BusinessPARK. magazine. Experimentenwet BGV. Interview minister Cramer. Duurzaam Ondernemen Gelderland. Netwerk Bedrijfscontactfunctionarissen

BusinessPARK

magazine

3

jaargang 6, oktober 2007

Platform voor duurzaam beheer van bedrijventerreinen

Experimentenwet BGV Interview minister Cramer Duurzaam Ondernemen Gelderland Netwerk Bedrijfscontactfunctionarissen

SEL_2476_BPM_no3_v4.indd 1

10-10-2007 15:41:25

COLUMN

Minister Jacqueline Cramer over bedrijvenparken

4

Kwaliteit en Duurzaamheid Provincie Gelderland

Experimentenwet BGV werkt vertragend Zoals u inmiddels van ons gewend bent, wordt u via BusinessPark Magazine op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen van de experimentenwet Bedrijfsgerichte GebiedsVerbetering, ofwel BGV genoemd. Wat is de stand van zaken? Op het politieke vlak kan gemeld worden dat de experimentenwet voor de zomer door het kabinet is gegaan en dat in het najaar de Tweede Kamer zich zal buigen over de wet. Inhoudelijk gezien is besloten dat de BGV-wet 36 experimenten zal bevatten. De selectie van de experimenten zal worden neergelegd bij de kamers van koophandel. Ik hoop dat dit leidt tot een evenwichtige verdeling op basis van de ondernemersorganisaties die zich in een eerder stadium al hebben aangemeld voor de experimenten BGV. Voorop staat dat naar mijn smaak de voorkeur moet worden gegeven aan experimenten waar lokale ondernemersorganisaties zelf het initiatief hebben genomen. Het idee achter BGV is immers dat lokale ondernemersorganisaties zelf besluiten tot fondsvorming om tot verbetering van de bedrijfsomgeving te komen. De lokaal georganiseerde ondernemers moeten het heft in handen hebben. BGV is geen beleidsinstrument van een gemeentebestuur. Eigenlijk vind ik het jammer dat gekozen is voor een experimentenwet. Gezien de vele en gecompliceerde randvoorwaarden die in het wetsontwerp zijn ondergebracht (vooral op voorspraak van MKB-NL en VNO-NCW) begrijp ik niet waarom er niet direct gekozen wordt voor een BGV-wet die fondsvorming door alle lokale ondernemersorganisaties mogelijk maakt. De 36 experimenten krijgen een looptijd van een aantal jaren. Daarna zullen de projecten integraal geëvalueerd worden en zal de politiek daar een conclusie aan verbinden voor de toekomst van BGVfondsen. Dit betekent dat lokale ondernemersorganisaties die niet door de kamers van koophandel worden uitverkoren voor de experimenten gedurende minstens vijf jaar in de wachtkamer plaats moeten nemen. Ik vind dit niet acceptabel.

8

Lokaal verhaal o.a.

Start Parkmanagement “Gouwe Park” Interview met premier

12

De leeuw brult ...

13

Hoezo verloedring!

14

Clok-katern o.a.

Netwerk Bedrijfscontactfunctionarissen Intercommunales in praktijk

16

Recht & Plicht

21

Vraag & Antwoord

22

Vorig jaar organiseerde de stichting CLOK samen met DHV een seminar over Business Improvement Districts (BID’s). BID heet inmiddels BGV. Op donderdag 13 december zullen we wederom een seminar over dit BusinessPARK magazine onderwerp houden en inzoomen op de actuele ontwikkelingen. Ook zal CLOK dan een BGV-checklist presenteren. Voor meer informatie over het seminar kijkt u op [email protected] Ton Sels,

Voorzitter Centrum voor Lokale OndernemersKringen CLOK 2

BusinessPARK magazine

SEL_2476_BPM_no3_v4.indd 2-3


3

INHOUD 10-10-2007 15:41:46

Daarnaast hebben vooral de gemeenten een rol om dergelijke initiatieven te ondersteunen als ondernemers met de initiatieven komen. Het is belangrijk dat duurzaam ondernemen vanuit de sector zelf komt.

Vraag 3 Minister Cramer

Minister Jacqueline Cramer over bedrijvenparken Vraag 1 Duurzaam ondernemen wordt vaak beschouwd als iets waar individuele bedrijven zich aan moeten committeren, terwijl ondernemers op een bedrijvenpark gezamenlijk sterker staan om met duurzaamheid kosten te besparen. Wat zijn in uw visie items waar ondernemers gezamenlijk duurzaam ondernemen kunnen oppakken? (vervoersarrangementen, afvalverwijdering, groenonderhoud) Ten eerste wil ik stellen dat ik groot voorstander ben van duurzaam ondernemen op bedrijvenparken. In mijn optiek is er een onderscheid tussen drie soorten afspraken: 1. Afspraken gericht op service, zoals vervoersarrangementen, gezamenlijke afvalverwijdering en bewaking. Vooral het laatste wordt in mijn optiek steeds belangrijker voor bedrijven. 2. Afspraken gericht op beheer / onderhoud van bedrijventerreinen. We kampen in Nederland met een herstructureringsopgave van ruim 30% van het totale areaal terreinen. Ik ga mij er nu voor inzetten om deze problematiek terug te dringen. Maar voorkomen is beter dan genezen. Dit is de tweede categorie maatregelen. Daarom moeten iniatieven waardoor bedrijven gezamenlijk onderhoud aan de terreinen kunnen plegen worden ondersteund. Dit betreft maatregelen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit, zoals onderhoud aan de openbare ruimte. 3. Afspraken op het gebied van milieu en energie. Bedrijven kunnen veel meer gebruik maken van elkaars afvalstromen en energie/warmte. Dit heet industriële symbiose. In het kader van het ruimtelijk beleid richt mijn primaire aandacht zich nu op de tweede categorie, bedrijven moeten



echt gezamenlijk met elkaar afspraken kunnen maken om te zorgen dat een terrein niet onnodig verouderd en niet meer geschikt is voor de huidige bedrijven door verloedering. Als bedrijven groeien en daardoor weg moeten (bedrijfsdynamiek) is dat alleen maar een goed voor de economie, maar als bedrijven weg moeten door verloedering van het terrein is dat geen goede ontwikkeling. Dit kan worden vermeden met goed onderhoud.

Vraag 2 Op welke wijze kunnen overheden met ondernemers op bedrijvenparken samenwerken om duurzaamheid concreet te maken? Hier moet ik een onderscheid maken in lagen van de overheid. Het Rijk moet vooral zorgen dat er geen belemmerende regelgeving is op dit gebied van samenwerkende ondernemers. Daarnaast gaat staatssecretaris Heemskerk van EZ het mogelijk maken om vormen van samenwerking (Bedrijfsgerichte Gebiedsverbetering) op bestaande terreinen te realiseren, ook als sommige eigenaren niet mee willen. De CO2 ambitie van het kabinet vergt grote en langdurige inspanningen van het bedrijfsleven op het gebied van energiebesparing, hernieuwbare energie en innovatie. Het kabinet is daarom van plan een duurzaamheidakkoord met VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO-Nederland te sluiten. Het gaat hierbij niet alleen om inspanningen van individuele bedrijven, maar ook om samenwerking tussen bedrijven. Te denken valt aan restwarmtebenutting en gezamenlijke initiatieven als het gaat om opwekking en gebruik van duurzame energie.

Van veel bedrijvenparken wordt vaak gezegd dat de aanblik ronduit lelijk is als deze wordt overheerst door prefab-gebouwen. Een groot deel van de beroepsbevolking is werkzaam op bedrijvenparken en er zijn veel voorbeelden van fraaie bedrijvenparken. Hoe zou je bij de aanleg van nieuwe en de revitalisering van verouderde terreinen goede combinaties kunnen maken met verblijfsgroen, waterberging en recreatiezones? Het gaat er ten eerste om een terrein als een gebied in totaal te zien en aandacht te geven aan de relatie met de omgeving of die nu stedelijk is of landelijk, het hoort eigenlijk een vorm van gebiedsontwikkeling te zijn. Het is van belang dat in dat kader gezocht wordt naar robuuste functiecombinaties. Bijvoorbeeld door vlakelementen als water, groen, natuur op te nemen in een groenblauwe structuur die aansluit op een stedelijk en/of landelijke groenblauw structuur. Of door inbedding van

lijnelementen zoals voet-, fiets- en eventueel ook ruiterpaden in een regionaal ontsluitingsnetwerk. Ligt een bedrijven-park geïsoleerd in het landschap dan zijn combinaties met natuur en extensieve recreatie kansrijk. Hierbij kan o.a. worden gedacht aan de combinatie met wateropvang en zuivering (helofyten-filters). En door het aanbrengen van eenvoudige voorzieningen zoals vissteigers, gemarkeerde paden, kano-inlaatplaatsen en rustplekken kan het recreatief gebruik worden ondersteund. Hiermee wordt ervaring opgedaan in glastuinbouwgebieden. De inbedding van bedrijventerreinen in de omgeving, gebiedsgericht, past in de benadering van een ontwikkeling naar werklandschappen. Belangrijk is dat veel vormen van modene werkgelegenheid, zoals zakelijke dienstverlening en zorg, maar ook schone productieprocessen niet zijn aangewezen op aparte bedrijventerreinen, maar heel goed zijn te combineren met andere functies, zoals wonen, winkelen en recreatie. Ik vind dat we veel meer aan functiemening en gebiedsontwikkeling moeten doen in plaats van te blijven denken aan bedrijventerreinen. Combinaties bieden ook veel meer mogelijkheden voor investeerders en maken ook onderhoud en beheer veel meer tot een

vanzelfsprekendheid. Uiteraard heb ik het hier niet over grote industrieën of logistieke bedrijven. Daarvoor zullen we altijd aparte bedrijventerreinen nodig blijven hebben. Deze benadering biedt ook veel meer mogelijkheden om kosten te verdelen. Daarvoor bied ik door middel van de Grondexploitatiewet ook mogelijkheden. Met de Grondexploitateiwet kunnen marktpartijen en overheid op vrijwillige basis afspraken maken wie welk deel van een integrale gebiedsontwikkeling financiert. Wanneer marktpartij en overheid er in onderhandelingen niet uit komen, kan de overheid terug vallen op de zogenaamde kostensoortenlijst met kosten die zo nodig afdwingbaar bij de bouwvergunning kunnen worden verhaald. De kosten van waterberging, groen ten behoeve van de ontwikkeling en bijvoorbeeld ook natuurcompensatie staan op deze lijst.

