dam een buurt in verandering
ndvr
introductie
D
e laatste vier maanden van 2013 zijn elf internationale studenten stedenbouw (K.U. Leuven) neergestreken in den Dam. Met verschillende interventies en gesprekken hebben ze naar een manier gezocht om de buurt te begrijpen en samen met haar bewoners na te denken over de toekomst van dit boeiend stukje Antwerpen. Den Dam lijkt immers aan het begin te staan van nieuwe veranderingen. Grote infrastructuurprojecten en de verdere invulling van de (leegstaande) bedrijfssites in het plangebied geven de buurt een nieuw aangezicht. Met de komst van verschillende nieuwe bewoners lijken ook de dynamiek en netwerken in de buurt te wijzigen. Dit boekje werpt een eerste blik op de resultaten van dit onderzoek en probeert een aanzet te geven voor verdere discussie.
HERAANLEG IJZERLAAN
OOSTERWEELVERBINDING
PROJECT SLACHTHUISSITE - NOORDSCHIPPERSDOK -LOBROEKDOK
? 2
SANERING LOBROEKDOK
D
e laatste vier maanden van 2013 zijn elf internationale studenten stedenbouw (K.U. Leuven) neergestreken in de Dam. Met verschillende interventies en gesprekken hebben ze naar een manier gezocht om de buurt te begrijpen en samen met haar bewoners na te denken over de toekomst van dit boeiend stukje Antwerpen. De Dam lijkt immers aan het begin te staan van nieuwe veranderingen. Grote infrastructuurprojecten en de verdere invulling van de (leegstaande) bedrijfssites in het plangebied geven de buurt een nieuw aangezicht. Met de komst van verschillende nieuwe bewoners lijken ook de dynamiek en netwerken in de buurt te wijzigen. Dit boekje werpt een eerste blik op de resultaten van dit onderzoek en probeert een aanzet te geven voor verdere discussie.
3
een buurt in verandering
D
en Dam kent een lange geschiedenis van inspraak en participatie. In ’70 – ‘71 was den Dam zo pionier met de ‘structuurschets Damwijk (een voorloper voor structuurplanning in heel Vlaanderen).Tijdens de jaren ’90 was Dam 2008 een actieve buurtgroepering die zowel haar stem liet horen bij de grote veranderingen aan het Damstation als de ontwikkeling van Park Spoor Oost. Steeds ging dit gepaard met grote wijkvergaderingen, inspraak en de activatie van het rijke sociale netwerk in de buurt. Tijdens deze jaren is den Dam ook veranderd. Van bekende schipperswijk aan het Albertkanaal en Slachthuis aan de rand van de stad werd ze een plek van ‘van alles een beetje’. Een ruimte in de stad waar wonen en werken vermengd zijn, dichtbij en veraf van het centrum, met een sterk sociaal netwerk maar ook een soms schrijnend isolement.
1971
1997
4
Op 1 oktober overhandigde het Damcomité, de nieuwe wijkvereniging in de buurt, 700 handtekeningen aan de schepen voor stadsontwikkeling van de stad. Na de verkiezing van 6 oktober 2012 had het nieuwe stadsbestuur immers de duidelijke ambitie getoond om verandering te brengen in de wijk. Het Damcomité vroeg met deze petitie inspraak in de plannen van de stad onder het motto ‘beter vragen dan achteraf klagen’. Ook de stad reageerde enthousiast en ondersteunt het traject ten volle. Sinds september helpt ndvr, een jong bureau rond ruimtelijke emancipatie, het Damcomité rond inspraak in de buurt. Ze kregen daarbij versterking van de studenten stedenbouw van de K.U. Leuven. Doorheen dit onderzoek stonden sociale netwerken, ruimtelijke kwaliteit en het profiel van de dambewoner centraal.
2013
5
Dammers aan het woord...
“De slachthuissite is een mooie gelegenheid om met iedereen uit de buurt eens aan tafel te gaan en het te hebben over onze gezamenlijke toekomst.”
“Antwerpen Noord wordt soms een vergeten deel van de stad genoemd, maar daarbinnen is den Dam al helemaal onbekend terrein.
”
“De stieren? Ze zullen wel ergens in iemand zijne6 hof staan.”
