Een gebouw kan in twintig jaar tot op het bot ver
Het korte maar
slijten. Het overkwam het Centre Pompidou, naar
hevige Ieven van
veelkoppige cultuurmonster dat in 1997, uitgewoond
een celibataire
ratie. Meer dan 150 miljoen bezoekers waren langs
machine
extreem was onderschat door de bedenkers van het
Centre Georges Pompidou, 1977-1997
de locatie ook wei Centre Beaubourg genoemd, het door het eigen succes, de deuren sloot voor restau gekomen sinds de opening in 1977, een getal dat complex. De restauratie duurde tot vorig jaar. Van buiten ziet Beaubourg er nog bijna hetzelfde uit als in het begin, maar het gebouw is vrij drastisch gereorganiseerd, met de medewerking en instem ming van een van de oorspronkelijke ontwerpers, Renzo Piano. De andere helft van het gelegenheids duo dat in de jaren zeventig tot veler verrassing de competitie voor Beau bourg had gewonnen, Richard Rogers, beklaagde zich in de media. Hij meende dat het ware karakter van het gebouw ernstig bescha digd was geraakt. Hoe is dat karakter aan te duiden? Hoe kunnen we Beaubourg historisch plaatsen? En wat is precies het effect van de restauratie? In de tijd ongeveer een decennium vooruitlopend op de museum-hausse die zich medio jaren tachtig in de hele westerse wereld aandiende, was het Centre Pompidou een cultureel klapstuk dat niet in de laatste plaats door lokale omstandigheden in de hand werd gewerkt. De presidenten van Frankrijk
Bernard Colenbrander
plegen veel werk te maken van de cultuurpolitieke
CENTRE POMPIDOU The Short but Intense Life of a Celibate
It is possible for a building to be
ously compromised. How can
worn to the bone in just twenty
this character be specified?
years. This happened to the
W hat is the place of Beaubourg
Centre Pompidou, sometimes
in the historical context? And
called Centre Beaubourg
what exactly is the effect of the
because of its location. This
restoration?
many-headed cultural monster
At the time, the Centre
Machine
shut its doors for restoration in
Centre Georges
1997, worn out by its own suc
ahead of the museum hausse
cess. More than 150 million visi
that appeared throughout the
Pompidou,
tors had passed through it since
Western world in the mid-eight
it opened in 1977, a number that
ies, and was a cultural piece de
1977-1997
Pompidou was about a decade
was drastically underestimated
resistance that was encouraged
by those who conceived it. The
not least by local circumstances.
restoration took unti I last year.
The presidents of France con
From the outside Beau bourg
centrate a great deal on the
looks almost exactly the same as
cultural policy aspect of their
in the beginning, but it has been
position and they also have the
quite radically reorganised, with
power and money available to
the participation of one of its
make their interest abundantly
original designers, Renzo Piano.
clear. In the last half-century
Richard Rogers, the other half of
these Presidents, notably
the duo that won the competition
Franc;ois Mitterand, have stood
for the building to general aston
out as major producers of self
ishment in the seventies, took
conceived love babies in the
his complaints to the media. He
field of culture. Mitterand's
thought that the true character
predecessor Valerie Giscard
of the building had been seri-
d'Estaing behaved with consid-
kant van hun positie en ze beschikken ook nog eens
daarom, 'loin de Ia.' Hij koos de positie die de poli
over de macht en het geld om hun belangstelling
tieke overlever in de laat-moderne democratie
goed zichtbaar te Iaten worden. In de afgelopen
betaamt: de positie waarin steeds zowel ja gezegd
halve eeuw konden vele presidenten, met name
kan worden als nee. 'Nous sommes des conserva
Fran<;ois Mitterrand, zich opwerpen als een groot
teurs de civilisation. La difficulte est d'etre en
producent van zelfbedachte love babies op cultureel
meme temps des createurs.' 2 Opmerkelijk genoeg is deze karakteristieke
gebied. Mitterands voorganger, Valery Giscard d'Estaing, gedroeg zich aanmerkelijk gematigder.
dubbelzinnigheid tot in de diepste kern doorgedron
Wei had hij de eer het Centre Pompidou te openen,
gen van het instituut Beaubourg dat door het duo
een gebouw dat ge·initieerd was door weer zijn voor
Piano en Rogers van een omhulling werd voorzien.
ganger, Georges Pompidou, op de plek waar vroeger
Die omhulling had de pretentie gemodelleerd te zijn
de Hallen van Parijs stonden. Giscard d'Estaing
naar de informele, anti-autoritaire beginselen van
was niet direct een liefhebber van de bouwplannen
het geldende levensgevoel en werd door het uitzin
die hij in het ambt geerfd had. Een door Pompidou
nige voorkomen van het gebouw ook als zodanig
aangezwengeld plan voor de aanleg van een
gelezen. Maar achter die omhulling hield zich in
autosnelweg langs de Seine wist hij nog bijtijds af te drijven.1
feite een nogal traditioneel museaal concept op,
Pompidou was naar zijn aard een typische
een concept dat een conservateur de civilisation goed paste. In de aanvankelijke waardering voor het gebouw
bouwer en daarom ook een bewonderaar van eer dere monarchistische soortgenoten als Lodewijk
ging het vooral om de iconische kwaliteit van het
XIV en Napoleon Ill, die niet terugdeinsden voor
Centre Beaubourg. Niemand die dit gebouw gezien
kolossale kaalslag, oorzakelijk verbonden met een
had, koud gemonteerd in de statige negentiende
even kolossaal nieuw bouwvolume. V rijwel dagelijks eeuwse stad, zou het ooit weer vergeten. Vol gens bestookt door de zoemende en prikkende bijen van
W.F. Hermans, die na de opening voor NRC Handels
de generatie van '68, kon Pompidou het zich echter
blad ging kijken, was het zonder meer 'een wonder-
niet veroorloven om het lokkende voorbeeld van
2
deze monarchen op al te grote schaal na te volgen. 'Je n'en fais pas un modele a suivre', schreef hij
PARIJS
Marianne Brouwer, 'Disneyland in
Parijs', HP, 5februari 1977, p. 34.
Georges Pompidou, geciteerd in:
AMC, december 1993, p.140.
