden geregistreerd. OM-cijfers worden nog zelden gebruikt. De meeste gemeenten werken daarnaast met een vorm van meting van veiligheidsgevoelens onder de bevolking. Hier zijn nog vele verbeteringen mogelijk, waartoe het OM bijvoorbeeld een criminoloog heeft aangesteld. Het streven is informatie op uniforme wijze te verzamelen, dus gelijktijdig en met een uniforme monitor voor alle gemeenten. Zo wordt de basis voor de planvorming in alle gemeenten gelijk, een belangrijke voorwaarde voor kwaliteit. De informatieverzameling start zodra het regionaal bedrijfsbureau van de politie de cijfers over het voorgaande jaar heeft verzameld en verstrekt aan de gemeenten (februari). Ook de gegevens van de meestal in het najaar uitgevoerde lokale veiligheidsmonitor onder de bevolking en overige gemeentelijke informatie (bv. informatie van toezichthouders) kunnen dan beschikbaar zijn. Omdat de analyse van de cijfers een belangrijke stap is in de bepaling van prioriteiten adviseren wij een afstemmingsmoment te organiseren waarin de partners gezamenlijk bekijken wat de cijfers voor de regio en de lokale partijen betekenen. Hiervoor kunnen bestaande overleggen (districtsoverleggen beleidsmedewerkers; afstemmingsoverleg) worden benut, eventueel door extra deelnemers uit te nodigen. Voor het afstemmingsmoment is nodig dat de partijen al een eerste analyse van de cijfers hebben kunnen maken. In het
-3-
afstemmingsoverleg staat het analyseren en duiden van de cijfers en ontwikkelingen voor de gehele regio op de agenda en het doen van voorstellen voor prioriteiten. Afstemming tussen de relevante partners over de beleidsinformatie voor de Veiligheidsregio NOG en de prioriteitstelling vindt, net als nu, plaats in de veiligheidsdirectie. Voorstellen ‘Stap 1, informatieverzameling’: • Stem de verzameling van beleidsinformatie af door een gezamenlijke monitor te gebruiken en de beleidsinformatie die de verschillende partners hebben te delen. • De politie levert de cijfers in februari aan de andere partijen aan. • Maak een gezamenlijke analyse van de cijfers tijdens een overleg tussen gemeenten, politie en justitie (benut bestaand overlegmoment). • Stel een agenda op met de volgende punten: - wat zijn de ontwikkelingen? - hoe gaan we er in gezamenlijkheid mee om op regioniveau? - wat betekent dit voor de prioriteitsstelling? • Blijf in de veiligheidsregio werken met een kaderbrief; bereid deze voor in de veiligheidsdirectie. Stap 2 Prioritering Op basis van het verbeterde criminaliteitsbeeld kunnen gemeenten en OM ieder de gewenste prioriteiten stellen. Deze prioriteiten dienen als input voor de plannen van de politie. Het is gewenst dat het OM rekening kan houden met de prioriteiten van de gemeenten. Het OM heeft daarvoor rond 31 mei input nodig voor het opstellen van de regionale plannen (begin juni). De prioriteiten van gemeenten worden in de raad vastgesteld, na bespreking in de raadscommissie. Gelet op bovenstaande betekent dit dat gemeentelijke beleidsmedewerkers na beschikbaarheid van de veiligheidscijfers in februari/maart een notitie schrijven voor de raad. Wanneer bespreking in de commissie heeft plaatsgevonden (april), kunnen de voorlopige prioriteiten van gemeenten met de partners worden gedeeld, onder voorbehoud van goedkeuring (vaak als hamerstuk) door de raad. Dat vindt in mei plaats. Ook politie en OM stellen voor mei een prioriteitenlijst samen. De rol die in 2007 door NOG Veiliger is ingevuld om de lokale prioriteiten te verzamelen en te analyseren zal ook moeten worden belegd. Wij adviseren dat het regionaal afstemmingsoverleg deze rol overneemt. In dit overleg zijn politie, gemeenten en OM vertegenwoordigd. Het afstemmingsoverleg verzamelt de prioriteiten en komt tot een regionale prioriteitenlijst. Eindverantwoordelijk voor de oplevering van dit eindproduct is de regionale beheersdriehoek. De regionale prioriteitenlijst wordt ter goedkeuring voorgelegd aan het Regionaal College. Prioriteitstelling binnen de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland vindt plaats in samenspraak tussen het Algemeen Bestuur van de regio en de besturen van de deelnemende gemeenten. Afstemming van beleidsprioriteiten vindt plaats in de veiligheidsdirectie. Voorstellen ‘Stap 2, prioritering’: • Gemeenteraden stellen in mei de prioriteiten officieel vast; in april worden de prioriteiten in de commissie besproken; dan kunnen de prioriteiten ook onder voorbehoud van goedkeuring door de raad worden gedeeld met de partners. • Politie verzamelt in april prioriteiten uit andere dan gemeentelijke bronnen • Regionaal afstemmingsoverleg verzamelt en analyseert prioriteiten • OM (en strafrechtketen) betrekken regionale prioriteiten bij het vaststellen van de eigen prioriteiten begin juni • De veiligheidsregio blijft werken met het aanbieden van de kaderbrief en begroting aan gemeenten en afstemming van de prioriteiten voor het veiligheidsbureau en de gemeenschappelijke meldkamer in de veiligheidsdirectie
-4-
