Minister Cramer. Minister Cramer blogt 01

Type hier de rugtitel van de publicatie

Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM Rijnstraat 8 | 2515 xp Den Haag | www.vrom.nl

Minister Cramer

vrom 0092 | maart 2010

Subtitel

Vormgeving & Productie: vijfkeerblauw.nl

Minister Cramer

Minister Cramer blogt | 01

haar ministerschap (2007 – 2010) hield Jacqueline Cramer van Ruimte en Milieu een weblog bij. Aanvankelijk blogde zij alleen bij speciale gelegenheden, maar in 2010 verschenen haar blogs meerdere keren per week op www.vrom.nl. Deze publicatie bevat alle blogs die verschenen op de site.

Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf 2013.

maandag 10 december 2007 | Weblog Palmen, palmolie en duurzaamheid Het vliegtuig landt vroeg in Maleisië. Ik ben hier aangekomen om twee dagen met de Maleisische overheid te praten over het verduurzamen van de productie van palmolie en van hout. Onderweg van het vliegveld naar het hotel in het centrum van Kuala Lumpur, passeren we al enorme velden met palmbomen. Drie jaar moet een boom zijn om daar olie uit te halen. Maleisië is met Indonesië de grootste palmolieproducent ter wereld. In 2005 produceerde Maleisië 15 miljoen ton (45% van de mondiale productie) en Indonesië 13,9 miljoen ton. China en de Europese Unie (vooral via Nederland) zijn de grootste importeurs. Palmolie is een belangrijke voedingsgrondstof, maar tevens een belangrijke vorm van biomassa voor energiegebruik. Auto’s kunnen bijvoorbeeld (deels) op palmolie rijden. De Minister Cramer blogt | 03

productie ervan kan echter flink wat nadelen veroorzaken, zoals ontbossing (veel bossen verdwijnen om plaats te maken voor palmolieplantages), het verdwijnen van biodiversiteit en stijging van voedselprijzen. En daar maken veel burgers in Nederland en Europa zich zorgen over. Laten wij onze auto’s rijden op schone palmolie en dragen daarmee bij aan verbetering van het klimaat, terwijl tegelijkertijd aan de andere kant van de planeet geen oerbos meer overblijft en het klimaat daardoor enorm verslechtert, is een zin die ik vaak hoor. En ik begrijp dat heel goed. Ook ik vind niet dat we het klimaatprobleem moeten oplossen ten koste van andere delen van de wereld.

Duurzaamheidscriteria Daarom wil ons kabinet dat biomassa duurzaam wordt geproduceerd. Voorafgaand aan mijn ministerschap heb ik een commissie geleid die duurzaamheidscritera heeft opgesteld waaraan overheden en bedrijven moeten voldoen bij de productie van biomassa. En eind januari 2008 komt de Europese Commissie met een nieuwe richtlijn voor hernieuwbare energie, waarbij duurzaamheidscriteria zijn opgenomen voor de productie van biomassa die worden ingezet als biobrandstof. Ik ben me als minister blijven inzetten om te komen tot wereldwijd geaccepteerde duurzaamheidscriteria en certificering van biomassa. Want ik geloof in de toekomst van biomassa die deels de plek in kunnen nemen van onze fossiele grondstoffen zoals olie, maar we moeten alert zijn dat we de wereld er geen andere grote nadelen voor terug laten krijgen. Die zorg heb ik gisteren geuit bij mijn Maleisische collega, de minister van Plantage en Industrie, de heer Chin. De meningen of de door Maleisië geproduceerde palmolie nu wel of niet duurzaam wordt geproduceerd verschillen nogal. De Maleisische regering zegt van wel, enkele (grote) maatschappelijke organisaties vinden van niet. Ik heb duidelijk gemaakt dat een land als Nederland het gebruik van palmolie alleen zal stimuleren als een land als Maleisië kan aantonen dat de productie ervan niet ten koste gaat van bijvoorbeeld ontbossing, een afname van biodiversiteit of het stijgen van voedselprijzen. En vooral moet zonder discussie de CO2-uitstoot bij palmolieproductie verminderen ten opzichte van de productie van fossiele brandstoffen zoals olie.

04 | Minister Cramer blogt

Onafhankelijk wetenschappelijk advies Een van de nadelen bij de productie van palmolie is dat veenbossen worden gekapt om plaats te maken voor plantages. Bossen houden CO2 vast. Doordat water wordt onttrokken bij de ontginning van veenbossen voor palmplantages, komt veel CO2 vrij. Dat zeggen althans enkele internationale deskundigen. Volgens de Maleisische overheid is dat niet zo. Op een grote palmolieplantage in Carey Island 80 kilometer van de hoofdstad Kuala Lumpur hebben de Maleisische minister Chin en ik afgesproken ons hard te maken voor duurzaam geproduceerde palmolie. Beiden vinden we het belangrijk dat er duidelijkheid komt over de CO2-balans bij de palmolieproductie. Onafhankelijke wetenschappers uit beide landen gaan zich buigen over dit vraagstuk. Ik heb de opstelling van de Maleisische regering als constructief ervaren. Minister Chin zag ook het belang in van duidelijkheid over de effecten van palmolieproductie. Op mijn aandringen zullen we ook verder overleggen over hoe we de indirecte effecten van deze productie (ontbossing bijvoorbeeld) kunnen monitoren. Ik heb daar geen uitgewerkt plan voor, ik wil dat graag samen vorm geven met producerende landen. Ik vind wel dat transparantie al een hele grote stap voorwaarts kan zijn. Laat gewoon zien wat je doet en welke gevolgen dat heeft: op de landverdeling, op de hoeveelheid tropisch bos, op de biodiversiteit. Openheid hierover is in ieders belang. We praten in Nederland veel over duurzaamheidscriteria voor biomassa. Toch is het goed eens met eigen ogen te ervaren waar we dan over praten. Het is indrukwekkend, die kilometerslange rijen palmbomen. Op de plantage kregen we uitleg over het productieproces, over welke vruchten al rijp zijn en welke niet. Maar we zagen vooral veel palmbomen. Kleine, grote, dikke en dunne. We zijn in de tropen, met veel regen overigens. Morgenmiddag vertrekken we naar een zonniger oord, naar Bali. Daar zal ik gaan deelnemen aan de slotonderhandelingen op de VN-top over klimaat. Eerst bezoeken we morgen nog een houtplantage en daar heb ik het weer over duurzaamheid. Misschien een modewoord, maar wel één waarvan toepassing noodzakelijk is om de problemen met het klimaat niet te bestrijden met wat een andere grote kwaal zou kunnen worden.‹‹



dinsdag 11 december 2007 | Weblog Duurzaam hout, onduurzaam vliegen Vanochtend, dinsdag 11 december, zijn mijn ambtelijke delegatie en ik vroeg op gestaan voor een ontbijtbijeenkomst met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties uit Maleisië. Het is een goed gebruik als een bewindspersoon van VROM een ander land bezoekt, dat we dan ook in gesprek treden met zogenoemde non-gouvernementele organisaties, ngo’s. Het gespreksonderwerp is niet een ander dan deze dagen centraal staat: verduurzamen van de productie van palmolie en van hout. De ngo’s zijn positief dat hun overheid stimuleert dat een aantal duurzaamheidscriteria worden toegepast bij de productie van palmolie. Hierover sprak ik gisteren met de Maleisische minister voor Plantages. Over de gevolgen voor de CO2-uitstoot veroorzaakt door het kappen van bos op 06 | Minister Cramer blogt

veengrond en het planten van palmen, zijn deze ngo’s genuanceerd. Ze juichen het toe dat wij samen met de Maleisische regering hebben afgesproken dat hiernaar onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Ze vragen eveneens aandacht voor de inheemse volkeren in het rijke bosgebied van Maleisië, die nogal eens te lijden hebben van de boskap in hun land. Van de palmolie naar de houtproductie: over één ding zijn eigenlijk alle ngo’s in Maleisië het met elkaar eens. Wij als Westen moeten oppassen duurzame productie van hout op te hangen aan één certificeringsysteem. Er kunnen best meer systemen zijn gekoppeld aan duurzame productie. Het risico is volgens deze organisaties dan ook dat de Westerse eis te komen tot een uniform certificeringsysteem, de export van een land als Maleisië in gevaar brengt. Met als gevolg dat hun handel verschuift naar importerende landen die veel minder nauwlettend aandacht besteden aan duurzame productie. Onze invloed op het verder duurzaam verbeteren van houtproductie zou daarmee verloren gaan, evenals de invloed die de ngo’s in eigen land nog kunnen spelen. Een belangrijk signaal, aangezien ngo’s in Nederland zich hard opstellen als het over duurzaam produceren gaat.

Tropisch regenwoud Na het ontbijt reizen we naar een groot onderzoeksinstituut op het gebied van bosbouw en bosmanagement. Hier horen we zowel van de onderzoekers als van rijksambtenaren hoe dit land al duurzaam omgaat met zijn bos. Maleisië telt bijna 25 miljoen hectare bos, en dat is ongeveer 76% van het totale land. 28% van die 25 miljoen hectare is volledig beschermd door de overheid, wat betekent dat hier geen commerciële boskap mag plaatsvinden. Daar waar dat wel mag, zijn afspraken over bijvoorbeeld herplanting en bepaalde diktes (en dus leeftijden) die bomen moeten hebben voordat ze voor houtproductie mogen worden gekapt. Maleisië is druk bezig met het opstellen van een certificeringsysteem dat veel overeenkomsten kent met het bij ons bekende FSC-keurmerk. Wanneer ik vertel dat de Nederlandse overheid vanaf 2010 alleen nog maar duurzaam zal inkopen en dus alleen nog duurzaam gecertificeerd hout horen we weer dat dat voor Maleisië te snel zal zijn. Ze zijn nu vooral bezig om te zorgen dat de houtproductie legaal gebeurt. Op grote schaal certificeren is nog niet aan de orde. Dat kost Maleisië meer tijd. Minister Cramer blogt | 07

Met eigen ogen zien we vervolgens een klein stuk tropisch regenwoud. Geluiden van insecten, op de grond bewegende bloedzuigers en bomen in aanplant. Helaas hebben we weinig tijd om te wandelen.

Tempelcomplex ‘s Middags vliegen we naar Bali. Ik weet dat het niet anders kan, maar de komst van ongeveer tienduizend ambtenaren, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, journalisten en bewindslieden naar Bali leidt tot een forse CO2-uitstoot. En hoewel het ministerie van VROM alle gemaakte kilometers voor zakenreizen compenseert, is dit feit voor mij een extra reden waarom de top op Bali niet mag mislukken. Op dit mooie eiland moet de wereld laten zien dat ze bereid is verdergaande klimaatverandering te stoppen en tevens bereid zijn de reeds ontstane problemen met verve te lijf te gaan. Ik moet direct van het vliegveld naar een diner dat alle ministers wordt aangeboden door de Indonesische president. Het is al donker, ik heb geen idee waar ik naar toe wordt gebracht. Het blijkt een tempelcomplex te zijn. Ik zie veel van mijn internationale collega’s. Niet alleen vanavond natuurlijk, want morgen volgt de officiële opening van de ministersconferentie. De komende drie dagen is het aan ons om te komen tot een afsprakenagenda voor de komende twee jaar, resulterend in nieuwe concrete klimaatafspraken voor de periode na 2012. Tot slot ontmoet ik kort mijn collega minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking. Hij is al een paar dagen in Indonesië en blijft nog tot en met donderdag op Bali. Daarna ga ik me opmaken voor drie belangrijke dagen.‹‹



woensdag 12 december 2007 | Weblog Rijke landen moeten voortouw nemen Het gaat er nu om spannen. Het is de dag van de officiële opening van de ministersconferentie op Bali. Aan ons is het om de komende drie dagen tot een goed resultaat te komen. Dat betekent: het opstellen van een agenda die de komende twee jaar wordt uitgewerkt en die moet leiden tot nieuwe klimaatafspraken voor de periode na 2012. In de vroege ochtend praten ambtenaren die al anderhalve week aan het onderhandelen zijn ons bij. ‘Ons’ zijn in dit geval zeven kamerleden en mijzelf. De kamerleden vinden het belangrijk te zien hoe de onderhandelingen verlopen en ze voeren zelf vele gesprekken met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en andere landen.


Na dit zogeheten delegatieoverleg, ontmoet ik mijn Europese collega’s. De onderhandelingen op Bali worden namens de Europese Unie gevoerd door de voorzitter van de Unie, Portugal, de aankomend voorzitter, Slovenië, en door EU-commissaris van Milieu, de heer Dimas. Deze trojka onderhandelt met de overige landen over wat er op de agenda moet komen. En deze onderhandelingen moeten naar verwachting vrijdag leiden tot een slotverklaring. Ministers van andere Europese landen, zoals ik, worden de komende dagen ingezet bij deelonderhandelingen. Daarnaast voer ik gesprekken met andere ministers over uiteenlopende onderwerpen zoals duurzame productie van biomassa.

Toon gezet Om 10.00 uur is de officiële opening. De president van Indonesië, Susilo Bambang Yudhoyono, houdt een vlammend betoog over de noodzaak om tot nieuwe klimaatafspraken te komen. Hij roept vooral de Verenigde Staten op zich daarbij aan te sluiten. Ook VN secretaris-generaal Ban Ki-moon uit zich in dezelfde strekking. Ik vind het indrukwekkend hoeveel applaus beide sprekers krijgen. Er is een zeer breed gedragen gevoel dat in Bali overeenstemming moet komen dat we de komende twee jaar nieuwe, bindende afspraken gaan maken. ‘s Middags zijn alle landen aan de beurt om hun politieke statement af te geven. Ik mag zelf ook de zaal toespreken en roep de rijke landen op het voortouw te nemen. Zowel Europa, als de Verenigde Staten, als landen als Canada, Australië en Japan, moeten zich durven binden aan een forse afname van de uitstoot van hun broeikasgassen. Daarbij moet de wereld uitgaan van een maximale temperatuurstijging van gemiddeld twee graden en zal de uitstoot van broeikasgassen tussen de 25 en 40% lager moeten komen te liggen in 2020 dan in 1990 het geval was. Naar mijn overtuiging moeten de rijke landen die de klimaatproblemen hebben veroorzaakt als eerste over de brug, maar dienen ook de zich snel ontwikkelende landen als China, Brazilië en Mexico hun steen bij te dragen. Naarmate zij meer uitstoten zullen zij zich ook meer moeten inspannen om die uitstoot terug te dringen. Ik ontvang tijdens mijn speech applaus uit de zaal. Hopelijk zet die bijval zich om in concrete resultaten.


Biomassa Terwijl ik sta te spreken, ondertekent collega Bert Koenders, minister van Ontwikkelingssamenwerking mede namens mij, een intentieverklaring met Indonesië inzake duurzame productie van biomassa. We spreken met Indonesië af dat beide landen verdergaand zullen samenwerken om te komen tot duurzaamheidscriteria en lange termijn onderzoek over de gevolgen die de toename van biomassaproductie met zich meebrengt voor onder meer landgebruik, biodiversiteit, voedselprijzen en uitstoot van CO2. Ook wil Indonesië graag gebruik maken van de kennis die Nederland heeft over duurzame productie van biomassa. Het diner staat ook in het teken van biomassa. Op uitnodiging van Nederland schuiven ministers of vertegenwoordigers van landen als Mexico, Australië, Tanzania, Mali, Zuid-Afrika, Mozambique en Duitsland aan om door te praten over duurzaamheidscriteria. Deze vertegenwoordigers zijn groot voorstander om zulke criteria te ontwikkelen. In Mexico zijn de prijzen van tortillas enorm gestegen als gevolg van het feit dat voedingsgrondstoffen steeds vaker worden geëxporteerd om gebruikt te worden als energieproduct. Tot slot heb ik gesproken met vertegenwoordigers van Nederlandse ngo’s, zoals het Wereld Natuur Fonds, Milieudefensie, ICCO, Wetlands en IUCN. Voornaamste gespreksonderwerp was het tegengaan van ontbossing op grote schaal. Hiertoe moet een nieuwe vorm van financiering worden uitgewerkt, waarbij bosgebied een prijs krijgt voordat het is gekapt. De ngo’s hebben erop aangedrongen dat de lokale bevolking en de inheemse volkeren bij het opzetten van zo’n financieringssysteem worden betrokken. Ik breng dit in bij het hoofd van de EU-delegatie, die direct betrokken is bij de hoofdonderhandelingen. Vlak voordat we gaan slapen horen we dat Al Gore onderweg is. De kersverse Nobelprijswinnaar voor de vrede, zal morgen de conferentie toespreken.‹‹



donderdag 13 december 2007 | Weblog Ongemakkelijke waarheid Vanaf vandaag kan de dag anders lopen dan we hebben gepland. De onderhandelingen zijn in volle gang. Er bestaat de mogelijkheid dat individuele ministers bij de onderhandelingen worden geroepen of worden gevraagd gesprekken te voeren met vertegenwoordigers van andere (blokken) van landen. De onderhandelingen betreffen in feite vier onderdelen van een nieuw klimaatakkoord. Dit zijn mitigatie (tegengaan van verdere klimaatverandering), adaptatie (maatregelen die landen moeten nemen om zich aan te passen aan reeds ontstane klimaatveranderingen), technologieoverdracht (zowel wat betreft mitigatie als adaptatie) en financiering van maatregelen.


Positieve geluiden zijn er al snel over adaptatie, technologieoverdracht en financiering. Zo zijn alle landen het met elkaar eens dat technologieoverdracht van belang is bij het oplossen van klimaatproblemen en bij het helpen van landen om zich aan te passen aan problemen die al zijn ontstaan, zoals overstromingen of juist grote droogtes. De komende twee jaar komen nadere voorstellen hoe technologische kennis het best kan worden overgedragen aan gebieden die die kennis nog ontberen en hoe dat betaald kan worden. Ook over de totale financiering van adaptatie en mitigatie is besloten dat in beeld wordt gebracht hoe het benodigde geld bijeen te brengen. Hierbij gaat het onder meer om de rol van het bedrijfsleven en het bevorderen van groene investeringen. Wat adaptatie betreft is op Bali overeenstemming over de beheersstructuur van het Adaptatiefonds. Dit is een fonds waaruit landen kunnen putten die reeds met grote klimaatproblemen te kampen hebben. Het Adaptatiefonds wordt nu gevuld uit projectgelden die worden besteed aan reductie van broeikasgassen in ontwikkelingslanden. Maar er is meer geld nodig en daar zal de komende tijd verder over worden doorgesproken. Er zal nu eerst een bestuur worden aangesteld waarin ook de ontwikkelingslanden zitting krijgen. Het bestuur bepaalt welk geld uit het fonds aan welk aanpassingsproject wordt toegekend. Maar ondanks deze positieve resultaten hebben we een groot probleem om tot afspraken te komen over hoe de wereld de uitstoot van broeikasgassen te lijf gaat. Zoals ik gisteren al schreef, blijft de Europese Unie bij haar stelling dat de rijke landen een fors reductiepercentage moeten gaan hanteren van tussen de 25 en 40% in 2020 ten opzichte van 1990. Daarnaast moeten ook zich snel ontwikkelende landen een bijdrage gaan leveren aan de reductie van hun broeikasgasuitstoot. Echter, de grootste vervuiler ter wereld, de Verenigde Staten, zeggen vandaag in de onderhandelingen helemaal niets. Dit leidt tot nogal wat irritatie bij de overige landen. De Europese Unie overweegt zelfs even om uit de onderhandelingen te lopen. Dat gebeurt niet.


Al Gore Inmiddels is het binnen het conferentiecentrum een drukte van belang. In aanloop naar de komst van Al Gore, worden de veiligheidsmaatregelen aangescherpt en gaan mensen al anderhalf uur voor zijn toespraak in de rij staan. Ik heb daarvoor nog een paar andere activiteiten, onder meer een bijeenkomst over biomassa, georganiseerd door de internationale organisatie voor natuurbescherming. Uiteraard predik ik hier de duurzaamheidscriteria voor productie van biomassa. Ik spreek ook op een bijeenkomst over de samenwerking tussen Nederland en Indonesië op het gebied van watermanagement in relatie tot klimaatverandering. Hier brengen wij enerzijds onze kennis in om delen van Indonesië beter te beschermen tegen wateroverlast en overstromingen. Anderzijds helpen wij om de kennis in Indonesië te vergroten over watermanagement. Begin van de avond spreek ik met de aanwezige Nederlandse journalisten οp Bali. Uiteraard zijn zij ook erg benieuwd naar de stand van zaken in het onderhandelingsproces. Ik vertel hen dat ik niet erg optimistisch ben, maar spreek de hoop uit dat we er als wereld toch uitkomen. Daarna gaan we allemaal luisteren naar Al Gore. De voormalig vice-president van de Verenigde Staten is een van de aanjagers van het aanpakken van de klimaatproblemen. Zijn film ‘een ongemakkelijke waarheid’ maakte vorig jaar wereldwijd een verpletterende indruk. Hij schetst in die film wat onze planeet zal gaan overkomen als we niet snel ingrijpen: hele gebieden op aarde zullen onder water komen te staan, ijsbergen en veel diersoorten verdwijnen. Volgens Gore is de wereld ziek. En je zegt ook niet tegen een ziek kind, dat het nog maar een tijdje moet wachten voordat je er alles aan doet om het weer beter te krijgen. Al Gore doet een dringend beroep op de conferentie: Laat u niet gijzelen door mijn eigen land, grote dwarsligger Amerika. Actie is nu nodig, en Amerika volgt vanzelf wel. Na de presidentsverkiezingen van volgend jaar, zo verzekert Gore, zal er een nieuw Amerikaans klimaatbeleid worden gevoerd. Eén dat zich snel zal aansluiten bij de rest van de wereld. Maak nu harde afspraken en één blanco pagina, is zijn voorstel. En op die blanco pagina tekent de nieuwe Amerikaanse regering in.


Zijn toespraak slaat in als een bom. Zijn boodschap is duidelijk: rond de conferentie af ondanks de starre houding van de VS. Ik loop onder de indruk de zaal uit. Ook ik vind dat we niet langer kunnen wachten met het nemen van actie, en toch is het belangrijk Amerika niet helemaal los te zien. Dat kan ook niet, als grootste vervuiler op de wereld. Bovendien, als Amerika nu niet aanhaakt, stappen andere landen wellicht ook uit de lijn, in afwachting van wat Amerika na de verkiezingen gaat doen. Dan zouden we twee jaar verliezen. En dan wordt de aanpak van het klimaatprobleem alleen maar duurder en ingewikkelder te realiseren. De onderhandelaars gaan de komende nacht door. Ik laat mijn telefoon aan staan voor het geval er een uitkomst komt. Dat is overigen niet de verwachting. We zullen zeker nog de hele vrijdag nodig hebben om tot resultaten te komen.‹‹



zaterdag 15 december 2007 | Weblog Spanning, emotie en resultaat! Vrijdag 14 december is de officiële laatste dag van de conferentie. Toch wordt al snel duidelijk dat er meer tijd nodig is om tot een slotverklaring te komen, zeg maar de invulling van de onderhandelingsagenda voor de komende twee jaar. De Verenigde Staten (VS) willen zich niet vastleggen aan bindende reductiepercentages van broeikasgassen; de ontwikkelingslanden willen dat de VS eerst over de brug komt, alvorens zij ook aangeven een bijdrage te willen leveren hun eigen uitstoot te reduceren. En de Europese Unie (EU) verwacht van zowel de VS als van de ontwikkelingslanden bereidheid om in de slotverklaring op te nemen dat zij in actie zullen komen.


Wij hebben als EU hoog ingezet. Wij durven het aan om niet alleen uit te spreken dat we meer uitstoot moeten reduceren, maar willen ons binden aan reductiepercentages die voor rijke landen neerkomt tussen de 25 tot 40% in 2020 ten opzichte van het jaar 1990. Dit doen we omdat wij dan menen dat de temperatuurstijging op aarde niet meer dan gemiddeld twee graden zal bedragen. Als ons dat lukt, is er wel schade, maar daar zijn maatregelen tegen te nemen. Een hogere temperatuurstijging zou echt tot grote rampen kunnen gaan leiden. De VS zijn niet zo ver. Volgens Al Gore is zijn land nog niet zo ver. De VS willen zich niet binden aan absolute percentages omdat ze bang zijn dat hun economie daarmee erg onder druk komt. De suggestie van Al Gore gisteren aan de conferentie was om een akkoord te sluiten met bindende afspraken zonder de VS. Maar dat is onmogelijk. Alle landen moeten akkoord gaan met de slotverklaring. Als er maar één land is dat tegen stemt, is er geen akkoord. De EU wil wel een akkoord, omdat dat een basis biedt voor verdergaande onderhandelingen die de komende twee jaar moeten leiden tot concrete doelstellingen, uitgedrukt in percentages. Helemaal geen akkoord betekent dat die onderhandelingen niet starten, waardoor we kostbaar tijdverlies oplopen. We leven op vrijdag steeds tussen hoop en vrees en het lange wachten maakt het aantal geruchten en pessimisten steeds groter.

Ballon doorprikken Tussen het wachten en de onderhandelingsgesprekken door bezoek ik twee ngo’s die aanwezig zijn op de conferentie. Het betreft Oxfam Novib en het Wereld Natuur Fonds. Oxfam vraagt aandacht voor mensen die ergens op de wereld al te kampen hebben met de gevolgen van klimaatverandering. In de meeste gevallen betreft het mensen die in arme gebieden wonen en lijden onder lange droogtes of juist enorme wateroverlast. De organisatie vraagt onder de titel It’s up to U Now ministers die op Bali aanwezig zijn hun steun te betuigen aan het feit dat wereldwijde actie nodig is om verdergaande klimaatverandering tegen te gaan. Ik ben van harte bereid bij Oxfam nogmaals te benadrukken dat ook het Nederlandse kabinet vindt dat er snel actie nodig is en dat Nederland het aandurft om zeer ambitieuze reductiedoelen te stellen en haar beleid daar ook op te richten. Afgezien wat er in Bali wordt besloten. Minister Cramer blogt | 17

Het Wereld Natuur Fonds laat mij een ballon doorprikken waarop CO2 staat. Vervolgens komt een beeld van onze planeet tevoorschijn met de tekst: echte leiders komen nu in actie. Aan het eind van de middag zie ik dat alle ngo’s hun kramen aan het opruimen zijn. Het conferentiecentrum moet al weer een beetje opgeruimd worden. Maar er is nog geen sprake van een slotverklaring waar overeenstemming over is. Net als gisteren gaan de onderhandelaars door in de nachtelijke uren. Deze dag eindigt daarom onbevredigend, hoewel het optimisme aan het begin van de nacht weer wat terugkomt. Ik word in de nacht van vrijdag op zaterdag twee keer gewekt voor overleg met mijn Europese collega’s om te praten over de stand van zaken in de onderhandelingen. En in de vroege zaterdagochtend presenteert de Indonesische voorzitter van de conferentie een finale versie van de slotverklaring.

Verwarrend begin slotvergadering Ik heb nog nooit zo’n spannend en emotionele internationale conferentie meegemaakt. Omstreeks kwart voor negen opent de milieuminister van Indonesië, de voorzitter van de conferentie, de plenaire vergadering. Maar dat bleek al gauw een valse start. De voorzitter wist niet dat een deel van de G77, de ontwikkelende landen, nog in overleg zaten met de Indonesische minister van Buitenlandse Zaken. Het feit dat we al met de plenaire vergadering waren begonnen, wekte irritatie op bij de ontwikkelingslanden. De vergadering werd geschorst. Om half elf deed de voorzitter een tweede startpoging, wederom voorbarig. De Indiase delegatie deelde mee dat haar minister nog in overleg zat. Vervolgens voegde China daar boos aan toe dat dit geen manier van doen was. Verwarring alom. Weer schorsing. Rond één uur in de middag werd de vergadering hervat.

Moreel beroep Inmiddels was hoog bezoek afgereisd naar de conferentie. Eerst sprak de Indonesische president de vergadering toe. Hij deed een moreel beroep op alle partijen flexibel te zijn in het komen tot overeenstemming. We kunnen het ons niet veroorloven voor onze kinderen en kleinkinderen om deze top te laten mislukken. 18 | Minister Cramer blogt

Vervolgens sprak de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, speciaal teruggekomen naar Bali. Hij liet zich in dezelfde bewoordingen uit. Beide sprekers kregen een staande ovatie. Ik dacht toen: nu gaat het lukken, we gaan het slotdocument gewoon aannemen. Maar zo gemakkelijk ging dat niet. Eerst waren er verschillende vertegenwoordigers van ontwikkelingslanden die bezwaar maakten tegen de tekst, omdat zij vonden dat de balans uit de verklaring was verdwenen. De balans tussen de inzet van de rijke landen en die van de ontwikkelende landen. Zij deden een tekstvoorstel om meer balans in de slotverklaring te krijgen. De Europese Unie ging akkoord met die wijziging. Maar als klap op de vuurpijl lieten de Verenigde Staten weten niet te kunnen instemmen met die wijziging; de VS vond dat de ontwikkelende landen zich nu minder zouden inzetten om hun eigen CO2-uitstoot terug te dringen. Een boegeroep volgde, daarna stilte.

Ommekeer Op dat moment was de overeenkomst van tafel. Bali zou eindigen zonder resultaat. Toen kwam toch de ommekeer, allemaal in een tijdsbestek van ongeveer dertig minuten. Eerst liet de vertegenwoordiger van Zuid-Afrika in niet mis te verstane woorden weten dan maar een akkoord zonder de VS te willen. Maakt u alstublieft plaats voor de rest van de wereld, wat tot een denderend applaus leidde. Daarna volgde een morele en politieke oproep van Papoea Nieuw Guinea met soortgelijke strekking. De stemming sloeg om. India liet als woordvoerder van de G77 weten dat de ontwikkelende landen zich wel degelijk willen committeren aan meetbare en verdergaande acties om hun eigen CO2 uitstoot terug te dringen. Die toezegging brak het ijs. Na nog enkele korte steunverklaringen voor de slottekst kwam het verlossende woord van de VS. Zij accepteerden de slotverklaring en vertelden ook zelf de afgelopen twee weken flink opgeschoven te zijn. Ook de VS committeert zich aan meetbare en verdergaande acties voor de vermindering van uitstoot van broeikasgassen. Er volgde een complete ontlading in de zaal; iedereen, ikzelf ook, vloog van zijn stoel en bezorgde de VS een langdurig applaus. Een fantastisch en misschien historisch moment. Ik wist: nu gaat het toch lukken. Er komt een onderhandelingsagenda met concrete afspraken. We gaan nu echt doen wat we behoren te doen: onze morele verantwoordelijkheid nemen voor het redden van de


aarde. Te gek, de eerste belangrijke stap is gezet. Ik was echt opgelucht en blij met dit resultaat.