17
OASE W57 / 2001
erably more moderation. He did
predecessors on too large a
building primarily concerned its
though have the honour of open
scale. He wrote, 'Je n'en fais pas
iconic quality. No one who saw this building, installed uncom
ing the Centre Pompidou, which
un modele a suivre, loin de Ia.' He
had been initiated by his prede
chose the position that befits the
promisingly in the stately nine
cessor Georges Pompidou on
political survivor in a late-mod
teenth-century city, would ever
the site previously occupied by
ern democracy: the position in
forget it again. According to
Les Hailes, Paris' market halls.
which yes can be said just as
W.F. Hermans, who went to have
Giscard d'Estaing was not
well as no. 'Nous sommes des
a look for NRC Handelsblad after
exactly a fan of the building
conservateurs de civiIisation.
the opening, it was quite simply
plans he inherited when he came
La difficulte est d'etre en meme
a 'miraculous piece of work' .3
to office. He was at an early
temps des createurs.'2
stage stiII able to abort a plan for
Remarkably enough, this
a motorway along the Seine that was also initiated by Pompidou.1
characteristic ambiguity pene
Pompidou was a typical
Relying in his report on the worn-out journalistic stopgap of the opinionated taxidriver
trated to the innermost core of
('It may be too far ahead of its
the Beaubourg institution that
time,' was his opinion, 'We
builder by nature and was there
Piano and Rogers provided with
thought the Citroen DS was ugly
fore also an admirer of similar
its wrapping. This wrapping
at first, but now we're almost
former monarchic figures such
pretended to be modelled on
sorry they don't make it any
as Louis XIV, and Napoleon Ill,
the informal, anti-authoritarian
who was not shy of massive
principles of the prevailing atti
demolition causally linked to
tude to Iife and was read as such
equally colossal new building
because of the building's frantic
volumes. However, harassed
appearance. But in fact behind
almost daily by the buzzing and
this wrapping lingered a fairly
stinging bees of the generation
traditional museum concept, one
of '68, Pompidou could not allow
well suited to a conservateur de
himself to follow the all too
civilisation.
tempting example of these
Initial appreciations of the
Marianne Brouwer, 'Disneyland in Paris', in:
HP, February 5, 1977, p. 34.
2 Georges Pompidou, quoted in: December
AMC,
1993, p. 140.
3 W.F. Hermans, 'Het Centre Pompidou: EenWonderwerk', in: February 4,
1977,
NRC Handelsblad,
CS p. 1.
deelde het schrijvende monumentW.F. Hermans.
werk'.3 Zich in zijn reportage beroepend op de uit gesleten reisjournalistieke stoplap van de sprekend opgevoerde taxichauffeur ("t Kan zijn dat het zijn
Beaubourg brak in het algemeen met de conven ties van wat een gebouw tot een gebouw maakte en
tijd te ver vooruit is', meende deze, 'De DS vond je
meer in het bijzonder met wat een museum tot een
eerst ook lelijk en nu spijt het je haast dat hij niet
museum maakte. Het leek zelfs helemaal niet op
meer wordt gemaakt'), kwam hij toch uit bij een paar
een museum, meldde het veelgelezen horzelorgaan
kernachtige waarnemingen. Hij prees president
De Telegraa{, wat Simon Mari Pruijs tot het geestige
Pompidou dat hij zijn geld deze keer nu eens niet
verweer bracht dat dat goed paste bij de tegen
had besteed 'aan een bom die aile andere overbodig
woordige kunst, die er immers allang niet meer als
zou maken', maar aan de kunst. Bovendien was hij
kunst uitzag.4 Het Centre Pompidou werd niettemin
meer dan geamuseerd dat uitgerekend een rechtse
direct herkend als een embleem, als de perfecte
politicus nog geen tien jaar na de mislukte revolte
drager van een mythische voorstelling die nog niet
van mei '68 'het meest revolutionaire en ludieke
eerder zo scherp in beeld was gebracht. De verha
altaar voor de destijds veronderstelde algehele
lende bestanddelen van die voorstelling gingen
creativiteit dat zich laat denken' had weten neer te
over de eenzame machine, naar de interpretatie van
zetten, op deze wijze de gebruikelijke uiteenzetting
Hermans, en over een nogal diffuus blijvend idee
tussen wat 'links' zich toe-eigende en wat tot het
van de karakteristieke creativiteit van de generatie
domein van 'rechts' behoorde, flink ontregelend.
van '68.
Maar Hermans' waardering betrof bovenal het gebouw zelf: 'Nog niet eerder heeft de geest van de
Ongeveer in zulke termen moest kennelijk de betekenis van het Centre Pompidou worden
eeuw der machines zich zo geniaal uitgedrukt in een beschreven. Bij deze betekenis hoorde ook een archi-tectonisch meesterwerk.' Beaubourg gaat
fysieke gestalte, een lichaam. Hoe weinig gebouw
over de machine, maar net als bij Marcel Duchamps
Beaubourg ook mocht zijn, toch was hier architec
machine celibataire betreft het een machine die niet
tuur aan de orde. Rogers en Piano gaven Beaubourg
werkt en nergens voor dient, aileen voor de uitdruk
immers een structuur, een gevel en een ruimte.
king van de mythe van de machine: 'de enige mythe
De opwinding die sinds 1977150 miljoen bezoekers
waar de moderne mens met goed fatsoen in kan
naar het voormal ige gat van de Hallen dreef, kwam
geloven, zonder zich aan te stellen'. Aldus oor-
voort uit de nieuwe definitie die deze drie oercom18
BERNARD COLEN BRANDER
more'), he nevertheless came
but just like Marcel Duchamp's
this image concerned the soli
up with several pointed obser
machine celibataire, it is one that
tary machine, according to
vations. He praised President
does not work and has no pur
Hermans' interpretation, and a
Pompidou for this time not
pose except the expression of
rather diffuse idea of the char-
having spent his money 'on a
the myth of the machine: 'the
acteristic creativity of the gene ration of '68.
bomb that would make every
only myth in which modern man
thing else superfluous', but on
can decently believe without
art. In addition, he was more
putting on airs'. This was the
mately these terms that the
than a little amused by the fact
judgement of that monumental
significance of the Centre
that it was precisely a right-wing
writerW.F. Hermans.
politician who had, not even ten
In general, Beaubourg broke
It was evidently in approxi
Pompidou had to be described. This significance was accompa
years after the failed revolution
away from the conventions of
of '68, been able to build 'the
what made a building a building
However little of a building
most revolutionary and playful
and more specifically what made
Beaubourg may be, it was cer
altar one could imagine to what
a museum a museum. It did not
tainly architecture. After all,
at that time was supposed to be
even look at all like a museum,
Rogers and Piano gave it a
a universal creativity', and there
said the widely read De Telegraa{,
structure, a facade and space.
by seriously upset the usual
which led Simon Mari Pruijs to
The excitement that has driven
discussion on what 'the left'
make the witty reply that this
150 million visitors to the former pit of Les Hailes since1977
nied by a physical form, a body.
appropriated for itself and what
suited present-day art, which
belonged to 'the right'. But
after all no longer looked at all
sprung from the new definition
Hermans' appreciation mainly
like art.4The Centre Pompidou
which these primal components
concerned the building itself:
was nevertheless immediately
of architecture were given and
'Never before has the spirit of
acknowledged as an emblem, the
the equally new relationship into
the century of machines expres
perfect bearer of a mythological
which they were put. A building
sed itself so brilliantly in an
image that had never been
is usually a more or less propor
architectural masterpiece.'
