DE HEEMKUNDE BRON. Heemkundevereniging Brunssum

DE HEEMKUNDE BRON

Heemkundevereniging Brunssum Jaargang 8, nummer 26, mrt 2014

Uitgave van de Heemkundevereniging Brunssum. Bezoekadres: De Heemkundevereniging Brunssum is gevestigd in de Mariaschool naast de Vincentiuskerk, Prins Hendriklaan nr. 382, Brunssum. Het Heemkundelokaal is geopend op maandag 14.00 tot 17.00 uur. Secretariaat: p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum, Tel: 045-5259107. E-mail: [email protected] Website: www.heemkundebrunssum.nl Facebook: https://www.facebook.com/heemkundevereniging.brunssum Fotoarchief: Email: [email protected] Inhoudsopgave.

Blz.

Voorwoord. Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. Nieuws van de redactie. Mijnmuseum Brunssum. De tram van Heerlen naar Brunssum en v.v..

3 4 4 6 11 Archeolog. onderzoek op het traject Amstenrader Allee – Molenvaart 2012 - 2013. 18 Brunssum, plaatjes van vroeger. 21 Dialect 24 Marianne Hellwig-Blaauw, artistiek leidster van het Klei-atelier Brunssum. 30

Redactie: Jan Halmans en Marcel Senden. Redactieadres: M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: 06-38394836. E-mail: [email protected] De tekeningen zijn gemaakt door Jan Halmans. De inhoud van de ondertekende artikelen/stukken blijft voor de verantwoordelijkheid van de schrijvers. De Heemkundevereniging Brunssum heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het vaststellen van het auteurs- en portretrecht van de gepuliceerde teksten en de getoonde foto's en vervolgens met het maken van afspraken met rechthebbenden. Mocht u kennis hebben van (onbedoelde) schending van rechten van gepubliceerd werk in dit blad, dan verzoeken wij u hierover contact op te nemen met de Heemkundevereniging Brunssum.

2

Voor(jaar)woord. Geen sneeuw, geen ijs, geen winter, de donkere dagen zijn omgevlogen, carnaval al voorbij en intussen doet de lente van zich spreken. Nu het zo heel erg zacht is geweest afgelopen winter zie je overal dat de planten boven de grond komen en de vogels alweer druk bezig zijn met de liefde en voelt de lucht zwanger van al dat moois. De nachten worden korter en s ’morgens vroeg kwetteren de vogels je nachtrust ten einde in de achtertuin. Als het zonnetje warmer wordt en alles weer begint te groeien, kruipt ook de mens steeds vaker uit zijn schulp en komt naar buiten. De tuindeuren gaan open, de plantenbakken worden uit de schuilplekken gehaald, viooltjes in de perken en het gras wordt weer eens gemaaid. Onze kleding wordt weer dunner en kleuriger, ons gemoed daardoor ook weer fleuriger. Wanneer je gaat wandelen, kun je de lente in je opnemen, kijk bewust naar alles wat weer te voorschijn komt. Laat die lente ook in je thuis komen, voel hoe je vol bent van plannen. Je bent vol met ideeën die je wilt gaan uitvoeren en met hele kleine stapjes begin je met de voorbereiding op dit alles. Het voelt goed, dat nieuwe voorjaar. We gaan een drukke tijd tegemoet. Op initiatief van de mannen van het Mijnmuseum wordt er druk gewerkt aan de voorbereiding van een Rommelmarkt/Fancy Fair op zaterdag 28 juni. Deze zal in het teken staan van het derde lustrum van de Heemkundevereniging. Op deze dag hopen wij velen van U te ontmoeten, hetzij als bezoeker of als vrijwilliger om deze dag te doen slagen, want daarvoor zijn vele handen nodig. Op 19, 20 en 21 september zal in Brunssum de bevrijding worden herdacht met een weekend, dat bol staat van interessante activiteiten voor jong en oud. Noteer dit weekend alvast in uw agenda, want dat mag U beslist niet missen. Uw voorzitter, Jos Knubben. 3

Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. Herinnering contributie 2014. Een aantal leden is vergeten de contributie voor 2014 te betalen. Wilt u dit nog even nakijken in uw administratie en indien u het vergeten bent, dan vragen wij u beleefd om de contributie over het jaar 2014 over te maken op rekening NL45 RABO 0140 7466 33 t.n.v. 'Heemkundevereniging Bron van Brunsham'. Ter vermijding van extra werk en kosten, dient de oproep in deze Heemkunde Bron te worden opgevat als een schrijven in de zin van artikel 15, lid a van het Huishoudelijk Reglement. Voor leden is de contributie € 16,- en voor gezinsleden € 5,-.

Nieuws van de redactie. September 2014, Brunssum 70 jaar bevrijd. Volgend jaar september is het 70 jaar geleden dat Brunssum bevrijd werd. De redactie van de Heemkunde Bron wil in de Heemkunde Bron van september 2014 uitgebreid stil staan bij deze bijzondere gebeurtenis. Zij wil dat doen door de publicatie van persoonlijke verhalen / belevenissen / anekdotes van Brunssummers die deze bevrijding van dichtbij meegemaakt hebben. Het gaat niet om de beschrijving van de militaire handelingen, maar meer om de persoonlijke ervaringen van de bevrijde Brunssummer. Mocht U nog een bijzondere belevenis / anekdote uit deze periode weten / meegemaakt hebben, laat het ons dan even weten. Het is niet de bedoeling, lange verhalen te schrijven. Vaak zijn enkele regels voldoende.

4

U kan uw verhaal zelf opschrijven en naar ons toezenden, maar U kan ook het verhaal aan ons vertellen, dan zetten we het samen op papier. Neem voor uw verhaal of vragen contact op met de redactie van de Heemkunde Bron. - Marcel Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum, tel.: 06-38394836, E-mail: [email protected]. - Jan Halmans, Haansberg 48, 6443 EC Brunssum, tel.: 045-5271647.