Op naar 2009 Belangrijk in die slotverklaring is dat er een agenda is opgesteld die de komende twee jaar moet leiden tot nieuwe concrete klimaatafspraken. In 2009 moet onder meer invulling zijn gegeven aan: • m eetbare en verifieerbare acties van rijke landen, inclusief concrete reductiepercentages van broeikasgassen, die met elkaar vergelijkbaar zijn, hoewel rekening moet worden gehouden met nationale omstandigheden. De acties moeten gerapporteerd worden; • meetbare en verifieerbare acties van zich ontwikkelende landen om klimaatverandering tegen te gaan, daarbij technologisch en financieel ondersteund door rijke landen. De acties moeten gerapporteerd worden; • beleid dat leidt tot het tegengaan van ontbossing op grote schaal om zo CO2-reductie te bevorderen; • internationale samenwerking bij het nemen van maatregelen tegen de huidige gevolgen van klimaatverandering (adaptatie), waarbij onder meer financiering van het Adaptatiefonds wordt ingevuld; • brede samenwerking aan technologische ontwikkeling ten behoeve van mitigatie en adaptatie; • het overdragen van technologische kennis aan ontwikkelingslanden ten behoeve van mitigatie en adaptatie. Hoewel er wel een duidelijke verwijzing is opgenomen naar de conclusies van de wetenschappers van de IPCC (internationaal klimaatonderzoeksbureau), waarin absolute reductiepercentages staan, is de EU vooralsnog de enige die zich daaraan wil verbinden. Dat kan bij ons als een verlies worden uitgelegd. Toch zie ik dat anders. Ja, ik ben teleurgesteld dat alleen de EU de moed had om zulke percentages al op Bali vast te leggen. Maar deze percentages zijn niet uit beeld geraakt. Voor mij, voor Nederland, voor Europa, en zelfs voor de wereld is het enorm belangrijk dat alle landen zich bereid hebben verklaard in actie te komen. Ik had graag gezien dat we nog veel verder waren gekomen, maar we moeten niet vergeten dat de concrete invulling de komende twee jaar moet gaan plaatsvinden. We verliezen in ieder geval geen tijd. Alle pijlen gaan zich nu 20 | Minister Cramer blogt

richten op de VN topconferentie die in 2009 in Kopenhagen zal worden gehouden. Dan zal blijken of de bereidheid die de wereld vandaag heeft uitgesproken, ook echt is omgezet tot de noodzakelijke daden. Dan pas kan echt worden geconcludeerd of Bali een succes is geworden of slappe was bleek. Nadat de vergadering afloopt, informeer ik de Nederlandse journalisten ter plaatse alvorens af te reizen richting vliegveld. Dit was mijn laatste weblog over mijn reis naar Maleisië en Bali. Ik wil iedereen bedanken voor het volgen van mijn reilen en zeilen tijdens deze reis en voor het geven van reacties. Mocht u een vraag hebben achtergelaten, dan zult u nog antwoord ontvangen.‹‹


Jacqueline Cramer is van 5 tot en met 11 november 2008 in China. China is met zijn snelgroeiende economie een belangrijke speler op het gebied van klimaat en energie. Een van de onderwerpen daar is het vinden van een oplossing voor het uitwisselen van kennis over schone technologieën tussen industrielanden en ontwikkelingslanden.

donderdag 06 november 2008 | Weblog Veel nieuwe inzichten Het is de vierde keer dat ik in China ben. De verschillen met de eerste keer zo’n 25 jaar geleden - zijn enorm. Beijing is een moderne wereldstad geworden; schone straten, veel nieuwe auto’s, druk, prachtige architectuur. Op weg naar het hotel komen we langs de Olympische faciliteiten, langs het Vogelnest en het bizarre Olympische bad. De muren lijken opgetrokken van plastic. Fascinerend. Er zijn nog wat dingen die me opvallen. Waar zijn de vervallen hutjes (Hutongs), de fietsers, de scooters en brommers die in iedere grote Aziatische stad de lucht vervuilen? Ze zijn er niet meer. Beijing is onherkenbaar veranderd. Wat is er gebeurd?


Tijdens de Olympische Spelen mocht de ene helft van de auto’s vandaag rijden en de andere helft morgen. Zo rigoureus kon men niet doorgaan, maar de Chinezen hebben wel een uiterst pragmatisch en slim systeem bedacht. In de weekenden mag iedere autobezitter rijden. Maar gedurende de werkweek is er een verboden dag. Zo is het vandaag, donderdag, niet toegestaan dat auto’s waarvan het kentekenbewijs op 4 of 9 eindigen de weg op gaan. Iedere dag is het aantal auto’s 20 procent lager dan zonder deze maatregel. En dat mag ook wel want iedere dag komen er in Beijing 1000 nieuwe auto’s bij! Interessante oplossing en het bewijst weer eens dat de Chinezen vindingrijk en pragmatisch zijn. Wij zijn ook wel vindingrijk, maar of we dit aandurven om het fileprobleem op te lossen... Het eerste programma-onderdeel van mijn reis is het houden van een toespraak op de befaamde Universiteit van Tsinghua over afvalbeheer. Een interessant gebouw: geschonken door de Italiaanse regering en geheel klimaatneutraal. Eigenlijk is er niet veel verschil met een gemiddelde Nederlandse collegezaal. Het is een groot auditorium vol geïnteresseerde studenten. Ik voel me er onmiddellijk thuis. In mijn toespraak onderschrijf ik nog eens dat afval in de klassieke betekenis eigenlijk niet meer bestaat. Afval is grondstof, bouwstof of brandstof. Ik besteed ook veel aandacht aan illegale afvaltransporten en wat we daar tegen moeten doen. Wat onze Chinese counterparts over het onderwerp vertellen is heel interessant en maakt duidelijk dat China nog steeds in een enorm veranderingsproces zit. Transparant, open en eerlijk. In de briefing van Lin Jinhui, professor van het Departement of Environmental Science and Engineering, worden zelfs beelden van Greenpeace vertoond. Iets wat volgens ambassade-medewerkers twee jaar geleden nog ondenkbaar zou zijn geweest. Ook wordt er ruiterlijk toegegeven dat er illegale afvalstromen zijn richting China. Dat geeft hoop voor het samenwerkingsverband dat de VROM-Inspectie met het Chinese ministerie van milieu gaat starten. ‘s Avonds nodigt ambassadeur Bekink ons uit in de schitterende residentie. Een uitzonderlijk mooi gebouw, met veel interessante kunst. We hebben een cadeau bij ons: een lamp met een zonnecel in de voet. Overdag in de zon zetten, geeft ‘s avonds gratis en C02-vrij licht! De tweede man van de


ambassade Steeghs geeft een briefing over de ontwikkelingen in dit grote land. Een ding wordt me wel duidelijk: Nederland kan alleen iets betekenen voor China op basis van kennis, ervaring en vakmanschap. De Chinezen shoppen en vergelijken waar ze het beste terecht kunnen. Maar Nederland heeft natuurlijk wel wat te bieden! Ook op het gebied van milieu. En dat hoop ik de Chinese autoriteiten in de komende dagen onder de aandacht te brengen.‹‹



vrijdag 07 november 2008 | Weblog De conferentie start Er zijn gebouwen in de wereld die, of je dit nu wilt of niet, een onuitwisbare indruk maken. Vanwege de geschiedenis, vanwege de gebeurtenissen die er hebben plaatsgevonden, vanwege het belang van beslissingen die er worden genomen. Het Witte Huis. Het Élysée. Het Kremlin. En natuurlijk de Grote Hal van het Volk aan het Tiananmenplein. Daar begint vandaag de Beijing High Level Conference on Climate Change. Alles is groot: de trappen, de zalen, de hal, de entree. We zitten in een enorme zaal, maar dat is dan nog een van de kleinere. Er zijn er tientallen van in het gebouw. De bekendste, de immense zaal waar het Chinese Volkscongres bijeenkomt, is voor ons afgesloten. Minister Cramer blogt | 25

De bijeenkomst, die stipt op tijd begint, wordt geopend door de Chinese premier Wen Jiabao. Duidelijk een vertegenwoordiger van de nieuwe generatie Chinese leiders: vriendelijk, duidelijk en outspoken. Hij geeft een buitengewoon heldere en inspirerende toespraak. Belangrijkste wat hij zei was dat China in enkele decennia op het gebied van economische ontwikkeling, milieu en energie hetzelfde moet doen waar het geïndustrialiseerde westen een paar eeuwen over heeft gedaan. Daarna een lange reeks van sprekers die allemaal 5 minuten (voor ministers) of 3 minuten (viceministers) krijgen. En de Chinese gastheren zijn hier heel stipt: een halve minuut voor het einde van de spreektijd gaat er een rood licht branden. De microfoon wordt nog net niet afgesloten, maar het scheelt niet veel. Eén van de sprekers is onze ‘eigen’ Yvo de Boer, nu Executive Secretary van Unfccc. Indrukwekkend is ook de Deense minister Connie Hedegaard die een interessant verhaal houdt; het is duidelijk dat ze een oud-journaliste is die zich goed kan presenteren. Maar haar voorstel om in het Kopenhagenproces de ontwikkelingslanden in een aantal groepen (‘snellen’, ‘armen’) in te delen wordt vlak daarop totaal afgeschoten door één van de smaakmakers in het proces richting Kopenhagen, de Zuid-Afrikaanse minister Marthinus van Schalkwyk. Het was een bijzonder gevoel toen ik aan mijn speech begon. Niet alleen vanwege het gebouw, maar ook vanwege het feit dat Nederland in de afgelopen twee jaar weer in een sleutelpositie zit als het gaat om de moeizame onderhandelingen over het zo noodzakelijke Kopenhagen akkoord. Ik houd mij stipt aan de 5 minuten. Ik onderstreep nog eens dat de ontwikkelde landen de armere en meest kwetsbare landen niet in de steek mogen laten. Immers, wij zijn vooral verantwoordelijk voor het klimaatprobleem! Ik merk dat deze opmerking wat los maakt. Tussendoor ben ik, samen met Dorine Burmanje, de hoofddirecteur van het Nederlandse Kadaster, aanwezig bij de ondertekening van een Memorandum of Understanding tussen dat Kadaster en de vergelijkbare Chinese instelling. De beide diensten gaan meer samenwerken en er komen ook uitwisselingen. Veel wederzijdse complimenten, cadeautjes en allemaal op de foto. En volgens het Chinese protocol klappen we veel voor elkaar.


‘s Avonds bij het diner ga ik verder met het spreken met allerlei delegatieleiders. Zulke informele gesprekken zijn toch het meest effectief. Kopenhagen moet slagen en ik zal daar alles aan doen. Het diner, ook weer in een immense zaal in één van de grote hotels, is klassiek Chinees. Dat wil ook zeggen dat je de rijst aan het einde krijgt, en daarna is het meteen opstaan en wegwezen. Het geheel wordt omlijst door een Chinees strijkorkestje dat nummers als Amazing Grace, Scarborough Fair en Bridge over troubled waters in mineur speelt. Niet echt mijn ding. Maar wel bijzonder.‹‹



zaterdag 08 november 2008 | Weblog Spijkers met koppen slaan Vandaag is de dag dat er op de Klimaatconferentie van Beijing spijkers met koppen geslagen moeten worden. Maar - en daar is deze conferentie niet uniek in - het echte onderhandelen vindt niet in de plenaire zaal plaats maar vooral in de wandelgangen, in kleine vergaderingen en bilateraaltjes, zoals dat in het jargon heet. Mijn belangrijkste bilateraaltje was met Romina Picolotti, de minister van milieu van Argentinië. Een pittige kleine vrouw die ik in het afgelopen jaar goed heb leren kennen; vooral tijdens ‘haar’ informele ministeriële bijeenkomst in El Calafate, helemaal in het zuiden van Argentinië een paar maanden geleden. 28 | Minister Cramer blogt

Waarom is Argentinië zo belangrijk? Wij zijn onderdeel van de Europese Unie en van de groep van westerse donoren. Argentinië vertegenwoordigt de G77, de groep van ontwikkelingslanden in het Kopenhagen-proces. Nederland en Argentinië werken er hard aan om een bruggenhoofd te vormen tussen de ontwikkelinglanden en de ‘rijke’ wereld. En dat is hard nodig, want van beide kanten zit er nog onvoldoende beweging in. De deal die daar moet worden gesloten, is immers heel complex. Het gaat om een mondiaal akkoord waar iedereen aan mee moet doen en dat in een heel rap tempo uitgevoerd moet worden. De klimaatcrisis is ernstig en vraagt om drastische maatregelen! En er moet daarom nog veel voorwerk worden gedaan. Een paar maanden geleden heb ik voorstellen gedaan over de internationale financiële architectuur. Wat is dat? Dat is de financiële onderbouwing, dat zijn de fundamenten van de toekomstige Kopenhagen akkoorden. Wie moet wat gaan betalen en hoe wordt het uitgeven? Daar gaat het hier om. Waarom zo’n term uit de bouw? Wel, je moet als het ware het huis in ruwbouw klaar hebben voordat je iedere kamer kan gaan inrichten. Mijn voorstellen zijn opgepakt door de EU, door het Franse voorzitterschap, maar ook door mevrouw Picolloti. En vandaag stelde ze voor om nu eens op een rijtje te zetten waar we het allemaal over eens zijn. Daar hebben we vandaag een begin mee gemaakt en in komende weken gaan we dit verder uitwerken. Tijdens de volgende vergadering begin december in Polen gaan wij, dat wil zeggen Nederland en Argentinië, gezamenlijk deze punten van overeenkomsten bepleiten in een aparte zogenoemde rondetafelbijeenkomst. En voordat we in Poznan in Polen aankomen, moeten we nu meer collega’s enthousiast maken voor onze plannen. Mijn Mexicaanse collega heb ik vandaag over dit plan aangesproken en hij was meteen enthousiast. “De ideeën die ik zelf heb geventileerd, kunnen hier prima bij aansluiten”, zei de sympathieke Fernando. Ik ben blij met die steun van zo’n belangrijk land als Mexico. Om 4 uur werd de conferentie afgesloten met een slotverklaring over ontwikkeling en overdracht van technologie. ‘s Avonds een heerlijk diner (wat kunnen die Chinezen toch fantastisch koken) met de hele Nederlandse delegatie, de ambassademedewerkers, mensen die zich bezighouden met Minister Cramer blogt | 29

vuurwerk, met afvaltransporten, met bodemkwaliteit, met grondwater, met afvalmanagement, met het internationale klimaatbeleid en mijn eigen kleine VROM-delegatie. Om de beurt geven mijn tafelgenoten een klein overzicht van wat ze doen en wat ze in China hopen te bereiken. Duidelijk is in ieder geval dat je niet op honderd paarden moet wedden, maar bij de Chinezen echt topkwaliteit moet leveren op het gebied waarin je echt uitblinkt. Dan kiezen ze voor je en dan kun je een langjarige en uitstekende relatie met ze opbouwen. En die kwaliteit hebben het Nederlandse bedrijfsleven en de kennisinstellingen wel degelijk in huis.‹‹



zondag 09 november 2008 | Weblog Bezoek Bird’s Nest en Water Cube Een van de meest opwindende aspecten van Beijing is de architectuur en de wijze waarop deze stad is ingericht. Al vanaf de 13e eeuw heeft men hier aan stadsplanning gedaan. Beijing is gebouwd rondom een paar meren en daar bevindt zich ook het vierkante hart, de Verboden Stad, het grootste geheel in intact zijnde paleizencomplex ter wereld. Vierkant, dat is zo opvallend. De hele stad is planologisch opgezet op een wijze die vergelijkbaar is met de stad die vele honderden jaren later werd gebouwd: New York. Een brede van noord naar zuid gaande boulevard, de stadsas, met haaks daarop even zo brede doorgangswegen. Daar omheen, ook weer vierkant, lagen een aantal ‘schillen’ van stadsmuren. Deze meeste zijn nu verdwenen en zijn vervangen Minister Cramer blogt | 31

door ringwegen. Maar de opzet van de stad is simpel en efficiënt. Het mooiste is dit te zien in de Beijing Planning Exhibition Hall, waar een enorme maquette van de stad staat. Een stad die net zo veel inwoners heeft als Nederland, met een derde van de oppervlakte. De architectuur is overweldigend, ook al als New York, met zeer markante wolkenkrabbers. Maar ook wel veel gewaagder dan de Amerikaanse wolkenkrabbers. Het summum hiervan is het nog in aanbouw zijnde hoofdkwartier van de Chinese staatstelevisie, een ontwerp van onze eigen Rem Koolhaas. Een gebouw waarvan de opzet zó bizar en zó adembenemend is dat je bijna niet kunt geloven dat het kan, zoiets construeren. Twee scheve torens, aan de top met elkaar verbonden door een horizontaal liggend gebouw dat ook nog uitsteekt. Hoe kan dit blijven staan? Van een buitenaardse en onbeschrijfelijke schoonheid. De opzichter van dit enorme bouwproject, een jonge architecte, geeft ons een rondleiding. Zij vertelt hoe spannend het was het ‘verbindingsstuk’, waaraan van twee kanten werd gewerkt, precies op maat, op meer dan 150 meter hoogte, aan elkaar te verbinden. Dat ging echt met twee mannen die elkaar een stuk betonijzer doorgaven. Net zo spannend als een tunnel die van twee kanten wordt geboord. We mogen alleen de buitenkant bekijken en foto’s mogen er niet genomen worden. Jarenlang is hier nu 24 uur per dag, 365 dagen per jaar, aan gewerkt. Op het hoogtepunt met 10.000 man. Het moet volgend jaar klaar zijn en ik ben er van overtuigd dat dit een landmark wordt. ‘s Middags gaan we naar het Olympisch dorp en de Olympische gebouwen. Ook deze liggen precies in de stadsas, helemaal in het noorden. Twee markante gebouwen: het stadion, het Bird’s Nest, en het zwempaleis, de Water Cube. Vooral het laatste is een heel bijzonder gebouw. We krijgen een briefing van één van de architecten, opnieuw een jonge vrouw. Eigenlijk is het gebouw een tent: een stalen skelet, met daarom heen een soort plastic folie, dat zowel het dak als de muren vormt. Het is een nieuw materiaal; ETFE, ethyleen-tetrafluorethyleen. Nog nooit op zo’n schaal gebruikt en de architecte gaf toe dat ze eigenlijk niet wisten hoe het zich zou gedragen of hoe lang het mee zou gaan. Maar de kwaliteiten van het materiaal op het punt van sterkte, energiezuinigheid en transparantie waren zo veelbelovend, dat men het aandurfde. En het is 32 | Minister Cramer blogt

prachtig geworden. Toch heel bijzonder dat een land met een politieke cultuur van controle, voorzichtigheid en kleine stapjes, als het er op aankomt, gewaagde dingen kan doen. ‘Very courageous’. Ik kon het niet laten dit uit te roepen. En dan denken ze ook nog aan het milieu: lampen zijn overdag niet nodig, er is een natuurlijke ventilatie, een milieuvriendelijke waterzuivering en het gebouw levert 30% energiebesparing op. We zijn niet de enigen die de gebouwen komen bekijken. Het is er stampvol met inwoners van Beijing. Iedereen fotografeert elkaar en zit lekker in het zonnetje. In het Bird’s Nest komen 60.000 bezoekers per dag, die zich tegen betaling van de tegenwaarde van 3 euro op de middenstip mogen laten fotograferen. En zo verdient de Chinese staat ook nog wat terug van de Olympische investeringen.‹‹



maandag 10 november 2008 | Weblog Afspraken met China Het is een merkwaardig gezicht om je eigen portret te zien in het midden van een pagina van een Chinese krant. Je ziet een bekend fotootje maar wat er allemaal staat: geen idee. Marije Vlaskamp, correspondente van het AD en RTL Nieuws, en al 8 jaar in China woonachtig, vertaalt de kop: ‘Als je het klimaat wilt veranderen, moet je naar de massa’s luisteren’. Kan me niet helemaal herinneren dat ik dat zo heb gezegd in mijn speech voor de Klimaatconferentie, maar volgens Marije is dat ook in het moderne post-communistische China geen slechte kop. Maar het is wel duidelijk dat mijn speech enige indruk heeft gemaakt.


Dat bleek ook tijdens het gesprek met de senior minister van Housing, Urban and Rural Development. Een belangrijke man in de Chinese hiërarchie. Na de grote aardbeving moesten heel wat Chinese ministers het veld ruimen maar mijn gesprekspartner, die toch voor de woningbouw verantwoordelijk is, bleef op zijn post. Zijn ambtenaren hadden hem een uitgebreide briefing gegeven over wat ik had gezegd op de Klimaatconferentie. Met name mijn opmerking dat de geïndustrialiseerde wereld verantwoordelijk is voor het klimaatprobleem en dat wij nu leiderschap moeten tonen had indruk gemaakt. Maar aan de andere kant geven de Chinezen nu openlijk toe dat ze Amerika voorbijgestreefd zijn qua CO2-uitstoot. Maar voor wat betreft hun klimaat- en milieuplannen zijn ze Amerika nu ook ver voorbij gestreefd. Want dat wordt bij ieder gesprek duidelijk: het klimaatprobleem staat hoog op de agenda van China. En als iets hier hoog op de agenda staat, dan begint men de volgende dag al met de uitvoering. Interessante illustratie hiervan. VROM en dit Chinese ministerie hebben al sinds 1998 een Memorandum of Understanding (MoU) over samenwerking op het gebied van volkshuisvesting. Dat MoU loopt binnenkort af. In diplomatieke bewoordingen suggereer ik om de samenwerking voort te zetten. ‘Goed’, zegt mijn Chinese collega, ‘Doen we. Maak maar een voorzet.’ Ik suggereer vervolgens voorzichtig een paar thema’s, zoals energiebesparing en regelgeving. ‘Prima, doen we. Kom maar op met de tekst.’ Aldus in een minuut besloten. Zelfs de ervaren ambassademedewerkers kijken vol verbazing naar zo veel daadkracht van Chinese zijde. Eerder op de dag spreek ik met mijn eigenlijke echte counterpart, die onlangs gepromoveerd is tot een van de 24 ministers, de minister van Milieubescherming. Met hem teken ik een MoU over bodemsanering, afvalmanagement en illegale afvalstromen. Bij bodemsanering gaat het vooral over kennisuitwisseling tussen bedrijven, bij afval om het beter monitoren van afvalstromen vanuit Nederland naar China. Afval wordt hier op grote schaal gebruikt al grondstof maar we moeten er natuurlijk voor waken dat er geen illegaal en gevaarlijk afval meegenomen wordt. Belangrijkste gesprek van de dag is dat met het Aqsiq, het immense overheidscontroleapparaat van de Chinese staat. Hier was het belangrijkste Minister Cramer blogt | 35

onderwerp vuurwerk en dan met name de Chinese etikettering. Op de Nederlandse is illegaal vuurwerk waarvan de etikettering niet klopt. De consument denkt dat hij een onschuldig stuk vuurwerk heeft maar in werkelijkheid is het gevaarlijk, en soms levensgevaarlijk spul. Het MoU om de etikettering te verbeteren kunnen we nog niet ter plekke tekenen vanwege het feit dat de State Council hierover nog een wet moet aannemen. Maar ik krijg de verzekering dat het MoU automatisch in werking treedt als dit het geval is. Ik ben heel blij dat we dit voor elkaar hebben gekregen. Immers, het is binnenkort weer jaarwisseling en ieder jaar gebeuren er ongelukken, vooral met jongeren. En de samenwerking met de Chinezen loopt nu ook al goed: zo heeft de VROM-Inspectie dit jaar, ook door Chinese hulp, al 6 keer zo veel illegaal vuurwerk in beslag genomen dan het gehele vorige jaar. Ten slotte spreek ik ook met Ma Jun, van het Institute of Public & Environmental Affairs. Een ngo. Hij wordt tot de 20 meest invloedrijke mensen van Beijing gerekend, omdat hij zwarte lijsten publiceert van bedrijven die niet aan de milieuvoorschriften voldoen. Het gaat hem dan over de hele keten, precies waar ik juist mee bezig was voordat ik minister werd. Ik voel me in gesprek met een echte vakgenoot. Het lijkt wel of alle zaken waar ik me mee bezig heb gehouden in mijn ‘vorige levens’, hier deze week bij elkaar komen. Een goed gevoel. Vooral omdat ik nu in een positie ben dat ik echt zaken kan veranderen!‹‹



dinsdag 11 november 2008 | Weblog Duurzaam bouwen in China Beijing is een fascinerende stad waar je weken, dagen of zelfs jaren kunt doorbrengen en iedere dag wat nieuws kunt meemaken. Maar vandaag gaan we de stad uit, zuidoostwaarts naar de kust. Beijing ligt ongeveer 150 km van de zee en er is een groeiende behoefte van de bevolking om aan de drukte en de luchtvervuiling te ontsnappen. Maar echte badplaatsen kent noord China eigenlijk niet. En daarom, typisch Chinees, wordt er in de regio Tianjin gewoon één gecreëerd. Het Nederlandse ingenieursbureau DHV heeft de internationale competitie voor het ontwerp gewonnen. Bovendien moet de hele stad, die enkele honderdduizenden inwoners moet gaan tellen - voor Chinese begrippen dus Minister Cramer blogt | 37

eigenlijk een dorp - duurzaam worden gebouwd. Reden voor de delegatie om er eens te gaan kijken. Het is bekend dat ik een groot treinliefhebber ben. Ik moet mij als minister nu in een dienstauto laten vervoeren, maar mijn treinliefde heb ik nog steeds. We gaan dus met de trein. En wat voor een trein! De supersnelle nieuwe verbinding tussen Beijing en de oostkust. Al in het station waar ik mij in een sciencefictionfilm. Alles is van een onaardse, futuristische schoonheid. Glimmende granieten vloeren, een immense overkapping en weer een prachtige architectuur van buiten. Opmerkelijk is dan wel weer dat in de even zo futuristische wachtruimtes imitatie Rococostoelen staan, bekleed met dieprood velours, die in onze ogen volkomen detoneren. De trein ligt als een lange raket op ons te wachten. Via het tolpoortje (daar wel) gaan we de trein in en bereiken binnen de kortst mogelijke tijd een snelheid van 331 kilometer per uur. Door die snelheid kunnen we niet veel zien, maar wel dat overal wordt gebouwd. China is een woud van hijskranen. Met een delegatie van DHV gaan we naar het hoofdkantoor van TEDA, de projectontwikkelaars van het hele gebied. De plek waar we zijn draagt dezelfde naam, zoals Heveadorp en Batadorp in Nederland, maar dan op iets grotere schaal. In een schitterende ontvangstzaal, met nu enorme witte leren fauteuils met goudversieringen, wisselen de CEO en ik ideeën uit. In het begin heel vriendelijk maar nog een beetje formeel. Maar dat verandert wel als we meegenomen worden voor de lunch. De directie van TEDA gaat de tafel rond en met ieder delegatielid wordt apart gesproken en vooral getoast. Dat werd een vrolijke boel. De Chinezen uit deze streek, verzekeren kenners mij, zijn ook informeler en jovialer dan andere inwoners van dit immense land. Maar telkenmale, bij ieder gesprek valt het me weer op hoe serieus men bezig is met duurzaamheid. De termen sustainable en sustainabililty vielen letterlijk honderden keren tijdens ons bezoek. En men heeft het dan niet over algemene politiek correcte en vage gedachtes, maar over concrete acties. ‘ Dat blijkt ook wel uit het bezoek aan de locatie en de briefings die we daarna krijgen van de DHV medewerkers. Het gaat hier om een enorm landaanwinningproject. Slechts over een paar jaar moet hier een ecostad verrezen zijn met allerlei kunstmatige eilanden en watersportfaciliteiten. En 38 | Minister Cramer blogt

dat allemaal op een milieuverstandige manier. Het is hier één van de droogste gebieden van China en daarom wordt iedere regendruppel opgevangen en gebruikt. Het is goed om te zien dat Nederlandse ingenieurs hier hun unieke expertise op het gebied van dijken, water en landaanwinning op hun Chinese counterparts kunnen overbrengen. We komen laat in de avond in het hotel in Beijing aan. Nog even een interview met Garry van Pinksteren van de NOS Radio. Zij heeft met name vragen over vuurwerk. Is er nu overeenkomst ondanks het feit dat er geen MoU is ondertekend? “Ja”, verzeker ik haar, en hopelijk via haar iedereen in Nederland, “er is volledige overeenkomst.” Alleen moeten we met het tekenen van de MoU nog even wachten tot de laatste fase van een wetswijziging in China. En dit, zo is mij verzekerd, is een kwestie van weken. Ik neem afscheid van alle delegatieleden van andere ministeries, instellingen als TNO, EVD en het Kadaster, en in het bijzonder de medewerkers van de Nederlandse ambassade die het bezoek zo voortreffelijk hebben voorbereid. Gesprekken met verschillende minister en met hen afspraken gemaakt over intensieve samenwerking, dat is toch niet aan iedereen voorbehouden. Dat hebben ze pico geregeld! En dan gauw naar bed, want de volgende dag is het weer vroeg huiswaarts. Een bezoek aan een fascinerend land. Met een bijzondere mix van internationale diplomatie op de klimaatconferentie tot het maken van concrete afspraken over zaken dicht bij huis, vuurwerk bijvoorbeeld. Oudjaar is weer dichtbij en ik ben blij dat er in de toekomst Nederlandse grote mensen en kinderen, ook de mijne, minder kans maken op vuurwerkongelukken! En één ding loopt als een rode draad door het bezoek: China, dat door de snelle economische groei steeds meer geconfronteerd wordt met de gevolgen van milieuvervuiling, is zich heel erg goed bewust van de problematiek en zal er alles aan zal doen om het tij te keren.‹‹


De Verenigde Naties hielden tussen 1 en 12 december 2008 een klimaatconferentie (CoP 14) in de Poolse stad Poznan. Minister Cramer was daar van 10 tot en met 12 december bij aanwezig. Op deze weblog deed ze verslag van haar reis.

woensdag 10 december 2008 | Weblog De treinreis en de eerste gesprekken Poznan. Een plaatsnaam die, daar ben ik van overtuigd, tot voor kort weinig Nederlanders wat betekende. Toch is Poznan een van de belangrijkste steden van Polen, na Warschau het voornaamste handelscentrum, waar jaarlijks een grote internationale beurs wordt gehouden. Het enorm uitgestrekte beursterrein is nu het toneel van CoP 14, Climate Change Poznan, van 10 tot 13 december. En ik mag daar Nederland vertegenwoordigen. Poznan ligt meer dan 600 kilometer van Nederland en ik had dus, indachtig de regels van de regering, het vliegtuig kunnen nemen. Maar ik neem bewust de trein. Dat is beter voor het milieu. En ik ben ook een treinenmens, ik hou van treinreizen. Voordat we de internationale trein instappen 40 | Minister Cramer blogt

richting Warschau en Moskou, worden we op Utrecht Centraal uitgezwaaid door de jongeren van Milieudefensie. Ze bieden me een soort boekenrol aan, met allerlei goede wensen voor mij. Om te onderstrepen dat de aarde steeds warmer wordt is er ook een meisje dat in bikini met mij op de foto gaat. Ze houdt haar ijsmuts wel op, en ik bewonder haar moed want het is steenkoud en winderig op het perron. De Kamerleden Vendrik, Samsom en Wiegman van Meppelen Scheppink hebben zich ondertussen bij ons gevoegd. Dan met de Euronight EN 249 richting het oosten. De nacht is gevallen en langzaam trekt het landschap voorbij. Twaalf uur later zijn we in Poznan, waar de Nederlandse ambassadeur Marnix Krop mijn delegatie en mij staat op te wachten. Het voordeel van de treinreis is dat ik er vroeg ben, een dag voor de officiële opening. Daardoor kan ik mij een hele dag voorbereiden en interessante mensen ontmoeten die van belang zijn in het onderhandelingsproces. Als eerst geeft Maas Goote mij een briefing over hoe het er voor staat. Maas, een van de topambtenaren van VROM, heeft de eervolle positie van hoofd onderhandelaar namens de EU. Voor Nederland is zijn benoeming heel belangrijk. Het is niet alleen een teken van waardering van de voortrekkersrol van Nederland in het traject naar Kopenhagen maar Maas weet ook als geen ander hoe de situatie binnen en buiten het EU kamp is. Hetzelfde geldt natuurlijk voor Yvo de Boer, voormalig hoofd Internationale Zaken van VROM en nu de topman van het Klimaatbureau van de VN. Ook met hem heb ik een interessant gesprek. Mijn eerste bilaterale gesprek is met de Canadese Minister Rob Renner. We praten onder andere over de afvang en opslag van CO2, CCS genaamd. Canada is met Nederland en Australië een van de landen die veel belangstelling hebben voor die technologie. Canada heeft hiervoor een groot bedrag beschikbaar gesteld voor allerlei projecten en in een van de aanbestedingen is het Nederlandse TNO een van de gegadigden. Dat is wat ik bij de hele discussie over CCS telkenmaal heb benadrukt. Nederland heeft alles voor om op dit gebied een van de technologische voorlopers te worden met allerlei mogelijkheden van export van die kennis in de toekomst. Ik voel me even Minister van Handelsbevordering. Net zoals bijvoorbeeld het geval is bij de Algemene Vergadering van de VN in New York, heeft mijn delegatie niet alleen vertegenwoordigers van allerlei Minister Cramer blogt | 41

