blok voor blok Stand van zaken over de periode januari - juni 2012

blok voor blok Stand van zaken over de periode januari - juni 2012

Inhoud Voorwoord 3 Grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw

4

Samenvatting 14 consortia

6

De veertien consortia

8

De markt aan zet! 5 Advies aan de Tweede Kamer 5 Woonlasten 5 Tijdelijke stimuleringsregeling 5

Maatwerk-aanpak trekt woningeigenaar Hardenberg over streep Op de BRES voor Breda Duurzame daden in Rotterdam Utrecht verduurzaamt collectief De(venter) Energieke Verbinding Energiesprong Amsterdam Den Bosch verleidt bewoners Tilburg Energetica De Haarlemse methode Eindhoven 3 x 3 = 9 Groningen: SLIM wonen met energie Overijsselse energiebesparingsaanpak 2.0 Ymere: snel verduurzamen in bewoonde staat 033Energie: woning verduurzamen via één loket Overige projecten

9 9 11 12 12 13 13 14 14 16 16 17 17 19 19

Projectorganisatie 20

Afstemming 21 Ondersteuning 21 Werkgroep Marketing 21 Werkgroep Financiering 22 Werkgroep Kwaliteitsborging 22 Werkgroep Monitoring 24 Samenwerking met andere partijen 24 Werkbezoeken 24 Vervolg op blok voor blok pilot 24

2 blok voor blok | Stand van zaken over de periode van januari-juni 2012

Voorwoord Grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw is een tot de verbeelding sprekende zinsnede. Tegelijk weet iedereen die hieraan werkt, hoe weerbarstig deze materie is. Binnen de pilot blok voor blok onderzoeken we waarom deze materie zo ingewikkeld blijkt, maar kijken we vooral ook naar datgene wat wèl kan. Juist vanuit deze gemeenschappelijke doelstelling worden binnen de veertien blok voor blok consortia hindernissen genomen, wordt bijvoorbeeld meer dan eerder gebruikelijk met ‘open source’ methodes gewerkt en lijkt een ‘spin in het web’ noodzakelijk die alle partijen bij elkaar brengt. De werktitel van blok voor blok blijft: hoe kunnen we het ‘anders dan anders’ doen opdat er een markt ontstaat. De ervaringen die bij alle veertien consortia worden opgedaan vormen samen met de ervaringen van de verschillende blok voor blok werkgroepen (financiering, monitoring, kwaliteitsborging en marketing) de basis voor het blok voor blok advies over landelijke opschaling. Het antwoord op de vraag: Kunnen we de markt van energiebesparende maatregelen in de bestaande bouw aanzwengelen? Een markt waarbinnen marktpartijen en woningeigenaren en gebruikers elkaar kunnen vinden, waarmee ook een markt voor grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw kan ontstaan. Deze stand van zaken neemt u vooral mee in de eerste zes maanden van het voorbereidingsjaar 2012 van blok voor blok. Een jaar van voorbereiding om te onderzoeken hoe in 2013 en 2014 telkens minstens 750 tot 1.000 woningen energiezuiniger kunnen worden aangepakt door bijvoorbeeld nieuwe samenwerkingsvormen, marketing- en financieringsconstructies. Om vervolgens in 2014 ook die praktijkervaring ten behoeve van grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw te kunnen delen. Ilse Pauwels Projectleider blok voor blok


Grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw In 2012 zijn door het hele land veertien projecten gestart die zich richten op grootschalige energiebesparing in de bestaande woningbouw. Het is de bedoeling dat bij elk van de projecten minstens 1.500 of 2.000 woningen energiezuinig gemaakt worden. Dat gebeurt in 2013 en 2014; 2012 is het jaar van de voorbereiding. Doel van de veertien blok voor blok projecten is om in de praktijk te kijken welke mogelijkheden er zijn om tot grootschalige energiebesparing van de bestaande woningvoorraad te komen, die geïniteerd en uitgevoerd wordt door marktpartijen.


De markt aan zet! De ervaringen die bij de veertien projecten worden opgedaan, vormen – tezamen met andere leer ervaringen – de basis voor landelijke opschaling. Bekeken zal worden welke successen breder toepasbaar zijn, zodat veel meer woningen in het hele land energiezuinig gemaakt kunnen worden. Met de veertien blok voor blok projecten willen we een markt op gang brengen: de markt van energiebesparende maatregelen in de woningbouw. Een markt waarin marktpartijen energiebesparing aanbieden als product aan woningeigenaren en waarin eigenaren en bewoners overtuigd zijn van de voordelen van energiebesparende voor zieningen en hiernaar vragen.

Advies aan de Tweede Kamer Het is goed mogelijk dat deze – uit zichzelf werkende – markt niet op korte termijn gerealiseerd wordt, maar dat met de veertien projecten wel inzicht verkregen wordt op de kansen en belem meringen om energiebesparing in de bestaande woningvoorraad te realiseren. Afgesproken is dat de veertien blok voor blok projecten in ieder geval leiden tot een advies aan de minister en de Tweede Kamer over de aanpak van energiebesparing in de bestaande bouw.

energiebesparende maatregelen heeft als voordeel voor bewoners dat de woonlasten minder snel stijgen, terwijl de woning beter en comfortabeler wordt. Energiebesparing kan ook een impuls betekenen voor de werkgelegenheid in de bouwsector; niet in de laatste plaats op lokaal niveau.

Tijdelijke stimuleringsregeling De veertien blok voor blok projecten worden door het ministerie van BZK ondersteund met een bijdrage in organisatorische kosten van hun project. De bijdrage door het Rijk bedraagt 350.000 tot 500.000 euro per project. Onder organisatorische kosten worden ondermeer het opzetten van een consortium verstaan, het ontwikkelen van een marketingstrategie, het opstellen van energiebesparings- en financiële concepten en het ontwikkelen van slimme aanbestedingsmodellen. In juni 2011 is de tijdelijke stimuleringsregeling blok voor blok gepubliceerd in de Staatscourant. Het aantal inschrijvingen voor de tenderregeling overtrof de verwachtingen. Met extra financiële middelen vanuit het ministerie van BZK konden maar liefst veertien (in plaats van de oorspronkelijk beoogde vijf ) consortia deelnemen. Agentschap NL voert de regeling uit.