Vraag 4 Het Nationaal Groenfonds heeft in de vorige uitgaven van BusinessPark Magazine laten weten interesse te hebben in het financieren van groenprojecten op bedrijvenparken. Ziet u mogelijkheden om als VROM met het groenfonds samen te werken aan het CO2-neutraal maken van bedrijvenparken? Het is goed deze mogelijkheden binnen het Groenfonds te bezien.

Vraag 5


In de media is veel te doen over de ‘verrommeling’ van het landschapsbeeld door bedrijvenparken langs de snelwegen. Heeft dit te maken met de ambitie van elke individuele gemeente om een ‘eigen’ bedrijvenpark te hebben binnen de gemeentegrenzen? In Vlaanderen werken gemeenten samen in zogenaamde intercommunales die de planning en uitvoering van Vervolg op pagina 7


10-10-2007 15:41:51

Vervolg van pagina 5

bedrijvenparken coördineren. De Wet Gemeenschappelijke Regelingen in Nederland zou een basis kunnen zijn voor meer structurele samenwerking tussen gemeenten op dit vlak? Welke voorwaardenscheppende rol ziet u hier voor uw departement?

Maatwerk in natuurfinanciering Nationaal Groenfonds financiert projecten voor

Met uw probleemanalyse slaat u hier de spijker op zijn kop. De lokale overheden worden geplaagd door een prisoner’s dilemma: geen enkele gemeente zal als eerste hogere eisen (en prijzen) gaan stellen aan bedrijven, uit angst dat deze verhuizen naar een buurgemeente.dit is een logisch mechanisme. Regionale afspraken over de planning en programmering van het aanbod zijn essentieel om de negatieve effecten van gemeentelijke concurrentie te doorbreken. De uitwerking hiervan is een kwestie van maatwerk (bijvoorbeeld door de WGR), maar duidelijk voor mij is dat provincies op dit punt meer de regie moeten nemen. Mijn rol ligt vooralsnog in het bieden van instrumenten om regionale afstemming mogelijk te maken. Vaak wordt bovenplanse verevening, zodat de opbrengsten van een bedrijventerrein regionaal kunnen worden verdeeld, als instrument genoemd. De totstandkoming

natuur, bos en landschap en geeft financieel advies over natuurprojecten. Zo draagt Nationaal Groenf onds bij aan natuurontwikkeling

en natuurbehoud in Nederla nd.

van dergelijke initiatieven wil ik faciliteren. Soms kiezen provincies of gemeenten ook voor een provinciaal of regionaal grondbedrijf, dan kunnen afwegingen integraal en over gemeentegrenzen gemaakt worden.

Vraag 6 Het kabinet wil het mogelijk maken lokale ondernemers-organisaties zelf fondsen te laten opzetten en beheren om te investeren in ‘schoon, heel en veilig’ op een bedrijvenpark. Deze Bedrijfsgerichte GebiedsVerbetering (BGV) moet een extra impuls vormen voor de kwaliteit van de bedrijfsomgeving. Wat is in dit kader uw mening over het introduceren van een kwaliteitskeurmerk (sterrensysteem) voor bedrijvenparken? Het initiatief van staatssecretaris Heemskerk van EZ ondersteun ik van harte. Ook in het beleidsprogramma van het kabinet is aandacht besteed aan de kwaliteit, vormgeving en inpassing van een bedrijventerrein. Concrete uitspraken kan ik daar verder nog niet over doen. Met mijn collega Van der Hoeven van EZ ben ik momenteel bezig om te kijken hoe wij invulling geven aan de kwaliteitsdiscussie rond bedrijventerreinen. Ik kan me

Natuurprojecten van overheid en particuliere investeerders kunnen bij het Groenfonds een maatwerk financiering krijgen met bijvoorbeeld voorfinanciering van subsidies of een lening tegen een laag ‘groen’ rentepercentage.

Wilt u meer weten… (033) 25 39 255 of [email protected]


www.groenfonds.nl

Vraag 7 Hoe ziet het duurzame bedrijvenpark van de toekomst er volgens u uit? Het duurzame bedrijvenpark van de toekomst voldoet ten eerste aan de wensen van de gebruikers. Dat is essentieel. Zij hebben bepaalde wensen aan het terrein, die vaak ook met duurzaamheid te maken hebben. Sommige ondernemers zijn gebaat bij een groene omgeving, anderen hebben een voorkeur voor een stedelijk milieu. Ten tweede moet het terrein op een duurzame wijze tot stand zijn gekomen, duurzaamheid is ook slim en zuinig omgaan met de beschikbare ruimte. Daarvoor pleit ik voor het gebruik van de SER-ladder, waarbij eerst naar de mogelijkheden van bestaande terreinen moet worden gekeken voordat kan worden overgegaan op de aanleg van nieuwe terreinen. Dit moet op regionaal niveau gebeuren. Hierover ga ik afspraken maken met provincies. Ten derde gaat het om de duurzame inrichting en inpassing van het terrein. Een bedrijvenpark past in de omgeving, is niet snel verouderd, heeft aandacht voor milieu (bijvoorbeeld energievoorziening, afvalscheiding, helofytenfilters, maar ook Vogel en Habitatrichtlijn), tijdige en adequate ontsluiting per openbaar vervoer, fiets en auto en goede aansluiting op het watersysteem: klimaatbestendig. En last nut not least: onderhoud en beheer zijn tot in de puntjes geregeld. BusinessPARK magazine


SEL_2476_BPM_no3_v4.indd 6-7 1716 NGF_adv 2.indd 1

voorstellen dat per segment bedrijventerrein of type ondernemer een bepaald kwaliteitsniveau wenselijk is, maar ik ben nog niet overtuigd dat we dat moeten vastleggen in een sterrensysteem. Als dit de wens is van ondernemers op een bedrijventerrein, dan sta ik daar natuurlijk voor open. Het is naar mijn mening nog niet wenselijk om kwaliteit door het Rijk te laten opleggen.

21-02-2007 12:00:53

10-10-2007 15:41:56

REGIO GELDERLAND REGIO GELDERLAND REGIO GELDERLAND mogelijkheid om hier aan deel te nemen door inschrijving via de Stichting CLOK. Het maximum aantal deelnemers is op 20 gesteld. Vol is dus vol. In december volgt een terugkom moment waarin we de deelnemers vragen naar de stand van zaken op hun/haar park, waar behoefte aan is en wat voor mogelijke rol de stichting CLOK kan betekenen. De deelnemers zullen hier vroegtijdig over worden geïnformeerd.

Geslaagde middag

KWALITEIT EN DUURZAAMHEID Duurzaam ondernemen op bedrijventerreinen gelderland

In een gezellige en informele sfeer die de hele bijeenkomst kenmerkte, gaf op 14 september de Stichting CLOK in samenwerking met de Provincie Gelderland, het startschot voor Duurzaam ondernemen op bedrijventerreinen in Gelderland. Deze bijeenkomst was de aftrap van een aantal activiteiten onder de noemer “Haal winst uit Collectiviteit”. De bijeenkomst werd ingeleid door een videoboodschap van de Minister President. De heer Balkenende vindt dit initiatief zo belangrijk dat hij bereid was om tijd in te ruimen voor een interview waarin hij zijn bevlogenheid met betrekking tot duurzaamheid en bedrijventerreinen niet onder stoelen of banken steekt. Hierna volgde een uiteenzetting van de voorzitter van de Stichting CLOK, de heer Ton Sels. Centraal stond hoe parkmanagement, duurzaamheid en collectiviteit een eenheid vormen en samen tot een win-win situatie leiden. Voor zowel de ondernemer als voor onze leefomgeving, de natuur en het milieu. In totaal waren er vier workshops te bezoeken waarin het accent op duurzaamheid en collectiviteit lag. Insteek van de workshops was om informatie over het onderwerp te geven, maar ook de deelnemers aan het denken te zetten over hun individuele en hun collectieve belangen bij het onderwerp. Door elke werkgroep zijn een aantal kernwoorden geformuleerd die de groep belangrijk vind en wat de groep nodig heeft om met dit onderwerp actief aan de slag te gaan. De stichting CLOK zal de uitkomst van de werkgroepen voorleggen aan provincie en ministerie en om een reactie vragen. Uiteraard koppelen we dit weer terug naar de deelnemers. Tijdens de pauze was er voor de deelnemers gelegenheid om korte gesprekken met specialisten te voeren, zoals met VCC-Oost specialist in vervoersmanagement, Milgro 8



specialist in afvalmanagement, de stichting CLOK, de CSR Academy, het Nationaal Groenfonds over mogelijkheden voor groensubsidies, Subsidieonline.nl de specialist als het gaat om Europese subsidies en uiteraard ook met de provincie Gelderland. Er ontstond een gezellige en informele sfeer die de hele bijeenkomst kenmerkte. Na de pauze nam Bouwe Taverne van de Rabobank het woord over MVO. Een concreet verhaal over hoe de Rabobank MVO intern en extern inpast en zich ermee profileert. Mevrouw Annelies van der Kolk, gedeputeerde voor de provincie Gelderland nam ter afsluiting het woord. Uit haar woorden kunnen we opmaken dat de provincie Gelderland haar bedrijventerreinen en duurzaamheid zeer serieus opvat en samen met ondernemers en gemeenten bereid is om de zaken op constructieve wijze op te pakken. Uit de werkgroepen en behoefte inventarisatie deelnemers blijkt in ieder geval dat er behoefte bestaat aan een Gelders platvorm parkmanagement en een Gelders platvorm bedrijvenparkverenigingen. Wellicht dat de stichting CLOK hier een rol in kan spelen. We houden u op de hoogte! Het vervolg op deze middag zijn een vijftal werkbezoeken aan bedrijvenparken in Gelderland. (Zie kader). Er bestaat nog de