5

Mijnmuseum Brunssum “Koelpiet” op ware grootte. Door: Jos Waltmans. Foto’s: Wim Jetten. Sinds enige weken beschikt het “Mijnmuseum” over een beeld van een mijnwerker op ware grootte. Ook zijn gewicht mag er wezen; ruwe schatting ……..100 kilo? Johan Heesbeen werd getipt dat er in Merkelbeek, bij iemand achterom, een groot beeld van een mijnwerker stond dat hij wel wilde afstaan. Johan vertelt dat aan Toon Buchmeyer en die komt toevallig in Brunssum de heer Boonmann tegen en Toon zegt tegen hem: “Nu weet ik wie ik moet hebben”! En zo is er vervolgens een afspraak gemaakt om het beeld bij hem op te halen. Met een man of vijf belden we aan en via een smal gangetje, met enkele obstakels, werden we naar de achtertuin geleid, waar het beeld stond. Prachtig! Maar hoe moet je zoiets door dat smalle gangetje krijgen; zo’n gevaarte van zeker honderd kilo. Dat til je niet zomaar even op. We hebben een klein karretje met wieltjes tot onze beschikking, maar zo gemakkelijk is het ook weer niet om hem daar in balans op te leggen; de koelpungel op zijn rug zit eigenlijk een beetje in de weg. Afijn, na veel passen en meten, tillen en zweten, krijgen we hem uiteindelijk aan de straatkant, waar we hem zolang met een ketting “vastleggen” aan het huis. ’s Middags kunnen we onze, inmiddels onmisbare, Ton Huynen bellen die een aanhangwagen met trekkabel heeft en ons verder “uit de brand” kan helpen. Uiteindelijk, na veel gedoe, lukt het om de “koelpiet” in het “Mijnmuseum” te krijgen. 6

Met dank aan Ton Huynen en de koempels; en natuurlijk aan dhr. Boonmann, die het beeld geschonken heeft; ’n beeld, gemaakt door zijn schoonvader dhr. van Gestel en dat nog ooit ergens op de Doorvaartstraat in een voortuin gestaan heeft.

Foto: Het “Koelpiet”- transportteam, v.l.n.r. de heren T. Buchmeyer, P. Hendriks, W. Waltmans, H. Jacobs, J. Heesbeen en T. Huynen.

De koempels op nieuwjaarsreceptie. Door: Jos Waltmans. Foto’s: Hans van der Haijden. De koempels van het “Mijnmuseum” hebben afgesproken om met z’n allen in mijnwerkerspak naar de nieuwjaarsreceptie te gaan, die op 1 januari gehouden wordt in de “Brikke Oave”. De burgemeester, Dhr. Luc Winants, spreekt in zijn toespraak de wens uit “ dat 2014 het jaar mag worden, waarin wij elkaar succesvol maken”. De koempels zingen daarna uit volle borst, mede gestimuleerd natuurlijk door het aangeboden drankje, het “koempellied”. Nou, onze burgervader heeft er 7

al eerder blijk van gegeven, tijdens de heropening van het “Mijnmuseum”, dat hij de mijnwerkers een warm hart toedraagt en vraagt of ze nog een liedje kennen. Dat is niet tegen dovemansoren gezegd, zelfs niet tegen die van Johan Heesbeen, en ze beginnen met “Der Steiger Kommt”; onze burgervader zingt vervolgens gewoon enthousiast mee. Na nog een drankje genuttigd te hebben verlaten onze koempels, natuurlijk als laatste, welgemoed de “Brikke Oave”, geheel volgens de ongeschreven regel dat: “een echte mijnwerker komt als eerste op de post en verlaat hem ook als laatste”.

Foto: Burgemeester Luc. Winants, houdt een toespraak. (Copyright LOO-tv | Hans van der Haijden).

8

Foto: De koempels van het Mijnmuseum Brunssum in mijnwerkerspak op de nieuwjaarsreceptie. (Copyright LOO-tv | Hans van der Haijden).

Filmavonden. De filmavond is een nieuw initiatief van de koempels van het mijnmuseum. Het is de bedoeling dat elke eerste woensdag van de maand een filmavond, die begint om 19.00 uur, te houden. Op woensdag 5 februari 2014 werd in het mijnmuseum de eerste filmavond gehouden. Na een voorfilm (gemaakt door dhr. R. Potma), werd de hoofdfilm “Militairen in de Mijnstreek”, gemaakt door Frederique Jochems, vertoond. Deze eerste filmavond werd goed bezocht. Zeer verheugend was de aanwezigheid van enkele jeugdige bezoekers. De tweede filmavond, op woensdag 5 maart, had als thema “Carnaval”. Op deze avond werden tientallen foto’s, gemaakt door de koempels (in mijnwerkerspak) tijdens de Brunssumse carnavalsoptocht, vertoond. Er werden ook foto’s vertoond, gemaakt door dhr. Peter Gommans. Agenda filmavonden. - Op woensdag 2 april (aanvang 19.00 uur) is het thema “Gastarbeiders”. Dan wordt, na de voorfilm, de hoofdfilm “Kohle im Blut” 9

en interviews met twee gastarbeiders in het pompgebouw (opgenomen door Frederieke Jochems) vertoond. - Op woensdag 7 mei (aanvang 19.00 uur) wordt de film “Wandeling door Brunssum” gemaakt door de filmclub van het Schuttershof, vertoond. Aansluitend wordt een dvd vertoond met oude filmfragmenten over Brunssum in de jaren 1948 – 1960. Tenslotte, wordt nog een film vertoond over het themapark Nature Wonder World. - Op woensdag 4 juni (aanvang 19.00 uur) is het thema “Brunssum in sfeer van oudheid”. Dan wordt een film vertoond over de opgraving van de oudste parochiekerk van Brunssum (bij het voormalige Unitas). Dhr. Giezenaar zal een toelichting geven Lezingen - Lezing in Zorgcentrum Op den Toren in Nuth. Op vrijdag 21 februari 2014 werd door dhr. Theo Jeurissen een lezing gehouden op de afdeling Maretak van het zorgcentrum Op den Toren in Nuth. De lezing die om 14.00 uur begon, had als onderwerp het mijnverleden. - Lezing in Zorgcentrum De Schuttershof in Brunssum. Op donderdag 1 mei 2014 wordt door dhr. Theo Jeurissen een lezing gehouden op de afdeling Linde van het Zorgcentrum De Schuttershof in Brunssum. De lezing die om 14.00 uur begint, heeft ook als onderwerp het mijnverleden. Het Mijnmuseum Brunssum houdt lezingen (ook op locatie) met betrekking tot het mijnverleden. Neem hiervoor contact op met dhr. Theo Jeurissen, tel. 045-5257570. -Voor groepen, verenigingen en bedrijven kunnen speciale rondleidingen door het mijnmuseum georganiseerd worden. Interesse? Neem dan contact op met dhr. Theo Jeurissen, tel. 045-5257570. -Voor scholen is een speciaal educatief programma ontwikkeld. Neem hiervoor contact op met dhr. Jos Waltmans, tel. 06-48269963, [email protected]. Het Mijnmuseum Brunssum. Het Mijnmuseum Brunssum is gevestigd in de Mariaschool (Bs. Rumpenerhof) naast de Vincentiuskerk, Prins Hendriklaan nr. 382, Brunssum. Het Mijnmuseum Brunssum is geopend op maandag en woensdag van 13.00 tot 17.00 uur. 10