Woonlasten Blok voor blok is één van de activiteiten die uitgevoerd wordt op basis van het ‘Plan van aanpak Energiebesparing in de Gebouwde Omgeving’ van de minister van BZK uit 2011. Nieuwbouw is de afgelopen 20 jaar steeds energiezuiniger geworden. Voor de bestaande gebouwen geldt dat veel minder. In de bestaande bouw ligt dan ook een aanzienlijk potentieel aan energiebesparing. Het toepassen van


Samenvatting 14 consortia blok voor blok projecten eerste halfjaar 2012 Aantal woningen Gecommitteerd aantal woningen

Doelstelling aantal woningen

4000

6000

1500

5000

1250

4000

1000

3000

750

2000

500

500

1000

250

0

0

0

3500 3000 2500 2000 1500 1000

Groningen

Amersfoort

Haarlem

Hardenberg

Tilburg

7

A’dam Ymere

4

Nee

12

Keuze vaste uitvoerende partijen Ja

7 6

Financieringsregeling

20

H/V

H/K/V

Speciale blok voor blok organisatie Ja

Den Bosch

4

H/K

1

K

13

4

Tijdspad aantal woningen 20

1

H

Utrecht Tilburg Rotterdam Den Bosch

Hardenberg Haarlem Groningen Eindhoven Deventer Breda A’dam Ymere A’dam Amersfoort

Utrecht Tilburg Rotterdam Den Bosch Hardenberg Haarlem Groningen Eindhoven Deventer Breda A’dam Ymere A’dam Amersfoort

Segmenten Huur / Koop / VvE

Prognose realiseren in 2012

Ja

14

8

1e 1000 voorbereid 1e 1000 woningen klaar, 2e 1000 voorbereid 2e 1000 woningen klaar

Standaard maatregelenpakketten

Nee

Ja

8 10

Slimme meter

Ja

2012 = 2013 = 2014 =

Toepassing duurzame energie

Nee

Ja

5 14


Nee

4

Aantallen woningen Acht consortia hebben conform de ‘Tijdelijke regeling blok voor blok’ de verplichting om uiterlijk in november 2013 bij minimaal 1.000 woningen energiebesparende maatregelen te hebben getroffen en bij minimaal 1.000 woningen de voorbereidingen daarvoor klaar te hebben. Voor de vijf consortia die onder de Green Deal regeling vallen, geldt de verplichting van twee keer 750 woningen. Zeven consortia geven de prognose af dat zij al in 2012 maatregelen in uitvoering nemen en lopen vooruit op hun verplichting. Overijssel heeft een speciale Green Deal gesloten met het ministerie van BZK en heeft als provincie de verplichting op zich genomen om in 10.000 bestaande woningen energiebesparende maatregelen te treffen.

Speciale blok voor blok organisatie De veronderstelling hierbij is dat het optuigen van een aparte organisatie bijdraagt aan: - professionaliteit bij de uitvoering; - coördinatie van de uitvoering (bijvoorbeeld voor de één loketfunctie, bewonerscommunicatie of aansturing van uitvoerende partijen); - borging van de continuïteit (bijvoorbeeld voor de kennisborging, kwaliteitsbewaking of monitoring van gebruikscijfers); - afdekking van financiële risico’s (bijvoorbeeld voor bewoners); De helft van de consortia heeft een aparte organisatie opgericht.

Keuze vaste uitvoerende partijen Zes consortia werken met een beperkt aantal, vaste partijen die de uitvoering van de energiebesparende maatregelen ter hand nemen. De veronderstelling is dat het werken met vaste partijen bijdraagt aan verhoging van de kwaliteitsborging of de bevordering van ketensamenwerking.

Standaard maatregelpakketten Tien consortia werken met standaardpakketten. Dit kunnen pakketten zijn met een oplopende energiebesparing en pakketten met keuzemogelijkheden; het werken met standaardpakketten hoeft dus niet te leiden tot een one size fits all-aanbod. De veronderstelling hierbij is dat vaste maatregelpakketten bijdragen aan de garantie van de besparing, de kwaliteitsborging, het kostenvoordeel of het klantgemak (bijvoorbeeld de keuzemogelijkheden vergemakkelijken).

Financieringsregeling Onder een financieringsregeling wordt verstaan het bieden van een financieel arrangement in de vorm van een (particuliere) leningsmogelijkheid, een garantiestelling, een revolverend fonds en dergelijke, niet zijnde een subsidieregeling. Alle consortia hebben één of meerdere regelingen.

Slimme Meter Acht consortia maken gebruik van de Slimme Meter, waarmee een instrument wordt ingezet dat een rol kan spelen bij de monitoring van de gebruikscijfers en bij de beïnvloeding van het gebruiksgedrag.

Toepassing duurzame energie Alle veertien concortia krijgen ook energie van duurzame bronnen waarvoor de gebouweigenaar installatietechnische of bouwkundige maatregelen heeft genomen.


De veertien consortia Elk consortium bestaat uit marktpartijen – soms wel tot 25 bedrijven – terwijl ook gemeenten en woningbouwcorporaties zijn betrokken. De consortia hebben ieder een eigen aanpak ontwikkeld en zijn gericht op een of meerdere doelgroepen zoals: huurders, Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) en particuliere woningeigenaren. In elk project worden de woningen minimaal twee labelstappen verbeterd of op niveau B van het energielabel gebracht.


Maatwerkaanpak trekt woningeigenaar Hardenberg over streep

Zo’n 5.000 particuliere huishoudens in de kernen Balkbrug en Dedemsvaart, onderdeel van de gemeente Hardenberg, krijgen de komende drie jaar een aanbod op maat om in de eigen woning energiebesparingsmaatregelen te nemen. ‘De persoonlijke situatie en drijfveren van de woningeigenaren staan centraal bij deze maataanpak’, zegt Gertjan Brand, penvoerder van het blok voor blok consortium in Hardenberg.