Als organisator en initiator achter dit project vind ik het al met al een geslaagde middag. E.e.a. verliep soms wat chaotisch o.a. door de verkeersdrukte konden een aantal inleiders onmogelijk op tijd komen waarna het programma enigszins is aangepast. Maar eigenlijk maakte dat niet uit. De stemming zat er goed in en iedereen deed heel erg mee. Vooral de werkgroep MVO en Parkmanagement was zeer goed bezocht. Kennelijk voorziet deze in een behoefte en is wellicht voor herhaling vatbaar. De andere workshops zijn ook goed en met veel enthousiasme van de deelnemers verlopen. Door de workshop Energie en

Parkmanagement zijn een aantal zeer heldere kernwoorden geformuleerd: zoals de behoefte aan meer onderzoek naar dit onderwerp zowel op het bedrijventerrein als wat men nodig heeft om hier actief mee aan de slag te gaan. Er bestaat behoefte aan een stimuleringsfonds parkmanagement. Duidelijk is ook dat de mate van georganiseerdheid op het terrein bepalend is voor het welslagen van energiemanagement. Echter de winst die hiermee gemaakt kan worden zowel voor het milieu als in de portemonnee is aanzienlijk. Overigens blijken deze energieprojecten ook in te kunnen haken bij groenprojecten op een bedrijventerrein. Gedacht kan worden aan de overgang van bedrijventerrein naar natuurgebied of een ecologische zone. Iets waar we vooral op de Veluwe direct mee te maken hebben. Als je het dus goed aanpakt kun je voor groenfinanciering in aanmerking komen. Dat betekent dat je op een hele goedkope manier je bedrijventerrein duurzaam en groen kunt maken, dat levert uitstraling op, meer werkplezier voor de werknemers en duurzaamheid van het terrein. Bovendien zal de directe omgeving zo’n initiatief heel erg kunnen waarderen.”

Werkbezoeken Bedrijvenparken Gelderland

Te bezoeken terreinen: Ecofactory Apeldoorn IJsseloord 2 Arnhem (privaat initiatief en grond(opzet parkmanagement en de rol van de gemeente, sanering, samenwerking met de gemeente, hoogwaardig warmte koude opslag, innovatieve energiebesparing) gebruik van groenstroken en ecologische zone) 19 oktober 2007 14.00 – 16.00 uur 15 november 14.00 – 16.00 uur Westkanaaldijk Sluis Nijmegen (invoering parkmanagement op verouderd terrein, revitalisatie, omgaan met free-riders) 25 oktober 14.30 – 16.30 uur Meldel Tiel (glasvezel, duurzame energie, mobiliteit, hoogwaardig beheer openbare ruime en bufferzone wonen en werken) 1 november 2007 14.00 -16.00 uur

Feithenhof Nunspeet (revitalisatie en parkmanagement, de succesfactoren) 23 november 14.00 – 16.00 uur Er zijn geen kosten aan deelname verbonden. Aanmelden kan via [email protected].

G E L D E R S E O N D E R N E M E R S OV E R D U U R Z A AM ONDERNEMEN Voordeel door collectivisering

van Buren, Associate Director Finance MedImmune Pharma B.V. is gevestigd and Logistics Services van MedImmune op het bedrijventerrein West Kanaaldijk de vraag of deze constructie bevalt en Sluis (WKS) onder de rook van Nijmegen. wat voor meerwaarde dit oplevert. Het bedrijf verwerkt en verpakt de in de Verenigde Staten en Frankrijk gefabriLage kosten ceerde “steriele parentale injectables”. “Wij vinden het belangrijk om mee te Waaronder middelen die het afweerdoen met WKS tenslotte maakt collecsysteem van te vroeg geborenen die leiden tiviteit je sterker. WKS trekt de collectieve aan luchtwegaandoeningen, moeten kar in eerste instantie en wij trekken verhogen. In 2006 werd de revitalisering mee aan die kar. Free-riders, altijd een van het bedrijventerrein afgerond. De probleem als collectiviteit niet verplicht magazine Bedrijvenvereniging WKSBusinessPARK heeft een in het koopcontract is opgenomen, worden actieve rol gespeeld om het min of meer direct aangesproken op niet-meedoen. verpauperde en verouderde terrein uit het Uiteindelijk halen we die gezamenlijk slop te halen en voorziet nu in de rol van toch over de streep”. Een gezamenlijke beheerder. WKS stelde een parkmanager aanpak om het gedrag van de gebruikers aan om het beleid continuïteit te geven. op het park bij te sturen, blijkt hier aan Aan mijn gesprekspartner, de heer Erik te slaan. De succesfactor is netwerken

en blijven praten. Collectiviteit wordt bij WKS ingevuld door gezamenlijke beveiliging, afvalverwerking, inkoop van elektra, gezamenlijke ziektekostenverzekering e.d. Projecten op het gebied van warmte-koude opslag, afval en een bulkstation voor gas zijn door WKS opgepakt. “Dat project voor een vulstation voor gas dat wordt nu ontwikkeld. Als MedImmune zouden we hier heel veel profijt van gaan krijgen omdat wij voor de productie van stoom en gesteriliseerd water veel gas verbruiken. We betalen nu voortdurend extra voor de pieken in ons verbruik. Als we als WKS de gemeente helpen bij een vulstation voor gas dan Vervolg op pagina 11


9

10-10-2007 15:42:00

G E L D E R S E O N D E R N E M E R S OV E R D U U R Z A AM ONDERNEMEN Vervolg van pagina 9

hoeven we die pieken niet meer te betalen. De besparing is aanzienlijk en de gemeente is ook geholpen. Dit zijn wel activiteiten die we niet als eenling kunnen ontplooien, hier hebben we de WKS bij nodig”.

Sels Advies & Secretariaat secretariaatsdiensten met visie Lokale ondernemersverenigingen Businessparkmanagement Maatschappelijk ondernemen Onderwijs en arbeidsmarkt

Preferred suppliers

“WKS werkt met preferred suppliers, zoals voor afval met de Dar. Wij hebben per 1 april een samenwerkingsovereenkomst met de Dar afgesloten voor de afvalverwijdering van al ons afval. Dit levert korte communicatielijnen op en vaste aanspreekpunten. Omdat we collectief gebruik maken van de Dar zijn de prijzen zeer scherp”. Op dit moment wordt een deel van het gebouw van MedImmune verbouwd. Ook de medewerkers van MedImmune gaan bewust

Broekhuis Ermelo

Ook voor ondersteuning van: Duurzaam beheer van bedrijvenparken en de ondersteuning van parkmanagement

Sels Advies & Secretariaat heeft de deskundigheid in huis om ondernemersorganisaties en overheden de juiste ondersteuning te bieden bij businessparkmanagement. Het functioneren op het snijvlak van overheid en bedrijfsleven is daarbij ons specialisme. Ons menu: Secretariaatsvoering bedrijvenparken en ondernemersorganisaties Ondersteuning bij oprichten ondernemersorganisaties Advisering bij fusie ondernemersorganisaties Secretariaten parkmanagement Ondersteuning lokale lobby en belangenbehartiging Ondersteuning communicatie en PR Projectsecretariaten

Contactpersonen drs. Ton Sels en drs. Jeffrey Zoet

De verhuizing van Broekhuis Ermelo naar het nieuw te bouwen bedrijventerrein “Tonsel” bij Drielanden in Harderwijk heeft lang op zich laten wachten. Nu is het dan toch zover. De Volvodealer in Ermelo gaat, na jaren in een woonwijk te zijn gevestigd, verhuizen naar een ultramodern pand op een nieuw park. Het terrein ligt aan de zuidkant van de A-28 vlakbij Harderwijk. We leggen een aantal vragen voor aan de directeur van Broekhuis Ermelo, Joost Fraanje.