Ministeries, maar zijn er ook twee jongerenvertegenwoordigers: Mayke Damen en Don Gerritsen. Zij zijn van de Nationale Jeugdraad en brengen de mening van jongeren in tijdens de onderhandelingen. Ik vind dit heel belangrijk. Immers, de strijd die wij nu leveren voor een beter klimaat, leveren we eigenlijk niet voor mijn generatie alleen, maar vooral voor onze kinderen en kleinkinderen. In ieder geval hebben ze duidelijke standpunten. CCS, dat vinden ze niet geweldig. Wat ze willen staat in een manifest dat ze mij geven. Aan het einde van de dag bezoek ik , in een van de gebouwen van het jaarbeurscomplex, een tentoonstelling van allerlei voorbeelden van duurzame technologie. Meteen toepasbaar, van warmteopslag bij kassen tot het gebruiken van energie van dansers in discoteken. Zo’n discotheek hebben we al in Rotterdam, de Watt, en er is een demo nagebouwd voor Poznan van hoe zo iets werkt. Daar staan de mensen die de tentoonstelling bezoeken voor in de rij. In de avond het officiële openingsdiner, met de Secretaris Generaal van de VN Ban Ki Moon. Zijn aanwezigheid onderstreept het belang van de Conferentie. “De wereld”, zo zegt hij, “heeft de morele verplichting om de klimaatcrisis op te lossen, juist nu we het economisch zo moeilijk hebben.” Ik ben het helemaal met hem eens. Morgen de officiële opening en de echte start van de conferentie. Dan ook meer over onze inzet in de onderhandelingen.‹‹



donderdag 11 december 2008 | Weblog De discussies beginnen Tweede dag en het officiële begin van de Conferentie. In de immense hal komen duizenden mensen bijeen: journalisten, vertegenwoordigers van ngo’s, ambtenaren, ministers, jongeren. Met allemaal een doel: de discussie over het klimaat verder te brengen. Nederland zit, zoals eigenlijk altijd bij grote internationale conferenties, tussen Nepal en Nieuw Zeeland in. Als eerste spreekt de Secretaris Generaal van de VN Ban Ki Moon. Ongeveer een jaar geleden heb ik hem in New York voor het eerst ontmoet toen ik daar de Algemene Vergadering mocht toespreken. Een bescheiden, maar uiterst intelligente en innemende man. Hij herhaalt wat hij de avond tevoren zei: juist nu we een economische crisis hebben moeten we de klimaatcrisis oplossen. Daarna de Poolse president, vervolgens Yvo de Boer, Minister Cramer blogt | 43

en daarna een lange reeks andere sprekers. Iedere delegatieleider krijgt een paar minuten om een algemene verklaring af te leggen. En met meer dan 150 landen aanwezig wordt dat een lange zitting. Waar gaat het nu om in Poznan? Vaak wordt de COP 14 betiteld als ‘tussenstation’ tussen Bali en Kopenhagen. Bali was natuurlijk niet de eerste grote klimaatconferentie, daarvoor was Kyoto al geweest. In Kyoto werd eigenlijk voor het eerst erkend dat vooral het rijke westen verantwoordelijk was voor de opwarming van de aarde door de uitstoot van CO2. En dat het Westen dus de verplichting had om de eigen CO2 uitstoot te verminderen en om de armere ontwikkelingslanden financieel te ondersteunen. Bali ging veel verder. Allereerst bleek toen dat, op basis van nieuwe en alarmerende wetenschappelijke gegevens, de situatie veel ernstiger was dan wij ooit hadden gedacht. Daar werd niet meer gesproken over een temperatuurstijging van 1 graad, maar van 2 graden of zelfs meer. Met mogelijke rampzalige effecten. Bali was ook een emotionele bijeenkomst. Ik herinner mij dat de Secretaris Generaal van de VN en de Indonesische president de bijeenkomst min of meer gijzelden: “ jullie mogen niet weg voordat jullie er uit zijn.” In Bali werd het ook duidelijk dat de oplossing van het klimaatprobleem alleen mogelijk is als alle landen van onze aarde meedoen. Niet alleen de westerse geïndustrialiseerde landen moeten hun CO2 uitstoot verminderen, maar ook de ontwikkelingslanden en vooral de rijkere ontwikkelingslanden, de ‘emerging economies’. Poznan is het tussenstation richting Kopenhagen, de conferentie die op 11 december 2009 begint en die moet leiden tot een nieuw wereldomvattend klimaatakkoord. Hoe moet zo’n akkoord er in grote lijnen uit gaan zien? Ik denk dat drie dingen heel belangrijk zijn. Allereerst moet de westerse wereld, inclusief de VS, zich committeren aan daadwerkelijke forse reducties van de CO2 uitstoot. In de tweede plaats moeten de ontwikkelingslanden ook hun steentje bijdragen. Zonder reducties door landen als China en India redden we het gewoon niet. In de derde plaats moeten er solide financiële afspraken worden gemaakt. Wie gaat wat betalen? Hoe beheren we het geld? Dit is de zogenaamde ‘financiële architectuur’ en ik heb me hier sterk voor gemaakt. Ik heb voorstellen gedaan die door het voorzitterschap van de EU, Frankrijk, zijn overgenomen. Drie zaken moeten er dus worden geregeld in december, dit is mijn ‘driehoek van Kopenhagen’: concrete afspraken over vermindering van de uitstoot van de westerse 44 | Minister Cramer blogt

wereld, inclusief de VS, soortgelijke afspraken voor de ontwikkelingslanden en tenslotte een stevige financiële onderbouwing. En in Poznan spreken we nu af hoe we dit gaan doen, wat de onderhandelaars in de periode tussen nu en Kopenhagen gaan doen. Ik ben niet overoptimistisch maar ook niet pessimistisch. Heel duidelijk is wel, dat iedereen eerlijk tegenover elkaar is. De sfeer onderling is er een van openheid en transparantie: ‘no more pussyfooting’. We zitten allemaal in hetzelfde bootje dat behoorlijk slagzij maakt. De politici gaan het mandaat bepalen voor de onderhandelaars die in talloze subgroepen in de komende maanden aan de slag moeten. En geen onderhandelingen meer op basis van vage overeenkomsten, maar op basis van echte wetteksten. Ik spreek vandaag twee keer: de eerste keer in de plenaire zitting, de tweede keer laat in de middag in de ‘Round Table discussion’. De plenaire is heel algemeen en de interventies staan ook bol van goede voornemens en clichés. De bedoeling van de Round Table was dat hier meer de diepte ingegaan zou worden, dat er een echte discussie zou plaatsvinden. In die Round Table onderstreep ik daarom niet alleen het belang van een goede financiële onderbouwing, van een stevige financiële architectuur, maar ik doe ook een aantal concrete voorstellen. Maar tot een echte discussie komt het door de tientallen sprekers achter elkaar, niet. Jammer. Natuurlijk is er nog van alles te doen rondom de conferentie. Talloze ‘side events’ en veel ngo’s die aandacht vragen voor hun zaak. In de middag arriveert ook John Kerry, voormalig Amerikaanse presidentskandidaat en nu vertegenwoordiger van Barack Obama. Hij loopt omstuwd door camera’s door de wandelgangen, net zoals duizenden anderen. Veel jongeren en ik ontmoet er heel wat vandaag. En dan is er natuurlijk de lunch aangeboden door SG Ban Ki Moon. En gedurende die lunch vond een van de hoogtepunten plaats van de dag. Onze ‘eigen’ jongerenvertegenwoordiger Mayke Damen sprak de zaal toe. Dat deed ze zo fantastisch dat de aanwezigen doodstil werden en een brok in hun keel kregen. “Jullie moeten in actie komen, jullie hebben het wel aldoor over het feit dat je de wereld wilt redden voor je kinderen en kleinkinderen. Maar wij zijn die kinderen, wij zijn die kleinkinderen.” En daarna stonden de jongeren die in de zaal zaten op en vormden een kring Minister Cramer blogt | 45

rondom de aanwezigen. Iedereen was enorm onder de indruk van Mayke, die na haar optreden stuiterend van de zenuwen naar de Nederlandse delegatiekamer rende om de welverdiende felicitaties van iedereen in ontvangst te nemen. Vrijdag alweer de laatste dag. Hoewel? Je weet het maar nooit met dit soort bijeenkomsten. En dan moeten er wel concrete resultaten uitrollen. Over het adaptatiefonds, over de ontbossing, over welk financieel instituut er nu komt. En dan is er gelijktijdig ook nog de Europese Top in Brussel, waar ook nog een stevige discussie zal plaatsvinden over het Europese klimaatpakket. We zullen zien hoe al deze puzzelstukjes in elkaar zullen passen.‹‹



vrijdag 12 december 2008 | Weblog Bijeenkomst geslaagd: ik ben tevreden Het werd laat gisteren, maar dat is vrijwel altijd het geval met dit soort conferenties. Dat is helemaal niet erg als de bijeenkomst uiteindelijk geslaagd is. En Poznan was geslaagd en ik kan als een tevreden minister vanavond, zaterdag, de trein weer in richting Nederland. In mijn vorige blog heb ik uitgelegd wat onze inzet was, wat wij hier in Polen wilden bereiken. En dat is voor een groot deel gelukt. Laat ik eerst eens uitleggen wat alle landen samen hebben bereikt, wat de conferentie nu heeft opgeleverd. Allereerst: er moet heel veel gebeuren in de komende periode tot Kopenhagen. In Poznan heeft de internationale gemeenschap de fundering Minister Cramer blogt | 47

gelegd. Dat is misschien voor de niet geïnformeerde buitenstaander niet zo spectaculair. Hier zijn geen concrete afspraken gemaakt over C02 uitstoot of duurzame energie. Dat gaat gebeuren in Kopenhagen en de Nederlandse regering zal er alles aan doen om Kopenhagen tot een succes te maken. Poznan heeft geen vuurwerk opgeleverd, althans niet voor de buitenwereld. Maar dat was ook nooit de bedoeling en teleurstelling hierover die in hier en daar in commentaren zie, is dan ook gewoon misplaatst. Poznan is de kanteling richting daadwerkelijke onderhandelingen. Er zijn nu twee hoofdonderhandelaars benoemd uit Malta en Brazilië. Nogmaals: wellicht niet zo spectaculair maar voor onderhandelingen met bijna 190 landen in VN verband van cruciaal belang. In de tweede plaats: we hebben belangrijke nieuwe stappen gezet in de richting van wat de ‘shared vision’ werd genoemd. De doelstellingen die wij willen realiseren staan kaarsrecht overeind. Iedereen is het er over eens dat er geen alternatief is voor een duurzame, koolstofarme economie. Al Gore was hier gisteren ook en hij onderstreepte dit nog eens op zijn eigen welsprekende wijze. Hij bracht de boodschap van de nieuwe Amerikaanse regering duidelijk over. We kunnen, we moeten de klimaatscrisis allemaal samen oplossen. Er zijn geen verschillen meer tussen arm en rijk, dat zijn achterhaalde begrippen. Het is geen economisch of politiek vraagstuk meer maar een morele verplichting. We kunnen deze crisis oplossen. Yes we can... In de derde plaats zijn er heel goede afspraken gemaakt over een aantal concrete punten. Ik heb mij in de afgelopen zes maanden sterk gemaakt voor een solide financieel bouwwerk onder alle plannen. Als start hiervan is er nu een adaptatiefonds (dat ontwikkelingslanden in staat stelt zich aan te passen aan de klimaatverandering) en een fonds om ontbossing tegen te gaan. Allerlei details en met name de managementstructuur van het adaptatiefonds zijn nog niet helemaal uitonderhandeld, maar dat gaat wel lukken! Ook de financiering van het tegengaan van ontbossing is van groot belang. Niet minder dan 20% van de CO2 uitstoot heeft direct met ontbossing te maken, dus als we hier vooruitgang boeken, dan scheelt dat meteen heel veel. In Bali kwam dit probleem eigenlijk voor het eerst op de politieke agenda. Nu, een jaar later, waren de belangrijkste landen die zich met dit probleem bezighouden, gisteren bijeen om verdere afspraken te maken. Om straks in Kopenhagen vergaande maatregelen te treffen. Nederland heeft nu al 15 miljoen euro toegezegd. 48 | Minister Cramer blogt

Dit heeft COP 14 dus allemaal bereikt. En gelijkertijd hebben de regeringsleiders van de EU in Brussel een historisch akkoord bereikt over vergaande Europese maatregelen. Wie had dat gedacht na alle negatieve voorpubliciteit? En ik zelf? Het was flink aanpoten daar in Poznan. Naast de hele dag vergaderen ontmoette ik gisteren achtereenvolgens jongeren die ambassadeur zijn van ‘Fair Climate’, overlegde ik met leden van het Europees Parlement, sprak ik met jongeren van ‘Friends of the Earth Europe’, had ik gesprekken met de Peruaanse Minister van Milieu , de Noorse Minister van Energie, de Zuid Afrikaanse Minister van Milieu , had ik een ontmoeting met Nederlandse ngo’s en de Mexicaanse Minister van Milieu, zat ik namens collega Koenders een ‘side event’ van de Wereldbank voor en deed ik een reeks interviews. Ik ben natuurlijk heel tevreden over het feit dat voorstellen waar ik de afgelopen 6 maanden voor heb gelobbyd, zijn aangenomen. En ik ben er ook trots op dat ik zoveel complimenten kreeg over mijn speeches. Ook van kritische ngo’s, wat ik niet zo onmiddellijk had verwacht. Ik ben ook trots op BV Nederland, dat zich zo goed presenteerde in de tentoonstelling over duurzame technologie. En tenslotte heb ik zoveel energie gekregen van al die enthousiaste jonge mensen met wie heb kunnen praten in Poznan. Ik heb het er in speeches vaak over dat wij de klimaatcrisis moeten oplossen voor onze kinderen en kleinkinderen. En ik heb er in de afgelopen dagen tientallen ontmoet. Ik heb de deuren van de Nederlandse delegatiekamer wagenwijd opengezet voor alle jongeren die met me wilden discussiëren. En dat wil ik tot en met Kopenhagen blijven doen.‹‹


Minister Jacqueline Cramer neemt van 16 tot en met 18 februari 2009 deel aan de jaarlijkse bijeenkomst van de UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties. De bijeenkomst vindt plaats in Nairobi, Kenia. Het belangrijkste onderwerp op de agenda betreft de zogenoemde Green New Deal. Via dit blog houdt ze ons op de hoogte van haar wederwaardigheden.

maandag 16 februari 2009 | Weblog Hartebeesten, maraboes en de internationale financiële crisis De jaarlijkse bijeenkomst van UNEP is dit jaar in Nairobi: 136 landen, 74 ministers, 1 vice-president, 1 vice-premier, 24 staatssecretarissen en heel veel ambtenaren nemen er aan deel. En waar gaan we het over hebben? Natuurlijk over de wereldwijde financiële crisis en de gevolgen daarvan voor het klimaatbeleid. Hoe kan economisch herstel samengaan met milieuwinst? En verder ga ik ook spreken over de internationale financiële architectuur voor de aanpak van de klimaatverandering, een onderwerp dat mij na aan het hart ligt. Maar ook andere zaken als een nieuw internationaal regime ter voorkoming van kwikvervuiling staan op de agenda. 50 | Minister Cramer blogt

Maar vandaag is het zondag en de UNEP-conferentie begint morgen pas. Zondagochtend is een prima moment om toch iets meer te zien van Kenia dan alleen het uitzicht uit het autoraampje op weg van het hotel naar het conferentiecentrum en het interieur van het conferentiecentrum zelf. Dus op naar het Nationale Park dat tegen Nairobi aanligt om wat van de bewoners van Kenia te ontmoeten. En we zien er een heleboel vanuit ons busje: hartebeesten, zebra’s, giraffes, gnoes, struisvogels, maraboes, gieren en nog heel veel andere vogelsoorten en zowaar ook nog twee snurkende - leeuwen. We hebben geluk dat we in de droge tijd zijn: daardoor is de vegetatie dor en het gras niet hoog opgeschoten, waardoor het gemakkelijker is om de dieren te spotten. Ook hier in Kenia zijn de gevolgen van de klimaatverandering merkbaar, zo vertelt onze gids. Vroeger waren er min of meer vaste tijdstippen in het jaar waarop de regentijden begonnen en wist je ook wanneer het ongeveer zou ophouden. Die regelmaat is helemaal weg. In sommige delen van Kenia laat de regen maanden op zich wachten, op andere momenten komt het in zo’n overvloed naar beneden dat daardoor wateroverlast ontstaat. Met de biodiversiteit zit het zo op het oog nog wel goed in de parken, maar de dieren krijgen steeds meer problemen met hun jaarlijkse trek naar andere gebieden omdat ze worden gehinderd door nieuwbouw en het in cultuur brengen van natuurgebieden. Teruggekomen in het hotel een snelle lunch en dan de eerste van een serie van veel bilaterale gesprekken die ik in de marge van de conferentie zal hebben met collega-ministers en anderen. Het eerste gesprek is met Achim Steiner, directeur van de UNEP. Hij is één van de initiators van de Green New Deal, een plan om de mondiale economie duurzamer te maken. Ik steun zijn verhaal, maar geef aan dat we op basis daarvan nu als milieuministers actie moeten ondernemen. Achim is het hiermee eens en geeft aan dat hij met die boodschap van de milieuministers morgen aan de slag kan. Daarna spraken we verder over de internationale financiële architectuur voor de aanpak van de klimaatverandering: ook Steiner is van mening dat we er voor moeten waken dat het een bureaucratische toestand wordt. We moeten zorgen dat het geld goed terecht komt, maar zonder al te ingewikkelde procedures en regels. Vervolgens een interessant gesprek met Dan Reifsnyder, de vice-staatsssecretaris van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten. We hebben het natuurlijk over de grote klimaatconferentie eind van het jaar in Kopenhagen en welke positie de VS in het klimaatdebat gaat innemen. Het Minister Cramer blogt | 51

gesprek maakt opnieuw duidelijk dat we met een totaal andere VS te maken hebben dan de afgelopen 10 jaar: de Verenigde Staten zijn ambitieus, zoeken de internationale dialoog en willen een solide mondiale afspraak in Kopenhagen. Natuurlijk, de rol van China blijft essentieel. In dat kader reist Hillary Clinton vandaag al naar China om daar te praten over samenwerking op het gebied van klimaat. Daarna spraken we door over de internationale financiële architectuur, een belangrijke pijler van het klimaatakkoord in Kopenhagen eind dit jaar. Daarover verschillen we van mening. Ik vind dat de westerse wereld de verantwoordelijkheid moet nemen voor de hoeveelheid emissies die we de afgelopen decennia hebben uitgestoten. En daarom hebben we een duidelijke financiële verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de oplossing. De Amerikanen voelen die historische verantwoordelijkheid niet zo op hun schouders drukken en kijken liever naar de toekomst. Daarnaast ben ik blij verrast te horen dat de Amerikanen nu wel een bindende afspraak willen maken over de uitbanning van kwik. Iets dat jarenlang onbespreekbaar was. De dag eindigt met een diner bij de ambassadeur die ons land in Kenia vertegenwoordigt, Titia van den Assum, waarbij ik mijn collega-minister Gerda Verburg weer tegenkom. Zij is hier in haar rol als voorzitter van de VN-commissie duurzame ontwikkeling. Een gezellig samenzijn met vele Nederlanders die op de een of andere wijze werkzaam zijn in Kenia. En die ook een bron van informatie vormen over het land. Ik hoor bijvoorbeeld het enthousiaste verhaal van Willem Dolleman, die al decennia in Kenia woont, en die nu bezig is met een windmolenpark van 300 megawatt bij het Turkana-meer in het noordwesten van Kenia, waar het altijd waait. In 2012 moeten de molens draaien! Ik luister naar Willem en denk: dit zijn de ondernemers die we hier nodig hebben: privaat initiatief inzetten voor oplossingen die milieuwinst opleveren maar ook werk en geld.‹‹



dinsdag 17 februari 2009 | Weblog Kleine stappen op een lange weg De ‘Daily Nation’ die ‘s ochtends keurig in een linnen tasje aan de deurknop van mijn hotelkamer wordt gehangen, meldt: ‘Alarmbells ring over climate change’. De krant citeert uit een net gepubliceerd onderzoeksrapport van UNEP dat de voedselvoorziening in Kenia ernstig gevaar loopt door de klimaatverandering. Bodemerosie is een van de oorzaken, maar ook het verloren gaan van bossen door houtskoolproductie, houtkap, ontginning en cultivering. Als het beleid niet wijzigt, zal de temperatuur in Kenia in het jaar 2100 zo’n 5 graden hoger zijn. Zo’n 400.000 Kenianen zullen daardoor niet langer in


hun levensonderhoud kunnen voorzien, doordat delen van het land geteisterd zullen worden door droogte of juist door overstromingen. Geen leuk nieuws om mee wakker te worden, zeker als je beseft dat het in dit bericht alleen over Kenia gaat, maar dat in heel veel andere landen de situatie niet anders zal zijn. Het drukt me weer met de neus op de feiten waarvoor we hier in Nairobi zijn. Na de inleidende en omtrekkende bewegingen en vaste rituelen van de opening van zo’n grote conferentie (zang en dans, openingsspeeches en welkomstwoorden, afspraken over hoe en wat, het vaststellen van de agenda, enzovoort) is het tijd voor het eigenlijke werk: we gaan van start met een gedachtewisseling over het eerste onderwerp, ‘Globalization and the environment’. Tussen de bedrijven door is er tijd voor bilaterale gesprekken en ontmoetingen met mensen die zich inzetten voor het milieu. Heel inspirerend is het gesprekje dat ik heb met de Keniaanse biologe en milieu-activiste Wangari Maathai, die in 2004 als eerste Afrikaanse vrouw de Nobelprijs voor de vrede kreeg voor haar bijdrage aan duurzame ontwikkeling, democratie en vrede. Zij was de oprichter van de Green Belt Movement, die 10 miljoen bomen in Afrika plantte om bodemerosie te voorkomen. Ze houdt een vurig pleidooi voor behoud van het Congo Basin Forest Ecosystem - na het Amazonegebied de ‘tweede long’ van de wereld - dat volgens haar alleen gered kan worden met financiële hulp van de Westerse landen. In de gangen van het conferentiecentrum is een aantal stands van bedrijven en organisaties die hun bijdrage of deeloplossing van de klimaatcrisis presenteren. Ik blijf wat langer staan en krijg uitleg bij de stand van Philips, dat de UNEP-conferentie aangrijpt om hun nieuwe serie goedkope, energiezuinige verlichtingsproducten op de Afrikaanse markt te brengen. Dat doet Philips niet helemaal op eigen houtje: ze hebben zelf geld gestoken in de productontwikkeling en het opzetten van distributielijnen en de Nederlandse overheid ondersteunt het project financieel. Het zijn ingenieuze producten: van een draagbare lamp op zonne-energie met helder licht daar waar het nodig is, een opwindbare LED-zaklantaarn (2 minuten opwinden geeft 17 minuten licht), tot een leeslamp die werkt op batterijen die worden opgeladen met zonne-energie. Een geweldig initiatief, dat Philips samen met enkele andere partners allereerst in Ghana gaat uitvoeren. Hiermee sla je meerdere vliegen in een klap: ook al is het buiten donker, kinderen kunnen met deze lampen toch hun huiswerk doen, en allerlei economische activiteiten kunnen worden voortgezet. 54 | Minister Cramer blogt

Mensen hoeven niet langer gebruik te maken van kaarsen en kerosinelampen, die gevaarlijk en ongezond zijn. Bovendien, kerosine is duur, en zal alleen nog maar duurder worden. Buiten in het donker lopen ze minder gevaar gebeten te worden door schorpioenen of slangen, eenvoudigweg omdat ze ze met behulp van een lamp kunnen zien. Kortom, er zitten vele voordelen aan het gebruik van deze lampen en ik ben er trots op dat een Nederlands bedrijf hier mee komt. ‘s Avonds heb ik een paar toonaangevende mensen uit de milieuwereld te eten uitgenodigd: Ernst von Weiszäcker, co-voorzitter van het natuurlijke hulpbronnenpanel van UNEP, Pavan Sukdev, voormalig chief-economist van de Deutsche Bank en nu werkend aan het UNEP Green Deal initiatief, Ed Barbier, professor in Wyoming en auteur van het rapport Global Green New Deal (download van UNEP-website, pdf, 1,4 MB) en Sylvie Lemmet, directeur UNEP in Parijs en onder meer verantwoordelijk voor duurzame productie en consumptie, natuurlijke hulpbronnen en klimaat. We hebben een interessante discussie over hoe we ervoor kunnen zorgen dat het behoud van biodiversiteit en ecosystemen net zo hoog op de agenda van de diverse regeringen komt te staan als het tegengaan van klimaatverandering. En over hoe we de kansen van een groene economie zo goed mogelijk kunnen benutten. Pavan Sukdev vat ons werk het opkomen en beschermen van het milieu en de biodiversiteit - of we nu minister zijn of in dienst van UNEP, in één zin samen: ‘It’s a long way consisting of many small steps.’ Morgen weer een stapje verder.‹‹



woensdag 18 februari 2009 | Weblog Zonder een blad voor de mond ‘s Ochtends vroeg alweer bijtijds naar het conferentiecentrum. Het thema van de bijeenkomst is ‘Global crises: national chaos? Towards a green economy.’ Ik zit in het panel dat richting moet geven aan de plenaire discussie over de Green New Deal, overigens samen met onder meer twee van mijn gasten van de avond tevoren. Ik lever zelf een bijdrage aan de discussie in de vorm van een praatje van 5 minuten. Dit houdt ons wel bezig tot de middag. ‘s Middags organiseer ik een lunch met mijn Mexicaanse collega Fernando Tudela. Aanwezig zijn veel van de sleutelfiguren uit de internationale klimaatonderhandelingen uit landen als Zuid-Afrika, Brazilië, Argentinië, Zwitserland, de VS, Japan en verschillende EU-collega’s (bijvoorbeeld het 56 | Minister Cramer blogt

Verenigd Koninkrijk, Zweden, Denemarken en Duitsland). Onderwerp van discussie is de internationale financiële architectuur voor een Kopenhagenakkoord eind dit jaar. Die term is nu al een aantal keren gevallen in dit dagboek, maar wat bedoel ik nu eigenlijk met die ‘financiële architectuur’? Ik zal proberen het kort uit te leggen. Kernvragen zijn: op welke manier krijgen we met zijn allen het benodigde geld op tafel voor internationaal klimaatbeleid? Hoe gaan we dat beheren? En waar gaan we het aan uitgeven? Tijdens de lunch hebben we ons vooral gericht op de eerste vraag: wat zijn mogelijke financieringsbronnen? We bespraken twee mogelijke manieren van financiering. De eerste gaat uit van het principe van een vooraf vastgestelde contributieschaal, opgebouwd op basis van verschillende verdeelsleutels. Bij de tweede manier moet het geld komen uit het internationaal veilen van emissierechten van landen. We verkennen deze twee opties, en vooral ook de mogelijkheid om ze te combineren. Is ‘the best of both worlds’ mogelijk? De discussie ging veel verder dan het bespreken van deze twee opties. Veel politieke keuzes die we dit jaar moeten maken, kwamen direct op tafel. Ik ben tevreden over het politieke en open karakter van de discussie. Ik heb ook niet alle antwoorden, maar ik vind het belangrijk dit soort discussies aan te jagen. Zonder dergelijke informele bijeenkomsten waarbij we geen blad voor de mond nemen, komen we in Kopenhagen niet tot een overeenkomst. ‘s Avonds zijn alle deelnemers aan de conferentie uitgenodigd voor een receptie in het Nationaal Museum van Kenya. Gastheren zijn de Keniaanse regering en het Tjechische voorzitterschap van de Europese Unie. Het is een geanimeerde bijeenkomst, een paar leden uit mijn delegatie laten zich verleiden tot een dansje in de tuin van het museum op de aanstekelijke Afrikaanse muziek. Het is een goede gelegenheid om mijn collega-ministers op een wat meer informele wijze te spreken. En ik maak natuurlijk van de gelegenheid gebruik om een paar zalen van het museum te bezoeken, waaronder die waarin de ontwikkeling van aap tot mens aanschouwelijk wordt gemaakt. Schedels van primaten van meer dan een miljoen jaar oud, gevonden door de beroemde archeoloog Leaky, zijn er tentoongesteld in een fantastisch decor. Het boezemt me ontzag in: als de mensheid er zo lang over heeft gedaan om te worden tot wat we nu zijn en als we al die eeuwen in harmonie met de omgeving en de natuur hebben geleefd, dan kunnen we nu toch niet toestaan dat we in zo’n ultrakorte tijd dat allemaal verloren laten gaan?‹‹ Minister Cramer blogt | 57


donderdag 19 februari 2009 | Weblog Met een merkbaar Obama-effect De dag begint om 8 uur met een coördinatie-overleg van de EU-landen. We maken een aantal afspraken met elkaar. Er komt een kleine werkgroep die binnen een jaar met een voorstel komt om de United Nations Environment Programme (UNEP) binnen de Verenigde Naties te versterken. Zelf stel ik voor om jongeren (Unep.org) - vooral ook uit de ontwikkelingslanden - een belangrijkere stem te geven in de UNEP en hen ook eind dit jaar op de klimaatconferentie in Kopenhagen een grotere rol te gunnen. Gelukkig krijg ik hiervoor de handen op elkaar. Vervolgens heb ik gesprekken met de Franse delegatie, met vertegenwoordigers van maatschappelijke groeperingen (duurzame landbouw, gemeentelijke 58 | Minister Cramer blogt

overheden, vrouwenorganisaties) en praat ik even bij met Yvo de Boer (Unfccc.int), voormalig hoofd Internationale Zaken van VROM en nu de topman van het Klimaatbureau van de VN. Goed is het ook om Kevin Conrad uit Papoea Nieuw Guinea tegen te komen, de man die in de slotfase van de klimaatconferentie in Bali in 2007 de hartstochtelijke oproep aan de Verenigde Staten deed om zich niet langer afzijdig te houden bij het proces van het vaststellen van een nieuw klimaatakkoord. We kennen elkaar van een initiatiefwerkgroep die als doel heeft om het tegengaan van verlies van biodiversiteit in het nieuwe klimaatverdrag op te nemen. Voordat ik naar de laatste sessie ga, heb ik nog een uurtje tijd om buiten in de zon wat te doen aan de voorbereiding op de debatten die ik morgen met de Tweede Kamer heb. Er staat heel wat voor morgen op de agenda: de komende Milieuraad in Brussel, luchtkwaliteit, ammoniak, Schiphol, de landschapsagenda... Mijn laatste dag op de conferentie besluit ik met een paneldiscussie op initiatief van Denemarken, waarbij we vooruitkijken naar Kopenhagen (Dossier Europees Parlement). En dan is het al weer tijd voor de terugreis. De conferentie gaat nog een paar dagen door, en een paar mensen uit mijn delegatie blijven achter om deel te nemen aan de onderhandelingen over onderwerpen als een nieuw mondiaal verdrag over de uitbanning van kwik. Hopelijk kan dat eind deze week worden afgerond. Dat werd hoog tijd, want blootstelling van de mens aan kwik (meestal via de lucht, door verbranding van fossiele brandstoffen en mijnbouw, of door het storten en verbranden van producten waar kwik in zit, waardoor het in de voedselketen terecht komt) kan heel ernstige gevolgen hebben. Jarenlang wilden de Verenigde Staten niets weten van een dergelijk verdrag, maar ook op dit dossier in het Obama-effect merkbaar: ze zij nu voor. Terugblikkend op de afgelopen dagen ben ik tevreden. We zijn weer een stukje verder gekomen in de gedachtevorming over een nieuw klimaatverdrag. Er moet nog veel werk worden verzet voor het eind van het jaar, maar het feit dat er steeds meer landen zijn met concrete actieplannen om tot vermindering van de CO2-uitstoot te komen, stemt me hoopvol.‹‹


Minister Jacqueline Cramer woont van 19 tot en met 22 september 2009 in New York een aantal voorbesprekingen bij voor de klimaattop in Kopenhagen.

vrijdag 18 september 2009 | Weblog Waar is de gezelligheid? De enige glimp van the city that never sleeps die we na aankomst op JFK Airport kregen, was de verlichte skyline vanaf Whitestone Bridge. Het gezelschap zette meteen koers naar Rye Brook, een lommerrijk gehucht honderd kilometer ten noorden van New York City. In deze locatiekeuze herken ik de hand van Connie Hedegaard, mijn kordate Deense collega en onze gastvrouw de komende dagen. Zij kiest voor strategische opsluiting, op een afgelegen lommerrijke golfclub. De reden is simpel. Zet de 37 meest actieve klimaatministers bij elkaar op Manhattan en de kans is groot dat zo tegen lunchtijd twee dozijn van de excellenties bezweken zijn voor de lokroep van een museum of van een rondje slenteren door Central Park. En daarvoor is het onderwerp te belangrijk.