Het consortium zet bij de benadering van de woningeigenaren als marketinginstrument warmtebeelden in, die in de afgelopen winter huis aan huis van alle woningen in Balkbrug en Dedemsvaart zijn gemaakt. Woningeigenaren krijgen vervolgens van marktpartijen een aanbod van energiebesparingsmaatregelen op maat op basis van drie pakketten: ‘doe het zelf’, ‘samen met de buren’ of via de ‘bedrijfsaanpak’. Zij kunnen daarbij gebruik maken van de duurzaamheidslening van de gemeente Hardenberg om de uitvoering van de maatregelen te financieren. Dit moet leiden tot de eerste 1.000 woningen die eind 2012 zijn voorbereid.

Op de BRES voor Breda

De belangrijkste pijlers van de blok voor blok aanpak in Breda zijn vertrouwen, ontzorgen en schaalvoordeel. Een persoonlijke benadering staat voorop om te komen tot verbetering van 2.500 bestaande woningen, waarvan al een flink aantal is voorbereid als onderdeel van een bestaand renovatieproject. Nadrukkelijk wordt ook de productie van duurzame energie (zonnepanelen en windenergie) gekoppeld aan dit energiebesparingproject, waarmee het grote aantal woningen naar verwachting eenvoudig kan worden gerealiseerd.

De organisatie is in handen van Stichting BRES, een lokaal burgerinitiatief van Bredase bewoners. ‘De belangen van de consumenten staan voorop. Zij kunnen zelf invloed uitoefenen op de organisatie en hierin participeren’, vertelt Bart van der Ree, kwartiermaker namens BRES. Naast deze persoonlijke aanpak, staat een ‘back-office’ die gericht is op professionaliteit, grootschaligheid en efficiëntie. Waifer ontwikkelt samen met BRES een totaalpakket voor bewoners met financiering, maatregelen en uitvoering. Met als centraal uitgangspunt: minimaal ongemak en totale ontzorging. Graag wil het consortium werken met proefprojecten om ervaringen op te doen. Aandachtspunt is de mogelijkheid voor garanties bij de financiering van de maatregelen. Hiervoor wordt een beroep op gedaan op de overheid.


2.500 Rotterdamse woningen heeft Duurzame Daden


Duurzame daden in Rotterdam

De komende drie jaar gaat Duurzame Daden 2.150 huurwoningen en 350 woningen van particuliere woningeigenaren verbeteren met twee labelstappen. Dat aantal is geen punt, omdat er een grote betrokkenheid is van de meeste woningbouwcorporaties in Rotterdam. Bovendien zullen de komende jaren de woonlasten van de bewoners alleen maar verder oplopen vanwege stijgende energieprijzen.

‘Deze woningen vormen het vliegwiel van een bredere aanpak, met als hoofddoel het in beweging krijgen van Rotterdamse particuliere eigenaren, huurders en VvE’s’, zegt Myrthe Schillings van het consortium. Eerder ontwikkelde Duurzame Daden aantrekkelijke financierings- en uitvoeringsprogramma’s (Waifer) die bewoners en VvE’s helpen bij hun eigen energiebesparing en energieopwekking. Naast het energiezuiniger maken van 2.500 Rotterdamse woningen heeft Duurzame Daden ook de ambitie om de levering van energie te ‘vergroenen’. De aansluiting van de bestaande bouw op restwarmte speelt hierin een belangrijke rol.

Zonnepanelen op huurwoningen In het kader van het project Duurzame Daden hebben Woningbouwvereniging Hoek van Holland (WVH) en Waifer bij zeven huurwoningen zonnepanelen geplaatst, zonder dat de woningcorporatie en huurders hierin investeerden. De zonnepanelen, die tweederde van het elektriciteitsgebruik van de bewoners dekken, werden door de Rotterdamse wethouder Alexandra van Huffelen begin mei vanuit een hoogwerker in gebruik genomen. De zeven corporatiewoningen maken deel uit van complex Vergulde Draeckweg. De bijna 200 woningen van dit complex worden allemaal gerenoveerd volgens het cradle-to-cradle principe. Dat wil zeggen dat enkel milieuvriendelijke materialen en werkmethoden worden toegepast en de materialen in de toekomst kunnen worden hergebruikt. Het energielabel gaat daarbij van F/G naar B of A. Duurzame Daden heeft het voornemen om deze aanpak ook in andere complexen toe te passen. De aanpak kan ook zonder problemen elders in het land toegepast worden. Waifer Nederland investeert als private partner en uitvoerder in de zonnepanelen en plaatst deze op corporatiewoningen. Naast de verduurzaming van de 200 woningen in complex Vergulde Draeckweg, heeft WVH nog een ander ambitieus project onder handen. De Hoekse woningbouwvereniging bouwt 52 woningen uit het begin van de jaren ’60 van de vorige eeuw om tot (bijna) nul-energie-woningen. WVH doet daar onder andere ervaring op met verschillende typen warmtepompen en een speciaal ontwikkeld verwarmingssysteem.


Utrecht verduurzaamt collectief

Bij de Utrechtse blok voor blok aanpak draait het allemaal om het smeden en begeleiden van collectieven, zowel aan de aanbodkant als aan de vraagkant van de energiebesparingmarkt. ‘De collectieve aanpak maakt het mogelijk om met minder publieke middelen onze duurzaamheidambities te realiseren’, zegt Ton van Erp, contactpersoon van het consortium.

