Cursus Formuleren Hoofdstuk 1 – Correct formuleren
Opdracht 1 A 1 waarop = 2.1 onjuiste verwijswoorden 2 hebben = 3 incongruentie 3 vaste basisplaats = 1.3 pleonasme 4 omdat wanneer = 4 dat/als-constructie 5 correct 6 ontleend uit = 1.4 contaminatie 7 werken = 3 incongruentie 8 Ze = 2.1 onjuiste verwijswoorden 9 beletten … niet = 1.5 dubbele ontkenning 10 dat = 2.1 onjuiste verwijswoorden B 1 Deze vrijwilliger kreeg een lintje omdat hij iemand is op wie je altijd een beroep kunt doen. 2 De Christen Unie en de SGP hebben (beide) in het partijprogramma staan dat ze tegen seks en geweld op televisie zijn. 3 Wie altijd traint en tijdens de wedstrijden goed presteert, kan rekenen op een basisplaats in het team. 4 We moeten nu de politie bellen, omdat de situatie volledig uit de hand loopt, wanneer we nog langer wachten. 5– 6 De beroemde zin ‘tussen droom en daad staan wetten in de weg’ is ontleend aan // afkomstig uit het gedicht Het huwelijk van Willem Elsschot. 7 Volgens de Emancipatie Monitor van het CBS werkt in Nederland 68 procent van de vrouwen in deeltijd. 8 Het gezin Da Silva uit Angola woont al negen jaar in Nederland. Alle gezinsleden spreken vloeiend Nederlands en zijn volledig ingeburgerd. 9 Haar man had nog geprobeerd haar te beletten om in die riskante internetonderneming te beleggen. 10 Dat ik zo weinig verdien met dit zware werk, is iets wat ik maar slecht kan verkroppen. Opdracht 2 A 1 om streng te controleren op belastingfraude en dat er aan oplichters flinke boetes worden uitgedeeld = 9 2 en hebben we = 8 onjuiste inversie 3 Na een halfjaar mijn baan op therapeutische basis in deeltijd te hebben uitgevoerd = 6 foutieve beknopte bijzin 4 maar gebouwd = 5 foutieve samentrekking 5 Men … ze = 9 geen symmetrie 6 maar wel = 5 foutieve samentrekking 7 Waarna Tom ongewild doelwit is geworden van zowel de hebzuchtige criminelen als het corrupte gezag = 7 losstaand zinsgedeelte 8 correct 9 en delen wij = 8 onjuiste inversie 10 Eenmaal opgehangen = 6 foutieve beknopte bijzin B 1 Het is noodzakelijk om streng te controleren op belastingfraude en aan oplichters flinke boetes uit te delen. Of:
Het is noodzakelijk dat er streng wordt gecontroleerd op belastingfraude en dat er aan oplichters flinke boetes worden uitgedeeld. 2 Gisteren is die onruststoker gelukkig voor een vakantie naar Spanje vertrokken en voorlopig hebben we tenminste weer rust. 3 Nadat ik een halfjaar mijn baan op therapeutische basis in deeltijd had uitgevoerd, wilde de ARBO-arts dat ik weer hele dagen ging werken. Of: Na een halfjaar mijn baan op therapeutische basis in deeltijd te hebben uitgevoerd moest ik van de ARBO-arts weer hele dagen gaan werken. 4 Deze brug is een ontwerp van een Spaanse architect, maar (hij) is gebouwd door een Nederlands aannemersbedrijf. (‘hij’ hoeft er niet bij) 5 Ze beweren wel dat Kennedy door de CIA is vermoord, maar ze zeggen zoveel tegenwoordig. Of: Men beweert wel dat Kennedy door de CIA is vermoord, maar men zegt zoveel tegenwoordig. In het algemeen is het beter de vage woorden ‘men’ en ‘ze’ in teksten te vermijden; ze zijn niet informatief. 6 De aangereden jongen had gelukkig niets gebroken, maar (hij) had wel een paar schaafwonden. (‘hij’ hoeft er niet bij) 7 Tom neemt het geld van de overvallers af en verbergt het op een veilige plek. Als hij echter de sheriff inlicht, sluit die Tom op om zelf op zoek te gaan naar het geld, waarna Tom ongewild doelwit is geworden van zowel de hebzuchtige criminelen als het corrupte gezag. 8– 9 Afgelopen week ontvingen wij uw schrijven over de late aflevering van uw computer en wij delen u mee het transportbedrijf te zullen aanspreken op de trage bezorging. 10 Als hij eenmaal is opgehangen, ziet u pas hoe prachtig deze antieke lamp de kamer verlicht. Opdracht 3 A 1 hebben (hun) = 3 incongruentie 2 prognoses voor de toekomst = 1.3 pleonasme 3 haar = 2.1 onjuiste verwijswoorden 4 correct 5 (waarvoor) … voor = 1.1 onjuiste herhaling 6 dat wanneer = 4 dat/als-constructie 7 ontkennen … geen = 1.5 dubbele ontkenning 8 (de nederzettingenpolitiek, de situatie rond Jeruzalem en) hoe de westerse wereld zich opstelt tegenover de Palestijnse kwestie = 9 geen symmetrie 9 Bovendien … ook = 1.2 tautologie 10 hebben wij = 8 onjuiste inversie 11 waaronder = 2.1 onjuiste verwijswoorden 12 Na een moedig gedragen ziekbed = 6 foutieve beknopte bijzin 13 komt zeldzaam voor = 1.4 contaminatie 14 Opdat we niet nat worden als het vanmiddag mocht gaan regenen = 7 losstaand zinsgedeelte 15 zijn (vriendin) = 2.2 slordig verwijzen B 1 Dertig procent van de zittenblijvers in havo 4 heeft zijn slechte resultaten te danken aan een gebrekkige inzet. 2 Als we de concurrentie de baas willen blijven, moeten we goede prognoses proberen te maken, waarbij we de smaak van de klanten goed in de gaten houden. 3 Het Hummelsch College, een bijzondere school in het oosten van Nederland, heeft op zijn website de eisen staan waaraan een leerling moet voldoen die wil worden toegelaten. 4– 5 De vrouw moest indertijd de huishouding doen, iets waarvoor ze door haar tedere aard volgens vele mannen ook bijzonder geschikt was. Of: De vrouw moest indertijd de huishouding doen, iets waar ze door haar tedere aard volgens vele mannen