om met het scheiden van afval en zien het als een sport om er zoveel mogelijk geld aan te verdienen. “Tijdens de verbouwing komt er veel roestvrijstaal, aluminium en koper te voorschijn. Dit hebben we heel netjes gescheiden aan de DAR aangeboden. Dit leverde uiteindelijk zo’n € 15.000,-- op. Dat onze medewerkers dit doen heeft te maken met dat dit een enorm gereguleerde industrie is. Dat merk je aan hoe er in dit bedrijf wordt gewerkt en hoe medewerkers nadenken over hoe je meer winst (financieel en productief) kunt maken door steeds efficiënter te werken. Het kwaliteitsniveau stijgt daardoor. Wij zijn trots op wat we hier doen en dat stralen we ook uit”. “De WKS zit in een omschakel fase. De vereniging zat in het vaarwater van ‘oude jongens krentenbrood’ waar persoonlijke

contacten belangrijk waren. Nu wordt het steeds meer een organisatie met gezamenlijke belangen en een aanspreekpunt voor iedereen op dit park. Dat scheelt mij als ondernemer, veel werk het bundelt de krachten en kanaliseert. Zo lopen de contacten met de gemeente ook erg goed. Tegelijkertijd blijft het hier gezellig en daar doen we ook ons best voor”. Jannie Oosterhuis

Op 25 oktober a.s. wordt er in het kader van Duurzaam Ondernemen op Bedrijvenparken in Gelderland een werkbezoek afgelegd aan WKS. Wie meer informatie hierover wil zie www.clockweb.nl of kan telefonisch contact opnemen met …………

zoeken met partners die juist niets met auto’s hebben. Die wederzijdse aantrekkingskracht is een heel sterk concept. Tenslotte moet shoppen fun zijn.”

zaken is verder nog niet nagedacht en ik vraag me af of dit ook tot minder kosten zal leiden. In ieder geval doet Broekhuis op zijn terrein alles collectief wat kan”

Prettig en relaxed

Creatief ondernemen

“Ik ben ongelooflijk blij met het nieuwe pand en de nieuwe locatie,” zegt Joost Fraanje, nadat hij mij het schaalmodel van het nieuwe pand heeft laten zien. “Van de 10ha netto bedrijventerrein zullen wij als Broekhuis 12.500 m2 in gebruik nemen. We brengen daar een aantal bedrijven bij elkaar zoals Mazda, Ford en Volvo, Broekhuis Lease en de Eigentijdse visie Holding Broekhuis. Dit betekent ook dat Eigenlijk was Tonsel bedoeld als autowe met elkaar veel gezamenlijk zullen boulevard waar zich zo’n 15 autobedrijven doen, zoals de wasstraat en de garage. zouden gaan vestigen. Uiteindelijk bleven Aan de merkbeleving stellen we hoge er drie tot vier autobedrijven over. Wat eisen en die merkbeleving is heel goed betreft het concept àutoboulevard` heeft terug te zien in de architectuur van het Joost Fraanje een duidelijke visie. “Ik zie pand en in het gebruik van materialen. meer in een agglomeratie van bedrijven De eisen die we daar aan stellen zijn ver die complementair zijn aan elkaar dan doorgevoerd. Dat is ook de bedoeling, kun je ook leuke dingen met elkaar doen, want wij gaan tot het uiterste om die eigen ook op het gebied van parkmanagement. identiteit te houden. Zo blijven Volvo, De aantrekkingskracht van zo’n park Ford en Mazda volledig herkenbaar. wordt dan groter omdat er voor iedereen Wat nog een punt is, is dat we die auto’s iets te zien en te doen is. Bijvoorbeeld op de parkeerterreinen eigenlijk uit het naast autobedrijven een grote Intratuin zicht willen hebben. Wellicht zijn groenen een bouwmaterialenhandel, een voorzieningen hier een goede optie voor. keukenwinkel e.d. Er zou een gezamenlijk Betekent ook een prettige en relaxte ontspanningsplein kunnen zijn waar je uitstraling. Wat er verder met andere op iets kunt eten en een MacDonalds voor de het terrein gevestigde bedrijven collectief kinderen. Een soort Alexandrium, zoals opgepakt kan worden is nog niet zo BusinessPARK in Rotterdam. Je kunt het plein dan heel magazine duidelijk. Afvalverwerking zal hoogst goed voor evenementen gebruiken en daar waarschijnlijk wel collectief worden Volvo neerzetten. Dus de samenwerking opgepakt. Over energie en dat soort

Duurzaam ondernemen vindt Joost Fraanje niet zo’n goede uitdrukking. Hij heeft het liever over creatief ondernemen door elkaar te versterken. Zo is hij altijd op zoek naar mogelijke partners om evenementen te organiseren waar Volvo ook onder de aandacht kan worden gebracht. Leuke en initiatief rijke evenementen. Gericht op het wij-gevoel en op het milieu. “Het duurzaam ondernemen van Broekhuis vertaalt zich in de wijze waarop het bedrijf wordt geleid, dat is sterk mensgericht. Er bestaat een duidelijk “wij” gevoel. Mensen voelen zich hier prettig en thuis. Broekhuis is geen bedrijf dat zich erop voor staat dat ze duurzaam onderneemt. Dat doet ze al jaren. In de jaren 80 en 90 zijn grote investeringen gedaan in grondsanering, vloeren van garages, afvalscheiding e.d. Dit gebeurt gewoon en wordt als een normale zaak gezien die niet in de schijnwerpers hoeft. Verantwoordelijkheid dragen voor het milieu en voor elkaar dat zie je in alles aan Volvo en aan Broekhuis.” Voor wie meer wil weten over Volvo en duurzaamheid verwijs ik naar de uiterst leerzame site www.volvocars.nl

REGIO [email protected] GELDERLAND REGIO GELDERLAND REGIO GELDERLAND 10



www.sels.nl

Postbus 405 - 3100 AK Schiedam Jan van Galenstraat 78 te Schiedam Tel. (010) 40 90 540 - Fax (010) 473 28 18


11

10-10-2007 15:42:07

LOKAAL VERHAAL

DE LEEUW BRULT...

Start Parkmanagement “Gouwe Park” Op donderdag 27 september jl. is de Vereniging van Eigenaren “Gouwe Park” in het bijzijn van het toekomstige bestuur opgericht bij de notaris. De bedrijven op het bedrijventerrein Gouwe Park en het Bedrijvenschap Regio Gouda zetten hiermee een belangrijke stap om de kwaliteit, duurzaamheid en veiligheid op het bedrijventerrein te waarborgen. Gouwe Park wordt gerealiseerd als een duurzaam en kwalitatief hoogwaardig bedrijventerrein dat plaats biedt aan bedrijven uit de regio. Dit bedrijventerrein, omsloten door de rijkswegen A20 en A12, gelegen ten westen van Gouda, heeft een oppervlak van circa

65 ha. Gouwe Park is het eerste bedrijventerrein in Gouda e.o. waar parkmanagement verplicht wordt toegepast. De eigenaren van “Gouwe Park” hebben zich verenigd in de Vereniging van Eigenaren om zo de kwaliteit van het bedrijventerrein te bewaken. Het bestuur van de vereniging wordt gevormd door een vertegenwoordiging vanuit de eigenaren en ondersteund door het parkmanagementorganisatie Ericis. De oprichting van de vereniging maakt gezamenlijke investeringen door de eigenaren mogelijk. Gestart wordt met de collectieve beveiliging van het openbare gebied, een collectief bedrijfs-

Verrommeling

verwijssysteem en vervoermanagement. Met parkmanagement kunnen ook andere zaken gezamenlijk worden geregeld zoals bijvoorbeeld het onderhoud van het private groen, collectieve afvalinzameling en glasbewassing. De kwaliteit en zakelijke uitstraling van het bedrijventerrein wordt op deze manier op de lange termijn geborgd.

Green Park Aalsmeer viert eerste bouwwerkzaamheden Drie jaar na de oprichting van Green Park Aalsmeer Gebiedsontwikkeling B.V. werd op 18 september jl. het startsein gegeven voor de aanleg van dit unieke bedrijventerrein. Voorafgaand aan de onthulling van het eerste bouwbord gaven wethouders Nijmeijer (Aalsmeer) en Verheijen (Uithoorn) en Bloemenveiling

Aalsmeer voorzitter Oosterom hun kijk op de ontwikkeling van dit bijzondere bedrijventerrein. In oktober wordt de parkmanagementvereniging van Green Park Aalsmeer opgericht. Oprichtingsleden zijn de gemeente Aalsmeer en Green Park

Aalsmeer Gebiedsontwikkeling B.V. Zij zullen in eerste instantie de organisatie optuigen. Dit betekent onder andere het selecteren van een parkmanager, het bepalen van het kwaliteitsniveau en afspraken maken met dienstenleveranciers.

Interview met premier over Duurzaam Ondernemen Op 5 september heeft premier Balkenende antwoord gegeven op vragen over duurzaam ondernemen op lokaal niveau. Het interview is vertoond tijdens de conferentie over Duurzaam Ondernemen op Bedrijvenparken in Gelderland.