De tram van Heerlen naar Brunssum en v.v.. Door: Jan Halmans. Foto’s: Jan Halmans. Door de opkomst van de steenkoolmijnen in oostelijk Zuid-Limburg, in het begin van de twintigste eeuw, ontstond er grote behoefte aan openbaar vervoer. De directie van de mijnen zag het belang in van goed vervoer van de arbeidskrachten van en naar de mijnen. Op 9 januari 1915 werd door de Provincie Limburg, de Staatsmijnen en enkele gemeenten mitsgaders de “Limburgsche Electrische Spoorweg Maatschappij” (L.E.S.M.) opgericht. De L.E.S.M. wenste in een tijd van oorlog (1914-1918) betere tijden af te wachten. Omdat ook de overheid (Provincie Limburg en de gemeenten) een afwachtende houding aannam en omdat bij de mijnen een grote behoefte aan een vervoersmiddel voor de vele arbeidskrachten bestond, besloten de Staatsmijnen en de OranjeNassau-mijnen nu zelf maar een tramlijn tussen Heerlen en de Staatsmijn Emma (Hoensbroek) aan te leggen. Deze provisorische normaalsporen-tramlijn van Heerlen (Kempkensweg) naar de Staatsmijn Emma in Hoensbroek, liep vanaf de Willemstraat (Heerlen) ter hoogte van de Eijmaelstraat, via de Kloosterweg, de Oranje-Nassaumijn I en de Provinciale weg (Sittarderweg) tot de mijnspoorbrug van de Staatsmijn Emma. Waar aan de noord kant van de genoemde lijn een locomotievenloods was gesitueerd. Omdat bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) geen elektrisch aangedreven rollend materieel uit het buitenland te krijgen was, moest men genoegen nemen met stoomtractie uit eigen land. Dit materieel werd noodgedwongen 2e hands overgenomen van diverse tramwegmaatschappijen in Nederland. De zoektocht naar geschikt materieel ging moeizaam. Naarstig speurwerk leverde uiteindelijk wat oude stoomtramlocomotieven met zeer oude aanhangrijtuigen op. In 1917 werd van de Westlandse Stoomtram Maatschappij te Hillegom tramlocs met de nummers W.S.M. 10-11-12, (in 1885 gebouwd bij de S.L.M. te Zwitserland met fabrieknummers 412-413-414), gekocht. Deze tramlocs werden omgenummerd naar SM 10-11-12. (S.M. = Staatsmijnen). 11

Van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij kochten de Staatsmijnen nog drie locomotieven met de nummers HSM 223-224225, gebouwd in 1885 bij machinefabriek Breda (voorheen Backer en Rueb) met fabrieknummers 21-24-25. Deze drie locomotieven kregen de nummers S.M. 13-14-15. Na de aanleg van de normaalsporen-tramlijn van Heerlen naar de Staatsmijn Emma te Hoensbroek en de aanschaf van het tweedehands rijdend materieel, werd deze provisorische stoomtramlijn Heerlen – Staatsmijn Emma op 1 mei 1918 geopend. De exploitatie van deze lijn werd tijdelijk in handen van de Staatsmijnen gelegd.

Foto 1: Remise Hoensbroek-Emma. De personen zijn; D’Amsembourg, Wattink, Bogaerts (Provincie), Haex (directeur ON-Mijnen), dr. ir. van Iterson (directeur S.M.).

Op 1 juli 1922 werd, door de op 14 februari 1921 opgerichte N.V. Limburgse Tramweg Maatschappij (L.T.M.), de lijn Heerlen – Staatsmijn Emma van de L.E.S.M. overgenomen. De L.E.S.M. ging daarna in 1922 ter ziele. 12

Omdat in 1922 de doorgaande lijn van Heerlen-Station naar Sittard, i.v.m. de nog aan te leggen tunnel bij de O.N. I mijn, nog niet klaar was, reed de tram eerst (in de achteruit) vanuit de remise (aan de Grasbroekerweg) via de Sittarderweg Zuid, de Kloosterweg tot aan ON I Mijn. Vervolgens ging de tram in de vooruit vanaf de ON I Mijn (Kloosterweg), via de Sittarderweg Noord en Heerlerheide richting Sittard en Brunssum (zie onderstaande situatieschets). Toen op 6 oktober 1929 de tunnel klaar was en de rails met bovenleiding geplaatst waren, ging de tram vanaf Station - Heerlen via deze tunnel richting Sittard en Brunssum.

Na de Eerste Wereldoorlog was het weer mogelijk elektrische trams aan te schaffen uit het buitenland. Daarom werd in 1922 overgegaan tot de elektrificatie van het tramnetwerk. Op 6 maart 1922 werd in Sittard begonnen met de aanleg van de elektrische tram naar Heerlen. Op 5 april begon men met het aanleggen van de spoorstaven en op 22 december werd de gehele ijzeren trambaan aangesloten op het bestaande spoor van de tramlijn Hoensbroek - Heerlen. Eind oktober was men al begonnen met het plaatsen van de AEG bovenleidingmasten en het trekken van de bovenleidingdraad. In Heerlen werd in het jaar 1922 een onderstation voor elektrische tractie aanbesteed. De inrichtingen waren van Siemens-Schuckert en Bergmann te Berlijn. Op het terrein dat gekocht werd van de Steenfabriek Beckers-Koten aan de Grasbroekerweg werd begonnen aan de bouw van de remise, met werkplaats en opstelsporen. Deze remise lag waar nu de LTM-weg is, in het verlengde van de Cluysenaerstraat. 13

Aan rollend materieel werd in het begin van het tweede decennium, 10 twee-assige en 5 vier-assige elektrische motorwagens gekocht. Tevens werden 10 vier-assige aanhangrijtuigen aangeschaft. In 1929 werden nog een aantal drie-assige elektrische motorrijtuigen gekocht.

Foto 2: Fabr: Loc Backer-Rueb gebouwd door machinefabriek Breda op de remise -S.M. Emma.

Grote delen van de in 1924 in bedrijf genomen elektrische lijn van de Staatsmijn Emma naar de Staatsmijn Hendrik waren enkelsporig. Later werd tussen Heerlen (N.S-station) en de Staatsmijn Emma een tweede spoor aangelegd. De toegelaten maximum snelheid bedroeg 45 km/u maar werd in 1935 verhoogd tot 60 km/u. De lengte van de lijn Brunssum – Hoensbroek was 8001 meter, waarvan 2145 meter dubbelspoor met 13 wissels. Inbegrepen was een zijde van het driehoekspoor bij de Emma voor aansluiting van Sittard naar Brunssum ter lengte van 300 meter. 14

De trambaan Emma-Brunssum had 174 masten, 90 meter groefspoor, negen wissels, 14,2 Vignola spoor (NP 30), twaalf km rijdraad en 9700 dwarsliggers.

Foto 3: Geleende Loc. S.M.1. bij de remise met S.M. Emma. Loc. Gebouwd door Orenstein & Koppel in 1908. Gew. 22 ton.