ook bijzonder geschikt was. 6 Ik kan u verzekeren dat er in Frankrijk geen betere sociale voorzieningen zullen komen, wanneer de Franse regering geen hogere belastingen gaat heffen. 7 De president bleef hardnekkig ontkennen dat hij met de stagiaire absoluut een affaire had gehad. Of: De president bleef hardnekkig volhouden dat hij met de stagiaire (absoluut) geen affaire had gehad. 8 Vervolgens ga ik in op de nederzettingenpolitiek, de situatie rond Jeruzalem en de opstelling van de westerse wereld tegenover de Palestijnse kwestie. 9 Bovendien wordt er tegen de illegale prijsafspraken tussen bedrijven hard opgetreden door Brussel. 10 Direct na het sollicitatiegesprek hebben we hem geschreven dat hij de baan kreeg, maar helaas hebben wij tot nu toe geen bevestiging van hem ontvangen. 11 Op het feest waren vele hoogwaardigheidsbekleders, onder wie de minister-president. 12 Na een moedig gedragen ziekbed is onze grootvader Jan Ligthart, in de leeftijd van 93 jaar, door de Heer tot Zich genomen. 13 De korenwolf komt in onze streken maar heel zelden voor. Of: De korenwolf is in onze streken heel zeldzaam. 14 Laten we voor de zekerheid onze regenjassen meenemen, opdat we niet nat worden als het vanmiddag mocht gaan regenen. 15 De hoogleraar maakte een reis door Scandinavië met zijn zoon en diens vriendin. Of: De hoogleraar maakte een reis door Scandinavië met zijn vriendin en zijn zoon. Opdracht 4 A 1 Correct, tenzij je ‘cijfers en statistische gegevens’ als een tautologie (1.2) wilt zien. 2 maar … echter = 1.2 tautologie 3 ben ik = 8 onjuiste inversie 4 Van … van = 1.1 onjuiste herhaling 5 hebben = 3 incongruentie 6 De export … naar het buitenland = 1.3 pleonasme 7 en vinden wij = 5 foutieve samentrekking 8 wij nog lang niet = 5 foutieve samentrekking 9 correct 10 Al lezend in een spannende detective = 6 foutieve beknopte bijzin 11 dat indien = 4 dat/als-constructie 12 weerhouden … niet = 1.5 dubbele ontkenning 13 Wanneer u tenminste bereid bent om plaats te nemen in de werkgroepen waarin nog plaats is = 7 losstaand zinsgedeelte 14 een stabiele leefsituatie, een evenwichtige relatie en dat er geen grote veranderingen op komst zijn, zoals een zwangerschap, een verbouwing of een verhuizing = 9 geen symmetrie 15 de moed niet in de schoenen zakken = 1.4 contaminatie B 1– 2 Bij diverse gebeurtenissen kreeg de president veel kritiek van de pers, maar eigenlijk kon hij op al die momenten rekenen op waardering van de bevolking. 3 Met die jongens heb ik vroeger nog in de zandbak gespeeld en tegenwoordig ben ik hun werkgever. 4 Van de kleur zwart, vroeger de standaardkleur bij begrafenissen, wordt tegenwoordig steeds vaker afgeweken. 5 Veel ernstig zieken besluiten, nadat de reguliere arts hen heeft opgegeven, hun heil te zoeken in het alternatieve circuit. 6 De export van dit soort chemische wapens is alleen onder strikte voorwaarden toegestaan. Of: Het vervoer van dit soort chemische wapens naar het buitenland is alleen onder strikte voorwaarden toegestaan.
7 Uw houding tegenover onze zoon is erg onvriendelijk en die vinden wij als ouders absoluut ontoelaatbaar. 8 Jij bent blijkbaar heel erg moe, maar wij zijn nog lang niet moe, hoor. 9– 10 Terwijl hij las in een spannende detective, werd de koffie van de heer Tienoppen langzaam koud. Of: Al lezend in een spannende detective merkte de heer Tienoppen niet dat zijn koffie langzaam koud werd. 11 U moet er wel op rekenen dat wij een incassobureau zullen inschakelen, indien u niet snel de achterstallige bedragen voldoet. 12 Niemand kan mij ervan weerhouden om na mijn examen eerst een half jaar naar het buitenland te gaan. 13 U kunt nog wel aan de scholing deelnemen, wanneer u tenminste bereid bent om plaats te nemen in de werkgroepen waarin nog plaats is. 14 De bekendste eisen zijn dat er een stabiele leefsituatie is en een evenwichtige relatie en dat er geen grote veranderingen op komst zijn, zoals een zwangerschap, een verbouwing of een verhuizing. 15 Ondanks vele tegenslagen lieten de bouwers de moed niet zakken. (verwarring met ‘De moed zonk hem in de schoenen.’)