Stap 3 Uitwerking Na het vaststellen van de lokale en regionale prioriteiten gaan politie, OM en gemeenten aan de slag met de eigen veiligheidsplannen. Het is belangrijk om ook tijdens de uitwerkingsfase regelmatig te overleggen. Wij adviseren om in juni een overleg te organiseren op districtsniveau voor beleidsmedewerkers van gemeenten, politie en OM over de gezamenlijke uitwerking van de plannen. Initiatief voor dit overleg ligt bij de secretaris van de districtsdriehoeken. Er wordt besproken welke inzet en middelen nodig zijn om uitvoering te geven aan de lokale en regionale prioriteiten? En ook op welke manier partners samenwerken en wat zij van elkaar nodig hebben. Het werkt het prettigst als partijen al een eerste inzicht hebben in de eigen invulling en er nog wel ruimte is voor beïnvloeding door andere partijen. Het is niet de bedoeling dat er op districtsniveau een plan wordt opgesteld; het gaat hier om de praktische uitwerking van de op regionaal en lokaal niveau gekozen prioriteiten. Bijzondere aandacht vraagt de uitwerking van de gemeentelijke plannen. Op dit moment hebben gemeenten nog niet een eenduidige meerjaren- en jaarplancyclus. In 2007 is met de gezamenlijke jaarplancyclus een begin gemaakt met het ‘politieveiligheidsbeleid’. Wij adviseren dat gemeenten hun meerjarenplannen integrale veiligheid (IVP) uitwerken in jaarplannen. Het format voor het politieveiligheidsbeleid kan worden omgevormd tot een jaarlijks uitvoeringsplan, waarin gemeenten kunnen aangeven wat zij zelf doen en wat zij verwachten van partners (ook andere dan politie en OM). Dit omvat dan ook de prioriteiten op het terrein van de rampenbestrijding en crisisbeheersing. De uitwerking van beleid en beheer voor de gemeenschappelijke meldkamer en het veiligheidsbureau wordt afgestemd in de veiligheidsdirectie. De meerjarencyclus is nu nog onvoldoende afgestemd. Wij stellen voor dat alle partners (22 gemeenten, politie en OM) in 2007 afspreken dat zij vanaf de nieuwe collegeperiodes van gemeenten gaan werken met een gezamenlijke ritmiek van vier jaar, ingaande het jaar na de raadsverkiezingen (eerste periode is dus 2011-2015). De voorbereiding van dit plan (uitvoering monitor) start in 2010. In de jaren 2008-2010 wordt de systematiek verder uitgewerkt en uitgeprobeerd. Op deze manier hebben alle partners voldoende tijd om hun besluitvorming daarop aan te passen. Voorstellen ‘ Stap3, uitwerking’: • In juni overleggen beleidsmedewerkers van de partners op districtsniveau over de uitwerking van de verschillende prioriteiten met als doel om informatie uit te wisselen1 hoe de verschillende partijen met de uitwerking van de prioriteiten omgaan – dit leidt niet tot districtelijke plannen; de secretarissen van de districtsdriehoeken roepen dit overleg bijeen. • Alle gemeenten gaan werken met een jaarplan, waarin is opgenomen wat gemeenten van partners verwachten; het ‘politieveiligheidsbeleid’ wordt daarvoor doorontwikkeld naar een ‘Jaarplan veiligheid gemeente …’ • Alle partners gaan met ingang van 2011 werken met een vierjaarlijkse beleidscyclus; zij nemen daarvoor de nodige maatregelen om de besluitvorming hierop aan te passen.
1
Het is niet mogelijk in deze overleggen al afspraken te maken over formatieve inzet over en weer; het is een informatief overleg.
-5-
Stap 4 Besluitvorming Voor de besluitvorming hoeven geen aanvullende afstemmingsmomenten te worden georganiseerd. Wettelijk is geborgd dat de plannen van de politie worden vastgesteld in het regionaal college, dat wordt voorbereid in de regionale en de districtsdriehoeken. Het teamjaarplan van de politie wordt in de huidige situatie vastgesteld in het Districtelijk Managementteam (binnen de politiekolom). Dit kan zo blijven. Om het teamjaarplan in oktober te kunnen opstellen, is het nodig voor september het regionale korpsjaarplan en het gemeentelijk jaarplan veiligheid af te hebben. Het verdient aanbeveling de formele vaststelling van het teamjaarplan (in het DMT, gehoord de burgemeester) te laten plaatsvinden na of gelijktijdig met de formele vaststelling van het korpsjaarplan in het regionaal college. Voor een goede invulling van het teamjaarplan is afstemming nodig bij het maken van het gemeentelijk veiligheidsbeleid. De huidige werkwijze in veel gemeenten met een regie- of stuurgroep voldoet goed. Wij stellen voor dat het teamjaarplan aan de gemeenteraad wordt gepresenteerd, onder voorbehoud van passendheid binnen het korpsjaarplan. Dit is in veel gemeenten al gebruikelijk. Voorstellen ‘Stap 4, besluitvorming: • Het regionale korpsjaarplan en het gemeentelijk veiligheidsbeleid zijn voor september in concept af • De teamjaarplannen van de politie zijn in oktober af; de teamplannen van de politie worden door het Districtelijk Managementteam vastgesteld na vaststelling van het korpsjaarplan • Het teamjaarplan wordt gepresenteerd aan de gemeenteraad. Stap 5 Monitoring Belangrijker nog dan gezamenlijk plannen maken is dat de uitvoering is afgestemd tussen de partners. Om te zorgen dat dit ook echt gebeurt, is monitoring noodzakelijk. Voorstellen: • Wij stellen voor dat in verschillende (al bestaande) overleggen de uitvoering van het beleid wordt gemonitord: - Regionaal college, met als voorportaal het regionaal afstemmingsoverleg - Arrondissementaal Justitieel Beraad Zutphen (AJBZ) - Districtsdriehoeken, met als voorportaal overleggen districtelijke beleidsmedewerkers - Lokale driehoeken/overleg gemeenten met teamchef/regiegroep veiligheidsbeleid/etc. - Veiligheidsdirectie
2.3
De nieuwe cyclus
Op basis van de hierboven weergegeven voorstellen binnen de 5 generieke processtappen, is op de volgende pagina schematisch de nieuwe cyclus weergegeven. Het vergt enige bestudering, maar op één A4 is zowel de inspanning per actor (politie, gemeente en OM) als de onderlinge samenhang binnen de beleidscyclus inzichtelijk gemaakt.