12



Nu ook prof. mr. Pieter van Veiligheid zich is gaan bezig houden met het nationale verzet tegen nog meer bedrijventerreinen onder het mom van “Verrommeling” (Cobouw 26 juni jl.) moet het wel belangrijk zijn. Ik heb het dus maar eens opgezocht in de Dikke van Dale. “Verrommeling”. Het woord bestaat niet! Het staat er niet in! Wat er lexicografisch het dichtst bijkomt is “verronselen” wat “verkwanselen” kan betekenen. Dus eigenlijk staat het er toch in. Even tussendoor: dat opzoeken van woorden is een grappige bezigheid. Als je bijvoorbeeld Milieu opzoekt in een dictionaire E-N dan begrijpt u dat het leven een gok is. “Milieu” blijkt het middeldeel van de roulettetafel te zijn. De Fransen maken het leven nog wat gemakkelijker. “Milieu” is daar “environnement”, afgeleid van “environ” wat “ongeveer” betekent. Dat wij Nederlanders dan van “le juste milieu “de gulden middenweg” maken is pure recalcitrantie. “Verrommeling”. Zijn we nu zo verkeerd bezig? Ik weet het niet. Nog niet zo gek lang geleden was het politiek volkomen correct om je met de ontwikkeling van bedrijventerreinen bezig te houden, met herstructurering en met het juiste bedrijf op de juiste plaats. Maar wel met een regionale aanpak en niet elke gemeente voor zichzelf. Daarbij werd een aantal duurzaamheidprincipes gehanteerd en het streven naar ruimtewinst stond hoog in het vaandel. Ondertussen is de problematiek van bedrijventerreinen recht evenredig met de afnemende beschikbare ruimte toegenomen. Het besef is er. We moeten zuinig op de ruimte zijn. Tegelijkertijd is het onderwerp “duurzaam” geëmancipeerd, is het vanuit een tweederangs positie opgerukt en geïntegreerd naar een volwaardige plaats in de maatschappelijke orde. (vertaling van het Latijnse emancipatio) Een prachtige volzin en dus zijn we “Duurzaam” “Kwaliteit” gaan noemen. Dat niet elk plekje zo maar volgebouwd mag worden is de beleidsmakers en adviseurs immers al heel lang duidelijk.magazine Maar het schijnt BusinessPARK ook een economische wetmatigheid te zijn dat stilstand achteruitgang betekent. Dus groeien moet. Minister Cramer noemt dat: “voldoende ruimte voor de functie werken”. Ook mooi. Uitbreiding van het ruimtegebruik, dus vergroting van het

areaal aan bedrijventerreinen, is, volgens Minister Cramer, pas aan de orde als zorgvuldig is gekeken naar mogelijkheden van herstructurering en vervolgens naar mogelijkheden van meervoudig ruimtegebruik. De Nota Ruimte noemt dit het toepassen van de SER-ladder. Altijd leuk als je ergens een naam voor hebt. Maar het is aan te bevelen (zoekt u dit laatste woord nu eens op in het woordenboek) dit principe scherp in te kaderen want als we de recente gerechtelijke uitspraken en vonnissen van de Raad van State over bouwen in het Groene Hart goed volgen kan een gemeente snel uitgekeken zijn op “mogelijkheden” van ruimtewinst en herstructurering en ligt de weg letterlijk open om een lokaal bedrijventerrein te ontwikkelen. Nu is de Nota Ruimte een product van meerdere ministeries die daar ook samen de verantwoordelijkheid voor nemen. Toch is het opvallend dat door de emancipatie van het begrip “Duurzaam” het accent van het “Bedrijventerreinenbeleid” en “Zorgvuldig Ruimtegebruik” verschoven is naar Kwaliteit van de Groene Ruimte en daarmee van het Ministerie van Economische Zaken naar het Ministerie van VROM. En dat rechtvaardigt wellicht het gebruik van het woord “VERrommeling”. U herinnert u zich immers de verschillende “VER”-thema’s uit de Meerjaren Programma’s van de jaren 80: VERspreiding, VERdroging, VERzuring. Er waren er een stuk of acht. VERachting zat er niet bij. Als U ondertussen het woord “bevelen” heeft opgezocht hebt u gezien dat dat “gebieden” betekent. Kijk, dat vind ik nu grappig in dit ruimtelijke verband. O, ja. Voor vragen en opmerkingen: niet bellen.

Dr. Leo G. de Klerk


13

10-10-2007 15:42:10

van samenwerking. Er is grote behoefte aan verbreding van de N329, de verkeersader die langs alle bedrijventerreinen loopt. Het verkeer staat hier regelmatig vast. De oplossingsvariant is samen met de ondernemersverenigingen ontwikkeld. Er zijn nieuwe vaste grondprijzen voor industriële grond vastgesteld daarbij is ook vastgelegd dat een deel van de opbrengst wordt aangewend voor de verbetering van de infrastructuur. Er is een projectgroep samengesteld waarin ook ondernemers zitten om Oss economisch te promoten. Dit initiatief is zo sterk dat ondernemers de slogan van de gemeente overnemen en gebruiken op bijvoorbeeld hun vrachtwagens. Ondernemers en gemeente werken samen op het gebied van werving nieuwe bedrijven.

Korte lijnen

HOEZO VERLOEDERING! Sinds het aantreden van minister Cramer is de “verrommeling”van bedrijventerreinen een issue. Niet nieuw ontwikkelen, maar revitaliseren. Een gedachte waar heel wat inzit als we Nederland ook groen willen houden. Er zijn ook gemeenten die geïrriteerd reageren op deze uitlatingen omdat ze al vele jaren een progressief beleid voeren op het gebied van duurzaam omgaan met de omgeving, dus ook met bedrijventerreinen. De gemeente heeft in nauwe samenwerking met de Osse ondernemersverenigingen deze positieve tendens teweeg gebracht . Openheid “Hoezo verloedering bedrijventerreinen? Niet bij ons, in ieder geval. Hier vinden ondernemers en gemeente elkaar op een constructieve manier”. Het komt bijna tegelijk uit de monden van mijn gesprekspartners: Bert Elberse, directeur Fysicon, Jan van Loon, wethouder economische zaken van de gemeente Oss en Jac Luijpen, accountmanager ondernemerszaken van de gemeente Oss. “Die irritatie over de negatieve beeldvorming klopt”, legt Luijpen uit. “Binnenkort komt er een ministeriële stroom van geld naar gemeenten die er indertijd met de pet naar hebben gegooid”. Van Loon: “Het beleid van Oss is investeren en met ondernemers praten over herontwikkelen op de locatie zodat niet direct naar een nieuw terrein wordt uitgeweken. Er vindt nu op de oudere terreinen herontwikkeling plaats. Dit is duurzaam en er hoeft niet veel geïnvesteerd te worden”. Luijpen vult aan: “Al in 2002 is de eerste aanzet hiervoor gegeven middels het gronduitgifteprotocol. Tegelijkertijd is er veel geïnvesteerd in de samenwerking met de ondernemers. We hebben er voor gekozen om voordat zaken in de raad worden

14



behandeld we dit eerst met de ondernemers bespreken en hun mening en inbreng vragen. Hiermee hebben we veel vertrouwen gekregen en betrekken we de markt heel duidelijk bij onze doelstellingen. We zien elkaar niet als tegenpolen”. Elberse: “Dit laatste vind ik essentieel. Dat de gemeente meedenkt met de ondernemers, dat er open contacten zijn en een open communicatie. Het is belangrijk dat de gemeente daar in investeert. Dat levert samenwerking en begrip voor elkaar op”.

Samenwerking Mooi, maar hoe zorg je nu dat beleid niet alleen met de mond wordt beleden? Van Loon: “In 1999 waren we zo ver dat we de samenwerking met de ondernemers officieel konden vastleggen in een convenant. Hierin is vastgelegd dat ondernemers in het stadium van de beleidsvoorbereiding bij alle economische ontwikkelingen worden betrokken. Dit convenant maakt ons beleid tot een succes.” Dit convenant is geen papieren tijger. Een paar voorbeelden

Het accountmanagement, in Oss overigens bestaande uit een team van drie personen, vervult bij de interne en externe de communicatie een zeer belangrijke rol. Hangt die rol niet voornamelijk op de persoon? Van Loon: ”Niet helemaal. Luijpen is erg gedreven en heeft de hele economische ontwikkeling van Oss meegemaakt. Maar hij moet ook draagvlak en mogelijkheden van het gemeentebestuur krijgen. Het economische beleid van de gemeente Oss is een speerpunt en daar hangt ook geld aan, vandaar ook het team van drie mensen. Zo worden er ook projectmanagers ingehuurd als dat nodig is”. Elberse: “Het werken met account managers gaat heel erg goed en verkort doorlooptijden voor vergunningen of andere diensten die ondernemers afnemen van een gemeente”. Wat levert die open communicatie en open werkstructuur van de gemeente nog meer op? Vergunningen, zoals de bouwvergunning die Fysicon nodig had om uit te kunnen breiden, blijken door deze vorm van samenwerking binnen 6 weken realiseerbaar te zijn. Hiermee laat Oss de meerwaarde van de account manager zien en stuit de ondernemer niet meer op de muur van bureaucratie die in sommige gemeenten Kafkaiaanse vormen kan aannemen. Van Loon: “Ook in deze organisatie loop je aan op mensen die het proces vertragen. Dit weten we via de account manager in overleg bij te sturen”. Luijpen: “Die snelheid van werken komt vooral door het convenant met de ondernemers. Wij (de account managers) zijn de ogen en de oren van de gemeente”.

Visie en manifest Is het hebben van een lange termijn visie belangrijk? In het Economisch Beleidsplan 2007-2010 is een manifest BusinessPARK magazine voor de Osse economie opgenomen. Onder het kopje ‘duurzaamheid’ staat: Oss is een gemeente waar gewerkt, gewoond en geleefd wordt, met respect voor landschap en milieu. Deze zaken hangen met elkaar samen en versterken elkaar. Ze dienen in balans te zijn; nu en op lange termijn.