Hoofdstuk 2 – Aantrekkelijk formuleren 1 Opdracht 1 Juist zijn: 2, 3, 4, 5, 8. Opdracht 2 1 Er is een duidelijke daling van het persoonlijke niveau van de jongeren, behalve op het gebied van direct oproepbare kennis met name ook op het terrein van de alfa-vakken (de vakken die vooral een cultuur helpen vasthouden/bewaren en die mensen mondelinge vaardigheid, geestelijke zelfstandigheid en inzicht in grote verbanden kunnen geven). Daar staat echter een onmiskenbare stijging van het gemiddelde ontwikkelingspeil van onze bevolking tegenover. Nog nooit hebben zoveel burgers zoveel basiskennis en zoveel geestelijke basisvaardigheden gehad op zoveel gebieden als tegenwoordig. 2 Een menslievende tussenkomst is het met militaire middelen aantasten van de zelfstandigheid van een land om de burgers te behoeden voor geweldpleging, het land te stabiliseren en de democratie te bevorderen. Menslievende inmenging is vaak twijfelachtig en steeds meer NAVO-landen nemen in dit opzicht een tweeslachtige houding aan: mensenrechten zijn soms in strijd met de zelfstandigheid van staten. Staten hebben immers zelfbeschikkingsrecht. Ze hebben dus wettelijk de zeggenschap over hun gebied en veel landen wensen zich aan dit uitgangspunt te houden. Aan de andere kant hebben westerse democratieën de neiging zich te bemoeien met de mensenrechtensituatie, met name in autoritair bestuurde landen. Een en ander zorgt tegenwoordig voor verhitte maatschappelijke en parlementaire discussies. Opdracht 3 A 1 kind, vaak, scheiding 2 jongeren, werk(en), (on)gemotiveerd, (op straat) B 1 Een kind gaat ervan uit dat zijn ouders altijd bij elkaar blijven. Als die situatie plotseling verandert door een echtscheiding, verandert er vaak ook veel in zijn leven. Voorafgaand aan de scheiding is er vaak een periode met veel ruzies tussen vader en moeder. Het vertrek van een ouder lijkt dan een opluchting, maar
is ook het begin van veel veranderingen. Vaak volgt er een verhuizing en een andere school. Meestal ziet het kind de vader een tijd lang niet of nauwelijks. En niet zelden voelen kinderen uit gebroken gezinnen zich schuldig aan de vele ruzies tussen hun ouders. 2 Jongeren moeten wekelijks acht uur gaan werken. Dat is een voorstel waarover binnenkort in de Tweede Kamer wordt gedebatteerd. Er is namelijk te veel hangjeugd, die op straat en in winkelcentra overlast veroorzaakt. Als die pubers aan het werk zijn, heeft het winkelend publiek geen last van hen. Toch is deze oplossing minder simpel dan ze misschien lijkt. Veel van deze jongeren willen namelijk helemaal geen baantje. Ze hangen liever buiten rond met leeftijdgenoten. Ook werkgevers voelen er niets voor deze ongemotiveerde adolescenten aan te nemen. Die hebben immers liever gedreven personeel. Als hangjongeren tot een baantje verplicht worden, zullen ze hun taak slecht uitvoeren en daar zitten ondernemers niet op te wachten. Opdracht 4 Let op: er zijn meerdere goede antwoorden. 1 De vereniging ‘Behoud het stadscentrum’ overlegt met de gemeente om het historische stadsgezicht te behouden en dringt erop aan de in verval geraakte gevels te restaureren. 2 Jessica is de dochter van de directeur van een bekende international. Twee jaar geleden werd ze ontvoerd door terroristen en vorige week verspreidde ze opnieuw een televisieboodschap. De politie had de hoop al bijna opgegeven, maar nu eist de pers van haar dat ze haar lakse houding laat varen en alles in het werk stelt om het meisje op te sporen. 3 Het ziekenhuis besteedt veel geld aan de beveiliging van het parkeerterrein. 4 De komende maanden worden de lessen godsdienst en maatschappijleer verzorgd door de heer Van Spoll, omdat mevrouw Haanstra plotseling vertrokken is. 5 De jury vermeldde kort de kwaliteiten van de prijswinnaars en reikte vervolgens snel de prijzen uit. 6 Over het wetsvoorstel rond de euthanasie is weinig overeenstemming binnen de regeringspartijen. Ook de oppositiepartijen hebben ernstige bezwaren gemaakt. Zij baseren die op de uitkomsten van een uitvoerige studie over het probleem, die is uitgevoerd door een erkend onderzoeksbureau. Ondanks al deze weerstand heeft kabinet besloten het omstreden wetsvoorstel toch in te dienen. 7 Als gevolg van de oorlog in Irak zijn de olieprijzen in enkele jaren tot torenhoogte gestegen en ook als de situatie weer stabiel wordt, zullen die nooit meer op het oude niveau terugkeren. 8 Deze parlementariër maakt er een gewoonte van voorstellen in te dienen die geen enkele kans maken op een meerderheid in de Kamer. 