Contactblad van de Heemkundevereniging Brunssum

Contactblad van de Heemkundevereniging Brunssum.

Jaargang 7, nummer 23, jun 2013

Uitgave van de Heemkundevereniging Brunssum Bezoekadres: De Heemkundevereniging Brunssum is gevestigd in de Mariaschool naast de Vincentiuskerk, Prins Hendriklaan nr. 283, Brunssum. Het Heemkundelokaal is geopend op maandag en woensdag van 13.00 tot 17.00 uur. Secretariaat: p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum, Tel: 045-5259107. E-mail: [email protected] Website: www.heemkundebrunssum.nl Facebook: https://www.facebook.com/heemkundevereniging.brunssum Fotoarchief: Email: [email protected] Inhoudsopgave.

Blz.

Openingswoord. Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. Mijnwerkersinloop Brunssum. Wegkruisen. Brunssum, plaatjes van vroeger. Van Holle Kies tot Zondagsuitje. Dialect. De schil en weerspreuken. Ir. F.C.M. Wijffels.

3 4 6 10 12 14 18 25 27

Redactie: Jan Halmans en Marcel Senden. Redactieadres: M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: 06-38394836. E-mail: [email protected] De omslag en de tekeningen zijn gemaakt door Jan Halmans. De inhoud van de ondertekende artikelen/stukken blijft voor de verantwoordelijkheid van de schrijvers. De Heemkundevereniging Brunssum heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het vaststellen van het auteurs- en portretrecht van de gepuliceerde teksten en de getoonde foto's en vervolgens met het maken van afspraken met rechthebbenden. Mocht u kennis hebben van (onbedoelde) schending van rechten van gepubliceerd werk in dit blad, dan verzoeken wij u hierover contact op te nemen met de Heemkundevereniging Brunssum.

2

Openingswoord. 25 maart jongstleden, de jaarvergadering vindt plaats in een ruimte, die met vereende krachten op eensgezinde wijze tot stand is gekomen. Een ruimte, die in goed overleg ons gezamenlijke doel zal dienen voor de werkgroepen van de Heemkundevereniging. De vernieuwde huisvesting geeft de vereniging meer mogelijkheden en we moeten als vereniging de nieuwe kansen benutten, die deze ruimte ons biedt. Activiteiten plannen, waarmee we ons regelmatig presenteren. We zijn daar al goed mee bezig en dat biedt perspectief. Als ik terugblik naar de opening van ons Mijnmuseum, doe ik dat met gepaste trots. De vele aanwezigen hebben uit de woorden van onze nieuwe burgemeester kunnen opmaken, dat hij een zeer betrokken persoon is. Hij voelt zich nauw verbonden met onze omgeving en dat straalt hij ook uit. Als we vooruitkijken, dan constateer ik, dat we mee moeten met de ontwikkelingen en daar horen ook kostbare hulpmiddelen bij. We zijn druk doende een beamer met scherm aan te schaffen, waarmee we audio-visuele presentaties kunnen verzorgen. Deze apparatuur komt dan beschikbaar voor alle werkgroepen, die hiervan gebruik wensen te maken. Verder is er een Brunssums kunstenaar bezig een object te ontwerpen, dat alles heeft te maken met de vroegere mijnindustrie. Mogelijk, dat dit object een plek gaat krijgen op het plein voor onze locatie. Ik wens u allen een prettige en zomerse periode toe, waarbij we kunnen genieten van de leuke kleine dingen, die op ons pad komen. Uw voorzitter.

3

Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum Door: Marcel Senden. Openstelling Heemkundelokaal. In de Mariaschool zijn aan de Heemkundevereniging Brunssum twee lokalen ter beschikking gesteld, een groot lokaal (voorheen klaslokaal) en een kleiner lokaal (voorheen directiekamer). Het grote lokaal is in gebruik genomen door de “Mijnwerkersinloop Brunssum”. Het kleinere lokaal, het Heemkundelokaal, wordt gebruikt voor de overige activiteiten van de Heemkundevereniging Brunssum. In dit nieuwe Heemkundelokaal, zijn de bibliotheek en verschillende archieven ondergebracht. Verder houden de verschillende werkgroepen (o.a. Heemkunde, Genealogie, Dialect) er hun bijeenkomsten. Het Heemkundelokaal is museaal ingericht. Er zijn allerlei oude en bijzondere voorwerpen met betrekking tot Brunssum te bezichtigen. Tijdens de open dagen op 4 en 5 mei, was dit Heemkundelokaal te bezichtigen. Speciaal voor deze dagen was een gedeelte van het bidprentjesarchief door de bezoekers in te zien. Tevens is tijdens deze dagen een oude film vertoond. Behalve voor leden van de Heemkundevereniging Brunssum is het Heemkundelokaal ook opengesteld voor geïnteresseerde niet-leden. Zij kunnen gedurende de openingstijden de bibliotheek en de archieven van de Heemkundevereniging Brunssum inzien.