Naast de collectieve aanpak van individuele woningeigenaren, richt Utrecht zich op VvE’s en corporaties. Gezamenlijk hebben ze de ambitie om 2.300 woningen in de bestaande woningvoorraad te verbeteren. Utrecht gaat verder en wil in 2030 energieneutraal zijn. ‘De basis ligt bij de bewoners zelf. Vervolgens neemt het consortium het stokje over en ondersteunt de bewoners bij de daadwerkelijke uitvoering’, vertelt Van Erp. Eerst komt de vorming van een zogenoemd Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO): een groep bewoners die een collectief vormen op basis van gemeenschappelijke kenmerken. Vervolgens stelt een EPA-adviseur een maatwerkadvies op. Tenslotte is het de beurt aan de verschillende enthousiaste consortia van bedrijven uit de bouwkolom om een goed voorstel neer te leggen en de maatregelen ook uit te voeren. Door de combinatie van goede maatwerkadviezen, lokale ketenintegratie en concurrentie denkt Utrecht een uitvoeringsvoordeel van 30-40 procent te realiseren. De financiering gaat lopen via GreenLoans. Het plan van aanpak ‘Utrecht verduurzaamt collectief’ is onlangs gereedgekomen en Van Erp hoopt en verwacht dat ook de corporaties gebruik gaan maken van de ketengeïntegreerde consortia.

De(venter) Energieke Verbinding

Uitvoerende partijen uit de bouw-, installatie- en onderhoudsector hebben een belangrijke inbreng in de blok voor blok aanpak in Deventer. Daarbij staat hun expertise voorop. ‘De bouwers, installateurs en onderhoudsmensen kennen de klant, de behoefte in de markt en de nieuwste technieken’, zegt Christiaan Logtenberg van Woonbedrijf Ieder1, penvoerder van het Deventer consortium. ‘Ketensamenwerking in de bouwketen leidt tot innovatie, efficiency en een optimaal resultaat’, zegt Logtenberg.

‘We willen komen tot de verduurzaming van tenminste 2.000 woningen. ‘De uitvoerende partijen zijn vooral procespartner: zij denken mee in het ontwikkelen van de meest optimale oplossingen voor grootschalige energiebesparing. Hun visie op verduurzaming en energiebesparing en de wijze waarop dit het beste vorm kan krijgen, speelt in de Deventer aanpak dan ook een essentiële rol. In het consortium wordt ook samengewerkt met Salconn Werktalent, een bureau voor arbeidsre-integratie. De eerder gestarte samenwerking in PLUK verband wordt ook ingezet voor het blok voor blok project. Tevens wordt via het lokale digitale samenwerkingsplatform informatie uitgewisseld. Om bewoners te verleiden tot verduurzaming van de woning, gaat het consortium gebruikmaken van een menukaart met energiebesparingsmaatregelen. Ook werkt het consortium aan innovatieve financieringsconstructies. Het consortium in Deventer voelt het als een uitdaging om de traditionele aanbodgerichte benadering om te zetten naar de wensen van de bewoners. Voor Deventer is onlangs een aparte Green Deal afgesloten en er wordt ook samengewerkt met de provincie.


Energiesprong Amsterdam

Energiesprong richt zich in eerste instantie op de circa 15.000 VvE’s in Amsterdam. VvE Belang en VvE Gemak, twee leden van het consortium, brengen de appartementen in. De overige consortiumleden zijn: EnergieBesparingsCentrum, Partner in Transitie, de gemeente Amsterdam, Holland Financial Centre, Vesteda, Segon en het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederland (SVN). Samen streven ze naar het verbeteren van tenminste 2.000 woningen met minimaal twee labelstappen (of op label B-niveau) binnen drie jaar. Het probleem bij energiebesparende maatregelen bij VvE’s zit voornamelijk in de financierbaarheid en de complexiteit van de te treffen maatregelen.

Voor veel bewoners is de hoge investering, de dure financiering en/of de hele organisatie van de te treffen maatregelen een groot obstakel. Daarnaast is gebleken dat VvE’s ontzettend lastig zaken zelf voor elkaar krijgen, vanwege ingewikkelde regelgeving en lastige besluitvormingsprocessen. En juist aan die behoefte wil Energiesprong voldoen. Daarbij richt het consortium zich niet primair op de techniek en op de woningen, maar op de woonwensen en behoeftes van de bewoners. Hoe verleid je deze complexe groep tot energiebesparende maatregelen? Door te informeren, faciliteren en ontzorgen, ofwel door het bieden van een ‘offer they can’t ignore’: een aanbod dat je als bewoner en VvE-lid niet wilt missen, omdat je maandelijkse lasten omlaag gaan en het wooncomfort omhoog gaat. Concreet betekent dit het bieden van een pakket energiebesparende maatregelen dat de zorg voor de uitvoering zoveel mogelijk uit handen neemt, de financierbaarheid van de energiebesparende maatregelen geborgd heeft en door de schaalgrootte de laagst mogelijke prijs biedt.

Den Bosch verleidt bewoners

In Den Bosch kiest het blok voor blok consortium De Slimme Buurt voor een verleidingsstrategie. ‘Het zijn de Bosschenaren van vier wijken zelf die buurtgenoten verleiden tot energiebesparing en andere duurzaamheidmaatregelen’, zegt Timo Veen, penvoerder van De Slimme Buurt. Samen hebben de partijen zich ten doel gesteld om 2.000 woningen te verbeteren. Daarbij werken ze nauw samen met woningcorporaties.

Niets verkoopt beter dan een tevreden klant, dus zet Den Bosch in op de buurtambassadeurs. ‘Zij vertellen over hun ervaringen op verjaardagen en in de buurt. Ze motiveren en stimuleren’, vertelt Veen. ‘Met nieuwe, marketing-psychologische concepten, creëren we schaarstegevoel. Ook wel De Slimme Verleiding’, legt Veen uit. Na verleiden, komt faciliteren, onder andere via de ‘Slimme Portal’. Buurtambassadeurs leiden geïnteresseerde buurtbewoners naar een website met onder andere een rekentool, technische informatie, drie standaardpakketten met maatregelen, foto’s en ervaringen van buurtgenoten. Om bewoners bewuster te maken van hun energiegedrag, zet Den Bosch tenslotte de Slimme Meter in. ‘Alleen de schil van een woning aanpassen helpt niet, bewoners moeten ook hun gedrag aanpassen.’ Het monitoringsysteem geeft inzicht in verbruik en biedt mogelijkheden om nog meer te besparen. Ook hier is het de bedoeling dat bewoners ervaringen en enthousiasme delen met de buurt, waardoor een sneeuwbaleffect ontstaat. Om de organisatie te optimaliseren wordt binnenkort door het consortium een stuurgroep ingesteld waarin de bestuurders van de consortiumleden zitting nemen.