9 Momenteel werken de ontwerpers van Ferrari aan een nog snellere bolide. 10 Hierbij raad ik aan de controlevoorschriften niet te overtreden en de controleurs geen onvolledige of onjuiste informatie over uw levenssituatie te verstrekken. Dat kan namelijk leiden tot een korting op de ontvangen uitkering of tot een administratieve boete. Het kan zelfs tot gevolg hebben dat u door de officier van justitie wordt vervolgd // de officier van justitie u vervolgt. 11 De laatste jaren gebruiken topsporters steeds meer stimulerende middelen. 12 Het is belangrijk dat de schoolleiding enkele slecht functionerende docenten snel op non-actief stelt. Als dat niet gebeurt, (dan) zullen de examenprestaties vermoedelijk binnen afzienbare tijd dramatisch afnemen. 13 De overheid probeert vergeefs (om) mensen via informatiecampagnes van het roken af te krijgen. 14 De aanleg van de wisselstrook op de A9 is zo’n groot succes, dat inmiddels voor meer snelwegen wisselstroken in overweging genomen worden. Wel veroorzaken de werkzaamheden volgens Verkeer en Waterstaat veel files. Daarom is besloten de aannemers te vragen of zij de activiteiten zo veel mogelijk gedurende de nachtelijke uren willen uitvoeren. 15 Nadat de nieuwe fabriek feestelijk in gebruik was genomen, kregen we een rondleiding langs de gloednieuwe apparatuur.
Hoofdstuk 3 – Aantrekkelijk formuleren 2
Opdracht 1 A 1 bij tijd en wijle 2 gepokt en gemazeld 3 have en goed 4 in eer en geweten 5 in kannen en kruiken 6 met angst en beven 7 met hangen en wurgen 8 pais en vree 9 schering en inslag 10 te hooi en te gras 11 van alle rangen en standen 12 van haver tot gort 13 van heinde en verre 14 van toeten noch blazen weten 15 voor galg en rad
-
o zo nu en dan n zeer ervaren a bezittingen d fatsoenlijk; correct l voor elkaar; af; gereed c erg bang e met zeer veel moeite m vredig; afwezigheid van ruzie h vaak voorkomend g op ongeregelde tijden i van alle maatschappelijk niveaus b door en door; geheel en al j van overal; van ver weg k volkomen onkundig zijn; van niets weten f misdadig
B– C Bijvoorbeeld: in vuur en vlam, haat en nijd, vast en zeker, in zak en as Opdracht 2 A B Bijvoorbeeld: vroeg of laat, jong en oud, overal en nergens Opdracht 3 A 1 als puntje bij paaltje komt 2 door schade en schande 3 kommer en kwel 4 met man en macht 5 op stel en sprong 6 paal en perk stellen 7 taal noch teken 8 vlees noch vis 9 wikken en wegen 10 willens en wetens
-
b als het eropaan komt a als gevolg van nadeel of verlies f hopeloze ellende; narigheid i zo krachtig mogelijk g onmiddellijk c beteugelen, binnen de grenzen houden d geen enkel bericht e het een noch het ander j zorgvuldig nadenken h opzettelijk en bewust
B– C Bijvoorbeeld: met man en muis vergaan, iets kort en klein slaan, kort maar krachtig Opdracht 4 A 1 alles op haren en snaren zetten 2 de tering naar de nering zetten 3 een aardje naar zijn vaartje hebben 4 handel en wandel 5 heg noch steg (weten) 6 in geuren en kleuren vertellen 7 reilen en zeilen 8 steen en been klagen 9 van de hand in de tand leven 10 wijd en zijd bekend
alles op alles zetten, hemel en aarde bewegen de uitgaven in overeenstemming houden met de inkomsten - de eigenschappen van zijn vader bezitten - gedrag geen idee hebben waar je bent iets levendig en uitvoerig vertellen de gang van zaken ontzettend klagen onbezorgd leven zonder te sparen overal bekend
B– C Bijvoorbeeld: hoog en droog, vrij en blij Opdracht 5 A 1d De minister hield bij de presentatie van zijn plannen wel een slag om de arm, want hij wist nog niet precies hoeveel geld hij te besteden had. 2h Tegen mensen die weigeren mee te werken, treed ik streng op, want met pappen en nathouden bereik je niets. 3a Als de overheid aan hun salaris morrelt, gaan zelfs rustige types als leraren de barricades op. 4i Bepaalde politici staan erom bekend dat ze met regelmaat uit de school klappen naar de pers. 5j Jason is gek op gezellige feestjes, maar altijd drukt hij zijn snor als er opgeruimd moet worden. 6e De onderhandelingen worden gevoerd door diplomaten die het klappen van de zweep kennen. 7f Via de ondernemingsraad hebben de werknemers iets in de melk te brokkelen over de gang van zaken in het bedrijf. 8b Het is niet zo heel leuk om met haar om te gaan, want ze wil altijd de eerste viool spelen. 9g Als je voor zo’n spotprijs een tweedehands auto koopt, moet je niet op alle slakken zout leggen. 10 c Wanneer ik straks met pensioen ben, zal ik een boekje opendoen over de corruptie in de Nederlandse bouwwereld. B 11 m