Het Heemkundelokaal. (foto: M. Senden). 4

Excursie 2013. De werkgroep excursies had in eerste instantie een excursie naar het Clemenskerkje op de Kling voorgesteld. Aangezien dit kerkje in de komende maanden wordt gerestaureerd, is een bezoek dit jaar niet mogelijk en wordt dit verschoven naar het volgend jaar. Dit jaar gaan we op zaterdag 28 september op bezoek bij de ALFA Bierbrouwerij in Thull. Adres: Thull 15-19, Schinnen. De excursie begint om 12 uur 30 bij de brouwerij. De excursie duurt inclusief een proeverij ± 2½ uur. Een rondleiding met proeverij ziet er als volgt uit: - ontvangst met koffie/thee en verse vlaai in het proeflokaal. - korte uiteenzetting van de historie van de brouwerij met de nieuwste breedbeeldfilm. - bezoek aan de ALFA bron. - rondleiding door de brouwerij. - proeverij, genieten van de ALFA bieren met hartige hapjes en een leuke attentie bij vertrek. Vanwege de hoge kosten (per persoon € 9,75) van deze rondleiding zijn we genoodzaakt om van u een beperkte eigen bijdrage te vragen van € 4,75 p/p voor leden, partners van leden en gezinsleden. Nietleden betalen € 9,75 p/p. U kunt zich tot 1 september 2013 aanmelden voor deze excursie bij de secretaris, dhr. Ed. van Gelder, per telefoon 045-5259107 of per E-mail [email protected]. Naast deze door de Heemkundevereniging Brunssum georganiseerde excursie kan u ook op eigen initiatief, - op zondag 15 september tussen 12 en 18 uur in Reijmerstok de hopoogst bezichtigen. Deze hop is bestemd voor de Gulpener Bierbrouwerij. Er zijn diverse nevenactiviteiten en de entree is vrij. Meer informatie www.gulpener.nl. - op zaterdag 21 september in Margraten bij boomkwekerij Frijns, Groot Welsden nr. 30, de Appel Dag bezoeken. Op deze kwekerij worden op deze open dag rondleidingen gegeven met uitleg over de vele soorten appels en peren. Meer informatie www.boomkwekerij-frijns. - Gatweiler bruinkoolgroeve bezoeken. Elk jaar zijn er gratis rondleidingen. Meer informatie http://www.rwe.com/web/cms/de/614900/besichtigungsmoeglichkeiten-undonlinebuchung/ 5

Mijnwerkersinloop Brunssum Door: Jos Waltmans. Heropening Mijnwerkersinloop Al een paar maanden voor de officiële heropening van de “Mijnwerkersinloop” is men druk in de weer geweest met verhuizen, van boven naar beneden, en de inrichting van het nieuwe lokaal. Daar op de begane grond is het beter toeven; het lokaal is groter, waardoor de leerpijler voor de jeugd een plek kan krijgen en er diverse vitrines kunnen staan, waarin allerlei voorwerpen (stenen, lampen enz.) uitgestald kunnen worden. En niet te vergeten, een betere toegankelijkheid voor de oudere mens, voor wie de trap een grote hindernis was. En jawel, ook de Heemkunde heeft er een nieuwe stek, de directiekamer, pal naast de “Mijnwerkersinloop”. Alles onder één dak; dus dat pakt ook goed uit! Op vrijdag 3 mei is het dan zover. De burgemeester van Brunssum, dhr. Luc Winants zal de opening verrichten. Inmiddels is het druk geworden op de voormalige speelplaats. De uitnodigingen, de affiches en de persberichten hebben hun werk gedaan. Ook Duitse koempels geven “acte de présence”. Het mooie weer doet de rest. De voorzitter van de Heemkundevereniging Brunssum, Jos Knubben, heet iedereen welkom en in het bijzonder dhr. Winants, burgemeester van Brunssum.

Foto 1: Voorzitter Jos Knubben heet iedereen welkom. (Foto: Peter Gommans). 6

Al vorens deze het woord neemt zingen de koempels, onder begeleiding van twee accordeons, het “Gluck Auf”.

Foto 2: Koempels zingen het “Gluck Auf”. (Foto: Anja Timmers).

In zijn toespraak refereert de burgervader aan het feit dat er na de mijnsluiting een streep door het verleden is gezet; en dat helemaal ten onrechte! De koempels hebben de streek op de kaart gezet en ervan gemaakt wat het nu is. Zij hebben hier hard voor gewerkt en sommigen zelfs het leven gelaten. Daarom is het ook zo bijzonder wat hier nu is gemaakt, een plek om met elkaar te praten, een plek om herinneringen op te halen. Daar kunnen we trots op zijn! Prachtige woorden; je hoort dat de dhr. Winants grote affiniteit heeft met het mijngebeuren. Trouwens, woonde hij vroeger niet tegenover de Staatsmijn Emma, bij zijn ouders, die een kantoorboekhandel hadden op de Akerstraat? Hij heeft dus een hoop van dichtbij kunnen meemaken.

