Burgerjaarverslag
Evaluatie van het alcoholbeleid en het ketenbeleid April 2015
actief en betrokken
dewolden.nl
Inhoud 1.
Inleiding .................................................................................................. 3
1.1
Integraal alcoholbeleid .......................................................................... 3
1.2
Ketenbeleid .......................................................................................... 3
1.3
Ontwikkelingen die van invloed zijn op alcohol- en/of ketenbeleid ............... 4
1.4
Onderzoek als basis voor de evaluatie ..................................................... 5
1.5
Leeswijzer ............................................................................................ 6
2.
Alcoholgebruik door jongeren tot 16 jaar ................................................ 7
2.1
Onderzoeksresultaten ............................................................................ 7
2.2
Doelstelling 1: Terugdringen van alcoholgebruik onder 12 – 15 jarigen ........ 9
2.3
Doelstelling 2: Terugdringen van alcoholgebruik in de keet .......................10
3.
Alcoholgebruik door 16 tot 25 jarigen ................................................... 12
3.1
Onderzoeksresultaten ...........................................................................12
3.2
Doelstelling 1: Terugdringen van extreem drinken bij 16 – 18 jarigen ........12
3.3
Doelstelling 2: Terugdringen excessief alcoholgebruik 20–25 jarigen ..........13
4.
Alcoholgebruik door volwassenen ......................................................... 15
4.1
Onderzoeksresultaten ...........................................................................15
4.2
Doelstelling: Terugdringen excessief alcoholgebruik .................................16
5.
Algemene conclusies en aanbevelingen ................................................. 17
5.1
Algemene conclusies ............................................................................17
5.2
Aanbevelingen voor het vervolg .............................................................17
6.
Bijlagen ................................................................................................. 19
6.1
Samenvatting resultaten meting alcoholmatigingsbeleid ...........................19
6.2
De alcoholschaal van Garretsen .............................................................20
2
1.
Inleiding
Alcoholgebruik is ook in De Wolden een maatschappelijk probleem. Zowel door jongeren als volwassenen wordt veel alcohol gedronken. In 2010 dronk bijvoorbeeld 15% van de mannen van 45-49 jaar en 16 % van de mannen van 50-54 jaar excessief alcohol. Dat wil zeggen: minimaal eens per week drinken zij zes of meer glazen alcoholhoudende drank. Om het overmatige alcoholgebruik in De Wolden tegen te gaan, is in 2010 de nota Nuchter Bekeken opgesteld. In De Wolden zijn we daarnaast al een aantal jaren bekend met het ketenbeleid. Binnen het ketenbeleid is de omgang met alcohol een belangrijk onderwerp. Bij de deelnemende keten hebben we de door de regelmatige contacten de mogelijkheid om onder andere het alcoholgebruik te beïnvloeden. Hoewel het ketenbeleid afzonderlijk van het alcoholbeleid is opgesteld, zijn er duidelijke raakvlakken. Daarom is de evaluatie van beide onderwerpen samengevoegd. In de afgelopen jaren is er veel gebeurd om het alcoholgebruik in De Wolden terug te dringen. Omdat het een breed maatschappelijk probleem betreft, is dat niet in 5 jaar op te lossen. In het collegeprogramma 2014 – 2018 ‘Dichtbij en Vitaal – op eigen kracht’ geeft het college aan het alcoholmatigingsbeleid te willen voortzetten, waarbij de nadruk op preventie moet blijven liggen. Na 5 jaar alcoholbeleid bekijken we in deze nota waar we staan: wat is er veranderd, zijn we op de goede weg, waar is bijsturing nodig, enzovoort. 1.1
Integraal alcoholbeleid
Het integrale alcoholbeleid voor 2010 - 2014 is vastgelegd in de nota Nuchter Bekeken. Deze nota bevat zowel inhoudelijke en financiële kaders als een actieprogramma. Er is ingezet op de doelgroepen jeugd onder de 16 jaar, jongeren die uitgaan (16 tot 25 jaar) en volwassenen. De volgende doelstellingen zijn in de periode 2010 – 2015 nagestreefd: 1. Tegengaan alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar; 2. Voorkomen van problematisch alcoholgebruik door uitgaanders (16 – 25 jaar) en voorkomen van openbare problematiek; 3. Vroegtijdig signaleren van problematisch alcoholgebruik bij volwassenen en voorkomen van maatschappelijke en privé-problematiek. De acties die gemeente De Wolden onderneemt zijn opgezet vanuit de gedachte dat verantwoordelijkheden primair bij jongeren, hun ouders en volwassen individuen zelf liggen. Daarnaast is er aanvullend beleid om bij te dragen aan een gezond en veilig leefklimaat in de gemeente. Wie en wat is nodig om de gewenste doelgroepen te bereiken? Acties zijn uitgesplitst in acties op het gebied van publiek draagvlak, regelgeving en handhaving en vroegsignalering. Communicatie speelt een belangrijke rol. De acties samen zetten in op verandering van kennis, houding en gedrag in de samenleving met resultaat op lange termijn. We evalueren de acties uit het actieprogramma per leeftijdscategorie. 1.2
Ketenbeleid
In 2007 is gemeente De Wolden aan de slag gegaan met het ketenbeleid “Keten United”. Doel van het ketenbeleid is het in beeld houden van keten om ze te kunnen reguleren. Zonder ketenbeleid verdwijnen keten in de illegaliteit en uit het zicht.
