Brussel, door menigeen bezongen stad. Ik heb haar daarom bewaard voor het einde van mijn tocht. Waar anders kan je een stad op haar best zien dan in de onderbuik? Hoe anders dan onder haar huid te kruipen, in de ondergrondse? Ik geef toe dat ook ik vooroordelen had over Brussel, een miljoenenstad in hartje Europa met haar chaotische mensenstroom, het verkeer. Ik was op mijn hoede, gezien mijn Don Quichotiaanse strijd van de afgelopen dagen met tram, trein en bus. Maar in de metro van onze hoofdstad heb ik hen ontmoet. De yuppie, de student, de zakenman, de hangmarokkaan. Iedere dag heeft een van hen mij willen helpen. Meestal diegene van wie je het nooit had verwacht. Ik raad het iedereen aan, problemen of niet, neem een keer de metro. Die zal stinken, druk zijn, en je zult er duizend en één talen horen. Er lopen vreemde types rond maar ook u en ik, die elkaar kunnen helpen. Gehandicapt zijn heeft het voordeel dat je de pijnpunten, de letterlijke drempels en hordes van een systeem dagelijks aan den lijve ondervindt. Het jammerlijke voor mij en mijn lotgenoten is dat het gedoogd wordt. Het probleem is al langer gekend. Onze malaise wordt afgedaan als normaal. De afgelopen dagen hebben mij duidelijk gemaakt dat we zo spoedig mogelijk een plan op touw moeten zetten voor betere bijstand aan de zwaksten onder de pendelaars.
De eerste paragrafen uit een artikel van Mustafa Kör, hij reed met zijn rolstoel het land af en bracht dagelijks verslag uit over zijn wedervaren. De Standaard, 5 december 2013, blz. 12. - 2 -
A . Context van 2013 ......................................................................................... B . Brukselactiviteiten in 2013 ................................................................................ 1. Algemene gegevens over 2013 ...................................................................... 2. Het Brukselaanbod met open inschrijving in 2013............................................... 3. Het Brukselaanbod voor groepen in 2013 ......................................................... 4. Het Brukselaanbod voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs in 2013 ................. 5. Brukselpublicaties in 2013 ........................................................................... 6. Brukselprojecten in 2013: Woontoers, Gestolde tijd, Festival v/d politiek, De 7de dag Broodje Brussel, Toerisme Wemmel, Sélection du Patron, Rotterdam .................... Bongo, Bon, Brussels Togheter, Bessst ......................................................... Sportdag Vl. ambtenaren, Toerismefederatie, Week van de Smaak ....................... Dag van de architectectuur, Samenhuizen Coudenberg-site, Flagey, Dromen op het spoor, Ecotuindagen, Muntpuntopening . . Parcours in Molenbeek, Brussels Academy, De Grooten Oorlog, Kwaliteitsradar .... En dan nog, ... ........................................................................................ 7. Eigen promotie-initiatieven in 2013 .................................................................. 8. Bruksel op radio, TV, in kranten, boeken en tijdschriften in 2013 ........................... C . Structurele aanpak in 2013 ............................................................................... D . Brukselhuisvesting in 2013 .............................................................................. E . Financieel Verslag in 2013 ................................................................................
p. 4 p. 5 p. 5 p.11 p.14 p.14 p.15 p.16 p.17 p.18 p.19
I I . BRUKSELBINNENSTEBUITEN - ALGEMEEN
p.20 p.21 p.22 p.23 p.24 p.25 p.27 p.28
...............................................
p.29
Doelstellingen, missie en grondhouding ........................................................... Kernopdrachten en werkterreinen .................................................................... Publieksgroepen .......................................................................................... Organisatievorm en structuur ......................................................................... Methodieken ................................................................................................. Professionaliteit, deskundigheid ....................................................................... Professionaliteit van het secretariaat, Netwerken, Communicatie ............................ G . Huisvesting van Brukselbinnenstebuiten ............................................................. H . Brukselhistoriek ............................................................................................ I . Financiën ....................................................................................................
p.29 p.30 p.31 p.31 p.32 p.33 p.35 p.37 p.39 p.46
I I I . BRUKSELPERSPECTIEVEN - 2014 ................................................................
Brukselbinnenstebuiten gidst stadsverkenningen in Brussel, en dit al sinds 1971. Ooit was er in Brussel maar een groep stadsgidsen; de gidsen die verbonden waren aan de stedelijke toeristische dienst TIP. Ooit werd Brukselbinnenstebuiten beschouwd als ʻnestbevuilerʼ. Dat veranderde vanaf 1990. Brukselbinnenstebuiten werd meer en meer beschouwd als alternatieve kwaliteitsspeler op de Brusselse toerisme markt. Meer zelfs; naast Brukselbinnenstebuiten verschenen nog andere spelers op de markt. De laatste vijf jaar lijkt het hek wel van de dam. De individualisering van de maatschappij laat zich immers ook voelen in de toerismesector. Neem het voorbeeld van Oud-Molenbeek, toch niet direct het meest toeristische wandelgebied van Brussel. Sinds enkele jaren stelt het buurtwerk Bonnevie gidsen ter beschikking voor buurtverkenningen. Vorig jaar startte de commerciële organisatie Sandeman dagelijkse stadsverkenningen vanuit het nieuwe Meiningerhotel en vond ʻO-zoneʼ, een centrum voor non-profitwerk, het nodig om gidsen ter beschikking te stellen voor ʻGreeters van Brusselʼ. De sector gaat doorheen een periode van ongelooflijke versnippering. Daartegenover staat echter ook een andere ontwikkeling. Enkele Brusselse verenigingen vonden elkaar en werken aan de oprichting van een Federatie van gidsverenigingen in Brussel, met de uitdrukkelijke bedoeling om kwaliteitsverbeterend te werken. Brukselbinnenstebuiten speelt daarin een opbouwende rol. Ook Toerisme Vlaanderen zoekt naar kwaliteitsverhogende initiatieven. Ze verlieten daarbij het spoor van de ʻindividuele gidsʼ en bouwen nu aan initiatieven voor gidsverenigingen. Brukselbinnenstebuiten werd gevraagd voor de stuurgroep. In dit veranderend landschap zoekt Brukselbinnenstebuiten naar manieren om kwaliteitsstadsverkenningen in Brussel een toekomstgerichte plaats te geven. In 2013 gebeurde dit met twee fulltime-medewerkers en één halftime-medewerkster op het Brukselsecretariaat, 25 losse Brukselgidsen en een 15-tal bestuursleden-supporters.
- 4 -
B. BRUKSELACTIVITEITEN IN 2013
1. Algemene gegevens
De gidsbeurten van Brukselbinnenstebuiten zijn, uitzonderingen niet te na gesproken, verkenningen in Brussel. Deze verlopen per bus, met openbaar vervoer, per fiets en te voet. Volgende tabel biedt een overzicht van het verloop sinds 1978, het eerste jaar waarin Brukselbinnenstebuiten beschikte over representatieve gegevens.
In 2013 lag het aantal Brukselgidsbeurten op ongeveer hetzelfde niveau als in 2012. De gemiddelde groepsgrootte stabiliseert rond 25 pers./gids. Bij de deelnemers kantelde de verhouding volwassenen/jongeren verder in het voordeel van de eerste. Een Brukselverkenning heeft een gemiddelde tijdsduur van 3u10ʼ.
- 5 -
Omgezet in een grafiek, levert dit volgend verloop van het aantal Brukseltoers: Evolutie aantal Brukselgidsbeurten 1978->2013 800
600
400
200
0 1980
1990
2000
2010
Onderstaande tabel toont de evolutie in de vervoerskeuze. Op 30 jaar tijd werd de verhouding bus/wandeling gewoon omgekeerd. Het alternatief per fiets stabiliseert rond 5 à 6 %. Vervoerskeuze bij de Brukselgidsbeurten 1978 -> 2013 activiteit
Er is een zekere tendens naar een gelijkere spreiding van groepen uit de verschillende Vlaamse regioʼs, op uitzondering van Limburg na. Het aantal buitenlandse groepen komt sinds een zestal jaren op een hoger niveau te liggen. Daarbij gaat het over een overwegend Europees publiek, wat natuurlijk verband met Brussel als zetel van de Europese Unie. Volgende leeftijdsgrafiek toont de leeftijdssamenstelling van het Brukselpubliek:
Leeftijdsgrafiek van dede deelnemers 2013 Leeftijdsgrafiek van deelnemers in 2013
De grafiek is opgedeeld in drie zones: 1. Dit zijn de ʻverplichte deelnemersʼ, nl. leerlingen- en studentengroepen. Het percentage leerlingengroepen (16-18jr) viel in vergelijking met 10 jaar geleden terug tot de helft. Het percentage studentengroepen (18-25jr) daarentegen nam opnieuw toe. 2. Dit zijn de middenleeftijders, de 30-tot-50-jarigen. In vergelijking met 10 jaar terug wordt hun grafiekverloop ʻbrederʼ. 3. Dit zijn de medioren en senioren, dus de babyboomers en gepensioneerden tussen 50 en 75 jaar oud. Het percentage 50-tot-60-jarigen is in vergelijking met 10 jaar geleden verdubbeld. De +65-jarigen waren 10 jaar geleden in onze grafiek quasi afwezig. Globaal kunnen we stellen dat de leeftijdsgrafiek een vlakker verloop kent. Dit wijst erop dat het deelnemerspubliek uit gevarieerdere leeftijdsgroepen komen.
Volgende grafiek geeft een zicht op de tijdsduur van de Brukselgidsbeurten in 2013:
350
aantal gidsbeurten
1 Tijdsduur per Brukselgidsbeurt Reeks in 2013
300 250 200
optimale tijdsduur halvedag gidsbeurt
150 100 50 tijdsduur per gidsbeurt
0 1u
2u
3u 3u30 4u
5u
6u
7u
8u
9u
10u
11u
De helft van alle Brukselgidsbeurten heeft een tijdsduur van 3u1/2. Dat is ook de optimale gidstijd voor de meeste stadsverkenningen uit het Brukselaanbod. 25 jaar terug waren er echter nog behoorlijk wat hele-dagrondleidingen bij. De laatste 10 jaar dringen klanten steeds meer aan op gidsactiviteiten van nauwelijks anderhalf tot 2 uur, maar Bruksel pleit systhematisch voor optimale gidstijden.
- 8 -
Volgende tabel geeft een overzicht van de achtergrond van het Brukselcliënteel. Het percentage volwassenengroepen varieert al jaren rond 85 %. Het percentage van rondleidingen met open inschrijving varieert de laatste jaren rond 23 %. De ruimste cliëntgroep die beroep doet op Brukselgidswerk bestaat uit werkteams (32 %) en dit uit zowel bedrijven als overheidsdiensten. De ʻwerksfeerʼ is trouwens één van de zeldzame kanalen langswaar voor een culturele activiteit ʻmeer mannenʼ bereikt worden. De rondleidingen voor verenigingen die nationaal overkoepeld zijn (zoals Curieus, Davidsfonds, Femma, KWB, Rotary, Unizo, Okra, Zilveren Passer) maakten 25 jaar terug nog 25 % uit van het Brukselcliënteel, maar hun aanwezigheid in de Brukselcijfers smelt weg als sneeuw voor de zon. Familie- en vriendengroepen vormen een constante onder het Brukselcliënteel. Binnen de jongerengroepen halveerde het percentage middelbare schoolgroepen, terwijl het aantal groepen uit hogescholen en universiteiten opnieuw is gestegen tot 10 %.
Jongerengroepen: tot.: waarvan: Middelbare scholen Hogescholen & universiteiten Andere jongerengroepen
18
25
23
17
17
12
13
13
14
14 3 1
18 6 1
10 13 -
10 6 1
8 9 -
5 7 -
7 6 -
6 7 -
4 10 -
De laatste grafiek biedt zicht op het maandelijkse verloop van Brukselgidsactiviteiten doorheen het jaar. Algemene kenmerken zijn elk jaar: piekperiodes in mei en oktober, en soms ook in februari (de tweede maand van elk trimester), en dalperiodes bij de jaarwisseling, het Paasverlof en tijdens de grote vakantiemaanden. De zomerdalperiode loopt van 15 juli tot 10 september.
- 9 -
Eigenlijk komt dit verloop neer op volgende redenering: als kinderen verlof hebben of thuis moeten studeren, gaan ouders en grootouders niet op daguitstap. Anders gesteld: in die periodes organiseren initiatiefnemers ook geen uitstappen. Vroeger gebruikte Bruksel de activiteiten met open inschrijving om de dalperiodes enigszins te compenseren. Sinds enkele jaren blijkt deze logica niet meer te kloppen. Individueel geïnteresseerden blijken interessante stadsverkenningen niet meer zozeer te zien als zomervakantie-alternatief, maar eerder als weekendactiviteit.
Verloop maandelijks aantal Brukselverkenningen in 2013 80
maandelijks aantal verkenningen
60
40
20
0 jan
mrt
mei
juli
- 10 -
sept
nov
2. Het aanbod met open inschrijving in 2013
Brukselbinnenstebuiten beschikt reeds sinds 1981 over een aanbod Tematoers; rondleidingen waarop individueel kan worden ingeschreven. Dit aanbod loopt het hele jaar door en wordt tijdens de zomermaanden en rond de jaarwisseling aangevuld met een extra-reeks Zomer- en Winterwandelingen. De inhoud van dit Tematoeraanbod is specifieker dan dat voor groepen. Bruksel gaat er immers van uit dat de belangstellenden zich voor meerdere toers inschrijven en op die wijze toch een brede benadering van de stad meekrijgen. Het Tematoeraanbod wordt stelselmatig vernieuwd. Bruksel heeft voldoende competentie in huis om al deze, inhoudelijk soms sterk gerichte Tematoers, ook zelf te gidsen. Dit Tematoeraanbod vormt wel het uithangbord van Brukselbinnenstebuiten, maar maakt nauwelijks 10 % uit van alle Brukseltoers.
In het aanbod 2013 komt vooral de verscheidenheid en de Brusselse actualiteit aan bod.