7

Foto 3: Boekhandel Winants (links) aan de Akerstraat in Hoensbroek.

Daarna haalt hij symbolisch “het kruis” weg van een pijler voor de ingang van de voormalige Mariaschool en met een brandende mijnlamp gaat hij naar binnen, waarbij hij langs een mooie, oude fotoreportage komt, samengesteld door Jo Chiaradia van de Heemkundevereniging Brunssum.

Foto 4: Burgemeester Winants (her)opent de Mijnwerkersinloop. (Foto: Peter Gommans). 8

Foto 5: Fotoreportage samengesteld door Jo Chiaradia. (Foto: Peter Gommans).

Eenmaal binnen volgt er een voordracht door de dialectgroep van de Heemkundevereniging Brunssum en kan men de tentoongestelde objecten over de mijnen nader bekijken. Het is er druk en gezellig. En er is koffie en taart! De dames hebben ’s ochtends bij Erkens 8 plateaus met ieder 21 stukken taart gehaald. Kennelijk heeft daarna de mooie reportage in het dagblad De Limburger zijn werk goed gedaan, want de Open Dagen op zaterdag en zondag werden heel goed bezocht. Dus de Heemkundevereniging Brunssum heeft weer een aardig visitekaartje kunnen afgeven. En dat is mooi meegenomen, En nu verder met het bezoek aan scholen, om de jeugd nader te laten kennis maken met het mijnverleden van onze “Parel der Mijnstreek”; want dat is wat de koempels voor ogen staat. Vorig jaar de Langebergschool, onlangs de Opstap, de Trampoline en de Meander. Wat volgt nog verder? Open dagen tijdens de Kunstboulevard. De Mijnwerkersinloop en de Heemkundevereniging Brunssum houden tijdens de Kunstboulevard op de Prins Hendriklaan, op zaterdag 21 en zondag 22 september, van 11.00 tot 18.00 uur, open dagen. De activiteiten op deze dagen worden te zijner tijd in de media bekend gemaakt. 9

Wegkruisen. Door: Frans Cals, voorzitter werkgroep Kruisen en Kapellen. Foto’s: Frans Cals. Kruis Landgraaf. De Heemkundevereniging Brunssum heeft enige tijd geleden een drietal kruisen gekocht. Eén van deze kruisen is doorverkocht aan dhr. Mevissen uit Landgraaf, om het te plaatsen bij het Zorgcentrum Heereveld te Waubach. Dit kruis is op zijn verzoek door mij gratis opgeknapt.

Het is een bijzonder kruis, het heeft waar normaal de corpus zit, een klein kruis met corpus. Ook de ornamenten zijn schitterend. Bovenaan het kruis bevindt zich een havikskop, rechts een leeuwenkop, links een ossenkop en onder een engelenhoofdje. Onder het engelenhoofdje bevinden zich een paar koren- of tarwehalmen en eromheen zit een krans van bloemen en blaadjes. Dit bijzondere kruis vereist uiteraard zeer secuur schilderwerk. Het heeft ongeveer 35 uur werk gekost, maar dat had ik er graag voor over en het resultaat mag er zijn. 10

Het kruis is in Landgraaf geplaatst bij het Zorgcentrum Heereveld, Afdeling Puthuske, Kloosterstraat nr. 25, in Waubach. Terugplaatsing kruis Rimburgerweg / Rembrandtstraat in juni / juli. De procedure met betrekking tot de terugplaatsing van een kruis i.p.v. het vernielde kruis Rimburgerweg / Rembrandstraat is in gang gezet. Dhr. Ed van Gelder heeft de Gemeente Brunssum verwittigd, dat we van plan zijn het omvergereden kruis, dat geheel vernield was, door een ander exemplaar te vervangen. Wij zijn van mening, dat het plaatsen van het vervangende kruis nog onder de oude vergunning kan gebeuren. Ik zal met dhr. Paul Hollander een afspraak maken om de juiste locatie te bepalen. Het plaatsen van het ‘nieuwe’ kruis zal afhankelijk van de weersomstandigheden gebeuren in de maanden juni of juli.

Het nieuwe kruis is niet zo mooi als het kruis dat er stond. Dat is jammer, maar om eenzelfde kruis te bemachtigen zou een toevaltreffer zijn. Het nieuwe kruis heeft een los corpus en onder aan de voet is een engel uitgebeeld. Net als in het verleden, heb ik dit kruis zelf betaald en vervolgens geschonken aan de gemeenschap van Brunssum. Wij houden u uiteraard op de hoogte van de voortgang van het terugplaatsen van het kruis. 11

Brunssum, plaatjes van vroeger. Door: Jo Chiaradia.