-6-
-7-
Politie-plannen Jaarcyclus
Gemeentelijke plannen Meerjarencyclus (4 jaar)
januari
februari aanleveren criminaliteitscijfers aan partners maart
Jaarcyclus
meerjarencyclus (4 jaar)
januari
aanleveren criminaliteitscijfers aan partners
februari analyse
Justitiële plannen
VNOG
Jaarcyclus
Jaarcyclus
januari
februari analyse
analyse
criminaliteitscijfers maart schrijven notitie of
criminaliteitscijfers schrijven notitie of
voorstel voor de raad
voorstel voor de raad
criminaliteitscijfers maart
januari Opstellen en aanbieden kaderbrief met relevante ontwikkelingen en eerdere wensen van gemeenten februari Reacties gemeentebesturen op kaderbrief maart Opstellen begroting onder verantwoordelijkheid veiligheidsdirectie
beleidsinfo verzamelen
prioritering
uitwerking
besluitvorming april opstellen prioriteiten
mei samenvoegen en weging prioriteiten, tot regionale prioriteitenlijst, in afstemmingsoverleg
opstellen prioriteiten
samenvoegen en weging prioriteiten, tot regionale prioriteitenlijst, in afstemmingsoverleg
juni overleg op districtsniveau overleg op districtsniveau
april prioriteitstelling door de
prioriteitstelling door de
raad voorbereiden in
raad voorbereiden in
commissie mei
commissie
Raad stelt prioriteiten vast samenvoegen en weging prioriteiten, tot regionale prioriteitenlijst, in afstemmingsoverleg juni overleg op districtsniveau
Raad stelt prioriteiten vast samenvoegen en weging prioriteiten, tot regionale prioriteitenlijst, in afstemmings-overleg
april opstellen prioriteiten
april Conceptbegroting wordt aan gemeenten
mei samenvoegen en weging prioriteiten, tot regionale prioriteitenlijst, in afstemmingsoverleg taakorganisaties leveren
aangeboden voor reacties mei Reacties gemeentebesturen op conceptbegroting
invulling taken aan regionale eenheden juni overleg op districtsniveau over uitwerking prioriteiten overleg AJB
juli
juli
juli
juni Uiterlijk 15 juni vaststelling door AB VNOG Vastgestelde begroting wordt aan gemeenten aangeboden juli
augustus afronden regionaal
augustus
augustus
afronden
augustus afronden jaarplan
politiejaarplan
meerjarenbeleidsplan
veiligheidsbeleid
over uitwerking prioriteiten over uitwerking prioriteiten
september schrijven en afronden lokale teamplannen half sept: eerste bespreking politie meerjarenbeleidsplan en politiejaarplan in KLO oktober begin oktober: bespreking in RMT 1e helft oktober
afronden meerjaarlijks gemeentelijk veiligheidsbeleid
september veiligheidsbeleid vastgesteld door college
vaststellen wensenlijst aanleveren regionale plannen aan hoofdkantoor september
september
oktober
oktober
november vastgestelde plannen
november
half sept: eerste bespreking politie meerjarenbeleidsplan en politiejaarplan in KLO oktober
begin oktober: bespreking in RMT 1e helft oktober bespreking bespreking korpsjaarplan meerjarenbeleidsplan in in districtsdriehoeken districtsdriehoeken Opstellen teamplannen in Districtelijk Managementteam en presentatie gemeenteraad 2e helft okt: afprocedering 2e helft okt: afprocedering korpsjaarplan in
meerjarenbeleidsplan in
beheersdriehoek eind oktober:
beheersdriehoek eind oktober: afprocedering meerjarenbeleidsplan in DB
afprocedering
overleg op districtsniveau over uitwerking over uitwerking prioriteiten prioriteiten
korpsjaarplan in DB november 1e helft nov: 1e helft nov: afprocedering afprocedering in korpsjaarplan in Regionaal college Regionaal college Vaststelling teamplannen in DMT's december
Presentatie teamplan
politie aan gemeenteraad
november vaststellen kadernota IVB
meegedeeld aan regionale eenheden.