depicted in such sharp focus.
tional sum of spatial qualities,
Beaubourg is about the machine,
The narrative constituents of
facade characteristics and
ponenten van de architectuur kregen en de even
prijsvraag voor het cultuurpaleis, nog gedacht als
nieuwe verhouding waarin ze werden geplaatst.
een beelddrager, met reusachtig elektronisch infor
Gewoonlijk is een gebouw een min of meer
matiescherm en al. Oat ging een stap te ver voor de
evenredige optelling van ruimtelijke eigenschappen,
opdrachtgever, ook al doordat de architecten, om
gevelkarakteristieken en constructieve feiten.
te illustreren hoe aardig zo'n scherm gebruikt kon
Skelet of bouwstructuur geeft de maat aan en wordt
worden, de prijsvraagmaquette in hun na'lviteit
getoond, of, afhankelijk van de smaak, juist verhuld,
hadden voorzien van subversieve afbeeldingen,
de fagade voegt aan de buitenkant nog separate
waaronder een portret van Che Guevara.6 Na deze
mededelingen toe of vertelt met andere middelen
tactische blunder verdween het beeldscherm
hetzelfde als de structuur, terwijl in de dispositie
spoedig uit het ontwerp, maar daarna was er geen
van het interieur functionele of architectonische
afzonderlijke gevelachtige kwaliteit meer te beken
accenten worden geplaatst of zelfs meer dan dat.
nen aan de buitenkant, aileen nog constructie en
In het Centre Pompidou wordt deze trits van
circulatie. De constructie bestond en bestaat uit een raamwerk van trekstangen, verankerd in de
structuur, gevel en ruimte echter geheel uit balans getrokken. De een profiteert, de andere twee ver
fundering en versterkt door spankabels. Aan de
dwijnen langzamerhand uit beeld. Verreweg de
binnenkant van de constructie hangen de verdiepin
belangrijkste van de drie is de structuur geworden.
gen, omgeven door wanden van glas en- na de
Het procede dat Piano en Rogers op de radicaalst
restauratie in toenemend aantal- dichte panelen.
denkbare wijze hebben toegepast op hun vroege
Behalve constructieve structuur is de buitenkant
gezamenlijke meesterwerk, is de omkering: alles wat binnen placht te zitten en verhuld placht te wor
W.F. Hermans, 'Het Centre
den, zit hier buiten en wordt getoond. Zo is het 'koele
Pompidou: Een Wonderwerk',
erotische effect' te verklaren dat wei uit het gebouw werd afgeleid, en datzelfde geldt voor de frequente
Brouwer, 'Disneyland in Parijs'.
NRC Hande/sb/ad, 4 februari 1977, CS p.1.
6 Pruijs, 'Centre Beaubourg Paris'.
verwijzingen in besprekingen van Beaubourg naar Simon Mari Pruijs, 'Centre Beau
het beeld van een olieraffinaderij.5 De buitenkant van het gebouw was in 1971, ten tijde van de door Piano en Rogers gewonnen HET KORTE MAAR HEVIGE LEVEN VAN EEN CELIBATAIRE MACHINE
bourg Paris. De cultuurkermis die niet doorging',
Wonen TA/BK, 16
(1977), pp. 19-25.
19
OASE N"57/2001
constructive elements. The
erotic effect' that is derived from
does, of a framework of tie rods
skeleton or building structure
the building and the same thing
anchored in the foundations and reinforced by tension cables.
provides the dimensions and is
applies to the many references
shown or, depending on taste,
to the image of an oil refinery in
Inside the construction hang the
concealed. The facade adds
discussions of Beaubourg.5
floors surrounded by glass walls
other, separate statements to
In 1971, at the time of Piano
and closed panels (the latter in increasing numbers after the
the outside or tells the same as
and Rogers' surprising win of
the structure by different means,
the competition for this temple
restoration). The outside, apart
while in the arrangement of the
of culture, the outside of the
from being the constructional
inside, functional and architec
building was still conceived as
structure, is also the transport
tural accents are installed, or
a support for images, including
structure. The vertical circula
even more than that.
a huge electronic information
tion in the building is, or at least
screen. This went one step too
was, entirely on the outside, with
this trio of structure, facade and
far for the client, among other
the escalators running diagonal
space has been knocked entirely
reasons because the architects,
ly up and across the whole build
off balance. The one takes
in all their naivety, had illus
ing, which unceasingly serve the
advantage of the situation, the
trated the benefits of the use
celibate machine with human
other two gradually vanish from
of such a screen by using sub
flesh, and are engraved in every
view. The structure is by far the
versive pictures on the model,
one's memory. A range of colours signal Iing different
But, in the Centre Pompidou
most important of the three. The
including a portrait of Che
procedure that Piano and
Guevara.6 After this tactical
Rogers applied in the most radi
blunder, the screen soon disap
Simon Mari Pruijs, 'Centre Beaubourg
cal imaginable way to this early
peared from the design, but after
Paris: De cultuurkermis die niet doorging',
collective masterpiece is that of
that there was no distinguish
reversal: everything that normal
able facade-like quality to be
ly happens inside and remains
found on the outside, only con
concealed is here outside and
struction and circulation. The
displayed. This explains the 'cool
construction consisted, as it still
Wonen TA/BK, 16 (1977), p. 19-25.
Brouwer, 'Disneyland in Paris'. 6 Pruijs, 'Centre Beaubourg Paris'.
I
Het Centre Pompidou werd een bouwwerk met
ook verkeersstructuur. De verticale circulatie van
een magnetiserende uitstraling, paradoxalerwijs
het gebouw is, of althans was, volledig aan de buitenkant gelegd, waarbij met name de diagonaal
veroorzaakt door de vernietiging van belangrijke
over het gebouw getrokken roltrap, die de celi
conventies in de architectuur. Van aile bijzondere
bataire machine onophoudelijk van vers mensen
eigenschappen waarover het beschikt, is die van de
vlees voorziet, direct in ieders geheugen gegrift
destructie verreweg het meest penetrant aanwezig.
raakte. Een naar functie gedifferentieerd kleuren
De gevel sneuvelde als onderscheiden betekenis
palet voltooide het idee dat constructie en circulatie
drager. De ruimte werd ontdaan van iedere sug
tot expressief substituut gemaakt konden worden
gestieve of verhalende aanspraak. Daar kwam niet
van wat eens de gevel was.
meer voor terug dan de fysieke cohesie van de machine, het vocabulaire van de olieraffinaderij
Zoals in Beaubourg de structuur erin slaagde de gevel te verslinden, zo wist ze ook de factor ruimte
en de neutraliteit van de supermarkt. En dat bij een bouwtype dat behoorde tot de aan
te vergruizen. Beaubourg werd opgericht in een tijd
zienlijkste van de culturele status quo. Hoe is de
perk dat, zo heet het in een weidse analyse van de
Duitse auteur Jochen Bub, niet in staat was om wer opzienbarende banaliteit van de architectuur van Beau bourg te verklaren? Dat vergt wei enige uitleg.