Foto 1: Kijkje, door het viaduct aan de Akerstraat, richting Heerlen. Achter het eerste gebouw links was de toegang tot de Hendrik. De foto is van rond 1918.

Foto 2: Luchtfoto 30er jaren van de Prins Hendriklaan met links de Mariaschool en rechts de Vincentiuskerk. 12

Foto 3: De Kruisberg met woonhuis van fam. Stoffels.

Foto 4: Terras, uitzichttoren en kabelbaan in het Schutterspark. Een groot aantal foto’s, zijn zowel op papier als digitaal, te bezichtigen in het fotoarchief van de Gemeente Brunssum. U kunt voor een bezichtiging o.a. een afspraak maken met Jo Chiaradia, 045-5229234 of [email protected]. Hebt u vragen over oude foto’s en/of heeft u nog een interessante oude foto voor in deze rubriek neem dan contact op met Jo Chiaradia, 045-5229234 of [email protected]. Zie voor meer plaatjes van oud Brunssum onze website www.heemkundebrunssum.nl. 13

Van Holle Kies tot Zondagsuitje. Door: Ed. van Gelder. Worden we heden ten dage geconfronteerd met een toenemende krimp van de bevolking, iets meer dan vijftig jaar geleden moest er stevig gebouwd worden om iedereen onderdak te kunnen bieden. Naast een wassende bevolking speelde ook de komst van AFCENT een rol. Gelukkig lag er aan de noordkant van Brunssum nog een flinke lap grond waarop een paar honderd woningen gebouwd kon worden. En het was in die tijd niet ongebruikelijk om bewoners te stapelen. Flatgebouwen zijn dan ook goed vertegenwoordigt in Brunssum-Noord, zoals de wijk is gaan heten. Oorspronkelijk heette het nog de Lemmender. En daar waar grote groepen mensen wonen moeten ook voorzieningen komen om het leven een beetje comfortabel te laten zijn. Het bouwcoördinatiekantoor Ruijters liet al begin 1968 weten dat zij een winkelcentrum zouden gaan bouwen. Zij vroegen het architectenbureau Coppen (BNA) uit Roermond om met een ontwerp te komen die uit zou gaan van een bedrijfsvloeroppervlakte van 2000 vierkante meter. Daarin was plaats voorzien voor twee grote supermarkten van 480 vierkante meter elk. Daar wil vandaag de dag geen grootgrutter meer aan maar toen was dat nog niet zo. Van het totale plaatje zou tweederde bestemd worden voor de sector voedings- en genotmiddelen, de rest was voor de non-food sector. Het complex zou zeer modern van opzet worden. Rond een binnenplein met een kinderspeelruimte, zitjes en bloemenperkjes waren de winkels geprojecteerd. Een deel van het sfeervolle binnenplein zou deels overdekt worden zodat droog winkelen mogelijk werd. Voor het zover was waren al diverse flatgebouwen uit de grond gestampt. En de bewoners ervoeren steeds nijpender het gebrek aan de meest elementaire voorzieningen. Het ontberen van een gemeenschapshuis, school of winkel maakte van de nieuwbouwwijk een treurig getto. Onder de forse kop “Holle kies in Brunssums gebit” kon een zekere Leo Vankan een complete Ekstra Editie BrunssumNoord volschrijven met treurnis wekkende verhalen. Soms van het luxe soort zoals van iemand die helemaal tot in Brunssum moet lopen voor een pakje sigaretten. Maar toch, in enkele dichtregels werd het algemeen onbehagen goed weergegeven: 14

Een wijk vol kijkgroen, Maar geen gebruiksgroen: Een labyrint van beton Een stenen lichaam met een eigen gezicht Maar een brok cement zonder hart...... Het enige positieve in het epistel te ontdekken is de vermelding van de plaatsing van een brievenbus in de Keizerstraat! Zoals gebruikelijk met grote projecten zit er een ruime marge tussen droom en daad. Begin 1971 werd begonnen met de bouw van de kerk annex gemeenschapshuis. Op 5 juli 1971 werd aan Ruijters de bouwvergunning voor het winkelcentrum afgegeven. Het bouwbedrag was begroot op 900.000 gulden. Een jaar later kwam de vergunning voor de 164 galerijwoningen aan de Florence Nightingalestraat en Albert Schweitzerstraat. Langzaam groeide Brunssum-Noord tot de wijk die het nu is. Met rond 7000 personen in de onmiddellijke nabijheid heeft het winkelcentrum steeds een redelijke bezetting aan winkels gekend. Het aanbod is na ruim veertig jaar uiteraard veranderd. Videotheken en tabakswinkels, alsmede bijkantoren van banken, het is allemaal verdwenen. Het binnenplein ook. Namen van supermarkten (Spar, Bigros, Konmar), allemaal verleden tijd. Door de inmiddels toegestane zondagopening van de huidige supermarkten is het winkelcentrum nu weer een trekpleister. Niet alleen voor de buurt. Door het ruime aanbod van parkeerruimte weten ook vele anderen de weg naar het winkelcentrum te vinden. Bronnen: Nieuwsbron, Ekstra editie Brunssum-Noord (ongedateerd) Nieuwsbron, 9 mei 1968 40 jaar H. Geestparochie, Drs Th. Raets, Brunssum 2004

15

Foto 1: Aanleg van het parkeerterrein bij het winkelcentrum. Op de hoek zien we supermarkt De Spar. Datum opname niet bekend.