De generaal leek een vriendelijke man, maar hij bleek bij nadere kennismaking een wolf in schaapskleren. 12 s De leden van de ondernemingsraad wilden de voorstellen niet onmiddellijk accepteren, want ze wilden eerst ruggespraak houden met de werknemers van het bedrijf die ze vertegenwoordigden. 13 l Na langdurige discussies over het leiderschap wierpen de tegenstanders van Mark uiteindelijk de handdoek in de ring. 14 r De VVD-prominenten hebben de kwestie rond het leiderschap van de partij op de spits gedreven door tegenover de pers harde uitspraken te doen over de ruzies in de fractie. 15 o Zolang niet onomstotelijk vaststaat dat de mens het versterkte broeikaseffect veroorzaakt, moeten die milieudeskundigen wat minder hoog van de toren blazen over ons gedrag. 16 t De minister van defensie begaf zich op glad ijs door al vóór het Kamerdebat te zeggen dat Nederland langer in Afghanistan moet blijven. 17 q Ik ga niet meer naar voetbalwedstrijden, want ik zit me alleen maar te ergeren aan de lompe spreekkoren van Jan Rap en zijn maat, dat helaas elke vorm van beschaving mist. 18 p Slechts door aanhoudende vragen van onderzoeksjournalisten is de bouwfraude aan het licht gekomen, want het ministerie wilde de zaak liever in de doofpot stoppen. 19 n Daar het overleg tussen vakbonden en werkgevers muurvast zat, nam de minister het voortouw tot een compromisvoorstel. 20 k Gisteren is bij V&D in Utrecht een winkeldief aangehouden, die enkele tientallen cd’s probeerde te stelen. De man dacht gebruik te kunnen maken van de sinterklaasdrukte om ongemerkt weg te sluipen. Hij had echter buiten de waard gerekend. Een oplettende caissière vermoedde de diefstal en schakelde de veiligheidsdienst in.
Opdracht 6 A 1 de koe bij de horens vatten 2 de kool en de geit willen sparen 3 de lat hoog leggen 4 de vinger aan de pols houden 5 de vuile was buiten hangen 6 een scheve schaats rijden 7 iemand het vuur na aan de schenen leggen 8 op de lange baan schuiven 9 in iemands vaarwater komen 10 kwaad bloed
c de zaak flink aanpakken j partijen met tegengestelde belangen beide tevreden willen stellen f hoge eisen stellen e het verloop van een zaak in de gaten houden b de interne problemen (van een familie, bedrijf e.d.) aan buitenstaanders mededelen n zich onfatsoenlijk gedragen (vaak gebruikt met
zetten 11 met iemand in de clinch liggen 12 pas op de plaats maken 13 heel wat voeten in de aarde hebben 14 voor iemand in de bres springen 15 zijn kruit verschoten hebben
Opdracht 7 – Opdracht 8 A 1 een kind 2 een ketter 3 Methusalem 4 een Maleier 5 een ketellapper 6 Job 7 een tempelier 8 Salomo 9 de beul 10 Brugman 11 een bootwerker 12 een prins B 1 een mager speenvarken 2 kemphanen 3 een hoentje 4 een olifant 5 haringen 6 een luis 7 een feniks 8 een hond, een vis 9 kat en hond 10 een mol, een kwartel 11 een otter, een pauw 12 een kreeft C 1 een lat 2 een tang 3 een plank 4 een fakkel 5 een vaatdoek 6 de weg naar Rome 7 een trein 8 het graf 9 kolenschoppen 10 een zeepbel 11 een zeef 12 koffiedik D
betrekking tot overspel) g iemand scherp ondervragen, het hem moeilijk maken h uitstellen o iemand hinderen door je met zijn zaken te bemoeien l verbittering of wrevel veroorzaken i met iemand ruzie hebben d geen veranderingen doorvoeren k veel moeite kosten m voor een ander opkomen a te snel al je mogelijkheden verbruikt hebben
1 kool 2 paddenstoelen 3 een rietje, espenblad 4 gras 5 een mispel 6 een biet E – Opdracht 9 1 Over het werk van Kluun kun je zeggen: dit is geen schrijven meer, dit is samplen. De schrijver leent overdadig zinnetjes en songteksten die de tekst sieren als krenten en rozijnen. vergelijking 2 Aan de Braziliaanse hemel fonkelen alweer nieuwe sterren. Tijdens het volgende WK Voetbal zal ook de rest van de wereld die kunnen zien. metafoor 3 De grote invloed van Brussel op de nationale politiek is sommige Nederlanders een doorn in het oog. metonymia + metafoor 4 Wie niet bereid is de voortgaande instroom van steeds nieuwe kansloze immigranten onder ogen te zien, maakt een grote fout. Oud-minister Ien Dales (PvdA) zei begin jaren negentig al: ‘Je kunt geen soep maken als iemand steeds water in de pan gooit.’ Dat waren wijze woorden. metafoor 5 Het geluk lacht u toe en alles wat u onderneemt blijkt succesvol. Na 5 mei wordt u voor een lastige keuze gesteld en gedwongen de balans van uw verleden op te maken. personificatie 6 Het onderzoek Werkt grijs door? van het ministerie van SWZ vroeg werknemers naar hun redenen om langer door te werken, ondanks hun recht op prepensioen. metonymia 7 Zwart en wit. Voor andere tinten is geen plaats in het politieke denken van Gary Kasparov. De topschaker speelt de match van zijn leven tegen de Russische president Poetin. Helaas voor Kasparov zijn alle analisten ervan overtuigd dat Poetin volgend jaar bij de verkiezingen als winnaar uit de tweekamp tevoorschijn zal komen. Kasparovs stelling is hopeloos. Maar hij vertikt het zijn koning om te leggen. allegorie 8 Elco Brinkman wil de blauwe boorden terug. Er zijn tegenwoordig te veel mensen (met witte boorden) die improductief achter allerlei bureaus zitten. Dat is slecht voor de economie. metonymia 9 De geschiedenis van ABN AMRO is er een van eten en gegeten worden. Decennialang was de bank een ware veelvraat. Vele tientallen kleine banken heeft het concern in de vorige eeuw opgeslokt, met Antonveneta als grootste prooi. Maar nu is het tijd om gegeten te worden. allegorie 10 Op 1 april verloor Alva zijn ‘bril’. Maar hoe zat het ook alweer met Alva, Den Briel en de Watergeuzen? En waarom had ik dat stadje nooit bezocht? Misschien omdat het verstopt zit als een parel in een oester, want makkelijk te bereiken is het niet. vergelijking 11 Toen hij het stadje in reed, ergerde hij zich aan het schreeuwerige neonlicht van de gevelreclames in de buitenwijken. synesthesie 12 Halle Berry heeft echtscheiding aangevraagd. Volgens de roddelpers wankelde het huwelijk van Halle Berry en Eric Benet al vanaf het begin. Het is niet Berry’s eerste scheiding. Eerder strandde haar huwelijk met honkballer David Justice. personificatie 13 Advertentie: Tweedehands Citroën op zoek naar nieuwe eigenaar. personificatie 14 Gewelddadiger dan de even blanke voetbalvandalen en net zo fanatiek als de Noord-Afrikaanse relschoppers in de buitenwijken van de Franse steden, gingen in Rostock in het zwart geklede jongeren als dollemannen tekeer tegen vijfduizend licht beschermde agenten. vergelijking. 15 Televisiepersoonlijkheden als talkshowpresentator Larry King prijzen hem aan in oneliners: ‘Lees James Patterson!’ metonymia Opdracht 10 – Opdracht 11 1 bijvoorbeeld: ter aarde bestellen 2 bijvoorbeeld: ombuigingen 3 bijvoorbeeld: gezet, volslank
4 bijvoorbeeld: tipsy, te diep in het glaasje gekeken, aangeschoten 5 bijvoorbeeld: verbouwen 6 bijvoorbeeld: braken, overgeven 7 bijvoorbeeld: toiletteren 8 bijvoorbeeld: helpen 9 bijvoorbeeld: onrechtmatig toe-eigenen 10 bijvoorbeeld: heengaan, overlijden Opdracht 12 – Opdracht 13 1 bijvoorbeeld: schrok zich rot 2 bijvoorbeeld: binnen een seconde, in een oogwenk 3 bijvoorbeeld: lacht iedereen zich kapot, ligt iedereen in een deuk 4 bijvoorbeeld: stinkt een uur in de wind 5 bijvoorbeeld: een hele stoet 6 bijvoorbeeld: uren, een eeuwigheid wachten 7 bijvoorbeeld: een vermogen, een fortuin 8 bijvoorbeeld: ik heb me kapot gewerkt 9 bijvoorbeeld: staan doodsangsten uit, zijn als de dood 10 bijvoorbeeld: totaal van de wereld, ontroostbaar, zat diep in de put Opdracht 14 A 1 omvallen van de slaap 2 duizend doden sterven 3 iemand de oren van het hoofd kletsen 4 iemand het hemd van het lijf vragen 5 in het geld zwemmen 6 rood aanlopen van kwaadheid 7 stijf staan van de zenuwen 8 van angst ineen krimpen 9 zich de longen uit het lijf schreeuwen/hoesten 10 zich de ogen uit het hoofd schamen B – Opdracht 15 – Opdracht 16 – Opdracht 17 – Opdracht 18 1 Bij Plato krijg je deze week elke tweede cd voor de halve prijs. Klinkend voordeel voor muziekliefhebbers! woordspeling 2 Waar zijn de Nederlandse toptennissers gebleven? Na de gouden jaren met Richard Krajicek en het dubbelduo Jacco Eltingh en Paul Haarhuis volgde nog een zilveren tijd met Sjeng Schalken en de eendagsvlieg Martin Verkerk, die de wereld verbaasde met een finaleplek op Roland Garros. Maar van een bronzen decennium was al geen sprake meer: we zijn aangeland in het stenen tijdperk. omgekeerde climax