Dat verstaan wij onder duurzaamheid. Het vasthouden aan die visie, ook als dat niet altijd makkelijk is, blijkt essentieel voor het succesverhaal. Zo is het van levensbelang voor een flink aantal bedrijven in Oss, waaronder Fysicon, aangesloten te worden op de digitale snelweg. Fysicon levert medische technologie en soft ware voor ziekenhuizen. Een zich snel ontwikkelende sector. Elberse: “Ik zie het als de taak van de gemeente om de aanleg van een glasvezelnetwerk voor nieuwe terreinen en voor terreinen die gerevitaliseerd worden op te pakken zodat we ook klaar zijn voor de 21e eeuw”. Luijpen: “Uiteraard vinden we dat belangrijk en we hebben daar ook geen keuze in. Als je kijkt naar duurzaamheid van terreinen is dit essentieel”. Van Loon: “Het mogelijk maken aan ondernemers om op de bestaande locatie te herontwikkelen levert veel voordelen op voor de lange termijn zoals aanwending van de gereserveerde reserves. De maatschappelijke weerstand tegen nieuwe terreinen neemt af omdat er eerst naar de bestaande mogelijkheden wordt gekeken. Al met al een winwin situatie”. Elberse: “Dat Oss zijn financiën op orde heeft blijkt uit de onroerendzaak belasting, die gaat niet omhoog. Dat is de mooiste graadmeter. Dit heeft alles te maken met het investeren op de bestaande terreinen en het starten van het autonome revitalisatieproces”. Elberse: “Je moet een lange termijn visie hebben en realiteitszin”. Een verrassend voorbeeld van hoever die samenwerking tussen ondernemers en gemeente kan gaan en het werken met een lange termijn visie is is de oprichting van Bioconnection samen met Organon het Ministerie van EZ en de Provincie twee jaar geleden. Bioconnection omvat de oprichting van een experimenteel commercieel bedrijf voor verbetering van de conditionering van medicijnen. Hiervoor is inmiddels een fabriek gebouwd waarvan de faciliteiten ook aan derden beschikbaar worden gesteld. De gemeente Oss besloot aan dit experiment mee te doen en investeerde 1 ½ miljoen. Dit leidde tot een stevige politieke discussie. Maar ook tot veel good will op provinciaal- en rijksniveau en van de ondernemers in Oss. Waarom? Van Loon: “Omdat je laat zien dat je het echt meent en niet alleen in woorden”!

Jannie Oosterhuis

Op de website van de gemeente Oss zijn terug te vinden: Economisch Beleidsplan 2007-2010 (incl. manifest) Gronduitgifteprotocol Bedrijventerreinen gemeente Oss.


15

10-10-2007 15:42:12

Netwerk Bedrijfscontactfunctionarissen

Experimenten BGV moeten breder

Het artikel over de positie van bedrijfscontactfunctionarissen in de juni-uitgave van BusinessPark Magazine heeft veel reacties opgeroepen. Uit deze reacties is gebleken dat er behoefte is aan een netwerk van bedrijfscontactfunctionarissen (ook wel accountmanagers bedrijven genoemd).

Het kabinet heeft voor de zomer de experimentenwet Bedrijfsgerichte GebiedsVerbetering BGV vastgesteld. Dit wetsontwerp moet het mogelijk maken dat lokale ondernemersorganisaties eigen fondsen instellen om in de omgeving van de gezamenlijke bedrijfsomgeving te investeren. In het buitenland bestaat dit fenomeen al langer onder de term Business Improvement Districts.

De bedrijfscontactfunctionarissen fungeren vanuit de gemeentelijke organisatie als centraal aanspreekpunt voor ondernemers. Per gemeente wordt de functie echter verschillend ingevuld. Er is momenteel geen platform voor bedrijfscontactfunctionarissen om ervaringen uit te wisselen met collega’s die elders in het land in dezelfde functie aan de slag zijn. De stichting Centrum voor Lokale OndernemersKringen CLOK introduceert een netwerk voor bedrijfscontactfunctionarissen. Doel van dit netwerk: • het stimuleren van ontmoetingen en contacten tussen bedrijfscontactfunctionarissen uit diverse gemeenten in het land; • het kennis nemen van ervaringen in andere gemeenten op het gebied van de relatie gemeente en lokaal bedrijfsleven; • het organiseren van themabijeen-komsten en seminars over onderwerpen die voor bedrijfscontactfunctionarissen relevant zijn; • het bieden van een platform voor bedrijfscontactfuncionarissen door een vaste pagina te reserveren voor dit netwerk in Businesspark Magazine.

In oktober en november organiseert stichting CLOK in het kader van Duurzaam Ondernemen op Bedrijvenparken een aantal bedrijfsbezoeken in de provincie Gelderland. Als bedrijfscontactfunctionaris wordt u van harte uitgenodigd deel te nemen aan een (of meerdere) van de werkbezoeken aan bedrijvenparken. Elders in het magazine treft u het programma-overzicht van de werkbezoeken aan. Er zijn geen kosten verbonden aan deze werkbezoeken. Het activiteitenprogramma 2007/2008 van het netwerk is op aanvraag beschikbaar. In BusinessPark Magazine wordt een vaste pagina gereserveerd met nieuws dat specifiek bestemd is voor bedrijfscontactfunctionarissen. De jaarlijkse bijdrage voor deelname aan het netwerk bedraagt € 195,00 (ex. BTW) per persoon. Als u zich nu aanmeldt, geldt de jaarlijkse bijdrage tot 1 januari 2009. Ontmoet collega-bedrijfscontactfunctionarissen, doe uw voordeel met ervaringen van andere gemeenten en blijf op de hoogte van actuele ontwikkelingen in de relatie tussen gemeenten en lokaal georganiseerd bedrijfsleven.

Voor meer informatie en/of inschrijven voor deelname aan [ verscheidene seminars en werkbezoeken gaat u naar www.clokweb.nl ] 16



Behoefte aan BGV als instrument Veel lokale ondernemersorganisaties zitten met smart te wachten op BGV als instrument, omdat het de mogelijkheid biedt alle betrokken ondernemers op een bedrijvenpark of in een winkelgebied te verplichten mee te betalen aan de verbetering van de omgeving. Op deze wijze is men eindelijk af van de freeriders die wel profiteren van verbeteringen, maar niet willen meebetalen. Bij het ministerie van EZ heeft zich een lange lijst van ondernemersorganisaties aangemeld voor deelname aan de experimentenwet.

Experimentenwet heeft hoog egeltjesgehalte

opstelling van de plannen moeten de stringente voorwaarden die EZ heeft geformuleerd onder druk van VNO-NCW en MKB-NL worden gerespecteerd. Dit betekent dat het heel wel mogelijk is dat een aantal experimenten aan het begin van het traject al zal stranden. In werkelijkheid zal dus een veel lager aantal dan 36 experimenten de gelegenheid krijgen daadwerkelijk ervaring op te doen met fondsvorming.

Rol gemeentebesturen Een andere risicofactor voor de totstandkoming van de experimenten op lokaal niveau zit in de opstelling van het gemeentebestuur. De heffing voor het BGV-fonds is een fiscaal instrument. Ondernemersorganisaties mogen zelf geen belasting heffen, dus moet dat door de gemeente gebeuren. Het is mogelijk dat sommige gemeenteraden niet staan te springen om de uitvoering van deze heffing namens de ondernemersorganisatie te gaan doen. Ik voorzie dat in menige raadzaal hier een principiële discussie over gevoerd zal worden. Een ‘njet’ van het gemeentebestuur betekent dat het experiment geen doorgang zal kunnen vinden.

De experimentenwet die nu onder verantwoordelijkheid van staatssecretaris Heemskerk is ontwikkeld, leidt in ieder geval in de eerstkomende vijf jaar eerder tot vertraging voor lokaal georganiseerde ondernemers, dan tot resultaten. Als ik goed ben geïnformeerd, krijgen de kamers van koophandel de gelegenheid in totaal 36 experimenten te selecteren. Dit aantal steekt al schril af tegen het drievoudig aantal aanmeldingen dat bij EZ is binnengekomen. De 36 experimenten BusinessPARK die zullen worden geselecteerd, moeten magazine het traject door met het maken van Kosten businessplannen voor hun ondernemers- EZ heeft berekend dat met de 36 fonds en moeten de plannen door de experimenten in totaal bijna 5 miljoen eigen ledenvergadering loodsen. Bij de euro gemoeid zal zijn. Dit is althans

de berekening van EZ op basis van de gemiddelde omvang van een lokaal fonds over de fondsperiode van vijf jaar. EZ verwacht dat de geselecteerde lokale ondernemersverenigingen gemiddeld aan fondsvorming van € 40.000,- per jaar zullen doen. EZ zelf stelt geen noemenswaardige budgetten beschikbaar voor de experimenten.

Voorwaarden In het wetsontwerp zijn zodanige voorwaarden gekozen dat het voor een lokale ondernemersorganisatie die zelf wil investeren in de bedrijfsomgeving een behoorlijke inzet vraagt voordat daadwerkelijk gestart kan worden met het uitvoeren van de plannen. Naast een stevig businessplan moet voldaan worden aan een gecompliceerde stemverhouding in de ledenvergadering, dient er periodiek een financiële verantwoording door een accountant te worden opgesteld en mogen de plannen alleen maar betrekking hebben op investeringen in schoon, heel en veilig.

Meer ruimte voor wet BGV Gezien bovenstaande ben ik zeer benieuwd hoeveel van de 36 uitverkoren lokale ondernemersorganisaties over vijf jaar de eindstreep van de experimentenwet haalt. Vervolg op pagina 19


17

10-10-2007 15:42:16

werken. De vzw ontving voor haar geplande projecten in het eerste werkingsjaar een provinciale subsidie van 30.000 euro. Die dekt maximaal 75% van de kosten, die de vzw de komende maanden zal maken. De rest van de middelen wordt samengebracht door lidgelden en partnerships. Op het programma staan o.m. de organisatie van kennismakingsactiviteiten, groenaanleg, de uitbouw van een website, samenwerking rond personeelsaanwerving, veiligheid, collectieve afvalophaling, enz.