3
Jongeren willen elkaar graag ontmoeten op een eigen plek. Dit doen zij bijvoorbeeld in keten en hokken. Om te voorkomen dat de jongeren uit het zicht verdwijnen van de hulpverlening, worden keten in principe toegestaan als zij voldoen aan de voorwaarden die het ketenproject aan ze stelt. Voldoen ze niet, dan is de keet illegaal en moet hij worden verwijderd. De rode draad in de werkwijze rond keten is: Van registratie via voorlichting en advies naar preventie. Binnen het project Keten United worden zoveel mogelijk keten geregistreerd. De brandweer, politie, jongerenwerk en Verslavingszorg Noord Nederland leveren bij de geregistreerde keten voorlichting en advies. Dit zorgt voor preventie van brandgevaar, van onveilige situaties, van overmatig alcoholgebruik enzovoort. De volgende voorwaarden gelden voor iedere keet in De Wolden: - Elke keet moet huisregels opstellen in het format van Keten United. In de huisregels is nadrukkelijke aandacht voor het omgaan met drank- en drugsgebruik; - Elke keet moet jaarlijks worden goedgekeurd door de brandweer; - Van elke keet moet een minimum aantal bezoekers en ouders jaarlijks een alcoholvoorlichting volgen; - Elke keet moet voldoen aan regels rondom ruimtelijke inpasbaarheid gesteld in het beleid; - De keetjongeren mogen niet ouder zijn dan 23 jaar en de groep in de keet mag niet groter zijn dan 15 personen. - De grootte van een uitpandige keet is maximaal 35 m2. Wanneer een keet aan de voorwaarden voldoet, ontvangt deze een certificaat. Dit certificaat is een jaar geldig. Gecertificeerde keten worden periodiek bezocht door de brandweer, jongerenwerkers en toezichthouders. Na een jaar kan een keet opnieuw een certificaat aanvragen. Voldoet een keet niet aan de voorwaarden, dan wordt de groep kort in de gelegenheid gesteld om de situatie aan te passen. Lukt dit niet, dan moet de keet verwijderd worden. 1.3
Ontwikkelingen die van invloed zijn op alcohol- en/of ketenbeleid
Sinds 2010 hebben er diverse ontwikkelingen plaatsgevonden, die invloed hebben op of een relatie hebben met het alcohol- en het ketenbeleid. De drank- en horecawet is op verschillende punten gewijzigd en de gemeente heeft meer verantwoordelijkheden gekregen op het gebied van jeugdhulp. Wijziging Drank- en horecawet Op 1 januari 2013 is de Drank- en horecawet op een aantal punten gewijzigd. Het toezicht en de handhaving van de wet zijn de verantwoordelijkheid van gemeenten geworden. Gemeenten hebben daarnaast de mogelijkheid gekregen om in verordeningen zaken te regelen rond bijvoorbeeld happy hours en prijsacties in supermarkten. Ten slotte was als verplichting in de wet opgenomen dat gemeenten een preventie- en handhavingsplan alcohol zouden opstellen. De gemeenteraad van De Wolden heeft dit plan in juni 2014 vastgesteld. Op 1 januari 2014 is de leeftijd waarop het is toegestaan om alcohol te drinken, verhoogd van 16 naar 18 jaar. Deze nieuwe leeftijd geldt ook voor roken. Vanuit de rijksoverheid is hieraan bekendheid gegeven in de campagne NIX<18. Decentralisatie jeugdhulp Vanaf 1 januari 2015 is de Jeugdwet van kracht. De Jeugdwet regelt dat gemeenten bestuurlijk en financieel verantwoordelijk zijn voor alle jeugdhulp en voor de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering. 4
Voor alcohol- en ketenbeleid is van belang dat de gemeente vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk is voor de regie over de gehele jeugdhulp en de afstemming met overige diensten op het gebied van zorg, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen, sport en veiligheid. Investeringen in de preventie leveren de gemeente direct voordelen op. Wijziging leeftijd rijbewijs De leeftijd waarop jongeren hun rijbewijs mogen halen, is verlaagd. Vanaf de leeftijd van 17 jaar mag iemand praktijkexamen doen voor het rijbewijs B. Totdat de jongere de leeftijd van 18 jaar bereikt heeft, moet er tijdens het rijden een zogenaamde coach bij hem of haar in de auto zitten. Door deze wijziging komt er een nieuwe verantwoordelijkheid bij een jongere terecht. 1.4 Onderzoek als basis voor de evaluatie Voor het evalueren maken we gebruik van verschillende onderzoeken die de GGD Drenthe in De Wolden heeft uitgevoerd. Daarnaast baseren we ons op de ervaringen van professionals. De resultaten van de onderzoeken zijn als volgt tot stand gekomen: 12 t/m 18 jaar De resultaten voor jongeren van 12 t/m 18 jaar zijn gebaseerd op de vragenlijst die zij voor het Drentse jeugdonderzoek van de GGD hebben ingevuld. Deze vragenlijst is in het najaar van 2013 klassikaal afgenomen op het voortgezet onderwijs en op het MBO.
12 t/m 18 jaar
Bevolking 2282
Steekproef aantal en % ?
Respons 375
Doordat de vragenlijst klassikaal is afgenomen op middelbare scholen, is niet duidelijk hoe groot de steekproef van leerlingen uit De Wolden is geweest. Voor de 12 – 18 jarigen zijn de resultaten vergeleken met de resultaten van het jeugdonderzoek van 2008. 19 t/m 24 jaar Parallel aan het jeugdonderzoek is aan een steekproef van 19 t/m 24 jarigen uit De Wolden een vragenlijst over het gebruik van alcohol gestuurd. Zij konden de vragenlijst schriftelijk of via internet invullen.
19 t/m 24 jaar
Bevolking 1332
Steekproef aantal en % 601 (45%)
Respons 275
Voor deze groep zijn de resultaten vergeleken met de resultaten van de vragenlijst over alcoholgebruik in De Wolden in 2010. Volwassenen In het voorjaar van 2013 heeft een Drents onderzoek plaatsgevonden naar de gezondheid en leefgewoonten van volwassenen (19 tot en met 64 jaar). In het onderzoek zijn onder meer vragen gesteld over middelengebruik. Voor ouders uit De Wolden is een aantal vragen toegevoegd over het alcoholgebruik van kinderen.
Volwassenen
Bevolking 13.507
Steekproef aantal en % 1001 (12%)
Respons 373
Voor deze groep zijn de resultaten vergeleken met de resultaten van de vragenlijst over alcoholgebruik in De Wolden in 2010, enkele vragen zijn vergeleken met het volwassenenonderzoek van 2009. In de bijlage in paragraaf 6.1 wordt een samenvatting van de resultaten van het alcoholonderzoek gegeven. 5
1.5
Leeswijzer
In de volgende hoofdstukken wordt het alcoholbeleid geëvalueerd op basis van een indeling in drie groepen. Hoofdstuk 2 behandelt de jongeren tot 16 jaar en evalueert het ketenbeleid. In hoofdstuk 3 gaan we in op de groep van 16 tot 25 jaar. Hoofdstuk 4 gaat over de volwassenen. Op 1 januari 2014 is de leeftijd waarop het is toegestaan om alcoholhoudende dranken te drinken verhoogd naar 18 jaar. Ten tijde van het GGD onderzoek was de leeftijdsgrens van 16 jaar nog van toepassing. In de onderzoeksresultaten is daarom nog uitgegaan van de oude situatie. Om een goede vergelijking te kunnen maken, passen we de indeling in leeftijdscategorieën nog niet aan de nieuwe wetgeving aan. Bij een volgende meting wordt wel met de nieuwe leeftijdsgrens rekening gehouden.