3 Muziek in het park, op het strand of op historische locaties. Ook deze maand is het aanbod groot. opsomming in drieën 4 De vertrekborden op Station Amsterdam Sloterdijk zijn maagdelijk wit. Een handjevol gestrande reizigers wacht vergeefs op een trein naar huis. 2 x hyperbool 5 ‘Lachende gezichten van alle kleuren en leeftijden, daar wil ik voor spelen,’ zegt saxofoniste Candy Dulfer. prolepsis 6 ‘Komt een vrouw bij de dokter’ is een combinatie van seks en dood, lijden en lust, Eros en Thanatos. chiasme 7 ‘Je bent toen een beetje dom geweest,’ understatement zegt Máxima met een schalkse blik tegen haar echtgenoot, als de enorme blunder die hij in New York beging, weer eens ter sprake komt. En ook nu weer valt iedereen als een blok voor de aanstaande koningin. vergelijking 8 ‘U vindt het hopelijk niet erg dat we alvast zijn begonnen,’ zei de voorzitter tegen de laatkomer. ironie 9 Onderzoek wijst uit dat mensen die prettig oud worden over het algemeen dominant zijn, eigenzinnig, nieuwsgierig, kritisch, praktisch, sociaal vaardig en goed in het oplossen van problemen. enumeratie 10 Mannen hebben het veel makkelijker dan vrouwen. En daar doen ze dan ook nog moeilijk over. woordspeling 11 Te lang gefeest en te diep in het glaasje gekeken? eufemisme + retorische vraag De kater komt later. Maar, drink water. Dat helpt. prolepsis 12 Ik wil niet geloven dat Debby Manfred van Ilona heeft afgepakt, want zoiets gemeens zou zij nooit ofte nimmer doen. tautologie 13 Bij Aldi ben je altijd voordelig uit met maxiverpakkingen voor miniprijzen. antithese 14 Een leven alleen is een leven in de hel, mijn zoon. Sinds je vader stierf, ben ik eenzaam. Maar ach, wie kan de dood ongedaan maken? retorische vraag 15 Domineeszoon Linnaeus was geenszins bemiddeld. Daarom koos hij voor promotie bij professor Fetze Alsvanouds in Harderwijk. litotes 16 Sinan Şeker is steward op een langeafstandsbus. Hij is jong en trots. Trots op zijn baan, trots op zijn bus. repetitio 17 Het is groot, diamantvormig en oranje. opsomming in drieën Ja, heel erg oranje. Ik heb het over het nieuwe Agora Theater in Lelystad. anticipatie 18 Toen de patiënt door zijn arts naar het ziekenhuis werd gestuurd voor een longonderzoek, zei hij schijnbaar onbezorgd: ‘Ja dokter, tb or not tb, that’s the question.’ allusie 19 De straten van de stad leken troosteloos door de grijze mist van de najaarsochtend. pleonasme 20 Er gaat geen dag voorbij zonder dat er in de Gouden kooi wordt gescholden, geduwd, gemept en geschopt. climax
Opdracht 19 1 Ook op Mars is sprake van opwarming. Onderzoekers van NASA constateren een temperatuurstijging van een halve graad sinds 1970, evenveel als de opwarming in het ondermaanse. Daarvoor zijn twee verklaringen: 1. Er wonen toch mannetjes op de rode planeet en die rijden allemaal in een Hummer rond. ironie 2. Misschien klopt het niet wat Al Gore beweert, dat het vooral de mens is die het klimaat op aarde verandert. Vooralsnog lijkt de tweede verklaring logischer. Het is wel jammer voor Sophie Hilbrand, Madonna, Kevin Bacon, Ali B, Phil Collins, Giel Beelen, The Police, Beau van Erven Doorens, The Red Hot Chili Peppers – en Al zelf natuurlijk – enumeratie want anders zouden zij een popconcert op Mars kunnen organiseren om de inwoners aldaar tot het groene evangelie ironie te bekeren. Simon Roozendaal, Elsevier nr.28, 14 juli 2007 2 Een vakantieganger op weg naar Tsjechië is afgelopen zondagmiddag ternauwernood aan de dood ontsnapt. De man stak zijn hoofd naar buiten door het open dak van de touringcar waarin hij reisde en had niet in de gaten dat er een viaduct naderde. Oplettende reisgenoten waarschuwden hem net op tijd, waardoor een ernstig ongeluk voorkomen kon worden. Dat het dak open stond, was volgens een woordvoerder van de touringcarondernemer een foutje van de chauffeur. understatement 3 PvdA’er Max van den Berg is een ervaren bestuurder, die zich sinds 1970 in zowel de lokale, als de
landelijke en de Europese politiek heeft gemanifesteerd: wethouder van Groningen, voorzitter van de PvdA, directeur bij de Novib en europarlementariër. 2 x climax De Graaf Dracula-achtige reputatie die Van den Berg in de pers is toegedicht – ‘Raspoetin van het Noorden’, ‘Ayatollah van Groningen’ – is voor een aanzienlijk deel gebaseerd op héél oude koeien allusie uit zijn Groningse jaren als wethouder. 