De tram ging rechtstreeks naar Brunssum. Wilde men naar Sittard reizen, dan moest men bij de halte Hoensbroek (S.M. Emma) overstappen op de tram naar Sittard. Op het traject Heerlen - Brunssum deed de tram in een kwartierdienst 21 halteplaatsen aan. De eerste halte was de ON I mijn (Kloosterweg), daarna volgden de haltes bij de hoek Kloosterweg/Huskensweg (Café Cardijnaals) – Sittarderweg (Kerk Franciscanen) – Diamantstraat – Schelsberg (Maasstraat) – Schelsberg (Café Wijnen) – De Bok (Heerlerheide) – O.N. III mijn (Heerlerheide) – Ganzeweide – Demstraat – Hoensbroek (S.M. Emma) – Treebeek (Gascentrale) – Wenckebachstraat – Spoorstraat – Dr. Schaepmanstraat – Haansberg – Bodemplein (S.M. Hendrik) – Schuttersveld – De Egge – Dorpstraat – Eindpunt (Café Muis) aan de Schinvelderweg. Tussen Rumpen en het Eindpunt was de lijn tweesporig. Aan het Eindpunt aan de Schinvelderweg was het traject 15

ook tweesporig. Hier kon de elektrische motorwagen de wagons loskoppelen en manoeuvreerde via het dubbele spoor weer naar voren, zodat de motorwagen weer vooraan stond en de wagons kon trekken. Op 13 september 1944 kwam het hele trambedrijf, ten gevolge van de oorlogshandelingen, stil te liggen. Pas in februari 1945 kreeg de LT.M. toestemming om met herstelwerkzaamheden te beginnen. Het einde van de tram werd veroorzaakt door de opkomst van de autobus. Bussen waren niet gebonden aan vaste halteplaatsen. De passagier kon overal in- en uitstappen. Dit vormde een groot voordeel voor reizigers op het platteland. Daarnaast was de reistijd van de bus korter dan die van de tram. Het tramvervoer op het baanvlak Heerlen-Brunssum werd in 1949 stilgelegd. Eerst werd op 1 augustus 1949 het traject HoensbroekBrunssum opgeheven en twee maanden later op 2 oktober 1949 kwam een einde aan het tramvervoer op het traject Heerlen-Hoensbroek.

Foto 4: Stoomlocomotief bij de Staatsmijn Emma. 16

Bronvermelding: - De L.T.M.-tram. Heerlen-Sittard. H. Schreuders en S.J. de Lange. Uitgeverij Waanders Zwolle. - De Stoomlocomotieven der Ned. Tramwegen. Ir. Overbosch. 1957. Techn. uitgeverij H. Stam N.V.. - De Limburgse Tramweg Maatschappij in beeld. André Weijts. 1997. Uitgeverij Europese Bibliotheek Zaltbommel. - Archief Jan Halmans.

Foto 5: Tram op de Prins Hendriklaan.

17

Archeologisch onderzoek op het traject Amstenrader Allee – Molenvaart 2012 - 2013. Door: Sjaak Giezenaar. Foto’s: Sjaak Giezenaar. Inleiding Het gebied ten noorden van Brunssum omvattende Het Amstenraderveld, De Kling en Het Haefland, is een prachtig agrarisch cultuurlandschap gelegen op, wat we noemen, het Doenrader Plateau. Dit door droogdalen en beekdalen doorsneden lössplateau, is sinds mensenheugenis het toneel geweest van menselijke activiteiten, die gaandeweg steeds nadrukkelijkere sporen achtergelaten hebben. Van neolithische jachtkampjes bij de Molenvaart in Schinveld / Brunssum, tot het wereldwijd bekende middeleeuws aardewerk uit Brunssum en Schinveld dat in de beekdalen van het Doenrader Plateau werd gevonden. Traject In 2013 werd door de archeologische onderzoeksbureaus Archol, ADS en RAAP uitgevoerde archeologisch onderzoek verricht op het traject van de toekomstige Buitenring. De onderzoeken die werden verricht, mochten alleen gedaan worden binnen het traject van de Buitenring, ongeveer over een breedte van 20 á 25 meter. Het onderzochte traject, liep vanaf de Amstenrader Allee, via het Amstenraderveld, de Klingelsberg, langs de Titus Brandsmastraat, de Kling en het Haefland naar de Schinvelderstraat / Provincialeweg.

18

Resultaten - Op het gedeelte Amstenraderveld / Klingelsberg kwamen vooral Romeinse vondsten naar boven. Waaronder houtskoolkuilen en crematiegraven, hetgeen aantoont dat in de directe omgeving bewoning heeft plaatsgevonden. - In het gebied van De Kling werden vooral sporen gevonden uit de ijzertijd, 800 tot 50 jr. voor Chr. - Langs de Haefland werden zeer veel sporen van bewoning gevonden. Aan de hand van paalgaten kon men zien dat er over een groot gebied schuren en stallen hebben gestaan. Tevens werden er afvalkuilen gevonden. - Aan de andere kant van de Schinvelderstraat / Provincialeweg, langs de Molenvaart, werden op Schinveld’s-Onderbankens-grondgebied in 2012 door Archol, zowel sporen van bewoning uit de neolithische periode (4500 - 2000 jr. v. Chr.), als uit de ijzertijd (800 - 50 jr. v. Chr.) gevonden. Conclusie Dit onderzoek leverde tal van vindplaatsen op, waarvan de artefacten te daterenen zijn tussen het vroege neolithicum en de ijzertijd. De aanwezigheid van een divers cultuurlandschap werd aangetoond. Het uitgevoerde onderzoek heeft tevens de zeer hoge archeologische potentie van dit plangebied bevestigd.

Foto: Archeologen van RAAP volop bezig met het zorgvuldig vastleggen van vindplaatsen. De Kling. 19

Foto: Import Romeins aardewerk terracotta. De bodem van een schaal, gevonden op Haefland.

Foto: Voorbeeld van Romeins terracottaschaal, waarvan een bodemfragment opgegraven is. 20

Brunssum, plaatjes van vroeger. Door: Jo Chiaradia.

Foto 1: Lindeplein.

Foto 2: Brikkebekkers. 21

Foto 3. Kruising Raadhuisstraat – Hokkelenbergstraat.

Foto 4: Markt op het Lindeplein.

22

Foto 5: Dorpstraat.