december
december
-8-
december
3. Implementatie op maat De voorstellen in deze notitie hebben impact op verschillende spelers. Tegelijk is er een hoge mate van wederzijdse afhankelijkheid: dit voorstel verliest zijn waarde als het niet door alle partners geïmplementeerd wordt. De implementatie kent voor elk van de partners een apart traject. Wellicht ten overvloede: dit voorstel bevat een analyse van hoe de cycli in elkaar zitten en brengt scherp in kaart dat afstemming op een aantal cruciale punten maar op één manier kan. Dit betekent dat in de implementatiefase geen ruimte meer is voor afwijkende invullingen, tenzij dit in goed overleg met partners leidt tot grondige herziening van de totale cyclus. Gemeenten: • We presenteren dit voorstel eerst in de districtelijke overleggen (AOV-overleggen en driehoeken) om de consequenties in kaart te brengen. • Besluitvorming over de voorstellen in deze notitie vindt plaats in elk van de afzonderlijke colleges. Projectbureau NOG Veiliger reikt tekst aan voor de collegevoorstellen. OM: • Dit voorstel wordt besproken en vastgesteld in het AJBZ • Besluitvorming om van deze cyclus gebruik te maken in elk van de afzonderlijke organisaties die lid zijn van het AJBZ Politie: • Bespreken van dit voorstel met het regionaal bedrijfsbureau politie • Ter bespreking aanbieden aan korpsleidingoverleg • Besluitvorming in regionaal college (principe van afgestemd werken bekrachtigen) en RMT (feitelijke cyclus accorderen) • Implementatie in samenwerking tussen regionaal bedrijfsbureau en NOG Veiliger Veiligheidsregio: • Op dit moment verandert dit voorstel niets aan de huidige situatie; voor kennisgeving aannemen in de veiligheidsdirectie • Wel agenderen dat de nieuwe wetgeving met de kwaliteitseisen en veranderingen in de plancyclus wellicht gevolgen heeft voor de vormgeving van de afstemming. Dit gesprek in de veiligheidsdirectie voeren wanneer de nieuwe wetgeving openbaar wordt. Daarnaast kan op basis van dit voorstel – dat met name ingaat op met gemeenten en OM afgestemd politiebeleid – in de nabije toekomst bekeken worden in hoeverre verbetering van de afstemming van de beleidscycli m.b.t. crisis en rampenbestrijding gewenst is.
-9-
Bijlage: beschrijving huidige vormgeving beleidscycli In de huidige situatie maken de verschillende partners in veiligheid hun eigen beleid met eigen speerpunten. We zien dat gemeenten en politie hun inzet vaak afstemmen op lokaal niveau. Afstemming van beleid tussen justitie en gemeenten komt meestal niet verder dan de formele afspraken in de districtelijke gezagsdriehoeken en blijft daardoor vaak zonder gevolgen. In 2007 is een begin gemaakt met een meer afgestemde werkwijze: gemeenten en justitie bepalen gezamenlijk de prioriteiten voor hun eigen (veiligheids)beleid en voor de politie. In dit hoofdstuk bespreken we kort per partner alle beleidsstukken die in de veiligheidsketen worden gemaakt. Van elk beleidsplan beschrijven we: • Waarvoor dient het beschreven plan? (doel) • Wat staat er in het plan? Waarop baseert het zich? • Wie zijn betrokken bij het plan? • Wanneer moet het plan klaar zijn en wat zijn de stappen in de realisatie (tijdpad)? 1. Politie De politie kent drie soorten plannen. In de eerste plaats een meerjarenbeleidsplan voor de gehele regio. In Noord- en Oost-Gelderland wordt dit meerjarenplan dit jaar geschreven voor de periode 2008-2011. Dit meerjarenbeleidsplan biedt de basis voor het tweede plan: het regionale jaarplan, waarin ook de prestatieafspraken met het Rijk worden verwerkt. De teams vertalen het regionale jaarplan in het derde soort plan: de teamjaarplannen voor elk team afzonderlijk.
Doel Inhoud
Betrokkenen
Tijdpad
Regionaal meerjarenbeleidsplan politie Het meerjarenbeleidsplan (visie) geeft richting aan voor de ontwikkeling van de politieregio. Het beschrijft de voornaamste strategische doelen en de manier waarop de politie hieraan gaat werken. Het regionaal meerjarenbeleidsplan wordt gebaseerd op een analyse van het criminaliteitsbeeld, op de landelijke prioriteiten van de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken en op de prioriteiten die worden aangedragen door gemeenten en het Openbaar Ministerie Zutphen. Gemeenten en Openbaar Ministerie: geven prioriteiten aan Regionaal bedrijfsbureau politie: adviseur en penvoerder Korpsleiding: adviseur en ambtelijke voorbereiding besluitvorming Regionaal college: stelt beleidsplan vast Het meerjarenbeleidsplan kent een looptijd van vier jaar; het plan dat nu wordt opgesteld loopt van 2008 tot 2011. In februari levert de politie de criminaliteitsgegevens aan de gemeenten. Op basis van deze gegevens stellen de gemeenten prioriteiten vast om het komende jaar aan te werken. Begin juni worden deze prioriteiten naar de politie gecommuniceerd als input voor het meerjarenbeleidsplan. Ook het OM levert in deze maand als input de wensen van de justitieorganisaties aan de regionale politie. Uiterlijk 1 september is een conceptversie van het meerjarenbeleidsplan gereed. In de maanden september, oktober en november wordt het meerjarenbeleidsplan besproken in het Korpsleidingsoverleg, het regionaal managementteam, de beheersdriehoek, het dagelijks bestuur en in het Regionaal College. Het Regionaal College stelt het document vast Begin november is het gehele traject afgerond.