Winterwandeling 2 - Minimen en Marollen, te voet, 9 euro Water als slagader, te voet, 9 euro Mannen van den overkant, te voet, 9 euro Ilot-Sucre, te voet, 9 euro Binnen-Pretjes, te voet, 9 euro De wereld in de stad, per bus/te voet, 25 euro De GEN-steden - Aalst, te voet, 18 euro De gebronsde werkmens van Meunier, per bus, 20 euro Tour de Gueuze - preludium tremens, per bus/te voet, 22 euro Gestolde tijd, te voet, gratis De GEN-steden - Aalst, te voet, 18 euro Bessst-route 1, te voet, 9 euro Bessst-route 1, te voet, 9 euro Biotoop in de stad - Woluwevallei, te voet, 9 euro Fantaseren op het Westelijk Ringspoor, per fiets, 10 euro Open Huizendag 1, te voet, 2 euro Open Huizendag 2, te voet, 2 euro Sollen met de Marollen, te voet, 9 euro Nachtbrakers en -burgemeesters, te voet, 9 euro Boerkozen in Brussel, per fiets, 10 euro Zware voet, te voet, 13 euro Gestrand op XL-plage, te voet, 27 euro Bessst-route 2, per fiets, gratis Van Congo tot Matonge, te voet, 9 euro
Korte Grens 1 - in het spoor tot Rogier, te voet, 5 euro Dromen op het spoor, per fiets, 10 euro Lange Grens 1 - in het spoor tot Rogier, te voet, 9 euro Korte Grens 2 - tussen twee kerken, te voet, 5 euro Heizel - de nagalm van de Expo, te voet, 18 euro Lange Grens 2 - tussen twee kerken, te voet, 9 euro Heizeldorp, te voet, 9 euro Korte Grens 3 - Matonge en Flagey, te voet, 5 euro Lange Grens 3 - Matonge en Flagey, te voet, 9 euro Korte Grens 4 - Marollen en Sint-Gillis, te voet, 5 euro Lange Grens 4 - Marollen en Sint-Gillis, te voet, 9 euro Korte Grens 5 - Beestenmarkt en Paardenmarkt, te voet, 5 euro Lange Grens 5 - Beestenmarkt en Paardenmarkt, te voet, 9 euro Korte Grens 6 - Vismarkt en Bonnevie, te voet, 5 euro Lange Grens 6 - Vismarkt en Bonnevie, te voet, 9 euro Korte Grens 7 - Havenwijk en Noordwijk, te voet, 5 euro Lange Grens 7 - Havenwijk en Noordwijk, te voet, 9 euro Korte Grens 8 - Dansaert en Fontainas, te voet, 5 euro Lange Grens 8 - Dansaert en Fontainas, te voet, 9 euro Korte Grens 9 - Duikboten en periscopen, te voet, 5 euro Lange Grens 9 - Duikboten en periscopen, te voet, 9 euro
Parkwandeling - Josaphat, te voet, 9 euro In goede handen, te voet, 9 euro Open Monumentendagen - Selection du Patron, te voet, gratis Trein-tram-bustoer, op. vervoer, 12 euro Puffende Long - Tervuren, te voet, 9 euro Puffende Long - Tervuren, per fiets, 10 euro Bruisend Ruisend Brussel, te voet, 10 euro Een zweepslag door Sint-Gillis, te voet, 17 euro R.I.P. Molenbeek, te voet, 9 euro Van kop tot staart - tram 82, per tram en te voet, 12 euro De architectendynastie Polak, te voet/per bus, 22 euro Kruis van verdienste, te voet/per bus, 25 euro De buik van Brussel, te voet, 10 euro Omweg naar de Kerstmarkt - Sint-Jan & Sint-Goriks, te voet, 9 euro Sterretjes & lichtjes, te voet, 9 euro
- 12 -
Tematoers zijn in de regel behoorlijk ambachtelijke en arbeidsintensieve rondleidingen. Bovendien is er zelden sprake van repetitiviteit. Het rendement ervan ligt dus elders: uitstraling en beeldvorming van Brukselbinnenstebuiten en de bevruchtende ideeën en inzichten die het oplevert voor andere gidsbeurten.
Succes?
Sinds Bruksel werkt met een maandelijkse e-mail-BrukselNieuwsbrief (sinds 2002) lopen de inschrijvingen vlot en zijn de Tematoers dikwijls volgeboekt. Geregeld zijn er meer geïnteresseerden dan plaatsen. Soms wordt dan overgegaan tot ontdubbeling of herneming. En, al is de Tematoerprogrammatie klaar bij de jaaraanvang, toch doen zich doorheen het jaar aanleidingen voor bijkomende, nieuwe Tematoers. Het succes van Tematoers hangt echter niet altijd samen met de originaliteit of vernieuwende kwaliteit. Zo vonden we de Boerkozentoer bijzonder relevant omwille van de toenemende belangstelling voor groentenkweek en zelfbevoorrading in de stad. Maar vermoedelijk was de keuze ʻper fietsʼ een drempel tot deelname. Bruksel overweegt om volgend jaar toch Tematoers te programmeren waarbij ook voor fietshuur wordt voorzien, niettegenstaande dat een financiëel risico inhoudt.
Ook het succes van het aanbod met Zomerwandelingen is steeds moeilijker vooraf in te schatten. Vermoedelijk houdt dit verband houdt met een totale verzadiging van het vrijetijdsaanbod tijdens de Zomermaanden, maar ook dat ʻde klantʼ steeds meer zijn/haar zomervakantie wil valoriseren met een reis, terwijl het beeld van een ʻcity-tripʼ eerder past bij een ʻvoorjaars- of najaarsbreakʼ. Omwille van deze laatste reden, programmeerde Brukselbinnenstebuiten enkele eerstelijnswijkwandelingen tijdens het jaar.
Meer open inschrijvingen
Naast dit eigen Brukselaanbod begeleidt Brukselbinnenstebuiten doorheen het jaar nog heel wat verkenningen waarvoor het publiek ook kon inschrijven: In 2013 waren dat: - Ruim 40 Brusselse verkenningen voor het publiek van het TV1-duidingsprogramma 'De zevende dag', - 18 Woontoers voor de VGC-dienst 'Wonen in Brussel', - Een 15-tal middagwandelingen in het promotie-aanbod ʻUit in Brusselʼ van Muntpunt. Voor Brukselbinnenstebuiten zelf gaat het niet over open inschrijving, maar over een klant, een groep, die ons voor deze stadverkenningen inschakeld. Op die manier beschikte het publiek in 2013 over een 135-tal verkenningen waarvoor ze kon inschrijven; dat is een vierde van het totaal aantal Brukselverkenningen in dat jaar.
- 13 -
3. Brukselaanbod voor groepen in 2013 Gidsbeurten voor groepen vormen 80 % van alle Brukselverkenningen. Dit is dus onze core business.
Een bustoer is een zeer geschikt middel om een stad te leren kennen. Jaren terug verliep 85 % van de toers per bus. Het Vlaamse verenigingsleven boerde echter achteruit, zodat een bus niet alleen te groot maar ook te duur werd. Bovendien zit een bustoer (onterecht) opgescheept met een ouderwets imago. Die duik stabiliseerde vanaf 2010 op 12 à 15 % van de toers. Het aantal stadsverkenningen te voet steeg van 14 naar 80 %. Het saldo (5 à 6 %) wordt gevormd door fietstoers en rondleidingen met openbaar vervoer. Fietstoers zijn een fantastisch alternatief, maar ook behoorlijk duur en blijkbaar (onterecht) niet haalbaar voor iedereen.
Vroeger heetten alle stadstoers ʻBrukselsʼ. Ze handelden over uitersten en tegenstellingen, achtergronden en mechanismen in de stad. Vanaf de jaren 1990 ontstond ook voor groepen een keuze-aanbod met diverse toers per autocar, te voet, op de fiets of met tram en bus. In 2013 konden groepen kiezen uit meer dan 50 stadsverkenningen. Toch pleit Bruksel daarbij steeds voor die algemene benadering met de bustoer ʻBrussel Zien & Zoenenʼ, de wandeling ʻDoorheen het hartʼ en de fietstoer ʻDoorheen het hart XLʼ. Bovendien peilt het Brukselsecretariaat tijderns de voorbereidende contacten steeds naar het hoe en waarom, naar de mogelijkheden en aanknopingspunten om zodoende het maximum uit een stadsverkenning te kunnen halen.
4. Het Brukselaanbod voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs in 2013
Rondleidingen voor jonge mensen vragen een specifieke aanpak. Brukselbinnenstebuiten kwam er gaandeweg achter dat de onderleeftijdsgrens voor de Brukselbenadering schommelt rond 15 à 16 jaar, dus vanaf het voorlaatste jaar middelbaar onderwijs. Sinds 1998 werkt Brukselbinnenstebuiten voor deze schoolgroepen met de aangepaste gidsbeurt 'Stad lezen'. Deze verkenning in het stadscentrum bestaat uit groepsoefeningen in het aflezen en interpreteren van stedelijke plekken. De leerlingen krijgen de gelegenheid om een bepaalde plek te analyseren en dienen hiervan in groep rapport uit te brengen. Gaandeweg evolueerde het leerlingenpubliek, waarbij zoʼn samenwerkingsaanpak niet meer met iedereen haalbaar bleek.
Sinds 1981 beschikt Bruksel ook over specifieke opdrachtenpakketten voor schoolgroepen uit datzelfde onderwijsniveau. Vanaf 1993 werd gewerkt met het opdrachtenpakket Europa in Brussel in de Leopoldwijk. In 2011 werd dit pakket totaal en grondig herzien en geactualiseerd. In de loop van 2013 maakten een 10-tal schoolgroepen gebruik van dit aanbod, meestal in combinatie met een bezoek aan het EUparlement en/of aan het EU-museum Parlamentarium.
Voor het begeleiden van jongere leeftijdsgroepen verwijst Bruksel soms naar organisaties die daarin gespecialiseerd zijn. Bruksel maakt echter wel een uitzondering voor ʻgemengdeʼ groepen met zowel kinderen als volwassenen. - 14 -
5. Brukselpublicaties in 2013
Volgende Brukselpublicaties werden in 2013 ter beschikking gesteld aan het publiek:
- Eurotaurus, verhalen uit de Brusselse legende: een uitgave uit 1993 over de komst en de aanwezigheid van Europese diensten in de Brusselse Leopoldwijk. Dit boek is reeds sinds 1996 uitgeput, maar wordt geregeld gevraagd. Daarom houdt Bruksel er een kleine reserve van aan in kwaliteitsfotokopieversie. - Een trein van Troje, een snelle trein in een trage stad: een uitgave uit 1996 over de komst en de keuzemogelijkheden en de gevolgen van de hogesnelheidstrein in het Brusselse Zuidstation. - Het Brukselplattegrondje: een uitgave uit 1999 van een kwaliteitsplattegrondje van het Brusselse Gewest en de Brusselse binnenstad. - De waarachtige vervalsers: Een uitgave uit 2010, vertrekkende van het Erfgoed-jaarthema ʻFakeʼ en handelend over echt en vals in het historische stadscentrum van Brussel, dus de buurt van de Grote Markt. De inhoud benadert deze buurt vanuit vier tijdsgewrichten (1450, 1695, 1865 en 1958) en stelt telkens de vraag over echt en vals. Het boekje bevat eveneens enkele doe-het-zelf-wandelingen. - Paria: Een uitgave uit 2011, vertrekkende van het Erfgoed-jaarthema ʻArmoe troefʼ en handelend over armoede in Brussel. De inhoud is opgebouwd rond een fictief interview met de al lang overleden priester Abbé Froidure uit de Marollen en een echt interview met buurtwerkster Marie-Claire Migerode in OudMolenbeek. Het boekje bevat eveneens twee doe-het-zelf-wandelingen. - Helden op sokkels: Een uitgave uit 2012, vertrekkende van het Erfgoed-jaarthema ʻHeldenʼ, en niet zozeer handelend over die helden zelf, maar wel over de wijze en redenen waarom figuren plots, en soms na honderden jaren vergetelheid, tot held worden gepromoveerd. Wie en wat komt dat dan plots goed uit... Het boekje bevat eveneens een doe-het-zelf-wandeling. - Gestolde tijd: Een uitgave uit 2013, vertrekkende vanuit het Erfgoed-jaarthema ʻStop de tijdʼ, met een reeks verhalen die zowel de puur tastbare tijd tot de gevoelsmatige tijd in de stad behandelen. Het boekje bevat eveneens een doe-het-zelf-wandeling. - De Sélection du Patron die Brukselbinnenstebuiten al sinds 1993 uitgeeft n.a.v. het jaarlijkse Brusselse Open Monumentenweekend. Deze uitgave wordt echter enkel tijdens het Open Monumentenweekend zelf ter beschikking gesteld. - Drie wandelparcours door Oud-Molenbeek, door Brukselbinnenstebuiten samengesteld in opdracht van de gemeente Sint-Jans-Molenbeek. Einde 2013 startte Brukselbinnenstebuiten het redactiewerk van de volgende Brukselpublicatie ʻA la limiteʼ, vertrekkende van het Erfgoed-thema ʻGrenzeloosʼ. Deze zal uitkomen in april 2014.
- 15 -
6. Brukselprojecten in 2013
Sinds midden de jaren 1990 houdt de Brukselwerking steeds meer verband met projecten. Daarbij wordt op een intensere wijze met andere organisaties samengewerkt. In de meeste gevallen leidt dit tot begeleide stadsverkenningen in Brussel, maar soms ook tot nevenproducten zoals publicaties of uitgeschreven circuits of uiteenzettingen. Hieronder een overzicht van de belangrijkste Brukselprojecten in 2013. Bij de eerste projecten staat bij het titeltje de vermelding ʻ2013ʼ, want dit zijn projecten die reeds verschillende jaren lopen.
Woontoers 2013 Het informatiecentrum 'Wonen in Brussel' zet sinds 1998 Vlamingen aan om in het Brussels Gewest te komen wonen, huren en/of kopen. Sinds 1999 vraagt Wonen in Brussel aan Brukselbinnenstebuiten om voor dit doelpubliek een specifieke reeks stadstoers te begeleiden. Deze 'Woontoers' bieden belangstellenden een staalkaart van de honderd-en-één woonmogelijkheden in Brussel, culturele infrastructuur, gemeenschapscentra, openbaar vervoer en verbindingen richting Vlaanderen. In de loop van 2013 werd een aanbod opgezet met 5 bustoers en 1 fietstoer. Dit aanbod werd driemaal geprogrammeerd, dus in totaal 18 Woontoers. Een afgeleid product werden enkele ʻMini-Woontoersʼ die bij wijze van proeverij werden aangeboden in het kader van de middagactiviteiten ʻBroodje Brusselʼ van Muntpunt. Bovendien vroeg Wonen in Brussel ons eveneens om, in samenwerking met de Brusselse studentendienstverlening Br)ik een paar specifieke Woontoerwandeling op te zetten voor dat doelpubliek. Wonen in Brussel wil dit project graag in 2014 verderzetten.
Gestolde tijd 2013 Jaarlijks organiseert de Vlaamse Overheid rond 1 mei een Erfgoeddag. Jaarthema in 2013 was ʻStop de tijdʼ. De Erfgoedcel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) coördineert de activiteiten in Brussel en gaf Brukselbinnenstebuiten de opdracht om een publicatie op te zetten. Het boodt Bruksel de mogelijkheid om de ingezette reeks Brukselpublicaties voort te zetten. ʻGestolde tijdʼ bevat een reeks verhalen over zowel de materiële als de gevoelsmatige tijd in de stad en bevat eveneens een doe-het-zelf-wandeling. De Erfgoedcel heeft het voornemen om deze samenwerking ook in 2013 voort te zetten. Dan is het thema ʻGrenzeloosʼ. Einde 2013 startte Brukselbinnenstebuiten reeds de redactie-werkzaamheden.
Festival van de politiek 2013 Het Vlaams Parlement organiseert jaarlijks een opendeurdag. Het vroeg aan Brukselbinnenstebuiten om het bezoekend publiek ook een aantal buitenactiviteiten aan te bieden. Het werden bustoers en wandelingen, over de aanwezigheid van uiteenlopende ʻpolitiekeʼ symbolen in de Brusselse bovenstad.