kelijk geniale architectuur voort te brengen, omdat God uit het Ieven verdwenen was, terwijl Geld er
Redenerend op vogelvluchthoogte doemt een direct
niet in is geslaagd een nieuwe bindende culturele
verband op met de veranderde maatschappelijke
factor te worden. Dat kon niet zonder gevolgen
omgang met het waardevolle van de cultuur. Voor
blijven: 'Beaubourg ist neutral, eine Box, 160 Fuss
dat waardevolle is in de moderne tijd de aparte
breit und 490 Fuss lang, aggressiv funktional ausse
bouwkundige categorie van het museum ontstaan,
hend und auf entschlossene Weise unsymbolisch.'7
de ommuurde plek waar de belangrijkste voorwer
Letterlijk verstomd door gebrek aan metafysica
pen en verbeeldingen van de cultuur zodanig geen
concentreerden de twee aankomende superarchi
sceneerd worden dat ze bewonderd, of in ieder geval
tecten zich op de techniek en de constructie van hun gebouw en smoorden het ruimtelijke programma in
Jochen Bub, 'Centre Georges Pompidou in Paris', Bauwelt, 7 (1978), pp. 254-260.
een volstrekt profane dispositie die, inderdaad, een willekeurige supermarkt niet zou misstaan. HET KORTE MAAR HEVIGE LEVEN VAN EEN CELIBATAIRE MACHINE
OASE N"57/2001
21
functions completed the idea
of their building and smothered
bourg's architecture?This
that construction and circulation
the spatial programme in an
requires a degree of explanation.
could be made into an expres
utterly profane arrangement
Reasoning from a bird's-eye
sive substitute for what was
which would indeed not be inap
view, a direct connection
once the facade.
propriate for any random super
appears with the change in the
Just as the structure suc ceeded in swallowing up the
market. The Centre Pompidou
way society deals with the valu able parts of culture. In modern times the distinct architectural
facade, it also succeeded in
became a building with a mag
pulverising the space factor. The
netic appeal, caused paradoxi
category of the museum has
building was erected in an era
cally by the destruction of major
come into existence to house
which, according to the German
architectural conventions. Of all
these valuable things, a walled
writer Jochen Bub's broad
its exceptional qualities, that of
place where the most important
analysis, was not competent to
destruction is far and away the
objects and images of the cul
produce truly brilliant architec
most penetrating. As a distinct
ture are arranged in such a way
ture because God had vanished
bearer of meaning the facade
that they can be wondered, or
from our lives while Money had
soon perished. The space was
at least looked at. Artistic and
not succeeded in becoming a
stripped of all evocative or nar
scientific objects 'lifted' from
new binding cultural factor. This
rative claims. In return for this
their original place find them
must have consequences:
nothing more was offered than
selves in the museum, set apart,
'Beaubourg ist neutral, eine Box,
the physical cohesion of the
in a changed setting.
160 Fuss breit und 490 Fuss lang,
machine, the idiom of the oil
aggressiv funktional aussehend
refinery and the neutrality of the
und auf entschlossene Weise
supermarket.
unsymbolisch.'7 Literally struck
And this was a building type
dumb by a lack of metaphysics,
that belonged among the most
the two prospective super-archi
prominent in the cultural status
tects concentrated on the tech
quo. How can one explain the
nical aspects and construction
staggering banality of Beau-
In the wake of Lewis Mumford's renowned, paranoia based views, one might consider this artificial and involuntary situation as a form of cultural
Jochen Bub, 'Centre Georges Pompidou in Paris', Bauwelt, 7 (1978), p. 254-260.
bekeken kunnen worden. Uit hun oorspronkelijke
buitenspel te staan, door de democratisering van
plaats 'opgetilde' voorwerpen van kunst en weten
de burgerlijkheid. In het verlengde daarvan pasten
schap vinden zichzelf terug in het museum, apart
inhoud en vorm van het museum zich aan bij de
gezet, in een veranderde dispositie.
karakteristieken van de massacultuur en schudden
De kunstmatige gedwongenheid van deze dis
bijvoorbeeld langzamerhand de imperialistische
positie kan men, in het kielzog van Lewis Mumfords
connotatie van de historiserende architectuur af.
befaamde, door paranoia getekende zienswijze,
Hoe dan ook begon het 'aura' van het unieke en
beschouwen als een vorm van cultureel imperia
authentieke kunstwerk te lijden onder de opmars
lisme. Juist de negentiende eeuw was sterk in de
van het massafabrikaat, waardoor de gelijk
kortsluiting van culturen die naar hun oorsprong
vormigheid van dingen vanzelfsprekender werd dan
niet aan elkaar verwant waren en de onderwerping
hun individuele signatuur. Althans, dat beweerde
ervan in een artificieel verband. Mumford ontmas
Walter Benjamin, in zijn beroemde en tot op de dag
kerde het museum, samen met het station, als de
van vandaag herlezen essay over de transformatie van het kunstwerk.9
belangrijkste aanstichters van dit culturele proces.8
Benjamin leidde zijn aannames in de eerste
Het station was de bouwkundige inleiding op een nieuwe, door het spoor verkende geografie. Het
plaats af uit het in zwang raken van nieuwe repro
museum vervormde de organische orde van hoofd
ductietechnieken, maar wat die ook teweegbrach
en bijzaken tot een artificiele orde, beheerst door
ten, ze zorgden er toch niet voor dat in de twintigste
esthetische dan wei intellectuele preoccupaties.
eeuw het museum ogenblikkelijk de ongecompli
Op deze wijze konden beide bouwtypes een
ceerde, zuivere afspiegeling werd van de massa
sleutelrol vervullen in de verovering door de opko
cultuur die de vrije burgerlijkheid voor zichzelf
mende burgerij van zowel de feitelijke, geografische
schiep. De relatie tussen vorm en betekenis van
wereld als de wereld van ideeen en cultuur. Aanvankelijk, in de negentiende eeuw, werden de stations en de musea nog gehuld in de taal van de 'oude' architectuur, daterend van voor 1800 en
8 Zie Bernard Colenbrander, De verstrooide stad, Rotterdam, 1999, pp. 240-241.
voortgekomen uit de klasse van de aristocratie. Na 1800 kwam die klasse langzaam maar zeker HET KORTE MAAR HEVIGE LEVEN VAN EEN CELIBATAIRE MACHINE
9 Walter Benjamin, Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, 1936; Ned. vert.: Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceer baarheid, Nijmegen, 19962. OASE
23
W57 / 2001
immediately became the uncom
imperialism. The nineteenth
emerging from the aristocratic
century was so good at short
class. After 1800 this class slow
plicated, pure reflection of mass
circuiting cultures which were
ly but surely moved to the side
culture which the free middle
not related by their origins and
lines, as a result of the democra
classes created for themselves.
subjecting them to an artificial
tisation of the middle classes.