6
2.
Alcoholgebruik door jongeren tot 16 jaar
Het alcoholgebruik in De Wolden is al jaren fors. Een deel van de Woldenaren begint al op vroege leeftijd met het drinken van alcohol. Dit terwijl er negatieve gevolgen in overvloed zijn, zeker voor jongeren. We willen het alcoholgebruik op jonge leeftijd daarom terugdringen. Op landelijk niveau blijkt dat er de laatste jaren een sterke afname van het alcoholgebruik onder jongeren tot en met 16 jaar waar te nemen is. De Universiteit Utrecht, het Sociaal en Cultureel Planbureau en het Trimbos-insitituut hebben een gezamenlijk onderzoek uitgevoerd naar gezondheid en welzijn van Nederlandse scholieren. In 2011 had 64% van deze groep wel eens alcohol gedronken, in 2013 was dit nog 46%. Inzicht in effecten van voorlichting op scholen In de kamerbrief Voorlichting op school over middelengebruik: meer ouderbetrokkenheid en -voorlichting op maat van 18 april 2013 zijn gemeenten geïnformeerd over nieuwe inzichten op het gebied van voorlichting op scholen. Het Trimbos instituut heeft veel geïnvesteerd in onderzoek naar de effectiviteit van voorlichting op scholen, in het kader van het project De Gezonde School en Genotmiddelen (DGSG). Uit de voorlopige resultaten van het onderzoek blijkt dat interventies waarbij ouders en leerlingen tegelijk worden benaderd, goede effecten laten zien. Voorlichting zonder betrokkenheid van ouders blijkt niet effectief. Dit geldt voor zowel basisscholen als voor middelbare scholen. Het advies van het Trimbos instituut is om DGSG niet op alle basisscholen meer aan te bieden, maar alleen op scholen waar dat op grond van cijfers en/of ervaringen nodig blijkt. 2.1
Onderzoeksresultaten
Van de jongeren tussen 12 en 15 jaar in De Wolden had in 2008 57% wel eens alcohol gedronken. In 2013 was dit afgenomen naar 38%. Keten vormen een belangrijke ontmoetingsplek voor jongeren. In 2008 dronk 20% van de 12-15 jarigen wel eens alcohol in een keet. In 2013 is dit afgenomen naar 10%. In 2014 is 1 jongere onder de 16 jaar uit De Wolden ingeschreven voor een hulpverleningstraject rond alcohol van Verslavingszorg Noord Nederland (VNN). Alcohol en uitgaan In 2013 zijn aan de jongeren voor het eerst vragen gesteld over de houding ten opzichte van alcohol, specifiek in het uitgaansleven. 68% van de 12 tot 18 jarigen vond het (heel) gemakkelijk om fris te bestellen als hun vrienden alcohol drinken. Toch was 45% van de 12 tot 15 jarigen van mening dat alcohol drinken bij het uitgaan hoort.1 Als Woldense jongeren uitgaan, bezoeken zij vooral de horeca in Hoogeveen en Meppel. Uit De Wolden zijn er geen excessen rond alcoholgebruik in de horeca bekend.
1
Antwoord “mee eens” of “helemaal mee eens” op de betreffende stelling. 7
Alcohol en evenementen In De Wolden worden regelmatig evenementen georganiseerd. Sinds begin dit jaar is nieuw evenementenbeleid van kracht waarbij meer aandacht is voor grotere, meer risicovolle evenementen. Bij de voorbereidingen voor dergelijke evenementen vormt overleg met de organisator, boa’s en hulpdiensten een belangrijk onderdeel. Tijdens deze overleggen komt de omgang met alcohol tijdens het evenement aan de orde. Hoe gaan organisatoren bijvoorbeeld met de leeftijdsgrens om, op welke manier wordt er gecontroleerd enzovoort. Tijdens het evenement zijn boa’s aanwezig om hierop te controleren. Op deze manier wordt alcoholverkoop aan minderjarigen zoveel mogelijk voorkomen. Het komt echter ook voor dat jonge jongeren zelf alcohol mee naar binnen smokkelen. Vaak hebben zij dan thuis al enkele alcoholische consumpties genuttigd. Sommige jongeren drinken zoveel dat ze buiten bewustzijn raken. We zijn hier alert op, maar door het camouflerende gedrag is dit moeilijk te beïnvloeden. Boa’s en politie kunnen pas optreden als zij daadwerkelijk de aanwezigheid of het gebruik van alcohol constateren. Omdat de alcoholhoudende drank ‘vermomd’, bijvoorbeeld in frisdrankflessen, wordt meegenomen, is constateren niet eenvoudig. Dit fenomeen vergt blijvende inzet, vooral op preventief gebied. Ouders In 2010 vond 62% van de ouders van thuiswonende kinderen de leeftijd van 16 jaar of jonger geschikt om te beginnen met het drinken van alcohol. 30% vond 18 jaar of ouder een geschikte leeftijd. In 2013 is de leeftijd die ouders geschikt vinden om te starten met drinken van alcohol iets verhoogd: 47% vindt 16 jaar of jonger geschikt en 45% kiest voor 18 jaar of ouder. De leeftijd die men geschikt vindt om te beginnen met het drinken van alcohol, ligt overigens bij ouders die zelf matig of (zeer) excessief alcohol drinken lager dan bij ouders met licht of geen alcoholgebruik. In 2008 verbood 68% van de ouders het drinken van alcohol onder de 16 jaar. In 2013 is dit toegenomen naar 74%. Per 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens voor het drinken van alcohol verhoogd van 16 naar 18 jaar. In de laatste maanden van 2013 heeft de Rijksoverheid hierover intensief gecommuniceerd in de campagne ‘NIX<18’. Ouders noemen na deze campagne vaker ‘achttien jaar’ spontaan als nieuwe leeftijdsgrens (toename van 86% voor de campagne naar 94% erna).2 Volgens 66% van de ouders draagt het maken van heldere afspraken over het alcoholgebruik positief bij aan een beperking van het alcoholgebruik door hun kinderen. In 2010 was dit nog 84%. Minder ouders dan in 2010 denken invloed te hebben op het alcoholgebruik van hun kinderen. Dit terwijl volgens het Trimbos instituut de invloed van ouders juist groot is.