De zevende dag 2013 Sinds 2001 doet de redactie van het TV1-duidingsprogramma 'De zevende Dag' beroep op Brukselbinnenstebuiten om het live-publiek bij de uitzendingen in de namiddag rond te leiden in Brussel. Sindsdien lopen er van januari tot juni en van september tot december wekelijks op zondagnamiddag rondleidingen. Jaarlijks wordt het aanbod geëvalueerd en aangepast. In 2013 gidste Brukselbinnenstebuiten voor 'De Zevende Dag' ruim 40 groepen. De Zevende Dag wenst deze samenwerking ook in 2014 voort te zetten. - 16 -
Broodje Brussel 2013 Onthaal & Promotie Brussel (OPB) en de Nederlandstalige Bibliotheek van Brussel (Bib) fusioneerden tot Muntpunt. Deze fusie zorgde ook voor nieuwe werkdoelen en werkwijzen. Muntpunt beschouwde 2013 als een soort overgangsjaar. Broodje Brussel was al jaren de slogan voor uiteenlopende middagactiviteiten van OPB. Daarin zaten ook zeer geregeld stadsverkenningen van Brukselbinnenstebuiten. Begin 2013 positioneerde Muntpunt zich daarbij nog als ʻopdrachtgeverʼ en dus ook ʻbetalerʼ, maar vanaf de tweede jaarhelft werd Muntpunt eerder een promotiekanaal voor de ingebrachte initiatieven en kwam het financiële risico dus ook bij onszelf terecht. Brukselbinnenstebuiten leverde al die jaren heel wat activiteiten en waardeerde de interesse vanwege Broodje Brussel. Daartegenover stond dat de door OPB-aangerekende deelnemersbijdragen eerder als dumping werd ervaren, wat trouwens tot gevolg had dat Brukselbinnenstebuiten het eigen cliënteel aan Tematoers zag versassen naar de veel goedkopere Brukselverkenningen langs OPB. Deze analyse hield ook in dat de nieuwe Brukseltoers voor Broodje Brussel vanaf het najaar 2013 een veel hogere deelnemersbijdrage vereisten, wat meteen het kwantitatieve succes zou doen teruglopen en de financiële haalbaarheid zou ondergraven. Bijgevolg werd Brukselbinnenstebuiten veel voorzichtiger met inbreng van Brukselactiviteiten in de Broodje Brussel-programmatie.
Toerisme Wemmel 2013 In Wemmel, net buiten de Brusselse Gewestgrens, bevindt er zich een middelbare schoolopleiding richting toerisme. De laatstejaarsleerlingen dienen een geïntegreerde proef af te leggen. De schooldirectie vroeg aan Brukselmedewerker Joris Sleebus om in de jury te zetelen. In 2013 hield deze deelname in dat de GIP-evolutie dient gevolgd te worden, dat er werd deelgenomen aan twee gidsopdrachten in Lier en Mons, en dat het eindwerk diende geëvalueerd te worden.
Sélection du Patron 2013 Jaarlijks lopen de Brusselse Open Monumentendagen tijdens het derde weekend van september. Reeds sinds 1993 werkt Brukselbinnenstebuiten voor deze open-deurdagen het aanbod 'Sélection du Patron' uit: een selectie van gebouwen, vertaald in circuits. Van 2004 tot 2010 liep dit in een vruchtbare samenwerking met Onthaal & Promotie Brussel (OPB). In 2013 zorgde het jaarthema ʻMʼas-tu-vus?ʼ voor een vrij traditioneel aanbod. Bruksel heeft opnieuw een ʻSélectionʼ aangeboden.
Rotterdam Steden in Vlaanderen en Noord-Frankrijk hebben reeds van in de Middeleeuwen een traditie van moestuin- en boerkozencultuur. Pas met de opkomst van de grootwarenhuizen in de jaren 1960 werd deze eigen bevoorradingswijze onderuit gehaald. De laatste jaren ontstaat een vernieuwde belangstelling. Sinds enkele jaren speelt Brukselbinnenstebuiten hier op in met aangepaste Tematoers. Bruksel wilde de eigen Brukselgidsen over deze inhouden bijscholen, en organiseerde in feberuari 2013 een studiereis naar Rotterdam waar een 20-tal projecten werden bezocht.
- 17 -
Bongo 2013 De vierkante cadeaudoosjes van Bongo zijn bekend. Sinds 2010 zit het Brukselaanbod in vier Bongodozen. Bongo-eigenaars gebruiken hun bon doorgaans voor het Brukselaanbod met open inschrijving. De ontvangsten van dergelijke inschrijvingen liggen slecht op 60 % van de normale deelnemersbijdragen. De ervaring leert echter dat meer dan de helft van de betrokkenen slechts met 2 of 3 personen inschrijven, terwijll de bons geldig zijn voor 3 à 4 personen, en dat deze inschrijvers anders toch niet waren meegegaan. Dus, afgezien van de tijd die wordt geïnvesteerd in de Bongo-administratie, heeft dit enkel voordelen. Deze Bongosamenwerking heeft ook een neveneffect op het Brukselaanbod. Bongogebruikers nemen vooral hun cadeaubons op tijdens de laatste maanden van de geldigheid ervan, dus december / februari. Daarop besloot Brukselbinnenstebuiten om rond elke jaarwisseling enkele laagdrempelige Winterwandelingen in het Tematoeraanbod op te nemen. Bongo-inschrijvers vormen soms een kwart van het aantal deelnemers. Bovendien heeft dit succes ons doen nadenken over een aanbod met traditionelere Brukselbuurtwandelingen buiten de zomervakantieperiode.
Bon 2013 Bij besprekingen binnen de Brukselspiegel (Algemene Vergadering van Brukselbinnenstebuiten) en Jaartafel (overleg tussen Brukselbestuur en Brukselgidsen) bleek de noodzaak om de Brukselprogrammatie sterker te richten op en over migranten. Brussels Onthaal voor Nieuwkomers (Bon) kan daarbij een goede partner zijn, temeer omdat zij enkele jaren terug meerdere keren beroep deden op Brukselbinnenstebuiten voor stadstoers voor nieuwkomers. Na contactname bleek dat Bon dergelijke stadsverkenningen sindsdien zelf doen, volgens ons heeft dit inhoudelijk weinig om het lijf. Bon stelde echter geen centen te hebben voor uitbesteding. Brukselbinnenstebuiten leverde in 2012 & 2013 veel inspanningen om in het Bon-verhaal mee te gaan en hen, door daadwerkelijke betrokkenheid, duidelijk te maken welk enorm kwaliteitsverschil een samenwerking zou kunnen opleveren. Voorlopig gevolg hiervan is een sporadische gidsopdracht. Bruksel gidst vergelijkbare stadsverkenningen voor een vergelijkbaar doelpubliek voor het OCMW van Schaarbeek en voor het Centre Bruxellois dʼAction Inter-Culturelles.
Brussels Together 2013 Begin 2011 schreef de Europese Commissie een openbare aanbesteding uit voor de begeleiding van stadsverkenningen voor nieuw aangekomen medewerkers bij de EU-commissie, en wees die opdracht uiteindelijk toe aan Brukselbinnenstebuiten. De uitvoering startte in september 2011 en loopt over een periode van drie jaar, dus minstens tot maart 2015. Dit project betekent maandelijks twee stadsverkenningen. De Brukselgidsen die deze verkenningen begeleiden, zijn bijzonder opgetogen over het enthousiasme en de interesse van dit Europese publiek. In de loop van 2013 gidste Brukselbinnenstebuiten een 20-tal stadsverkenningen.
Bessst 2013 In 2011 schreef de Brusselse staatssecretaris Bruno Delille een project ʻStilteʼ uit; de vzw Waerbeke kreeg de opdracht tot uitvoering en de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) volgt dit op. Sinds de startfaze nam Brukselbinnenstebuiten een opbouwende houding aan. In 2013 werkte Bruksel voor Bessst twee luwteparcours uit vanuit het stadscentrum tot de stadsrand, en gidste Bruksel enkele stadsverkenningen bij het initiatief ʻLopend Vuurʼ en ʻDag van de architectuurʼ. Einde 2013 werd de uitvoering van de opdracht doorgeschoven naar CitiZenne.
- 18 -
Sportdag voor Vlaamse ambtenaren 2013 Jaarlijks verzorgt Bloso in september een sportdag voor de ambtenaren bij de Vlaamse Overheid. Zowat 6.500 medewerkers maken daarvan gebruik. Sinds 2001 vraagt Bloso aan Bruksel in te staan voor een 'Brussel-luik'. In 2013 leverde Bruksel hiervoor: - Een volledig uitgeschreven en becommentarieerd wandelcircuit (8,5 km) vertrekkend bij het Zuidstation, doorheen het stadscentrum tot bij het Centraal Station. Voor 2.200 ambtenaren. - Een volledig uitgeschreven en becommentarieerd stapcircuit (12,5 km) vertrekkend van het Zuidstation, doorheen Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek, Ganshoren en Sint-Agatha-Berchem, tot bij het Centraal Station. Voor 1.000 ambtenaren. - Een volledig uitgeschreven bosparcours van 18 km, vertrekkend op de VUB-campus en dat leidde door het Zoniënwoud EN langs Jezus-Eik. Voor ca. 250 ambtenaren. Dat waren dus in totaal 3.500 ambtenaren die bij de Sportdag kozen voor een Brukselactiviteit in Brussel. Bloso blijft bijzonder enthousiast over de samenwerking en wenst deze ook in 2014 verder te zetten.
Toerismefederatie 2013 Einde 2012 startte een overleg tussen zeer uiteenlopende Brusselse gidsenverenigingen om te komen tot een taaloverschrijdende federatie van Brusselse gidsenverenigingen. Brukselbinnenstebuiten vindt dit waardevol en wil in dat overleg een opbouwende rol spelen. In de loop van 2013 waren er een zestal besprekingen om te komen tot een gemeenschappelijk standpunt, doelstellingen en aanpak. Bedoeling is om begin 2014 de voorstellen voor te leggen aan ʻde sectorʼ. Dergelijke besprekingen vormen een van de eerder zeldzame overlegmomenten tussen Nederlandstaligen en Franstaligen. Daarbij vallen de merkwaardige verschillen op in wijze van discussie en besluitvorming van Franstaligen en Nederlandstaligen.
Week van de smaak 2013 Jaarlijks organiseert de vzw Vol-au-Vent midden november ʻDe week van de smaakʼ. In 2013 was het thema ʻWater en Vuurʼ. Brukselbinnenstebuiten werkte een themawandeling uit in de buurt van de vroegere Zenne, de grachten, de dokken en de kaaien.
Dag van de architectuur 2013 Het Vlaams Architectuur Instituur (VAI) organiseert jaarlijks midden oktober de ʻDag van de architectuurʼ. Brukselbinnenstebuiten diende, in samenwerking met Bessst, een stadswandeling in waarbij straat- en pleininrichting in de benedenstad centraal stond.
Samenhuizen De vzw Samenhuizen wil de mogelijkheden van gemeenschappelijke woonprojecten meer onder de aandacht brengen en organiseert jaarlijks in mei een open-deurdag. Brukselbinnenstebuitren werd door Samenhuizen en door de VGC-dienst Wonen in Brussel gevraagd om een aangepast aanbod uit te werken met bezoeken aan reeds functionerende samenhuisprojecten of aan projecten die in de steigers staan. Deze themastadsverkenningen vonden plaats op 18 mei. Samenhuizen en Wonen in Brussel willen dit project graag voortzetten in 2014.
- 19 -
Coudenberg-site Een groep historici onder de leiding van de ULB werkte aan een nieuwe uitgave over de geschiedenis van het Kasteel van de Coudenberg. Brukselbinnenstebuiten werd gevraagd om de teksten na te lezen, niet zozeer ter controle van de historische correctheid, maar vooral vanuit de invalshoek van duidelijkheid en begrijpbaarheid. Bij nalezing was zeer duidelijk hoe de verschillende hoofdstukken geschreven waren door verschillende personen, en dat de leesbaarheid ervan bijzonder verschilde. Bruksel leverde, zoals gevraagd, haar bevindingen.
F l ag e y In 2013 was het NIR-gebouw bij het Flageyplein 75 jaar oud. Dit was voor Brukselbinnenstebuiten en Korei de aanleiding om de gidshanden in elkaar te slaan en een gezamenlijke activiteit op te zetten, bestaande uit een buurtverkenning met Brukselgids (Terkameren, Vijvers, Flageyplein) en een bezoek aan het gebouw (Koreigids). De activiteit ging door, maar de opkomst bleef beneden de verwachtingen.
Dromen op het spoor De Tematoer-programmatie 2013 bevatte op 12 mei een Tematoer over stedenbouwkundige potenties van het Westelijk Ringspoor. Voor ons was dit een van de meest interessante Tematoers van het jaar, maar het publiek zag dit duidelijk niet zo. We waren verplicht om hem te annuleren. Geen week later ontving Bruksel, los van elkaar, twee verzoeken over datzelfde onderwerp. Een Antwerps architectuurbureau wilde deze stadsverkenning voor haar personeelsuitstap, en een journalist van KnackWeekend wilde de inhoud van deze Tematoer graag als basis voor een artikel over Brussel. Het Knack-artikel gebruikten we als bekendmakingsmiddel voor een hername van de Tematoer, en ditmaal met succes. Bovendien kregen we in het najaar een gidsopdracht met diezelfde inhoud vanwege een groep stedenbouwkundigen van de stad Gent.
Ecotuindagen Velt, de vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren, organiseert jaarlijks een opendeurdag voor ecologische tuinen. In 2013 wilde Velt tijdens het weekend van 1 & 2 juni ook graag in het Brusselse Gewest enkele tuinen openstellen. Brukselbinnenstebuiten werkte hieraan mee en werkte ook een verbindingsparcours uit tussen twee tuinlocaties in Jette en Laken. Velt wil dit soort samenwerking ook graag herhalen in 2014.
Muntpuntopening Begin september 2013 werd op het Muntplein het knap verbouwde Muntpunt ingehuldigd. Brukselbinnenstebuiten suggereerde aan de organisatoren om in korte verkenningen de verbouwingskwaliteiten (dialoog tussen binnen en buiten) te koppelen aan de ontwikkeling van de buurt (van gesloten wijk naar een kruispunt van loopassen). Bruksel begeleidde tijdens het openingsweekend enkele gidsbeurten. We vonden deze inhoud echter zo boeiend dat we er ook graag meer werk van maakten, en suggereerden Muntpunt om Brukselgidsen in te schakelen wanneer ze bezoekersgroepen kregen die het gebouw wilden verkennen. Bruksel koppelde aan dit initiatief zelfs een bijscholing van Brukselgidsen. Uiteindelijk gidsten we een paar keer het gebouw en de buurt, maar begrijpen nog steeds niet wat er precies in de weg stond van een succesvollere samenwerking.
- 20 -
Parcours in Molenbeek Het gemeentebestuur van Molenbeek bereidde in 2013 de organisatie voor van ʻMolenbeek, capital culturele de Bruxelles/Wallonie 2014ʼ, schreef o.a. een openbare aanbesteding uit voor drie wandelparcours langs de talrijke gemeentelijke vernieuwingsprojecten in de Havenwijk, Centrum-Molenbeek en de kanaalbuurt en wees deze opdracht uiteindelijk toe aan Brukselbinnenstebuiten. Het onderzoekswerk leverde ons niet alleen veel inzichten in een 60-tal nieuwbouw- en renovatieprojecten in Oud-Molenbeek, maar deed ons ook versteld staan van de aanwezige dynamiek. Het resultaat van dit alles zijn niet alleen de drie mooi uitgegeven wandelbrochures, maar ook enkele nieuwe buurtwandelingen in het Brukselaanbod en een bijbehorende Brukselscholing voor de Brukselgidsen.