Chauffeur Tony vertrouwt blind op zijn GPS voor de weg. Maar dat kan hij niet. Tegen het einde van de trip raken we verdwaald in een typisch Amerikaanse gated community. Wit gepleisterde kingsize huizen met dito garages, goed onderhouden gazonnetjes en lange oprijlanen aan een slingerende hoofdstraat. Een soort Disney World, maar dan wonen er echte mensen. Ik betrap mezelf op de typisch Europese kijk op het leven: waar zijn de winkels? Waar is het café? Waar is de gezelligheid? Een handjevol plaatselijke jongeren staat verveeld te roken op het trottoir. Hun aanwijzingen blijken betrouwbaarder dan Tony’s GPS. Tegen tienen is de bestemming bereikt.‹‹



zaterdag 19 september 2009 | Weblog “De sfeer is vijandig” Bij het ontbijt tref ik mijn medewerker Maas Goote, de lead negotiator van de Europese Unie. Hij is één van de hoofdrolspelers achter de schermen in de onderhandelingen voor het verdrag van Kopenhagen. Wat een voordeel toch dat Nederland zoveel sleutelposities bezet in de internationale klimaatdiplomatie. Ook Yvo de Boer, secretaris van het VN Klimaatbureau, is een grote man in die wereld. Natuurlijk zijn Maas en Yvo rolvast. Zij stellen het belang van hun organisatie boven dat van Nederland. Maar de lijntjes blijven wel comfortabel kort. Voor de ochtendsessie sluit Conny de circa 40 ministers op in een hal zonder daglicht. Vast ook onderdeel van haar psychologische experiment. Yvo richt als eerste het woord tot het gezelschap. In niet mis te verstane woorden legt hij uit hoe de vlag erbij hangt. ‘Frustration’ is een woord dat in de eerste paar zinnen geregeld valt. 62 | Minister Cramer blogt

Alle besprekingen hier zijn onder chatham house rules en mogen dus niet naar buiten komen. Maar laat ik toch één markant punt uit zijn bijdrage onthullen. Bij het UNFCCC, het VN- klimaatbureau dat Yvo leidt, zitten ze met de handen in het haar. Reden is het 280 pagina’s dikke onderhandelingsdocument voor Kopenhagen dat er op dit moment ligt. “Het is zo onbegrijpelijk, dat onze vertalers het niet kunnen vertalen”, zegt Yvo. “En dat is geen grap.” Nog twee en een halve maand tot Kopenhagen en we zitten met een onleesbare tekst. Dat is onacceptabel. Daarmee heb ik meteen inspiratie voor mijn eigen ‘opening statement’. In 1886 schreef Robert Louis Stevenson de roman Dr Jeckyll and mr Hyde. Bij de klimaatonderhandelingen lijkt het soms alsof je in dat boek beland bent. Aan de ene kant zijn er bemoedigende signalen. De VS werken mee vanaf de dag dat president Obama het witte huis betrad. In Japan zit een nieuwe regering die plots bereid blijkt 25 procent van z’n CO2-uitstoot terug te dringen. En de Europese Unie heeft voor het eerst een geldbod gedaan voor de bestrijding van klimaatverandering: oplopend tot 15 miljard per jaar in 2020. Maar aan de besloten onderhandelingstafel, gaat het stroef. ‘De sfeer is vijandig’, zegt één van de sprekers die rechtstreeks deelneemt aan de besprekingen. ‘delegaties willen niks inbrengen en houden de kaarten stevig tegen de borst. Zo komt er geen akkoord.’ Het alarmerende verslag vanuit de achterkamer is een pleidooi voor leiderschap. En dat moet van ons als politici komen. Op dat front bereiken we vandaag een bescheiden, maar niettemin belangrijke doorbraak. Het heeft te maken met de eerste jaren na Kopenhagen. Een nieuw klimaatakkoord kan pas begin 2013 in werking treden. In de tussentijd zijn echter al grote sommen geld nodig om in ontwikkelingslanden een snelle start te maken met CO2- reductie en aanpassingen aan de klimaatverandering. Daar is 5 tot 7 miljard euro per jaar voor nodig, schat de Europese Unie. Tijdens de koffiepauze spar ik even over het onderwerp met de Europese partners. Uiteindelijk breng ik ons voorstel in. Laat alle landen hier in de zaal geld op tafel leggen voor die snelle start. Laat iedereen vóór Kopenhagen zelf verklaren hoeveel hij bereid is te leveren – en als je niet meedoet, ben je natuurlijk een ontzettende loser. Met een beetje goede wil zouden we dan al voordat de Klimaattop goed en wel begint een grote horde genomen hebben. Minister Cramer blogt | 63

Tot mijn verbazing vindt iedereen het een goed idee. Toegegeven, keiharde bedragen zijn nog niet toegezegd. Maar met deze consensus kunnen onze mensen aan de onderhandelingstafel weer even vooruit. Een stap die mooi past in de boodschap die de voormalige Britse premier Tony Blair ons gezelschap aan het eind van de dag meegeeft. Staar je niet blind op een blauwdruk. Concentreer je liever op overzichtelijke, praktische afspraken die bij elkaar genomen de wereld onomkeerbaar op de weg naar een low carbon economy zetten. Voorwaar geen slecht resultaat voor een dagje vergaderen op een afgelegen locatie zonder daglicht.‹‹



zondag 20 september 2009 | Weblog Stijf en formeel - ik zal er nooit helemaal aan wennen ‘Jacqueline, I give you the floor’, zegt voorzitter Connie. Er wordt veel ge-je’t en ge-jij’t in het gezelschap van de Groenland Dialoog. Maar toch is er een subtiel verschil. Want na mij krijgt mister Nowicki het woord, de collega uit Polen. En daarna kortheidshalve door naar ‘Barbados’. We zullen er maar niet teveel belang aan hechten. De sfeer tijdens de Groenland Dialoog is informeel – en dat is uitzonderlijk. Stijf en formeel is de norm in internationale vergadercircuits. Ik zal er nooit helemaal aan wennen. Niet dat ik iets tegen strikte omgangsvormen heb. Maar het voorlezen van al die eindeloos voorgekookte spreekteksten brengt de oplossing van een probleem zelden dichterbij. Vooruitgang moet dus op dit soort bijeenkomsten geboekt worden.


Het beste nieuws vandaag komt uit de hoek van de ontwikkelingslanden. Tot dusverre was hun opstelling in de klimaatonderhandelingen glashard. Het klimaatprobleem was de schuld van het rijke westen, dat maar eigenhandig moest opdraaien voor de terugdringing van CO2-uitstoot. Geen juridisch bindende afspraak op dat vlak voor ontwikkelingslanden, dat was de mantra van Bejing tot Nairobi. Maar vandaag begint het ijs te breken. De nieuwe collega uit India, tot nog toe één van de moeizaamste partners in de klimaatbesprekingen, maakt een groots gebaar. India heeft de ambitie om op nationaal niveau stevig klimaatbeleid te voeren. En ze zijn bereid om dat internationaal te laten controleren, onder de vlag van een klimaatverdrag. Een eerste, welkome stap naar ‘juridisch bindende afspraken’. Voldaan reizen we af naar New York City, in een SUV met een ecologische footprint van heb ik jou daar. De reistijd wordt maximaal benut. Onze speciale klimaatgezant Hugo von Meijenfeldt en EU lead negotiator Maas Goote praten me bij over alle ins en outs van de onderhandelingen. Dan glooit de weg omhoog en doemt Manhattan op aan de horizon. Toch een moment waarop we allemaal stilvallen. In Hotel Intercontinental is het een drukte van belang. Het is immers de derde week van september, de jaarlijkse kermis van de diplomatie. Delegaties van over de hele wereld checken in voor de 64e algemene vergadering van de VN, die woensdag begint. De veiligheidsmaatregelen zijn immens. Eén verdieping lijkt helemaal afgehuurd voor de Nederlandse delegaties. Jan Peter Balkenende, Maxime Verhagen, Bert Koenders en entourage treffen we op de gang. ’s Avonds komt de Nederlandse gemeenschap samen in the Brooklyn Museum voor een receptie. Het is een flink gezelschap. Jan Peter houdt een zeer enthousiaste speech vol humor. Na afloop nodigt hij me uit om per boot mee te varen naar Armory Island, het epicentrum van de viering van 400 jaar New York. Het wordt een gezellige avond, waarbij we swingen in de silent disco. Volgens mij wel verdiend na twee dagen vol intensieve besprekingen.‹‹



maandag 21 september 2009 | Weblog Prisoner’s dilemma: wie zet de eerste stap? Werken is geen straf wanneer je in zo’n bruisende stad als New York bent. Na een vroege sessie op het Nieuw-Zeelandse consulaat (waar we het initiatief nemen tot een internationaal onderzoeksprogramma naar de aanpak van broeikasgasemissies in de landbouw) hebben we zowaar even tijd om het Museum of Modern Arts te bezoeken. Wonderlijk toch om al die schilderijen die je van de plaatjes kent weer in het echt te zien! Een ruime zaal is ingedeeld voor Piet Mondriaan. Tegen de klok in zie je zijn ontwikkeling vanaf een gezicht op de Amstel naar de Broadway Boogie Woogie. Ter plekke betrapte ik mezelf erop dat ik toch een beetje trots was dat Nederland zoveel betekenisvolle beeldend kunstenaars voortgebracht heeft.


MoMa is recentelijk flink gerenoveerd en heeft een geweldige beeldentuin. Een prima locatie om ons gesprek met de lobbyisten van het Wereld Natuurfonds naartoe te verplaatsen. Het weer is stralend als ik ze bijpraat over de vorderingen van de afgelopen dagen. We spreken ook over de gesprekken die ik in het kader van Kopenhagen met CEO’s voer. Het bedrijfsleven is zo belangrijk voor een goed akkoord. Dat blijft nog weleens onderbelicht. Als sector kunnen ze gezamenlijk een flinke bijdrage leveren aan de terugdringing van CO2 uitstoot. Uit mijn gesprekken blijkt ook dat ze dat wel willen. Maar: wie zet de eerste stap? Wie spreekt zich als eerste uit? En wat als de concurrentie dan niet bijvalt? Een typisch geval van een prisoner’s dilemma. Misschien dat het WNF, een graag geziene ngo bij CEO’s, wat druk kan zetten om een coming out van het bedrijfsleven te bespoedigen. De middag is voor de Oeso en gesprekken met de pers. Manhattan begint ondertussen totaal verstopt te raken door de aankomst van steeds meer regeringsleiders en de roadblocks waartoe die noodzaken. Ik krijg last van de lucht die zich in de loop van de middag ontwikkelt. Het is duidelijk dat de Amerikaanse auto’s nog lang niet zo schoon rijden als de Europese exemplaren. ’s Avonds wonen we de global premiere bij van The Age of Stupid, samen met onder andere Bert Koenders en Victoria Koblenko. Gaat allen zien die film! Het is een docudrama van de jonge Britse regisseuse Franny Armstrong. Pete Postlethwaite speelt de enige overlevende van een klimaatcatastrofe die in 2055 terugkijkt op onze tijd. We wisten dat het eraan zat te komen, waarom deden we dan niets? De film is een collage van persoonlijke verhalen. De Indische ondernemer die een eigen luchtvaartmaatschappij opzet, de Franse boer die zich realiseert hoe de komst van de Mont Blanctunnel zijn leefomgeving heeft vernield en de Britse idealist wiens plannen voor een windpark op zijn erf stuklopen op het verzet van de dorpelingen. De film legt knap de link tussen een alles overstijgend probleem als het klimaat en de praktijk van alledag. Interessanter nog dan de film zelf vind ik de hele cult die rond de film is ontstaan. De premiere is de place to be in Manhattan vanavond. Er is een groene loper, kunstenaars en jonge ondernemers drinken ecologische wijn aan de bar, meisjes van nieuwe ngo’s lopen rond met laptops waarop iedereen kan beloven om komend jaar tien procent minder CO2 uit te stoten. Met multimedia activisten als Franny Armstrong is de milieubeweging anno 2009 echt het geitenwollensokkenniveau van de jaren zeventig en tachtig ver ontgroeid!‹‹ 68 | Minister Cramer blogt

dinsdag 03 november 2009 | Weblog We kunnen de steun in Kopenhagen goed gebruiken Alles staat voor mij in het teken van de klimaatconferentie in Kopenhagen deze dagen. Elk snippertje nieuws dat het woord ‘klimaat’ of ‘Kopenhagen’ bevat, heeft mijn aandacht. Vergelijk het maar met een piek in interesse in je vakantiebestemming vlak voor vertrek. Twee willekeurige nieuwtjes: wanneer ik dit schrijf, rijden 13 Nederlandse ME-bussen naar Kopenhagen. We lenen de busjes uit aan de Denen om tijdens de klimaatconferentie volgende maand te gebruiken. Ik ga ervan uit dat de ME niet in actie hoeft te komen. Maar het is goed te weten dat ons gastland de veiligheid serieus neemt. Iets van meer substantie betreft de publicatie van Al Gore’s nieuwste boek, ‘Our Choice’. Het is een verzameling van alle middelen die we tot onze beschikking hebben om het klimaatprobleem op te lossen. Na het probleem te hebben aangekaart met An Inconvenient Truth, geeft Gore ons nu uitzicht op de oplossingen. The New Yorker interviewt de oud-politicus (naar eigen zeggen een herstellend van de politiek) over zijn nieuwste boek én over de klimaattop volgende maand. Minister Cramer blogt | 69

Ik ben blij te lezen dat Gore in Kopenhagen zal zijn, dat hij Obama daar ook verwacht en optimistisch is over de uitkomst van de conferentie. We kunnen de steun goed gebruiken. Vorige week ben ik in Barcelona geweest. De voorbereiding voor Kopenhagen zijn in volle gang. Morgenmiddag praat ik enkele journalisten bij over hoe, wat en waarom.‹‹


woensdag 04 november 2009 | Weblog Klimaatsceptici: bij pijntje geen been afzetten In aanloop naar de klimaattop in Kopenhagen bereikt je steeds vaker het nieuws over desastreuze ontwikkelingen in het klimaat. Over 20 jaar zou het laatste ijs van de top van de Kilimanjaro, de hoogste berg van Afrika, verdwenen kunnen zijn. Voor het eerst in 11.000 jaar is het hoogste bergmassief van Afrika dan zonder permanente ijskap. Een beeld waar ik niet aan wil denken. Vanuit de Tweede Kamer wordt de noodzaak onderschreven om straks in Kopenhagen een allesomvattend akkoord te sluiten. Uit de Kamer druipt de teleurstelling door over de onderhandelingsresultaten tot dusver. Ook ik had liever gezien dat we al verder waren en er wereldwijd consensus is over de maatregelen die we moeten nemen om de CO2-uitstoot te beperken en over het geld dat nodig is om alle maatregelen te betalen. We moeten er de komende maand nog hard aan trekken. Het is dan ook goed om te horen dat ook Obama zijn inspanningen wil verdubbelen om van Kopenhagen een succes te maken.


Hoe serieus moet ik dan een krant nemen waarin de fotobijschriften bij dit verhaal op pagina 6 en 7 van de papieren dagbladversie niet kloppen? In dezelfde krant lees ik dat Richard de Mos van de PVV politieke munt wil slaan uit de klimaatverandering. Hij werpt zich op als de politieke tak van de klimaatsceptici van Nederland. Deze discussie lijkt wel een beetje op die in de jaren ‘50 over de gevaren van roken. Sigarettenfabrikanten voerden nog rokende dokters op, zwangere vrouwen rookten. Toch stapelde het bewijs zich gestaag op dat roken tot hart en vaatziektes en kanker leidde. De tabaksindustrie bleef dit aanvankelijk ontkennen, liet eigen onderzoeken uitvoeren en betoogde dat men niets zeker wist en daarom maar niets moest doen. Natuurlijk kent iedereen in zijn buurt wel iemand die rookt als een schoorsteen en toch al 90 is. De klimaatsceptici van nu doen hetzelfde. Ze zeggen: ik laat toch niet een been afzetten als ik een pijntje vermoed. Maar daar gaat het niet om. De bewijzen stapelen zich op dat als we onze levenswijze niet aanpassen die een vernietigend effect heeft op ons wereld. Ik ga straks naar Kopenhagen om een goed en noodzakelijk klimaatakkoord te smeden. Dit is de enige manier om ook de wereld voor de volgende generaties te behouden. Nog 42 dagen te gaan.‹‹


donderdag 05 november 2009 | Weblog We maken geen terugtrekkende beweging In zijn toespraak (koninklijkhuis.nl) tijdens het staatsbezoek in Mexico, gaf de Nederlandse kroonprins aan geen irreële verwachtingen te hebben van de klimaattop in Kopenhagen. De Prins verwacht niets minder dan een ambitieus akkoord, maar verwacht - net als ik - geen tekst die tot de puntjes is uitgewerkt. Ik hoor de critici al morren: “Jullie zijn nog niet begonnen of maken al een terugtrekkende beweging.” Dat is absolute onzin. Ik ben meer toegewijd aan een goed akkoord dan ooit. Gisteren heb ik het complete Nederlandse journaille over de vloer gehad om te praten over de onderhandelingen tot nu toe. Mijn inzet voor Kopenhagen is een akkoord op hoofdlijnen. Als ik half december weer vertrek uit Denemarken, moet de politiek het eens zijn over de inhoud. Het is dan aan de onderhandelaars het akkoord tot in de laatste details uit te werken. Er moet na Kopenhagen dus duidelijkheid zijn over de doelen, de reductieverplichtingen en het geld. Er mag geen gesteggel meer zijn over de inhoud. Als er voor de kerstdagen een akkoord op hoofdlijnen ligt, ben ik tevreden. Minister Cramer blogt | 73

Het zou overigens een hele prestatie zijn. In juni van dit jaar lag er een stapel van meer dan 200 onleesbare pagina’s. Nu, een goeie maand voor de top begint, is het stapeltje al teruggebracht tot een handzaam formaat. We moeten veel werk verrichten volgende maand. Ik ben hoopvol en tegelijk reëel over de uitkomst. Na de Deense top is het aan de onderhandelaars, tot die tijd zijn mijn collega’s en ik aan zet.‹‹


vrijdag 06 november 2009 | Weblog PVV citeert ‘prehistorisch’ onderzoek Volgens de Zweedse premier Fredrik Reinfeldt gaat de nieuwe klimaatwet van de VS niet ver genoeg. “Het wetsvoorstel gaat in de juiste richting, maar is niet zo vergaand als we hadden gehoopt”, verneem ik uit verschillende ochtendkranten. De democraten (die onderling ook verdeeld zijn over de maatregelen die de Amerikaanse wet zou voorschrijven) krijgen nog een zware dobber om het voorstel door de Senaat te krijgen. Zonder de werkelijkheid uit het oog te verliezen, blijf ik optimistisch over wat we in Kopenhagen kunnen bereiken. Hier in Europa zijn we bezig met de voorbereidingen voor de klimaattop in Kopenhagen. Vorige week politieke vooruitgang in Brussel (Europese Raad) en Barcelona (Greenland Dialogue). Deze week vinden er weer tekstonderhandelingen plaats in Barcelona. Daar kondigde de voorzitter van de onderhandelingen aan dat er te weinig tijd is om een juridisch bindende eindtekst in Kopenhagen klaar te hebben. Wij hadden dat politiek ook al geconstateerd en inmiddels in de media gebracht. Minister Cramer blogt | 75

Goed nieuws over de PVV! Kamerlid Richard de Mos beweert dat het smelten van de ijskap op de Kilimanjaro het gevolg is van ontbossing. En dus niet van klimaatverandering. “Dat is al in 2004 bewezen”, zegt hij. Dat Wilders en de zijnen ontbossing nu als probleem erkennen, is pure winst. Dat De Mos een ‘bewijs’ uit 2004 (in wetenschappelijk opzicht de prehistorie) aanhaalt om de klimaatverandering te ontkennen, vind ik minder sterk. Ik hoop dat de PVV ook goed kijkt naar recent wetenschappelijk onderzoek. Zoals dat van professor Lonnie Thompson. Hij toont aan dat niet alleen de Kilimanjaro haar sneeuw verliest. Gletsjers elders in Afrika, Indonesië, de Himalaya en in Zuid-Amerika verdwijnen in een even zorgwekkend tempo. ‘Lokale omstandigheden’ als houtkap zijn weliswaar van invloed, maar die effecten worden overtroffen door een ‘onderliggende, gemeenschappelijke oorzaak’: de klimaatverandering. Nieuw motto: geen ontbossing maar ontMossing! Verder spreek ik de heer De Mos nog wel in de Kamer. See you in court.‹‹


zaterdag 07 november 2009 | Weblog Onze karakteristieke dorpen onder zeespiegel Van internationale onderhandelingen naar de lokale politiek. Het lijkt een groot verschil, maar de uitdaging van de klimaatverandering staat op beide niveaus centraal. Zo was ik vandaag op campagne in Nieuwerkerk aan de IJssel, Moordrecht en Zevenhuizen - 3 kernen die vanaf 1 januari tot de nieuwe gemeente Zuidplas behoren. Samen met Mariëtte Hamer en een groot aantal JS’ers hebben we daar onze jonge en enorm enthousiaste PvdA-lijststrekker Karin Slooters ondersteund. Gelukkig waren er veel mensen die onze rode rozen graag in ontvangst namen en me vertelden zeker op de PvdA te gaan stemmen. Wat de gemeente Zuidplas zo speciaal maakt is het landschap: een prachtige, oer-Hollandse polder met karakteristieke dorpen in een gebied dat tot wel enkele meters onder de zeespiegel ligt. En juist daarom had mijn campagnebezoek vandaag ook alles met het klimaat te maken. Want zelfs al slagen we erin om de wereldwijde stijging van de temperatuur tot 2 graden


te beperken, dan nog hebben we de komende decennia te maken met allerlei veranderingen in ons klimaat. Voor Nederland en de Zuidplas in het bijzonder betekent dit dat we ons aan zullen moeten passen aan het wassende water, zowel van de zee als vanuit de rivieren. En voor heel veel ontwikkelingslanden zijn de gevolgen nog vele malen groter, ja zelfs levensbedreigend zoals op de Malediven. Juist daarom ben ik zo onder de indruk van de ontwikkelingen in de Zuidplaspolder. Onlangs heb ik 24 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de duurzame ontwikkeling van dit gebied. Met dit geld maken we van de Zuidplas echt een icoon op het gebied van duurzaamheid. Zo komen er allerlei ‘klimaatbestendige’ woningen (bijvoorbeeld op palen of met in hoogte verstelbare vloeren) en wordt er volop geïnvesteerd in klimaatneutrale technieken, zoals isolatie en het gebruik van zonne- en windenergie en omgevingswarmte. Ook krijgt de natuur de ruimte met honderden hectares voor waterberging. En ook karakteristiek voor dit gebied is de glastuinbouw, die vele malen duurzamer gemaakt wordt met een indrukwekkende programma om de CO2-uitstoot van de glastuinbouw te verminderen en het watergebruik te verduurzamen. Door de kassen te voorzien van CO2 uit het Rotterdamse Rijnmondgebied, en ze vervolgens in een ‘energieweb’ te koppelen aan woonwijken, kunnen tuinders warmte en energie uitwisselen met bewoners. Het aandeel duurzame energie (onder andere geothermie) zal ruim 40 procent bedragen - het tienvoudige van wat in de glastuinbouwsector gebruikelijk is. Het mooie van dit alles is dat Nederlandse bedrijven deze duurzame innovaties en oplossingen leveren. Voor de klimaatonderhandelingen is dat ook erg belangrijk. Want naast geld is technologische kennis voor ontwikkelingslanden minstens zo cruciaal om de gevolgen van klimaatverandering de baas te kunnen. Ook daarover wil ik in Kopenhagen afspraken maken. PS: Morgen allemaal kijken naar Buitenhof. Mijn topambtenaar Maas Goote, hoofdonderhandelaar namens de EU in Kopenhagen, vertelt daar de laatste stand van zaken over de onderhandelingen!‹‹


dinsdag 10 november 2009 | Weblog Illegale koeien op gekapt Amazonebos Er valt meer uit je huis te halen dan je denkt. Dat is de boodschap van de nieuwe Postbus-51-campagne over energiebesparing in woningen van mijn ministeriegenoot, Eberhard van der Laan. De campagne is gisteren gestart. We verbranden ons geld in de cv-ketel en rijden graag een paar kilometer om voor een besparing van enkele euro’s. Via spotjes op tv en radio en via de site van Meer Met Minder.nl roept Van der Laan alle Nederlanders op maatregelen te nemen die het energieverbruik verminderen. Goed voor de portemonnee en voor de leefomgeving. Het Klimaatstraatfeest is een prachtig middel om geld te besparen met energiebesparing. Je leert je buren beter kennen, bespaart geld en doet iets goeds voor je leefomgeving en die van anderen. Gisteren heb ik telefonisch vergaderd met mijn milieucollega’s. We hadden het onder meer over REDD, Reducing Emissions from Deforestation and Degradation, in het kort: ontbossing. Veel vooruitgang geboekt en ik heb dan ook goede hoop dat dit een stevig onderdeel gaat vormen van het Minister Cramer blogt | 79

akkoord dat we in Kopenhagen sluiten. De bedoeling is dat landen geld krijgen voor het laten staan van bos. Een compensatie voor verloren inkomsten omdat het hout niet meer gekapt en verkocht kan worden. Dat het meer dan nodig is, bleek gisteren weer in een reportage van Marjon van Royen. Elke 8 seconden gaat er een voetbalveld aan bos in rook op. Koeien nemen de vrijgekomen ruimte in. Driekwart hiervan is illegaal. Maar met slechts 3 helikopters voor het hele Amazonegebied is het lastig controleren. Werk aan de winkel.‹‹


woensdag 11 november 2009 | Weblog Energieconsumptie catastrofaal voor klimaat Het huidige patroon van energieconsumptie in de wereld zal deze eeuw ‘catastrofale gevolgen’ hebben voor het klimaat. Zo schrijft het Internationaal Energie Agentschap (IEA) in haar jongste rapport (iea.org). Bij ongewijzigd beleid, zo lees ik verder, neemt de behoefte aan fossiele brandstoffen in de wereld, met name China en India, nog sterker toe. Morgen spreek ik de IEA-topman, Nobuo Tanaka. We zijn geen vreemden voor elkaar; we hebben samen gedronken en een goed gesprek gevoerd in Zweden, enige tijd geleden. Morgen krijg ik een persoonlijk toelichting van hem op het rapport. Vanochtend met de Israëlische milieuminister Gilad Erdan (Likud) gesproken. Voor een land als Israël zijn er weinig smaken wat duurzame energiebronnen betreft. Eigenlijk is zonne-energie de enige optie die voldoende energie opwekt. Maar dat vereist flink veel geld en ruimte. Erdan wil graag, maar is slechts één man in een kabinet dat andere prioriteiten heeft. Het is ook niet niks wat we vragen, dat realiseer ik me.