- 10 -
Doel Inhoud
Betrokkenen
Tijdpad
Doel Inhoud
Betrokkenen
Tijdpad
Korpsjaarplan Het korpsjaarplan is bedoeld om op tactisch/operationeel niveau de jaarlijks te behalen doelen en activiteiten te formuleren. Het korpsjaarplan is een uitwerking van het meerjarenbeleidsplan waarbij jaarlijks ook de accenten worden geactualiseerd. Deze accenten worden ingevuld door de (politieveiligheidsbeleids)plannen van de gemeenten, de prioriteiten van het OM en de landelijke prioriteiten. De prestatieafspraken die met het Rijk worden gemaakt vormen een belangrijk onderdeel van het jaarplan. Gemeenten en Openbaar Ministerie: geven prioriteiten aan Ministeries van BZK en Justitie: leveren prioriteiten aan Regionaal bedrijfsbureau politie: adviseur en penvoerder Korpsleiding: adviseur en ambtelijke voorbereiding besluitvorming Regionaal college: stelt beleidsplan vast Het korpsjaarplan wordt geschreven voor half september waarna het net als het meerjarenbeleidsplan in september, oktober en november wordt besproken in Korpsleidingsoverleg, het regionaal managementteam, de beheersdriehoek, het dagelijks bestuur en in het regionaal college. Begin november is het gehele traject afgerond. Het jaarplan wordt aangeboden aan de minister van Binnenlandse Zaken. Om die reden geldt 15 november als harde deadline voor aanleveren van het regionale jaarplan. Vaststelling moet derhalve in november plaatsvinden.
Teamplannen politie Het teamjaarplan is bedoeld om op operationeel niveau de jaarlijks te behalen doelen en activiteiten van de politieteams te formuleren. Het geldt als basis voor de vierweekse actieplannen. Op basis van het regionaal korpsjaarplan, het Integraal veiligheidsbeleid (IVB) en het politieveiligheidsbeleid van de gemeente schrijven de politieteams hun teamplannen. De input voor de teamjaarplannen komt vanuit drie richtingen: • vanuit de wijkscans van de wijkagent; • vanuit de gemeentelijke prioriteiten; • en vanuit de regionale politiedoelstellingen. Het plan is daarmee zo goed mogelijk afgestemd op de ontwikkelingen in het gebied. Wijkagenten: voeren wijkscan uit Gemeenten en OM: maken afspraken over gezamenlijke inzet Korpsleiding: bepaalt regionale en districtelijke verplichtingen Teamchef: stelt teamplan op Districtelijk managementteam: stelt teamplannen vast De wijkagenten ronden de wijkscans voor 1 juni af. Voor 1 september wordt deze informatie verwerkt in wijkplannen. De teamplannen worden voor 1 oktober geschreven.
2. Gemeente Het beeld van de beleidsontwikkeling bij gemeenten is erg divers. Alle gemeenten (op een na) in de regio kennen een meerjarenbeleidsplan (integrale) veiligheid of werken eraan. Dat is de enige constante in de waarnemingen. De looptijd van de plannen wisselt; sommige gemeenten werken in aanvulling op het meerjarenbeleidsplan met jaarplannen, anderen niet; omvang en reikwijdte van de plannen verschillen. Dit maakt dat gezamenlijke prioriteitsbepaling tussen gemeenten veel energie vergt. In 2007 is als experiment aan gemeenten gevraagd de prioriteiten voor het politiewerk aan te geven in een document met de werktitel politieveiligheidsbeleid. Vanaf 2008 is de bedoeling dat dit document een
- 11 -
integraal onderdeel van de beleidsontwikkeling van gemeenten wordt: ‘jaarplan integraal veiligheidsbeleid, paragraaf politie en justitie’. We beschrijven hieronder de twee plannen die voor gemeenten relevant zijn: het meerjarenbeleidsplan integrale veiligheid en het jaarplan of jaarprogramma. Meerjaren integraal veiligheidsbeleid Bijna elke gemeente kent een meerjaarlijkse beleidscyclus integrale veiligheid of is bezig deze voor 1 januari 2008 te schrijven. De termijnen van de meerjaarlijkse integrale veiligheidsplannen lopen niet gelijk: Doetinchem schrijft dit jaar bijvoorbeeld het meerjaren plan dat loopt van 2008-2011, terwijl Montferland een plan heeft dat loopt van 2006-2009. Niet iedere gemeente werkt met een vierjaarlijkse cyclus, ook twee- of driejaarlijkse cycli komen voor.
Doel
Inhoud
Betrokkenen
Tijdpad
Meerjaren integraal veiligheidsbeleid Het meerjarenbeleidsplan integrale veiligheid heeft als doel om op strategisch/tactisch niveau de doelen van de gemeente op het gebied van veiligheid te formuleren en de activiteiten te beschrijven die de gemeente onderneemt. De meeste gemeenten gebruiken (onderdelen van) de handreiking kernbeleid veiligheid (VNG) om hun integraal veiligheidsbeleid vorm te geven. Het integrale veiligheidsbeleid wordt opgesteld in samenwerking met het politieteam en andere partners als brandweer, welzijnsinstellingen, woningcorporaties, enzovoort. Het OM wordt en is vaak nog onvoldoende betrokken. De partners zijn vertegenwoordigd in een regiegroep, stuurgroep of werkgroep. Samen met deze regie-, stuur- of werkgroep wordt het integrale veiligheidsbeleid ontwikkeld. De periode van ontwikkelen van het beleid is verschillend bij de gemeenten. Bij de ene gemeente ligt het zwaartepunt in het voorjaar en bij de andere gemeenten in het najaar. Wel is het moment van vaststelling van de kadernota in november, voor de vaststelling van de begroting. Het proces kent de volgende stappen: 1. Startnotitie, gebaseerd op veiligheidscijfers van de politie en/of een veiligheidsmonitor 2. Prioriteitenbepaling door de gemeenteraad (niet in alle gemeenten) 3. Uitwerking door regiegroep of stuurgroep 4. Kadernota integraal veiligheidsbeleid, die in sommige gemeenten vastgesteld wordt door het College en in andere door de Raad.