Tilburg Energetica

Met het project ‘Samen Energie Besparen, dat voelt goed’ wil het consortium Tilburg 4.000 huurwoningen en 2.000 koopwoningen opknappen en borduurt hiermee voort op het bestaande initiatief ‘Loket Zuid’. ‘Bewoners hebben één aanspreekpunt en kunnen beschikken over een totaalplan’, zegt Joost Schretlen, penvoerder van het consortium. Bewoners kunnen kiezen uit standaardpakketten zoals een ‘isolatiepakket’, een ‘installatiepakket’ of een ‘duurzaamheidpakket’.

De aanbiedende bedrijven verplichten zich tot het voeren van één offerte, één administratie, één klachtenprocedure en één opname. Hoe meer bewoners meedoen, hoe goedkoper de pakketten. ‘In financiële zin streven we naar kortingen van minimaal 35 procent en een doorlooptijd van de verbouwing van één dag’, aldus Schretlen. Particuliere huiseigenaren krijgen een Tilburgse Energie Garantie van vijf jaar op de besparing van het warmteverbruik. ‘De gemeentelijke garantie (in totaal gaat het om 3 miljoen euro) helpt huiseigenaren bij het nemen van een psychologische drempel: worden de besparingen wel gerealiseerd? Door de garantie zullen ook banken eerder bereid zijn een lening te verstrekken voor het nemen van maatregelen’, verwacht Schretlen.

De Haarlemse methode

De Haarlemse blok voor blok aanpak wil van 3.500 woningen de energieprestatie verbeteren. En de ambitie is breder: duurzame waardecreatie in de Haarlemse wijken. ‘Energiebesparing als vliegwiel om meerwaarde te creëren’, vertelt Annemarie Weersink, penvoerder van Haarlem.

‘Met duurzame waardecreatie bedoel ik niet alleen het verbeteren van de energetische waarde en comfort van de woning. Het gaat ook om verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving, openbare ruimte en sociale cohesie’, stelt Weersink. In wijken met voornamelijk woningcorporaties staat een grootschalige blok voor blok aanpak centraal. Door de betrokkenheid van de woningbouwcorporaties worden de eerste 1.000 woningen zeker gehaald. In buurten met veel particulier bezit voert Haarlem een ‘deur-tot-deur’ strategie via initiatiefnemers uit de wijk. In combinatiegebieden met corporaties en individuele woningen draait het om het integraal opknappen van buurten. De gemengde complexen vragen nog extra aandacht in de aanpak. De uitdaging is om de aanpak van huur- en koopwoningen slim te combineren. Huurders en woningeigenaren die meedoen aan blok voor blok, krijgen een slimme meter aangeboden, die kan worden gekoppeld aan een energiefeedbacksysteem. Daarnaast wil Haarlem energiezuinig gedrag stimuleren door voorlichting en educatie. Het consortium Haarlem heeft voor de verdere ontwikkeling van de lokale aanpak eigen werkgroepen ingericht, die samenwerken met de landelijk blok voor blok werkgroepen.


‘Samen Energie Besparen, dat voelt goed’


Eindhoven 3x3=9

Heldere en eenduidige voorlichting is een van de speerpunten van de blok voor blok aanpak in Eindhoven. ‘We houden het graag eenvoudig’, zegt Jan Bekkering. ‘Onze kerntaken zijn naast voorlichting, het wegnemen van drempels en leggen van contacten tussen partijen’. Hij is de penvoerder van het Eindhovense blok voor blok consortium. Het consortium heeft de stichting ‘Buurt voor Buurt’ opgericht.

Doelstelling: tenminste 2.000 woningen van particuliere eigenaren comfortabel en energiezuinig maken. Het benaderen van de eerste 1.000 woning voor eind 2012 vraagt echter nog de nodige aandacht. Deze stichting wil de bewoners voorts ondersteunen bij energiezuinig woongedrag, met slimme meters inclusief een apart feedbacksysteem. In het communicatieplan wordt voorgesteld om ‘panels’ in te richten waarin ook burgers zitting hebben. Voor de financiering van de maatregelen – met name gericht op lagere inkomens – wordt ondersteuning gezocht bij diverse partijen. Om de uitvoeringskant eenvoudig te houden, heeft Eindhoven een aantal zaken gestandaardiseerd in het ‘3 x 3 = 9’ concept. Bewoners kunnen kiezen uit drie standaardpakketten met energiebesparingsmaatregelen. Verder bestaat de keuze uit drie financieringsmogelijkheden. En de laatste ‘3’ staat voor drie uitvoerende partijen die een integrale aanpak moeten bieden voor een scherpe prijs. Het blok voor blok consortium selecteert de bedrijven uit de isolatie-, ventilatie- en installatiebranche en maakt afspraken over de onderlinge samenwerking, werkwijze en prijsstelling.

Groningen: SLIM wonen met energie

Het blok voor blok consortium Groningen SLIM vormt een stimulerende schakel tussen vraag en aanbod in de stad Groningen, zowel voor de koop- als de huursector’, vertelt penvoerder Ellen van Acht. Doelstelling van Groningen SLIM is om binnen drie jaar 2.500 woningen energiezuiniger te maken. In het Nieuw Lokaal Akkoord werken gemeente en corporaties aan de energiebesparingsopgave. De corporaties hebben ambitieuze plannen voor energiezuinige woningen om de woonlasten van bewoners te verlagen.