Vanmiddag spreek ik de 27 EU-ambassadeurs toe in Den Haag. Het zal gaan over Kopenhagen en ik benadruk in mijn rede nogmaals de noodzaak van onmiddellijke, gezamenlijke actie. Tegelijk hoeft Europa zich niet te schamen. De Europese Unie heeft zich onvermoeibaar ingezet voor internationale klimaatakkoorden, steevast het voortouw genomen en leiderschap getoond. Dat mag ook wel eens gezegd worden.‹‹


donderdag 12 november 2009 | Weblog Yvo de Boer: “Rol VS cruciaal” Yvo de Boer, hoofd van het klimaatbureau van de VN, was vanochtend bij me. We hebben een goed en prettig gesprek gehad. Yvo liet me weten waar volgens hem de kansen en mogelijkheden liggen in Kopenhagen. Zeer verhelderend. Het werd nogmaals duidelijk dat Amerika een zeer belangrijke rol heeft in het wel of niet slagen van de klimaattop. India en China staan klaar, maar wachten op wat de VS doen. Logisch. President Obama heeft diverse zorgen aan zijn hoofd. Er is in zijn land nog onvoldoende steun voor een vergaand klimaatakkoord. De meeste aandacht gaat uit naar de binnenlandse politiek. Ik hoop dat mijn buitenlandse collega’s en ik de druk van buitenaf kunnen blijven opvoeren. Het is zó belangrijk de VS mee te krijgen. Spannend blijft het in elk geval wel. Een opsteker vond ik het artikel in het Financieele Dagblad (fd.nl, abonnement nodig om in te loggen) van 12 november over AkzoNobel dat zijn leveranciers hard aanpakt wanneer zij niet leveren conform de nieuwe duurzaamheidsmores van het chemieconcern. Die nieuwe mores? Het concern kreeg (vbdo.nl) er eerder al een prijs voor. Ik kan het beste topman Minister Cramer blogt | 83

Ton Geurts citeren: “We brengen de toeleveranciers een supplier support visit om hun duurzaamheidsbeleid tegen het licht te houden. Indien nodig, verstrekken we een verbeterplan. Als je dan na 6 maanden nog over de asbest struikelt of bijvoorbeeld explosiegevaar vaststelt, dan nemen we afscheid.” De nieuwe gedragscode schijnt door 85 procent van de toeleveranciers te zijn ondertekend. Dat heeft een wereldwijd effect. Geurts is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid als topman van een multinational: “We verbruiken al meer dan de aarde aankan, terwijl overbevolking, ontbossing en watersnood toenemen. Multinationals moeten het voortouw nemen voor een andere productiewijze.” Een man naar mijn hart. Het is zeer motiverend steun uit deze sector te krijgen en sterkt mij in mijn overtuiging dat we met duurzaam inkopen en het stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen de juiste weg zijn ingeslagen.‹‹


vrijdag 13 november 2009 | Weblog Minder boskap in Brazilië Zoals ik woensdag schreef, had ik gisteren een gesprek met de topman van het Internationaal Energie Agentschap, Nobuo Tanaka (iea.org). Het was constructief. Tanaka benadrukte nog eens het belang van een ambitieus klimaatakkoord in Kopenhagen (vrom.nl). Zonder, zo stelt hij, gaat het verkeerd. Ik onderstreep de noodzaak van een goed akkoord, hoewel ik me realiseer dat we voor een politiek akkoord moeten gaan. Cruciaal is een wereldwijd politiek akkoord op hoofdlijnen, waar de onderhandelaars goed mee uit de voeten kunnen. Snel na Kopenhagen moet dit uitgewerkt worden in een gedetailleerde verdragstekst. ’s Avonds naar de Tweede Kamer voor het debat over de Crisis- en herstelwet. We begonnen om 20 uur en ik was om 03:15 uur thuis. Een lange zit. De eerste ronde van de Kamer was om 1 uur ’s nachts afgelopen. Er werd besloten alleen de minister-president een eerste reactie te laten geven. Helaas kreeg ik geen gelegenheid meer om vragen te beantwoorden. Er was,


zoals te verwachten viel, kritiek van de oppositie. Maar goed, dat is hun werk. Ik vind het nog altijd een goede wet. Het geeft ons de mogelijkheid versneld duurzame energie op land en warmte-koudeopslag) te realiseren. Bovendien is het belangrijk mensen aan groene banen te helpen – dat maakt deze wet mogelijk. Maandag gaan ze verder, maar dan ben ik Kopenhagen voor een pre-COP overleg. Speaking of which: de minister-president heeft toegezegd in december naar de klimaattop te komen. Erg blij met deze steun. Goed nieuws uit Brazilië. De ontbossing van de Amazone in Brazilië is afgelopen jaar veel minder snel verlopen dan in eerdere jaren. Tussen augustus 2008 en juli 2009 verdween 7000 vierkante kilometer jungle. Ruim 45 procent minder dan een jaar eerder. Er verdwijnt nog altijd zorgelijk veel bos, maar minder kap geeft hoop. Volgens het Braziliaanse ministerie voor Milieu is de daling onder meer te danken aan een overheidsprogramma dat sinds 2004 probeert duurzaamheid in het gebied te bevorderen. Goed werk!‹‹


maandag 16 november 2009 | Weblog What will the Americans do? Sinds vandaag heb ik er een nieuwe bondgenoot bij in de strijd tegen klimaatverandering. En het is er één uit onverwachte hoek: wetenschapsjournalist Simon Rozendaal, werkzaam bij Elsevier en erkend klimaatscepticus. Tijdens het debat Volkskrant op Zondag opende hij de dans in de Rode Hoed in Amsterdam met een pittige column. Aan het eind van het debat mocht hij een ‘stip op de horizon’ uitspreken. “Mijn ideaal is dat de samenleving zoveel in innovatie investeert dat we in de toekomst zonder fossiele energiebronnen kunnen”, zei hij. Grappig hoe je via een diametraal tegengestelde weg tot dezelfde conclusie kunt komen. Het najaarszonnetje scheen buiten en het debat had trekjes van een prettig gesprek. De wetenschap zat aan tafel (hoogleraar Klaas van Egmond) evenals het bedrijfsleven (duurzaam ondernemer Ruud Koornstra, binnenkort één van de sprekers op de prestigieuze Ted-x conferentie). Naarmate de top van Kopenhagen nadert merk ik dat iedereen zich achter het gezamenlijke doel schaart: een ambitieus klimaatakkoord.


Dit weekend weer een golf van droeftoeterij over de kansen van Kopenhagen. Dit maal greep de pers de uitspraken aan van president Obama bij de APEC, de organisatie van landen rond de Stille Oceaan. Wat hij daar gezegd heeft, zeggen wij al weken. Een verdrag in Kopenhagen halen we niet, maar dat wil niet zeggen dat het geen succes wordt. Met een goed politiek akkoord hebben we ook goud in handen. En de uitzichten daarop zijn goed. Kijk naar de vooruitgang. Brazilië heeft beloofd 40 procent minder CO2 uit te stoten. Tot drie maanden geleden waren zulke grote toezeggingen uit de opkomende economieën ondenkbaar. De komende dagen ben ik aanwezig bij een voorbereidende bijeenkomst voor de klimaattop. Om alvast in de stemming te komen, is Kopenhagen plaats van handeling. In de hotellobby heb ik mijn spreekteksten alvast aangescherpt, samen met Klimaatgezant Hugo von Meijenfeldt en EU hoofdonderhandelaar Maas Goote. De tijd van risicoloze verklaringen (“dit en dat is belangrijk”) is voorbij. We moeten de confrontatie zoeken en kijken hoe we de tegenstellingen kunnen overbruggen. Mijn Britse collega Ed Milliband schoof even aan om vooruit te blikken op de komende dagen. De belangrijkste vraag blijft: what will the Americans do? Aan alles merk je dat de spanning stijgt.‹‹


maandag 16 november 2009 | Weblog Spreken? Landenbordje op z’n kant Goed gebruik in internationale vergadercircuits: je landenbordje op z’n kant zetten als je het woord wilt. Aan mijn linkerkant zie ik een hele rij bordjes verticaal staan: Frankrijk, Ghana, Grenada. Aan de overkant zit nog een dozijn landen te springen om het woord. Welkom bij de pre-Cop, de laatste grote voorbereidende bijeenkomst voordat het Grote Circus in december begint. Het is interessant om te zien hoe de ontwikkelingslanden optrekken deze ochtend. Langzaam maar zeker voeren ze de druk op, met name op de VS. Brazilië, toch al employee of the week dankzij een pleidooi om de verdere groei met veertig procent minder CO2 te realiseren, steelt de show met een uitgebreid en gedetailleerd klimaatplan. Maar ook Indonesië maakt duidelijk dat het fors terug wil in de uitstoot: 26 procent. Vandaag, zo merkt een collega fijntjes op, nemen de ontwikkelingslanden de leiding op zich die de ontwikkelde landen hebben laten liggen. Dat gaat wat ver, maar duidelijk is dat de ontwikkelingslanden steeds meer ambitie tonen. Goed voor het klimaat. Maar tactisch ook slim Minister Cramer blogt | 89

bekeken: je merkt ter plekke dat al die statements de druk vergroten op dat ene grote vraagteken van de klimaatbesprekingen: de VS. Zelf probeer ik altijd de bloemen dicht bij het ravijn te plukken. Ik gebruik mijn spreektijd om de partijen uit te dagen tot een nieuwe consensus. Laten we overeenkomen dat de temperatuurstijging onder de twee graden moet blijven. Mooi als we vandaag kunnen concluderen dat de ontwikkelde landen 80 tot 95 procent teruggaan in uitstoot tot 2050. En het zou helemaal mooi zijn als we kunnen afspreken dat de uitstoot wereldwijd gehalveerd is in 2050. Zover is het nog niet – en dat weet ik ook wel. Maar het is vooral bedoeld als een voorzet op maat aan de Deense voorzitter Conny Hedegaard. En, zoals een Afrikaanse minister tijdens de lunch lachend tegen me zei: nobody objected. Zwijgen is toestemmen. Was het maar zo eenvoudig in het Grote Circus. PS: Vanavond met de hele kliek naar het theater. Een balletvoorstelling, getiteld: the egg. De lang slepende kwestie over de kip of het ei lijkt eindelijk opgelost!‹‹


dinsdag 17 november 2009 | Weblog Maar let op de kleine lettertjes De dag begint met applaus, voor de Koreanen. Seoul heeft vlak voor de vergadering haar CO2 reductiedoel aangekondigd. Dertig procent. Dat klinkt kolossaal, maar let op de kleine lettertjes. Het gaat om toekomstige groei. Iedere procent dat de Koreaanse economie groeit, groeit de uitstoot mee – maar dan wel dertig procent minder dan nu het geval is. De rijke landen moeten hun absolute nationale emissie terugdringen. Minder meer versus minder. Zo zit de hele systematiek ook in elkaar. De rijke landen moeten uitkomen op netto 25 tot 40 procent minder CO2. De ontwikkelingslanden, waaronder opkomende economieën als China en Korea, moeten hun groei ‘afplatten’: groei realiseren met 15 tot 30 procent minder CO2. Hoe dan ook, het was een applausje waard. “Vandaag Korea, gisteren Brazilië en Indonesië. Dat gaat lekker, ik stel voor dat we nog een paar dagen blijven zitten”, grapte de voorzitter. Daarna werd het pittiger. De juridische fijnslijpers gingen er eens lekker voor zitten. Hoe moet het nu verder met het good old Kyoto protocol? Hier zit Europa tussen the devil Minister Cramer blogt | 91

and the deep blue sea. Dat zit zo. Europa zit vast aan Kyoto, waarin staat dat ontwikkelde landen in december 2009 nieuwe reductiedoelen stellen. Ontwikkelingslanden hechten erg aan Kyoto. Deels omdat het een lakmoesproef is of Europa zich aan z’n afspraken houdt. Maar ook deels omdat Kyoto geen enkele verplichting oplegt voor de ontwikkelingslanden en de opkomende economieën. De VS kan zich veroorloven de schouders erover op te halen. Zij hebben Kyoto in de prullenmand gegooid in 2001. Het zal ze verder een zorg zijn. Daarom heb ik ook duidelijk gezegd dat wij ons aan Kyoto houden. We gaan niet op één been lopen. De kunst is om een nieuw Kopenhagen akkoord te krijgen dat de goede dingen voor de ontwikkelingslanden uit Kyoto voortzet, de China’s en India’s van deze wereld tot klimaatacties dwingt en ook nog eens de Amerikanen meeneemt. Dat wordt een diplomatiek huzarenstukje. Het goede nieuws is dat iedereen uitspreekt dat het uitwerken van de juridische details na het akkoord van Kopenhagen niet eindeloos mag voortduren. Er lijkt consensus te ontstaan dat een verdragtekst binnen een half jaar na Kopenhagen rond moet zijn. Premier Rasmussen sprak dat nog eens duidelijk uit. Ondertussen zien we een heel nieuw probleem op ons afkomen. Kunnen we de kermis wel aan die over drie weken dreigt? Een rondje gisteren aan tafel bij het diner leerde dat ieder land in het kielzog van de onderhandelaars een enorme stoet van parlementariërs, ngo’s, verslaggevers, lokale politici en zakenlui meeneemt. Iedereen doet natuurlijk zijn eigen, belangrijke werk. En ik schenk iedereen graag mijn aandacht. Nu maar hopen dat ik nog genoeg tijd overhoud om te onderhandelen.‹‹


woensdag 18 november 2009 | Weblog Populariteit en goed klimaatbeleid gaan niet altijd samen De berichtgeving uit China is nogal wisselend. Vandaag weer even goed nieuws (itsgettinghotinhere.org) uit het oosten: “Ons doel is geen politieke verklaring of een gedeeltelijk akkoord, maar een akkoord dat alle kwesties die spelen in de onderhandelingen dekt”, aldus de Amerikaanse president Barack Obama gisteren na afloop van een onderhoud met zijn Chinese ambtgenoot Hun Jintao. Dat stemt vrolijk. Hoewel ik nog altijd ga voor een solide politiek akkoord in plaats van een minder stevig alles dekkende verklaring, is het goed te lezen dat de twee grootste vervuilers op aarde Kopenhagen tot een succes willen maken. China en de VS verklaarden ook dat ze beter en nauwer zullen samenwerken op het gebied van schone energietechnologie en zuiniger energiegebruik. De verklaringen van gisteren zijn wel wat steviger dan die van afgelopen zaterdag tijdens het Asia-Pacific Economic Co-operation (Apec). Wellicht zijn Obama en Hu Jintao wat geschrokken van de reacties.


Het moge duidelijk zijn dat het voeren van een serieus klimaatbeleid niet voor hen is die graag op de eerste plaats eindigen van populariteitswedstrijden. Wat ik of mijn collega’s ook besluiten te doen, er is altijd een zekere mate van tegenstand tegen wat voor plan dan ook. De 900 miljoen euro die collega Van der Hoeven uittrekt voor het windpark in Urk, is ontvangen met gejuich en met boe-geroep. De kilometerheffing van minister Eurlings eveneens. Ik ervaar hetzelfde in Barendrecht met betrekking tot de CO2-opslag. Hoewel ik de zorgen van de bewoners erken en de groots mogelijke zorgvuldigheid betracht, blijft het een lastig project. Het wantrouwen is groot, hoe objectief de onderzoeken ook zijn en wat de resultaten van al die onderzoeken ook bewijzen. Het is erg lastig bewoners te overtuigen dat de opslag van CO2 veilig is. Zoals gezegd: wie werkt aan een effectief klimaatbeleid, moet zich niet druk maken over de eigen populariteit.‹‹


donderdag 19 november 2009 | Weblog Rusland wil nog minder CO2 uitstoten Schreef ik gisteren dat er goed nieuws uit het oosten was (Hu Jintao en Obama), vandaag kan ik hetzelfde schrijven. Zij het minder ver: de Russische president Dmitry Medvedev kondigde gisteren aan dat zijn land de Russische uitstoot van broeikasgassen met 25 procent wil verminderen in 2020, vergeleken met het niveau van 1990. Tot nu toe was 15 procent minder het uitgangspunt. Medvedev denkt dit te bereiken door het energieverbruik van de industrie in zijn land 40 procent efficiënter te maken. Het was de uitkomst van een overleg in Stockholm tussen de Europese Unie (EU) – vertegenwoordigd door Barosso en Rusland/ Medvedev. Een goed signaal. Het is aan de doctor Klavans en Krelmin-watchers de toezeggingen te duiden; Rusland blijft toch een beetje een dark horse. Ik ben voorzichtig optimistisch over de woorden van de Russische president. Maar pas echt gelukkig ben ik als Moskou de overgebleven emissierechten van Kyoto opgeeft. We laten ons niet in de luren leggen. In Stockholm niet en ook niet in Kopenhagen.‹‹


vrijdag 20 november 2009 | Weblog Schoen zetten voor een stevig klimaatakkoord Greenpeace zette gisteren duizenden schoenen op ’t Plein in Den Haag. Een toepasselijk symbolische actie zo vlak voor Sinterklaas. De organisatie had in elke schoen een wensenlijst gestopt: een stevig klimaatakkoord in Kopenhagen. Uit handen van een jonge moeder kreeg ik een babyschoentje overhandigd. Ik vertelde haar dat ik dat een mooie geste vond en dat het schoentje voor mij symbool staat voor wat de grootte van onze ecologische voetafdruk zou moeten zijn. ’s Avonds een algemeen overleg met de Milieuraad van de Tweede Kamer. De kamerleden bijgepraat over de laatste ontwikkelingen. Nog altijd krijg ik hun steun voor onze inzet in Kopenhagen. Dat motiveert en geeft energie. Het grote nieuws was natuurlijk de benoeming van Van Rompuy tot Europees president. Het betekent dat wij onze premier houden en daar ben ik erg blij mee. Balkenende heeft zich internationaal altijd goed ingezet voor ons klimaatbeleid; ik kan zijn steun als premier in Kopenhagen dan ook goed gebruiken. Tot zover. Op naar de ministerraad!‹‹


zondag 22 november 2009 | Weblog Wie niet sterk is moet slim zijn Fijn dat er kwaliteitsjournalistiek is! Twee lezenswaardige, alarmerende en toch hoopwekkende klimaatbijdrages in de zaterdagkranten dit weekend. Dagblad Trouw wijdde er een dik katern aan, ondersteund door een informatieve klimaatkaart op internet. Indringende reportages uit alle uithoeken van de wereld. Bijna tastbaar wordt in de verhalen hoe de mensenhand de natuur bedreigt. Met als triest dieptepunt de vernietiging van het Mau oerbos in Kenia, dat als smeergeld uitgedeeld is in ruil voor politieke steun aan de machthebbers. Paul Luttikhuis van NRC houdt een interessant klimaatblog bij, waar inzichten van wetenschappelijke en politieke aard elkaar afwisselen. Dit weekend schreef hij in het NRC Weekblad zes pagina’s vol onder de titel: ‘Hoe erg is het?’ De vraag stellen is hem beantwoorden. De vele tabellen en grafieken die het stuk illustreren laten maar één conclusie. Over het politieke proces rond Kopenhagen trekt Luttikhuis ook één conclusie, die me dan weer meer verbaast. ‘Nihil’ acht hij de kans op bindende afspraken over emissiebeperkingen in Kopenhagen. Hoe komt hij Minister Cramer blogt | 97

erbij? Zeker wat CO2 betreft zijn we dicht bij de finish: 25-40 procent reductie voor de rijke landen, 15-30 procent minder groei van uitstoot voor de opkomende economieën. Daar gaan wij milieuministers over – dus dat wil wel vlotten. Meer onzekerheid is er over het geld voor de armste landen. Daar hebben wij milieuministers ook veel minder over te zeggen. Maar wie niet sterk is moet slim zijn. Morgen woon ik de extra Europese Milieuraad bij in Brussel. Met mijn collega’s ga ik proberen een doorbraakje te forceren.‹‹


maandag 23 november 2009 | Weblog In Brussel om de klokken gelijk te zetten Vandaag in Brussel geweest voor een extra milieuraad. Een goed idee van de Zweden (EU-voorzitter) om voor de klimaattop in Kopenhagen nog even als EU-ministers de klokken gelijk te zetten. Niet iedereen is de afgelopen weken bij de gesprekken betrokken, zoals bij de pre-COP in de Deense hoofdstad vorige week. We hebben het gehad over onze verwachtingen van de uitkomst van de klimaattop en hoe we op weg daar naar toe de zaken gaan aanpakken. Dat we de uitstoot van CO2 met 30% verminderen hebben we nog eens herbevestigd, ondanks de sombere voorspellingen. Uiteraard hebben we het over geld gehad. Zonder geld geen klimaataanpak. Op verzoek van de Zweedse minister Carlgren heb ik een mogelijk financieringsmodel geschetst. Er zijn al heel wat geldstromen en wat mij betreft haken we daarop in. Een belangrijke vraag is hoe we het geld op een eerlijke, doelmatige manier kunnen verdelen. En op een zodanige manier dat de toegang tot geld makkelijker wordt en de betrokkenheid van ontwikkelingslanden wordt Minister Cramer blogt | 99

vergroot. In mijn ogen zou de oprichting van een nieuw forum dat boven de bestaande instellingen staat en zich met de coördinatie bezighoudt, een oplossing kunnen bieden: The Copenhagen Strategic Fund. En nu is het van belang dat elke EU-staat bij zichzelf te rade gaat hoeveel geld zij op de korte termijn beschikbaar stelt. Nederland heeft al eerder aangekondigd 100 miljoen euro per jaar te zullen betalen in 2010/ 2012. We moeten als EU wel iets op te tellen hebben voor of in de Europese Raad, maar in ieder geval voor Kopenhagen.‹‹


dinsdag 24 november 2009 | Weblog Hacken, hakken en je gelijk halen Omdat gisteren in het teken stond van een extra milieuraad in Brussel, schreef ik er niet over. Niettemin had het mijn aandacht: de braak van een computerserver en de roof van duizenden privé e-mails. Hackers braken vorige week in op de computerserver van het Britse Climate Research Institute van de universiteit van East Anglia. Duizenden gestolen e-mailberichten zijn over het net verspreid. Wat opvalt is dat de dieven erg selectief zijn geweest in wat ze gestolen en verspreid hebben. Zoals verwacht hebben klimaatsceptici de informatieroof aangegrepen om hun gelijk te halen. Althans, het door hun vermeende gelijk. Wat is het probleem? De informatie is asymmetrisch en daardoor ondeugdelijk. Alles is uit zijn context gehaald en allerlei types die menen dat het wel meevalt met het klimaatprobleem (en dat de aarde plat is) gaan ermee aan de haal. Ik zou zeggen: lees het artikel nog eens wat Karel Knip (ik schreef eerder Paul Luttikhuis – excuus) schreef voor het magazine van NRC Handelsblad afgelopen zaterdag (21 november). Zonder hysterie presenteert Knip zijn Minister Cramer blogt | 101

informatie. Zoals het hoort. Zijn collega Luttikhuis, schrijft vandaag over de gehackte e-mails: “Ik heb lang niet alles bekeken. Het is heel veel materiaal en door de vorm lastig leesbaar. Bovendien zijn veel e-mails helemaal niet te begrijpen zonder context en zonder te weten waarop ze een reactie geven.” Maar gezien de reacties van veel sceptici is het een groot aantal mensen wel gelukt de duizenden e-mails te lezen en in een juiste context te plaatsen. De werkwijze van de hackers en hun gevolg is op z’n minst bedenkelijk: net zo lang knippen, plakken en monteren tot je standpunt geloofwaardig is. Dat is geen wetenschap, dat is demagogie. Voor de volledigheid: wetenschapsjournalist Marcel Hulspas schrijft ook over het incident. Lees hier zijn artikel in dagblad De Pers. Kevin Trenberth is een van de klimaatexperts wiens e-mails zijn verspreid. Trenberth reageert op de site van het technologietijdschrift Wired op de ontstane ophef.‹‹


donderdag 25 november 2009 | Weblog Steuntjes in de rug Allereerst een welgemeende felicitatie aan het Financieele Dagblad. De krant heeft een wereldprimeur: het eerste dagblad dat overstapt op papier van FSC-gecertificeerd duurzaam hout. “De discussie over ‘groen’ papier krijgt vaart met het besluit van de Nederlandse overheid om met ingang van volgend jaar duurzaam in te kopen”, schrijft Jan Verbeek schrijft in de column Duurzaam Papier. Aanbieders van duurzaam papier en drukwerk spelen daarop in. De markt vooruit helpen op het innovatieve pad, dat is precies wat we beogen met het duurzaam inkopen. Vanmorgen uitgebreid gesproken met vertegenwoordigers van niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) over de weg naar Kopenhagen. We hebben zo onze meningsverschillen gehad in het verleden, maar dat hoort ook bij een gezonde relatie tussen de politiek en maatschappelijke organisaties. Het houdt ons allebei scherp en dat is goed. Ik beschouw de ngo’s toch als mijn natuurlijke bondgenoten, met soms wat friendly fire, maar wel altijd met hetzelfde doel voor ogen.


De komende tijd is dat doel natuurlijk een ambitieus klimaatakkoord in Kopenhagen met bindende afspraken. En ondanks het feit dat sommige ngo’s het liefst nóg hogere CO2-doelen voor Nederland zien, is er ook begrip voor mijn positie in het internationale krachtenveld en de smalle politieke marges waarbinnen ik moet opereren. Eén van de deelnemers aan het overleg zei het vanmorgen zo: “In de wereld trekt Europa de kar, en binnen Europa loopt Nederland weer voorop.” Dat is een enorme steun in de rug. Nog tijdens de bijeenkomst krijg ik een sms met het laatste nieuws uit China. Een ambitieuze inzet van 40 tot 45 procent CO2-reductie vergeleken met 2005, meldt een van onze toponderhandelaars. En het nieuws dat ook premier Wen Jiabao naar Kopenhagen komt. Ik moet het bod van de Chinezen nog wat beter bestuderen, maar ik krijg steeds meer vertrouwen in hun wil om Kopenhagen tot een succes te maken. PS: Naast het lezen en schrijven van weloverwogen standpunten is het evenzo zinvol te kijken naar wat er in de wereld gebeurt. Even opkijken uit die rapporten en je ogen de kost geven. Voor iedereen die eerst wil zien, alvorens te geloven: bekijk deze foto’s op Der Spiegel.‹‹


vrijdag 27 november 2009 | Weblog Gedoe over SDE-regeling ABN Amro, ING, Rabobank, SNS Bank, Fortis Bank Nederland, Friesland Bank, Triodos Bank, ASN Bank, Robeco Bank en Aegon roepen alle deelnemers aan de klimaattop op Kopenhagen tot een succes te maken. Gisteren deden de bankiers een gezamenlijke verklaring uit. Uiteraard voel ik me aangesproken. Ik vind het een goed initiatief van de banken en doe mijn uiterste best hen niet teleur te stellen. De bedrijven hopen op ‘doortastende maatregelen om de klimaatverandering in te dammen’. Mijn collega’s en ik worden in de verklaring opgeroepen duurzame energie ‘krachtig te stimuleren’. Ik ervaar de oproep als een ware steunbetuiging. Bedankt. Verder gedoe over de SDE-regeling. Wat is er aan de hand? We willen dat bedrijven investeren in groene energie (zonnepanelen, windturbines). We stimuleren ondernemers met deze subsidie Duurzame energie. Wie zonnepanelen of windmolens inzet, krijgt 15 jaar lang het niet-winstgevende deel van elk kilowattuur aangevuld door de overheid. In Duitsland Minister Cramer blogt | 105

wordt dit niet door de overheid bijgelegd, maar betaald uit een heffing op de energierekening. Dat gaan wij nu ook doen, met als verschil dat het geen openeinderegeling wordt. Het is een eerlijke regeling die uitgaat van het principe dat de vervuiler betaalt. Als we in Kopenhagen goede afspraken maken over de vermindering van de C02-uitstoot en de emissieprijs, wordt investeren in panelen en turbines rendabeler. Maar los van het geld is het goed als Nederland een alternatieve bron van energie heeft. Het zou wel prettig zijn als we niet meer afhankelijk zouden zijn van olie uit het Midden-Oosten en gas uit Rusland.‹‹


maandag 30 november 2009 | Weblog Zoveel jongeren die duurzaamheid en innovatie in een adem noemen. Top! Dit weekend naar Michael Moore’s film Capitalism, a love story geweest. Een aardige film waarin de filmmaker op de hem bekende wijze uitzoekt waar al die verdampte miljarden toch zijn gebleven. Wie heeft schuld aan de crisis? Moore zoekt het op Wall Street, bij de grote banken. Duidelijk werd gemaakt dat Amerikaanse banken in hun zucht naar winstmaximalisatie onaanvaardbare risico’s hebben genomen bij het verstrekken van kredieten. Maar in het donker van de bioscoop kon ik toch niet de gedachte onderdrukken dat de consumenten ook wel wat voorzichtiger hadden mogen zijn. In de VS, waar de film zich afspeelt, hebben huizenbezitters de afgelopen decennia aardig op de pof geleefd. Nu kunnen we banken wel beschuldigen van het verkopen van ondeugdelijke financiële producten, maar dachten al die Amerikaanse gezinnen dat ze tot in lengte van dagen auto’s, koelkasten en vakanties konden blijven kopen met hun creditcards? Je hoeft toch geen afgestudeerd econoom te zijn om te weten dat je geleend geld eens moet terugbetalen. Met rente. Ons past bescheidenheid, wil ik maar zeggen. Minister Cramer blogt | 107

Samenleving en Bedrijf organiseerde 24 november de tweede Future Leaders Event. Leiders van de toekomst dus. Tweehonderd leidinggevenden van morgen (aangewezen door hun werkgevers als zodanig) bedachten gezamenlijk hoe duurzaamheid geïntegreerd kan worden in de dagelijkse bedrijfsvoering. Opvallend: geen vrijblijvendheid meer, maar verplichte labels, duurzame dienstplicht voor jongeren en C02-uitstoot afdrukken op kassabonnen. Dat getuigt van durf en geeft veel hoop voor de dagen van morgen. Het FD tekent vandaag enkele aangedragen ideeën op. Er staan goede dingen in. Zoveel jongeren die duurzaamheid en innovatie in een adem noemen. En dan ook zelf nog met goede, praktisch uitvoerbare ideeën komen. Top!‹‹


dinsdag 01 december 2009 | Weblog Via Groningen naar Kopenhagen De klimaattop in Kopenhagen moet uitmonden in goede afspraken hoe we de klimaatverandering wereldwijd gaan aanpakken. Gisteren werd mij weer eens heel duidelijk waarom we ons allemaal tot het uiterste moeten inspannen om tot een goed resultaat te komen. Op mijn ministerie kreeg ik bezoek van een flink aantal leerlingen van basisscholen die hun ‘groene voetstappen’ kwamen aanbieden. Een week lang hebben bijna 100.000 leerlingen zich ingespannen om zich klimaatvriendelijk te gedragen. Zo gingen ze bijvoorbeeld vaker lopend of op de fiets naar school in plaats van met de auto. Bij elkaar hebben ze zo bijna een miljoen groene voetstappen verzameld en die kwamen ze mij – net zoals vorig jaar – aanbieden. Plus nog een aantal heel goede ideeën en tips hoe iedereen kan bijdragen aan een beter milieu. Daar gaan we natuurlijk wat mee doen! Het scheiden van afval op scholen vond ik de ‘gouden tip’. Samen hebben we op het Haagse Centraal Station de klimaattrein waarmee we over 11 dagen naar Kopenhagen vertrekken, versierd met slingers met klimaatwensen. Bekijk het hier op de site van het Jeugdjournaal. Minister Cramer blogt | 109

Gisteravond in Groningen voor de Greenovator Tour. Een groot succes. Een aantal zeer inspirerende lokale ondernemers had de moeite genomen bij mij aan tafel aan te schuiven en een en ander te vertellen over hun duurzame ondernemingen. Uiteraard veel studenten met ideeën, vragen en presentaties. Ter plekke werden er adressen uitgewisseld en liet men blijken zeer geïnteresseerd te zijn in elkaars aanpak en strategieën. De Hanzehogeschool Groningen had een perfecte avond georganiseerd. Vandaag of morgen staan de foto’s op de site van de Greenovator. En uiteraard zijn hier ook de getoonde filmpjes te bekijken.‹‹


woensdag 02 december 2009 | Weblog CO2-opslag: de feiten voorbij “De huidige trends in het gebruik van fossiele brandstoffen en in inefficiënt landgebruik zullen op mondiale schaal tot grootschalige milieuproblemen leiden op het gebied van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Opties om deze uitdaging tegemoet te treden, zijn zowel technisch als economisch haalbaar. Daarbij is het van cruciaal belang om institutionele en beleidsmatige randvoorwaarden neer te zetten voor een meer duurzame economie.” Zo luidt de samenvatting van het rapport van het Planbureau Leefomgeving (PBL), Growing within Limits (lees ook de kabinetsreactie hierop (doc, 81 KB)). Feiten, onderzoek, rapporten. Als overheid laten we heel wat zaken onderzoeken. Dat moet, alvorens we kunnen handelen. Het is belangrijk ons goed voor te laten lichten zodat mijn collega’s en ik op onze beurt inwoners degelijke informatie kunnen geven.