Foto 6: Rumpenerstraat. Een groot aantal foto’s, zijn zowel op papier als digitaal, te bezichtigen in het fotoarchief van de Gemeente Brunssum. U kunt voor een bezichtiging o.a. een afspraak maken met Jo Chiaradia, 045-5229234 of [email protected]. Hebt u vragen over oude foto’s en/of heeft u nog een interessante oude foto voor in deze rubriek neem dan contact op met Jo Chiaradia, 045-5229234 of [email protected]. Zie voor meer plaatjes van oud Brunssum onze website www.heemkundebrunssum.nl. 23

Dialect. Vader en zoeën D’r gengster zag teëge zien zuëntje: “Wat has te hüj op sjoeël gedoa?” ’t Zuëntje: “Ze hont mich veer sjtond ongervroagd, mar ich han geé woad losgeloate!” Jan Halmans

Effe wáde In ’t park zitte Juupke en Miets op éé benksjke, sjoeën in ’t zunneke; ze genéte van ’t vuurjoarsweer. Opins vroog zie: “Juup, has doe vuur mich nog vöal angere meëdjes gekank?” Gée antwöad. Noa ée tiedje zeët Miets en och waal ée bietje wüs: “Juup, ich han dich get gevröagd!” Juup zeët noa ée tiedje: “Waad èvekes, ich bin ze nog aan ’t telle!” Jan Halmans

Geluk Mit ée kling bietje geluk, kint me veuël geluk in t leëve han. Jan Halmans

Auschwitz Ze ligke in eé hok Hoeëg opgesjtapeld – doezende en doezende Sjoon va rieke en erm lüj Hinger kukedroad Koffers en tessje Va meëdjes en vrouwlüj Alles woeët hun aafgenoame De verhoale va hun verbléke Wie d’r sjummel va d’r tied! Op dees meneer ken ich get kwiet Jan Halmans 24

De koolmmeeskes zint aan ‘t lokke In Meij lèkt iejder vuëgelke èè eij, zag de meester op sjoeël al, Mer de meeste vuëgelkes zitte dan al te bruije in de sjtal, In miejrt zint de koolmeeskes al aan `t lokke, Ze goan dan op zeuk noa èè gesjikt plekske, dat wuërd knokke, In dat nèske lèkt `t vruijke de èijkes, soms viejf sjtök, Zoeëlang es `t deed bruije is `t in dat kuujke neet te drök, Mer driej weake later es de jonge oet komme, Sjlinkt de ruumte sjnel in hun ongerkomme, Ze ziejn neet wea biej hun in `t nèske likt, En veule alleen es de auwesj hun een wurmke in de bek sjtikt, Acht daag later goan hun eugskes oape, Dan zieën ze wea hun dat wurmke in de bek how gesjtoake, Twiej weake later loeëre ze doeër `t geatje en wille droet, En kort doa noa sjloan ze hun vluëgelkes oet. Jan Theunissen

Mit Poasje Makt de Poasjhaas uëver oeëre, Om dat hea doeër `t ganse landj mot toeëre, Op zeuk noa groeëte eierboeëre, En ongerweag it hea wintjermoeëre Jan Theunissen

In April Dan komme de sjwarbele oet Aafrika trök, Mer viejr wete dat ze dat neet allemoal lökt, `t Zint hiejl get kilomieëters die motte weëre aafgelag, De auwer sjwarbele bliejve achter, diej höbbe neet miej de krach, Alleen de aller sjterkste vleege van Aafrika tot hiej, En es v`r ze weer trök ziejn zint v`r bliej, Ze legge meestel hun eijkes weer in `t neske in de sjuur, Want ze boeëwe neet iejder joar èè nuujt, zoeë geet dat in de natuur, Sjwarbele vleege uëver water van beake en viejvers, Want `t zint echte driejvers, Onger `t vleege vange ze de mugge en doeën dat sjnel, en meestal vleege ze mit èè gans sjtel, 25

Dan höbbe de mugge geen ènkele kans, En gene ontsjpringt de dans, Ze vange d`r hiejl get weg, Die sjteake os neet miej en höbbe pech, In october zitte ze op dreuëd mit honderden biejeen te kwekkere, Dan wete v`r, vandaag of mörge goan ze weer vertrekke, Dan wuërd `t hun hiej te koud, doa kènne ze neet teage, En vleege trök noa Aafrika, doa sjint de zon en wiejnig reage, Dat op en neer vleege noa Aafrike zint ze gewènd, Of ze doa ooch zoeëveuël mugge vange is mich neet bekènt, Ze motte in iejder geval wiejt vleege wille ze neet verhongere, Bliejve ze leave komme ze trök , dat zint natuur wonjere. Jan Theunissen

De Meiden Op 16 april woar ’t weer zoeëwiet. De jonkheed va Sjilvend ging aan de meidensjtried Vanaaf ’t mement dat de den is gekapt Wieërd ze bewaakt, dat ze neet wurdt gejat De getrouwde woare der gans kort biej Wat woar dejonkheed bliej, Dat ze heuëm neet houwe gevonge Ze woare de dans ontsjpronge Der woeërd aa vuurbiej gelope Mer de getrouwde blieve hope De den wierd daag en nach bewaakt Mit sjloape wierd gesjtaakt Is die jonkheed waal good sjnik Ze hubbe ‘m versjtopt onge de hik De getrouwde zitte mit de henj in ’t hoar Woeë likt die den dit joar Bis 12 oer op 30 april hubbe ze nog tied Dan is beëindigd de dennesjtried ’t woare dukser helse toere Om de ganse nacht vanoet ’t sjtelke te loere Mer dan, op zoaterdig 30 aprilom nuëge oer Hubbe de getrouwde de den gevonge, ze loge op de loer

26

De sjtried is gesjtrede Vier sjlete aaf in vrede De tradisie had gewonne Doa is ’t oeteindelik om begonne Jan van Haaf

De kluër De kluër va de lente zit in de bloome De kluër va de wintjer in de vuërbeelding Jan van Haaf

Moeëderdaag Binnenkort is ’t weer “Moederdag”, gont allemaol nao Mam mit gulle lach! Un blumke deet ‘t ummer good, Mér ‘t geet dich toch boave d’r hood, Es te zuus dat duk alleen op deë ene daag Vuur de mam wurkelijk alles maag! Doarom is ’t beëter de mam dukker get te geëve Dat gieëf heuër nog mieë voldoening in ‘t leëve! Inne danke vuur alle goeie zurge, Neet alleen huuj mér ooch weer murge! Ron Logister ‘t Vuurjoar Es de lange en donkere daag tot het verlede behuëre, En de natuur kriet weer langzaam zien vertroewde kluëre. Es dan ooch ’t zunneke weer begint te sjiene, En de natuur gans ophuërt mit griene. Es dan ooch de blumkes weer beginne te bluije, Dan dont vier os weer vruije! Dan heët ’t vuurjoar ’t van d’r wintjer gewonne, Dan is ’t vuurjoar gelukkig weer begonne! Dat gieëf de luuj toch weer extra mood, Jao dat kin-ste merke aan dien blood! En doeër dat ’t dich dan beëter geet, Kin-ste ooch ins afsjakele van dien ege leed! Ron Logister 27

Vuurjoarszon De biemieëskes zunt aan ’t boewe Sjtruuk en beum lope oet ’t Graas begint greun te were ’n Vreugjoarszon reupt mich droet Frissje loef sjnoeve De kou drieft oet ’t landj Kom mit mich mit de hei op In de vuurjoarszon handj in handj Wiel Roeselers

Wachte op Zon ’t Klatsjt en klatert Vilt neer, sjpat op Makt peulkes op ’t good Lupt mit sjtreuëlkes van ’t sjop ’n Vuëgelke versjtikt zich Bie os in de rododendron `n in ee gedoake bulke Wacht mit heemwieë oppe zon Broenssem 14-11-2010 Wiel Roeselers

Tekeningen door: Jan Halmans.