Jaarprogramma integraal veiligheidsbeleid Een deel van de 22 gemeenten in Noord- en Oost-Gelderland werkt het meerjarenbeleidsplan jaarlijks uit in een jaarplan of jaarprogramma. • In sommige gemeenten wordt het jaarprogramma op een vergelijkbare manier opgesteld als het meerjaarlijkse beleid. Op basis van de veiligheidscijfers die in februari bekend zijn, wordt een notitie geschreven voor de raad. In mei stelt de raad haar prioriteiten vast. Op basis van deze prioriteiten wordt het jaarprogramma geschreven. • In andere gemeenten wordt geen nieuw jaarprogramma opgesteld, maar wordt een verslag gemaakt van het integraal veiligheidsbeleid van het voorgaande jaar. Met enkele aandachtspunten wordt hiermee het beleid voor het nieuwe jaar vastgesteld. Bij beide soorten jaarplannen wordt gewerkt met een werk-, regie- of stuurgroep van interne en externe partners. De gemeente heeft daarmee regelmatig contact met bijvoorbeeld de lokale politie of de brandweer. Het tijdspad door het jaar heen is bij de gemeenten verschillend. In de ene gemeente begint het schrijven van het jaarprogramma al in het
- 12 -
voorjaar, terwijl bij een andere gemeente het schrijven echt in het najaar is georganiseerd. In Doetinchem werkt men niet met een jaarprogramma, maar alleen met het politieveiligheidsbeleid. Het politieveiligheidsbeleid is dit jaar als experiment voor de regio Noord- en Oost-Gelderland ingevoerd. Het is bedoeld als een uitwerking van het integraal veiligheidsbeleid, specifiek voor samenwerking met de politie. Dit beleidsstuk is ingevoerd om de afstemming tussen gemeente en politie te versterken. Het is een tijdelijke maatregel: vanaf 2008 wordt het politieveiligheidsbeleid onderdeel van het jaarprogramma integrale veiligheid. Meer hierover in het voorstel dat we in hoofdstuk 3 doen. 3. OM / Strafrechtketen De partners in de strafrechtketen kennen een beleidscyclus die sterk bepaald wordt door de landelijke cyclus binnen het justitieveld. Deze landelijke cyclus is recent aangepast om de afstemming binnen de strafrechtketenketen en daarbuiten te vergroten. Drie data zijn belangrijk in de cyclus: • Voor 31 mei moeten alle taakorganisaties binnen de strafrechtketen aan hun regionale eenheid aangeven binnen welke kaders ze invulling willen geven aan de werkafspraken die in het AJBZ2 zijn gemaakt. Hierbij maken zij gebruik van de veiligheidscijfers van de politie, waarvan ze zelf een analyse maken, en de prioriteiten van de gemeenten. • Voor 31 augustus levert elke regionale organisatie binnen de strafrechtketen, zijn plannen in bij het eigen hoofdkantoor. Tussen 31 mei en 31 augustus vindt overleg plaats in het Arrondissementaal Justitieel Beraad Zutphen (AJBZ). In de plannen van de regionale eenheden staan de aandachtspunten en plannen van het OM gekoppeld aan middelen. Potentiële materiele en financiële fricties moeten worden aangegeven. De hoofdkantoren bespreken de plannen met de regionale eenheden, en dienen de geaggregeerde plannen in bij het departement. • Het departement stelt de plannen vast, en uiterlijk 30 november worden de vastgestelde uitkomsten meegedeeld aan de regionale eenheden. Het OM baseerde tot nu toe de plannen op het lokale criminaliteitsbeeld en op de landelijke prioriteiten. Bij het opstellen van deze plannen vond weinig tot geen afstemming met de gemeenten plaats. Omdat de partners binnen de strafrechtketen en gemeenten ervan overtuigd zijn dat dit een onwenselijke situatie is, werd in 2007 nadrukkelijker afstemming gezocht: in het AJBZ bestaat de wens om de eigen prioriteiten meer te laten aansluiten bij de lokale wensen. Dit jaar zijn de gemeentelijke wensen bij de planvorming betrokken. Dit heeft ertoe geleid dat voor 2008 de gemeenten, de politie en de partners binnen de strafrechtketen grotendeels met dezelfde hoofdprioriteiten werken (prioriteiten als cybercrime, discriminatie etc. zijn wel ‘justitieprioriteiten’, maar hebben geen plek in gezamenlijke lijst gekregen). 4. Veiligheidsregio De beleidscyclus van de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG) wordt beïnvloed door de komst van nieuwe wetgeving. Recent heeft het kabinet een nieuw wetsvoorstel goedgekeurd, waarin veiligheidsregio’s te maken krijgen met nieuwe kwaliteitseisen. We beschrijven – in afwachting van de exacte consequenties van deze wettelijke veranderingen – de huidige cyclus. Daarbij maken we een onderscheid tussen enerzijds de meer ‘monodisciplinaire’ regionale brandweerplannen en de meer multidisciplinaire rampenbestrijdingsen crisisbeheersingsplannen. Aangezien de eerste plannen meer technisch van aard zijn en de 2
Aan het AJBZ nemen deel: Openbaar Ministerie, politie Noord- en Oost-Gelderland, Raad voor de Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg, Bureau Slachtofferhulp, penitentiaire inrichtingen, justitiële jeugdinrichtingen, rechtbank, Centraal Justitieel Incasso Bureau en de Forensisch Psychiatrische Dienst