Intercommunales in de praktijk BusinessPark Magazine reisde vlak voor de zomer met een aantal geïnteresseerden af naar Vlaanderen om de intercommunales van dichtbij te bekijken. Hieronder een verslag van dit bezoek. We worden gastvrij ontvangen door Eline d’Hooge en Koen Ponsele van de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij West-Vlaanderen, Linda Verdonck en Dieter Geenens van de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Oost-Vlaanderen. Onze locatie voor deze dag is het bedrijventerrein de Punt in Gentbrugge II. Een stukje industrieel erfgoed, stammend uit eind 1800. We krijgen volop gelegenheid om vragen te stellen over de werking van de intercommunales, over de bedrijventerreinen en ook over dit bijzondere terrein. De Punt De intercommunales, het woord zegt het al, overstijgt het lokale gemeentelijke niveau. Het is een samenwerkingsverband tussen verschillende gemeenten en provincie om het financieel haalbaar te maken diensten te leveren. De gemeenten of provincie die hierin meeparticiperen worden vertegenwoordigd door zijn/haar burgemeester, raadsleden of schepenen. Met betrekking tot bedrijventerreinen regelen ze de aanleg, de uitgifte en het beheer van terreinen van verschillende gemeenten samen en gaan daarmee over de gemeentegrenzen heen. Het grootste voordeel hiervan is dat een gezamenlijk beleid wordt ontwikkeld. Bovendien wordt door de omvang van de intercommunales het mogelijk om parkmanagement en duurzaamheid efficiënt op zich te nemen. Dit is voor Nederland relatief nieuw. Alle hieronder genoemde terreinen zijn ontwikkeld of gerevitaliseerd onder de paraplu van een intercommunale. Het eigenlijke beheer is uitbesteed aan een bedrijvenvereniging en er is een parkmanager aangetrokken voor de continuïteit. Veelal betaald vanuit de deelnemende gemeenten en provincie. (Voor wie meer inhoudelijke informatie wil over de intercommunales verwijs ik naar nr. 1, 2007 van BusinessPark Magazine).

18



is in gebruik als bedrijvenpark en er zijn nu 22 bedrijven gevestigd. Het grenst aan een 19e eeuwse arbeiderswijk. Vergelijkbaar met het terrein van de voormalige Westergasfabriek in Amsterdam. Er wordt gestreefd om wonen en werken hier met elkaar te verenigen. Door het opknappen van het terrein en het plegen van sociale woningbouw knapt de buurt duidelijk op en activiteit is er volop. Er is veel aandacht voor groen en de bewoners uit de buurt worden direct bij het gebruik van het terrein betrokken. De bedrijvenkring koerst hier actief op. Zo werken steeds meer buurtbewoners op het bedrijventerrein.

Heel België is verrommeld In de middag brengen we een bezoek aan de bedrijvenparken Drongen I en Eke. Vooral Drongen heeft mijn belangstelling omdat dit ook een ouder terrein is waar succesvol parkmanagement is ingevoerd. Dieter Geenens reageert nogal laconiek als ik hem vertel dat wij in Nederland “verrommelde” terreinen hebben. “Ja, dat kennen we hier in België ook. Maar ja, eigenlijk is heel België een beetje verrommeld”, is zijn antwoord. De herinrichting Drongen I is inmiddels in volle gang. Het project ‘Duurzame herinrichting van het bedrijventerrein’ heeft als doelstelling enerzijds een fysieke opwaardering van het verouderde bedrijventerrein. Anderzijds zorgt het project voor een organisatiestructuur die garandeert dat de verhoogde kwaliteit van het bedrijventerrein, ook na afsluiting van het project, bewaard wordt en zelfs verder verbetert. Initiatiefnemer van het project was de Stad Gent, dienst Economie, die daarvoor samenwerking zocht met bedrijven gevestigd op dit terrein. Nu de krijtlijnen duidelijk zijn en tal van acties opgestart, is de tijd rijp om het jonge bedrijventerreinmanagement een vaste vorm te geven voor de toekomst. De onlangs opgerichte vzw Drongen I verenigt de betrokken bedrijven en bewaart en verbeterd de kwaliteit. De Stad Gent ondersteunt de bedrijven verder met een parkmanager. Vanaf 2008 zou de vzw autonoom moeten kunnen

Het terrein Eke kampt met andere problemen. “Op het grondgebied van de deelgemeente Eke werd in 1976 een ambachtelijke zone van 64,80ha aangelegd door de dienstverlenende vereniging Veneco. Vandaag zijn er een 84tal bedrijven gevestigd en is het terrein vol. Confectiebedrijven, bouwnijverheid, garages en carrosseriebedrijven zijn het sterkst vertegenwoordigd. Eigenlijk ziet het terrein er heel netjes uit, goed onderhouden en zeker niet verouderd. Wij, de bezoekers, vinden het hier wel meevallen. Tot we horen wat het echte probleem van Eke is. De riolering functioneert niet goed en voert te weinig hemelwater af waardoor regelmatig wegen op het terrein blank staan. Een probleem wat stamt uit de bouwperiode van het terrein. Een probleem dat een individuele ondernemer niet alleen kan oplossen maar waar collectiviteit middels een bedrijvenvereniging voor nodig is en iemand die het werk uit handen van de ondernemers neemt, een parkmanager. Ook hier hebben de verschillende gemeenten zich middels de intercommunale hard voor gemaakt.

What is in for me Tijdens de lunch volgt een inleiding over de werking van de lokale bedrijvenclub. Voorzitter Diana de Cat voert het woord.

Ze wil zeker niet gezien worden als parkmanager omdat zij toch andere taken heeft. Ze doet dit werk voor vier bedrijventerreinen en houdt zich niet bezig met de collectivisering van de paperclip. Het gaat verder en dieper. Het gaat om de grote vragen die ondernemers opgelost willen zien zoals het contact naar een gemeente, infrastructuur, veiligheid e.d. Waarom zij succesvol is in haar werk en de ondernemers mee krijgt heeft alles te maken met communicatie en het overtuigen van de meerwaarde die zij heeft voor de ondernemers. Bij alles wat ze doet wordt de vraag gesteld: what is in for me en dat moet binnen een jaar waargemaakt worden. Diana legt uit dat het niveau van het bestuur van de vereniging van groot belang is en het vervullen van de trekkersrol en het hebben van uitstraling doorslaggevend voor het slagen van het project. Bovendien moet er een gemeenschappelijk belang van de ondernemers zijn. Als deze punten niet kloppen dan komt het niet van de grond. Het bijzondere aan het werk van Diana is dat ze als freelancer werkt en zichzelf betaalt door o.a. partners voor commerciële activiteiten op de terreinen te zoeken en financiële voordelen voor de ondernemers te behalen. Als voorbeeld noemt ze de behoefte aan werknemers. Als zij Randstad binnenhaalt dan verwacht ze een fee waardoor zij betaald wordt. Een interessant van parkmanagement voeren dat volgens mij in Nederland nog niet wordt gebruikt. Ter afsluiting van dit bezoek drinken we met onze gastheren en dames nog een echt Belgisch biertje. De drie p’s van maatschappelijk verantwoord ondernemen passeren de revue. “Drie p’s?”, vraagt Dieter Geenens. “Ik vind dat er nog een vierde p is en dat is de p van plezier in wat je doet. Zonder die p kun je de andere drie ook wel vergeten.” We zijn het roerend met hem eens.

Vervolg van pagina 17

Ik roep de kamerleden hierbij op de En in de tussentijd mogen de vele deuren open te gooien en op basis andere lokaal georganiseerde van de toch al stringente voorwaarden ondernemers die aan de slag willen alle lokale ondernemersorganisaties met BGV duimendraaiend zitten die op deze wijze willen investeren wachten tot over acht jaar een besluit in de eigen bedrijfsomgeving de kans wordt genomen over de invoering BusinessPARK magazine te bieden dit te doen. Evalueer dan BGV op basis van een beperkt aantal na tien jaar wat de resultaten zijn en experimenten. maak de balans op. Dan heb je een Het parlement moet het wetsontwerp beeld of BGV als instrument werkt experimenten BGV nog behandelen.

voor lokale ondernemersorganisaties. Doe het ruimhartig en geef alle lokaal georganiseerde ondernemers met een goed plan kans te investeren in de eigen bedrijfsomgeving.

Ton Sels

Voorzitter stichting Centrum voor Lokale OndernemersKringen CLOK


19

10-10-2007 15:42:18

RECHT & PLICHT Kan de vereniging mij dwingen te betalen voor diensten die ik niet nodig vind? Lid worden van een bedrijfsparkvereniging is niet altijd een vrije keuze. Bij de vereniging van appartementseigenaren en bij een onderlinge waarborgmaatschappij wordt een koper op grond van de wet lid. Namelijk bij aankoop van het appartement en bij het aangaan van een verzekering bij een onderlinge waarborgmaatschappij. Er is geen toetredingshandeling vereist en het is niet mogelijk het lidmaatschap te weigeren. Er is sprake van kwalitatief lidmaatschap. Kwalitatief lidmaatschap komt niet voor bij bedrijfsparkverenigingen. Wel komt het (regelmatig) voor, dat er een koppeling is gemaakt tussen het gevestigd zijn op een bedrijfsterrein en het lidmaatschap van een bedrijfsparkvereniging. Dat lidmaatschap ontstaat weliswaar niet van rechtswege en er is een toetredingshandeling vereist waar het lid (bedrijf) aan mee moet werken. Maar een werkelijk vrije keuze om lid te worden, is het niet altijd. Zonder lid te worden van de bedrijfsparkvereniging kunnen bedrijven zich immers niet altijd vestigen op het bedrijfsterrein. Een soort gedwongen lidmaatschap dus. Dat knelt vooral als de vereniging de leden verplichtingen oplegt en zelfs verbintenissen aangaat ten laste van haar leden. Denkt u daarbij aan collectief gesloten contracten met betrekking tot beveiliging, afval, verlichting en onderhoud van het openbaar gebied. Allemaal contracten die de vereniging namens haar leden aangaat en die direct tot kosten leiden. De bevoegdheid daartoe ontleent de vereniging aan de wet en haar statuten. De basis is artikel 2:46 BW. Dat artikel luidt: De vereniging kan, voor zover uit de statuten niet het tegendeel voortvloeit, ten behoeve van de leden rechten bedingen en, voor zover dit in de statuten uitdrukkelijk is bepaald, te hunnen laste verplichtingen aangaan.