“Dit slachthuis is uniek. Het is het enige in België waar mensen van de buurt voor het slachthuis e laatste vier maanden van 2013 zijn elf internationale studenten stedenbouw waren. De mensen van den Dam hebben altijd (K.U. Leuven) neergestreken in de Dam. Met verschillende interventies en gesprekken hebben ze naar het een manier gezocht omhet de buurt te begrijpen gestreden voor behoud van slachthuis ” en
D
samen met haar bewoners na te denken over de toekomst van dit boeiend stukje Antwerpen. De Dam lijkt immers aan het begin te staan van nieuwe veranderingen. Grote infrastructuurprojecten en de verdere invulling van de (leegstaande) bedrijfssites in het plangebied geven de buurt een nieuw aangezicht. Met de komst van verschillende nieuwe bewoners lijken ook de dynamiek en netwerken in de buurt te wijzigen. Dit boekje werpt een eerste blik op de resultaten van dit onderzoek en probeert een aanzet te geven voor verdere discussie.
“Het volkse karakter is een deel van de identiteit van de wijk en het zou zonde zijn moest dat zomaar verdwijnen. Dat maakt dat den Dam is wat het is.”
“Veranderingen zijn natuurlijk, want een stad is altijd in beweging.Vroeger was ’t Zuid ook helemaal niets.” 7
verloop studio dam
S
tudio Dam stelde het doel voorop om op een actieve manier te onderzoeken wat de rol van de ruimtelijke planner, architect kan zijn in een buurt in verandering. Tegelijkertijd wou de studio bijdragen aan het lopende participatietraject. De Studio ging daarom in dialoog met bewoners, verschillende lokale organisaties en stadsdiensten. De studenten concentreerden zich op twee duidelijke uitdagingen: Het in kaart brengen en activeren van bestaande sociale netwerken in de wijk. Om zo de dialoog over de toekomst van de wijk te verbreden, interactie tussen verschillende organisaties te versterken en misschien zelfs nieuwe initiatieven te stimuleren.
6 okt
10 okt
droom den dam
stadslab 2050
Buurtfeest georganiseerd door Damcomité.Op basis van interactieve ‘spelletjes’ verzamelden de studenten meningen van bezoekers.
Evenement georganiseerd door de stad waar projecten rond (stedelijk) groen werden uitgewerkt. De studio toonde een voorstel voor een interventie aan het Lobroekdok.
8
1 okt -
studio
De studenten zich op verdere data verzameling sociale netwerken, ruimtelijke interve
Het verzamelen en versterken van de ruimtelijke kennis die er over den Dam aanwezig is. Ze brachten het ruimtegebruik in kaart alsook dromen en wensen die leven bij de bewoners. Om deze uitdagingen na te streven ging de studio op zoek naar verschillende methodes om in dialoog met de wijk informatie te verzamelen en te verwerken. Zo werd er op basis van het onderzoek van de studenten een ‘toolbox’ of gereedschapskist ontwikkeld met basisinformatie die dienst deed als input voor een workshop. Anderzijds werden er verschillende methodes getest om in communicatie te gaan met de buurt en werd er ingezet op ruimtelijke ingrepen.
18 nov
owerk
concentreerden e verkenning en in drie groepen: , ruimtegebruik en enties.
19 nov
13 & 14 dec
workshop
toekomst tunnel
De gereedschapskist door de studenten samengesteld deed dienst als input voor een dynamische workshop.
De verzamelde informatie werd vertaald naar een aantal duidelijke thema’s, verhaallijnen. Deze werden tentoongesteld in een ruimtelijke interventie.