Foto 2: Een prachtig voorbeeld van het “binnenplein”-idee dat uiteindelijk zou sneuvelen bij gebrek aan ruimte voor echte supermarkten. Datum opname niet bekend. 16

Foto 3: Impressie van het inmiddels radicaal gewijzigd voorfront van het winkelcentrum. Datum opname 1992. Fotoarchief Gem. Brunssum, nr. 4624.

Foto 4: Impressie van het inmiddels radicaal gewijzigd voorfront van het winkelcentrum. Datum opname 1992. Fotoarchief Gem. Brunssum, nr. 4623.

17

Dialect. De Klok Verzette Twieë kier per joar moste oplette, Want da moste de klok wéér verzette, Mar vanaaf dizze kieër Doeën ich dat neet mieë Ich weet neet woeë ich ze noen werum mot zette! Jan Halmans.

Op De Flesj Zjwoarmeudig loog i ge bed inne pasjent Heë woar inne beer va’ne vent “Ich goa op de flesj”; reep heë ins inne kieër “Koom”, zagte angere “vier truuëste deë hier” Mar wie ze koame, pakde heë alling gans braaf, De urinaal vuur zig va ’t nachkeske aaf. Jan Halmans.

Böl Gare 11 Bulgaare Die woare wul a’t sjpare Bis dat ze houwe 11 böl gare Jan van Haaf.

18

Vreuger of huuj? Es Ich goa zitte leaze of sjrieve, Doeën ich dat mit euèvergave en gedriejve, Ich sjrieèf ueèver alles wat mich raakt, Of went `t boeètendörps ärges kraakt, Ich sjrieèf ueèver gebueèrtenisse va huuj, Of ueèver vreuger, oog dat interesseert vueèl luuj, Ze vènge `t fijn es ze get leaze ueèver dea ouwe tiejd, Want soms zint ze èè sjtökske oeèt dea puzzel kwiejt, Alles wat me vreuger in `t köpke opsjloan doog, En doa joare niks miej ueèver hoeèrt of zoog, Bringt de heemkunde weer boave water, De dialektgroep sjrift doa dan vreuèg of later, Gedichskes ueèver diej ze èè paar kiejr per joar In de Bieb of Nonke Buujske vueèrdrage, Komt ins loeèstere, de koffie sjteet kloar. Jan Theunissen.

Troan Maak oape dien hart es te mos griene Of ‘t dich vruije of ploage deed De zon deed neet ummer sjiene En oane ee troan ‘t neet ummer geet Jan van Haaf. 19

Oeés Moeédertaal Es kindj onthils-ste weuèrd diej de Mam teage dich sjprook, Dat neuèmd me de moeèdertaal diej alle records sjloog, Later op sjoeèl liejrt me oog Holles sjpreake, Mer de taal diej Mam dich liejrde deez-te noeèts vergeate, Wens-te doeèr `t dörp gees, Huusj-te de luuj spreake das-ste versjtees, want ziej sjpreake oog wiej ze `t höbbe geliejrd, En`t accent verloochend neet, zelfs wens-te honderd wieèjs, Iejder dörp heat ziejn èège oeètsjproak van wueèrd, Dat vilt drek op es-me de luuj kalle hueèrt, Loate v`r sjtolz zin op dat sjtökske cultuur, Es `t mot goan v`r doa vueèr doeèr `t vueèr. Jan Theunissen.

Eënje conceer Eëntje bontj gekluërd Jieëder mit zien ege klarinet Va wied aaf woeërte ze gehuërd Sjtaats koame ze oet ’t vieverwater Es ee moeziekkapel, achter ee ’t woar ee en al gesjnater Es ze allenuij op ’t heem a ginge In ee bontj gekluërde kolonne Noa de verjoardaag va ’t meëdje Biej de vinster a gekomme Brachte ze ee conceer te gehuëre Jan van Haaf.

20

Is d’r Nieks zoeë verenderlik wie ’t weer? Nieks is zoeë verenderlik wie ‘t weer, Zoeë wurd tenminste ummer gezag.. Mér weë heët zich dat dan oetgedach? Want sommige luuj verengere eëve geer! En doa in sjpilt ’t weer toch gaar geen rol, Want die luuj zunt van zichzelf zoeë vol, Dat ze puur oet ege belang en aandachtrikkerie, Aansjleete in de vuur hun biste rie! En of de zon noe sjient of de reëge oet de loch vilt, Dat is egaal want hun ege ego is ’t enige tilt! Ron Logister.