- 13 -
afstemmingsbehoefte met de partners beperkter is, laten we de monodisciplinaire plannen hier verder buiten beschouwing. Richtinggevend voor de multidisciplinaire rampenbestrijding is het regionaal beheersplan rampenbestrijding. Dit is een meerjarenbeleidsplan voor de rampenbestrijding. Dit bestaat enerzijds uit wettelijke (regionale) taken en anderzijds uit wensen van het bestuur van de Veiligheidsregio NOG. Naast het meerjarenbeleid stelt de VNOG ieder jaar in januari een kadernota op voor het volgende jaar. In de kadernota worden bestuursbesluiten en gemeentelijke wensen voor de rampenbestrijding en nieuwe landelijke regels of ontwikkelingen verzameld en vertaald naar consequenties voor de organisatie van de veiligheidsregio. Deze kadernota wordt aan de gemeentebesturen gestuurd. Zij kunnen hierop reageren en die reacties worden verwerkt in de begroting van de VNOG die minimaal zes weken voor 15 juni juli wordt aangeboden aan de gemeentebesturen. Het algemeen bestuur van de VNOG stelt dan de begroting uiterlijk op 15 juni juli vast. Twee aspecten van het werk van de VNOG vragen met meer nadruk om afstemming met de partners. Dan gaat het om de multidisciplinaire voorbereiding op de rampenbestrijding in het veiligheidsbureau en om de gemeenschappelijke meldkamer. Voor deze onderwerpen sluiten het Regionaal College Politie en het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio een convenant af. Ambtelijk worden deze onderwerpen voorbereid door de Veiligheidsdirectie, waarin de korpschef, de regionaal brandweercommandant, de regionaal geneeskundig functionaris en de coördinerend gemeentesecretaris participeren. In het veiligheidsbureau werkt de VNOG samen met de politie NOG, een vertegenwoordiger van de gemeenten, Defensie, de provincie en het waterschap samen aan de multidisciplinaire voorbereiding op de rampenbestrijding en crisisbeheersing. In de gemeenschappelijke meldkamer zijn de politie NOG, de VNOG en de ambulancevoorziening vertegenwoordigd. Beleid voor en beheer van deze eenheden wordt door de veiligheidsdirectie afgestemd en voorbereid.
- 14 -
Huidige vormgeving van de cycli Gemeente Elburg jaarverslag
IVB en
gemeente
gemeente
Doetinchem politieveiligheidsbeleid IVP
Montferland politieveiligheidsbeleid
januari
januari
Politie IVB incl.
politieveiligheidsbeleid januari
Teamjaarplan
meerjarenbeleid
Justitie
VNOG
Jaarcyclus
Jaarcyclus
januari
januari Opstellen en aanbieden
jaarprogramma 2007 januari
kaderbrief met relevante ontwikkelingen en eerdere wensen van februari verslag integraal veiligheidsbeleid opstellen, samen met regiegroep, obv criminaliteitscijfers maart verslag integraal veiligheidsbeleid opstellen, samen met regiegroep verslag vastgesteld
februari inventarisatie op basis
februari aanleveren
van
opstarten regiegroep voor opstellen integraal veiligheidsplan
om naar de raadscommissie
april
mei raadscommissie bespreekt verslag integraal veiligheidsbeleid samen met jaarplan en jaarverslag politie
februari criminaliteitscijfers van
Raad bespreekt
februari
criminaliteitscijfers
criminaliteitscijfers maart schrijven b&w en
politie maart
raadsvoorstel voorstel gaat naar commissie beleidsevaluatie en naar de raad raad stelt prioriteiten vast april opstellen PVB
gemeentebesturen op
aan gemeente maart
maart analyse
criminaliteitsbeeld
mei PVB laten vaststellen
gemeenten februari Reacties
april
april
april
mei regiegroep bespreekt
mei
mei taakorganisaties
kaderbrief maart Opstellen begroting onder verantwoordelijkheid veiligheidsdirectie
april Conceptbegroting wordt aan gemeenten aangeboden voor reacties mei Reacties
verslag integraal
opzet
veiligheidsbeleid
politieveiligheidsbeleid
samen met jaarplan
en aangegeven
taken aan regionale
door het college
accenten
eenheden
conceptbegroting
juni
juni
juni overleg AJB
juni Uiterlijk 15 juni
en jaarverslag politie raad stelt speerpunten
leveren invulling gemeentebesturen op
vast aan de hand van een notitie juni
juni vooroverleg
bespreken veiligheidsbeleid in regiegroep (politie, brandweer, gemeente) afstemmen met
district juli
juli startnotitie veiligheid vastgesteld
augustus
augustus veiligheidsbeleid besproken in college
september
september vastellen politieveiligheidsbeleid en IVB door College
oktober
college stelt IVB vast
oktober
november
wordt aan gemeenten juli
aangeboden juli
meerjarenbeleidsplan schrijven meerjarenbeleidsplan
september jaarprogramma IVB 2007 bespreken in regiegroep (ambt)
december
augustus
wensenlijst aanleveren regionale plannen aan hoofdkantoor september
september
oktober
oktober
november vastgestelde plannen
november