4 Een 'rip' uit je lijf woordspeling Wie zijn cd-collectie op zijn mp3-speler wil afspelen, moet zijn cd’s eerst converteren. De muziek moet worden omgezet in een digitaal bestand. Dit rippen is niet moeilijk, maar wel tijdrovend. Daarom zijn er bedrijven die het voor je kunnen doen. Maar dat kost wel een paar centen. Ripfacilty vraagt 1,49 euro per cd en daar komen dan nog transportkosten bij. understatement 5 Mijn dagelijkse ervaring leert dat de literatuur een tombola metafoor is, een terrein waar iedereen een gokje kan wagen. En het goud van het hoge aanzien bladdert af als je ziet wat voor types er meegokken. Televisiegastjes, journaallezers, copywriters, correctoren enumeratie, allemaal prolepsis gaan ze zwanger metafoor van een roman. Recensenten, hulpverslaggevers, vroeg of laat valt er een werk van literatuur uit hun bureaula. Vertalers, redacteuren, iedereen die maar de geur heeft opgesnoven, komt onverbiddelijk met een meesterwerk van eigen hand. Wat al die pogingen gemeen hebben, is dat het de eerste keer raak moet zijn. Geduld, oeuvre, ontwikkeling, samenhang enumeratie – die termen prolepsis zijn verdwenen uit het literaire woordenboek. … ‘Schrijven, dat lijkt me fantastisch,’ zei Wim Kok, toen ik me met beroep en al had voorgesteld. Hij kreeg een sentimenteel waas voor de ogen. ‘Over een paar jaar, als ik gepensioneerd ben, ga ik ook een boek schrijven.’ ‘Dat komt mooi uit,’ antwoordde ik. ‘Ik wil straks, als ik klaar ben met schrijven, nog eventjes ministerpresident worden.’ ironie Gerrit Komrij, Vrij Nederland, 20 mei 2006 6 Terwijl vrouwen een moord zouden doen hyperbool om ook maar een woord met superster Robbie Williams te mogen wisselen, wees Costa!-actrice Lizelotte van Dijk de Engelse donjuan metafoor zonder blikken of blozen tautologie (allitererende uitdrukking) af! 7 De ezel gaat een donkere toekomst tegemoet: het aantal exemplaren neemt razendsnel af. Toch geldt het dier wereldwijd als het bestelautootje van de arme man. vergelijking Goedkoop in onderhoud en met gratis mest als bijproduct. Maar wie het beter krijgt, verruilt zijn ezel voor een fiets, een brommer of zelfs een auto. climax 8 Een dwerg is het, vergeleken met reuzen metafoor / antithese als Shell, BP en ExxonMobil. Toch slaagt het Duitse olie- en gasbedrijf Wintershall, waar de grote concurrenten falen. antithese Het doet namelijk goede zaken met Rusland. 9 Waren wij moeders uit de provincie niet verworden tot onkruid metafoor dat verpieterde in de schaduw van de bloeiende vrijgezelle? Beklagenswaardig en oninteressant, eeuwig veroordeeld tot elkaar en tot saaie seks met onze zielige echtgenoot? enumeratie Werden wij in de media niet uitsluitend besproken als probleemgeval, terwijl de happy single keer op keer in het zonnetje antithese werd gezet? 3 x retorische vraag 10 Als enige van de vijf poorten die ooit toegang gaven tot Harderwijk staat de Vischpoort nog overeind. Een juweeltje, asyndetische vergelijking al moet je het nabijgelegen Dolfinarium en de tegen de stadmuur leunende snackbars personificatie wegdenken. 11 De overgang voor vrouwen komt onverwacht, duurt een paar jaar en is best vervelend, opsomming in drieën heb ik me laten vertellen. Andere overgangsregelingen gaan meestal langs lijnen van geleidelijkheid, van oude mensen, de dingen die voorbijgaan, allusie / vergelijking dat werk. Over overgangsregelingen wil ik een boom opzetten. metafoor Mei Li Vos, Vrij Nederland, 20 mei 2006
12 Nederlandse media noemen de achternaam van verdachten en veroordeelden meestal niet: Volkert van der G. en Charles Z. Dat is een keurige regel voor keurige kranten in een keurig land. repetitio Waarom was dat bij presentator Karl Nooten ineens anders? Heeft een bekende Nederlander geen recht op privacy? Blijkbaar niet. Als je in goede tijden van de media profiteert, moet je accepteren dat je in slechte tijden extra schade lijdt. antithese, allusie 13 De zomer staat voor de deur en klopt al aan. personificatie En dan komen er plotseling lichaamdelen in het straatbeeld die normaal gesproken bedekt blijven. Zeker nu Nederland metonymia steeds dikker wordt, krijgen we vaker ongevraagd zicht op puilende buiken, borsten en billen. opsomming in drieën, alliteratie 14 Na alle fijne jaren die wij met hem mochten beleven, is van ons heengegaan eufemisme onze lieve broer, zwager, oom en opa. enumeratie Hij is vredig ingeslapen eufemisme in de leeftijd van 87 jaar. 15 Soms was minister van financiën Zalm te toegeeflijk. Zoals in 2000, toen de bomen van de economie tot in de hemel groeiden. metafoor Dat besefte Zalm ook: eigenlijk moest je niet bezuinigen en saneren als het slecht ging, maar als het goed ging. antithese Je moet het dak repareren als de zon schijnt en niet als het regent. metafoor Helaas hield Zalm zich niet aan dit principe. Te snel liet hij de teugels vieren metafoor, waarschijnlijk omdat de verkiezingen in aantocht waren. personificatie
Opdracht 20 –
Nieuw Nederlands 4e editie – vwo 5/6
PAGE
PAGE 1 © Noordhoff Uitgevers bv, 2008
Uitwerkingen