2
Jaarevaluatie campagnes Rijksoverheid, 2013 8
2.2
Doelstelling 1: Terugdringen van alcoholgebruik onder 12 – 15 jarigen
Doelstelling 1: Het percentage 12 - 15 jarigen dat wel eens alcohol drinkt is teruggelopen van 43% in 2008 naar 35% aan het eind van de beleidsperiode3. Om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen, is het belangrijk dat jongeren en hun ouders bekend zijn met de gevaren van alcohol en daarnaast met de leeftijd waarop alcoholgebruik is toegestaan. Aan de bekendheid van de leeftijdsgrens is de afgelopen jaren door het rijk veel aandacht geschonken. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de bekendheid met de nieuwe leeftijdsgrens groot is. Ook de kennis over de effecten van alcohol is groot: slechts 8% van de kinderen in groep 7 en 8 (2010) weet niet dat alcohol slecht voor je hersenen is. Het aantal ouders dat alcohol drinken onder de 16 jaar verbiedt (ten tijde van het onderzoek was dit de wettelijke leeftijdsgrens), is toegenomen. De volgende acties zijn ondernomen om de doelstelling te bereiken: a. In het schooljaar 2009 – 2010 is gestart met het programma De Gezonde School en Genotmiddelen, dat gericht is op voorlichting in het basisonderwijs. Ondertussen zijn de inzichten in de effectiviteit van dergelijke voorlichtingen veranderd (zoals eerder in dit hoofdstuk beschreven) en is de alcoholvoorlichting op scholen in De Wolden op een laag pitje komen te staan. In het voortgezet onderwijs in Hoogeveen en Meppel is VNN actief. VNN verzorgt trainingen voor docenten en inhoudelijke bijdragen tijdens ouderavonden voor brugklassers. b. Er zijn in de regio verschillende initiatieven voor frisfeesten. We faciliteren deze lokale initiatieven en kiezen ervoor dit zoveel mogelijk aan de markt over te laten. c. In de periode 2010 – 2013 hebben de 12 Drentse gemeenten samen met de partners GGD, VNN, Politie, Koninklijke Horeca Nederland (KHN) en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een alcoholmatigingsproject uitgevoerd. De regionale campagne Makluk Zat is afgerond. d. In 2012 is in Assen een Drentse alcoholpoli voor pubers geopend. Op deze alcoholpoli werken kinderartsen, een medisch maatschappelijk werker en een medisch psycholoog samen. Bij een alcoholvergiftiging volgt indien nodig een opname op de kinder- of jeugdafdeling. Daarnaast wordt een jongere indien nodig aangemeld bij de jeugdhulpverlening. In 2014 heeft VNN met 10 jongeren en hun ouders uit de regio’s Emmen, Hoogeveen en Meppel gesprekken gevoerd. Landelijk is er een toename waarneembaar van alcoholvergiftigingen bij 13- en 14-jarigen. De ontwikkeling die onder ‘Alcohol en evenementen’ beschreven is, past in deze lijn. Bij 17-jarigen stabiliseert het aantal zich en bij 16-jarigen neemt het aantal af. e. Er worden alcoholvoorlichtingen georganiseerd. Voor een deel van de jongeren die bij een keet horen (circa 3 jongeren per keet) en hun ouders zijn deze voorlichtingen verplicht. Het CJG organiseert daarnaast voorlichtingen over verschillende thema’s, waaronder alcohol. Het bereiken van de doelgroep bij 3
In de Nota Nuchter Bekeken blijken per abuis twee percentages te zijn omgedraaid: het aantal jongeren dat wel eens alcohol drinkt bedroeg in 2008 57%, 43% had nog nooit alcohol gedronken. 9
dergelijke bijeenkomsten blijft een punt van aandacht. VNN experimenteert met voorlichtingen in het voortgezet onderwijs als onderdeel van ouderavonden. Resultaat 1: Het aantal jongeren tussen 12 en 15 jaar dat wel eens alcohol gedronken heeft, is afgenomen van 57% naar 39%. Zoals vermeld is in de nota Nuchter Bekeken het percentage dat wel eens alcohol gedronken had per abuis omgedraaid met het percentage dat nog nooit alcohol gedronken had. De doelstelling op basis van de juiste percentages (terugloop van 57% naar 35%) is daarom zeer ambitieus. Met een terugloop van 57% naar 39% zijn in de afgelopen jaren flinke stappen gezet.