The relationship between form
correlation. Mumford unmasked
As an extension of this the form
and meaning in the museum
the museum, as well as the sta
and content of the museum
continued to be complicated by
tion, as the most important insti
adapted themselves to the char
frictions, paradoxes and
gators of this cultural process. a
acteristics of mass culture and
straightforward conflicts- and
gradually shook off the imperi
this was proven in fairly aggres
tural introduction to a new geo
alist connotations of historical
sive circumstances by the
graphy explored by the railway.
architecture. In any case, the
Centre Pompidou.
The museum distorted the
'aura' of the unique and authen
organic order of main and side
tic work of art started to suffer
the form and content of this cul
issues into an artificial order
from the advance of mass pro
tural centre, apart from the ideo
dominated by aesthetic or intel
duction, which made the unifor
logical ambiguity that underlay
lectual occupations.
mity of things more natural than
both the building and the insti
their individual character. This is
tution as a result of a programme
types were able to play a key part
at least what Walter Benjamin
that had to serve both 'left' and
in the conquest by the rising
claims in his famous essay, still
'right'? Perhaps the exterior was
middle classes of both the actual
widely read today, on the trans formation of the work of art.9
for the 'left' and the interior for
The station was the architec
In this way both building
geographical world and the world of ideas and culture. Initially, in the nineteenth
Benjamin drew his supposi tions primarily from the fashion
century, stations and museums
for new techniques of reproduc
were still wrapped in the lan
tion, but whatever they led to,
guage of the 'old' architecture,
they did not see to it that in the
dating from before 1800 and
twentieth century the museum
W hat was going on regarding
8 See Bernard Colenbrander, De verstrooide stad, Rotterdam, 1999, p. 240-241. 9 Walter Benjamin, Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, 1936.
het museum bleef gecompliceerd door wrijvingen,
knopingspunten voor betekenisuitleg.Ten minste
paradoxen en regelrechte conflicten- en dat wordt
suggereert het uiterlijk van alles over wat zich
op het scherp van de snede bewezen door het
binnenin afspeelt. Baudrillard ziet in het gebouw de
Centre Pompidou.
drager van een immateriele energie, zo ongeveer als
Wat was er met de vorm en de inhoud van dit cultuurcentrum aan de hand, afgezien van de
die van een kerncentrale, waar energie gefabriceerd wordt 'die leegte maakt'.
ideologische dubbelzinnigheid die aan gebouw en
Een eerste blik op dit merkwaardige gebouw is
instituut ten grondslag lag door een programma
kennelijk genoeg voor het doen ontstaan van allerlei
dat zowel 'links' als 'rechts' moest bedienen?
aannames over wat het is en wat het doet. Het is de
Was misschien de buitenkant voor 'links' en de
vraag in hoeverre deze aannames kloppen met wat
binnenkant voor 'rechts'? Met de hulp van Jean
zich concreet in het binnenste van het gebouw af
Baudrillard, die in 1977 een aangenaam ronkend
speelt. Wat Baudrillard betreft is dat niet het geval.
pamflet over Beaubourg schreef, is de culturele
De celibataire cultuurmachine Beaubourg sugge
wrijving die in dit gebouw vorm aannam, beter te
reert de mogelijkheid van een typisch moderne
begrijpen. Net alsW.F. Hermans (die ongeveer
ervaring van opperste beweeglijkheid. Misschien
tegelijkertijd zijn gedachten opmaakte), meende
waren er wei de eigenschappen van de mobiusband
Baudrillard dat Beaubourg een revolutionair
te beleven, de eindeloze, vloeiende vorm zonder
gebouw was, omdat het zich had weten te bevrijden
markante aanduiding van de zwaartekracht, zonder
van iedere klassieke monumentaliteit. Het bouw
onderscheiding van een binnen- en een buitenzone.
werk kreeg een nieuw, specifiek eigentijds thema
Misschien exploreerde de cultuurmachine
mee, namelijk 'que notre temps ne sera plus jamais
Beaubourg wei de ruimtelijke disposities van het
celui de Ia duree, que notre seule temporalite est
labyrint, de ruimtelijke drager van een bibliotheek
celle du cycle accelere et du recyclage, celle du
met oneindige combinatiemogelijkheden en einde
circuit et du transit des fluides'.10 Opgedragen aan
loos vee I bestemmingen, het geheel opdragen aan
de beweging, de flexibiliteit en de tijdelijkheid van
de totale verscheidenheid van representatie
de cultuur is Beaubourg niet Ianger gedacht als een
technieken. Misschien was dit gebouw helemaal
gebouw met een manifeste vorm, maar als een
doortrokken van 'een cultuur van simulatie en
apparaat. Oat apparaat biedt onverwacht rijke aan-
fascinatie'. 24
BERNARD COLEN BRANDER
the 'right'? We are better able to
explanation of its meaning. At
distinction between an interior
understand the cultural friction
least, the exterior suggests all
and exterior zone.This culture
that took shape in this building
sorts of things about what goes
machine may have explored the
thanks to Jean Baudrillard, who
on inside. Baudrillard sees in
spatial organisation of the laby
in 1977 wrote a pleasantly boast
this building the bearer of an
rinth, the spatial support of a
ful pamphlet about Beaubourg.
immaterial energy approximately
library with the possibility of
Just likeW.F. Hermans (who for
like that of a nuclear power sta
endless combinations and an
mulated his thoughts at about
tion, where energy 'that creates
infinite number of uses, the
the same time), Baudrillard
a void' is produced.
thought that Beaubourg was a
An initial view of this remark
whole thing dedicated to the total variety of forms of repre
revolutionary building because it
able building is evidently suffi
had been able to free itself from
cient for all manner of supposi
been completely permeated
any form of classical monumen
tions to be formed about what it
by 'a culture of simulation and
tality.The building was given a
is and what it does.The question
fascination'.
new, specifically contemporary
is to what extent these supposi
theme, which was, 'que notre
tions correspond to what actu
hoped that Beaubourg would
temps ne sera plus jamais celui
ally goes on in the interior of the
show to the extreme what mass
de Ia duree, que notre seul
building. As far as Baudrillard is
culture was capable of. This
temporalite est celle du cycle
concerned, this is not the case.
hope was not realised, however.
accelere et du recyclage, celle
This celibate culture machine
The deeper one goes into the
du circuit et du transit des flu
suggests the possibility of a
building, the less it moves and
ides'.10 Dedicated to movement,
typically modern experience of
flows, according to Baudrillard,
flexibility and the transience of
the utmost mobility. It may well
because 'tous les contenus
culture, Beaubourg is no longer
be that the qualities of the
culturels de Beaubourg sont anachron iques'.
sentation.The building may have
Baudrillard had evidently
conceived as a building with an
Mobius strip could be experi
obvious form, but as a machine.
enced there, the endless, fluid
This machine offers unexpect
form with no striking indication
apparently less contemporary
edly rich starting points for an
of gravity and lacking any
than the machine suggests.