In 2025 zullen alle corporatiewoningen in Groningen lage woonlasten hebben en een gezond binnenmilieu. ‘En met het milieubewustzijn bij particulieren zit het vaak wel goed. De wil om te besparen is aanwezig’, vertelt Ellen van Acht. ‘Wij geloven dat opschaling pas mogelijk is als de markt onderkent dat particuliere woningeigenaren niet eenduidig zijn, maar juist zeer verschillend’, aldus Van Acht. Groningen SLIM gaat de aanbodzijde faciliteren bij het ontwikkelen van consumentvriendelijke energiebesparingsproducten en -diensten om tot maatwerk komen. Ook loopt in Groningen het succesvolle burgerinitiatief ‘Grunneger Power’ dat haar leden in staat stelt zonnepanelen te plaatsen. Daarnaast ontwikkelt het consortium gerichte communicatiestrategieën om consumenten te benaderen en te mobiliseren. Groningen SLIM gaat er vanuit dat dit een zwaan-kleefaan reactie tot gevolg heeft. Op 24 mei 2012 heeft een ambtelijke delegatie van het ministerie van BZK een werkbezoek gebracht aan Groningen.


Overijsselse energiebesparingsaanpak 2.0

Overijssel als landelijke proeftuin voor energiezuinige (particuliere) woningen. Daar zet provincie Overijssel zich in de periode 2012-2014 voor in. ‘Samen met alle 25 gemeenten en Overijsselse bedrijven willen we een transitie realiseren aan de aanbod- en vraagkant’, zegt Johan Dolstra, projectleider van de Overijsselse aanpak 2.0. De provincie zet in op het energiezuiniger maken van 10.000 (particuliere) woningen in Overijssel.

‘De markt heeft moeite om in te spelen op kleinschalige renovatie bij particuliere woningeigenaren. Vraag en aanbod vinden elkaar niet vanzelf, omdat beide markten erg gefragmenteerd zijn. Daarbij gaan wij ondersteunen’. Uiteindelijk moet dat ook gebeuren zónder de steun van de overheid. ‘Particulieren kunnen niet zelf zonnepanelen plaatsen en schakelen dus een installateur in’, zegt Dolstra. Vervolgens loopt de elektriciteitsmeter terug en wordt het een sport om minder te gebruiken. Hier kan de installateur weer op inspelen door te spreken over bijvoorbeeld isolatie en zonneboilers. Een belangrijke rol binnen de Overijsselse aanpak is weggelegd voor het kennis- en coördinatiepunt voor de bouw- en installatiesector. Bedrijven kunnen hier terecht voor steun en kennisdeling. Overijssel gaat ook faciliteren en financieren bij de opzet van gemeentelijke energieloketten. Via dit loket kunnen woningeigenaren informatie krijgen over het treffen van energiebesparende maatregelen en het financieren hiervan met behulp van een premie of een duurzaamheidlening.

Ymere: snel verduurzamen in bewoonde staat

De vraag die centraal staat in het blok voor blok project Snel Verduurzamen in Bewoonde Staat is, of het mogelijk is om een slim renovatiemodel te ontwikkelen. Een model dat geschikt is voor alle woningtypen, dat geïmplementeerd kan worden als de woning bewoond is en dat mede dankzij effectieve bewonersparticipatie tot draagvlak onder bewoners kan leiden. Als extra doelstelling geldt om inzage te krijgen in lerend vermogen: wat werkt wel, wat niet en wat een beetje? En werken aan kennisdeling.

De aanleiding is te vinden in de vertraging bij de stedelijke vernieuwing in de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam. De financiële crisis en het daardoor achterblijven van de verkoop van de nieuwbouw koopwoningen zijn hier onder andere de redenen voor. Voor ruim 600 oudbouw woningen is hierdoor de planning voor sloop voor in ieder geval de komende vijf jaar uitgesteld. De bewoners van deze woningen hebben last van onder meer tocht-, vocht-, schimmelproblemen en de woningen zijn gehorig. De opgave is om in bewoonde staat één complex snel te verduurzamen binnen een periode van vier maanden, waarbij bewoners maximaal vijf dagen uit de woning zijn en de toegepaste maatregelen leiden tot minimaal 45 procent CO2 reductie door energiebesparing en energieopwekking. De aanpak en uitvoering van dit project kenmerkt zich door de vraag aan de markt stellen, zowel aan co-makers van Ymere als overige marktpartijen. Door het toepassen van de Soft Selection Methodology, door het toepassen van het integraal dynamisch ontwerpen en het samen ontwikkelen van vraag en aanbod. Tevens worden de woningen consumentgericht verbeterd.


Amersfoort zet in de wijken het mobiele Energy Experience Center in


033Energie: woning verduurzamen via één loket

Binnen de Amersfoortse blok voor blok aanpak – met de naam ‘033Energie’ – bundelen dertien bedrijven en organisaties hun krachten, kennis en expertise om minimaal 3.500 woningen energetisch te verbeteren. Met de speciale aanpak voor VvE’s worden deze aantallen gemakkelijk gehaald. Inmiddels zijn ruim 170 woningen gerenoveerd en hebben een nieuw energielabel gekregen.

De aanpak begint bij het maken van een wijkscan en het maken van factsheets van voorbeeldwoningen. Voor deze woningen maken de experts van 033Energie een uitgebreid advies op maat met alle energiebesparingmogelijkheden, zowel voor de doe-het-zelver als voor degene die energieneutraal wil renoveren. In het contact met bewoners wil men uitgaan van de klantwensen. Dat betekent ondermeer dan ook het installeren van zonnepanelen wordt gestimuleerd. De bewoners kunnen voor alles bij één loket terecht. Ook is er een speciale website ingericht: www.033Energie.nl. Eind 2011 is een aparte stichting ‘blok voor blok Amersfoort’ opgericht, die alle activiteiten coördineert. De deelnemende partijen kennen elkaar goed en werken al langjarig samen. Omdat ‘033Energie’ een sterk communicatiemiddel is geworden, wil het consortium haar concept vermarkten tijdens een landelijk congres dat door hen wordt georganiseerd op 21 november 2012.