9
sociale netwerken
Toen we in den Dam begonnen te werken was het duidelijk dat mensen veel belang hechten aan het dorpse gevoel van deze plek. Mensen betekenen nog iets voor elkaar en een helpende hand is steeds te vinden. Ook het verenigingsleven is er nog steeds actief al zal dit nooit meer hetzelfde zijn als in de oude gloriedagen. Tegelijkertijd zie je dat plekken van ontmoeting zich vooral aan de randen van de buurt bevinden. Daar aan de rand vind je de cafés van het Damplein of het Park Spoor Noord, plekken die op een andere schaal functioneren en in de buurt zelf wat ontbreken. Zo hangen verschillende cafés in de lange Lobroekstraat nauwer samen met het nabijgelegen Sportpaleis dan met de buurt zelf. De aanwezigheid van een sterk sociaal netwerk in combinatie met het ontbreken van ontmoetingsplekken in de wijk heeft twee duidelijke effecten die ook de uitdagingen vormen voor verdere ontwikkeling in de buurt. Den Dam is niet te zien. Toen we op het feest ‘Droom den Dam’ in een spel vroegen aan bewoners om hun wijk te identificeren tussen andere buurten, dacht iedereen dat den Dam veel ouder was. Het gezicht van de buurt is vaak onherkenbaar omdat het leven zich niet op straat of pleinen afspeelt. Jongeren spelen niet op straat en nieuwe initiatieven komen maar moeilijk van de grond. Het ontbreken van verschillend diensten en dus aantrekkingspolen draagt bij aan dit erg stille publieke domein. Een groot aantal sterke activiteiten houdt het sociale netwerk op de Dam in stand. Het delen van dezelfde ruimte is daarbij vaak een belangrijke troef. Bij het wegvallen van zo’n activiteit kan het sociale netwerk al snel verdwijnen. Het ontbreken van gedeelde ruimte zorgt ervoor dat er niet steeds nieuwe activiteiten ontstaan.
10
11
De studio bracht het uitgebreide netwerk van organisaties die actief zijn in de wijk in kaart. Ze onderzochten in welke mate de verschillende organisaties met elkaar verbonden zijn en samenwerken. Dit gebeurde op basis van interviews met de organisaties. Verder werd er onderzocht hoe deze organisaties juist met elkaar verbonden zijn, bv. doordat ze eenzelfde ruitmte delen of een gelijkaardige werking hebben.
werken regelmatig samen werken zeer regelmatig samen
ze kennen elkaar werken zelden samen werken soms samen
12
13
delen dezelfde ruimte gebruiken af en toe dezelfde ruimte
gelijkaardige activiteiten complementaire activiteiten
14
Ook de studio zelf maakte op zijn manier deel uit van dit netwerk. Daarom brachten ze ook hun positie in kaart ten opzichte van de actoren waarmee regelmatig samengewerkt werd, o.a. voor het organiseren van de toekomst tunnel tentoonstelling. Bouwspeelplein
school ‘t spoor
Vadershuis
Elegast vzw
Stedelijk wijk overleg Antwerp boxing Academy
owner of the slaughterhouse site Frigo vleesgroothandel
intensiteit samenwerking studio en lokale actoren intensiteit connecties lokale actoren onderling
De relatie tussen de sociale netwerken werd verder ook ruimtelijke in kaart gebracht. Alsook de werkwijze die ze hanteren.
15
Straathoekwerker
Free Clinic
WEJA Bouwspeelplein
`t Spoor
Vaderhuis
opvoeding en onderwijs
Antwerp Boxing Academy
activiteiten voor ouderen
Buurtsporthal All-In
sport
ELEGAST VOEM AL Messira OKRA Zaalzoeker
kinderactiviteiten
De Grijze kat vzw
gezondheid
Kras Noord MSC Ahlan Zum (café)
samenkomen
CDO Noord
communicatie
Stedelijk Wijkoverleg Buurtregie Opsinjoren
gemeenschapsvorming
Er werd uitgebreid geanalyseerd wat de verschillende lokale actoren te bieden hebben en waar ze net nood aan hebben. Dit werd vertaald in duidelijke schema’s waaruit kan gelezen worden op welke manier de verschillende organisaties elkaar zouden kunnen verrijken, waar samenwerkingen mogelijk zijn en op welke actoren je het best een beroep kan doen om een bepaald project te realiseren.