Vreuger honge aan ’t inj de verke aan de ludder; huujedaags kriege ze ene bonus. Wiel

28

Dialectagenda voorjaar 2014.

- Donderdag 24 april of 1 mei (NB deze datum is nog niet bevestigt door Bibliotheek Brunssum) van 19:00 tot 20:30 uur. Vier kalle plat dialectvoordrachten. 1e etage Bibliotheek Brunssum, Rumpenerstraat 147, Brunssum, entree vrij. - Dinsdag 24 juni van 19:00 tot 20:30 uur. Plat a gen dusj een rondetafelgesprek in dialect. In Herberg “De Ouwe Mert”, Café Eggen, Dorpstraat 77, Brunssum, entree vrij. - Zondag 6 of 13 juli (NB deze datum is nog niet bevestigt door Nonke Buusjke) van 14:30 tot 16:30 uur. Vier kalle plat dialectvoordrachten. Nonke Buusjke, Heringsweg 5a, Schinveld.

Sjrief oppe kalender: Zondag 18 mei 2014 ‘t 4e Ouwe Mert Treffe: vereniginge treffe zich oppe ouwe mert. 29

Marianne Hellwig-Blaauw, artistiek leidster van het Klei-atelier Brunssum. Door: Marcel Senden. Inleiding. Marianne Hellwig-Blaauw was van februari 1939 tot december 1942 de artistiek leidster van het Klei-atelier in Brunssum. Het Klei-atelier was een initiatief van het Fonds van Sociale Instellingen (F.S.I.), een onderdeel van de Staatsmijnen. Het doel van het Klei-atelier was, werk verschaffen aan kinderen van mijnpersoneel, die lichamelijk ongeschikt waren voor de zware ondergrondse of bovengrondse arbeid in de mijnbedrijven. Haar achtergrond. Marianne Hellwig-Blaauw werd op 13 augustus 1905 in Lunow, Angermünde, Duitsland geboren. Zij was een dochter van Julius Blaauw en zijn echtgenote Marianne Lotze. Haar vader Julius Blaauw was arts in Breslau. Tot 1945 behoorde Breslau tot Duitsland en was de hoofdstad van NederSilezië. Nu heet de stad Wroclav en ligt in Polen. Julius Blaauw had een Nederlands-Joodse achtergrond. Hij stamde af van de bekende Amsterdamse drukkersfamilie Blaauw, die in de Gouden Eeuw beroemde landkaarten vervaardigde. Gezin Blaauw-Lotze had vijf kinderen; Hilde Blaauw, Ruth Elisabeth Maria Blaauw, Marianne Blaauw, Konrad Blaauw en Wolfgang Blaauw. Foto: Marianne Hellwig-Blaauw (Fotoarchief Heemkundevereniging Brunssum).

Moeder Marianne Lotze was katholiek. De kinderen uit het gezin Blaauw-Lotze waren dan ook gedeeltelijk Joods, hetgeen voor de 30

afzonderlijke leden van de familie Blaauw aanleiding was om in de jaren dertig Duitsland te verlaten. Marianne Blaauw had op volwassen leeftijd het katholieke geloof aangenomen. Zij deed dit niet om aan de vervolging van de nazi’s te ontkomen, maar uit volle geloofsovertuiging. Deze geloofsovertuiging uitte zich ook in haar artistieke werken. Op 16 mei 1929 trouwt Marianne Blaauw in Breslau met de katholieke econoom Rudolf Hans Heinrich Hellwig (geboren in Riga Letland). Uit dit huwelijk werden in Breslau in de jaren 1929 tot en met 1934 drie dochters geboren; Monika Hildegard Hellwig (1929), Marianne Hildegard Elisabeth Hellwig (1930) en Angelica Hellwig (1934). Het gezin verhuisde in 1935 naar Berlijn, waar Rudolf Hellwig op 22 december van dat jaar bij een auto-ongeluk om het leven komt. Haar opleiding en werk in Duitsland. Marianne Blaauw bezocht het lyceum in Mannheim en Breslau. Na het lyceum bezocht zij in de jaren 1921 en 1922 de kunstnijverheidsschool in Breslau. Daar bekwaamde zij zich in het ontwerpen van vlakke modellen voor o.a. porselein, stoffen en behang. Tevens kreeg zij les in het ontwerpen van modellen voor keramische producten. Van oktober 1922 tot oktober 1926 volgde zij lessen in het houtsnijden, het tekenen en het beeldhouden aan de kunstacademie van Breslau. Nadat zij in de herfst van 1926 haar opleiding aan de kunstacademie afgerond had, startte zij in Breslau een eigen atelier. In die tijd begon zij haar eerste kunstwerken te verkopen. In 1932 ontving zij haar eerste monumentale opdrachten, namelijk een levensgrote spelende jongen en meisje voorstellende, uitgevoerd in cement voor een schoolspeelplaats in Reichenbach (Silezië) en een levensgroot spelend meisje uitgevoerd in brons in Breslau. In haar werk zijn twee groepen te onderscheiden, nl. religieuze voorstellingen en portretten. In beide groepen is weer een onderverdeling te maken in rondplastiek en reliëf. Als materiaal gebruikte zij hoofdzakelijk klei en soms ook brons.