18 sept: eerste bespreking politie meerjarenbeleidsplan en politiejaarplan in KLO 3 oktober: bespreking in RMT 11 oktober: afprocedering in DB 22 okt: afprocedering
in beheersdriehoek in beheersdriehoek november 8 nov: afprocedering 8 nov: afprocedering
meegedeeld aan
in Regionaal college in Regionaal college december
Jaarprogramma IVB 2008 in college vastgesteld naar raad ter info beleidsinfo verzamelen prioritering uitwerking besluitvorming
- 15 -
augustus vaststellen
conceptversie meerjarenbeleidsplan klaar schrijven politiejaarplan 18 sept: eerste bespreking politie meerjarenbeleidspla n en politiejaarplan in KLO oktober 3 oktober: bespreking in RMT 11 oktober: afprocedering in DB 22 okt: afprocedering
jaarprogramma IVB 2007 actualiseren (wordt programma 2008) en ter bespreking in stuurgroep (pol, brandweer enz)
vastgesteld december
VNOG Vastgestelde begroting
augustus
november kadernota IVB
veiligheidsbeleid december
september politieveiligheidsbeleid vastgesteld door college
vaststelling door AB
districten en divisies aanleveren inventarisatie van speerpunten en aandachtspunten juli schrijven
oktober
november Raad bespreekt
juli 1e concept politieveiligheidsbeleid bespreken in stuurgroep augustus 2e concept PVB bespreken in stuurgroep
beleidsmedewerkers
regionale eenheden. december
december
Aandachtspunten Als we voorgaande cycli goed bekijken, zien we verschillende aandachtspunten naar voren komen. • Een eerste aandachtspunt is het verschil in de meerjaarlijkse termijnen. De gemeenten hebben verschillende start- en einddata voor de meerjaarlijkse periode van het integraal veiligheidsbeleid. Het meerjarenbeleidsplan van de politie kent zijn eigen ritme. Dit is lastig bij het afstemmen van de meerjaarlijkse plannen van politie en gemeenten. Ook het afstemmen van het veiligheidsbeleid tussen de verschillende gemeenten wordt hiermee lastig. Voor het afstemmen van de beleidscycli zou het goed zijn als de meerjaarlijkse plannen op termijn hetzelfde tijdspad hebben. • Hiermee hangt samen dat de cyclus van het meerjaarlijkse integraal veiligheidsbeleid niet gelijk op loopt met de wisseling van het college en de gemeenteraad. Dit terwijl het college en de raad zich betrokken moeten voelen bij het integraal veiligheidsbeleid en er voor moeten staan. Dit betekent dat de raad en het college werken met een veiligheidsbeleid dat mogelijk niet overeen komt met hun prioriteiten. Het zou wenselijk zijn hier iets aan te veranderen en aansluiting te zoeken bij de zittingsperiodes van de raad. • Tussen de gemeente en het politieteam bestaat regelmatig contact en overleg in de regiegroep voor het veiligheidsbeleid. Er bestaat echter weinig (ambtelijk) contact tussen de gemeenten en de regionale politie. Terwijl het regionaal politieplan wel gebaseerd is op de veiligheidsplannen van de gemeente. De gemeenten leveren de plannen niet direct aan bij de regionale politie. In 2007 heeft NOG Veiliger de rol van intermediair tussen gemeentelijke plannen/prioriteiten en regionale planvorming. Voor de toekomst is het een aandachtspunt wie de verantwoordelijkheid heeft voor het verzamelen van de prioriteiten. Een aandachtspunt dat daarmee samenhangt is de weging van de prioriteiten in de verschillende gemeenten. Welke prioriteiten van de gemeenten, worden ook de prioriteiten van de politie? • De materiële afstemming tussen gemeenten en justitiepartners kan zich doorontwikkelen naar een hoger plan. In driehoeken, AJBZ en themagerelateerde overlegvormen als het Arrondissementaal Platform Jeugd (APJ) zijn de formele afstemmingsmomenten geborgd. Partners zoeken naar manieren om ook de materiële, feitelijke afstemming te versterken. In 2007 is hierin een volgende stap gezet door op het AJBZ de prioriteiten van gemeenten te bespreken. Dit heeft ertoe geleid dat de prioriteiten waarmee justitie nu werkt, voor een belangrijk deel gelijk zijn aan die van gemeenten en politie. Nu is het nodig een volgende stap te zetten en ook concrete werk- en prestatieafspraken te maken en op activiteitenniveau de inspanningen van gemeenten en justitie af te stemmen. • In het huidige stroomschema zit op enkele punten tijdsdruk. Voornamelijk bij de politie, die (in theorie) binnen een week het korpsjaarplan moet schrijven op basis van de input vanuit de gemeente plannen. Maar ook bij gemeenten is de tijd te krap om bijvoorbeeld gezamenlijk het politieveiligheidsbeleid uit te werken. De gemeenten denken dat er nu veel dubbel werk wordt verricht, terwijl dat efficiënter kan. • Wetgeving over de plancyclus van de veiligheidsregio´s ondergaat binnen een jaar veranderingen. Relevante ontwikkeling is dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties kwaliteitseisen aan de regio´s kan gaan stellen. Het is op dit moment nog niet te overzien wat de consequenties hiervan zijn.
- 16 -