MSC Ahlan
Noden (”needs”) Pluspunten (”assets”) Communicatie
Elegast
Buurtsport
Vrijwilligers(werk) Noden (”needs”) Pluspunten Netwerk /(”assets”) verbondenheid
MSC Ahlan
Communicatie Een plek / locatie
Elegast
Buurtsport
Dam Comite
Vrijwilligers(werk) Toegang tot diensten
CDO Noord
Netwerk / verbondenheid
Er is vraag naar
Een plek / locatie
Herkenbaar
Dam Comite
Toegang tot diensten
Technische vaardigheden
Er is vraag naar
CDO Noord
Simon Peter
Daniel Verbist
Herkenbaar Klanten Technische vaardigheden Budget / fondsen
CDO Noord
Simon Peter
Daniel Verbist
Klanten Budget / fondsen
CDO Noord
ruimtelijke noden / pluspunten Elegast
netwerk noden
/ pluspunten
Dam Comite
Elegast
Elegast
Dam Comite
Simon Peter Simon Peter
Elegast
CDO Noord CDO Noord
Simon Peter Katelijne Kerstens
Daniel Ve
Simon Peter
Daniel Verbist
Katelijne Kerstens
Katelijne Kerstens
Katelijne Kerstens
MSC Ahlan
MSC Ahlan16
wie Straathoekwerker
wat
Free Clinic Dam Comite
hoe
Gezondheid
Elegast ‘T Spoor
Buurtwandelingen
Buurtinitiatieven
CDO Noord
Cultuur /recreatie
Flyers, brieven, posters
Al Messira Opsinjoren Vaderhuis
waar Antwerpen
Onderwijs Mond op mond reclame
Empowerment
Dam
Okra
Jeugdwerk MSC AHLAN De Grijze Kat
Sociale netwerken
Ouderenvereniging
Stedelijk Wijkoverleg Noordlink Slachthuis wijk
Disseminatie van informatie
Antwerpen Noord
Internet
Ruimtelijke Stadsdiensten
Zaalzoeker
“
Onze leden vallen de mensen niet lastig met flyers. Telkens we iets organiseren bellen we de mensen op om ze op de hoogte te brengen. We
al messira personeelslid
organiseren
activiteiten
zoals
buurtwandelingen en kroegentochten. En we maken reclame hiervoor door van deur tot deur
Voor mijn job moet ik bereikbaar zijn wanneer
te gaan of door flyers te verspreiden.
mensen vragen of noden hebben. Daarom
damcomité-lid
breng ik veel tijd door op straat , in kroegen of andere publieke plekken.
De mensen komen naar ons! Wij bieden
straahoekwerker
diensten aan die jonge gezinnen nodig hebben. schooldirecteur
Bijna iedereen in de buurt kent mij. Als het mooi weer is zet ik gewoon mijn garagepoort open en zitten we hier. Iedereen die passeert is welkom voor een babbel of een drankje. actieve bewoner
17
”
Dammers aan het woord... Dit vind ik goed aan den Dam: Een dorpsgevoel in de stad. Mensen betekenen nog iets voor elkaar. Een vriendelijke buurt.
Dit zou ik anders willen: Mobiliteitsproblemen Lawaaierig Een gebrek aan groene ruimte en bomen. Weinig vertrouwen. Weinig winkels. Geen bankautomaat. Te weinig diensten.
specifieke wensen:
Speelplekken voor kinderen. Tuintje(s) op de slachthuissite. ...
18
“Ik werk al vele jaren op den Dam en werd verliefd op deze plek. Het is een warme buurt waar mensen nog iets betekenen voor elkaar en dat is uniek, dus dat moeten we zo houden.
D
”
e laatste vier maanden van 2013 zijn elf internationale studenten stedenbouw (K.U. Leuven) neergestreken in de Dam. Met verschillende interventies en gesprekken hebben ze naar een manier gezocht om de buurt te begrijpen en samen meterg haar bewoners na dat te denken over de toekomst vande dit slachthuissite, boeiend stukje Ik zou graag hebben er volkstuintjes komen op Antwerpen.
“
waar iedereen zijn eigen fruit en groenten kan kweken. Dat zou ook
”
De Dam lijkt immers aan het begin te staan van nieuwe veranderingen. Grote infrastructuurprojecten en de verdere invulling van de (leegstaande) bedrijfssites in het plangebied geven de buurt een nieuw aangezicht. Met de komst van verschillende nieuwe bewoners lijken ook de dynamiek en netwerken in de buurt te wijzigen. Dit boekje werpt een eerste blik op de resultaten van dit onderzoek en probeert een aanzet te geven voor verdere discussie.
bijdragen aan de solidariteit.
“Den Dam is een vriendelijke buurt met veel verschillende soorten mensen en veel families op dit moment.” “Ik vind het heel goed dat dit initiatief bestaat, zodat bewoners ook hun ideeën kunnen delen. Ik denk dat het belangrijk is dat er genoeg open
ruimtes en gemeenschapsruimtes zijn. Waar zowel jongeren als ouderen kunnen komen, want dat komt de sociale cohesie van de buurt ten goede.