Overige projecten

Naast de veertien blok voor blok consortia zijn er ook andere projecten in het land die zich richten op grootschalige energiebesparing in de bestaande woningbouw. Een aantal van deze projecten deelt kennis en ervaringen met de blok voor blok projecten. De projecten zijn veelal geïnitieerd door lokale overheden. Een voorbeeld daarvan is de gemeente Nijmegen, die via het voorlichtingsloket ‘Het Groene hert’ bewoners informeert over energiezuinige en duurzame maatregelen in de woning. Een ander voorbeeld is de gemeente Den Haag. Deze gemeente heeft subsidieregelingen ingesteld voor huiseigenaren die hun woning van dubbelglas, vloer-, dak- of spouwisolatie willen voorzien. Op deze wijze zijn er de afgelopen anderhalf jaar al bijna 2.000 woningen in de Hofstad geïsoleerd.


Projectorganisatie In het projectteam blok voor blok vindt wekelijks de informatie-uitwisseling en afstemming plaats over de activiteiten van de werkgroepen, de adviseurs, de monitoring en communicatie. Het projectteam neemt besluiten over mogelijk nieuwe activiteiten, zoals onderzoeken en de consortiumdagen van de werkgroepen, zorgt voor de afstemming met activiteiten van externen en bewaakt de voortgang. Regelmatig wordt een adviseur uitgenodigd om de voortgang van een consortium toe te lichten.

20 blok voor blok | Stand van zaken voor de periode van juli-december 2012

Afstemming

Ondersteuning

Aan het projectteam nemen deel, de trekkers van de werkgroepen, de communicatie-adviseur, de coördinator van Agentschap NL en de projectleider. Dit zijn allen medewerkers van de ministeries van Infrastructuur en Milieu en BZK of Agentschap NL. Tweemaal per jaar komen het projectteam, de deelnemers van de werkgroepen en de adviseurs samen om de voortgang en strategie te bespreken. De eerste bijeenkomst vond afgelopen juni plaats in Utrecht en werd door de deelnemers als positief ervaren. Ieder halfjaar levert het projectteam een stand van zaken waarvan deze brochure de eerste is. Eveneens vindt wekelijks overleg plaats tussen BZK, de projectleider blok voor blok en de coördinator van Agentschap NL over de dagelijkse gang van zaken. Om de communicatie goed te laten verlopen is de coördinator van Agentschap NL één dag in de week werkzaam op het departement. De ervaring – over het afgelopen jaar – leert dat het door de intensieve communicatiestructuur mogelijk is om snel te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen, hetgeen noodzakelijk is vanwege de landelijke belangstelling voor het project en het enthousiasme van de consortia.

In opdracht van het ministerie van BZK zorgt Agentschap NL voor het ondersteunen en bij elkaar brengen van de consortia. De adviseurs van Agentschap NL staan de consortia met raad en daad bij en zorgen mede voor de monitoring van blok voor blok. Voor de consortia is via Pleio een besloten digitaal platform ingericht om kennis te delen. Voor alle geïnteresseerden is er de openbare discussiegroep blok voor blok op Linkedin. Ook zijn inmiddels meerdere kennis- en ontmoetingsbijeenkomsten georganiseerd, zoals de landelijke Consortiumdag, op 12 april in Utrecht. Vier landelijke werkgroepen – waarin bijna alle de consortia vertegenwoordigd zijn - richten zich op specifieke vraagstukken rond Marketing, Financiering, Kwaliteitsborging en Monitoring.

Werkgroep Marketing Een belangrijke oplossing voor het vraagstuk van grootschalige energiebesparing ligt in een meer klantgerichte, gesegmenteerde aanpak. De uitdaging voor de deelnemende consortia is om een marketingaanpak te ontwikkelen die ruimte laat voor maatwerk en tevens grootschalig kan

Digitale samenwerking via Pleio


worden uitgerold. Dit is een typische marktopgave, waarbij de overheid enkel een faciliterende rol kan spelen. De werkgroep marketing richt zich op het verzamelen en activeren van bestaande kennis en op het verder ontwikkelen van kennis. Daarbij kijkt de werkgroep nadrukkelijk breder dan alleen de wereld van de bouw, installatie en isolatie. De opgedane inzichten worden vertaald in concrete aanbevelingen, instrumenten en hulpmiddelen voor de consortia. Want hoe krijg ik bewoners zover dat zij gebruik gaan maken van het aanbod dat zij voorgelegd krijgen? Is dit aanbod afgestemd op de behoefte van de bewoners? De werkgroep marketing heeft onderzoek gedaan naar de segmentatie van doelgroepen. Een tweede onderzoek dat gestart is, betreft de stappen die de consument onderneemt als hij besluit energiebesparende maatregelen uit te voeren en de belemmeringen die hij daarbij tegenkomt. Voor de consortia worden masterclasses georganiseerd, gericht op kennisdeling en uitwisseling.

Werkgroep Financiering In de Werkgroep Financiering van blok voor blok worden verschillende initiatieven op gebied van financiering geïnventariseerd en uitgewerkt. Zo werkt het consortium in Tilburg met een garantieregeling, waardoor bewoners op voorhand zeker zijn van de beoogde kostenverlaging. Waifer werkt in Groningen, Den Bosch en Rotterdam aan een ESCo-achtige aanpak. Hiermee wordt ook vooraf

financiële zekerheid aan de bewoners gegeven, naast volledige ontzorging en uitbesteding van de werkzaamheden. De bewoners die maatregelen treffen, worden aandeelhouder van de op te richten organisatie, zodat eventuele winsten ook weer ten goede van hun komen. In Amersfoort wordt gewerkt aan een financieringsregeling voor VvE’s; in Haarlem aan een lening, die gekoppeld is aan de woning. Ook niet blok voor blok projecten werken aan financieringsregelingen. Zo heeft de gemeente Amsterdam onlangs een lening voor energiebesparende maatregelen aan de woning ingesteld, met een vaste, lage rente (2,61 procent).