Brussels Academy Eric Corijn, professor-op-rust van de VUB, verzorgde in oktober, november en december 2013 een reeks van negen spreekbeurten in het stadscentrum. Dit programma werd opgenomen in het Broodje-Brussel-aanbod van Muntpunt en bovendien in de voormiddag in het Nederlands aangeboden in De Markten in Brussel en in de namiddag in het Frans aangeboden in La Maison de la Culture in Molenbeek. Brukselbinnenstebuiten suggereerde om twee locaties telkens met elkaar te verbinden met een activiteit over het aangesneden onderwerp. De aangesneden themaʼs waren: Een eerste kennismaking, Mondialisering is urbanisering, Een stad is geen land, Feiten en cijfers, Intercultureel en superdiversiteit, Meertaligheid, Planningsproces als maatschappelijke hefboom, Hoofdstad van Europa, en, Instellingen, middenveld en goed bestuur. Bij de meeste data bestond de verbindingsactiviteit uit een gegidst parcours. Enkele keren werd gewerkt met een interview met een spreker. Dit project had een groot succes.
De Grooten Oorlog In 2014 zal het 100 jaar geleden zijn dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. In 2013 brengen heel wat verenigingen en organisaties alles in gereedheid ter voorbereiding van die viering. Binnen Brukselbinnenstebuiten werkte een werkgroep een programma uit voor zowel het Tematoer-aanbod met open inschrijving als voor groepen.
Kwaliteitsradar Toerisme Toerisme Vlaanderen is de overkoepelende organisatie voor Toerisme in Vlaanderen & Brussel. Jaren terug lanceerde ze een initiatief tot kwaliteitsverhoging bij toeristisch gidswerk. Daarbij wilde ze vooral de individuele gidsen benaderen en hun gidswerk afhankelijk maken van de volgens hen noodzakelijke opleiding. Brukselbinnenstebuiten zat gedurende een tijd in die projectgroep en liet duidelijk horen dat we daar niet zo mee opgezet waren. Groot was ons enthousiasme toen we begin 2013 vernamen dat Toerisme Vlaanderen het gekozen pad had verlaten, en haar kwaliteitsinspanningen zou gaan richten op de organisaties en verenigingen die dat gidswerk organiseerden. Bovendien vroeg Toerisme Vlaanderen Brukselbinnenstebuiten ook mee te zetelen in de werkgroep ʻKwaliteitsradarʼ.
- 21 -
E n dan nog, ... Alternatief voor de Gordel: Gedurende jaaaren organiseerde de Vlaamse Overheid begin september ʻDe Gordelʼ met een reeks evenementen in de rand rond het Brussels Gewest. In 2012 vond de laatste Gordel plaats. Brukselbinnenstebuiten sprak de organisatoren aan over mogelijke alternatieven, met bvb. wandelen fietstochten dwars door Brussel. In navolging van ʻGordelʼ noemden we dit ʻBretellenʼ. Het organisatiecomitee beslistte echter de Gordel-activiteiten dieper in het Vlaamse binnenland te plaatsen. Geschiedenis voor kinderen: Art Basic for Children (ABC) in de Brusselse Noordwijk ging in op een oproep van het Brussels Gewest voor een publicatie voor kinderen over de geschiedenis van Brussel. Zij beschikte over de pedagogische bekwaamheden om met jongere kinderen te werken en vroeg Brukselbinnenstebuiten om het inhoudelijke en historische luik te helpen opbouwen. Voor de layout werkte ABC samen met een Italiaanse tekenaar. Einde 2012 was het aanvraagdossier met een uitgewerkte boekbladzijde klaar. In de loop van 2013 bleek dat het ABC-voorstel door de Brusselse Regering niet was weerhouden. 20 jaar Beliris: Beliris wilde haar 20-jarig bestaan animeren met een reeks stadsverkenningen. Op hun verzoek deed Bruksel een reeks aangepaste voorstellen, maar zonder gevolg. Triodos-dag: Triodos hield op 13 oktober 2013 een bezoekdag op een locatie in Kuregem. Brukselbinnenstebuiten suggereerde hen om aan de bezoekers een verbindingsparcours aan te bieden tussen het Brusselse Zuidstation en de beurslocatie in de Barastraat. Maar Triodos wilde eigenlijk enkel een Brukselstand op de Beurs.
- 22 -
7. Eigen promotie-initiatieven in 2013
De communicatie van Brukselbinnenstebuiten met het cliënteel gebeurt op tien niveau's.
Het eerste is de mond-aan-mond reclame, dus gebaseerd op klantenervaring en dus met continuïteit in de beeldvorming. Het tweede niveau omvat het Brukselvisitekaartje. Dit kaartje wordt 'opgedrongen' tijdens stadstoers. Het visitekaartje draait al mee sinds 2005. Het derde niveau slaat op de Brukselflodder. Dit is een algemene viertalige vouwfolder van het type ʻdeel-maar-uit-en-neem-maar meeʼ. De Brukselflodder bevat ʻprogrammatie-onafhankelijke informatie, zodat deze folder jaaroverschrijdend kan gebruikt worden.
Het vierde communicatieniveau omvat de Brukselberichten, de eigenlijke programmabrochure van Brukselbinnenstebuiten, en meteen het eerste niveau van een zwaarder kaliber. Sinds 1995 blijkt het publiek steeds meer belang te hechten aan een programma met duidelijke en concreet uitgewerkte keuzemogelijkheden. Sindsdien bevatten de Brukselberichten welomschreven toers voor groepen, de Tematoers voor individuele inschrijvers en de Brukselpublicaties. In de hoogdagen van de papieren bekendmaking lag de oplage op 8.000 ex. De verspreiding van Brukselinformatie gebeurt echter steeds minder per post, maar steeds meer langs e-mail en website. In 2013 lag de oplage op 5.000 ex. De uitgave werd verzonden naar het Brukseladressenbestand en gedurende het hele jaar ter beschikking gesteld aan deelnemers bij stadstoers en/of verstuurd aan diegenen die ernaar vroegen.
Bij dergelijke verzending speelt het Brukseladressenbestand een belangrijke rol. In 1995 werd het bestaande geschreven fichesysteem omgezet in een electronisch bestand, met de gegevens van informatievragers, van deelnemers aan Tematoers en van contactpersonen van groepsbezoeken. In 2002, het hoogtepunt van het postadressenbestand, telde het 3.800 adressen. Uit de samenstelling van dit adressenbestand bleek dat de individuele belangstelling voor Brukselbinnenstebuiten vooral reikte tot 50 à 60 km rond Brussel, dus Brussel, Brabant en delen van Antwerpen en Oost-Vlaanderen. Vanaf 2003 nam de mailcorrespondentie de overhand en bouwde Bruksel het postadressenbestand systhematisch af. In 2013 bevatte het nog 500 adressen, waarvan dan nog heel wat ʻrepresentatieve contactpersonenʼ.
Het vijfde niveau slaat op bekendmakingsinitiatieven voor concrete projecten. In de loop van 2013 was Brukselbinnenstebuiten geen enkele keer aanwezig op een aantal voorstellingsbeurzen van Vlaamse cultuurveenigingen.
Het zesde niveau bespeelt e-mail. Sinds 1999 groeide het belang van dit communicatiemiddel zienderogen. Sinds 2005 vertoont de bestandsomvang een jaarlijks terugkerend ritme. Rond de maand november schommelt dit bestand rond de 3.400 adressen. Een uitgewerkt codesysteem stelt Bruksel in staat om verouderde of zelfs verkeerde adressen te verwijderen, en niet-reagerende klanten te vragen naar hun interesse.Op die manier brengt Bruksel het emailbestand jaarlijks in december terug tot zowat 2.400 adressen. Daar komen dan in de loop van het volgende jaar opnieuw ruim 1.000 mailadressen bij (dus 3 per dag).
- 23 -
De personen achter deze mailadressen ontvangen maandelijks de BrukselNieuwsbrief met het overzicht van het komende aanbod. Dit is meteen het zevende, en meteen een van de meeste efficiënte communicatieniveau van Bruksel. De reacties daarop hebben telkens iets van een vloedgolf. Om dergelijke piekwerkdruk te kunnen bolwerken, werkt Bruksel met een hele reeks conceptmails met vooraf gestructureerde informatie als antwoordje op frequent gestelde vragen.
Het achtste communicatieniveau is de Brukselwebsite <www.brukselbinnenstebuiten.be>. De positieve reacties illustreren dat deze site voldoende handig is in het gebruik en de meeste vragen goed beantwoordt. Via de Brukselwebsite kunnen geïnteresseerden zich ook aanmelden voor de BrukselNieuwsbrief (gemiddeld 2 à 3 per dag), inschrijven voor Tematoers, of uiteenlopende vragen stellen. Sinds 2012 werkt Brukselbinnenstebuiten met een website waarvan de aanpassingen door onszelf kunnen ingebracht worden.
Het negende niveau omvat speciale persacties met persteksten naar journalisten, kranten, tijdschriften, radio en TV. Jaarlijks stuurt Bruksel aan de redacties die verantwoordelijk zijn voor agen-da's ook het Brukselkalenderoverzicht. Brukselactiviteiten worden dan ook systematisch vermeld in de agenda van bvb. het weekblad 'Brussel Deze Week' en <www.agenda.be> van ʻUit in Vlaanderenʼ, wat een belangrijke vorm van permanente bekendmaking betekent. Dit persadressen- en mailbestand wordt geregeld geactualiseerd.
Blijkbaar gaat de <moderne surfer> steeds minder zelf op zoek naar informatie, maar haakt die steeds meer in op zaken die hem worden aangereikt. Daarom startte Bruksel in 2013 met een facebook-bladzijde. Dat is meteen ons tiende communicatiekanaal.
8. Bruksel op radio, TV, in kranten, boeken en tijdschriften in 2013
-
-
In de maand mei vroeg het TV1-zomerprogramma ʻ1000 zonnenʼ onze inhoudelijke assistentie bij een uitzending over originele straatnamen in Brussel. Het betrof de ʻLollepotstraatʼ en de ʻBruidstraatʼ. In de maand mei vroegen twee documentairemakers aan Brukselbinnenstebuiten om inhoudelijke assistentie voor een televisie-docu-fictie in en over de Brusselse Leopoldwijk. In diezelfde maand vroeg een journalist van Knack-Weekend aan Brukselbinnenstebuiten om medewerking bij een themanummer over Brussel. Hij wilde zijn artikel bouwen rond de inhoud van de Tematoer ʻFantaseren op het Oostelijk Ringspoorʼ. Dit contact leverde Bruksel een promotiekans voor een Tematoer die net werd geannuleerd wegens te weinig inschrijvingen. We hernamen de betrokken Tematoer 3 weken na het uitkomen van het Temanummer, en ditmaal met succes. Begin 2013 verscheen in het maandblad van Pasar, een vereniging voor reizen en toerisme, een interview-artikel over de werking van Brukselbinnenstebuiten. Het maandblad ʻ13ʼ voor ambtenaren bij de Vlaamse overheid nam geregeld Brukselactiviteiten op in haar uitstappenkalender.
- 24 -
C. STRUCTURELE AANPAK IN 2013
Brukselbestuur Sinds 1981 wordt Brukselbinnenstebuiten bestuurd door de Brukselspiegel, de Algemene Vergadering van de vzw. De namen van de leden staan vermeld in een bijlage-lijst achteraan dit jaarverslag. Het dagelijks bestuur ligt bij het Brukselbestuur, de Raad van Bestuur van de vzw. Einde 2013 bestaat dit bestuur uit Wim Kennis (voorzitter en ʻPresident-Fondateurʼ), Nancy Van Espen (penningmeester) en Joris Sleebus (secretaris).
Brukselsecretariaat Het secretariaat is de draaischijf van Bruksel. De personeelsgroep bleef in de loop van 2013 ongewijzigd. Joris Sleebus is sinds januari 1978, dus sinds de begindagen van het Brukselsecretariaat, secretaris van Brukselbinnenstebuiten. In oktober 2007 vervoegde Bie Blancke het secretariaat. Ze staat halftime in voor administratie en boekhouding. In oktober 2009 kwam ook Bert De Bisschop de ploeg vervoegen, in januari 2010 uitgebreid tot een fulltime-statuut dankzij een Maribel-tussenkomst in de personeelskosten. Sindsdien is het personeelsbestand van Brukselbinnenstebuiten opnieuw volledig.
De werking van het Brukselsecretariaat omvat zes werkdomeinen: - Het werkdomein ʻOnthaal - klantenrelatieʼ. Het onthaal loopt 5 dagen op zeven. Contacten verlopen steeds meer via e-mail. De telefoon loopt zelden nog warm. Mensen die langskomen om rondleidingen te bespreken, lijkt wel bijna verleden tijd. De onthaalpermanentie wordt verdeeld over de drie secretariaatsmedewerkers, al heeft elkeen ook wel zijn/haar eigen verantwoordelijkheden. Bij het Brukselonthaal is een goede vertrouwdheid met het Brukselaanbod, oog hebben voor de stad en creatief kunnen omgaan met invalshoeken en organisatorische facetten onontbeerlijk. - Het werkdomein ʻOrganisatieʼ. Omvat de globale Brukselwerking met de subsidiedossiers, jaarverslagen en financiële verslagen en de opvolging van alle andere deelpakketten van de werking van het Brukselsecretariaat. In 2013 bestond dit voor een behoorlijk deel uit het aan elkaar knopen van de organisatorische eindjes en het vinden van (kleine) bijkomende financieringskanalen. - Het werkdomein ʻAdministratie en boekhoudingʼ. Omvat alles wat administratie, secretariaat en boekhouding betreft. Voor een vzw is het altijd wel prettig als dit werkdomein goed wordt beheerd en de zaken administratief correct opgevolgd zijn.
- 25 -
- Het werkdomein ʻProjectenʼ bestaat deels uit het opzoeken en uitwerken van nieuwe samenwerkingsmogelijkheden met andere organisaties, met overheden, met bedrijven of met scholen en deels uit omvangrijkere originelere opdrachten. Projecten leiden ook wel eens tot ʻBrukselwerkgroepenʼ. Ze vormen telkens de begeleiding en zorgen voor de uitvoering van de projecten. Dit Jaarverslag biedt een overzicht in het onderdeel ʻBrukselprojectenʼ . - Het werkdomein ʻGidsenrelaties en bijscholingʼ. Omvat de systhematische opvolging van gidsen en gidskwaliteiten, de persoonlijke begeleiding van de gidsen en de organisatie van de maandelijkse Brukselschool voor Brukselgidsen. - Het werkdomein ʻDocumentatie & bibliotheekʼ. Dit werkdomein verschuift steeds nadrukkelijker van papier naar electronische documentatiebestanden. - In 2013 was er op het Brukselsecretariaat geen stagiair actief.
Losse medewerkers Een ploeg losse medewerkers zorgt voor de begeleiding van de stadstoers. Ze worden ook betrokken bij diverse projecten en dit langs de deelname aan de Brukselwerkgroepen. Sommigen losse medewerkers staan ook in voor de uitwerking van Tematoers. Einde 2013 bestond deze ploeg uit een 30-tal mensen die, ofwel vanuit hun interesses, ofwel omwille van hun beroepsactiviteiten, betrokken waren bij het wel en wee van de stad. Het waren Ann De Cannière, Annemie Pijcke, Arnout Wouters, Bart Billen, Bart Van Effelterre, Bert De Bisschop, Bie Blancke, Bram Borloo, Claudine Huyghe, Erik Baptist, Erik Nobels, Hans Vandecandelaere, Jeroen Desmet, Jeroen De Greef, Jeroen Marckelbach, Joris Sleebus, Lut Vrints, Malte Woydt, Marijke Deryckere, Michaël Valkeniers, Miranda Wyseur, Nancy Van Espen, Patrick Viaene, Philip Van Ginderachter, Reginald Verlinde, Riet Naessens, Stefan Moens, Stefan Van Camp, Thierry Jimenez-Scholberg, Tim Jansens en Wim Kennis.