31

De vlucht voor het naziregime. Steyl Daar in het midden van de jaren dertig de anti-religieuze stemming in Nazi-Duitsland sterk toenam, vertrok de half-joodse Marianne HellwigBlaauw met haar familieleden naar het katholieke Limburg. Haar katholieke overtuiging was de hoofdoorzaak voor haar vlucht uit NaziDuitsland. Het Nationaal Katholieke Comité heeft zich ingespannen om Marianne Hellwig-Blauw, in april 1937, naar Tegelen-Stey te halen, waar de keramische kunst in opkomst was. In Steyl (Maasstraat nr. 74) richtte zij een atelier in en vervolgde haar artistieke carrière. In Steyl werd door Marianne Hellwig-Blaauw o.a. een beeltenis van O.L. Vrouw vervaardigd. Deze beeltenis werd aangebracht in de Patersmuur in Steyl. Dit kunstwerk is helaas in verval geraakt en inmiddels vervangen door een ander beeld. Verder is uit deze Steylse periode bekend, dat zij beeldhouwwerken exposeerde op een “Tentoonstelling van Plastische Kunst”, die van 19 tot en met 24 oktober 1938 in Venlo werd gehouden. Zij ontving met betrekking tot de geëxposeerde kunstwerken lovende kritieken in de pers. Een aantal van die werken werden ook daadwerkelijk verkocht. Uit deze periode (najaar 1938) stamde het verzoek van het Fonds voor Sociale Instellingen (Staatsmijnen), om op een viertal locaties, waaronder verenigingsgebouwen (Casino’s) in Terwinselen en Treebeek en het Unitasgebouw in Brunssum, haar kunstwerken te exposeren en te koop aan te bieden. Mogelijk is in deze tijd het idee ontstaan om Marianne Hellwig-Blaauw aan te stellen als artistiek leidster voor het Klei-atelier Brunssum. Brunssum In ieder geval werd Marianne Hellwig–Blaauw op 1 februari 1939 benoemd tot artistiek leidster van het Klei-atelier in Brunssum. Vanaf eind januari 1939 woonde zij in de Schoolstraat nr. 5 in Brunssum. Toen in mei 1939 de Nazi-bezetting van Nederland dreigde, werden de drie dochters; Monika, Marianne en Angelika, door Marianne HellwigBlaauw, naar haar zus Ruth Meier-Blaauw (die arts was) in Liverpool 32

gestuurd. De drie meisjes verbleven gedurende de oorlog op een internaat in het Schotse Edinburgh. Aan het begin van de tweede wereldoorlog vluchten haar ouders uit Breslau, Duitsland. Zij trekken op 1 september 1939 in bij hun dochter aan de Schoolstraat nr. 5 in Brunssum. Haar vader Julius Blaauw is in oktober 1943 in Heerlen overleden. Haar moeder Marianne Lotze heeft Brunssum waarschijnlijk na februari 1946 verlaten.

Foto: Schoolstraat nr. 5 (Foto P. Gommans).

Het Klei-atelier. Zoals eerder vermeldt was Marianne Hellwig-Blaauw de eerste artistiek leidster van het Klei-atelier in Brunssum. Het Klei-atelier was vanaf de oprichting in 1939 gevestigd in een houten noodgebouw aan de Prins Hendriklaan 149b en 151a. De te werk gestelde jongens konden al spoedig tekenen en boetseren. Volgens een heel eigen stijl werden door hen voorwerpen gevormd en versierd, waarbij ieder zoveel mogelijk het uitwerken van eigen ontwerp werd aangemoedigd. 33

Haar sociale engagement bleek uit het feit dat zij ijverde voor betere arbeids-voorwaarden en betaling voor de in het Klei-atelier te werk gestelde jongens.

Foto: Prins Hendriklaan met Kleiatelier in de laagbouw rechts-onder op de foto (Foto Waltmans). Fotoarchief Heemkundevereniging Brunssum.

In het Klei-atelier was een ruimte die zij in gebruik had als haar eigen atelier. Daarin vervaardigde zij haar kunstenwerken waarvan nog enkele bewaard gebleven zijn. Verder gaf zij, tegen betaling, les in boetseren aan vrouwelijke leerlingen. Zij wist haar leerlingen te inspireren door haar ontwerpen en de lessen in de kunstgeschiedenis.

34

Beroepsverbod en overlijden. In december 1942 werd Marianne Hellwig-Blaauw door de Duitse bezetter verboden haar werkzaamheden op het Klei-atelier voort te zetten. In feite werden de Staatsmijnen gedwongen haar op non-actief te zetten. De Staatsmijnen regelde voor haar een soort wachtgeld, waardoor zij in staat werd gesteld in haar huis te blijven wonen en haar familie (inclusief haar ouders) te onderhouden. In 1945 werd Marianne Hellwig-Blaauw ziek. Na het einde van de oorlog konden de drie dochters hun zieke moeder nog bezoeken. Op 4 februari 1946 overleed Marianne Hellwig-Blaauw in het ziekenhuis in Heerlen. Zij is begraven op de begraafplaats aan de Akerstraat in Heerlen. Haar werken. Als beeldhouwster maakte zij voornamelijk religieuze (Katholieke) kunst. Zover mij bekend, zijn er hier in de regio drie van haar kunstwerken bewaard gebleven. In Brunssum is in privé bezit een Stella duce plaquette. Deze plaquette is door Monika Hellwig in 1949 aan deze familie geschonken. Op de begraafplaats in Rumpen staat een monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de oorlogsramp van de naaischool. Het monument bestaat uit een bakstenen zuil met daarop een kunstwerk ontworpen door Marianne Hellwig–Blaauw.

Foto: Monument begraafplaats Rumpen (Foto M. Senden). 35

Op 8 juli 1949 is door Julius Meesters (oud-leerling van Hellwig-Blaauw) bij de politie van de gemeente Brunssum een groot aantal goederen afkomstig van mevr. Hellwig-Blaauw afgegeven. Van deze goederen is toen een lijst gemaakt. Deze lijst bevatte 73 items, waaronder mappen met schetsen, mappen met tekeningen (ook van leerlingen), beelden, maar ook persoonlijke bezittingen zoals boeken en familiefoto’s. In september 1949 is dochter Monika Hellwig, die in het Verenigd Koninkrijk woonde naar Brunssum gekomen. Zij heeft toen een inventarislijst van kunstwerken van haar moeder, die zich in een zevental kisten in de Vincentiusschool in de Schoolstraat in Brunssum bevonden, gemaakt. Op deze inventarislijst staan plusminus 80 kunstwerken vermeldt. Vijf van deze kunstwerken heeft Monika Hellwig weggegeven. Het is niet duidelijk wat er met de rest van deze kunstwerken is gebeurd, al lijkt het aannemelijk dat de dochter de kunstwerken (of een deel ervan) meegenomen heeft naar Engeland. De kinderen van Marianne Hellwig-Blaauw. Haar drie dochters zijn in 1929, 1930 en 1934 (waarschijnlijk in Breslau) geboren. Zij waren nog jong toen zij samen met hun moeder in 1936 Duitsland verlieten. Zij hebben waarschijnlijk in Steyl (1936–1938) en Brunssum (1939) op kleuterschool en lagere school gezeten. Zij konden zich waarschijnlijk uiten in de Nederlandse taal. Monika Hellwig maakte in september 1949 in het foutloos Nederlands een inventarislijst van kunstwerken van haar moeder, die zich in de Vincentiusschool in de Schoolstraat in Brunssum bevonden. Zij woonde toen al 10 jaar in het Verenigd Koninkrijk. Monika Konrad Hildegard Hellwig. Monika Konrad Hildegard Hellwig, geboren 10 december 1929, begon in 1946 haar studie aan de Universiteit van Liverpool, waar ze afstudeerde in de rechten (1949) en de sociale wetenschappen (1951). Monika Hellwig verliet in de vroege jaren 50 Engeland en vestigde zich in de Verenigde Staten, waar ze lid werd van de Medische Missie Zusters, een rooms-katholiek religieus instituut van vrouwen gevestigd in Philadelphia. Na haar noviciaat, studeerde zij aan de Katholieke Universiteit en behaalde in 1956 haar master in de theologie. Later keerde ze weer teug aan deze universiteit om in 1966 haar doctoraat in de theologie te behalen. Zij verliet haar religieuze congregatie om een academische carrière na te streven. Zij werd onder meer professor aan 36