2.3
Doelstelling 2: Terugdringen van alcoholgebruik in de keet
Doelstelling 2: Het percentage 12 – 15 jarigen dat in de keet drinkt is teruggelopen van 20% in 2008 tot 10% aan het eind van de beleidsperiode. Het ketenbeleid is een belangrijke component van het alcoholbeleid. Door keten tijdig in beeld te hebben, is het mogelijk om het alcoholgebruik te beïnvloeden. Zoals in de inleiding is vermeld, worden keten jaarlijks gecertificeerd. Hier gaat een beoordeling aan vooraf, daarnaast moeten gemiddeld 3 jongeren uit iedere keet een alcoholvoorlichting volgen. In 2013 hebben 10 keten een certificaat ontvangen, in 2014 waren dat er 9. Voor nog eens 3 keten geldt dat zij na het volgen van een alcoholvoorlichting alsnog gecertificeerd worden. Op dit moment zijn er 12 keten die deelnemen aan het ketenbeleid. Dit aantal varieert gedurende het jaar: de groepen gaan uit elkaar omdat ze bijvoorbeeld te oud worden en er komen nieuwe groepen en keten bij. In 2013 zijn 13 keten bezocht door de jongerenwerkers, waardoor zij 156 jongeren gesproken hebben. In 2014 hebben zij 12 keten bezocht en 144 jongeren gesproken. Soms zijn de keten al wel bezocht maar worden ze opgeheven voordat ze een certificaat ontvangen hebben. Er worden jaarlijks alcoholvoorlichtingen georganiseerd voor jongeren en ouders. Ieder jaar wordt gekeken naar de meest passende manier van voorlichting. In 2013 is er een kennistest naar de jongeren gestuurd. Hieraan hebben 45 jongeren en 5 ouders meegedaan. In 2014 is er een pubquiz georganiseerd rond het thema alcohol. 52 jongeren en 16 ouders deden mee. Naast deze cijfers hechten we belang aan de ervaringen van de jongerenwerkers die de keten regelmatig bezoeken. Zij geven het volgende aan: “Dat er in keten alcohol wordt gedronken is voor niemand nieuw. En dat er soms stevig gedronken wordt zal ook niemand verbazen. Maar dat het ordinaire zuipketen zijn wil ik toch wel ontkennen. Wij bezoeken de keten vaak onaangekondigd, meestal op een vrijdag of zaterdagavond op een tijdstip dat de jongeren een biertje drinken in de keet. Naar mijn idee zie je daar niets anders dan als je gaat kijken bij jongeren die samen komen bij een van de jongeren thuis of in de kroeg. De jongeren staan open voor een gesprek en hebben een duidelijke mening over wat er speelt in het dorp en bij andere keten. Meestal komen ze 10
in de keet samen voordat ze later naar de kroeg toe gaan. Soms treffen we in een keet ook sterke drank aan, meestal volgt hierbij de uitleg dat de meiden geen bier drinken en dat het gemixt wordt met frisdrank. Als wij het aangeboden biertje weigeren is er altijd wel een glaasje fris te krijgen. Soms wordt er ook gerookt in de keten, maar drugs of tekenen van drugsgebruik zijn we niet tegengekomen en dat strookt met wat de jongeren in hun huisregels hebben vermeld. Onze indruk is dat de jongeren goed op elkaar letten. Ze voelen zich verantwoordelijk voor de eigen groep. Iedereen kent elkaar. Als er buitenstaanders langs komen in de keet dan vinden ze het soms nog wel lastig om hen hierop aan te spreken. Dan is het goed om de jongeren erop te wijzen dat zij en de perceeleigenaren toch verantwoordelijk zijn voor wat er op hun erf gebeurt. Uitgangspunt is dat wij keten binnen ons beleid hebben die bestaan uit vriendengroepen van maximaal vijftien jongeren die verantwoordelijkheid nemen voor elkaar. Zoals een moeder van keet jongeren al eens omschreef, de jongens passen op elkaar. Ze zetten zich vaak in voor het dorp en zijn betrokken. Ze kunnen zichzelf organiseren, kunnen een keet draaiende houden en zijn vaak ook actief betrokken in een dorp.”
Resultaat 2: Het aantal jongeren tussen 12 en 15 jaar dat in de keet drinkt, is afgenomen van 20% naar 10%. Doel was om dit percentage terug te brengen van 20% van de jongeren in 2008 tot 10% in 2013. Dit is gelukt. Daarnaast is onderzocht hoe dit percentage zich bij de 16 – 18 jarigen ontwikkeld heeft. Van deze groep is dit afgenomen van 33% naar 14% van alle jongeren in deze leeftijdscategorie. Omdat beide percentages (meer dan) gehalveerd zijn, kunnen we zeggen dat het ketenbeleid een regulerende werking heeft. Het alcoholgebruik binnen de keet is meer afgenomen dan het alcoholgebruik erbuiten.
11
3.
Alcoholgebruik door 16 tot 25 jarigen
Dit thema richt zich op problematisch alcoholgebruik door uitgaanders (16 - 25 jaar) en aan alcohol gerelateerde problematiek. Zoals hiervoor al genoemd, is de leeftijdsgrens voor het drinken van alcohol verhoogd van 16 naar 18 jaar. In de onderzoeksresultaten merken we (mogelijk door deze wijziging) dat er een verschuiving waarneembaar is; ouders en jongeren vinden een leeftijd van 18 jaar of ouder vaker geschikt om te beginnen met alcohol drinken dan in 2010. 3.1
Onderzoeksresultaten
Van de jongeren van 16 tot 18 jaar had in 2008 98% wel eens alcohol gedronken, waarvan 34% wel eens in een keet. In 2013 was het deel van 16 tot 18 jarigen dat wel eens alcohol gedronken had, afgenomen naar 88% (waarvan 16% wel eens in een keet). 62% van de 16 tot 18 jarigen vond in 2013 dat alcohol drinken bij uitgaan hoort. Hoewel driekwart van de jongeren van 16 tot 18 jaar nooit alcohol drinkt op doordeweekse dagen, zijn de jongeren die dit wél doen, meer gaan drinken. In 2008 dronk 30% op zo’n avond meestal 2 of meer glazen. In 2013 was dit toegenomen naar 59%. Van de 19 tot 23 jarigen had in 2010 98% wel eens alcohol gedronken. In 2013 was dit teruggelopen naar 93%. Het percentage dat wel eens in een keet gedronken had, is niet gemeten. In 2008 had 72% van de 16 – 18 jarigen in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek minimaal eenmaal vijf of meer glazen alcohol gedronken. In 2013 was dit teruggelopen naar 66%. Wanneer we echter alleen kijken naar de groep die wel eens alcohol heeft gedronken, is het percentage toegenomen van 73% naar 75%. Bij de 19 – 23 jarigen had in 2010 70% in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek minimaal eenmaal vijf of meer glazen alcohol gedronken. In 2013 was dit enigszins afgenomen naar 69%. Wanneer we echter alleen kijken naar de groep die wel eens alcohol heeft gedronken, is het percentage toegenomen van 71% naar 74%. In 2010 durfde 82% van de jongeren in de leeftijdscategorie 19 – 23 jaar fris te bestellen terwijl vrienden alcohol dronken. In 2013 was dit nog 75%. Er is geen sprake van een statistisch significante afname, maar het is wel een aandachtspunt. Van de 20 tot 25 jarige mannen dronk in 2003 19% in (zeer) excessieve mate alcohol, in 2009 was dit toegenomen naar 47% en in 2013 afgenomen naar 32%. In 2014 zijn 6 jongeren tussen 16 en 23 jaar uit De Wolden ingeschreven voor een hulpverleningstraject van VNN. 3.2