De systhematische bijscholing van deze medewerkers verliep door middel van Brukselscholen, met maandelijkse spreekbeurten of bezoeken over diverse aspecten van stadsontwikkeling. Sinds 1995 is de Jaartafel het overlegplatform waar Brukselgidsen en Brukselbestuur hun ervaringen en meningen over de werking kunnen uitwisselen. Het Draaiboek voor Brukselgidsen bevat alle gangbare afspraken tussen Brukselsecretariaat en de losse medewerkers. Naast de wettelijk verplichte verzekering Burgerlijke Aansprakelijkelijkheid beschikken de Brukselmedewerkers ook over de mogelijkheid om een buitenwettelijke ongevallen- en vervangloonverzekering aan te gaan.
- 26 -
D. BRUKSELHUISVESTING IN 2013
Sinds 2003 is Brukselbinnenstebuiten eigenaar van de eigen kantoorruimte en een ʻkleine ruimteʼ in de voormalige drukkerij Imifi in de Hopstraat.
Het leningcontract met de Triodos-bank uit 2002 voorzag in een herziening van de leningvoorwaarden na 10 jaar. Dit gebeurde midden 2012. Sindsdien ligt de intrestvoet beduidend lager en daalde de maandelijkse afbetaling. Het verschil betekent op jaarbasis toch ruim 1.000 euro.
Sinds einde 2007 verhuurt Bruksel de ʻKleine ruimteʼ. Sinds einde 2012 is de huurder het architectuurbureau WDOG.
Met de aankoop werd Brukselbinnenstebuiten voor 35.000 miljoensten mede-eigenaar van het Imifi-gebouw. De mede-eigendom telt 27 bewoners/gezinnen en een handvol economische activiteiten. In dit gezelschap evolueert Bruksel gaandeweg tot receptiebalie aan de voordeur en 'conciërgerie' van het gebouw. Joris Sleebus volgt ook de boekhouding van het mede-eigendom op.
- 27 -
E. FINANCIEEL VERSLAG IN 2013
De Brukselwerking 2013 werd sluitend begroot op 306.450 €. wat 5 % hoger was dan de begroting van het voorafgaande jaar. Het Financieel Verslag eindigde met 292.620,97 € uitgaven. Daarbij wegen twee posten voor 82 % van alle uit-gaven: de uitgaven die verbonden zijn aan de activiteiten (post 617: 85.524,05 € (een toename t.o.v. 2012 van 7.000 €) en de loonlasten (post 62: 155.801,97 €, een vermindering met 4.000 € t.o.v. 2012). Het Financieel Verslag eindigde met 292.945,71 € ontvangsten. Ook daar zijn twee posten sterk bepalend: de ontvangsten uit activiteiten voor 47 % (post 70: 137.080,45 €, een vermindering met 3.000 € t.o.v. 2012) en de ontvangsten uit subsidiëringen voor 49 % (post 740: 142.914,71 €, een vermindering met 32.000 € t.o.v. 2012). Dit laatste verschil tussen 2013 en 2012 springt in het oog. In 2012 had Bruksel nog een bijkomende financiering-en-uitgaven voor het ʻdraagmoederschapʼ voor ʻStemmen uit Babelʼ van Hans Vandecandelaere. Het Financiëel Verslag 2013 eindigt met een positief resultaat van 324,74 €.
Dit positieve resultaat is eerst en vooral het resultaat van een voorzichtig financieel beleid. De keuzes die Brukselbinnenstebuiten begin 2012 maakte om inkomsten en uitgaven in overeenstemming te brengen, werken immers door op langere termijn: 1. De tarieven voor zowel groepen als individuele inschrijvingen werden waar nodig opgetrokken. 2. Het pakket wekelijkse zondagnamiddagwandelingen voor het publiek van het TV1-duidingsprogramma ʻDe zevende dagʼ wordt nu jaarlijks vergoed voor een bedrag rond 5.000 €. 3. Brukselbinnenstebuiten bekwam de financiële ondersteuning van kleinere projecten, zoals de uitgave van de Brukselberichten en de deelname aan Bessst. 4. De verhuring van ʻKleine Ruimteʼ zorgt voor een jaarlijkse ontvangst van +/- 7.000 €.
Deze aanpak leidde nu voor het tweede jaar op rij tot een positief financiëel resultaat. Het stelde Brukselbinnenstebuiten andermaal in staat om een correctie door te voeren in de voorraad aan Brukselpublicaties. Het bedrag van deze voorraad aan Brukselpublicaties schommelde twee jaar geleden rond het bijna onwezenlijke bedrag van 50.000 €. Probleem daarbij was echter dat tweederde van deze voorraad bestond uit de quasi onverkoopbaar geworden Tramwijzers 1 & 2 en Detour sur rail 1 & 2., samen goed voor ongeveer 35.000 €.. Brukselbinnenstebuiten beslistte om deze voorraad af te waarderen telkens het Financieel Verslag een positief resultaat vertoonde. Einde 2012 gebeurde dit in de boekhouding voor 12.500 €. Einde 2013 gebeurde dit voor 7.594,70 € De oorzaak van dit voorraadprobleem is puur boekhoudkundig. Begin de jaren 2000 werden de uitgaven van de Tramwijzers en Detour sur rail volledig gefinancierd door een projectsubsidie vanwege het Brusselse Gewest. In de voorraadomschrijving noteerden we spijtig genoeg niet deze aanmaakprijs (0€/ex.) maar de verkoopprijs (5 €/ex.). Had Bruksel dit toendertijd correct gedaan, dan was er zelfs geen sprake van afwaardering, maar gewoon van verwijdering. Als Brukselbinnenstebuiten de volgende twee jaren opnieuw een vergelijkbaar positief resultaat kan boeken, dan zal het boekhoudprobleem van de niet-verkoopbare publicaties zijn weggewerkt, en zal het voorraadcijfer een realistisch beeld geven van de voorradige Brukselpublicaties.
- 28 -
II. BRUKSELBINNENSTEBUITEN - ALGEMEEN
A. DOELSTELLINGEN, MISSIE EN GRONDHOUDING
Doelstelling
Door zicht te geven op de complexiteit van de hoofdstad, wil Brukselbinnenstebuiten inzicht ontwikkelen in de stad als maatschappelijk fenomeen en in de sociale, politieke, culturele en economische achtergronden en mechanismen hiervan. Daarmee wil Brukselbinnenstebuiten bij gebruikers, bewoners en bezoekers de angst voor de stad afzwakken of wegnemen en hun zelfvertrouwen versterken, de psychologische drempel voor stedelijkheid en hoofdstadscultuur verlagen, zodat de betrokkenen, bevrijd van vooroordelen, de stad kunnen lezen en dit besef vervolgens kunnen toepassen op de andere omgevingen waarin ze wonen, werken, winkelen en zich ontspannen. Op die manier draagt Brukselbinnenstebuiten bij tot het vormen van bewustere, zelfstandig denkende en handelende Vlaamse en/of Europese wereldburgers, die hun verantwoordelijkheid erkennen en nemen in de samenleving. Om het maatschappelijk belang van deze doelstelling niet te verengen, spreekt Brukselbinnenstebuiten een zo breed mogelijk publiek aan.
Missie
Brukselbinnenstebuiten is een beweging voor hoofdstadscultuur: door zicht op de stad te bieden, inzicht te verschaffen in het hoofdstadfenomeen, zijn achtergronden en mechanismen, en een bijdrage te leveren voor het vormen van bewuste en zelfstandige Vlaamse en Europese wereldburgers.
Grondhouding
Blikopener naar stadsbesef De veelzijdig functionele hoofdstad, als ruimtelijk decor én als maatschappelijk onderwerp benutten, ter observatie van historische en actuele fenomenen, ter motivatie van bewust denkend en handelend Vlaams en Europees wereldburgerschap, zonder vrees of schroom voor interculturele of multiraciale connecties en contacten, met een intens genoegen over de onderlinge wisselwerking van een rijke veelheid aan gebeurtenissen en ruimten en groepen binnen deze hoofdstedelijkheid. - 29 -
B. KERNOPDRACHTEN EN WERKTERREINEN
Kernopdrachten
- 1ste kernopdracht: stadstoers in Brussel, voor groepen en voor individuele inschrijvers, per bus, op de fiets, met openbaar vervoer of te voet, algemeen of thematisch, in de vorm van standaardtoers of op maat, om hun bewustwording over stad en hoofdstedelijkheid te stofferen en te stimuleren, en al dan niet aansluitend bij de aanknopingspunten van het deelnemende of beoogde publiek. - 2de kernopdracht: Brukselpublicaties voor individuele gebruikers en/of groepen. - 3de kernopdracht: Lichtdrukmaal: woord, beeld en impressie langs allerlei media.
Werkterreinen
- Aantal rondleidingen, vervoerskeuzes & consequenties: Bruksel gidst jaarlijks zowat 600 rondleidingen voor +/- 13.000 deelnemers. Daarvan is 15 % bustoers en 80 % verkenningen te voet, 5 % per fiets of met openbaar vervoer. Bruksel wil met zijn keuzeaanbod de uitersten en tegenstellingen van hoofdstedelijkheid aan bod laten komen. - Tourinhouden en hoofdstedelijke benaderingen: algemene verkenningen van de stad vormen een derde van het totaal. Wijkverkenningen hebben veel bijval. 'Minder toegankelijke' onderwerpen halen opvallend goede cijfers. - Het Brukselaanbod voor individuele inschrijvers: Brukselbinnenstebuiten bereikt met zijn jaarlijks toeraanbod met open inschrijving 2.000 individuele inschrijvers. Daarbuiten begeleidt Bruksel ook rondleidingen die, zij het onrechtstreeks, nog eens 2.000 individuele deelnemers bereiken. Samen is dat jaarlijks 4.000 deelnemers, dus zowat 25 % van het totale bereikte publiek. Brukseltoers met open inschrijving spelen een publicitaire rol in het onderhouden van de bekendheid van Brussel als hoofdstad in Vlaanderen. - Het gebruik van film, video, artikels in kranten en tijdschriften, de redactionele ondersteuning ervan of het gebruik van web- en facebook-technieken stelt Bruksel in staat om beeld en indruk van de hoofdstedelijkheid in de huiskamer te brengen. - De uitgave van educatieve publicaties is een kenmerkend onderdeel van de Brukselwerking. Ze bieden de mogelijkheid om individueel op stap te gaan. 'Waarachtige Vervalsers', ʻPariaʼ, ʻHelden op sokkelsʼ, ʻGestolde tijdʼ, 'Tramwijzers 1&2', de boeken 'Eurotaurus' en 'Een trein van Troje' en het 'Brukselplattegrondje' zijn de Brukselpublicaties. - Een alsmaar belangrijker deel van de werking van Brukselbinnenstebuiten bestaat uit projecten: eenmalige of weerkerende, losstaande of gegroepeerde initiatieven die ofwel gevraagd/besteld worden door een klant of opdrachtgever, ofwel aan een ruim publiek worden aangeboden in het kader van een manifestatie of culturele activiteit. - 30 -
C. PUBLIEKSGROEPEN
De Brukselwerking heeft het eerstelijnspubliek als doelgroep. Daarmee wordt bedoeld: een publiek dat niet noodzakelijk beschikt over deskundige voorkennis. Dit doelpubliek is bereikbaar via bestaande verenigingsverbanden, in de vorm van georganiseerde daguitstappen, maar ook en steeds meer langs werkverbanden, vrienden- en familieverbanden. Groepsuitstappen hebben een drempelverlagende invloed.
Publieksgroepen, leeftijden, achtergronden: het jaarlijkse Brukselcliënteel omvat 15.000 deelnemers, waarvan 90% volwassenen. Groepen tellen gemiddeld 25 deelnemers. Deelnemers komen in de eerste plaats uit heel Vlaanderen (80 %). Het zijn groepen uit nationaal gestructureerd verenigingswerk, toevallige plaatselijke sociaal-culturele initiatieven, familie- en vriendengroepen en overheids- en bedrijfsgroepen. Sinds 2005 groeit het aantal deelnemers uit het buitenland (20 %). Ze komen vooral uit Europa en NoordAmerika en minder uit Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Hun aanwezigheid in België/Brussel houdt meestal verband met de Europese instellingen, internationale bedrijven en uitwisselingsprogrammaʼs. Voertaal is Engels, Frans, Duits; zeer uitzonderlijk Spaans of Italiaans. Brukselbinnenstebuiten probeert gidswerk met tolken te vermijden. Brukselbinnenstebuiten bereikt vooral de leeftijdsgroep van 30/60-jarigen. Begeleidingen voor kinderen onder de 15 jaar worden meestal doorverwezen naar andere organisaties, maar wel zelf uitgevoerd wanneer het gaat over gemengde groepen.
D. ORGANISATIEVORM EN STRUCTUUR
- De organisatievorm van Brukselbinnenstebuiten is sinds februari 1981 die van een vzw. - De + + + +
structuur omvat: de Brukselspiegel (Algemene Vergadering), het Brukselbestuur (Raad van Bestuur), het Brukselsecretariaat met drie personeelsleden, de 'Jaartafel', het jaarlijkse overleg tussen de ploeg vrijwilligers en losse medewerkers met het Brukselbestuur.
- 31 -
E. METHODIEKEN
- De toeristische uitstap als 'verhuld' en drempelverlagend vormingswerk. - De hoofdstad als geconcentreerde 'etalage' van maatschappelijke processen en mechanismen. - Bustoers, fietstoers, wandelingen of toers met openbaar vervoer als laagdrempelige versie van vergelijkende studie en aanzet tot actie. - De typisch 'Brukselse' aandachtspunten tijdens haar initiatieven over stad en stedelijkheid zijn: + historisch patrimonium, monumentenzorg, 'goed-oud' naast 'gloed-nieuw', integratie, variatie, herkenbaarheid en leefbaarheid, + verkeer & verkeersbeleid, openbaar vervoer, centralisatie en decentralisatie, + stedenbouw, ruimtelijke ordening, grondbeleid, immobiliën, speculatie, zonering, grootschaligheid, + zicht op, inzicht in, doorbreken van vooringenomenheid, verhogen van betrokkenheid van de bewoner. - Bruksel werkt interdisciplinair (sociaal-politiek, economisch en cultuurhistorisch) op het raakvlak van uiteenlopende onderwerpen en veelvuldige facetten van stad en stedelijkheid, analytisch en vergelijkend, onderzoekend, in combinatie met deskundigheid, diepgang en duiding. Dit zijn de invalshoeken van Brukselbinnenstebuiten. - De gebruikte methodiek is dialectisch (opgebouwd rond these, antithese, synthese), peripatetisch ('al rondlopend' aanschouwen en beschouwen), maieutisch (vanuit feiten inzichten doen ontstaan en ontwikkelen), bouwend op diversiteit (de voortdurende combinatie van allerlei facetten, deelnemers en gidsen), objectiverend (zowel voor- als nadelen aanraken en openbaren) en relativerend (zowel handelen over de droom als over de daad en over wetten en praktische bezwaren die een goed stadsbeleid verhinderen en overwonnen moeten worden). - Brukselbinnenstebuiten werkt met de doelstellingen van het vormingswerk maar wel via de economische sector van het toerisme. Deze aanpak heeft niet enkel een kwaliteitsverhogende inbreng in die sector, maar beïnvloedt ook de sector zelf. Stadstoerisme omvat immers niet enkel amusement, bezigheidstherapie en anekdotiek maar ook een vormend kwaliteitsaanbod. Bruksel kan en wil die evolutie ook bewuster en gerichter bespelen bij toeristische organisaties. - De Brukselwerking wordt gekenmerkt door de inzet van losse medewerkers en vrijwilligers. In 2013 ging het over een 10-tal losse medewerkers en een 20-tal vrijwilligers. - Voortdurend onderhoudt Brukselbinnenstebuiten bijzonder nauwe en vruchtbare contacten met zusterorganisaties en gelijkgezinden. Die netwerken zijn kwaliteitsbevorderend. - Brukselbinnenstebuiten zoekt voortdurend naar middelen om, met laagdrempelige initiatieven, ook een minder gemotiveerd en minder gericht publiek te bereiken. Het zijn immers deze mensen die het sterkst dragers zijn van uiteenlopende vooringenomenheden i.v.m. hoofdstadscultuur.