”
“Ja, het is een goed idee om de kade van het Lobroekdok terug te winnen voor de buurt. We horen al 10 jaar geruchten dat er iets gaat gebeuren, maar het ligt er nog steeds hetzelfde bij. 19
”
ruimtelijke kwaliteit
O
p het eerste zicht is den Dam niet zo’n moelijk leesbare plek. De lange Lobroekstraat loopt als levendige ader doorheen de buurt en verbindt de vier gezichten van de wijk. Het Damplein, het centrum aan de kern, de slachthuissite, en de statige herenhuizen aan de De Marbaixstraat. Tegelijkertijd zijn het vooral grote infrastructuurprojecten die de wijk afbakenen. De spoorlijn tussen park en Dam in het zuiden en het Lobroekdok en de steeds drukker wordende Slachthuislaan in het Noorden. De oude Slachthuissite ligt daar als een dode stempel in het centrum bij. Recente wijzigingen om dit op te vangen zijn maar beperkt gelukt. Initiatieven als de herontwikkeling van het Damstation of de sporthal en parkje aan het Noordschippersdok werken op lokaal niveau maar zorgen niet dat de buurt een ander gezicht krijgt of er nieuwe relaties worden gelegd. Dit heeft geleid tot een buurt met een duidelijke tweeledige structuur en een heel aantal ongekende plekken die moeilijk te herontwikkelen zijn door de sterk aanwezige infrastructuur. Belevingsonderzoek toont het belang van de toegangen als markeerpunten in de buurt. Met de toegangen wordt de leesbaarheid en het beeld van den Dam voor bewoner en bezoeker gevormd. Daarnaast is er redelijk wat open ruimte maar zorgt de grote verscheidenheid aan ontwerp, gebruik en privatisering niet voor een eenheid in de overige stempelstructuur. Wat overblijft is een wijk met een sterke fysieke (de spoorweg), verkeerskundige (de slachthuislaan), en mentale grens(de vier wijken). Om dit open te breken zal het belangrijk zijn om een centrale ruimte ruimte te creëren als ontbrekend puzzelstuk voor de wijk. Deze zal echter enkel functioneren wanneer ze ook door haar gebruikte materialen en ontwerp of oriëntatie verder doordringt in de wijk. Het doorbreken van de grens naar het park of het onontdekte Lobroekdok (al zal de mobiliteit op de lange slachterijstraat dan wel moeten worden aangepakt) is daarbij een belangrijk aandachtspunt.
20
21
Via verschillende methodieken gingen we in dialoog met bewoners en brachten in kaart hoe zij hun wijk ervaren, welke plekken ze als positief ervaren en wat ze anders zouden willen zien. Het eerste contact met de buurt op het Droom den Dam evenement vormde het startpunt voor dit onderzoek. De informatie die hier werd verzameld werd op verschillende manieren vertaald naar bruikbare output. Dit werd vervolgens als startpunt gebruikt voor verdere ruimtelijke analyses.
22
23
2.4
24
25
Vanuit het idee om na te denken over een tijdelijke ruimtelijke interventie aan het lobroekdok, om de plek terug zichtbaarheid te geven, werd er via verschillende methodes gepeild hoe de bewoners deze plek zien. Er werd veel interesse getoond om een project op te starten rond stadsgroen en urban gardening. Daarom namen we met de studio deel aan Stadslab, een platform waar ideeën konden gedeeld worden met andere deelnemers en waar het project vervolgens met geïnteresseerden verder werd uitgedacht. Dit idee werd een eerste keer tijdelijk vormgegeven door een tentoonstelling over het werk van de studio in een mobiele serre die aan het Lobroekdok werd geplaatst.
26
27
DDammers romen aan overhet hetwoord lobroekdok ... ...
“Ik weet niet of het mogelijk is door de nabijheid van de ring, maar een ponton om op te liggen zoals bij het steen zou tof zijn.
”
“tuinieren” “een gezellig café met terras” “water-recreatie na zuivering” “waterski” “Picknickruimte” 28
“Dit slachthuis is uniek. Het is het enige in België waar mensen van de buurt voor het slachthuis “allerleistedenbouw markten e laatste vier maanden van 2013 zijn elf internationale studenten waren. De mensen van den Dam hebben altijd ” (K.U. Leuven) neergestreken in de Dam. Met verschillende interventies en gesprekken hebben ze naar het een manier gezocht omhet de buurt te begrijpen gestreden voor behoud van slachthuis ” en
D
samen met haar bewoners na te denken over de toekomst van dit boeiend stukje Antwerpen.