En daar wil het wel eens misgaan, zo ondervond ik gisteravond in Barendrecht. Ik kan prima tegen emotionele reacties van bewoners – begrijp deze ook, maar ik ben geschrokken van het grote wantrouwen. Niets wordt nog geloofd. Ik kan naar 10 onafhankelijke rapporten verwijzen, de bewoners weten het zeker: het CCS-project is onveilig en de overheid deugt niet. We zijn de feiten voorbij, het wantrouwen regeert. Achteraf had ik graag gewild dat de Barendrechters aanwezig waren tijdens mijn besprekingen met TNO en de Milieudienst Rijnmond. Dan hadden ze kunnen zien hoe ik beide onderzoeksinstellingen heb ondervraagd en hun informatie niet voor zoete koek heb aangenomen. Helaas. Ik kon gisteravond praten wat ik wilde, mensen vertrouwen het niet.‹‹


donderdag 03 december 2009 | Weblog Liberale markt heeft sterke overheid nodig Ik ben gisteren met de afvalverwerkingindustrie overeengekomen dat er geen nieuwe afvalverbrandingsovens meer bijkomen tot 1 januari 2020. Een goede zaak voor de sector én voor het milieu! De afspraken zijn gemaakt omdat Nederland te veel capaciteit heeft om afval te verbranden onder andere door de economische crisis. Een prima afspraak (vrom.nl). Het laat zien dat een geliberaliseerde markt wel een sterke overheid nodig heeft om goed te functioneren als het gaat om milieu. Goed nieuws uit IJmuiden: staalfabriek Corus (eigendom van het Indiase Tata Steel) maakte vorige week wereldkundig (corus.nl) in 2010 een proef te starten met een nieuwe oventechnologie. De zogeheten cycloontechniek kent minder stappen in de staalproductie en halveert daardoor de C02uitstoot. Corus bestuurslid Marjan Oudeman liet weten dat de belangrijkste doelstelling het verminderen van de C02-uitstoot is.


Een onderzoeksdirecteur van Tata Steel is in IJmuiden geweest om kennis te nemen van de plannen. Voor India en China is de nieuwe wijze van productie zeer interessant omdat ze heel veel staal produceren. Daar valt veel winst te behalen met C02-uitstootvermindering. Door de nieuwe productiemethode (het project heet Hisarna, Keltisch voor ijzer) vermindert de fabriek de C02-uitstoot met 20 procent. Wanneer dit met C02-opslag en opvang (CCS) wordt gecombineerd, loopt dit op tot 50 procent. Economische Zaken liet afgelopen vrijdag weten het 20 miljoen euro kostende project van Corus met 5 miljoen te steunen. Twee journalistes van de Chinese krant Guangzhou Daily op bezoek gehad. Een vrij algemeen gesprek, maar toch goed om gedaan te hebben. Het regionale dagblad heeft een oplage van 1,8 miljoen. Toch 3 keer de Telegraaf bijna. De krant heeft alleen een Kantonese site (dayoo.com).‹‹


vrijdag 04 december 2009 | Weblog “Zelfs hier in de hemel is geen ijs meer” De ochtend begon met Sint en Piet. Eerst kwamen zij op bezoek bij de fitness. Daarna kreeg ik op het ministerie nog een smakelijke chocoladeletter en een gedicht van Sint en Piet. “Sint heeft goede hoop voor Kopenhagen, Op een mooi akkoord, voor ’t klimaat en ons welbehagen.” De eerlijke chocoladeletters waren overigens uitverkocht. Een beter bewijs voor het succes van fair trade is er niet. Daarna kwam ik Sint en Piet weer tegen in Nieuwspoort. Ik kreeg daar een leuk Sinterklaascadeau: een klimaatpuzzel van Dick Bruna. De HIERKlimaatcampagne is een prima bossenactie gestart met als slogan: ‘De klimaatpuzzel oplossen? Dat kan niet zonder bossen!’ Ik ondersteun deze actie uiteraard van harte. In de Volkskrant las ik een indringende reportage over het smelten van de gletsjers in de Andes. De laatste decennia is het tempo van het afsmelten Minister Cramer blogt | 115

van de gletsjers verdrievoudigd! Met dit tempo steven we recht af op rampenscenario’s. De gevolgen zijn catastrofaal: grote tekorten aan drinkwater, een halvering van de beschikbare landbouwgrond, en voor de wijnliefhebbers: geen wijnproductie meer. “Zelfs hier in de hemel is geen ijs meer”, verzucht een berggids. Wetenschappers verven sommige delen van de kale flanken van bergen wit om te voorkomen dat door de reflectie van de zon andere gletsjers snel wegsmelten. Ook in de Himalaya (‘de watertorens van de wereld’) smelten de gletsjers weg. Het Nepalese kabinet vraagt hier wereldwijde aandacht voor met een ludieke actie: een kabinetsvergadering op de flanken van de Mount Everest op de adembenemende hoogte van 5.000 meter hoogte. Misschien moeten wij in Nederland eens een keer op locatie vergaderen op het strand bij een zwakke schakel in onze kustverdediging. Ik ga eens polsen bij mijn collega ministers. Op uitnodiging van de KEMA was de topeconoom en adviseur van president Obama professor Jeremy Rifkin gisteren op bezoek in Nederland. Voor het afwentelen van de klimaatcatastrofe is in zijn visie een radicale verandering nodig van ons elektriciteitsnetwerk. Door gebruik van internettechnologie kunnen we een slim en duurzaam elektriciteitsnetwerk creëren (eenvandaag. nl), zogeheten smart grids. De consument krijgt bijvoorbeeld meer inzicht in zijn energierekening en wordt zelfs energieleverancier. Toekomstmuziek, maar wel een veelbelovende ontwikkeling. De CDA-fractie roept de sociale partners op ‘Kopenhagen’ te steunen. Wat betreft de vakbeweging is die oproep al langer niet aan dovemansoren gericht. Zij zijn al jaren actief en positief betrokken bij acties voor een beter klimaat, zo ook recentelijk in het maatschappelijke initiatief Beat the heat now. Gisteren in mijn gesprek met Agnes Jongerius van FNV Bondgenoten werd die betrokkenheid weer bevestigd. De vakbeweging steunt het kabinet in haar pogingen tot een alomvattend klimaatakkoord te komen. Agnes Jongerius vroeg in ons prettige gesprek specifiek aandacht voor de positie van de werknemers. Uiteraard zegde ik haar toe dat mijn Europese collega’s en ik aandacht hebben voor en rekening houden met werknemers in alle klimaatmaatregelen die we voorstellen. De drie p’s - people, planet, profit - zullen in balans moeten zijn, willen we die noodzakelijke duurzame wereld voor elkaar krijgen!‹‹ 116 | Minister Cramer blogt

zondag 06 december 2009 | Weblog Alles is mogelijk Natuurlijk waren er de ‘gewone’ cadeautjes en prachtige surprises, ook ten huize van de familie Cramer, maar er waren ook bijzondere cadeautjes op 5 december. President Obama gooit zijn reisschema om en zal in Kopenhagen zijn ook tijdens de ongetwijfeld spannende laatste onderhandelingsronden. Een wijs besluit dat ongetwijfeld veel positieve invloed zal hebben op de uitkomsten van Kopenhagen en de cruciale positie van de VS daarin. Nu zullen ook landen als China en India ‘serieus’ aan de bak moeten. En wat prachtig om te zien, tienduizenden mensen – vaders, moeders, jongeren, opa’s en oma’s - gingen de straat op in Londen tijdens ‘The Wave Climate March’ georganiseerd door de Stop the Climate Chaos Coalition. De straten van Londen werden gevuld door een zee van blauwe demonstranten, allen uitgedost met blauwe hoeden, kleren, gezichten enzovoorts. Zij deden een vreedzame en indringende oproep aan de Britse politieke leiders en de wereld om in Kopenhagen een stevig akkoord af te sluiten. Prachtig!


De spanning stijgt, evenals de aandacht in de media nu deze week de top begint. Echt uniek en positief dat het klimaat zoveel aandacht krijgt. Natuurlijk, goed dat er ook ruimte is voor dissidente geluiden van ‘de aarde is plat’ klimaatsceptici. Maar wat ik voor het overgrote deel merk is dat er een golf van positieve aandacht rondom de top aan het ontstaan is. Een golf die veel, heel veel in beweging kan brengen de komende weken. En misschien zelfs leidt tot een ‘wave’ in de vergaderzalen van Kopenhagen, wie weet: alles is mogelijk!‹‹


maandag 07 december 2009 | Weblog De COP is eraf! Climategate (de gehackte e-mails van Engelse wetenschappers) blijft de media en ‘opwarming’ - ontkenners bezighouden. In het onafhankelijke en gerenommeerde wetenschapsblad Nature (nature.com) staat in een redactioneel commentaar te lezen waarom al die ontkenners er naast zitten. Het stuk zet nog eens kort en krachtig de droge feiten op een rij: over de verandering van de cryosfeer (klimaatjargon voor alles dat met ijs te maken heeft, dus smelten gletsjers en ijskappen, bedreigen permafrost enzovoort), de zeespiegelstijging en het veranderen van de biologische data (dat de lente steeds vroeger komt). Ik kan alleen maar hopen dat wij weer snel overgaan tot de orde van de dag en die is: hoe maken we van Kopenhagen een succes! Vandaag was de eerste dag van de conferentie. Veel ceremonie en veel openingstoespraken. En een opvallend optimistische en gepassioneerde Yvo de Boer die in kernachtige bewoordingen duidelijk maakte waar het de komende dagen om draait: “The time for formal statements is over, the time for restating well-known


positions is past. The time has come to reach out to each other. Deliver, reach for success.” En zo is het! Vandaag kreeg ik in Nieuwspoort het rapport van de Nationale Denktank overhandigd. De belangrijkste conclusie van de DenkTank vind ik dat mensen het verschil willen maken voor een beter klimaat. Maar de stap naar het doen is vaak nog een hobbel. Zaak dus dat overheid en markt de mensen net dat extra zetje geven in de juiste richting. De Nationale Denktank heeft een aantal interessante richtingen aangegeven hoe dat zou kunnen. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van gewaagde marketing technieken of door energiebesparing vanzelfsprekend te maken. Denk maar aan het verwerken van impliciete boodschappen in tv-series. Deze adviezen bevestigen dat we als kabinet de juiste maatregelen nemen of gaan nemen om mensen te verleiden tot duurzame keuzes. En ook een perspectief bieden om groen te ‘doen’! Ook vandaag 30.000 handtekeningen van het ICCO in ontvangst genomen. Al deze mensen hebben een klimaatbelofte getekend. Echt een prima initiatief dat ik als een grote steun beschouw voor mijn missie voor een beter en rechtvaardiger klimaat. De oproep van het ICCO om te verminderen, te veranderen en te vergoeden, raakt de kern. Want we moeten verminderen en veranderen, willen wij een leefbare aarde achterlaten. En wij moeten de ontwikkelingslanden te hulp schieten (vergoeden), want bij hen luidt de noodklok het hardst!‹‹


dinsdag 08 december 2009 | Weblog De butler Met Kopenhagen in het vooruitzicht zou ik nog bijna vergeten dat ik vandaag en donderdag mijn begroting 2010 in de Kamer mag verdedigen. Natuurlijk zal ook Kopenhagen de revue passeren. Maar ook nationale onderwerpen als Mooi Nederland, het werkprogramma Schoon en Zuinig, Randstad Urgent, luchtkwaliteit en veel meer. Ik kijk er naar uit. We hebben namelijk een goed verhaal. Vanmorgen goed nieuws van onze CBS-statistici. De Nederlandse CO2uitstoot is al bijna op het Kyotoniveau. In de eerste helft van dit jaar daalde de uitstoot met 13 procent vergeleken met vorig jaar! De recessie heeft hier een bijdrage aan geleverd. Maar ook zonder de crisis halen we onze doelen. En we moeten ook niet vergeten dat de recessie een remmend effect heeft gehad op duurzame investeringen. Vooral de Nederlandse industrie scoort goed. Met name de uitstoot van broeikasgassen als lachgas en methaan is fors gedaald. Niet onbelangrijk in de wetenschap dat 1 ton lachgas even schadelijk is als 310 ton CO2! Daar staat tegenover dat het wegverkeer de industrie als grootste vervuiler links Minister Cramer blogt | 121

heeft ingehaald. De plannen van Camiel voor kilometerheffing zijn dan niet alleen cruciaal voor het terugdringen van files, maar ook van de CO2uitstoot en fijnstof in het verkeer. “De ondiplomatieke diplomaat, de butler, pokerface, gehaaide onderhandelaar, chef klimaat”, kortom, de baas van het VN klimaatbureau Nederlander Yvo de Boer wordt uitgebreid geportretteerd in de Nederlandse media. Zeer treffende portretten die de positie van Yvo de Boer volledig recht doen. Hij is een onmisbare schakel tijdens de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen, tijdelijk omgedoopt in Hopenhagen. Mooi dat een Nederlander deze belangrijke baan mag vervullen. Vincent Bijlo schrijft een bijzonder leuke ‘Bijlo’ (AD) op rijm over klimaatsceptici met als kop ‘Het milieu is gewoon een links complot’: “De aarde warmt helemaal niet op, hoe haal je het in je kop, het is allemaal links gelul, al dat milieugeflauwekul.” De laatste zin uit zijn rijmpje is mij uit het hart gegrepen: “Weet je wat zo leuk is van je geweten? Je kunt het makkelijk vergeten, althans de sceptici, mij lukt dat niet. Ik hoop dat Kopenhagen, iets aan de aarde bij zal dragen.” Kortom: let’s turn Copenhagen into Hopenhagen!‹‹


woensdag 09 december 2009 | Weblog Ladies, help Wubbo Ockels de wereld redden Vrouwen gaan de wereld redden. Dat is de stelling van de eerste Nederlandse astronaut, Wubbo Ockels. Via zijn initiatief ladies first probeert hij een miljoen mensen achter de eis Nederland honderd procent schoon in 2050 te krijgen. De filosofie van deze beweging: vrouwen geven meer om de toekomst. Maar de mannen zullen zeker volgen. “Daarom Ladies First”, aldus Ockels op de site. “Laat de mannen galant zijn en de vrouw voor laten gaan, maar volg wel!”. De million women march moet op 8 maart, internationale vrouwendag, eindigen bij de Nederlandse regering. Ik ben nog niet uitgenodigd, maar houd mij graag beschikbaar voor het initiatief. Dus kom op dames, meld je aan! Natuurlijk zijn er ook hier weer uitzonderingen die de regel bevestigen. Een vrouw die zich weinig bekommert om de wereld van haar (talrijke) kinderen, is Sarah Palin, het licht dat vorig jaar als republikeinse running mate kansloos ten onder ging bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Na Leon de Winter werpt ook zij zich op als klimaatspecialist. Minister Cramer blogt | 123

In een opiniestuk in The Washington Post grijpt ze de gehackte emails aan om de kachel aan te maken met iedere vorm van klimaatbeleid. En passant stookt ze de waarheid mee. Zie bijvoorbeeld deze uitspraak: “In the European Union, energy prices skyrocketed after it began a cap-and-tax program”. Ten eerste hebben we cap and trade, en geen cap and tax. Maar belangrijker: het causale verband is er niet. De energieprijzen hangen altijd maar met één ding samen. Dat is de olieprijs zoals die bepaald worden door de markt waarop de sponsoren van mevrouw Palins partij zo goed boeren. Een duurzame energievoorziening vergt inderdaad investeringen. Maar op termijn zullen die terugvloeien naar de burger. De zon, de wind, ze zijn uiteindelijk gratis en oneindig. John McCain vond ook dat er een klimaatakkoord moest komen. Maar in dit stuk van mevrouw Palin tonen de republikeinen weer hun ware gezicht. Wat fijn dat Barack Obama vorig jaar gewonnen heeft! Verder ben ik deze week ontzettend veel in de Tweede Kamer. Maandag was ik van 10 uur tot 19 uur aanwezig bij het nota-overleg over het MIRT, het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport. Veel ruimtelijke projecten besproken, zoals bijvoorbeeld Atalanta in Emmen. Dinsdag mocht ik om 10 uur in de Eerste Kamer verschijnen, om daar over een wijziging van de MER-wetgeving te spreken. Gelukkig steunde de Senaat in meerderheid mijn plannen. Direct daarna begon de behandeling van de VROM-begroting voor 2010 in de Tweede Kamer. Alle fracties kwamen aan bod, en de vergadering werd geschorst om 21:30 uur. Morgen mag ik antwoorden en als ik de vragen van de verschillende Kamerleden zo nog eens teruglees, heb ik daar veel zin in. Als klap op de vuurpijl had ik vandaag ook nog eens 2 overleggen in de Tweede Kamer. Eerst vanochtend een wetsvoorstel om de luchtvaart ook onder het emissiehandelsysteem (ETS) te brengen. Dit is een stap voorwaarts omdat we nu ook in de luchtvaart aan CO2-vermindering kunnen gaan werken. En vanmiddag had ik nog een overleg met de Kamerleden over de Europese Milieuraad waar ik 22 december (als ik terug ben uit Kopenhagen) heen ga. Daar spreek ik met mijn collega ministers over 124 | Minister Cramer blogt

allerlei Europese milieuzaken. Als ik het zo nog eens opschrijf, kan ik haast wel een veldbedje opzetten in de Kamer, en dat geldt ook voor de Kamerleden. En dan zaterdag naar Kopenhagen. Daar zal ik ook wel weinig slapen. Nou ja, met Kerst maar weer uitrusten dan!‹‹


donderdag 10 december 2009 | Weblog Van jetje… Gisteren samen met minister-president Balkenende de Europese Raad voorbereid die vandaag en morgen plaatsvindt. Nu de Europese benoemingen rond zijn, is Kopenhagen het belangrijkste thema. Gelukkig maar, want er staat veel op het spel. Europa moet met deze laatste bijeenkomst een sterk signaal afgeven richting Kopenhagen, voordat de politiek het stokje van de ambtelijke onderhandelaars overneemt in Kopenhagen. Een ding is duidelijk: premier Balkenende gaat er voor! Nederland zal in Brussel uiteraard vasthouden aan de doelstelling van 30 procent minder broeikasgassen. Ook wordt gesproken over welk bedrag Europa wil inzetten voor hulp aan ontwikkelingslanden in strijd tegen de gevolgen van de opwarming van de aarde. En hoe we dat geld gaan beheren met z’n allen. Nederland zal een aantal belangrijke voorstellen doen, onder andere over het beheer van het klimaatfonds. We willen kort gezegd regelen dat de ontwikkelingslanden een stem krijgen. In de directiekamers van instellingen als de Wereldbank is het zo geregeld dat ‘wie betaalt, die bepaalt’. Onze premier zal zijn collega’s proberen te 126 | Minister Cramer blogt

overtuigen dat het Nederlandse voorstel een belangrijke stap voorwaarts kan betekenen voor een succesvolle uitkomst van Kopenhagen. De uitkomsten van de Europese Raad zullen moeten bewijzen dat Europa nog steeds klimaatkoploper is. Aan de inzet van Jan Peter Balkenende zal het niet liggen. De rol van de Wereldbank passeerde gisteren ook in veel media de revu. Het uitlekken van een Deense concepttekst zorgde voor veel ruis en onrust in de toch al overvolle en oververhitte vergaderzalen. Vooral de dominante rol van het rijke westen in de Wereldbank – die de miljarden klimaatgeld zouden moeten beheren volgens het Deense voorstel – deed de ontwikkelingslanden op de barricaden klimmen. Ook het bedrag van 10 miljard dollar aan steun voor ontwikkelingslanden zorgde voor veel opwaaiend woestijnstof. Het deed een Soedanese leider binnen de G77 verzuchten dat dat bedrag “niet eens genoeg is om voor iedereen een doodskist te kopen”. Maar ik ben er zeker van dat Conny (Deense minister van Milieu Conny Hedegaard en straks nieuwe Eurocommissaris voor Klimaatactie) de gemoederen zal bedaren. Als er iemand keihard werkt om Kopenhagen tot een succes te maken, dan is zij het wel. Een sterke, gedreven en intelligente vrouw die dit brandje ongetwijfeld snel zal blussen. Het is duidelijk, de spanning stijgt met de dag. Eerlijk gezegd zou ik liever vandaag dan morgen afreizen naar Kopenhagen. Mijn handen jeuken. Vandaag heb ik nog een persbriefing gegeven over Kopenhagen. Journalist Dylan de Gruyl (GPD) twitterde direct na afloop dat ik “de klimaatongelovige PVV in de Kamer van jetje ga geven”. Zo snel gaat het met die nieuwe media. Nu ontkom ik er natuurlijk niet meer aan - en ik wil er ook niet aan ontkomen. Vanavond bedien ik de klimaatsceptici van repliek.‹‹


vrijdag 11 december 2009 | Weblog Europa maakt het waar! Geweldig nieuws uit Brussel: de EU besluit in te zetten op een 30 procent terugdringing van CO2-uitstoot en stelt de komende drie jaar 7.2 miljard euro beschikbaar voor klimaathulp aan arme landen. Europa maakt haar naam als klimaatkoploper waar. Mijn complimenten aan de Europese regeringsleiders en minister-president Balkenende in het bijzonder! Barroso lichtte dit besluit als volgt toe in zijn persconferentie: “This is so important for developing countries, especially the poorest, the most vulnerable – I think about African countries and small island states, whose future depends on immediate action. We hope others will now match our figures and our ambition.” Gisteren een marathonzit in de Kamer. De begrotingsbehandeling begon later en aansluitend nog een plenaire zitting over Kamermoties. Het werd dus een latertje. Het begrotingsdebat in de Kamer stond in het teken van de klimaatsceptici die in het kader van Kopenhagen hun oude dogma’s van de plank halen. Ik 128 | Minister Cramer blogt

vind het tijd worden om publiekelijk stelling te nemen tegen deze antiklimaat uitingen. Daarom ben ik tijdens de begrotingsbehandeling maar eens uitgebreid op ingegaan, met mijn wetenschappelijke pet op. Want ik wil helder maken dat klimaatsceptici zich voornamelijk baseren op selectieve en gemanipuleerde cijfers. De emmermetafoor en Darwin passeerden de revue. Ik sprak niet met de illusie dat ik klimaatsceptici kan overtuigen, want die willen enkel geloven wat ze willen geloven. Wat ik vooral duidelijk heb willen maken, is dat het over een zeer kleine groep wetenschappers gaat die vraagtekens plaatst bij de menselijke invloed op de opwarming van de aarde. 99 procent van de wetenschappers plaatst uitroeptekens achter de invloed van de mens. Sommige politici misbruiken die klimaatsceptici en maken er een one-man show van. Kwalijk vind ik dit. Ik mocht na afloop van het debat de complimenten in ontvangst nemen van veel kamerleden, deels ook van de oppositie. Zo vlak voor Kopenhagen is het goed om te zien en te horen dat er veel draagvlak is voor de inzet van Nederland op de klimaattop. Veel aandacht voor mijn besluit voortaan vegetarisch te lunchen of te dineren op mijn ministerie als ik zelf gastvrouw ben. Als gasten vlees op het menu willen, dan kan dat uiteraard. We moeten mensen niks opleggen, maar andere eiwitproducten stimuleren en mensen bewust maken van de invloed van vleesconsumptie op het klimaat is nodig. Deze week trad de ambassadeur van de campagne ‘Meat Free Monday’ op in de Arnhemse Gelredome: ex-Beatle Paul McCartney. Echt jammer dat ik dit concert heb gemist. Ik had graag ‘Back in de USSR’ en ‘Let it Be’ meegezongen. Vanavond zit ik in Pauw en Witteman. Een mooie gelegenheid om het belang van een klimaatakkoord in Kopenhagen toe te lichten.‹‹


maandag 14 december 2009 | Weblog De eerste dag Zo, de eerste dag zit er op. Althans voor mij dan, want mijn ambtenaren hebben er al een week hard werken op zitten. Mijn weekend begon zaterdag met het PvdA-congres in Apeldoorn. In de wandelgangen werd ik voortdurend aangesproken door partijgenoten die mij veel succes wilden wensen voor Kopenhagen. Fantastisch. Ik mocht ook het congres nog even toespreken. Daarna snel met koffer en al door naar de Jaarbeurs in Utrecht, waar het Beat the Heat Now evenement plaatsvond. Ik had een leuk gesprek op het podium met o.a. Pieter Winsemius en Menno Bentveld. Wat een overweldigende aandacht voor het klimaatprobleem en ook de klimaatoplossingen. En wat een ontzettend positieve sfeer! Ruim tienduizend mensen waren op het evenement afgekomen. Complimenten voor de organisatie! Vanuit de Jaarbeurs liepen we vervolgens samen met burgemeester Aleid Wolfsen en NS-topman Bert Meerstadt naar het station, waar de Kopenhagen Express klaar stond om te vertrekken. Met ruim 300 mensen 130 | Minister Cramer blogt

gingen we om exact 21:04 op reis naar Kopenhagen. In de trein heerste dezelfde optimistische en positieve sfeer als eerder op de dag; echt iedereen wil zich meer dan 110% inzetten om van Kopenhagen een succes te maken. Na een rondje langs alle elf coupés ben ik in mijn bedje gedoken. Want het echte werk begon natuurlijk pas vandaag. En beginnen deed het. Nadat we om 9 uur waren aangekomen in Kopenhagen, ben ik na een snelle stop bij het hotel meteen om 10 uur de zogenaamde Greenland Dialogue ingedoken. Met de veertig belangrijkste milieuministers proberen we in deze bijeenkomsten om tot overeenstemming te komen. Zijn we het eens in de Greenland Dialogue, dan is eigenlijk iedereen het eens. Dat was vandaag helaas niet het geval. Bespraken we in eerdere bijeenkomsten ook de dingen waar we het al over eens zijn, vandaag ging het er stevig aan toe. Alle zaken waar nog onenigheid over bestaat, kwamen op tafel. Van het optimisme van de trein naar de rauwe werkelijkheid van de onderhandelingen; ik realiseerde me direct dat het eindspel nu begonnen is. Natuurlijk hoort dat ook bij dit soort internationale onderhandelingen. Het is gebruikelijk dat op de eerste dag de stellingen stevig betrokken worden. Iedereen kiest immers positie, en dat leidt natuurlijk tot een behoorlijke confrontatie. Tegelijkertijd is dat een vast onderdeel van het spel. Gelukkig realiseert iedereen zich dat we er op deze manier niet uitkomen. Het gevoel van urgentie is er nog steeds, en bovendien begint de tijd te dringen. Donderdag komen de regeringsleiders en dan moeten wij als milieuministers er toch echt wel zoveel mogelijk uit zijn. De komende dagen zal het zich daarom wel uitkristalliseren. Na een gastvrije ontvangst bij onze ambassadeur, Niek van Zutphen, duik ik op tijd mijn bed in. We hebben nog een aantal zware dagen voor de boeg, en ik wil me optimaal kunnen inzetten voor een goed resultaat. We kúnnen dit gewoon niet laten mislukken, daarvoor is het probleem te groot en de urgentie te hoog. Gelukkig zijn er vele duizenden mensen hier die er precies hetzelfde over denken. Ik zal er alles aan doen om hen niet teleur te stellen.‹‹


dinsdag 15 december 2009 | Weblog Zwarte maandag Totale chaos in en om het Bella Center! Twee Kamerleden, een europarlementariër, een paar wethouders en een aantal van mijn medewerkers, ze stonden met duizenden vanaf de vroege ochtend urenlang te wachten voor ze het conferentieterrein konden betreden. Typerend voor het verdere verloop van de dag. Wat een zwarte dag. Ontzettend teleurstellend om de ‘COP 15’ zo te beginnen. De discussies in de plenaire zaal werden de hele dag gesaboteerd door een handjevol notoire dwarsliggers uit de G77, de groep van ontwikkelingslanden. Aan inhoudelijke discussies over CO2-reducties, geldstroom naar de ontwikkelingslanden of het tegengaan van ontbossing zijn we niet eens toegekomen. Slechts beroepsonderhandelaars die sikkeneurig protesteerden tegen vergadertijden, onderhandelingslijstjes, zaaltjes en tafelschikkingen. We zijn geen steek opgeschoten. En daar baal ik ontzettend van. Ik verbaas me erover dat de actie van de ontwikkelingslanden alom geprezen wordt door actievoerders, ngo’s en commentatoren. De Derde 132 | Minister Cramer blogt

Wereld laat de spierballen rollen! In de zaal werp ik eens een blik op de landen die deze ‘heldenrol’ op zich genomen hebben. Saoedi-Arabië, pal achter ons, en Soedan – twee landen die altijd al zand in de machine gooien. Venezuela, Bolivia en Peru, delegaties die nooit veel interesse in het klimaatakkoord hebben getoond. Oh, oh wat voelen ze zich gepasseerd door het verderfelijke westen! Ik erger me aan die zelfverkozen underdogrol, waarvoor ze nog applaus krijgen ook. Het is vooral kwalijk voor die landen van de G77 waar écht de nood aan de man is door de global warming. Zij zijn immers het meest gebaat bij een krachtig Kopenhagenakkoord, met harde reductiecijfers en een solide financiële basis. Wat hebben die landen aan een halfzacht aftreksel van Kyoto? In het hotel verwerken we de teleurstelling als we ineens verrast worden door een goed voorteken. Een cordon kleerkasten met oortjes treedt het restaurant binnen. De goed geföhnde man in hun midden komt ons bekend voor. Het is Arnold Schwarzenegger, de gouverneur van Californië, die zeer vooruitstrevend is in zijn milieubeleid. The governator is in Kopenhagen! Ik schud hem even de hand en krijg een thumbs up. Ik laat me weer motiveren door zijn gouden motto: I’ll be back! Met die spirit zal ik morgen met frisse moed weer de ring van het Bella Center betreden.‹‹


woensdag 16 december 2009 | Weblog We had to shake you up a little! Bij het ontbijt neem ik met Roland Duong de dag door. Hij is een van de makers van het klimaatjournaal van de VPRO en Llink. De ploeg heeft nog steeds geen accreditatie voor het Bella Center dus moeten ze roeien met de riemen die ze hebben. Ik vertel hem over wat ik vandaag allemaal ga doen. In het Bella Center begin ik met het delegatieoverleg. De ambtenaren doen verslag over de onderhandelingen die ze tot ’s avonds laat hebben gevoerd. We lopen alle verschillende onderwerpen af. Het blijkt dat er op sommige punten achter de schermen toch weer inhoudelijk gepraat wordt. Kopenhagen heeft nog een polsslag. Na het delegatieoverleg ga ik naar de EU-coördinatie. Dat is een dagelijks overleg met alle Europese milieuministers. Hoofdonderhandelaar Maas Goote neemt de stand van zaken met ons door. Een kraakhelder verhaal. Verschillende ministers spreken hun verbazing uit over berichten in sommige media over een zogenaamd gewijzigd Europees standpunt. Hoe vaak moet de EU het nog herhalen: 30% is 30%, dat is onze inzet voor de deal. Punt uit. Helderder kunnen we het niet zeggen! 134 | Minister Cramer blogt