- Het Brukselsecretariaat is de scharnier tussen aanvragers en/of inschrijvers (Brukselcliënteel) en uitvoerders (gidsen/vrijwilligers). Sinds 1978 beschikt het Brukselsecretariaat over vast personeel. - Het Brukselsecretariaat beschouwt de stad niet alleen als decor voor haar vormingsactiviteiten. De stad is ook deels haar organisatorisch werkterrein, in de infrastructurele zin van het woord, zoals voor vergaderzaaltjes, kopieercentra, enz... - Het Brukselsecretariaat betrekt sinds 2004 een eigen aangekochte en ingerichte secretariaatsruimte. - Het Brukselsecretariaat is in hoge mate geïnformatiseerd en werkt bijzonder efficiënt dankzij een zeer functionele en logische organisatie.
Het aanbod van Brukselbinnenstebuiten wordt ook geregeld gevraagd bij sterk gespecialiseerde opdrachten, zoals bij voortgezette opleidingen stedenbouw of maatschappelijk werk of wanneer studiebureaus wensen deel te nemen aan stedenbouwkundige projecten. Ook redacties van journaal- of duidingsprogrammaʼs op televisie of radio, en studenten doen geregeld beroep op advies en ondersteuning. Publicaties van Brukselbinnenstebuiten zijn bekend voor hun degelijke, kritisch-analytische kwaliteit. Dit alles toont aan dat Bruksel beschikt over een bijzonder doorleefde know how over diverse facetten van hoofdstedelijkheid.
Dit is niet altijd zo geweest. In de jaren 1970 putten stadstoers van Brukselbinnenstebuiten eerder uit verontwaardiging en inzet. Niet alle Brukselgidsen hadden door dat de kracht van de confrontatie lag bij inhoudelijke onderbouwing, analyse en inzicht. Ze boden bijgevolg eerder ʻconfrontatieʼ en ʻzicht opʼ, en minder ʻanalyse vanʼ of ʻinzicht inʼ. Daarvoor waren heel wat redenen. De wijze waarop velen toen dachten over en handelden met de stad was erg destructief. Daartegen vormden boosheid, aanklacht en verzet bijgevolg het eerste engagement. Degelijk onderbouwde informatie was onbekend en vergeten, of leek wel onbereikbaar. De begeleidingsploeg van Bruksel deed inspanningen om documentatie te verzamelen. Dit gebeurde o.a. in samenwerking met BRAL, ARAU, ASAR en Inter-Environnement Bruxelles die met actie bezig waren. Ondertussen had het deelnemende publiek het dan ook soms moeilijk met de onvoldoende onderbouwde analyses en vergelijkingen, met de onhandige en weinig professionele aanpak van de begeleidingen.
- 33 -
Deskundigheid Bewuste kwaliteitstoename in de Brukselaanpak kwam er in vijf stappen:
1 . Einde de jaren 1980 gaf Brukselbinnenstebuiten zijn eerste publicaties uit. Het redactionele werk gebeurde steeds in groep. Alle vrijwilligers werden betrokken. Zowel inhoudelijke als redactionele discussies werden telkens met zoveel mogelijk medewerkers doorworsteld. Het zorgde niet alleen voor een hechte groep, maar ook voor een kruisbestuiving van deskundigheid over de behandelde onderwerpen. Bij de deskundigheidsbevordering van Brukselmedewerkers is kruisbestuiving door groepswerking essentieel. Groepsredacties, groepsvoorbereidingen, groepsprojectopbouw, enz. garanderen permanent een doorgedreven uitwisseling van informatie- en ervaringsdeskundigheid en een maximale discussie over de inhoud en de aanpak. Dit is uiteraard zeer arbeidsintensief, maar op lange termijn kwalitatief bijzonder lonend. Het verrijkt het menselijk kapitaal van Brukselbinnenstebuiten en dus de belevingswaarde van de overdracht naar de deelnemers.
2 . Begin de jaren 1980 startte Bruksel met Tematoers; een aanbod met open inschrijving. Dergelijke begeleidingen veronderstelden vertrouwdheid met specifieke achtergronden, geschiedenissen, problemen, conflicten, initiatieven en veranderingen. Bij deze rondleidingen werd beroep gedaan op gastsprekers. Brukselgidsen fungeerden als moderator. De voorbereiding van deze rondleidingen waren informatieve goudmijnen. Vrijwilligers werden aangezet om zelf voortdurend deel te nemen aan de rondleidingen met open inschrijvingen. Vrijwilligers krijgen een permanente en maximale kans op bijscholing door gratis deelname aan alle rondleidingen van Brukselbinnenstebuiten.
3 . Begin de jaren 1990 startte Bruksel het zomerwandelproject ʻLunchbrukselsʼ: een reeks buurtverkenningen in het stadscentrum. Deze laagdrempelige wandelingen in en buiten de Brusselse Vijfhoek zijn ondertussen een traditie. Elk jaar opnieuw werden deze buurtwandelingen grondig voorbereid en geëvalueerd. Deze vormden de basis van de ʻbijscholingssessiesʼ. In het begin liepen deze bijscholingen voor Brukselgidsen alleen tijdens de periode van de zomerwandelingen. Vanaf 1996 organiseerde Bruksel ook steeds meer bijscholingen over thematische onderwerpen zoals buurtwerk, architectuur, openbaar vervoer, zelfs aan de hand van studiereizen naar andere steden, zoals Luik, Antwerpen, Calais, Rijsel, Gent, Brugge, Rotterdam en Lyon. Systematische bijscholingskansen voor vrijwilligers zorgen voor een voortdurende kwaliteitsopbouw en voor een bredere inzetbaarheid van medewerkers.
- 34 -
4 . Reeds sinds begin de jaren 1980 verzamelt Brukselbinnenstebuiten zeer uiteenlopende informatie en documentatie over stad en stedelijkheid. Einde de jaren 1990 besliste Brukselbinnenstebuiten om op deze specifieke taak een halftijds personeelslid te voorzien. Deze ʻDoc&Bibʼ-taken slaan op de systematische aanvoer, selectie, verwerking en klassering van documentie (zowel boeken, tijdschriften, krantenknipsels als beeldmateriaal, webstek-overzichten, enz...), maar ook op de organisatie van de maandelijkse bijscholingssessies. Deze kunnen thematisch, territoriaal, specifiek, of interdisciplinair zijn. Soms wordt beroep gedaan op gastsprekers. Sindsdien beschikt Brukselbinnenstebuiten over een informatie- en documentatie-afdeling waar ook buitenstaanders geregeld beroep op doen. Brukselbinnenstebuiten zorgt voor de systematische opbouw van een eigen documentatie& informatiesysteem en voor de ontsluiting ervan.
5 . Nog enkele belangrijke elementen: - Het begeleiden van stadstoers van Brukselbinnenstebuiten vraagt enige maturiteit. Brukselgidsen zijn dan ook meestal ouder dan 27/28 jaar, - Er wordt geen enkele vooropleiding of diploma geëist. De opleiding gebeurt bij Brukselbinnenstebuiten zelf - Geregeld komen er nieuwe Brukselgidsen bij. Er vallen bijzonder weinig Brukselgidsen af. Brukselgidsen blijven lang meewerken, enkelen onder hen al meer dan 20 jaar. Dit zorgt, behalve voor verjonging, ook voor een grote continuïteit evenals voor een sterke overdracht van informatie en deskundigheid. - Bruksel leert ook van deelnemers: ervaringen, inzichten, belevingen, uitwisselingen, enz... Aangezien Brukselgidsen zeer lang blijven meewerken aan de Brukselactiviteiten, is er een zeer sterke continuïteit en overdracht van deskundigheid en professionaliteit.
Professionaliteit van het Brukselsecretariaat Vanaf 1978 beschikt Brukselbinnenstebuiten over een fulltime medewerker. Tijdens de beginjaren nam hij ruim de helft van alle rondleidingen op zich en zorgde voor de eerste uitbouw van het Brukselsecretariaat. Later evolueerden zijn taken richting algemeen beheer, beleid, organisatie en ondersteuning. Sindsdien wordt 95 % van de begeleidingen door vrije medewerkers en vrijwilligers gedaan.
Naargelang de werkomvang toenam, werden binnen het Brukselsecretariaat deeltaken gedelegeerd naar bijkomende personeelsleden. Vanaf 1981 kwam er een kwarttime administratief medewerker bij. Einde de jaren 1980 werd dit een halftijdse opdracht
In 1999 werd overgegaan tot de aanwerving van een bijkomende halftime medewerkster voor het deeltakenpakket ʻdocumentatie, informatie, bijscholingʼ. Vanaf 2005 werd dit een fulltime-opdracht. Het Brukselsecretariaat werkt ook met een goed draaiend communicatiesysteem met de Brukselvrijwilligers, dat zowel bestaat uit individuele correspondentiebakjes op het secretariaat als een e-mailcorresponden- 35 -
tiesysteem.
Het Brukselsecretariaat beschikt eveneens over een ruime stapelplaats waar het archief en de ʻreserveʼ aan goed geklasseerde en georganiseerde eigen Brukselpublicaties wordt bijgehouden. De aanmaakwaarde van deze reserve varieert doorheen de jaren tussen 20.000 en 50.000 €.
Het Brukselsecretariaat beschikt over een centraal informaticasysteem. Het systeem bestaat uit vierApplecomputers, een intern netwerk, een aansluiting met het net en een reserve-Apple-computer op verplaatsing met een volledige geactualiseerde kopie, voor het geval van inbraak en diefstal. Het volledige Brukselinformaticabestand is opgedeeld in vier hoofdrubrieken: algemeen beleid, boekhouding & administratie, onthaal & inschrijving en documentatie & informatie & bijscholing.
Begin 2004 wordt verhuisd naar een nieuw onderkomen in de Hopstraat 47. Brukselbinnenstebuiten heeft er een kantoorruimte aangekocht en is deze aan het verbouwen. Het Brukselsecratariaat is in hoge mate geïnformatiseerd en werkt bijzonder efficiënt dankzij een functionele en logische organisatie.
Netwerken De netwerken waarbinnen Brukselbinnenstebuiten actief is en die Bruksel uitbouwt, liggen op het grensgebied van de werkvelden van buurtwerk en wijkactie, van milieubewustzijn en verkeerskunde, van stedenbouw en architectuur, van geschiedenis en journalistiek, van vormingswerk en toerisme, van cultuurcentra en onderwijsinstellingen, van individuele interesse en verenigingsleven, van bedrijven en overheden.
Communicatie - De Brukselbekendmaking is gericht op een zo breed mogelijk en een zich steeds vernieuwend publiek. De public relations omvat de 'mond-aan-mond-reclame', het Brukselvisitekaartje, de Brukselflodder en Brukselberichten, de gerichte perscampagnes, de uitbouw van een postadressen- en e-mail-adressenbestand, de verzending van de 'BrukselNieuwsbrief' en het gebruik van website en facebook. - Brukseltoers met open inschrijving spelen een niet te onderschatten publicitaire rol in het onderhouden van de bekendheid van Brussel als hoofdstad van Vlaanderen.
- 36 -
G. HUISVESTING VAN BRUKSELBINNENSTEBUITEN
Huurder
Brukselbinnenstebuiten startte een eerste secretariaat in 1978 in een kamertje (16 m2) achteraan een woonhuis in de Leon Lepagestraat. De beperkte behuizing zorgde voor een typisch Bruksels neveneffect: heel wat afspraken werden vastgelegd in een nabijgelegen koffiehuis op de hoofdstedelijk drukke Oude Graanmarkt. Zelfs de meeste vergaderingen werden vastgelegd in een bovenzaaltje van de drankgelegenheid. Brukselbinnenstebuiten maakt steeds maximaal gebruik van de algemene stedelijke infrastructuur zoals vergaderzaaltjes, kopieercentra, cafés, enz.... De stad is dus niet enkel het onderwerp en decor bij haar vormingsactiviteiten, ze is zelfs deels haar organisatorisch werkterrein. Dat spaart meteen investeringen uit, voor bvb. een koffie- of kopieerapparaat.
In 1991 verhuisde het Brukselsecretariaat van dit krap onderkomen naar een iets ruimer eenkamerappartement (25 m2) op de tweede verdieping van een winkelpand op de Oude Graanmarkt. Deze centrale ligging was ideaal maar acht jaar later was de omvang van de werking dusdanig toegenomen dat Bruksel opnieuw uitkeek naar een ruimer onderkomen. Met het vooruitzicht van de werkdruktoename n.a.v. ʻBrussel, Europese Culturele Hoofdstad 2000ʼ werd een oplossing gevonden door de huur in januari 2000 van twee ruimten (75 m2) in een kantoorgebouw in de Marcqstraat in de Brusselse Begijnhofwijk, een oase van rust in het drukke stadscentrum. Het gebouw stond echter te koop en Brukselbinnenstebuiten wist dat het huurcontract na anderhalf jaar zou aflopen, dus in juni 2001.
Eigenaar
In het voorjaar 2001 werden de eerste contacten gelegd i.v.m. de aankoop van een kantoorruimte in de voormalige drukkerij Imifi in de Hopstraat. Het gebouw was in 1999 door een collectief met 17 gezinnen aangekocht en verbouwd. Bruksel vatte het plan op om er twee ruimtes op de benedenverdieping aan de straatkant (loten A01 & A02) te kopen. Einde 2001 bekwam Bruksel van de toenmalige Brusselse staatssecretaris een eenmalige investeringssteun. Een lening van 112.500 € op 20 jaar moest de rest van het financiële gat dichtrijden. Midden 2002 werd de aankoop ondertekend. De verhuis werd vooropgesteld midden 2003. De grote ruimte A01 (110m2) zou ingericht worden als Brukselsecretariaat. De renovatie kampte echter met een resem problemen wat resulteerde in een budgetoverschrijding met 50.000 €. Dit werd voor de helft gecompenseerd door een bijkomende financiering van 25.000 € vanwege toenmalig Brusselse minister Pascal Smet. In augustus 2004 verhuisde het Brukselsecretariaat. Sinds einde 2007 verhuurt Bruksel de ʻKleine ruimteʼ (lot A02). Eind 2012 gebeurde dit aan een architectuurbureau.
- 37 -
Er resten nog enkele technische problemen. Mogelijks zal in de loop van de volgende jaren beslist worden om een reeks 'koudebruggen' in buitenmuren extra te isoleren. Het leningcontract met de Triodos-bank uit 2002 voorzag in een herziening van de leningvoorwaarden na 10 jaar. Dit gebeurde midden 2012. Sindsdien ligt de intrestvoet beduidend lager en daalde de maandelijkse afbetaling. Het verschil betekent op jaarbasis toch ruim 1.000 euro.