Doelstelling 1: Terugdringen van extreem drinken bij 16 – 18 jarigen
Doelstelling 1: Het aantal 16 – 18 jarigen dat vijf glazen alcohol of meer drinkt bij één gelegenheid in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek (‘extreem drinken’) is teruggelopen van 72% in 2008 naar 60% aan het eind van de beleidsperiode. Het aantal jongeren dat wel eens alcohol drinkt is in deze groep afgenomen van 98% in 2008 naar 88% in 2013. In het onderzoek van de GGD is aan de jongeren gevraagd in hoeverre zij alcohol bij uitgaan vinden horen. Bijna de helft vond in 2013 dat alcohol bij uitgaan hoort. 12
Een van de specifieke doelstellingen was het terugdringen van het alcohol schenken aan jongeren onder 18 jaar bij sportverenigingen. Door de nieuwe drank- en horecawet is dit nu een wettelijke verplichting. De sportverenigingen hebben daarnaast een verantwoordelijkheid in het verantwoord schenken van alcohol aan volwassenen. Om het alcoholgebruik bij de 16 tot 18 jarigen terug te dringen, zijn de volgende acties ondernomen: a. Op de website van het CJG staat informatie over alcoholgebruik en wordt verwezen naar andere websites. In de campagne van de rijksoverheid is aandacht voor de website www.nix18.nl, waarop veel informatie over alcohol (en tabak) te vinden is. b. Navraag bij de wijkagenten levert op dat er incidenteel alcohol gerelateerde delicten voorkomen. Ze geven daarbij aan dat de incidenten die bij de politie bekend zijn niet representatief zijn voor het alcoholgebruik in de gemeente: immers als iemand met de politie in aanraking komt, is er een delict of een overlastsituatie voorgevallen. Bij minderjarigen die met de politie in aanraking komen en waar alcohol in het spel is, worden de ouders op de hoogte gebracht. Afhankelijk van de thuissituatie wordt daarnaast eventueel een zorgmelding gedaan. c. Vanuit Koppelwerk en door de boa’s wordt er blijvend ingezet op het tegengaan van het gebruik van alcohol in de openbare ruimte. Resultaat 1: Extreem drinken bij 16 – 18 jarigen is afgenomen van 72% naar 66%, maar de drinkers drinken meer. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat het deel van de jongeren dat vijf glazen of meer alcohol bij minimaal één gelegenheid heeft gedronken in de afgelopen vier weken, is teruggelopen. Echter wanneer we alleen de jongeren meenemen die weleens alcohol gedronken hebben, is dit percentage licht toegenomen. Voor de jongeren tussen 16 en 18 jaar die (ook) op doordeweekse dagen drinken, geldt dat de consumptie op doordeweekse dagen is toegenomen. In 2008 dronk 30% 2 of meer glazen, in 2013 is dit toegenomen naar 59%. Binnen de groep drinkers lijkt er een toename te zijn van het aantal consumpties. Voor het extreme drinken zijn de resultaten niet statistisch significant, voor het doordeweeks drinken echter wel. 3.3
Doelstelling 2: Terugdringen excessief alcoholgebruik 20–25 jarigen
Doelstelling 2: De groep 20 – 25 jarige mannen die in (zeer) excessieve mate alcohol drinkt is teruggelopen van 19% in 2003 tot 13% aan het eind van de beleidsperiode. Het in (zeer) excessieve mate drinken van alcohol blijft een belangrijk aandachtspunt in De Wolden. Een derde van de mannen tussen 20 en 25 jaar drinkt (zeer) excessief alcohol. Dat wil zeggen dat ze minimaal eens per week 6 of meer alcoholische consumpties gebruiken of minimaal 5 dagen per week minimaal 4 alcoholische consumpties (zie de tabel in paragraaf 6.2). In de horeca geldt het zogenaamde doortapverbod. Dit is een verbod op het schenken van alcohol aan personen die al in kennelijke staat zijn. In De Wolden wordt dit 13
meegenomen met de controles in de horeca. Overigens maken veel inwoners van De Wolden gebruik van de horeca in Hoogeveen en Meppel. De volgende acties zijn ondernomen om de doelstelling te bereiken: a. Vanuit het ketenbeleid wordt de mogelijkheid geboden om mee te doen met het project ‘Alcoholvrij op weg’. Het houdt in dat jongeren tussen 18 en 25 jaar worden uitgenodigd om op een circuit rijvaardigheidstesten te doen nadat zij een alcoholpromillage van 0,8 in hun bloed hebben. Van de jongeren die hebben meegewerkt, worden er relatief minder aangehouden voor rijden onder invloed dan van de jongeren die niet hebben meegewerkt. Er wordt geprobeerd om jaarlijks circa 8 jongeren uit De Wolden mee te laten doen. Dit lukt niet altijd, omdat veel jongeren uit de keten de leeftijd van 18 jaar nog niet hebben bereikt. b. Er is een pilot uitgevoerd rond vroegsignalering in de eerste lijn. Sinds 1 januari 2015 heeft de gemeente nieuwe verantwoordelijkheden op het gebied van jeugdzorg. In dit kader is een samenwerkingsovereenkomst met huisartsen afgesloten. De contacten van de gemeente met de huisartsen worden hierdoor geïntensiveerd, waardoor ook de vroegsignalering eenvoudiger dan voorheen te realiseren is. Resultaat 2: De groep 20 – 25 jarige mannen die (zeer) excessief alcohol drinken is van 19% in 2003 toegenomen naar 47 % in 2009 en weer afgenomen naar 32 % in 2013. Het percentage (zeer) excessieve drinkers bij mannen tussen 20 en 25 jaar is in 2013 32%, een zorgwekkende groep. Ten opzichte van 2009 is het weliswaar afgenomen, maar nog altijd drinkt bijna een derde van de mannen in deze leeftijdscategorie veel en vaak. De groep is moeilijk te bereiken zolang zij zich niet melden voor zorg en zolang zij geen overlast veroorzaken of overtredingen begaan. Dit blijft een aandachtspunt.
14
4.