’n Zoeëmesj Terras In de zoeëmer zitte v’r geer op ’n terras, Dan veule vier os ganz in ozze sas! Jieëderee heët dan ooch goeij zin, En vrieëgt d’r kastelein “Sjud nog ins in”! En omdat de daag in de zoeëmer langer lieke, Kinne v’r os alles ins good bekieke! Want al die meëdjes zunt dan luchtig gekleid, En v’r bekieke os dan geheid, Wie al die meëdjes vuërbie flanere, Joa good gehumeurd vuërbie paradere! Links en rechts wille v’r ooch nog waal ins sjanse, En dat gieëf os vanzelf allerhande kanse! Joa die zoeëmesj zunt os op ‘ lief gesjrieëve, En dat maag van os nog lang zoeë blieve! Ron Logister.

21

Zoeëmer aan de riej De zonnesjtroale Beginne te werme Ich zou de zon Kinne omerme De blauwe loch Kinne drinke In kleen geluk Kinne wegzinke De wintjer mit ies Is vuurbiej Noe is de zoeëmer Aan de riej Wiel Roeselers.

Gelukkig Leëve ’n Gleëske wien ’n Sjtukske kieës ’t Leëve is good Wat motte v’r mieë Nieës? ’n Sjiefke broeëd ’n Sjtukske sjpek Went me ’t bekiekt Is ’t leëve nog neet zoeë gek Aan der kuëkedusj ’n teske koffie, ozze rau Get bewieze is onzin Dat hoof neet mieë wa vrouw Dat is toch sjoeën Om zoeë te leëve Gelukkig zin wa Nieës Neet ummer dat sjtreëve. Wiel Roeselers.

22

Good en sjlech De ene geet ’t good De angere geet ’t sjlech Dat is noe eenmoal ’t versjil Tussje geluk en pech Mer neet alles is Zoeë einfach te versjtoan Went ene deë good krank is Kan ’t toch sjlech goan Wiel Roeselers.

Aan ’t Inj In jieëder puzzelbeukske sjteet De oplossing achter drin Ooch van de roadsels van ’t leëve Kriest-e de oplossing aan ’t inj Wiel Roeselers.

Tekeningen door: Jan Halmans.

Weë neëve de sjoon lupt, is egelik inne held op zukke. Wiel

23

Dialectagenda 2013. - Zondag 7 juli van 14:30 tot 16:30 uur. Vier kalle plat dialectvoordrachten (onder voorbehoud datum nog niet door Nonke Buusjke bevestigd) Nonke Buusjke, Schinveld. - Zondag 2 september van 14:30 tot 16:30 uur. Vier kalle plat dialectvoordrachten (onder voorbehoud datum nog niet door Nonke Buusjke bevestigd) Nonke Buusjke, Schinveld. - Dinsdag 8 oktober van 19:00 tot 20:30 uur. Plat a gen dusj een ronde tafel gesprek in dialect. In Herberg “De Ouwe Mert”, Dorpstraat 77, Brunssum. - Donderdag 21 november van 19:00 tot 20:30 uur. Vier kalle plat dialectvoordrachten. 1e etage bibliotheek Brunssum, Rumpenerstraat 147, Brunssum. - Dinsdag 10 december van 19:00 tot 20:30 uur. Plat a gen dusj een ronde tafel gesprek in dialect. In Herberg “De Ouwe Mert”, Dorpstraat 77, Brunssum.

24

De schil

en weerspreuken.

Door: mevr. T. Beaujean – Stals. De schil krulde losjes in haar hand en belandde als een spiraal op de houten keukentafel. Ze had het nog altijd in haar vingers, het aardappelschillen. Ondanks de reuma was dat iets wat niemand haar afnam. De kracht in haar benen, haar gehoor, het zicht… alles werd geleidelijk minder, maar een gedegen huisvrouw was ze nog steeds. Vanochtend kwam ze opeens op het idee, bij het passeren van een groentezaakje in de Rumpenerstraat. Ietwat terughoudend had ze een klein zakje aardappelen besteld en in het mandje van haar rollator geplaatst, als een kostbare schat die zorgvuldig bewaakt moest worden. Hoelang was het geleden dat ze voor zichzelf had gekookt? Vijf jaar toch zeker. Ze dacht even aan de flauwe aardappelpuree van tafeltjedekje waarvoor haar kinderen haar na de dood van haar man hadden aangemeld, en onwillekeurig trok ze haar neus op. Vandaag ging ze weer eens ouderwets voor zichzelf koken, misschien nog wel met een kaarsje op tafel erbij. Ze pakte een nieuwe aardappel uit het netje: een knoestig exemplaar met overal bulten, als de knokkels op haar hand. “Wat zijn jullie tegenwoordig schoon”, sprak ze hardop. Vroeger, zo rechtstreeks van ’t land kon je eerst de vele laagjes zand eraf schrobben. Ze legde het mesje even neer en keek voor zich uit. Haar arm rustte tegen het tafelblad en ze zag dat ze trilde. Diepe groeven tekenden haar hand. Op de achtergrond klonk muziek uit de radio. Binnensmonds neuriede ze mee met de Duitse muziekzender en richtte haar aandacht vervolgens weer op de klus. Het dunschillen had ze haar dochters nooit kunnen bijbrengen. Hoofdschuddend had ze toegezien hoed de dikke schillen in de prullenmand belanden. Zo zonde! 25