Mede-eigendom
Met de aankoop van de loten A01 en A02 werd Brukselbinnenstebuiten voor 35.000 miljoensten mede-ëigenaar van het Imifi-gebouw. De mede-eigendom telt 25 bewoners/gezinnen en een handvol economische activiteiten. In dit gezelschap evolueert Bruksel gaandeweg tot receptiebalie aan de voordeur en 'conciërgerie' van het gebouw. Joris Sleebus volgt ook de boekhouding van het mede-eigendom op. Brukselbinnenstebuiten betrekt sinds begin 2004 een eigen secretariaatsruimte . Tot in 2023 draagt de vzw ook de financiële last van afbetalingen.
- 38 -
H.
BRUKSELHISTORIEK
Na-oorlogse voedingsbodem
De ʻToeterloze zondagʼ was een origineel en grappig initiatief; een aanklacht tegen de ongebreidelde toename van de verkeersdrukte. Deze zondag had plaats in Antwerpen in ... 1937. De aanklacht gold niet tegen het verkeer op zich, want dat werd beschouwd als een zegen, enkel tegen het lawaai. Mobiliteit was toen nog een privilege van welgestelde bevolkingsgroepen.
Na de Tweede Wereldoorlog werden architectuur, stedenbouw en ruimtelijke ordening in de westerse wereld gekenmerkt door de doorbraak van massaproductie, van nieuwe materialen (beton), nieuwe vervoersvormen (automobiliteit) en nieuwe communicatiemogelijkheden (televisie). In ons land werd dit duidelijk zichtbaar vanaf 1955/58 met o.a. de Wereldtentoonstelling ʻExpoʼ 58 in Brussel. Het bereikte zijn kruissnelheid tijdens de ʻGolden Sixtiesʼ midden de jaren 1960 en kreeg de eerste rekeningen gepresenteerd met de oliecrisissen midden de jaren 1970.
Dit leidde tot belangrijke veranderingen, zoals schaalvergroting bij bouwprojecten, de toename van betere en comfortabele werkgelegenheid, de uitbouw van een nieuw verkeerswegennet en de mogelijkheid voor de doorsnee burger om verder van het werk te gaan wonen. In hoog tempo werd de open ruimte ingenomen door residentiële, grondverspillende verkavelingen. De bouw van winkelcentra, groots opgevatte sport- en ontspanningsinfrastructuur, bedrijventerreinen en de aanleg van verkeersverbindingen hiertussen leidden tot een totaal andere ordening van de ruimte. Door het verdwijnen van de oude samenlevingsverbanden begon de burger te vervreemden van uiteenlopende traditionele vormen van gemeenschapsleven.
Deze ontwikkelingen hadden verstrekkende gevolgen. Het gemiddelde leefcomfort en de hygiëne voor de middenklasse ging er enorm op vooruit. De nieuwe ontwikkelingen brachten ook nieuwe maatschappelijke problemen, conflicten en uitdagingen met zich mee, vooral in de grotere steden. In Brussel, de grootste stad in Vlaanderen, werden de grootstadsproblemen vlug duidelijk.
Merkwaardig genoeg leidde de door de technologische vooruitgang verhoogde kans tot ontplooiing, beweging, en betrokkenheid, echter vooral tot distantiëring, afwezigheid, vervreemding. ʻDe Vlamingʼ liet, zowel fysiek als psychisch, zijn steden, in de eerste plaats zijn hoofdstad, achter zich. Hierdoor werd de stad die altijd al een kruispunt en een raakvlak van maatschappelijke ontwikkelingen was geweest, overgelaten aan restgroepen, aan mensen die (nog) niet weg geraakten (armen, migranten, ouderen), en aan diegenen die er brood in zagen om de vrijgekomen gebieden om te vormen voor (in hun ogen) toekomstgerichte functies. In de plaats van oude buurten kwamen kantoorgebouwen en parkeergarages. Hiermee werd de basis gelegd van de polarisatie die vandaag zo kenmerkend is voor grotere steden.
- 39 -
Prehistorie van Brukselbinnenstebuiten: 1962 -> 1970 Bovenstaande ontwikkelingen waren de voedingsbodem voor een hele reeks reacties.
In 1962 kwam het Brusselse ʻPlan Technéʼ uit. Het voorzag in de bouw van een nieuwe verkeersontsluitingsweg met bijbehorende in- en uitvalswegen en parkeergarages rond het historische Îlot Sacré (de buurt rond de Grote Markt). Tegen dit soort bijzonder drastische verkeersontwikkelingsprojecten reageerden diverse groepen, waaronder de architectuuropleiding van het Sint-Lukasinstituut uit Schaarbeek.
In diezelfde periode lanceerde de stad Brussel haar Manhattanplan voor de Noordwijk. Dit plan voorzag in de bouw van een World Trade Center rond het kruispunt van twee Europese autosnelwegen. Bovendien werd de uitvoering van dit plan gekenmerkt door grondspeculatie en belangenvermenging. De politiek legde de rode loper uit voor de immobiliënwereld. Tegen dit soort bijzonder grootschalige afbraakprojecten ontstonden actiegroepen en buurtwerkingen.
In 1969 verscheen in het Brusselse landschap het allereerste shoppingcentum, voorzien van ruime parkeerinfrastructuur en aan- en afvoerwegen. Binnen de kortste keren kreeg de middenstand af te rekenen met een nooit gekende crisis. De Kultuurdienst van de middenstandsvereniging NCMV (vandaag UNIZO) begon met de cursus ʻRuimte voor handel en wandelʼ. Op die manier wou ze haar leden actiever betrekken bij het reilen en zeilen van stedenbouw en ruimtelijke ordening, waarbij vooral aandacht werd gegeven voor de relatie tussen handel en de inrichting van de publieke ruimte. De ideeën en mensen achter enkele stadsbewegingen uit de jaren 1960 en 1970 legden de basis van de typisch ʻBrukselseʼ aandachtspunten en benaderingen tijdens haar initiatieven over stad en stedelijkheid: - nadruk op de huidige, levende stad, en op achtergronden en mechanismen - de omgang met het historische patrimonium, monumentenzorg, goed-oud naast gloed-nieuw, integratie, variatie, herkenbaar, leefbaar, - de analyse van verkeer & verkeersbeleid, openbaar vervoer, centralisatie, decentralisatie, - de vertrouwdheid met stedenbouw, ruimtelijke ordening, grondbeleid, immobiliën, speculatie, zonering en grootschaligheid, - zicht, inzicht, doorbreken van vooringenomenheid en het verhogen van betrokkenheid van de bewoner.
Brukselbinnenstebuiten: 1971 -> 1978 Vanaf augustus 1971 deden enkele vormingsorganisaties een beroep op socioloog Wim Kennis om stadsbezoeken in Brussel te begeleiden. Deze allereerste verkenningen heetten ʻPatrouille op eigen erfʼ. Het - 40 -
deelnemend publiek was een ʻeerstelijnspubliekʼ, mensen die gewoon geïnteresseerd waren, die meestal nog nooit hadden stilgestaan bij het thema, laat staan bij de benadering. Het publiek was dus meestal niet gespecialiseerd. Sindsdien is bij de Brukselwerking het eerstelijnspubliek de doelgroep. Dit publiek is dikwijls bereikbaar via bestaande verenigings- , vrienden- en werkverbanden. De activiteit krijgt de vorm van georganiseerde daguitstappen.
Tot midden 1973 bleven deze ʻpatrouillesʼ een éénmanszaak. Daarna vormde er zich rond Wim Kennis een groep gemotiveerde vrijwilligers. Langzaam begon dit groepje de werking van Brukselbinnenstebuiten te dragen. De inzet van vrijwilligers is kenmerkend voor de werking van Brukselbinnenstebuiten. Van een vijftal in 1973 tot een dertigtal personen vandaag.
Begin de jaren 1970 omvatte de Brukselwerking jaarlijks hooguit een tiental Bruksels. Vanaf 1975 kwamen daar tijdens de zomermaanden ook nog de Mallemuntbruksels bij. Het waren de allereerste rondleidingen met open inschrijving. Ze werden gekoppeld aan het toenmalige zomerfestival ʻMallemuntʼ op het Muntplein. Dit festival evolueerde later tot ʻKlinkende Muntʼ en ʻBoterhammen in de stadʼ. De organisatie van rondleidingen voor individueel geïnteresseerden is een van de kenmerken in het aanbod van Brukselbinnenstebuiten. Deze Tematoers bieden de mogelijkheid aan niet gegroepeerde mensen om toch deel te nemen aan een Brukseltoer. De jongste jaren is 30 % van het Brukselaanbod gericht op individueel geïnteresseerdenʼ.
In 1976 startte Bruksel een ʻfietsateljeeʼ. Dit maakte het mogelijk om met kleine groepjes mensen toch vlot een aantal uitersten en tegenstellingen in de stad op een rij te zetten, zich onder te dompelen, en het hoofdstadsgebeuren aan den lijve te ondervinden. De idee ʻfietsateljeeʼ werd later voortgezet met de beweging ʻDe Groene Fietserʼ. Vandaag is de fakkel overgenomen door stadstoervereniging ʻPro Veloʼ. Sindsdien promoot Brukselbinnenstebuiten het gebruik van de fiets uitstek bij stadsverkenningen.
als vervoermiddel bij
In datzelfde jaar gaf Bruksel eveneens een Brukselkrant uit. De uitgave van educatieve publicaties is een kenmerkend onderdeel van de Brukselwerking. Ze bieden aan mensen de mogelijkheid om, zonder gids, zelf op stap te gaan in de stad.
- 41 -
Brukselbinnenstebuiten: 1978 -> nu Om de toename van het aantal begeleidingen te kunnen opvangen, startte Bruksel in 1978 met een eigen secretariaat. Hierbij werd beroep gedaan op een fulltime medewerker: Joris Sleebus die al sinds mei 1975 werkzaam was als los medewerker. Aan elkaar gerijgde nepstatuten drukten de loonkosten. Stilaan werden werkingsmiddelen bekomen. Een subsidie als experimenteel vormingswerk van het Ministerie van de Vlaamse Cultuur vormde het eerste werkingsbudget. Het Brukselsecretariaat speelt een scharnierrol tussen de aanvragers en/of inschrijvers (de klanten) en de uitvoerders (de gidsen/vrijwilligers). Al die tijd was/is het Brukselsecretariaat bemand met vast personeel.
In de periode 1979/1981 liepen projecten zoals Stadsexploratie voor klassen uit Nederlandstalige Brusselse scholen, de Stadsvernieuwingscampagne en 1000 jaar Brussel, waarbij stadservaring en ʻleesʼ-oefeningen altijd in het centrum stonden. Een belangrijk deel van de werking van Brukselbinnenstebuiten bestaat uit projecten. Het zijn eenmalige en/of gegroepeerde initiatieven die ofwel gevraagd/besteld worden door een klant en/of opdrachtgever, of aangeboden worden in het kader van een manifestatie en/of culturele activiteit.
In 1981 hielp een goedgekeurd BTK-tewerkstellingsproject (ʻBijzonder Tijdelijk Kaderʼ) het toegenomen aantal activiteiten organisatorisch op te vangen. Brukselbinnenstebuiten werd vzw en het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap erkende het als Nationale Organisatie voor Volksontwikkeling. De VGC gaf ook een jaarlijkse steun. Het was echter ook een periode van ernstige financiële problemen die in 1984 bijna leidden tot de ondergang van Bruksel. Diverse decreten voor volksontwikkeling van volwassenen bezorgden Brukselbinnenstebuiten een financiële basis. Projectfinanciering is een toenemende financiële factor.
Bruksel had ondertussen niet stilgezeten. Tijdens de eerste helft van de jaren 1980 verschenen twee nieuwe Brukselkranten, werden enkele ʻHolderdebolder Safariʼs door Onbekend Vlaanderenʼ georganiseerd, publiceerde Bruksel in opdracht van de Koning Boudewijnstichting Werkschriften over de resultaten van de Vier Seizoenenwedstrijd (verslaggeving en achtergronden van acties i.v.m. straatmeubilair, kleur in de stad, aanplantingen en reinheid) en startte Bruksel met stadstoers in Mechelen. Dit laatste initiatief werd later als Mechelenbinnenstebuiten verzelfstandigd. In diezelfde periode ontstond ook Antwerpen Averechts en leefde Gents Gebak en Leuvense Lijnen in nauw contact en verwantschap met Brukselbinnenstebuiten. Voortdurend onderhoudt Brukselbinnenstebuiten bijzonder nauwe en vruchtbare contacten met zusterorganisaties en gelijkgezinden. Die netwerken zijn kwaliteitsbevorderend.
- 42 -
Tijdens de tweede helft van de jaren 1980 opende de erkenning en subsidiëring langsheen het Vijfde decreet iets ruimere perspectieven. Brukselbinnenstebuiten werkte, behalve aan de gewone stadstoers voor groepen, Mallemuntbruksels en Tematoers (toers met open inschrijving en gericht op bepaalde themaʼs), ook mee aan enkele kwaliteitsprojecten: de Monumententocht van de Koning Boudewijnstichting, het toerproject ʻOostenrijkers in Brusselʼ n.a.v. Europalia-Oostenrijk en de uitgave van een reeks Wandelwijzers (uitgeschreven doehet-zelf-wandelbrochures). Rond 1990 werden i.s.m. de Koning Boudewijnstichting drie massaprojecten opgezet: over Waterlopen, Gemeentehuizen en Tuinwijken. Hiermee bereikte Bruksel opnieuw een heel nieuw en uitgebreider publiek over quasi onbekende elementen van stadscultuur. Brukselbinnenstebuiten zoekt voortdurend naar middelen om, met laagdrempelige initiatieven, ook een minder gemotiveerd en minder gericht publiek te bereiken. Deze mensen zijn immers het sterkst dragers van uiteenlopende vooroordelen i.v.m. (hoofd)stadscultuur.
Nadat gedurende vijf jaar de stadstoers een tendens tot specialisatie vertoonden, met thematische, historische, urbanistische en architectonische rondleidingen, werd vanaf 1991 opnieuw sterker aangesloten bij de oorspronkelijke doelstellingen: deelnemers laten duiken in de smeltkroes van tegenstellingen, charmes en problemen. Dit resulteerde in het vakantieproject ʻLunchbrukselsʼ, in de totaal herwerkte Wandelwijzers die midden 1992 werden uitgebracht, en in een reeks nieuwe Stations-, Wijken- en Dorpentoers, waarbij opnieuw vertrokken werd van wijkgerichte verhalen die vertelden over dorpen die zich tot voorsteden ontwikkelden en op eigen wijze stadscultuur zijn gaan betekenen en bevorderen. Bruksel ageert interdisciplinair (sociaal-politiek, economisch en cultuur-historisch), en op het raakvlak tussen uiteenlopende onderwerpen en facetten van stad en stedelijkheid, analytisch en vergelijkend, onderzoekend, en in combinatie met deskundigheid, diepgang en duiding. Dit zijn de invalshoeken van Brukselbinnenstebuiten.