The content of Beaubourg is
Baudrillard had kennelijk gehoopt dat Beaubourg
trekkingen van een fossiele cultuur als onweer
tot in de extremen liet zien waartoe de massacultuur staanbare trekker. En het is precies door die in staat was. Die hoop werd echter niet waarge
aantrekkingskracht dat zo ontelbaar veel links
maakt. Hoe dieper men het gebouw binnengaat, hoe
denkenden en andere cultuurhaters eindelijk zo
minder er vloeit en beweegt, meende Baudrillard,
gevaarlijk dicht bij 'het monumentale zwarte gat'
want 'tous les contenus culture Is de Beau bourg
durven komen dat Beaubourg heet. Zo moet het
sont anachroniques'.
kennelijk gaan, aan de vooravond van de grote
De inhoud van Beaubourg is blijkbaar minder eigentijds dan het apparaat suggereert. In plaats
afrekening. 'AIlez-y! C'est Ia meilleure fa<;on de le detruire.'
van aan de materiele leegte en aan de ambiance
In de meeslepende, zij het nogal hermetische
van Mobius, is het interieur opgedragen aan de
beoordeling van Baudrillard is het Centre Pompidou
oude waarden, doordat er een klassieke museale
een gebouw dat aanvankelijk helemaal toegesneden
verzameling wordt aangeboden van in hun onver
lijkt te zijn op de nieuwe mogelijkheden van de cul
vangbare uniciteit te celebreren objecten en
tuur van de massa, maar bij nadere beschouwing
afbeeldingen. De moderne-kunstcollectie van het
sijpelen de naijlende voorstellingen door van een
Centre Pompidou mag dan, net als het geval is bij
voorbije high culture. De massa nam bij miljoenen
aile andere musea voor moderne kunst, uit objecten
de roltrap en bereidde op deze manier de definitieve
en verbeeldingen bestaan met een uitsluitend in de
catharsis voor van de aristocratische cultuur, die
normen van deze tijd te begrijpen appel aan de ver
tegelijk de opkomst markeerde van de nieuwe cul
gankelijkheid of de populaire cultuur, uiteindelijk
tuur van de massa, die vluchtig, beweeglijk en
worden ook deze opgepoetst, apart gezet, omheind
informeel is. Het concept van de eeuwige kunst
en als relikwie bewaakt en verklaard, zelfs in deze
wordt immers langzaam maar zeker vervangen door
revolutionaire context.
het idee van de verbruikscultuur. Wist dat nieuwe
De ervaring van het cultuurinstituut Beaubourg
cultuuridee in de kwart eeuw die verstreken is
kan, vanwege deze grondige tegenstelling tussen beeld en inhoud, niet anders dan in volmaakte ironie worden ondergaan, stelt Baudrillard. In Beaubourg loopt men rond als een rampentoerist, met de stuipHE T KOR T E MAAR HEVIGE LEVEN VAN EEN CELIBATAIRE MACHINE
10
Jean Baudrillard, L'ef{et Beau bourg. Implosion et dissuasion, Parijs, 1977. 25
OASE
W57 / 2001
Rather than being dedicated to
fossil culture as the irresistible
sient, lively and informal. After
the material emptiness and the
draw. And it is precisely because
all, the concept of eternal art is
Mobius ambiance, the interior
of this attraction that so innume
slowly but surely being replaced
is dedicated to the old values,
rably many left-thinking people
by the idea of consumer culture.
because it offers a classic mu
and other culture-haters have
Has this new idea of culture
seum collection of objects and
ultimately dared to come so
been able to create a striking
images to be celebrated for their
dangerously close to 'the monu
front in the quarter of a century
irreplaceable unicity. So the
mental black hole' called Beau
that has elapsed since Giscard
modern art collection of the
bourg. This is evidently the way it
d'Estaing's first walk through
Centre Pompidou may, like all
wi II go on the eve of the great
this new centre of culture? Did
other museums of modern art,
day of reckoning. 'AIlez-y! C'est
the extinction of the anachronis
consist of objects and depic
Ia meilleure fa<;on de le detruire.'
tions whose appeal to tran
In Baudrillard's compelling
tic classical culture come any closer? Did a museum building
sience and popular culture can
though somewhat hermetic
that fitted this new idea come
only be understood by the stan
assessment, the Centre
into being in that same period?
dards of the present age, but in
Pompidou is a building that
Popular culture, and especially
the end they are also polished,
initially appeared to be perfectly
that of the electronic media, is
set apart, enclosed and guarded
fitted for the new possibilities
indeed involved in an unstop
and explained like relics, even in
of mass culture, but on closer
pable advance. But things are
this revolutionary setting.
examination the straggling
different when it comes to mu
images of a past high culture
seums. It appears that even after
Baudriliard says that, because of this profound con
seep through. The masses went
Beaubourg the museum issue
trast between image and con
up the escalator in their millions
remained chronically unresolved
tent, this cultural institution can
and in this way prepared for the
and still encounters the divisive
only be experienced with a sense
final catharsis of aristocratic
tension as at Beaubourg.
of total irony. One moves round
culture, which at the same time
inside Beaubourg like a disaster
marked the rise of a new culture
tourist, with the convulsions of a
of the masses, one that is tran-
10
Jean Baudrillard, I'Ef{et Beaubourg. Implosion et dissuasion, Paris, 1977.
sedert de eerste wandeling van Giscard d'Estaing
vaak fotogeniek, meestal sculpturaal en geregeld
door het nieuwe cultuurcentrum inmiddels een
geparfumeerd, maar zelden werd de kwestie van
markant front te maken? Kwam het uitsterven van
vorm en inhoud werkelijk zo op scherp gezet als bij
de anachronistische klassieke cultuur naderbij?