Hoeveel aardappels zou ze in haar leven hebben geschild? Vijf kinderen, een man die in de mijn Hendrik werkte, zo’n dikke 20 aardappels per dag, zeven dagen in de week… Ach, wie zal het zeggen? De hoop schillen werd elk jaar minder als er weer een kind het huis uitging. En nu lagen er maar drie kleine aardappels. Teveel voor haar maag, maar ze wist nu al dat ze ze alle drie zou opeten. Ze nam ook de laatste aardappel ter hand en maakte met haar mesje een voorzichtige inkeping. De rest ging als vanzelf. De schil veerde zachtjes op en neer en maakte een klein dansje. Vervolgens belandde hij op het tafelblad: in één stuk geschild, met een flinterdun laagje. Broos, maar sterk genoeg om niet uit elkaar te vallen. Net als zijzelf…. Weerspreuken. Brengt het bezoek Maria (2 juli) regen, veertig dagen duurt die zegen. Op Sint Jacob (25 juli) warme dagen, doen van kou en armoe klagen. Werken met Sint Anna (26 juli) de mieren, dan zult gij een lange winter vieren. In juli korten de dagen 1 uur en 8 minuten.

Op Sint Petrus Banden (1 aug.), trekken de ooievaars naar andere landen. Is het weer op Maria Hevelvaart (15 aug.) uitgelezen, zo zal de herfst voortreffelijk wezen. Hoe het met het najaar is gesteld, wordt ons door Bartholomeus (24 aug.) verteld. In augustus korten de dagen met 1 uur en 50 minuten. 26

Ir. F.C.M. Wijffels Door: Marcel Senden. Op woensdag 27 maart 1968 werd in de H. Familiekerk op de Langeberg de uitvaartdienst van de oud-minister Ir. F.C.M. (Frans) Wijffels gehouden. Deze was de vrijdag ervoor op 68jarige leeftijd in Delft overleden. Ir. Wijffels woonde een groot gedeelte van zijn leven in Brunssum. De op 11 april 1899 in Stratum (Eindhoven) geboren Wijffels, studeerde na zijn HBS-opleiding mijnbouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft. Na zijn afstuderen trad hij op 1 april 1925 in dienst van de Staatsmijnen in Limburg. Hij begon op de Staatsmijn Emma. In 1931 werd hij overgeplaatst naar de Staatsmijn Hendrik. In 1939 werd hij aangesteld als ingenieur bij de veiligheidsdienst C.B. In 1941 kwam hij bij de Algemene Dienst van de Staatsmijnen. Bij de april-mei-stakingen van 1943 werd Wijffels op 3 mei door de Duitse bezetter gearresteerd en uit het mijnbedrijf ontslagen. Na een korte (19 mei tot 13 juli) gijzeling in Beekvliet, bleef hem niets anders over dan tijdelijk werk te zoeken bij de Kunstzijdefabrieken in Arnhem. Als acceptabele figuur voor verzetskringen en het Militair Gezag behoorde Wijffels samen met L.J.M. Beel en A.F.C. de Casembroot tot de leiding van een kleine delegatie uit het bevrijde zuiden, die naar Engeland overstak om bij koningin Wilhelmina te Londen de problemen van regering en vernieuwing in het nog door de oorlog gespleten Nederland te bespreken.