“In de zomer misschien een samenwerking met de Zomer
De Dam lijkt immers aan het begin te staan van nieuwe veranderingen. Grote infrastructuurprojecten en de verdere invulling van de (leegstaande) bedrijfssites in van Antwerpen. Zo bereik je meer mensen en krijgt de buurt het plangebied geven de buurt een nieuw aangezicht. Met de komst van verschillende nieuwe bewoners lijken ook de dynamiek en netwerken in de buurt te wijzigen. Dit erkenning. boekje werpt een eerste blik op de resultaten van dit onderzoek en probeert een aanzet te geven voor verdere discussie.
”
“Het volkse karakter is een deel van de identiteit van de wijk en het zou “een looppiste?” zonde zijn moest dat zomaar verdwijnen. Dat maakt dat den Dam is wat het is.”
“speelplek voor kinderen”
“Veranderingen
zijn natuurlijk, want een stad is altijd in beweging. Vroeger was ’t Zuid ook helemaal “een”plek voor de scouts” niets. 29
grenzen en structurerende elementen
infrastructurele grenzen
aders van de buurt
30
Op basis van veldwerk en gesprekken met bewoners werden de ruimtelijke kwaliteiten, elementen en het dagdagelijkse ruimtegebruik in de wijk bestudeerd. Zo werden bepalende elementen zoals grenzen,‘toegangspoorten’ en veelgebruikte routes in kaart gebracht. Daarnaast werden de verschillende types publieke ruimtes in de wijk grondig bestudeerd alsook de ruimtelijke veranderingsdynamieken. Op deze manier werd er een elementair en vooral inzichtelijk overzicht opgemaakt van de wijk zoals ze is en door bewoners ervaren wordt. Uit deze analyse blijkt reeds de impact van grote projecten zoals Park Spoor Noord en de heraanleg van het Damplein.
31
ruimtelijke kwaliteiten van ‘toegangspoorten’
32
A
B
C
D
E
F
33
publieke ruimtes op den dam
34
35
straatelementen
36
37
38
39
veranderingen: gentrificatie en bouwwerven
40
41
een dorp in de stad: sociaal-ruimtelijke verbanden
42
43
een wijk van verschillende deelgebieden
44
45
den dammer
D
e kaart rond gentrificatie liegt er niet om: den Dam is aan het veranderen. Nieuwe bewoners trekken naar den Dam en de kranen rond Park Spoor Noord maken de sprong over de spoorweg.Veel jonge gezinnen zien de potentie van oude arbeiderswoningen en winkels als kleine stadswoning en kijken de verandering van de buurt hoopvol tegemoet. Daarnaast zorgt selectieve vernieuwbouw (aangevuld door strategische ingrepen van Vespa) voor een bijkomende dynamiek. Ook de stad heeft heel wat plannen met de buurt. Voortgestuwd door o.a. het Masterplan 2020 gaat heel de omgeving op de schop. Deze veranderingen gebeuren uiteraard niet zonder slag of stoot. De mobiliteitsproblematiek en druk van bovenlokale initiatieven als het Sportpaleis zijn vandaag al een druk besproken onderwerp. Met een grootschalige herontwikkeling en de vele nieuwe bewoning dreigt er daarbovenop een spanning tussen horeca, bedrijvigheid en bewoners. Aangezien de kracht van de buurt in haar gemengd karakter ligt en in de stad deze combinatie van wonen en werken in de toekomst enkel maar belangrijker zal worden, lijkt een combinatie van beide in de buurt vanzelfsprekend. De sterke woon-werk omgeving, goed bereikbaar en met ruimte om te experimenteren vormt de grote aantrekkingkracht om naar den Dam te komen. Het samensmelten van werk en ruimte zorgt ervoor dat veel mensen hun eigen droom zullen kunnen realiseren en dat de Dam kan uitgroeien tot een buurt met werk voor haar inwoners. De juiste herverdeling, randvoorwaarden en het type van wonen en bedrijvigheid zal echter onderdeel blijven van debat. Daarom is het belangrijk dat met de definitie van een goed project voor de herontwikkeling van de slachthuissite ook een duidelijk toekomstbeeld voor de wijk wordt vastgelegd. Een toekomstbeeld dat rekening houdt met de eigenheid van den Dam en zo bv. niet voorbijgaat aan het voor een deel sociaal zwakkere profiel van de buurt.