Alcoholgebruik door volwassenen
Het alcoholgebruik onder volwassenen in De Wolden is hoog. Zowel het percentage van de volwassenen dat drinkt als het aantal glazen dat zij drinken ligt hoger dan in Drenthe. Het verschil is het grootst bij de mannen. Problematisch alcoholgebruik bij volwassenen willen we vroeg signaleren om daarmee maatschappelijke en privé-problematiek te voorkomen. In dit hoofdstuk evalueren we de ondernomen acties van de afgelopen jaren. 4.1
Onderzoeksresultaten
In 2013 heeft de GGD Drenthe een Volwassenenonderzoek uitgevoerd onder personen tussen de 19 en 64 jaar. De vragen zijn aan inwoners van heel Drenthe voorgelegd en zijn per gemeente geanalyseerd. Uit het onderzoek blijkt dat 92% van de volwassenen (98% van de mannen en 86% van de vrouwen) uit De Wolden wel eens alcohol drinkt. In Drenthe gaat het om 86% van de volwassenen. Van de mannen uit De Wolden die alcohol drinken, gaf 29% aan minimaal 1x per week 6 of meer glazen alcohol te drinken. Ter vergelijking: voor heel Drenthe geldt dit voor 19%. 18% van de mannen in De Wolden drinkt minimaal eens per maand 6 of meer glazen alcohol (Drenthe: 14 %). We kunnen concluderen dat de mannen in De Wolden vaker en meer alcohol drinken dan de mannen in de rest van Drenthe. Aan de vrouwen is gevraagd naar het aantal keren dat zij 4 of meer glazen alcohol drinken. Bijna de helft (48%) doet dit nooit. Bij 38% komt het zelden, minder dan eens per maand, voor. 7% drinkt deze hoeveelheid minimaal eens per maand, 8% minimaal eens per week. De verschillen met Drenthe zijn klein. Als we op grond van de alcoholschaal van Garretsen (zie de tabel in paragraaf 6.2) de inwoners van De Wolden vergelijken met de inwoners van heel Drenthe, blijkt dat zich in De Wolden minder lichte drinkers en meer (zeer) excessieve drinkers bevinden. 50% van de volwassen Woldenaren is een lichte drinker, tegenover 52% van de Drenten. 25% drinkt matig en 16% (zeer) excessief. In Drenthe drinkt 24% matig en 10% (zeer) excessief. Van de volwassen mannen in De Wolden is op grond van de alcoholschaal van Garretsen 6% een zeer excessieve drinker en 23% een excessieve drinker. Van de vrouwen is 3% een excessieve drinker en zijn er geen zeer excessieve drinkers. Excessieve drinkers bevinden zich vooral in de leeftijdsgroep 19 – 34 jaar. In deze leeftijdsgroep drinkt 30% (zeer) excessief. Van de mannen in de leeftijdsgroep 45 – 49 jaar dronk in 2013 ruim 16% (zeer) excessief (in 2009: 18%). Van de mannen tussen 50 en 54 jaar was dit iets meer dan 15% (in 2009: 23%). Omgezet naar aantallen, betekent dit dat er in De Wolden bijna 2.000 mannen zijn die excessief of zeer excessief alcohol drinken. Verslavingszorg Noord Nederland heeft voor de jaren 2012 en 2013 in beeld gebracht hoeveel inwoners per gemeente in aanraking zijn gekomen met face-to-face hulpverlening van VNN. Op het gebied van alcohol kwamen in 2012 21 inwoners met VNN in contact, 9 vrouwen en 12 mannen. In 2013 kwamen nog 18 inwoners met VNN in contact, van wie opnieuw 9 vrouwen en 9 mannen.
15
4.2
Doelstelling: Terugdringen excessief alcoholgebruik
Doelstelling: In 2003 dronk 15% van de mannen in de leeftijd van 45-49 jaar en 16% van de mannen in de leeftijd van 50-54 jaar (zeer) excessief alcohol. Streven is om dit percentage voor beide groepen terug te dringen naar 11% aan het eind van de beleidsperiode. Om het alcoholgebruik onder volwassenen terug te dringen, is het belangrijk om in te zetten op preventie en op vroegsignalering. Hoe eerder in beeld is dat iemand problemen heeft, hoe meer eraan gedaan kan worden. Goede contacten tussen de eerste lijn en VNN zijn hiervoor van belang. Waar de eerste lijn voorheen vooral uit de huisartsen bestond, is tegenwoordig ook een belangrijke rol weggelegd voor de buurtteams. Ook zij komen ‘achter de voordeur’ en zijn in staat om vroegtijdig in te grijpen en door te verwijzen. Door mee te werken aan projecten als Makluk Zat en de Instructie Verantwoord Alcoholschenken werkt VNN aan zijn bekendheid in De Wolden. Op die manier wordt het voor inwoners eenvoudiger om zich rechtstreeks bij VNN te melden. De volgende acties zijn in de afgelopen jaren ondernomen: a. We hebben ingezet op vroegsignalering in de eerste lijn, door middel van een pilot. Sinds 1 januari 2015 heeft de gemeente nieuwe verantwoordelijkheden op het gebied van jeugdzorg. In dit kader is een samenwerkingsovereenkomst met huisartsen afgesloten. De contacten van de gemeente met de huisartsen worden hierdoor geïntensiveerd, waardoor ook de vroegsignalering eenvoudiger te realiseren is. b. Er hebben 5 columns in de Wolder Courant gestaan over het onderwerp alcohol. Voor het vervolg sluiten we aan bij regionale en landelijke columns en plaatsen we zelf geen columns meer. Resultaat: Ten opzichte van 2003 is het (zeer) excessieve alcoholgebruik onder mannen in de leeftijdsgroepen 45-49 jaar en 50-54 jaar, na een stijging in 2009, ongeveer gelijk gebleven. Circa 16% drinkt (zeer) excessief. Excessief alcoholgebruik onder volwassen mannen blijft in De Wolden een punt van aandacht. Na een piek in 2009 lijkt het nu enigszins te verbeteren, maar het alcoholgebruik blijft aanzienlijk. Op verschillende manieren wordt geprobeerd om dit probleem aan te pakken, maar het is een groep die moeilijk te beïnvloeden is. Het is een maatschappelijk probleem, dat je niet als overheid alleen kunt oplossen.
16
5.
Algemene conclusies en aanbevelingen
Uit de voorgaande hoofdstukken kunnen we een aantal algemene conclusies trekken. Aan de hand van deze conclusies geven we aanbevelingen voor het vervolg. 5.1
Algemene conclusies
Conclusie 1:
De invloed van ouders op het alcoholgebruik van hun kinderen is groot.
Uit de resultaten van het GGD onderzoek, de Kamerbrief die in het tweede hoofdstuk genoemd is en de gesprekken met professionals, blijkt dat de invloed van ouders op alcoholgebruik groot is. Voorlichtingen blijken alleen effectief als ook ouders betrokken worden. Het beeld bestaat dat ouders hun invloed zelf onderschatten. Ouders hebben bijvoorbeeld minder vaak dan 4 jaar geleden het idee dat het maken van afspraken over alcoholgebruik positief bijdraagt aan het alcoholgebruik van hun kinderen. Het bereiken van ouders blijft een uitdaging. Conclusie 2:
In keten die meedoen aan Keten United wordt door minder jongeren alcohol gedronken dan 4 jaar geleden.
