blad. April 2006
9
N i e u w s b r i e f
v a n
d e
S t i c h t i n g
K e m p e n s
L a n d s c h a p
v z w
Het bewustzijn blijft groeien en groeien Een woord vooraf
‘Het landschap’ kan zich verheugen in een groeiende aandacht. Steeds vaker groeit het besef dat het landschap om ons heen veel meer is dan een gratuit decor. Ook het besef, dat we alle zeilen bij moeten zetten om ons ervan te verzekeren dat dit landschap, kwetsbaar als het is, behouden blijft, neemt toe. Behoud vraagt om een gedegen beheer, vanuit een visie die verder gaat dan lokaal belang. Als we spreken over ‘een landschap’, dan is dat immers altijd onderdeel van een groter geheel. Dat betekent: een veelheid van belangen waarmee rekening moet worden gehouden. Dat wordt ook steeds meer de uitdaging waarmee verenigingen als de onze geconfronteerd worden. Gelukkig groeit ook het verantwoordelijkheidsbesef. En daarmee de bereidheid om ons werk te ondersteunen. Als we ook in de toekomst op u allen mogen blijven rekenen, dan ziet de toekomst voor ons Kempens landschap er beslist stralend uit!
2-3
Wat gebeurt er op de domeinen die de Stichting in eigendom heeft? Welke domeinen werden nieuw verworven? En welke werden uitgebreid ? Ontdek het in de nieuwe rubriek "Gegarandeerd Kempens Landschap".
6
Op 26 maart jl. opende het ‘Nationaal Park Hoge Kempen’ de poorten voor het publiek; het eerste Nationaal Park van Vlaanderen!
8
Onlangs verscheen ‘Markant Mooi Merksplas’, een bijzonder interessante uitgave voor alle liefhebbers van het Kempense landschap.
Gegarandeerd Kempens Dit zijn de eigendommen van de Stichting Kempens Landschap, aangekocht in het belang van het behoud van ons erfgoed, aangekocht voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! De Merode Op zondag 25 juni e.k. organiseert het gemeentebestuur van Westerlo, in samenwerking met Toerisme Westerlo en de Stichting Kempens Landschap, een ‘Merodehappening’. Na de aankoop van de Merodebossen is de interesse in het project de Merode enorm toegenomen. Helaas zal het nog even duren voordat men zal kunnen spreken over optimale inrichting en beheer. Ook verschillende andere, nieuwe initiatieven hebben tijd nodig. Toch biedt het gebied al volop mogelijkheden voor wandelaars, fietsers en ruiters. Tijdens de Merodehappening kan iedereen hiermee volop kennis maken en zal er voor iedereen, jong en oud, heel wat te beleven zijn. Meer informatie op www. toerismewesterlo.be. De Welvaart - Zoersel Omdat de gemeente Zoersel uitzonderlijk bereid was tot verhoging van het gebruikelijke gemeentelijke aandeel in de aankoop, kon de Stichting de bosgronden die deel uitmaken van het Molenbos verwerven. De gebouwen worden aangekocht door IGEAN om uitgebouwd te worden
De vzw Stichting Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. De hoofddoelstellingen van de Stichting zijn: de verwerving, de bescherming, de valorisatie en het gebeurlijk herstel van leefmilieu, landschap, natuur- en cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen en inzonderheid de instandhouding, het beheer, de ontsluiting en publieksgerichte openstelling van open monumenten in haar bezit. Momenteel heeft de Stichting Kempens Landschap meer dan 550 ha in eigendom.
SKL nieuwsbrief april 2006 2
tot een milieu-educatief centrum. Op korte termijn zal er al werk gemaakt worden van het beheer van het terrein en de invulling van de gebouwen op het domein. Met de Bosgroep Antwerpen Noord werden reeds de gesprekken gestart over het te voeren beheer. In elk geval zal dit unieke domein voor de toekomst gevrijwaard worden als rustpunt en als toegangspoort.
23 24
Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.stichtingkempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze. FRAC - Turnhout Eind 2003 werd de Stichting gecontacteerd door het stadsbestuur van Turnhout over de onteigening van het voormalig militair domein ‘FRAC’. Binnen de procedure heeft de Stichting Kempens Landschap ruim 8 ha parkgebied verworven, waar beperkte recreatie mogelijk is. Deze ‘groene long’ is daarmee definitief veiliggesteld. Bovendien kan er nu op toegezien worden dat het belang van het landschap bij de recreatieve invulling de aandacht krijgt die het verdient.