Beaubourg. Een magistrale uitzondering op die
Ontstond er in diezelfde periode een museumge
regel was de Neue Staatsgalerie in Stuttgart, een
bouw, passend bij het nieuwe idee? De populaire
laat antwerp van James Stirling. De historische
cultuur, vooral die van de elektronische media, is
erfenis van het museumgebouw werd hier op didac
inderdaad verwikkeld in een onstuitbare opmars.
tisch prachtig navolgbare wijze uit elkaar gehaald,
Maar met de musea ligt het anders. Het heeft er de
met" een Schinkel-plattegrond als directe aanlei
schijn van dat de museumkwestie ook na Beaubourg ding. Hermontage van de onderdelen om een chronisch onopgelost bleef en nog steeds de ver
rotonde maakte de verzamelde brokstukken als
scheurende evolutionaire spanning ondervindt die
het ware 'doorwaadbaar' , zonder dat de museale
in Beaubourg aan de orde was.
collectie er daarbij overigens nog veel toe deed. De neiging om een museumgebouw zodanig te
Vanaf de jaren tachtig werd het museumgebouw zowel in Europa als in deVerenigde Staten een
thematiseren dat de architectuur de materiele
populair wapen bij strategieen van city marketing.
inhoud van de kunstvoorwerpen verre overschaduw
Vitale cultuurfuncties werden, ook in de provincie,
de, was ook elders te signaleren, waarbij de balans
onderscheiden als een verkoopargument. Het open
tussen vorm en inhoud soms volledig doorsloeg.
baar bestuur toonde zijn goede wil door zich te
De spierballen van Frank Gehry's Spaanse versie
engageren met cultuur. Her en der ontstond een
van het Guggenheim-museum gaven Bilbao de
draagvlak voor bijzonder vormgegeven gebouwen,
Arnold Schwarzenegger waar deze enigszins
als behuizing voor een collectie die er niet altijd
afgelegen stad kennelijk om verlegen zat. Daniel
verschrikkelijk veel toe deed; het was het imago
Libeskind maakte het Joodse Museum in Berlijn tot
van cultuur dat het doen moest. Het museum rukte
een neurotische oefening in de zuivere architectuur
op deze manier op tot een van de centrale bouw
op het thema van de shoa, waarbij de architect er
genres van de jaren tachtig, na in de voorafgaande
niet voor terugdeinsde om in de ruimtes de pijnlijk
decennia nog existentieel onder druk te hebben
ste thema's tot uitdrukking te brengen. Een collectie
gestaan. De architectuur van al die gebouwen was
was hier overbodig, het gebouw was zelf de inhoud. 26
From the eighties the mu seum building became a popular
BERNARD COLENBRANDER
Neue Staatsgalerie in Stuttgart,
Berlin into a neurotic exercise in
a late design by James Stirling.
pure architecture on the theme
weapon in city marketing stra
The historical legacy of the
of the shoa, not shying away from
tegies in both Europe and the
museum building was here taken
expressing the most painful top ics in its rooms. A collection was
United States. Vital cultural
apart in a didactically superbly
functions were distinguished
imitable manner, with a Schinkel
superfluous here -the building
as sales arguments, even in the
ground plan providing the imme
itself was the content. On the other hand there were
provinces. The authorities
diate occasion. The reassembly
showed their goodwill by engag
of the parts to create a rotunda
also buildings whose architec
ing in culture. Here and there
made the collected fragments
ture, like Beaubourg, effaced
support arose for buildings of
'wadeable' as it were, though
itself to the advantage of a mes
exceptional design to house col
without the museum collection
sage from the interior. This was
lections that were themselves
making much of a contribution.
true, for instance, of the cu Itural
not always so relevant; it was the
The tendency to thematise a
buildings by the Office for
image of culture that had to
museum building to such an
Metropolitan Architecture in the
carry the day. In this way the
extent that the architecture far
late eighties and the nineties, including the Tres Grande
museum advanced to become
outweighs the material content
one of the main building types of
of the art objects was to be
Bibliotheque in Paris and the
the eighties, its existence having
found elsewhere too, and some
Zentrum fur Kunst und Medien
been under some pressure in
times the balance between form
technologie in Karlsruhe, both of
preceding decades. The archi
and content went completely
which remain unbuilt as a result
tecture of all these buildings was
awry. The muscles of Frank
of misunderstandings and set
often photogenic, mostly sculp
Gehry's Spanish version of the
backs. In these cases the build
tural and frequently perfumed,
Guggenheim Museum gave
ing had been given the most
but the question of form and
Bilbao the Arnold Schwarz
elementary, 'dumb' form imagin
content was rarely put so acutely
enegger this remote city was
able; according to the architect,
as in Beaubourg. A masterly
clearly lacking. Daniel Libeskind
it was after all remarkable to
exception to this rule was the
made the Jewish Museum in
have to create a library or an
Omgekeerd werden er ook gebouwen bedacht
waarde had weten te schatten. Na 150 miljoen
waarvan de architectuur zichzelf, in het verlengde
bezoekers was het dan toch afgelopen en sloten de
van Beaubourg, wegcijferde voor een boodschap
cultuurinstellingen die samen het Centre Pompidou
van binnenuit. Oat gold met name voor de cultuur
bewoonden hun deuren, om pas na een paar jaar
gebouwen van het Office for Metropolitan
weer open te gaan. Welke van de twee krachten
Architecture uit de Iaten jaren tachtig en negentig,
velden die elkaar in het gebouw bestreden, wist het
waaronder de ontwerpen voor de Tres Grande
meest te profiteren van de restauratie die in de
Bibliotheque in Parijs en het Zentrum fUr Kunst und
tussentijd werd uitgevoerd? Onbetwist was het de
Medientechnologie in Karlsruhe, allebei door mis
museale kant. De salonfahigkeit van het instituut
verstand en tegenslag onuitgevoerd gebleven. Het
Beau bourg nam door de restauratie verder toe,
gebouw had hier de meest elementaire, 'stomme'
terwijl de ijle revolutionaire pretentie van weleer
vorm gekregen die denkbaar was; het was, meende
bevroren werd in een statig portret in accuraat her
de architect, immers merkwaardig om een biblio
stelde kleuren. Zelfs een apparaat kon gefixeerd
theek of een kunstmuseum te moeten maken uit
worden. De doorlaatbaarheid van het gebouw kon
gerekend op het moment dat de elektronische revo
worden gereduceerd, zowel visueel als in feitelijke
lutie de hele noodzaak van de lichamelijke gestalte
circulatie, door de betekenis van de diagonale
bouwvallig heeft gemaakt. Vandaar dat in OMA's
roltrap te relativeren, die eerder de exclusieve
studies het sculpturale gebaar week voor de presen transportband was, maar waarvan de toeganke tatie van cultuur als een massief blok van kennis,
lijkheid nu werd beperkt. Binnen werden nieuwe
waarin van binnenuit allerlei merkwaardige uitsne
verbindingen tussen de bouwlagen toegevoegd. De
des zijn gemaakt. Binnen in die stomme vormen
neutraliteit van de supermarkt is hier en daar in de
kunnen zich de beslissende veldslagen voltrekken
interne dispositie zowaar onder druk komen te staan
tussen de klassieke en de elektronische media.
van een zekere plechtstatigheid. A Is vanouds staat
De profetie van Jean Baudrillard werd in deze, inmiddels al weer legendarische architectuur
de moderne kunst hier relikwie te zijn, maar meer dan voorheen is ze in die waarde serieus genomen.
studies aanmerkelijk dichter benaderd dan eerder
Richard Rogers treurde over de teloorgang van
gelukt was met Beaubourg, hoezeer het publiek de
zijn gebouw, Renzo Piano meende dat er naar
suggesties van de celibataire machine ook op
omstandigheden nog het beste van was gemaakt,
HET KORTE MAAR HEVIGE LEVEN VAN EEN CELIBATAIRE MACHINE
27
OASE
W57 / 2001
art museum at precisely the
of the two force fields that fight
tain solemnity. As ever, modern
moment when the electronic
each other in this building was
art stands here Iike a rei ic, but it
revolution was demolishing the
most able to profit from the
is now taken more seriously in
whole need for the physical form.
restoration that had in the mean
this role than previously.