Vanaf 1990 vormde de stedenbouwkundige uitbouw van de Europese Unie in de Leopoldwijk, van nieuwe overheidsdiensten in de Noordwijk en van een HST-terminal in het Zuidstation de aanleiding voor publicaties over de bouwkundige en speculatieve activiteiten in de stad. In 1993 kwam het boek ʻEurotaurus en andere verhalen uit de Hedendaagse Brusselse Legendeʼ uit. Drie jaar later, in 1996, publiceerde Bruksel een tweede stadsvertelling ʻEen trein van Troje, verhalen over een snelle trein in een slome stadʼ over het HST-verhaal bij het Zuidstation. Ook twee nieuwe Wandelwijzers (zelf-op-stap-gidsen) zagen het licht. Het redactiewerk hiervoor leverde Brukselbinnenstebuiten een ploeg medewerkers met nieuwe inzichten over macht en onmacht als belangrijke medespelers in het stedelijke reilen en zeilen. Sinds 1993 lanceert Brukselbinnenstebuiten jaarlijks, n.a.v. de Open Monumentendagen, het aanbod ʻSélection du Patronʼ, waarmee zelfstandig een selectie van de opengestelde monumenten kan bezocht worden. Deze Sélection wordt door het publiek sterk gewaardeerd. In 1995 deed de koepelorganisatie ʻToerisme Vlaanderenʼ een beroep op Bruksel voor een reeks rondleidingen in het project ʻKunststeden nodigen uitʼ. In 1996 stelde Brukselbinnenstebuiten n.a.v. de Europalia-Hortatentoonstelling zijn project ʻHorta op de noenʼ en ʼDe bril van Hortaʼ voor. Eén jaar later was het de beurt aan ʻAanstekelijk Brusselʼ voor het publiek van het Radio 1-programma ʻLevende Lijvenʼ, ʻBreek uit je Campusʼ voor nieuwkomers-studenten aan Brusselse hogescholen en ʻWoontoersʼ voor de VGC-dienst ʻWonen in Brusselʼ die mensen wil aanzetten om in Brussel te komen wonen en er willen proeven van de stadsfeer en haar kwaliteiten. - 43 -
Ondertussen was de Vlaamse overheid overgegaan tot de reorganisatie van het subsidiesysteem voor het vormingswerk voor volwassenen. Brukselbinnenstebuiten werd in 1998 erkend en gesubsidieerd binnen het Dienstendecreet. Vanaf dat jaar bereidde Brukselbinnenstebuiten zich voor op de te verwachten toename van de vraag naar stadstoers n.a.v. ʻBrussel, Europese Culturele Hoofdstad 2000ʼ. Nieuwe gidsen werden opgeleid. De hele reeks Wandelwijzers werd grondig herzien en samengebracht in een ʻWandeldoosʼ. Bovendien kwam in 2001 de nieuwe publicatie ʻTramwijzer 1ʼ uit, gevolgd door ʻTramwijzer 2ʼ in 2004. Mensen in beweging zetten om, per tram, zelf op stap te gaan in de stad. BLOSO verzorgt de jaarlijkse manifestatie ʻSportdag voor Vlaamse Ambtenarenʼ. Vanaf 2002 verzocht ze Bruksel daarbij in te staan voor het Brusselluik, waarbij op een dag ruim 3.500 mensen door de stad worden geloodst. Het TV1-programma ʻDe Zevende Dagʼ vroeg Bruksel wekelijks wandelingen aan te bieden voor haar ʻlevend publiekʼ en Bruksel werkt mee aan ʻ100 jaar sociale huisvesting in Brusselʼ, ʻZot van de Zenneʼ en de ʻAutoluwe zondagʼ. Al deze projecten zijn stuk voor stuk laagdrempelig en pogen nieuwe publieksgroepen belangstelling te doen krijgen voor stedelijkheid in het algemeen en voor hun hoofdstad in het bijzonder. Sinds 2002 speelt Brukselbinnenstebuiten ook een inspirerende rol voor wat de inhoudelijke kwaliteitsverhoging in de sector van het Cultureel Toerisme betreft. Zo werd binnen de Sociaal Economische Raad voor Vlaanderen (SERV) meegewerkt aan de omschrijving van het ʻkwaliteitsprofiel toerismegidsʼ. Met de nieuw opgerichte dienst Onthaal & Promotie Brussel (OPB) werd een bijzonder vruchtbare en efficiënte samenwerking opgezet voor het overlegplatform stadstoerisme Brussel, het gidsproject ʻOpen Stadʼ voor Brusselse migranten, en het webstek-project ʻBroodje Brusselʼ met uitgeschreven wandellussen voor Vlaamse pendelaars. In 2003 werkte Bruksel ook mee aan het initiatief ʻVlaamse Opendeurendagʼ. Brukselbinnenstebuiten werkt sinds haar ontstaan met de doelstellingen van het vormingswerk maar dan wel in de economische sector van het toerisme. Deze aanpak heeft niet enkel een kwaliteitsverhogende inbreng in die sector, maar beïnvloedt ook de sector zelf. Stadstoerisme evolueert van bezigheidstherapie en anekdotiek naar een vormend kwaliteitsaanbod, bewustwording over stedelijkheid, haar mogelijkheden, problemen en uitdagingen. Bruksel kan die overtuiging ook bewuster en gerichter bespelen ter inspiratie van toeristische organisaties.
Een overlegplatform voor stadstoerimse heeft echter kwaliteitsnormen nodig; zoniet heeft het vooral een aanzuig-, vermenigvuldigings- en inflatie-effect. Brukselbinnenstebuiten zag, samen met enkele andere Brusselse stadstoerorganisaties met lede ogen het aantal verenigingen dat meende rondleidingen te moeten aanbieden zienderogen stijgen. Ook puur commerciële firmaʼs werden mee in de boot gehesen. De nadruk kwam te liggen op bekendmaking en promotie. Gedurende enkele jaren werd ook het aanbod van Brukselbinnenstebuiten hierdoor getekend. Soms was 25 % van alle projecten en 10 % van alle geleverde stadsverkenningen het gevolg van OPB-samenwerking. Brukselbinnenstebuiten poogde zowel bij het overlegplatform als tijdens de persoonlijke contacten steeds opnieuw het kwaliteitsdenken op de voorgrond te plaatsen. Brukselbinnenstebuiten tracht steeds om haar werking niet te afhankelijk te maken van een te beperkt aantal klanten, maar juist aan een zo ruim, breed en gevarieerd mogelijk publiek aan te bieden. Dat versterkt niet alleen de zelfstandigheid maar ook de inhoudelijke onafhankelijkheid.
- 44 -
Tot 2005 stond ʻeen buitenlandse groepʼ bij Brukselbinnenstebuiten zowat synoniem voor ʻNederlandersʼ. Dat veranderde stilaan n.a.v. internationale uitwisselingsprogrammaʼs en door bedrijven of overheidsdiensten die buitenlandse gasten hadden en Brukselbinnenstebuiten vroegen om een kwaliteitskijk op Brussel te leveren. Dit alles kwam in een stroomversnelling toen Brukselbinnenstebuiten einde 2007 / begin 2008 een reeks Engelstalige stadsverkenningen kon aanbieden voor expats, eerst in samenwerking met het ʻVerbindingsbureau Brussel-Europaʼ, nadien met het ʻOnthaalbureau voor Nieuwkomersʼ bij de EU-commissie. Het deed Brukselbinnenstebuiten actiever op zoek gaan naar stadsverkenningsmogelijkheden voor anderstaligen in Brussel. Sindsdien plaatst Brukselbinnenstebuiten, naast de doelgroepen Vlaanderen - Volwassenen Verenigingen (VVV) ook die van werkteams en van buitenlandse bezoekers.
Rond 2005 besliste Bruksel om de succesvolle Brukselpublicatie ʻWandeldoosʼ niet meer te actualiseren en te herdrukken en de verkoop ervan te beëindigen bij uitputting van de voorraad. Einde 2009 startte Brukselbinnenstebuiten samen met de VGC-Erfgoedcel een nieuwe reeks Brukselpublicaties, met boeiende thematisch analyses en verkenningen, samengebracht in handige boekjes in zakformaat, waarvan de onderwerpen elk jaar gekoppeld zijn aan het thema van de Erfgoeddag. Dat werden achtereenvolgens ʻWaarachtige vervalsersʼ, ʻPariaʼ , Helden op sokkelsʼ, en ʻGestolde tijdʼ. In datzelfde jaar werd het Brukselaanbod ook opgenomen in de populaire Bongo-cadeaudoosjes. Steeds weer zoekt Brukselbinnenstebuiten de mogelijkheden om geïnteresseerden laagdrempelig naar de stad te doen kijken.
In 2009 werd de werking en het aanbod van Brukselbinnenstebuiten genomineerd voor de Cultuurprijs Vlaanderen, een erkening voor bijna 40 jaar onafgebroken ijver voor een kwalitatief hoogstaande en analyserende kijk op stad en stedelijkheid. Midden 2010 besliste Brukslbinnenstebuiten om het ʻdraagmoederschapʼ op zich te nemen van een bijzonder en uitzonderlijk project. Brukselgids Hans Vandecandelaere startte, geheel zelfstandig, een omvangrijke studie over 60 jaar migratie in Brussel. Brukselbinnenstebuiten kwam met de subsidiërende overheden overeen om Hans Vandecandelaere anderhalf jaar aan te werven en de daarvoor voorziene financiering bijna integraal ter beschikking te stellen voor dit project, zonder enige inhoudelijke inmenging of controle. Einde 2012 kwam het boek ʻIn Brussel, reis door de wereldʼ uit; een fenomenaal overzicht van de recente migratie in Brussel. In 2012 stapte Brukselbinnenstebuiten mee in het project ʻBessstʼ. Door binnen dit project begrippen als ʻstilteʼ en ʻrustʼ te benaderen vanuit de invalshoek ʻluwteʼ, legde Brukselbinnenstebuiten de voor de hand liggende verbinding met ruimtelijke ordening en de aanleg van straten en pleinen in de stad. Brukselbinnenstebuiten werkte voor Bessst ook twee Bessst-parcours uit tussen het stadscentrum en de gewestrand.
Sinds 2012 wordt Brukselbinnenstebuiten als praktijkdeskundige gevraagd voor de ʻWerkgroep Kwaliteitsradarʼ van Toerisme Vlaanderen. Deze werkgroep ijvert voor kwaliteitsverhoging bij het gidswerk in Vlaanderen en Brussel. Een jaar later werkte Brukselbinnenstebuiten ook actief mee aan de opstart van de Federatie voor Gidsverenigingen in Brussel (FGB) waarvan de oprichting voorzien is midden 2014. Brukselbinnenstebuiten wordt steeds meer gezien als een referentie van kwaliteitsgidswerk.
- 45 -
I. FINANCIËN
De financiële middelen van Brukselbinnenstebuiten schommelen jaarlijks rond 300.000 €.
Aan inkomstenzijde kunnen de financiële middelen in twee groepen opgedeeld worden: 1. De inkomsten uit eigen werking: dit zijn vooral vergoedingen voor de vormingsactiviteiten, maar ook inkomsten uit verkoop van eigen publicaties en terugbetalingen vanwege groepen voor gehuurde bussen, of fietsen, e.a. Ze leveren meer dan de helft van de werkingsmiddelen. 2. De inkomsten langs subsidiëring: De belangrijkste subsidiëring wordt geleverd door de Vlaamse overheid. Sinds begin 2008 gebeurt dit nominatum op de begroting van de Vlaamse minister voor Brussel. Deze levert ongeveer een derde van de Brukselmidddelen. Als tweede subsidiekanaal geldt de Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel (VGC) die Bruksel subsidieert volgens een forfetair systeem, reeds jaar-en-dag 10.000 euro, soms aangevuld met een ondersteuning voor projecten. Sinds 1995 voorziet de Stad Brussel en het Brusselse Gewest geregeld beperkte budgetten voor projecten van Brukselbinnenstebuiten.
De uitgaven van Brukselbinnenstebuiten kunnen op volgende wijze ingedeeld worden: 1. De personeelslasten. Ze vormen zowat 45 % van alle uitgaven. 2. De kosten verbonden aan de activiteiten, zoals de betalingen aan losse medewerkers, de bus- en fietshuur en de betalingen voor uiteenlopende reservaties, samen zowat 35 % van alle uitgaven. 3. De algemene werkingskosten, zoals secretariaat, e.a. 4. En, tenslotte, de kosten verbonden aan bekendmaking en de publicaties.
De balans toont de globale financiële gezondheidstoestand van de vereniging. De jaarlijkse balans van Brukselbinnenstebuiten bevat, behalve de nog te verwachten uitgaven en inkomsten, ook de eigen reserves. Dit is het gecumuleerde resultaat van Bruksel: de som van alle jaarresultaten samen. Vanaf 1985 slaagde Brukselbinnenstebuiten erin het jaarlijkse resultaat geregeld positief te houden en een eigen reserve op te bouwen. Deze reserve werd gebruikt als permanent liquiditeitssysteem zodat Brukselbinnenstebuiten sindsdien en nog steeds, geen kredietlijnen bij de bank diende aan te gaan. Deficits in 2000-2003 halveerden deze strategische reserve. Kortlopende leningen bij privépersonen hielpen jaarlijks de periode te overbruggen tot wanneer (te late) subsidiebedragen wel uitbetaald werden. Vanaf 2005 sloot de jaarlijkse Brukselbalans afwisselend positief en negatief af. In 2012 en 2013 werd het overschot op de jaarrekening gebruikt om een belangrijk deel van de niet-verkoopbare stock aan oudere Brukselpublicaties af te schrijven.
- 46 -
III. BRUKSELPERSPECTIEVEN - 2014
Hoofddoelstellingen 1. Begeleide stadsverkenningen voor groepen Het gidswerk voor groepen vormt de eerste en belangrijkste hoofdactiviteit van Brukselbinnenstebuiten. Ze verlopen te voet, per bus, op de fiets of met openbaar vervoer. Groepen hebben de keuze uit meer dan 50 stadsverkenningen. Voor heel wat groepen wordt echter ingespeeld op specifieke aanknopingspunten, en werkt Bruksel dus op maat. Brukselbinnenstebuiten stelt zich tot doel +/- 600 verkenningen voor groepen te verzorgen. 2. Stadsverkenningen voor individuele inschrijvers: Tematoers, Winter- en Zomerwandelingen Het gidswerk voor individuele inschrijvers vormt een tweede hoofdactiviteit van Brukselbinnesntebuiten. De programmatie 2014 heeft de vorm van een jaarkalender met een 50-tal stadsverkenningen en bouwt o.a. op enkele inhoudelijke aanknopingspunten: - 100 jaar Grote Oorlog, en de gevolgen van oorlogsvoeren en vooral vijandschap in de stad. - Zomerwandelingen in de periode van Brussel Bad en de Brusselse Kermis. - Brukselbinnenstebuiten wil in 2014 een reeks ʻinstapverkenningenʼ aanbieden voor deelnemers die weinig of niet vertrouwd zijn met stad en stedelijkheid, architectuur en stedenbouw in Brussel. - De verkiezingen in de maand mei 2014 vormen de aanleiding voor een reeks Tematoers in samenwerking met diverse andere Brusselse organisaties en de Brusselse krant ʻBrussel Deze Weekʼ. - Brukselbinnenstebuiten wil enkele Brusselse evenementen aangrijpen om er ook een Brukselverkenningskarretje aan te hangen.
Nevendoelstellingen 3. Projecten Een belangrijk deel van de Brukselproductiviteit houdt verband met projecten van zeer uiteenlopende aard. Einde 2013 waren volgende projecten reeds bekend: - De samenwerking met het TV1-duidingsprogramma ʻDe Zevende Dagʼ met een specifieke reeks zondagnamiddagwandelingen voor het publiek van dat programma. In 2014 gaat het over een 40-tal verkenningen. - De samenwerking met de VGC-dienst ʻWonen in Brussel met het aanbod ʼWoontoersʼ voor een publiek dat overweegt om te komen wonen in Brussel. In 2014 gaat het over een 15-tal verkenningen