Werkgroep Kwaliteitsborging Eén van de aandachtspunten binnen blok voor blok is de kwaliteit van de getroffen maatregelen. Daarmee wordt bedoeld: worden de energiebesparende maatregelen technisch juist en naar tevredenheid van de bewoners uitgevoerd. Uit eerdere ervaringen met de naisolatie van woningen blijkt dit lang niet altijd het geval te zijn. Zo zijn er voorbeelden bekend van woningen waar de verkeerde maatregelen getroffen werden en woningen waarbij maatregelen niet goed uitgevoerd werden. In de werkgroep Kwaliteitsborging wordt informatie uitgewisseld en samengewerkt tussen de blok voor blok partijen om dit te voorkomen. Zo worden er gezamenlijk prestatie-eisen opgesteld, waaraan de uitgevoerde maatregelen moeten voldoen. Ook wordt gekeken naar opleiding- en instructiemogelijkheden voor


Plaats

Amersfoort

A’dam

A’dam Ymere

Breda

Den Bosch

Deventer

Eindhoven Groningen Haarlem

Hardenberg

Organisatie Visie en plan BvB pijlers Aanbesteding Financiering Marketing en communicatie Ontzorging maatwerkpakketten Kwaliteitsborging Overige Opschaling Aanpak woningen Technische monitoring Gedragsmonitoring

Ontwikkeld en in uitvoering / geïmplementeerd of vrijwel klaar om uitgevoerd te worden In ontwikkeling Nog niet ontwikkeld / zeer beperkt aangewerkt - maar wel relevant op dit moment Niet relevant op dit moment

Voortgang veertien projecten na de eerste interviewronde door IVAM


Rotterdam Tilburg

Utrecht

uitvoerende partijen. Onder meer het consortium in Tilburg heeft hier ervaring mee. Een aantal blok voor blok consortia is onder leiding van Den Bosch instrumenten aan het ontwikkelen, waarmee bewoners ondersteund worden op het gebied van een kwaliteitsinspectie.

Werkgroep Monitoring Het doel van de blok voor blok is om leerervaringen op te doen om tot een grootschalige energiebesparing in de bestaande woningvoorraad te komen. Daarbij wordt niet alleen naar kwantitatieve resultaten gekeken, maar ook naar kwalitatieve aspecten tijdens de uitvoering. Dit om verbeterpunten en kansen in beeld te krijgen. Aandachtspunten daarbij zijn onder meer: de organisatie van het consortium, de wijze van benadering van huiseigenaren, de tevredenheid van de bewoners en de mate van winstgevendheid van het consortium. Ook vindt onderzoek plaats naar de redenen waarom eigenaren wel of niet deelnemen en energiebesparende maatregelen treffen. Al deze informatie moet uiteindelijk in 2014 leiden tot een advies aan de Tweede Kamer over de vraag of en hoe we tot grootschalige energiebesparing in de bestaande woningvoorraad kunnen komen.

Samenwerking met andere partijen Ook partijen als Milieu Centraal, VvE Belang, Vastgoed Belang, Vacpunt Wonen, de Vereniging Eigen Huis en de Woonbond zijn bij blok voor blok betrokken. Op initiatief van het ministerie van BZK ondersteunen deze partijen de veertien proefprojecten waar mogelijk. Zo denkt Vacpunt Wonen actief mee met de projecten in Haarlem en Tilburg en is VvE Belang betrokken bij het consortium in Utrecht.

Milieu Centraal ondersteunt het project in Breda bij hun marketingaanpak. Milieu Centraal is – samen met Vacpunt Wonen en de Vereniging Eigen Huis – ook betrokken bij het consortium in Tilburg.

Werkbezoeken Op verzoek van het ministerie van Financiën is door het projectteam blok voor blok in samenwerking met het consortium een werkbezoek georganiseerd naar Tilburg, op 19 januari 2012. De Inspectie Rijksfinanciën kon zo kennis maken met de praktijk van het ministerie van BZK en in het bijzonder met de blok voor blok pilot. Een delegatie van BZK/WBI heeft onder aanvoering van de directeur in mei 2012 een werkbezoek gebracht aan het consortium in Groningen.

Vervolg op blok voor blok pilot Hoewel er in enkele projecten al ervaringen zijn opgedaan met het daadwerkelijk energiezuinig maken van woningen, vindt de grootschalige uitvoering van de projecten in 2013 en 2014 plaats. Deze uitvoering gaat goed gevolgd worden. Welke succes- en faalfactoren zien we optreden? Tot welke resultaten leiden de projecten? Hoe staat het met de tevredenheid van bewoners? En hoe winstgevend zijn de aanpakken? Dienen ze als lonkend voorbeeld voor andere marktpartijen? Tezamen met ervaringen uit andere projecten – zowel in Nederland als in het buitenland – zal dit tot een advies aan de Tweede Kamer leiden: hoe is tot een grootschalige aanpak van energiebesparing in de bestaande bouw te komen. Blok voor blok is nog maar net van start gegaan. De toekomst zal het leren.


Werkgroep

Werkgroep

Werkgroep

Werkgroep

Werkgroep

Financiën

Monitoring

Marketing

Kwaliteitsborging

Communicatie

Projectteam blok voor blok

SEV

dgM&I

Projectleider blok voor blok

MMM Cluster EGO

dgWBI

Cluster

Directeur

Bouwkwaliteit

Woningbouw

GEN

Agentschap NL TTGO

Cluster Stedenbeleid

Bouwteam

en woningproductie

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Amersfoort

Amsterdam

Amsterdam

Breda

Den Bosch

Deventer

Eindhoven

Ymere

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Consortium

Groningen

Haarlem

Hardenberg

Rotterdam

Tilburg

Utrecht

Overijssel

Organogram projectorganisatie blok voor blok


Deze brochure is een uitgave van: Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus 8242 | 3503 RE Utrecht T 088 602 90 00 E [email protected] www.agentschapnl.nl/blokvoorblok Agentschap NL | september 2012 Publicatienummer: 2EGOB1201 Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving. Divisie NL Energie en Klimaat voert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het programma ‘Energie & Gebouwde Omgeving’ uit. Wij bieden professionele marktpartijen en overheden ondersteuning bij energiebesparing, duurzame energie en CO₂-reductie van de gebouwde omgeving.

blok voor blok Stand van zaken over de periode januari - juni 2012

Recommend Documents