This is why, in OMA's studies,
time been carried out? It was
the sculptural gesture gave way
indisputably the museum side.
Richard Rogers lamented the loss of his building, while Renzo
to the presentation of culture
The restoration increased the
Piano thought that the best
as a solid block of knowledge in
salonfahigkeit of the Beaubourg
results had been achieved under
which all manner of notable inci
institution even more, while the
the circumstances, but the fact
sions had been made from the
spent revolutionary pretensions
is that after the big clean-up the
inside. Inside these dumb forms
of yesteryear were frozen into a
quivering that the building once
the decisive battles between the
stately portrait in accurately
caused has evaporated. The eeli
classical and the electronic
restored colours. Even a
bate machine has died, and a
media can be fought.
machine could undergo fixation.
restored building has appeared.
These now legendary archi tectural studies came consider
T he permeability of the building was able to be reduced, both
What makes a living machine so easily into a dead building? In
ably closer to Jean Baudrillard's
visually and in terms of actual
this case, where the building has
prophecy than had previously
circulation, by putting the signi
been made into a top-heavy
succeeded at Beaubourg, how
ficance of the diagonal escalator
bearer of programmatic and
ever much the public had been
into perspective, its having pre
cultural expectations external
able to rate the true value of the
viously been the exclusive con
to the actual architecture, this
celibate machine's suggestions.
veyor belt, whose accessibility
seems to be more a question of
But after 150 million visitors it
was now restricted. Inside, new
perception than of the architec
had come to an end and the cul
links between the storeys were
ture itself. Beaubourg in its pre
tural institutions that together
added. Here and there in the
sent state would have signified
occupied the Centre Pompidou
internal organisation the neu
a revolution just as much as it
closed their doors, to open again
trality of the supermarket has
did in its original state. In and
only after several years. Which
come under pressure from a cer-
around 2000, it would in its
maar feit is dat na het grote onderhoud de zindering
architectuur die opzettelijk op afstand is geplaatst
die het gebouw ooit veroorzaakte, verdampt is. De
van de eigen tijd en de persoonlijke uitdrukking
celibataire machine is gestorven, een gerestaureerd van de maker. Juist de architectuur die de objec gebouw is opgestaan.
tieve grondslag van de tijdloze architectuur niet
Wat maakt een levend apparaat zomaar tot een
versmaadt, vergroot haar eigen kansen. Hoe uni
dood bouwwerk? Oat lijkt in dit geval, waarin het
verseler de architectuur in al haar facetten, hoe
gebouw tot topzware drager werd gemaakt van
universeler de toepassingsmogelijkheden en de
programmatische en culturele verwachtingen
herkenbaarheid van een gebouw.
buiten de eigenlijke architectuur om, eerder een
Beaubourg heeft in dit overlevingsspel aileen
kwestie van de perceptie te betreffen dan van de
een structuurte bieden. Om ideologische redenen
eigenlijke architectuur. Beaubourg in zijn huidige
werden immers zowel de gevel als de ruimte buiten
staat zou medio jaren zeventig net zo'n revolutie
de architectonische conceptie gehouden. Ze waren
hebben betekend als Beaubourg in zijn oorspronke
resultaat, niet een doe I op zichzelf. De structuur van
lijke staat. Beaubourg in zijn oorspronkelijke staat
Beaubourg was opgedragen aan de tijdelijkheid en
zou omstreeks 2000 net zulke gemengde gevoelens
de beweeglijkheid van de tegenwoordige massa
hebben opgeroepen als nu het gerestaureerde
cultuur. Een kwart eeuw later is vast te stellen dat
gebouw. Gewenning is hier de sleutel: het is de
die massacultuur het aura van het object, met aile
beschouwer die Beaubourg dood of levend, ouder
ruimtelijke, tactiele en iconische eigenschappen
wets of nieuw maakt. De tijd maakte van een excen
vandien, allerminst heeft weten af te schudden:
triek gebouw een normaal gebouw. Nadat de schok
Libeskind en Gehry bewezen niets anders dan dat.
van het nieuwe was weggeebd en ook dit naar imma
Het centrale ideele thema van Beaubourg zweeft
terialiteit strevende gebouw vatbaar bleek voor
daarom nog steeds tussen ons in, onopgeklaard.
vervuiling en slijtage, bleef er een kern over in con
Vorm of niet-vorm, dat is de kwestie.
crete materie: niet meer, maar ook niet minder.
Met vee I dank aan Christel
Misschien leent die kern zich ervoor om opnieuw
Leenen en Joke van Brakel van de
opgeladen te worden tot magnetiserend voorwerp van culturele actie. Maar uiteindelijk zijn de over levingskansen, paradoxaal genoeg, het beste voor
NAi Bibliotheek voor de samen stelling ten behoeve van dit artikel van een documentatie over het Centre Beaubourg.
28 original state have evoked just
its own chances. The more
such mixed feelings as the
universal the architecture in
restored building does now. The
all its facets, the more universal
key here is habituation: it is the
the potential applications and
spectator who makes Beaubourg
the identity of a building.
dead or alive, old-fashioned or new. Time makes an eccentric
In this game of survival, Beaubourg has only a structure
building into a normal building.
to offer. After all, both the facade
After the shock of the new had
and the space were for ideolo
ebbed away, and even this build
gical reasons kept outside the
ing, striving for immateriality as
architectural concept. They were
it was, turned out to be subject
a result, not an end in them
to pollution and wear and tear, a
selves. The structure of Beau
core of concrete material
bourg was dedicated to the tran
remained: no more, but no less
sience and mobility of present
either. Perhaps this core lends
day mass culture. A quarter of a
itself to being recharged into a
century later it can be concluded
magnetic object full of cultural
that this mass culture has by no
action. But paradoxically
means been able to shake off
enough, the chances of survival
the aura of the object, with all
are ultimately best for architec
its spatial, tactile and iconic
ture that is deliberately dis
qualities: Libeskind and Gehry
tanced from the present time
prove nothing if not that. For this
and the personal expression of
reason, Beaubourg's central
its creator. It is precisely the
idealistic theme still floats
architecture that does not spurn
amongst us, unresolved. Form or
the objective basis of timeless
non-form, that is the question.
architecture that increases
BERNARD COLENBRANDER
Translation: Gregory Ball
With many thanks to Christel Leenen and Joke van Brake I of the Nai Bibliotheek for compiling documentation on the Centre Pompidou for the purposes of this article.
Foyer Queen Elizabeth Hall/ Purcell Room (1967)