20



van toepassing verklaarde wedstrijdbepalingen, de spelregels daaronder begrepen, na te leven; (b) de belangen van de KNVB of van één van haar organen en van de voetbalsport in het algemeen niet te schaden; (c) alle overige verplichtingen die de KNVB in naam van haar leden aangaat of welke uit het lidmaatschap van de KNVB voortvloeien, te aanvaarden en na te komen. Feijenoord, lid van de KNVB, verzette zich in 1996 tegen het beleidsplan 1996-1999 van de KNVB en het daarin opgenomen systeem met betrekking tot de exploitatie van de televisierechten en de verdeling van de opbrengst onder de leden van de KNVB. Dat leidde tot een kort geding en later een hoger beroep bij het Gerechtshof Amsterdam. Feijenoord stelde onder meer, dat de KNVB niet bevoegd was om ten laste van haar verplichtingen aan te gaan (het betrof in hoger beroep nog met name de integrale uitzending van thuiswedstrijden). Het Hof stelde Feijenoord in het gelijk. De in de statuten opgenomen bepaling was te weinig concreet en te algemeen. Het algemeen recht op zelfbeschikking en de wettekst waarin sprake is van uitdrukkelijk maken duidelijk dat er een concrete statutaire bepaling vereist is voordat een vereniging te laste van haar leden verplichtingen kan aangaan. Behalve een uitdrukkelijke statutaire bepaling moet de verplichting die ten laste van de leden wordt aangegaan, passen binnen de grenzen van de doelomschrijving van de vereniging en de eisen van redelijkheid en billijkheid. Wordt daaraan voldaan, dan kunnen de leden rechtstreeks worden gebonden.

De mogelijkheid om verplichtingen ten laste van de leden aan te gaan moet dus uitdrukkelijk in de statuten worden opgenomen. De manier waarop “uitdrukkelijk” moet worden uitgelegd, kwam BusinessPARK magazine onder meer aan de orde in de zaak Feijenoord / KNVB uit 1996.

Het antwoord op de vraag is dus: ja. Mits de diensten aansluiten bij het doel van de vereniging, in haar statuten daarover een uitdrukkelijke bepaling is opgenomen en de eisen van redelijkheid en billijkheid in acht zijn genomen.

Artikel 6 lid 1 van de statuten van de KNVB (een vereniging) houdt in dat haar leden verplicht zijn om: (a) de statuten en reglementen van de KNVB, de besluiten van één van haar organen, alsmede de door het bondsbestuur

Mr. Olivier van Hardenbroek van Ammerstol,

Van Harmelen Beijneveld Van Houten Advocaten www.vhb.nl


21

10-10-2007 15:42:27

BusinessPARK

magazine

4

jaargang 5, december 2006

VRAAG & ANTWOORD

Platform voor duurzaam beheer van bedrijventerreinen

Vraag van ondernemersvereniging: BusinessPark magazine verschijnt viermaal per jaar als platform van ontwikkelingen op het gebied van parkmanagement en duurzaam beheer van bedrijventerreinen. Doelgroep: BusinessPark magazine wordt in controlled circulation verzonden aan gemeente- en provinciebesturen en gemeentelijke en provinciale diensten EZ, RO, bedrijfscontactfunctionarissen en aan besturen van locale bedrijvenkringen. Oplage: 5.000 exemplaren

Op ons nieuwe bedrijvenpark willen we een ondernemersvereniging opstarten. Er is bij ons (nog) geen parkmanagement waar verplicht aan bijgedragen moet worden. Wat is een acceptabel contributiebedrag om te vragen? Wat wordt gemiddeld in Nederland gevraagd aan contributie voor een lokale ondernemersvereniging

Uitgave en Management Sels Advies & Secretariaat Redactie Drs. A.A. Sels Drs. J.N.W. Zoet Drs. H. Timmermans Eindredactie en coördinatie Sels Advies & Secretariaat B.V.

BID: Meer ruimte voor lokale initiatieven Parkmanagement scan DHV Vermeer (OVDD): Op de barricaden voor Flevoland

Productie en vormgeving Modderman Drukwerk Amsterdam Fotografie H. Klop, Sels Advies & Secretariaat B.V., debrie(4)eT, POM Oost-Vlaanderen Advertentie-exploitatie Sels Advies & Secretariaat B.V. Postbus 405 3100 AK Schiedam Tel. (010) 40 90 540 Fax (010) 47 32 818 E-mail: [email protected] Redactiesecretariaat Sels Advies & Secretariaat B.V. Postbus 405 3100 AK Schiedam Tel. (010) 40 90 540 Fax (010) 47 32 818 E-mail: [email protected] 22



VASt-project bedrijventerreinen

Antwoord van BusinessPark Magazine: De hoogte van de contributie hangt vooral af van het doel van de ondernemersvereniging. Gaat het uitsluitend om een netwerkverband met een maandelijkse of kwartaalborrel of heeft de vereniging ook belangenbehartiging van de gezamenlijke bedrijven als doelstelling? Is de contributie inclusief deelname aan bijeenkomsten of moet afzonderlijk worden bijgedragen aan activiteiten, zoals werkbezoeken en seminars? Ook is van belang in hoeverre de ondernemers zelf tijd steken in het laten functioneren van de vereniging. Uitbesteden van bepaalde taken, zoals het secretariaat of het voorzitterschap, kan sneller resultaten opleveren maar heeft wel een kostenplaatje alhoewel dit voor ondernemersverenigingen vanaf zo’n 40 leden goed te doen is.

vereniging contracten is aangegaan met meerjarige financiële verplichtingen. • Kies voor een eenduidige contributiesystematiek. Betaalt elke aangesloten onderneming als lid evenveel of is er een voorkeur om de contributie een bepaalde grondslag te geven? Er zijn ondernemersverenigingen waar grotere bedrijven meer betalen dan kleinere leden. Soms wordt het aantal personeelsleden als grondslag genomen of het aantal vierkante meters kaveloppervlak. Voor lokale ondernemersorganisaties wordt omzet doorgaans niet gebruikt als grondslag voor contributie. Het kost elk jaar veel tijd deze gegevens tijdig binnen te krijgen en niet alle bedrijven zijn bereid hun omzet bekend te maken. • Maak naar de bedrijven duidelijk dat een ondernemersvereniging niet van-

zelf functioneert. De tijd die ondernemers als bestuurslid in de vereniging steken is niet onbeperkt. Het eigen bedrijf blijft toch de belangrijkste verantwoordelijkheid. Het uitbesteden van het secretariaat kan helpen. Bestuursleden besturen de vereniging en kunnen de uitvoerende taken aan het secretariaat overlaten. Dit kost geld, maar levert wel resultaten op waarbij het secretariaat ook nog eens als constante factor en centraal aanspreekpunt binnen de vereniging functioneert. Een gemiddeld contributietarief is niet te noemen. Waar het om gaat is dat de aangesloten bedrijven meerwaarde zien in de contributie die ze moeten betalen. Als ze die meerwaarde niet zien, zullen ze geen lid worden van de ondernemersvereniging.

Het is dus lastig een gemiddeld bedrag te noemen. Wel is een aantal nuttige richtlijnen te geven voor het vaststellen van een passende contributie.

De volgende punten zijn van belang: • Stel per jaar een begroting op die aansluit bij de te plannen activiteiten en laat de ledenvergadering deze begroting vaststellen. Voor een ieder is dan duidelijk wat de mogelijkheden voor het komend jaar zijn. • Wees terughoudend met het kweken van financiële reserves voor de vereniging. De contributie moet gebaseerd zijn op de activiteiten van de vereniging. Als er aan het eind van het jaar een overschot is op de jaarrekening kan deze het beste teruggestort worden naar de BusinessPARK leden of in mindering worden gebracht magazine Heeft u als ondernemersvereniging of gemeente ook een vraag op het gebied van duurzaam op de contributie van het komende jaar. beheer van bedrijvenparken? Stel die vraag dan aan BusinessPark Magazine. Wie weet, Het reserveren van budgetten is alleen staat dan het antwoord op uw vraag in de volgende uitgave van dit magazine. En…ook al zinvol als er een concrete nieuwe wordt uw vraag niet in het blad geplaatst, antwoord krijgt u sowieso! activiteit wordt verwacht of als de Stel uw vraag via: [email protected]

Heeft u ook een vraag? Leg deze voor aan BusinessPark Magazine!


23

10-10-2007 15:42:45

SEL_2476_BPM_no3_v4.indd 24

10-10-2007 15:42:59

BusinessPARK. magazine. Experimentenwet BGV. Interview minister Cramer. Duurzaam Ondernemen Gelderland. Netwerk Bedrijfscontactfunctionarissen

Recommend Documents