Vervolgens heb ik een gesprek met de internationale president van het Wereld Natuur Fonds en praat ik de ngo’s bij over de laatste ontwikkelingen. Ik wijs nogmaals op de Nederlandse inzet die al dik twee jaar hetzelfde is: we komen onze Kyoto afspraken na, en willen een nieuw, bindend Kopenhagen akkoord waarin goede afspraken staan over reductiedoelen en geld. Je hoeft volgens mij echt geen Kremlinwatcher te zijn om onze positie te kunnen begrijpen. Tijd voor een frisse neus. In de haven ontmoet ik 150 jongeren die met elektrische scooters van Den Bosch naar Kopenhagen zijn gereden. Daarna snel weer terug naar de zaal voor de ceremoniële opening. Het gesteggel van gisteren heeft plaatsgemaakt voor gedragen woorden van VN-chef Ban Ki Moon, Prins Charles, Connie Hedegaard en anderen. In de wandelgangen loop ik de Zuid-Afrikaanse minister Sonjica tegen het lijf, een van de belangrijkste spelers hier in Kopenhagen. Ik breng nog even de clash met de ontwikkelingslanden van gisteren ter sprake. “Oh Jacqueline”, zegt ze, “we had to shake you up a little!” Waarna ze me glimlachend op de schouders slaat. Een goede relativering aan het einde van weer een lange dag.‹‹


woensdag 16 december 2009 | Weblog Ontwikkelingslanden hebben moeite met Deens voorzitterschap Tijdens het EU-overleg bespreken we de stand van zaken. Plenair schieten we niks op, doordat een aantal landen nog steeds pertinent weigert om over andere zaken dan procedures te praten. Ook het idee om in een aantal werkgroepen met verschillende thema’s zoals financiering, governance (het beheer van het geld) of ontbossing aan de gang te gaan, stuit op een blokkade. Ik vraag de Zweedse minister Andreas Carlgren (nu voorzitter van de EU) om een mandaat voor een serie bilaterale gesprekken met ministers uit ontwikkelingslanden. Op die manier wil ik bruggen slaan tussen het Westen en het Zuiden en het wantrouwen dat bij sommige ontwikkelingslanden heerst wegnemen. Als we recht tegenover elkaar blijven staan, gebeurt er immers nooit iets. Andreas vindt het een goed idee en ik kan niet wachten om er mee aan de slag te gaan. Rond de middag komt het grootste deel van de Nederlandse Kamerleden aan. Doordat de Deense politie behoorlijk in de clinch ligt met grote groepen demonstranten, is het Bella Center zo goed als hermetisch 136 | Minister Cramer blogt

afgesloten. Gelukkig kunnen de Kamerleden na bemiddeling van de Nederlandse ambassade en enkele VROM-medewerkers toch naar binnen. We praten daarna bij over de ontwikkelingen tot nu toe. Vrijwel alle fracties zijn trouwens vertegenwoordigd, weer een bewijs van de brede belangstelling voor het klimaat in de Tweede Kamer! Vervolgens begin ik aan een rondje langs de velden. Als eerste loop ik de Ghanese minister Sherry Ayittey tegen het lijf. We hebben al jaren goed contact. Ghana is een van de belangrijkste Afrikaanse spelers in de onderhandelingen, samen met onder andere Egypte, Algerije en natuurlijk Zuid-Afrika. We nemen snel de stand van zaken door. Als wij toch samen een akkoord mochten schrijven, dan waren we er écht binnen no time uit! Vervolgens spreek ik president Nasheed van de Malediven. Ik ben altijd erg onder de indruk van de enorme gedrevenheid waarmee hij voor de toekomst van zijn land en de bevolking van de Malediven opkomt. Daarna onder andere Tunesië, Peru, Suriname, een aantal Europese collega’s, en niet de minst belangrijke, minister Jairam Ramesh van India. Hoe meer mensen ik spreek, des te meer wordt duidelijk dat de ontwikkelingslanden moeite hebben om het vertrouwen in het Deense voorzitterschap te behouden. Dit kan zo echt niet doorgaan, bedenk ik me. ’s Avonds laat loop ik samen met mijn Franse collega langs bij Connie Hedegaard. Allereerst om haar een hart onder de riem te steken. Persoonlijk is dit natuurlijk een drama voor haar. Al dik twee jaar is ze een fantastische aanjager van de onderhandelingen, en nu op het moment suprême steken een aantal notoire dwarsliggers op zo’n manier staken tussen de wielen. Ik kan me haar frustraties goed voorstellen. Maar we zullen toch verder moeten. We spreken een aantal opties door. Diplomatiek moet ik dan geloof ik zeggen dat het een ‘openhartig gesprek’ is geweest. De boodschap is echter helder, en Connie gaat vervolgens langs bij haar premier Rasmussen die de voorzittershamer (wegens de aanwezigheid van steeds meer regeringsleiders) heeft overgenomen. Ik ben benieuwd naar de dag van morgen, zeker omdat aan het eind van de middag alle regeringsleiders aankomen en we dan toch écht een paar teksten op papier moeten hebben.‹‹ Minister Cramer blogt | 137

donderdag 17 december 2009 | Weblog Wat gebeurt hier in vredesnaam!? De wekker gaat weer vroeg. Ik heb een ontbijtsessie met de World Business Council. Met onder andere de Zuid-Afrikaanse minister Sonjica spreek ik met een aantal topmensen uit het bedrijfsleven over de onderhandelingen. Vanuit de zakenwereld wordt (al langer overigens) aangedrongen op heldere, harde doelen voor de lange termijn. Op die manier kan het bedrijfsleven nu al de juiste investeringsbeslissingen nemen, die vergen immers een lange horizon. Maas en Hugo praten me vervolgens bij over de nachtelijke voortgang van de ambtelijke onderhandelingen. Het stemt me allemaal niet vrolijk. Er zijn wederom problemen met de toelating van ngo’s en journalisten tot het Bella Center. Ondanks dat het Bella Center is berekend op 15.000 bezoekers, heeft de organisatie ruim 45.000 accreditaties verstrekt. Dat past natuurlijk nooit. Een zeer strikt deurbeleid is het gevolg, met voor sommige ngo’s verstrekkende gevolgen. Ik probeer nog wat te betekenen voor hen bij zowel de Denen als Yvo de Boer, maar krijg nul op het rekest.


In het dagelijkse EU-overleg delen we onze indrukken. Meerdere ministers hebben bilaterale contacten gehad. Naast de inmiddels beruchte dwarsliggers Soedan, Saoedi-Arabië en Venezuela, is er ook bijzonder weinig beweging aan Chinese, Indiase of Amerikaanse kant. Het lijkt er sterk op dat een aantal landen moedwillig aanstuurt op uitstel tot het laatst mogelijke moment, vanuit de gedachte dat de EU en/of de VS op deze manier tot nog grotere (financiële) toezeggingen bereid zullen zijn. Maar misschien zijn sommigen zelfs wel uit op een nog hardere confrontatie. De spanning loopt duidelijk op. Plenair komt die vervolgens tot een climax. Geen enkele poging van de Denen om tot een tekstvoorstel te komen wordt geaccepteerd, en zelfs de ambtelijke onderhandelingen worden grotendeels stil gelegd. Wat gebeurt hier in vredesnaam!? Nog enkele uren voordat de regeringsleiders aankomen en er ligt gewoon nog helemaal niks. Dit is echt ongekend en er is niemand die een dergelijk onderhandelingsspel eerder heeft meegemaakt. Als premier Balkenende aankomt, breng ik hem en minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking in ons hotel op de hoogte van de ontwikkelingen en het totale gebrek aan voortgang. We spreken af dat de premier tijdens het staatsbanket later op de avond een serie bilaterale gesprekken voert met andere regeringsleiders om te bezien of er toch geen ruimte zit op een aantal thema’s. Na het eten keer ik terug naar het Bella Center. Vanavond mag ik de plenaire zaal toespreken. Altijd een bijzonder moment. Het programma zegt dat ik om 21:30 aan de beurt ben. Helaas! Door de Fidel Castro-achtige toespraken van sommige collega’s lopen we een klein beetje achter op schema: nog 28 sprekers te gaan voordat ik het podium op mag. De wijzers van de klok kruipen vervolgens tergend langzaam over het scherm en om 00:30 uur ben ik eindelijk aan de beurt. In mijn toespraak trek ik een parallel tussen de solidariteit die de Nederlanders opbrachten na de watersnoodramp in 1953 en de solidariteit met de kleine eilandstaten en ontwikkelingslanden die vandaag de dag zo broodnodig is.‹‹


vrijdag 18 december 2009 | Weblog Teleurstelling, maar ook waardevolle resultaten Na een zeer korte nacht ontbijt ik samen met de premier en minister Koenders. Jan Peter vertelt over de gesprekken die hij heeft gevoerd tijdens het staatsbanket. Vandaag komt het er op aan in de plenaire zaal, het is letterlijk erop of eronder. Obama zal over een paar kwartier landen, de premiers Wen Jiabao en Singh zijn er al, evenals de presidenten Lula en Zuma van respectievelijk Brazilië en Zuid-Afrika. Zij hebben vannacht al gesprekken gevoerd over een eventuele compromistekst. Maar tot nu toe nog zonder resultaat. Als ik even later in de plenaire zaal zit, ontvouwt zich voor mijn ogen een politieke strijd op het allerhoogste niveau. De ene na de andere wereldleider houdt een knallende toespraak. Wen, Lula, Obama, Singh, Zuma, Chavéz, het gaat hard tegen zo mogelijk nog harder. Het meest ben ik onder de indruk van de Braziliaanse president Lula. Als enige stapt hij over zijn eigen schaduw. In plaats van oude teksten te herhalen, zegt hij na een gloedvol betoog toe dat Brazilië bereid is om mee te betalen voor de allerarmste ontwikkelingslanden. Dát zijn nu precies de bewegingen die we nodig hebben. 140 | Minister Cramer blogt

Tussen China en de Verenigde Staten zit het niet goed. Wen en Obama spreken elkaar nog net niet rechtstreeks aan, maar hun speeches liegen er niet om. Keiharde machtspolitiek en economische belangen voeren inmiddels de boventoon, klimaat is slechts bijzaak geworden. Als er om 14:30 geschorst wordt, zit vrijwel iedereen met de handen in het haar. Hoe gaat dit aflopen? Achter de schermen wordt ondertussen koortsachtig doorgewerkt. De foto’s hebben inmiddels bijna alle kranten gehaald. Letterlijk met pen en papier in de hand toont Obama toch het leiderschap wat van hem verwacht mag worden. Mijn rol in dit geheel is ronduit klein. Net als andere ministers loop ik rond door het Bella Center en praat her en der met wat mensen. Verschillende keren zie ik Obama langslopen, van het ene zaaltje op weg naar het andere. Tot twee keer toe gaat het verhaal dat hij vertrokken zou zijn, en tot twee keer toe kom hij vlak daarna weer langs. De teerling is nog steeds niet geworpen. In de loop van de avond doen verschillende teksten de ronde. Sommige versies zijn ronduit slecht, anderen zijn juist weer veelbelovend. Cruciale vraag is steeds of China wel aan boord blijft. Uiteindelijk, het is inmiddels na middernacht, blijkt dat de Chinezen toch een aantal belangrijke zaken uit de tekst hebben laten schrappen. Ik ga met de premier mee naar het EU-overleg van regeringsleiders. Teleurstelling overheerst, omdat de voorliggende tekst lang niet zo ambitieus is als onze Europese inzet. Maar er zitten ook waardevolle dingen in, zoals de 2-gradendoelstelling en de afspraken over financiering. Op korte termijn komt de gewenste 30 miljard euro op tafel. Hiermee kunnen we in ieder geval de kleine eilandstaten en de ontwikkelingslanden gaan helpen. Al met al is het glas lang niet vol genoeg, maar ook weer niet zo leeg dat we het niet kunnen accepteren. Wel realiseren we ons vrijwel direct dat de wereld zoals we die in de 20e eeuw kenden, niet meer bestaat. De machtsverhoudingen in de wereld zijn voorgoed veranderd, met waarschijnlijk ingrijpende consequenties voor dit soort internationale onderhandelingen.


Na een persconferentie op een zeer vroeg uur, biedt de premier mij en minister Koenders een lift aan met het regeringsvliegtuig. Zo kunnen we nog even napraten over de consequenties van Kopenhagen en de vervolgstappen die nu nodig zijn. Het is al daglicht als ik uiteindelijk thuis kom. Vermoeidheid en teleurstelling bepalen mijn gemoedstoestand, de indrukken en gedachten duizelen me nog door het hoofd. Eerst even goed slapen nu, daarna weer rustig nadenken. De kerstdagen komen als geroepen.‹‹


woensdag 30 december 2009 | Weblog Alsnog de laatste krabbels Anderhalve week geleden schreef ik mijn laatste blog. We waren toen net drie dagen aan de gang in Kopenhagen. Ik had mezelf voorgenomen om ook tijdens de grootste drukte te blijven bloggen, maar dat het zó druk zou worden had ik nooit kunnen voorzien. De laatste paar nachten heb ik gemiddeld 3,5 uur geslapen. Mijn weblog schoot er toe een beetje bij in, waarvoor excuus! Enfin, inmiddels weet iedereen hoe het is afgelopen. Vorige week zondag sprak ik er bij Buitenhof (vpro.nl) over met Clairy Polak, voor de kerst schreef ik er een stuk over in de Volkskrant (Volkskrant.nl). En ik heb vorige week ook nog met mijn Europese collega’s bijgepraat.‹‹


dinsdag 12 januari 2010 | Weblog Welles-Nietes Journalist Mathijs Schiffers schreef afgelopen zaterdag in het FD dat het goed zou zijn als ik met Leon de Winter zou praten over het klimaat. Dit naar aanleiding van een artikel in de Volkskrant van klimaatscepticus De Winter. Teneur van Schiffers’ FD-artikel (alleen te lezen voor abonnees): het klimaatdebat is een welles-nietesspelletje geworden tussen links en rechts en daar heeft niemand baat bij. Een terechte conclusie! Mathijs Schiffers wist niet – tenzij hij geheime bronnen heeft op het ministerie - dat ik - twee dagen voor de publicatie van zijn artikel - al een uitvoerig en prettig telefonisch gesprek had met Leon de Winter. Daar hoefden de schrijver en de minister niet eerst ‘gearmd’ voor naar de bioscoop om de Apocalypsfilm ‘The Road’ te zien, zoals de journalist suggereerde. De Winter schreef in zijn artikel dat ik meer naar klimaatsceptici zou moeten luisteren en hij deed direct een voorstel: met hem naar Duitsland op bezoek bij scepticus en wetenschapper, professor Lindzen. Ik heb inmiddels afgesproken dat - zodra Lindzen in Nederland is - we elkaar zullen ontmoeten op het ministerie.


Kortweg komt De Winters standpunt hier op neer: laat die (dure) C02maatregelen voor wat ze zijn en besteed geen tijd aan milieutops als Kopenhagen. Volgens de schrijver heeft dat geen zin en heeft het een contraproductief effect op de o zo nodige publieke steun. Wat hij wel wil is een Europees energieproject op wereldschaal met als doelstelling gratis, duurzame energie voor iedereen. Greenpeace-directeur Liesbeth van Tongeren diende De Winter in de Volkskrant van repliek. Van Tongeren betoogt dat (CO2) milieubeleid wel degelijk nodig is omdat nu wel voldoende is aangetoond dat het klimaat verandert door menselijk handelen. En zij concludeert ook dat we meer moeten investeren in energiebesparing en duurzame energie zodat fossiel overbodig wordt. De Winter als vertegenwoordiger van de klimaatsceptici, Van Tongeren als die van de milieuridders. Precies het contraproductieve welles-nietes spelletje waar Schiffers over schrijft. Zo lijkt het op het eerste gezicht. Maar niets is minder waar. Want beide ‘kemphanen’ komen eigenlijk tot dezelfde conclusie: meer investeren in duurzame energie, dus minder (afhankelijkheid van) fossiele brandstoffen zoals olie en gas. Deze gedeelde doelstelling lijkt mij hét uitgangspunt voor vooruitgang en dialoog. Groene, goedkope (gratis) energie. Wie kan daar op tegen zijn? Ik praat graag met mensen die een zinnige bijdrage willen en kunnen leveren aan het oplossen van het klimaat en energievraagstuk. In wellesnietesspelletjes tussen believers en non-believers ben ik niet geïnteresseerd en is niemand gebaat. Ik ben wel geïnteresseerd in oplossingen. Of zoals journalist Schiffers het verwoordt: “Tegenstrijdige motieven kunnen een zelfde doel dienen.” Leon de Winter, professor Lindzen, Liesbeth van Tongeren, ik luister en sta open voor hun visies en oplossingen. Als we ons doel maar bereiken: een duurzame toekomst!‹‹


donderdag 14 januari 2010 | Weblog Goed nieuws na alle tumult Een tumultueuze dag gisteren. Het zal u niet ontgaan zijn. Ik ben blij dat het kabinet eruit is en mijn collega’s en ik ons werk kunnen voortzetten. ’s Avonds naar de Kamer voor het debat over de gehackte klimaate-mails. Na alle tumult, goed nieuws van de Autosalon uit Brussel: het autodeelbedrijf Greenwheels gaat elektrische auto gebruiken. Het bedrijf tekende een intentieverklaring met fabrikant Peugeot en Veolia. Op korte termijn zet Greenwheels enkele honderden elektrische auto’s in Nederland in. Later zullen er ook auto’s in Duitsland ingezet worden. Eveneens goed nieuws uit Engeland: de Britse regering investeert de komende jaren fors in windenergie op zee. Meer dan 100 miljard steken de Britten in 9 reusachtige windmolenparken op zee. Samen goed voor een kwart van de energiebehoefte. Deze impuls voor windenergie is niet alleen goed nieuws voor ons milieu, maar laat ook zien dat het heel goed mogelijk is duurzaamheid en economische groei te combineren. Dit plan levert veel nieuwe werkgelegenheid op, meer dan 70.000 banen. Bovendien worden we zo een stuk minder afhankelijk van de fossiele brandstoffen. Drie vliegen in één klap. Ook het Nederlandse bedrijfsleven profiteert. Kennis die wij in Nederland goed kunnen gebruiken omdat ook in ons stuk van de Noordzee de komende jaren veel windenergie opgewekt wordt. Het is niet alleen een kwestie van neerzetten en laten waaien. Er komt meer bij kijken. Een hoogspanningsnetwerk met Groot-Brittannië, Noorwegen en Denemarken zorgt ervoor dat alle opgewekte energie optimaal benut kan worden. Verder maakte de jury van het Ei van Columbus vandaag bekend 13 van de 338 inzendingen te hebben genomineerd. De winnaars van de landelijke duurzaamheid en innovatieprijs worden dit voorjaar bekendgemaakt.‹‹


vrijdag 14 januari 2010 | Weblog Trendwatchers: duurzaam is de toekomst Een aardig artikel in HP/De Tijd van deze week. Nee, niet dat van de stagiaire bij de PVV. Iets anders en veel interessanter: een terugblik op de afgelopen tien jaar met vijf vooraanstaande trendwatchers. De vijf uit binnen- en buitenland vertellen wat ze mis hadden, wat ze juist hebben voorspeld en wat ze verwachten. Dit voorzien ze voor de komende jaren: Martin Lindstrom (DK): “In het volgend decennium wordt duurzaamheid dwingend.” Kees Klomp (NL): “De nieuwe helden zijn de mensen die zakelijk succes en positieve maatschappelijke impact kunnen combineren.” Adjiedj Bakas (NL): “Na de crisis in 2011, gaan eco, groen en duurzaam de agenda bepalen.” Faith Popcorn (VS): “Ethische, groene, fairtradeproducten en -bedrijven zullen zeer succesvol worden.” Marian Salzman (VS): “Duurzaamheid, daar gaan we nog erg veel van horen.” Behalve dat Salzman wat achter de feiten aanloopt (duurzaamheid staat al lang en breed op ieders agenda), schetsen de trendvoorspellers wat mij betreft een fraai toekomstbeeld: the future is green! PS: Op Twitter laat Liesbeth van Tongeren (LiesbethGrpeace) weten wat ontstemd te zijn over mijn gebruik van het woord kemphaan om haar en Leon de Winter te omschrijven. Niet kwaad bedoeld Liesbeth! Volgende keer zal ik een meer gracieuze vogel kiezen voor de beeldspraak.‹‹


maandag 18 januari 2010 | Weblog Digital movements in Sevilla Van een besneeuwd en bevroren Nederland naar 18 graden in het voorzichtige winterzonnetje van Zuid-Spanje, in de prachtige stad Sevilla. Hier wordt op een andere manier over de islam gepraat dan bij ons. De Moren brachten ruim 800 jaar geleden culturele bloei en stadsschoon. Spanje is sinds kort voorzitter van de EU. Daarom was ik dit weekend in Sevilla voor de informele raad van EU-milieuministers. De meeste aandacht ging natuurlijk uit naar de lessen van Kopenhagen. Veel discussie natuurlijk. Maar aan het eind van het verhaal blijven we bij het EU-standpunt dat we dertig procent minder CO2 willen uitstoten in 2020 ten opzichte van 1990. Mits natuurlijk de anderen vergelijkbare inspanningen doen. Wat dat dan zijn, ‘vergelijkbare inspanningen’, wil maar niet duidelijk worden. Daarom heb ik zelf een voorstel ingediend op basis van rapportages van het Planbureau voor de Leefomgeving, met harde getallen. Dat bleek bij veel lidstaten goed te vallen. De nieuwe Commissie (en dan vooral Eurocommissaris en oude bekende Connie Hedegaard) mag ermee aan de slag. Verder was er veel overeenstemming. Over de rol van de EU op de klimaattop, die te veel gericht was op interne besluitvorming. Over de manier waarop we bijvoorbeeld met China moeten onderhandelen om de klimaatdoelen te bereiken. Over de snelheid die nodig is om het akkoord van Kopenhagen uit te voeren. En vooral over het geld dat snel naar klimaatprogramma’s in Afrika moet. John Hontelez van de koepel van milieuorganisaties blikte ook terug op Kopenhagen. Onvermijdelijk komt de invasie van duizenden klimaatactivisten in het Bella Center ter sprake. En hun verbanning uit het conferentiecentrum in de loop van de week. In reactie op zijn verhaal heb ik hem gesuggereerd om voor de volgende klimaattop te werken aan een ‘digital movement’. Al was het maar om zo min mogelijk mensen op het vliegtuig naar Mexico City te krijgen. Even buiten Sevilla bezochten we een zonnetoren, die via spiegels zonnestralen concentreert om water tot stoom te verdampen en elektriciteit op te wekken. Opbrengst vergelijkbaar met drie windturbines!‹‹


maandag 18 januari 2010 | Weblog Lekker fris op school Ik ben samen met staatssecretaris Dijksma op bezoek geweest bij de Benedictusschool in Heiloo. Deze school heeft een aantal innovatieve en vaak simpele maatregelen getroffen, die zowel voor een beter binnenmilieu (bijvoorbeeld voldoende frisse lucht) als minder energieverbruik zorgen. Deze extra investeringen in het nieuwe gebouw kostten weinig geld, zijn binnen een half jaar terugverdiend en het belangrijkste: de kinderen en leerkrachten hebben er veel baat bij… Zij hebben veel minder last van hoofdpijn en kunnen zich veel beter concentreren. Fantastisch om te zien dat je met een maatregel uit het crisispakket van het kabinet twee vliegen in een klap kunt slaan: Kinderen presteren beter en je bespaart energie. Het geld komt namelijk uit de pot van 100 miljoen euro die we als kabinet hebben vrijgemaakt om het binnenmilieu op basisscholen te verbeteren. Van het geld kunnen de scholen ook energiebesparende maatregelen treffen. Scholen hebben massaal belangstelling getoond: 394 van de 431 gemeenten reageerden. Met de leerlingen heb ik ook gesproken over het milieu en wat we moeten doen om het milieu te verbeteren. Wat mij opviel is dat zij vaak heel goede en relatief eenvoudige ideeën hebben om het klimaatprobleem op te lossen.‹‹


maandag 18 januari 2010 | Weblog Noord-Holland wil 1000 megawatt In de gemeente Anna Paulowna sprak ik met de provincie Noord Holland en enkele gemeenten. Die ambiëren om over tien jaar meer dan 1000 megawatt aan duurzame energie op te wekken. Dat is natuurlijk ook dé manier om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. Bovendien beperkt het de CO2-uitstoot en zorgt het voor extra werkgelegenheid.‹‹


dinsdag 19 januari 2010 | Weblog Rotterdam, maak plastic scheiden eerst maar eens mogelijk Veel aandacht voor het gescheiden inzamelen van plastic en kunststof afval deze week. Wethouder Bolsius uit Rotterdam schreef mij een brief waarin hij uitstel vraagt van de beslissing in Rotterdam. Maar op televisie en in de brief aan de gemeenteraad heeft hij duidelijk een eigen mening: nascheiding in plaats van gescheiden inzameling via bakken of zakken leidt volgens Rotterdam tot minder CO2. En dat de Rotterdammers sowieso een slecht ‘afvalscheidingsgedrag’ hebben. Kortom, ze niets zien in bronscheiding van plastic afval. Zij willen met mij hierover praten. Dat wil ik best met Rotterdam, maar dan over hoe de gemeente nu denkt verder te gaan met hun aanpak van het gescheiden inzamelen van kunststof. Want het staat buiten kijf dat ook Rotterdam het pad van de gescheiden inzameling zal moeten inslaan, net als de 383 gemeenten die Rotterdam al zijn voorgegaan. Ook in Rotterdam zijn er best wijken te vinden waar aan de slag kan worden gegaan. De vraag voor Rotterdam is niet wanneer (dat is namelijk zo snel mogelijk) maar hoe (en daarin heeft de gemeente een grote mate van vrijheid). Ik zie de bezwaren van Rotterdam niet zo. Bij gescheiden inzameling gaat het trouwens niet alleen om minder uitstoot van CO2, maar ook om het zuinig omgaan met en hergebruik van grondstoffen. Een tijdje geleden hebben we als ministerie een onderzoek laten doen naar de bereidheid van burgers om plastic gescheiden in te zamelen. En daaruit bleek dat burgers daar over het algemeen graag toe bereid zijn, net zoals ze ook enthousiast papier en glas scheiden van het overige afval. En het kan ook mensen nog geld opleveren, want de afvalstoffenheffing kan omlaag als de hoeveelheid restafval vermindert. Plastic en kunststof maakt immers al snel de helft van het huishoudafval uit. Heeft de gemeente haar inwoners bijvoorbeeld al voldoende geïnformeerd over dit financiële voordeeltje? Kortom, ik zou me dat als Rotterdammer niet laten zeggen: ‘slecht afvalscheidingsgedrag’. Rotterdam, maak het eerst maar eens mogelijk dat mensen hun plastic kunnen scheiden, dan zullen jullie nog eens wat zien!‹‹


woensdag 20 januari 2010 | Weblog Eén Ministerie van Ruimte? Een opmerkelijke kop gisteren in de Telegraaf: “Janboel in de ruimtelijke ontwikkeling”. Aanleiding is een boek van de journalist Noud Köper: ‘Woekeren met de Ruimte.’ Oud-ministers, voormalig topambtenaren, bouwers, projectontwikkelaars, stedenbouwkundigen, provinciale en gemeentelijke bestuurders en andere betrokkenen vertellen openhartig over hun ervaringen en bevindingen met ruimtelijke ontwikkeling in Nederland. Strekking van Köper’s betoog: de ruimtelijke ordening is vastgelopen in een moeras van procedures en overleggen en de overheid is haar regierol kwijtgeraakt. Mijn liberale voorganger Sybilla Dekker toont zich achteraf teleurgesteld over de manier waarop gemeenten en provincies hun verantwoordelijkheid hebben opgepakt: “Als de provincie nou ergens kan scoren, is het op ruimtelijk-economisch beleid. Het is de aangewezen bestuurslaag om een vertaalslag te maken van nationale naar lokale plannen. Dat is – achteraf gesteld – een beetje tegengevallen.” Precies om die reden heb ik vanaf mijn aantreden de ruimtelijke teugels zo goed als kan strakker aangetrokken. Met de nieuwe Wet ruimtelijke ordening heb ik de provincies weer in staat gesteld de regie te pakken over hun grondgebied. Ook roep ik de wildgroei aan lelijke bedrijventerreinen een halt toe. Gemeenten zijn nu verplicht regionaal samen te werken bij de uitgifte van nieuwe terreinen. De provincies zijn verplicht daarop toe te zien. Het is natuurlijk lastig grip te krijgen op de inrichting van ons land als elke stad of regio alleen naar de eigen belangen kijkt. Daarbij is ook het Rijk niet altijd goed in staat knopen door te hakken. Want behalve mijn eigen VROM, gaan bijvoorbeeld ook Verkeer en Waterstaat (wegen), Landbouw (natuur, landschap) en Economische Zaken over de inrichting van ons land. Niet gek ook, want in de ruimtelijke ordening komt alles samen. Of loopt het vast.