46
47
aan de slag
E
r is een veelbelovend proces opgestart, de basis is gelegd om het concrete participatietraject op een constructieve manier verder vorm te geven zonder de dynamiek te verliezen. Wat in beweging is gebracht kan nu verdergezet worden. Hoe dit moet gebeuren is afhankelijk van verschillende wendingen en fases in het traject. Het proces moet continu afgestemd en bijgesteld worden. Het verdere verloop van het traject kan hierbij voortbouwen op de basisinzichten die tot nu toe werden samengebracht. De verkenning van noden en wensen zoals aangebracht in dit boekje opent de deuren tot verder debat en concrete brainstorm sessies waarin specifieke thema’s en vraagstellingen kunnen aangepakt worden, met zicht op de projectdefinitie en het op te maken programma. Daarnaast is er de voorbije maanden een netwerk van organisaties en geëngageerde bewoners opgebouwd en in kaart gebracht dat kan worden uitgebouwd, waartussen verknopingen kunnen ontstaan en waarop beroep kan gedaan worden. Een combinatie van deze inzichten en netwerken kan daarnaast ook al leiden tot concrete actiepunten voor mogelijke projecten in de wijk. De gelegde basis kan zich met andere woorden ook uiten in een aantal raadgevingen en actiepunten voor de verschillende betrokkenen om zich op een constructieve manier verder in te zetten voor dit uitzonderlijke traject. We doen al een aantal suggesties:
Naar de eigenaar(s) en projectontwikkelaars: Stel de site al eens deels open voor de buurtbewoners, bijvoorbeeld door een tijdelijke publieke ruimte te creëren. Zo wordt er een zeker eigenaarschap gecreërd en kan de site al toegeëigend worden waardoor de mogelijkheden op een proactieve manier kunnen verkend worden. Op deze manier wordt er ook een goede intentie getoond naar de bewoners om op een constructieve manier samen te werken. Inspraak hoeft geen remmende factor te zijn.
48
49
Naar de stad toe: Wat de stad betreft is het zinvol om reeds ontwerpprocessen met de buurt op te zetten. Dit wat betreft het opstellen van een gedetailleerd programma en randvoorwaarden wat publieke functies en noden betreft. Dit betekent niet dat verwacht wordt dat bewoners de taak van een ontwerper gaan vervullen, maar dat de projectdefinitie op een gevoeligere manier rekening kan houden met wat er leeft in de wijk en de identiteit zoals bewoners die aanvoelen en dagelijks vormgeven. Dit kan nu op een constructieve manier gebeuren door workshops te organiseren op basis van het reeds verzamelde materiaal dat een aantal insteken aanlevert voor gerichte discussie die verder gaat dan eigenbelangen. Zo kan ook onderzocht worden hoe zo’n projectdefinitie een minder klassieke vorm kan aannemen en hoe er ook verder in het proces ruimte gecreërd kan worden voor een open debat. Buurt: Het verzamelde materiaal geeft een heel aantal suggesties tot concrete initiatieven die in relatie kunnen staan tot het project. Zo kan een tijdelijke ingebruikname van de kades aan het Lobroekdok of een deel van de slachthuissite nieuwe samenwerkingen doen ontstaan en ervoor zorgen dat deze vergeten plekken terug deel worden van de dagelijkse leefomgeving van de Dammers. Zo diende zich al een concreet project rond stadstuinieren aan waar nu al stappen voor worden ondernomen. Zo krijgt den Dam ongetwijfeld ook zichtbaarheid tot ver buiten de wijk.Tegelijkertijd maakt dit het positieve engagement van de buurt ook tastbaar en zichtbaar. Verder toont de sociale netwerkanalyse dat er nog erg veel kansen zijn om onderlinge contacten tussen verschillende organisaties en sleutelactoren verder uit te bouwen, ook hier kan het inzetten op concrete projecten een duwtje in de rug geven om mensen te bereiken die tot nu toe niet betrokken waren.
50
51