1 27 3 28 20
17
Landschap
18 4
Goriënberg - Retie Het ven ‘Goriënberg’ is een historisch en wetenschappelijk interessant ven. Het is omringd door heide en bos en heeft deels de bestemming natuurgebied, deels natuurgebied met wetenschappelijke waarde. De toekomstige verwerving van dit ven is een belangrijke nieuwe aankoop voor de Stichting (cfr. de verkoopsovereenkomst is reeds getekend). Het is immers haar eerste verwerving op het grondgebied van de gemeente Retie. Daarnaast zal het herstel van het ven - er is dringend nood aan beheer om verlanding en verbossing met exoten tegen te gaan - een nieuwe vorm van landschapsherstel betekenen.
16 8 29 19
6 11 5 15 12 25 9 30 10 22 2 14 13 26 21 7
Wortel Kolonie De geschiedenis van Wortel Kolonie is in vorige uitgaven van ‘blad’ uitvoerig aan de orde gekomen. Inmiddels wordt met de komst van tal van nieuwe bewoners en gebruikers van de gebouwen een nieuw hoofdstuk ingeluid. Onder de nieuwkomers vinden we ook vzw De Bonte Beestenboel. In en om het voormalige hoevegebouw organiseren Ilse en Greet Somers en hun team boerderijklassen en boerderijvakanties. Ook zijn de faciliteiten te huur voor feesten, recepties, evenementen etc. Op zaterdag 20 mei zal De Bonte Bestenboel feestelijk worden geopend in aanwezigheid van de beide co-voorzitters van de Stichting. Zondag 21 mei houdt de vzw een opendeurdag. Iedereen is welkom. Kijk voor meer informatie op www.debontebeestenboel.be.
3 SKL nieuwsbrief april 2006
Domein in de kijker – ‘Heidehuizen’ Stap voor stap Het natuurproject ‘Stepping Stones’ in Mol wil geïsoleerd gelegen groene steunpunten met elkaar verbinden. Zo kunnen fauna en flora zich sprongsgewijs van het ene ‘habitateiland’ naar het andere verspreiden. In dat kader werd recentelijk ook het ‘Spelhof ’ verworven (onderdeel van Heidehuizen), ruim 11 ha beuken- en sparrenbos gelegen in een natuurgebied. Het grote kader Het domein Spelhof is gelegen aan weerszijden van de gemeentegrens Mol/Balen. We gingen er eens kijken en raakten in gesprek met Philippe De Backer, diensthoofd van de Stichting Kempens Landschap. Al wandelend over de kronkelige bospaadjes schetst Philippe de relevantie van deze nieuwe aankoop in het grote kader: “Het gebied van de Molse Nete is de groene long tussen de gemeenten Mol en Balen. Het hoort thuis onder de koepel van het landinrichtingsproject Grote-Netegebied. Met landinrichting wil de Vlaamse overheid in dit gebied de kwaliteit van de verschillende functies of activiteiten in de open ruimte - zoals landbouw, bosbouw, landschap, natuur, recreatie, verkeer, waterhuishouding - verbeteren. Alle sectoren worden als partners bijeengebracht in een ruim samenwerkingsverband. Samen gaan die partners de open ruimte inrichten. Per gebied wordt de inrichting aangepakt door het uitvoeren van verschillende inrichtingsplannen. Denk bijvoorbeeld aan ruilverkavelingen, maar ook aan de verbetering van wandelroutes, de aanleg van ruiterpaden en het herstellen van heide en vennen. Zo’n gezamenlijke aanpak heeft altijd onze voorkeur genoten. Het werkt veel beter en efficiënter dan wanneer elke sector op eigen houtje aan de slag zou gaan. We hebben er uitstekende ervaringen mee.” Alweer een ‘Stepping Stone’ Al in 1999 werd de medewerking van de Stichting gevraagd door de gemeente Mol om te helpen het natuurproject ‘Stepping Stones’ te realiseren. In 2000 werd binnen dit kader de eigendom Antverpia ter streke Heidehuizen verworven. Het betrof 14 ha vrij oude, onbe-
SKL nieuwsbrief april 2006 4
heerde dennenbossen. “Het Spelhof grenst aan de eerder verworven eigendom Antverpia”, legt Philippe uit. “Het is een schitterend bos, met oude beuken en sparren. Het ligt in een natuurgebied dat prachtig aansluit op de landschapseenheden in Geel-Bel en Volmolen. Door de Bosgroep Zuiderkempen werd het al flink onder handen genomen om er ‘toegankelijk groen’ van te maken. Op lange termijn wordt een gevarieerd en inheems bosbeeld nagestreefd. Zo wordt de Amerikaanse vogelkers er fel bestreden. Regelmatig wordt het domein gecontroleerd op bomen die een gevaar zouden kunnen vormen voor wandelaars. Ook wordt het heidegebied hersteld en werd - in overleg met alle belanghebbenden - werk gemaakt van een toegankelijkheidsreglement om de wildgroei aan paadjes in te dijken. ”