De boodschap komt aan. Premier Balkenende pleit voor een strakkere centrale regie en een Rijk dat doorpakt. Laat dat nu van meet af aan mijn inzet zijn! Als ik in de toekomst kijk, zie ik dan ook een Ministerie van Ruimte opdoemen. Een ministerie dat, zoals de premier betoogt, woningbouw, natuur, energie, infrastructuur en milieu, in één hand houdt. Niet meer ieder voor zich, maar samen voor ons mooie, maar kwetsbare Nederland.‹‹


donderdag 21 januari 2010 | Weblog Een dagje energie Gisterenochtend bij TenneT geweest, de beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. Aangenaam verrast te horen hoe ver ze zijn in het denken over duurzame energievoorziening en het decentraal opwekken van energie. Dit is de toekomst voor de energievoorziening in Nederland, waarbij stroom niet in megacentrales opgewekt wordt, maar op kleine schaal. Een mest vergistinginstallatie op de boerderij, warmte leverende kassen, het verstoken van afval uit de plaatselijke slachterij, energiewinning uit rioolafval, je kunt het zo gek niet bedenken of innovatieve ondernemers maken er (groen) werk van in Nederland. De vraag blijft alleen: hoe krijgen we die stroom bij de gebruikers? Het stroomnet is nog steeds ingesteld op eenrichtingsverkeer van de energiecentrale naar de huiskamer. Dat moet tweerichtingsverkeer worden, zodat mensen met een zonnepaneel op het dak hun stroom ook kunnen slijten. Daarvoor heeft TenneT, zo bleek woensdag, ver gevorderde plannen. Ook gepraat over hoogspanningslijnen. Het net zal de komende jaren flink uit moeten breiden. Gelukkig gaan steeds meer kabels ondergronds. Zoveel zelfs dat er netto geen kilometer bovengronds bijkomt. Maar er komen ook ontwerpen van hoogspanningsmasten die veel minder storend zijn in het landschap. Zo kunnen we Nederland echt mooier maken. Goede ontwikkelingen zijn er ook in het midden- en kleinbedrijf. Samen met Loek Hermans van MKB-Nederland bezocht ik Kargro in Montfoort, een bedrijf gespecialiseerd in hergebruik en recycling van oude autobanden. Overal in hun bedrijf besparen ze energie. Op een heel andere schaal, maar net zo interessant was het positieve verhaal van Margriet Aukes, eigenaresse van bloembinderij Margriet in Geldermalsen. Zij vertelde hoe ze ertoe is gekomen energiebesparende maatregelen in haar bedrijf toe te passen en wat het haar oplevert. Tot slot een bezoek aan GSU BV, een installatie- en onderhoudsbedrijf van centrale verwarming. Zij leveren niet alleen energiezuinige apparatuur aan anderen, maar nemen ook zelf energiebesparende maatregelen, zoals LED-verlichting en veegschakelaars. Goed om eens met deze ondernemers te praten die de voordelen van energiebesparing zien. Het bespaart euro’s in hun portemonnee en spaart ons milieu. 154 | Minister Cramer blogt

In het economiekatern van de Volkskrant een stuk gelezen over kernenergie. De betrouwbaarheid en kosten van kernenergie staan ter discussie in Europees kernenergie land nummer één: Frankrijk. De bouw van een state of the art kerncentrale loopt drie vier jaar vertraging op. De bouw van eenzelfde prototype in Finland liep al eerder drie jaar vertraging op en de kosten komen 2.3 miljard euro (!) hoger uit dan de begrote 3 miljard euro. De bouwer heeft inmiddels ook geen garantie meer om het kernafval naar de verwerkingsfabriek in Le Havre te vervoeren. En als klap op de vuurpijl moet Frankrijk door de hevige kou nu zelfs energie importeren. Door onderhoud kunnen Franse kerncentrales slechts 78 procent van hun totale capaciteit leveren. Ik hoop dat de kernenergielobby ook kennis neemt van deze berichten. Nederland gaat al voor duurzaam. Het zou mooi zijn als ze zich in Frankrijk nu ook achter de oren krabben en dezelfde weg inslaan.‹‹


vrijdag 22 januari 2010 | Weblog “Een mooie dag voor het Groene Hart” In de middag bereikt me het blijde bericht dat de gemeente Utrecht en ontwikkelaar Burgfonds afzien van de bouw van de hoogst omstreden Belle van Zuylen in Leidsche Rijn. Daarmee komt er hopelijk een eind aan een al jaren slepende discussie over die moloch van 262 meter. Die discussie liep al toen ik als minister aantrad. Ook in 2007 waren de meningen reeds zeer verdeeld. Voor mij was dat aanleiding genoeg om poolshoogte te nemen. Hoewel de visualisaties die ik te zien kreeg zeer gelikt waren, bekroop mij toch het gevoel dat zo’n toren aan de rand van het Groene Hart misplaatst was – letterlijk en figuurlijk. Die toren zou namelijk op vele kilometers afstand te zien zijn. En dat terwijl het Groene Hart vooral geliefd en waardevol is vanwege de weidse en open landschappen. Het is een groene oase in de meest dichtbevolkte regio van ons land. Een plek waar stedelingen kunnen recreëren en even kunnen vluchten uit de drukte van de stad. Omdat ik twijfelde aan nut en noodzaak, maar vooral aan de inpassing in het landschap, heb ik de Rijksbouwmeester erop afgestuurd. Die deelde mijn intuïtieve aarzeling. Zou de toren wel in balans zijn met de omgeving? Was er over de inpassing in het landschap wel goed nagedacht? Het bracht me ertoe te zeggen: verkeerde toren op de verkeerde plek. Begrijp me niet verkeerd: ik heb niets tegen hoge gebouwen. De skyline van New York bijvoorbeeld, of die van ons eigen Manhattan aan de Maas, spreekt me zeer aan. Maar aan het besluit om ergens de hoogte in te gaan, moet wel een duurzame en gezonde afweging voorafgaan. Hoe kijken we aan tegen hoogbouw in onze regio? Waar is hoogbouw wel of niet gepast? In mijn ogen verdiende de gang van zaken rondom de Belle wat dat betreft geen schoonheidsprijs. Het besluit om nu te stoppen is genomen op basis van een economische afweging. Maar ik denk dat de maatschappelijke onrust ook een rol heeft gespeeld. Om uit deze economisch barre tijden te geraken, is het beter onze energie te richten op zaken waar we het wel over eens zijn.‹‹


dinsdag 26 januari 2010 | Weblog Met z’n allen én alleen kun je klimaatverandering tegengaan Energiebesparing is goed voor klimaat en portemonnee. Dat weet de jeugdzorginstelling LSG Rentray in Eefde ook. Ik was er gisteren en gaf het startschot van de verbouwing van het hoofdgebouw. Dit wordt verbouwd volgens de laatste duurzaamheidseisen. Rentray maakt de boel een stuk energiezuiniger. Met een aantal simpele ingrepen, zoals dakisolatie en centrale punten voor verwarming en koeling, drukken zij de energiekosten. Zo besparen ze geld. Dankzij deze besparing kan de club straks honderd jongeren onderbrengen, tegenover zenvetig nu. Het geld voor de verbouwing komt uit het crisispakket. Om alle jeugdzorggebouwen duurzaam te renoveren is een bedrag van 80 miljoen euro gereserveerd. LSG Rentray gebruikt hier 2 miljoen euro van en leggen zelf 1,1 miljoen bij. ’s Avonds was ik Deventer. Om precies te zijn op de Saxxion hogeschool. Met de greenovatortour wil ik studenten en (startende) ondernemers stimuleren werk te maken van duurzaamheid. De avonden van deze toer – die door heel Nederland voert – vind ik altijd erg inspirerend. Gisteravond was geen uitzondering. Goede voorbeelden waren er van Foreco, dat door zacht hout te bewerken met een biologisch preparaat op basis van suikerriet, het hout dezelfde kwalificaties geeft als tropisch hardhout - duurzaam hout dus. En van Amanda Ngabirano die met het Cycling in Uganda programma zowel duurzaamheid als de positie van de vrouw in haar geboorteland wil verbeteren. Vale Ouwe, een culinair projectmanagement bedrijf, dat in de hele keten duurzaamheid een plek heeft gegeven, verzorgde de catering. Met dit soort duurzaamheidsinitiatieven laten we zien dat we met z’n allen én alleen veel kunnen doen voor duurzaamheid en tegen de klimaatverandering.‹‹


zondag 31 januari 2010 | Weblog Op campagne voor groene banen in Friesland De vaste lezers van dit blog weten inmiddels dat ik graag zoveel mogelijk het land in ga om lokale duurzame initiatieven te stimuleren. Nu de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart in aantocht zijn, combineer ik mijn werkbezoeken het liefst met een campagneactiviteit voor de lokale PvdA. Ik vind het geweldig om te zien hoeveel PvdA-afdelingen met duurzaamheid bezig zijn, het staat tegenwoordig als speerpunt in vrijwel alle verkiezingsprogramma’s! Als ik terugdenk aan vroeger, is dat echt een wereld van verschil. Werd het milieu door sociaal-democraten ooit als bedreiging voor de werkgelegenheid gezien, vandaag de dag werken PvdA’ers overal in het land aan nieuwe, duurzame banen. En dat is hard nodig ook. De huidige generatie ROCleerlingen bijvoorbeeld zal steeds vaker werk vinden als installateur van zonnepanelen of warmteboilers, of als onderhoudsmonteur van windmolens op land of zee, of als ontwikkelaar in de industrie. En daar kunnen we juist op lokaal niveau ook veel aan doen. Gisteren was ik op bezoek bij de PvdA-afdelingen in de gemeenten Achtkarspelen en Leeuwarden. Het bezoek stond in het teken van nieuwe groene banen en duurzaam bouwen. In Achtkarspelen kreeg ik uitleg over zeer energiezuinige woningen van woningcorporatie SWA. Een prachtig initiatief. Gelukkig kon ik direct melden dat het kabinet afgelopen vrijdag (op voorstel van mijn collega Eberhard van der Laan) heeft besloten om heel Noord Nederland tot een zogenaamd excellent bouwgebied te maken. Ik heb me hier zelf heel lang sterk voor gemaakt, en gelukkig heb ik Eberhard mee gekregen. Dankzij dit besluit wordt het Noorden over een paar maanden koploper op het gebied van duurzaam en energiezuinig bouwen. Goed voor het milieu en goed voor de energierekening van de mensen die straks in een prachtig duurzaam huis komen te wonen. Verder kreeg ik uitleg over de duurzaam geproduceerde streekproducten van Stichting Wâldpyk en Stichting Wrâldfrucht en presenteerde PvdA Tweede Kamerlid Lutz Jacobi haar Natuur en Landschapsplan. Lutz is als echte Friezin een onvermoeibare strijdster voor het behoud van ons prachtige landschap en de leefbaarheid op het platteland. 158 | Minister Cramer blogt

Na de leuke bijeenkomst in Achtkarspelen ging ik naar Leeuwarden, waar wethouder en PvdA-lijsttrekker Marco Florijn zijn 500-groene banen plan presenteerde. Met dit plan wil hij nieuwe duurzame werkgelegenheid in Leeuwarden creëren, vooral op het gebied van watertechnologie. Marco vertelde me dat sinds 2007 mede dankzij de PvdA in Leeuwarden al ruim 500 nieuwe banen zijn gecreëerd in de regionale kenniseconomie. Dat wil hij herhalen, zeker in deze economisch moeilijke tijden. Ik ben onder de indruk van zijn bevlogenheid en enthousiasme, en ik snap helemaal waarom Marco onlangs is uitgeroepen tot beste wethouder van Nederland. Tot slot viel me nog iets op in de ochtendkranten. In de Groene Telegraaf stond op pagina 7 een helder stuk over de potentiële gevolgen van het smeltende ijs in verschillende delen van de wereld. Nuchter en zakelijk zet hoogleraar Michiel van den Broeke een aantal zaken uiteen. Leestip voor Helma Neppérus!‹‹


dinsdag 02 februari 2010 | Weblog Mening Telegraaf klimaatverandering lijkt in steen gebeiteld Het gedoe over het vierde IPCC-rapport duurt voort. Ik trek het me zeer aan en ben – ik kan het niet anders zeggen – pissig over dit slordige werk. Een internationaal klimaatpanel moet boven elke twijfel verheven zijn. Ik kan en wil op geen enkele manier dit incident bagatelliseren. De mensen die het wel pogen te doen, moeten uit hun ivoren torens komen. De werkwijze van het IPCC moet grondig onderzocht worden om dit soort broddelwerk in de toekomst te voorkomen. Tot zover mijn boosheid en frustratie over deze blunder. Gelukkig kunnen we bogen op wetenschappelijk onderzoek dat ouder is dan het jongste IPCC-rapport. De conclusies blijven dus wat mij betreft wel overeind: er is veel aan de hand en we moeten nu handelen. Hoe dan ook, dienen we te investeren in groene energie. Onze energiebron moet schoon zijn. De zon, de wind en bodemenergie zijn zeer goede alternatieven voor olie en gas. Als het niet voor een beter milieu is dan toch om onze afhankelijkheid van de oliesjeiks te verminderen. In het hoofdredactioneel commentaar vandaag, stelt Telegraaf scribent Paul Jansen dat het klimaatbeleid nu failliet is als gevolg van het IPCC-geblunder. Hij noemt daarbij de ‘aangekondigde massale bossterfte als gevolg van zure regen’ in de jaren tachtig als voorbeeld van een paniekverhaal dat achteraf ook nooit werkelijkheid is geworden. Ik vind het nogal cru om succesvol milieubeleid nu te gebruiken als bewijs dat er niks aan de hand was. Juist omdat mijn voorganger Winsemius goed beleid maakte, is ons een massale bossterfte bespaard gebleven. Hetzelfde kan gezegd worden van de luchtkwaliteit in een stad als Rotterdam. Dertig jaar geleden kon je er niet fatsoenlijk ademhalen. Dat is nu wel anders – dankzij goed milieubeleid. Maar dit alles is aan Jansen cum suis niet besteed. Hun mening hierover is in steen gebeiteld, welk bewijs hen ook wordt aangedragen.‹‹


donderdag 04 februari 2010 | Weblog Telecomweken In perscentrum Nieuwspoort nam ik gisteren het klimaatrapport van het Platform Communication on Climate Change (PCCC) in ontvangst, de Staat van het Klimaat. Uiteraard stond ik stil bij de fouten in dat andere klimaatrapport. U kunt hier lezen wat ik daarover zei. Ik heb het Planbureau voor de Leefomgeving meteen om opheldering gevraagd over een andere fout in het vierde rapport van het IPCC, het panel van klimaatwetenschappers. Deze kwam gisteren aan het licht in Vrij Nederland. De oorzaak van de fout ligt bij het PBL zelf, dat erkennen ze ook. Het PBL heeft een reputatie hoog te houden. Ik heb er alle vertrouwen in dat ze het IPCC rapport zorgvuldig zullen nalopen. Iets anders. Een positief bericht (!) uit de praktijk van de recycling: de Nationale Retourweken van de telecombranche zijn gestart. Consumenten worden opgeroepen hun afgedankte mobieltjes in te leveren. Ze worden klaargemaakt voor hergebruik (in ontwikkelingslanden bijvoorbeeld) of worden gerecycled. Een herkenbare situatie: in elk huishouden liggen wel een paar oude mobieltjes te verstoffen (ook bij mij moet ik bekennen). Naar schatting slingeren er tussen de 15 en 20 miljoen in onbruik geraakte mobiele telefoons in de Nederlandse keukenlaatjes. En er komen er elk jaar weer een paar miljoen bij. Alle mobieltjes verzamelen dus! U kunt ze inleveren bij verschillende winkels of opsturen in een speciale – te bestellen - envelop. De brievenbussen van TNT Post voldoen (tenzij het een mobiel is uit het jaar kruik - die past waarschijnlijk niet). In sommige gevallen kun je ook nog geld terugkrijgen voor je oude mobiel, waarna je zelf kunt beslissen welk deel je daar zelf van houdt en welk deel je aan een goed doel schenkt. Kortom, niet alleen de eigenaar van het mobieltje profiteert, ook het milieu vaart er wel bij.‹‹


vrijdag 05 februari 2010 | Weblog Niet de fout, maar de falende procedures Uit wetenschappelijke hoek komt er kritiek op mijn uitspraak dat ik geen fouten meer zou accepteren in wetenschappelijk onderzoek. Dit vraagt om een reactie. Uiteraard begrijp ik als oud-wetenschapper dat er fouten worden gemaakt tijdens onderzoek. Dat hoort bij de wetenschap. Het levert ook vaak nieuwe kennis op. Voortschrijdend inzicht wordt dat ook wel genoemd. Waar het mij om gaat zijn falende procedures bij een internationaal gerenommeerd instituut. Hoe kan een fout door vier, vijf veiligheidskleppen glippen? Dat is wat ik aan de orde stel. Afgelopen Prinsjesdag bleek er een storende fout te zitten in mijn begroting. Knullig en verklaarbaar allemaal, maar het stond er verkeerd. We hebben meteen een persbericht de deur uit gedaan en een erratum naar de Kamer gestuurd. Ik kan u zeggen dat ik er behoorlijk van baalde. Het was namelijk een zeer knullige fout, die tal van VROM’ers en ikzelf hadden kunnen opmerken. Geloof maar dat we daar een hartig woordje over gesproken hebben. De procedures zijn zo aangescherpt dat we dit jaar het maximale doen om zulke blunders uit te sluiten. Een fout in een stuk van VROM. Degene die zich het meest geneerde was ikzelf. Zo hoort het in iedere professionele organisatie. Des te verbazender vind ik het dat een aantal klimaatwetenschappers nu mij de kritiek aanwrijft, dat ik te hard er in ga na de gemaakte procedurefouten bij het klimaatpanel IPCC. Fouten worden altijd gemaakt. Je geloofwaardigheid hangt af van hoe je er mee omgaat. Of zoals het in het hoofdredactioneel commentaar van Trouw staat vandaag: “Het laatste wat de aarde kan gebruiken is dat mensen die inhoudelijk gelijk hebben niet langer serieus genomen worden omdat ze hun ivoren toren niet wensten te verlaten.”


Nogmaals – en ik herhaal mezelf – de conclusies over de gevolgen van menselijk handelen op het klimaat blijven overeind. De waterspiegels van zeeën en rivieren stijgen, de aarde warmt op - met extreme weersomstandigheden als gevolg. En groene energie is sowieso nodig; we moeten af van fossiele brandstoffen. Daarom blijft het klimaatbeleid ongewijzigd, ondanks de fouten in het rapport. Of een gletsjer nu smelt of over 300 jaar, dat ding smelt en dat komt ergens door en wel hoogstwaarschijnlijk door onze overmatige uitstoot van CO2.‹‹


woensdag 10 februari 2010 | Weblog Duurzaamheid is in Wageningen geen loze kreet, maar een dagtaak De gemeente Zutphen wil over tien jaar energieneutraal (honderd procent groen) zijn. Zaterdag was ik er voor de Klimaattop aan de IJssel. De top was een gezamenlijk initiatief van de meeste Zutphense politieke partijen. Duurzame ontwikkeling leeft! In mijn toespraak zei ik dat het van belang is niet alleen oog te hebben voor de actuele problemen, maar ook voor de opgaven van morgen en overmorgen. Als we de aarde vervuilen en onze grondstoffen uitputten, dan is de aarde niet meer leefbaar voor onze kinderen en kleinkinderen. Dit uitgangspunt wordt breed gedeeld. Waar nog wel discussie over wordt gevoerd, is wat we moeten doen. Welke maatregelen zijn effectief? Het is duidelijk dat de partijen links van het midden daar anders over denken dan de politici die rechts van de streep staan. Hoe dan ook, we zijn het eens over de noodzaak spaarzaam om te gaan met onze grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen. We moeten onze economie versterken door duurzamer te produceren. Iedereen moet in staat zijn een bijdrage hieraan te leveren. Het is elitair om te denken dat iedereen genoeg geld in zijn portemonnee heeft om, bijvoorbeeld, zijn huis energiezuiniger te maken. Het moet dus wel aantrekkelijk gemaakt worden om mensen hiertoe te bewegen. Met mijn collega minister Van der Laan zoek naar manieren deze impasse te doorbreken. Dat is mogelijk want uiteindelijk verdienen mensen de investering terug dankzij de fors lagere energierekening. Ondanks een opkomende griep toch op stap geweest gisteren. Het bleek een zeer inspirerende en afwisselende dag. In de ochtend bezocht ik Mijnsheerenland in nationaal landschap de Hoeksche Waard. Een uniek groen gebied in een overvol deel van de Randstad. Een gebied ook met een bijzondere geschiedenis. Er waren plannen om een groot deel van dit Oud-Hollandse land op te offeren aan een megabedrijventerrein voor de Rotterdamse haven. Ik heb


me daar van meet af aan tegen gekeerd. Met succes. Er mag alleen op kleine schaal worden gebouwd. De avond brengt me op de universiteit in Wageningen. Ik ben er voor de Greenovator Tour. De Wageningse Universiteit, Nederlands koploper in het verbinden van research met praktische toepassingen. Duurzaamheid is in Wageningen geen loze kreet, maar een dagtaak. Erg inspirerend om te horen en te zien wat hier allemaal gebeurt op de het gebied van innovatie en duurzaamheid.‹‹


vrijdag 12 februari 2010 | Weblog Opslag gas Bergermeer moet ook mooi ogen Het was een drukke week waardoor ik vandaag pas toekom aan mijn blog. Een korte terugblik dus. Dinsdag bezocht ik het Haarlemse Sancta Maria College. Ik kreeg uitleg over de binnenkort uit te voeren verbouwing en nieuwbouw. Dankzij deze investering wordt de school veel energiezuiniger en verbetert het binnenklimaat aanzienlijk. Dat is weer goed voor de leerprestaties. Dubbele winst dus. Wethouder Maarten Divendal zette zich hiervoor in. Tijdens het gesprek met de leerlingen bleek me trouwens dat het met de kennis over duurzaamheid op deze school wel goed zit. Bijna alle actuele politieke kwesties (IPCC, energiebesparing, zonne-energie) kwamen aan bod. Na het bezoek naar restaurant De Ripper voor een diner met Haarlemse ondernemers die bezig zijn met duurzame initiatieven. Ik vind de praktische aanpak van ondernemers altijd enorm inspirerend. Duurzaamheid niet alleen vanuit idealisme, maar gewoon als succesvolle en winstgevende business, prachtig! In Alkmaar overnacht. ’s Ochtends genoten van het prachtig besneeuwde landschap. Hier bracht ik een werkbezoek aan het Bergermeer-gebied. Het energiebedrijf Taqa wil een leeg gasveld gebruiken voor opslag van gas. In de zomer vol laten lopen en dan ’s winters weer oppompen voor de handel. Het past in de kabinetsvisie op Nederland als gasrotonde van Europa. Fietsend door de besneeuwde weiden met de duinenrand in de verte wordt zo’n ambitie plots heel tastbaar. Op de beoogde locatie, waar het gas in en uit de bodem gepompt moet worden, staan al stellages en containers. Geen fraai gezicht in zo’n mooi gebied. Des te meer zaak is het om goed naar omwonenden te luisteren. Collega Van der Hoeven heeft dat in een eerder stadium gedaan, als verantwoordelijke voor de ruimtelijke inpassing van de plannen deed ik dat woensdag. Ik kende de situatie natuurlijk al uit de stukken, maar een kwestie gaat pas echt leven als je zelf een kijkje neemt.


Gisteren werd de Groene Zaak gelanceerd. De Groene Zaak is een nieuwe vereniging van ondernemingen in Nederland met een gezamenlijke ambitie: het sneller duurzaam maken van de Nederlandse economie. Ze willen laten zien dat er grote kansen liggen voor het bedrijfsleven en dat duurzaam ondernemen winstgevend kan zijn. Het toont maar weer eens aan dat de meerderheid van de ondernemers precies dat zijn: ondernemende mensen die de mouwen opstropen en aan de slag gaan. Een goede zaak! Ondernemers die duurzame producten maken hebben ook bij de overheid een streepje voor. Begin dit jaar zijn we als rijks-, provinciale en gemeentelijke overheden gestart met duurzaam inkopen. Gisteren overlegde ik met de Tweede Kamer over de voortgang; ik ben blij dat de Kamerleden de lijn die ik met duurzaam inkopen heb ingezet ondersteunen.‹‹


woensdag 17 februari 2010 | Weblog Kansen in crisistijd Een leuke avond gehad afgelopen maandag bij De Wereld Draait Door. Ik heb nog eens geprobeerd duidelijk te maken hoe belangrijk het is dat wetenschappers zorgvuldige procedures in acht nemen bij het opstellen van wetenschappelijke rapporten. Door alle gedoe over fouten en foutjes in het IPCC-rapport van de afgelopen weken, raakt de hoofdconclusie waarover praktisch alle wetenschappers het eens zijn ondergesneeuwd: de aarde warmt op en de mens draagt daar zeer waarschijnlijk in belangrijke mate aan bij. We moeten hoe dan ook toe naar een duurzamere maatschappij met veel meer duurzaam opgewekte energie en minder uitputting van grondstoffen. Al is het alleen maar omdat we dan minder afhankelijk zijn van olie- en gas producerende landen. Maar bovenal zijn we het gewoonweg verplicht tegenover toekomstige generaties. Een onderhoudende uitzending met leuke gasten. Ook veel gelachen, onder andere om de YouTube-filmpjes die werden vertoond ter gelegenheid van het 5-jarig bestaan van YouTube. Gisteren kopte Trouw: Bouwwereld verduurzaamt. Een tekst waar ik erg vrolijk van word. Wat blijkt, er wordt minder gesloopt en meer gebouwen worden hergebruikt. Veel architecten verwachten dat door de economische neergang een verschuiving plaatsvindt van nieuwbouw naar ‘vernieuwbouw’. Kansen in crisistijd. Het nieuws zal Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol ook vrolijk stemmen. Zij sprak bij haar aantreden in 2008 het voornemen uit om het hergebruik van panden aan te moedigen. De Bond van Nederlandse Architecten onderzocht de toekomstverwachtingen van architectenbureaus. Bijna de helft verwacht een daling van het aantal nieuwbouwprojecten, een zelfde percentage rekent op meer renovatie-opdrachten. Ik weet dat veel architectenbureaus het echt zwaar hebben en hoop dan ook dat ze met deze renovatie- en vernieuwbouwtrend het hoofd boven water weten te houden. 168 | Minister Cramer blogt

Afgelopen maandag bezocht ik Nijmegen. De stad wil de spoorzone anders inrichten. het is nu nog een barrière die de stad in tweeën scheidt. Dat kan beter en mooier. Bekijk het filmpje van mijn bezoek.‹‹


donderdag 18 februari 2010 | Weblog Ik heb veel vertrouwen in smart grid Gisteren naar de stad Groningen. Ik bezocht de wijk Hoogkerk waar het demonstratieproject Powermatching City loopt. Het gaat over toekomstige energievoorziening. Het is het eerste grote project op dit gebied in Europa. Aan wijkbewoners is gevraagd hieraan mee te werken. Hoogkerk is ideaal als proeftuin omdat de wijk zowel oude als nieuwe woningen heeft en veel verschillende huizentypes kent. Deze opzet wordt ook wel smart grid (zie deze Engelstalige uitleg op Youtube) genoemd. Het komt er op neer dat decentraal opgewekte energie aangesloten wordt op het net. De levering van energie wordt slim gestuurd. Het is van groot belang voor de transitie naar een betrouwbare, betaalbare en duurzamere energievoorziening. In Powermatching City Hoogkerk wordt verbruik en productie van elektriciteit voortdurend op elkaar afgestemd. We slaan hier twee vliegen in een klap: minder uitstoot van CO2 door het gebruik van duurzame energie en kostenbesparing voor de consument. Ik zie het al helemaal voor me: een woonwijk waar de bewoners elektrische auto’s hebben die probleemloos dichtbij huis en met duurzaam opgewekte energie opgeladen kunnen worden, wasmachines die draaien als de productie van zonne-energie het hoogst is. Aan het enthousiasme van de bewoners, zoals de familie Noordam waar ik op bezoek was, zal het niet liggen! Naast mijn gesprek met de familie Noordam, wisselde ik van gedachten met de vertegenwoordigers van betrokken partijen bij dit project (KEMA, ECN, Essent, Humiq, gemeente Groningen). De proef draait voorlopig nog, maar gebaseerd op wat ik gisteren zag, heb ik veel vertrouwen in deze smart grid techniek. Na het bezoek aan Hoogkerk had ik in Veendam een gesprek met de directie van Avebe, een van de grootste werkgevers in de regio Oost-Groningen. Heel interessant te horen welke energiebesparende innovaties mogelijk zijn in dit aardappelzetmeelbedrijf. Een goede manier ook om de concurrentie voor te blijven. Ik zeg de directie toe dat ik graag in gesprek blijf om waar mogelijk te helpen. 170 | Minister Cramer blogt

Vervolgens een ontzettend leuke avond bij de PvdA in Veendam. Naast een discussie over de mogelijkheden nieuwe groene werkgelegenheid te creëren door te investeren in duurzame bedrijvigheid, kon ik natuurlijk niet voorbij gaan aan de actuele discussie over Uruzgan. Het leeft bij de mensen enorm. Ik heb nogmaals herhaald wat al ruim 2 jaar het standpunt van de PvdA is: vanaf augustus stoppen als lead nation, en in december de laatste militairen weg uit Uruzgan.‹‹


maandag 22 februari 2010 | Weblog Demissionair, maar niet gedesillusioneerd Zo snel kan het gaan! Ineens demissionair minister. Haast tastbaar is het hoe de druk in één klap van de ketel gaat bij tal van zaken waar ik vorige week nog volop mee bezig was. De nachtelijke vergadering van de ministerraad was heftig. Ik ben gewend om over de inhoud van de zaak te praten. Maar zo’n gesprek kwam in al die zestien uur nauwelijks tot stand. Frustrerend, want de oplossing lag zo voor de hand: onder ogen zien dat het einde van de militaire missie in Uruzgan onontkoombaar was. Bij de afsluiting van de ministerraad kregen we een mapje van de ministerpresident. Met daarin de ontslagbrief van mijn voormalige collega Ella Vogelaar. Die konden we als voorbeeld gebruiken voor onze eigen opzegging. Of de getekende brieven zaterdag voor twaalven bij de minister-president konden liggen. Onwerkelijk allemaal. Zaterdagmiddag ben ik naar mijn woonplaats Arnhem vertrokken. Gezellig eten en praten met partner en kinderen werkt als balsem voor de ziel. Zondag opnieuw bij elkaar met de bewindslieden van de PvdA. Opvallend is hoe hecht het team is geworden na alles wat we samen meegemaakt hebben. Dat doet iedereen goed. Na een korte ‘meet the press’ door naar Hilversum voor een interview met Atlas, de actualiteitenrubriek van de omroep Llink. Over de vraag wat de gevolgen zijn van de breuk voor het milieubeleid. Ik had mijn werk natuurlijk graag afgemaakt. We stonden net op het punt scherpere maatregelen te treffen om de klimaatdoelstellingen zeker te stellen. Daar kwam steeds meer steun voor in de samenleving. Best zuur dat ik dat nu niet meer kan afronden. Maar in z’n algemeenheid kijk ik met tevredenheid terug. In 2007 ben ik op het absolute nulpunt begonnen. Er was eenvoudigweg geen beleid voor klimaat en duurzaamheid. Het ruimtelijk beleid was de facto overgedragen aan de gemeenten. Vergelijk dat eens met waar we nu staan. We geven weer vorm aan de inrichting van Nederland. En duurzaamheid zit nu in de vezels 172 | Minister Cramer blogt

van het kabinet; het is niet meer de exclusieve hobby van de minister van VROM. Vanaf dag één, heden precies drie jaar geleden, ben ik bezig geweest om duurzame ontwikkeling een zaak van iedereen te maken. Niet door iedereen stoere maatregelen door de strot te duwen, maar door iedereen te betrekken. Collega-ministers, grote bedrijven, lagere overheden, midden- en kleinbedrijf. Zo heb ik een fundamentele omslag kunnen realiseren. Dat was nooit gelukt met stoerdoenerij. In het kabinet was ik ‘chef groen’, maar ik heb nauw samengewerkt met de collega’s in de ‘groene hoek’. En die waren bijna allemaal van CDA-huize. Het adagium ‘samen werken, samen leven’ is hier echt waargemaakt en daar kijk ik met plezier op terug. Minister Van der Hoeven van Economische Zaken maakt werk van duurzame energie. Minister Verburg stimuleert de duurzame landbouw actief. Verkeer en Waterstaat ziet men vaak als de aartsrivaal van VROM, maar collega’s Eurlings, Huizinga en ik zijn er keer op keer in geslaagd om bereikbaarheid en duurzaamheid te verenigen. Minister Koenders en - last but not least - de minister-president ben ik zeer erkentelijk voor hun betrokkenheid bij mijn werk voor een stevig internationaal klimaatbeleid. Want wat er de afgelopen dagen ook over ons internationaal aanzien gezegd is, in de wereld van de klimaatonderhandelingen is Nederland een invloedrijke, alom gerespecteerde speler. En dan heb ik het nog niet eens over de opmars van duurzame bedrijven en initiatieven in de samenleving. Al met al denk ik dat deze duurzame golf niet te stuiten is. Ik ben dus demissionair, maar niet gedesillusioneerd.‹‹



Type hier de rugtitel van de publicatie

Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM Rijnstraat 8 | 2515 xp Den Haag | www.vrom.nl

Minister Cramer

vrom 0093 | maart 2010

Subtitel

Minister Cramer. Minister Cramer blogt 01

Recommend Documents