27

Waarschijnlijk als gevolg hiervan werd hij opgenomen in het derde kabinet-Gerbrandy als minister van Sociale Zaken (23 februari - 24 juni 1945) en tevens tot 3 april 1945 als minister van Waterstaat ad interim. Het kabinet Gerbrandy-III was een van de vier Londense kabinetten, die tijdens de Tweede Wereldoorlog de Nederlandse regering in ballingschap vormden, die gezeteld was in Londen. Het kabinet Gerbrandy-III ontstond nadat in januari 1945 de SDAP ministers hun ontslag hadden aangeboden. Dit kabinet bood na de bevrijding op 5 mei 1945 haar ontslag aan, om de weg vrij te maken voor de eerste naoorlogse regering. Het kabinet regeerde nog vanuit Londen, maar enkele ministers, onder wie Beel, verblijven al enige tijd in het bevrijde Nederland (in Oisterwijk). Een belangrijk deel van de bestuurstaken in het bevrijde deel van Nederland werd onder verantwoordelijkheid van de minister van Oorlog uitgeoefend door het Militair Gezag, onder leiding van generaal Kruls. Tot Ir. Wijffels zijn portefeuille behoorde ook het mijnwezen; vooral op dit terrein nam hij belangrijke besluiten, betreffende een verhoging van de mijnwerkerspensioenen, de onder beheer stelling van de particuliere steenkolenmijnen en de vaststelling van de eerste landelijke publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie in het Mijnstatuut 1945. Dit laatste betekende de vervulling van een lang door Wijffels c.s. gekoesterd ideaal: een harmonische samenwerking van de factoren kapitaal, arbeid en leiding leek voor althans één bedrijfstak verzekerd te zijn. De botsing van dat ideaal met de werkelijkheid maakte Ir. Wijffels mee als de eerste voorzitter van het hoogste in het Mijnstatuut voorziene overlegorgaan, de Mijnindustrieraad (oktober 1945 - maart 1948); deze functie combineerde hij met die van inspecteur-generaal der mijnen. De particuliere mijnondernemingen weigerden aanvankelijk mee te werken aan het instellen van ondernemingsraden; het noodzakelijke overleg met de beheerder van de Nederlandse steenkolenmijnen, Ch. Th. Groothoff, en met de minister van Economische Zaken, G.W.M. 28

Huysmans, verliep niet naar wens. Teleurgesteld nam Wijffels ontslag en hij vervulde daarna tot zijn pensionering een researchfunctie bij de Staatsmijnen. Na de korte ministerperiode, bleef Ir. Wijffels als lid van de KVP, tot juli 1966 actief in de politiek. Hij was lid van de Eerste kamer (november 1945 – juli 1948), Tweede kamer (juli 1952 – september 1955), als expert voor economische aangelegenheden, in het bijzonder ten aanzien van de mijnindustrie en de Provinciale Staten van Limburg (juli 1950 – juli 1958 en juli 1962 – juli 1966), de laatste periode als fractievoorzitter van de KVP. In de tweede helft van de jaren dertig was Ir. Wijffels lid van de gemeenteraad en wethouder van Brunssum. Na de bevrijding van het zuiden van Nederland in 1944 trad Wijffels weer in dienst van de Staatsmijnen. Hij kreeg de algemene leiding van de Dienst Onder- en Bovengrondse Opleidingen. Ir. Wijffels was jarenlang curator (lid van curatorium (raad van toezicht)) van de Technische Hogeschool te Delft. Hij ijverde in die jaren sterk voor het vestigen van een universiteit in Limburg. Ir. Wijffels trouwde op 3 mei 1926 in Waalwijk met F.M. (Fernanda Maria) Rath. Zij kregen acht kinderen, drie zoons en vijf dochters. Na het overlijden van zijn echtgenote op 22 augustus 1960, hertrouwde Wijffels op 19 juli 1963 met E.J.J. (Emilie Josepha Johanna) Bosch, weduwe van J.P.H. Houx. In Brunssum woonde de familie Wijffels achtereenvolgens op de Prins Hendriklaan nr. 80 (tot najaar 1945), de Akerstraat nr. 12a en de Brederostraat nr. 7. Zoals vermeldt, overleed Ir. Wijffels op 22 maart 1968 in Delft. Na de uitvaartdienst op 27 maart in de H. Familiekerk (Langeberg) te Brunssum, volgde de bijzetting in het familiegraf te Sint-Oedenrode.

29

Rechts de woning van de familie Wijffels op de hoek Prins Hendriklaan – Rumpenerstraat.

De woning van de familie Wijffels op de hoek Akerstraat – Wieenweg.

Bronnen: Limburgs Dagblad 30-4-1964. Limburgs Dagblad 23-3-1968. Limburgs Dagblad 28-3-1968. Nieuwsbron 11-4-1968. http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/wijffels http://www.europa-nu.nl/9353000/1/j9vvh6nf08temv0/vg09lld5k3zo 30

De Heemkundevereniging Brunssum is nu ook met oude foto’s op Facebook. https://www.facebook.com/heemkundevereniging.brunssum

Bijna elke dag een andere oude foto van Brunssum.

Hebt u vragen over oude foto’s en/of heeft u nog een interessante oude foto neem dan contact op met Jo Chiaradia, 045-5229234 of [email protected].

31

Plan Uw Kantoor is gevestigd in Brunssum op de Kerkstraat 326 Wat kan Plan Uw Kantoor leveren of voor u betekenen?           

Computers op maat. (wij maken graag een vrijblijvende offerte) Laptops en pc's. Printers en multifunctionals. Kantoorartikelen. Toners en inktcartridges. Laptop en computer reparatie. Virusvrij maken en opschonen van uw systeem. Webdesign, domeinregistratie en hosting. Kopieër- fax en scanservice. Inbindservice. Netwerk beheer.

http://www.planuwkantoor.nu

Tel: 045 564 34 92 32