Verdere uitbreiding De gemeenten Mol en Balen waren, conform de afspraken binnen de Stichting, bereid om tien procent van de aankoopsom ten laste te nemen. “De aankoop van deze boseigendommen was inderdaad een unieke kans om een prachtig aaneensluitend bosgebied te bekomen. Ook de buurtbewoners en de verschillende recreatieve verenigingen zijn verheugd met deze aankoop. Heidehuizen doet tenslotte vooral dienst als ‘buurtbos’. Het wordt veel gebruikt voor recreatie door mensen uit de directe omgeving. Ieder jaar weer krijgen we veel aanvragen binnen voor toertochten. De ontsluiting van het eerder verworven gedeelte werd al zeer positief door hen onthaald. Zo hebben we inmiddels al op steun van verschillende kanten mogen rekenen bij de verbetering van de kwaliteit en de toegankelijkheid van het domein. Maar met Spelhof zijn we er nog niet. Naar alle windrichtingen kan nog worden uitgebreid. En verdere uitbreiding zou de kroon op het tot nu toe geleverde werk zijn. Wat natuurwaarden en
beheer betreft, kunnen we dan een uniformer beleid voeren. Bovendien zou het de toegankelijkheid van het totale gebied natuurlijk enorm ten goede komen. En daar doen we het allemaal graag voor”, concludeert Philippe. Inmiddels is te merken dat de school uit is. De rust waarmee we ons tijdens de wandeling omringd wisten, wordt ‘verstoord’ door stemmen, kinderstemmen. “Ik zei het al”, glimlacht Philippe, “Heidehuizen is echt een typisch buurtbos!”
Eind vorig jaar organiseerde Leefgroep C van GBJ De Markt in Mol voor de derde maal een grootse zwerfvuilactie. Zo kuisten zij het complete domein Heidehuizen). Op Heidehuizen hielpen leerlingen van de afdeling Hout van Technisch Instituut St.-Paulus met het kappen en dunnen van de bossen. Geweldige initiatieven! Bij deze willen zij iedereen die heeft deelgenomen nog eens hartelijk bedanken voor haar of zijn inzet.
www.stichtingkempenslandschap.be
5 SKL nieuwsbrief april 2006
Eerste Nationaal Park in Vlaanderen open voor publiek Nationaal Park Hoge Kempen Onlangs werd in Genk een driedaagse ‘Working Conference’ gehouden, een praktijkgerichte conferentie voor iedereen die mee wil denken over een duurzame natuur in Europa. Ter afsluiting werd op 23 maart het eerste Nationaal Park in Vlaanderen officieel geopend. Op 26 maart konden de eerste bezoekers kennismaken met een uniek natuurgebied, het grootste bos- en natuurgebied van heel Vlaanderen. Het Nationaal Park Hoge Kempen ligt in de provincie Limburg en strekt zich uit over de gemeenten Dilsen-Stokkem, Maasmechelen, Zutendaal, Lanaken, Genk en As. Het is een uniek natuurgebied van meer dan vijftig vierkante kilometer groot. Uitgestrekte dennenbossen worden afgewisseld met paarsbloeiende heide. Grote waterplassen liggen hier als stille getuigen van de grind- en zandwinningen van weleer. De heuveltoppen, tot honderd meter hoog, bieden grootse vergezichten. In dit natuurlijke decor leven tal van
SKL nieuwsbrief april 2006 6
zeldzame en bijzondere dieren. Daarnaast is er in het gebied heel wat cultuurhistorie aanwezig, zoals het mijnverleden en de burchtruïne in Pietersheim. Het Nationaal Park Hoge Kempen heeft naast een natuurfunctie ook een belangrijke recreatieve functie voor mensen in en buiten de regio. Iedereen is welkom om er te wandelen, fietsen, paardrijden of gewoon te genieten van het landschap. In en rondom dit natuurgebied wil de vzw Regionaal Landschap Kempen en Maasland een duurzaam, natuurgericht toerisme ontwikkelen. Het zoeken naar een evenwicht tussen natuur, mensen en toerisme vormt hierbij een belangrijk uitgangspunt. Een dergelijk initiatief is natuurlijk een enorme aanwinst voor het Kempens landschap. Wij wensen onze Limburgse collega’s dan ook van harte proficiat en veel succes.