Georgetown University en later voorzitter / directeur van de Vereniging van Katholieke Hogescholen en Universiteiten (1996-2005). Monika Hellwig schreef vele boeken, zowel wetenschappelijke en populaire werken, waaronder '' Inzicht katholicisme "(1981),'' Modern Catholic Encyclopedia" (1994),'' Jezus, de Compassie van God "( 1992), en'' De Eucharistie en de honger van de Wereld '(1976). Monika Hellwig adopteerde drie kinderen. Ze behield tijdens het werken en wonen in de Verenigde Staten haar Britse nationaliteit. Monika Hellwig is overleden op 30 september 2005, 75 jaar oud, in Washington Hospital Center. Marianne Hildegard Elisabeth Hellwig. Marianne Hildegard Elisabeth Hellwig, geboren 27-11-1930, studeerde aan de School of Arts in Liverpool, St. Martins School of Arts in Londen en de Institute of Education in Londen. Zij werd een vermaard kunstschilder en dichter. Zij exposeerde onder andere in haar zusters Angelika’s Galerie Collis in Lausanne in Zwitserland. Zij trouwde met de Britse beeldhouwer David John. Zij woont in Engeland en heeft 6 kinderen. Een aantal van haar kinderen, Clare John (juwelenontwerper), Rachel John (textielontwerper) en Sarah John (schilder en illustrator) zijn in de artistieke voetsporen van hun ouders (en grootmoeder) getreden. Angelika Hellwig. Angelika Hellwig, geboren 19-5-1934, trouwde met dhr. Martin Collis en woont in Lausanne Zwitserland. Daar bedreef zij de kunsthandel / kunstgalerie “Galerie Collis”. Bronnen: - Frische P. (1947). Kunst en keukengerei. Over een belangrijk cultureel centrum van onze mijnstreek. Steenkool nr. 19, 1947. Blz. 479, 480, 481 en 497. - Frische P. (1952). Het Klei-atelier te Brunssum. In: Mijn en spoor in goud. (Maastricht 1952). Blz. 324-326. - Hellwig, Monika K. (Spring 1984). "Christian Spirituality for the Single Parent". Spirituality Today. Vol. 36 (No. 1): 47–55. - Hellwig-Blaauw Marianne. Lebenslauf. Gedeeltelijk CV d.d. 9 november 1936. - Hermans E. en S. Broers. (1994). Het Kleiatelier te Brunssum. In: Brunssum in Kannen en Kruiken. - Moll-Pieters Wauta. In Memoriam Marianne Blaauw. 37

- Raets Th. en J. Giezenaar. (2013). De 20e eeuw. De meest extreme eeuw van Brunssum. - Sullivan, Patricia. (7 october 2005). Monika Hellwig; theologian challenged Vatican. Washington Post October 7, 2005. - Sullivan, Patricia. (6 october 2005). "GU Theologian, Catholic Activist Monika Hellwig Dies”. Washington Post, 6 October 2005. - Well van J, S.J.. Tentoonstelling van Plastische Kunst. De Nieuwe Blauwe Bloem. I, II en III. Serie van drie artikelen in: Nieuwe Venlosche Courant, oktober 1938. (kopieën archief Heemkundevereniging Brunssum). - Tentoonstelling plastiek. Door de “Nieuwe Blauwe Bloem”. Werken van Mevr. M. Hellwig-Blauw. Krantenartikel Kopie in archief Heemkundevereniging Brunssum. - Een uitstekend geslaagde tentoonstelling. Succes voor De Nieuwe Blauwe Bloem. Mevr. M. Hellwig-Blauw. Artikel in Nieuwe Venlosche Courant 25 oktober 1938. Kopie in archief Heemkundevereniging Brunssum. - Een echte Juul Meesters. Wellermagazine augustus 2006. - Excerpt from the National Catholic Reporter obituary for Hellwig. - http://en.wikipedia.org/wiki/Monika_Hellwig

38

Heeft u interesse in de geschiedenis van Brunssum, genealogie, oude foto’s van Brunssum, dialect en het mijnverleden, bezoek dan eens de Heemkundekamer en het Mijnmuseum Brunssum, gevestigd in de voormalige basisschool Rumpenerhof, aan de Prins Hendriklaan nr. 382, Brunssum, (naast de St. Vincentiuskerk). Openingstijd iedere maandag (uitgezonderd feestdagen) van 13:00-17:00 uur. Het Mijnseum is ook op woensdagmiddag geopend.

WILT U LID WORDEN? (dan ontvangt u o.a. 4 x per jaar de Heemkunde Bron). Meldt u dan aan bij het secretariaat: p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum. Tel: 045-5259107. E-mail: [email protected] Contributie: slechts € 16 per jaar! Gezinsleden kunnen lid worden tegen een verlaagd lidmaatschap van € 5 per jaar. Bij ingang van een lidmaatschap op 1 juli gelden gehalveerde contributiebedragen. Het bankrekeningnummer van de Heemkundevereniging Bron van Brunsham is NL45 RABO 0140 7466 33 (Heemkundevereniging Bron van Brunsham is de officiële naam). AANMELDINGSFORMULIER Ondergetekende: …………….……..………………………………………….......…..M/V Telefoon:.…………………………..……. Email……………………….…………………… Straat:………………………………nr.………..Postcode………………Plaats………………………… Geeft zich op als: □ Gewoon lid □ Per 1 januari ….…………

□ Gezinslid

van de HKV Brunssum.

□ Per 1 juli ………………jaartal invullen a.u.b!

Brunssum: ................................ De verschuldigde contributie kan worden overgemaakt op bankrekening NL45 RABO 0140 7466 33 t.n.v. de Heemkundevereniging Bron van Brunsham (Heemkundevereniging Brunssum). A.u.b. opsturen naar of inleveren bij de secretaris, p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum.

39

Plan Uw Kantoor is gevestigd in Brunssum op de Kerkstraat 326 Wat kan Plan Uw Kantoor leveren of voor u betekenen?           

Computers op maat. (wij maken graag een vrijblijvende offerte) Laptops en pc's. Printers en multifunctionals. Kantoorartikelen. Toners en inktcartridges. Laptop en computer reparatie. Virusvrij maken en opschonen van uw systeem. Webdesign, domeinregistratie en hosting. Kopieër- fax en scanservice. Inbindservice. Netwerk beheer.

http://www.planuwkantoor.nu

Tel: 045 564 34 92 40