Het ketenbeleid lijkt een positief effect te hebben: waar in 2009 nog 20% van de 12 – 15 jarigen wel eens in de keet dronk, was dat in 2013 nog 10%. Deze afname van het alcoholgebruik is sterker dan de reguliere afname die landelijk en ook in De Wolden heeft plaatsgevonden. Conclusie 3:
Onder bepaalde groepen mannen is het alcoholgebruik blijvend hoog.
Ondanks de inzet op preventie en vroegsignalering, is het alcoholgebruik onder sommige groepen mannen (vooral 18 tot 25 jarigen, maar ook 45 tot 54 jarigen) nog steeds hoog. Dit vergt blijvende inzet van alle betrokken partijen. 5.2
Aanbevelingen voor het vervolg
Aanbeveling 1:
Het huidige beleid continueren gedurende de collegeperiode en daarbinnen nieuwe speerpunten bepalen aan de hand van de aanbevelingen 2 en 3.
In de inleiding is aangegeven dat we met deze evaluatie bekijken waar we staan, of we op de goede weg zijn en op welke punten bijsturing nodig is. Omdat het alcoholgebruik over de gehele breedte licht afneemt, lijken we op de goede weg te zijn. We bevelen dan ook aan het huidige beleid te continueren en daarbij de hieronder genoemde aanbevelingen in acht te nemen. Aanbeveling 2:
In overleg met de professionals een gezamenlijke Woldense vervolgaanpak rond alcoholmatiging ontwikkelen.
Met de nota Nuchter Bekeken is voor De Wolden voor het eerst integraal alcoholbeleid opgesteld. Bij de uitvoering van het beleid waren verschillende partijen betrokken, zoals de GGD, VNN, Stichting Welzijn De Wolden en de politie. 17
In het kader van deze evaluatie is met zoveel mogelijk betrokken partijen gesproken. Bij meerdere partners blijkt de wens te bestaan om in overleg een gezamenlijke Woldense vervolgaanpak te ontwikkelen. Door een gezamenlijk overleg met personen die de gemeente en de problematiek kennen, kunnen we een professioneel en gedragen vervolg geven aan het huidige alcoholbeleid. Drie belangrijke onderwerpen die in een gezamenlijk overleg in ieder geval aan de orde zouden moeten komen, zijn: a. De invloed van ouders op het alcoholgebruik van hun kinderen; b. Een gerichte aanpak voor groepen waar het alcoholgebruik (zeer) excessief is, zoals bepaalde groepen mannen; c. Hoe kunnen we het extreem drinken door jongeren tijdens evenementen tegengaan? Aan de hand van dit overleg komen we met een Plan van aanpak waarin speerpunten voor de komende periode worden opgenomen. Aanbeveling 3:
Voortzetten van het ketenbeleid en daarbij mogelijkheden onderzoeken om meer keten in beeld te krijgen.
Het ketenbeleid werkt. Het vermoeden bestaat echter dat er meer keten zijn dan de keten die we in beeld hebben. Daarom bevelen we aan om te onderzoeken op welke manier het wel mogelijk is om alle keten in beeld te krijgen. Alleen op die manier ontstaat de mogelijkheid om ze in het ketenbeleid te betrekken.
18
6.
Bijlagen
6.1
Samenvatting resultaten meting alcoholmatigingsbeleid
De GGD Drenthe heeft de bevindingen over het alcoholbeleid in drie leeftijdsgroepen ingedeeld: 12 t/m 18 jaar, 19 t/m 23 jaar en ouders van thuiswonende kinderen van 10 t/m 19 jaar. Hieronder volgen de belangrijkste verschillen ten opzichte van de vorige metingen. In de navolgende paragrafen gaan we dieper op deze ontwikkelingen in. Jongeren van 12 t/m 18 jaar Binnen deze groep zijn twee subgroepen te onderscheiden: de 12 – 15 jarigen en de 16 – 18 jarigen. In 2008 vond de vorige meting plaats. De belangrijkste verschillen tussen 2008 en 2013 voor deze groep zijn als volgt: -
Het percentage dat ooit alcohol heeft gedronken is afgenomen; Onder de jongeren die vier weken voorafgaand aan het invullen van de vragenlijst alcohol hebben gedronken, is het aantal gedronken glazen afgenomen; Het alcoholgebruik in het weekend onder jongeren van 16 t/m 18 jaar is afgenomen, zowel wat betreft het aantal dagen als het aantal glazen dat ze drinken; Onder de jongeren van 16 t/m 18 jaar die door de week alcohol drinken, is het percentage dat twee of meer glazen drinkt toegenomen.
Jongeren van 19 t/m 23 jaar In 2010 vond de vorige meting binnen deze groep plaats. De belangrijkste verschillen zijn als volgt: - Het aantal glazen dat jongeren op een doordeweekse dag drinken is afgenomen; - De locatie waar jongeren in deze leeftijdsgroep drinken is gewijzigd. In 2010 werd voornamelijk in een café of in een discotheek gedronken, in 2013 was het vooral in een café of thuis met anderen. Ouders van thuiswonende kinderen van 10 t/m 19 jaar De vorige meting bij deze groep vond in 2010 plaats. Er zijn twee significante verschillen: - Het percentage ouders dat het eens is met de stelling ‘Ouders kunnen het drinkgedrag van hun kinderen binnen de perken houden door duidelijke afspraken over alcoholgebruik te maken’, is afgenomen; - De leeftijd die ouders geschikt vinden om te beginnen met alcohol drinken is procentueel hoger geworden; het percentage ouders dat 18 jaar hiervoor een geschikte leeftijd vindt is toegenomen.
19
6.2
De alcoholschaal van Garretsen Aantal dagen drinken van alcohol
Aantal alcoholische consumpties per keer dat men drinkt 6 of meer
4-5
2-3
0-1
5-7 dagen per week
Zeer excessief
Excessief
Matig
Licht
3-4 dagen per week
Excessief
Matig
Matig
Licht
1-2 dagen per week
Excessief
Matig
Licht
Licht
1-3 dagen per maand
Matig
Licht
Licht
Licht
< 1 dag per maand
Licht
Licht
Licht
Licht
20