2005 was een goed / slecht jaar voor de eiken processierups
Een ware opmars De laatste decennia is er sprake van een lichte klimaatsverandering. Met het stijgen van de temperaturen krijgen we meer en meer te maken met ‘allochtone’ planten en dieren. Eén van de bekendste inwijkelingen is de eiken processierups, die aan een serieuze invasie in de Kempen begonnen lijkt. Nog nooit was het aantal meldingen zo groot als in 2005 en nooit eerder waren de concentraties nesten zo hoog. In sommige gemeenten was zelfs elke zomereik bezet met één of meer nesten. Desondanks bleef de hinder tijdens de zomermaanden nog relatief beperkt. De veelvuldige regen zorgde ervoor dat de brandhaartjes van de rups zich niet gemakkelijk konden verspreiden en ook spoelden nesten sneller af. En omdat het weer van de voorbije zomer meestal niet echt uitnodigde om naar buiten te gaan, zochten veel recreanten hun heil in binnenactiviteiten. Zodoende konden zij dus ook minder met de brandharen in aanraking komen. Toch blijft bestrijding geboden om mogelijke overlast in komende jaren zoveel mogelijk te beperken. Vervellingen en brandharen De eiken processierups is de larve van een wat monochrome nachtvlinder. Van juli tot september legt die haar eitjes in de toppen van eikenbomen. Na overwintering komen de eitjes uit in de periode april en mei. De rupsen leven in grote groepen bijeen en maken nesten op de stammen en dikkere takken. Vanuit die nesten gaan ze ’s nachts –‘in processie’- op zoek naar voedsel: eikenbladeren. Na een aantal vervellingstadia verpoppen de rupsen zich tot nachtvlinder. Problemen gaan zich voordoen na de derde vervelling van de rupsen. Dan krijgen ze de zogenaamde brandharen. Dit natuurlijke verdedigingsmechanisme bestaat uit pijlvormige haren met weerhaakjes. Deze kunnen gemakkelijk de huid, de ogen en de luchtwegen binnendringen. De stoffen die daarbij vrijkomen, roepen reacties op die lijken op allergi-
sche reacties. Klachten ontstaan vooral wanneer brandharen met de wind worden meegevoerd. De brandharen die in de nesten achterblijven, kunnen zelfs nog jaren na het verdwijnen van de rupsen overlast veroorzaken. Wortel Kolonie In de hele Kempen hebben de gemeenten met dezelfde problematiek te maken. Ook in Wortel Kolonie zorgt de rups elk jaar weer voor acute overlast. Maar deze zou nog veel groter geweest zijn als de stad Hoogstraten destijds niet haar verantwoordelijkheid had opgenomen. Sinds jaren voert zij een actief bestrijdingsbeleid. De effecten ervan mogen er zijn; ze hebben een belangrijke vermindering van de overlast tot gevolg.
Foto's PIH Antwerpen
7 SKL nieuwsbrief april 2006
Uniek landschapsboek
Voelt u zich verantwoordelijk voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen?
Markant Mooi Merksplas
Word dan donateur... Neemt uw organisatie graag de verantwoordelijkheid op voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen? Neem dan contact met ons op. In een korte presentatie geven we u graag meer informatie over de activiteiten van de Stichting en van de mogelijkheden om hieraan bij te dragen.
Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Heemkundekring Marcblas vzw is een monografie van de Kempense landschappen in Merksplas uitgegeven. Het kwam tot stand dankzij de samenwerking met afgevaardigden van natuurgidsen en deskundigen van de Milieuraad, de milieuvereniging Migrom, Natuurpunt, het Platform ‘Red MerksplasKolonie’ en de plaatselijke VVV. ‘Markant Mooi Merksplas’ is een kijk- en leesboek op groot formaat met meer dan 250 foto’s en tal van wetenswaardigheden over de Kempen. Het themaboek geeft een goed beeld van het ontstaan van de typisch Kempense landschappen, vanaf de ijstijden tot de dag van vandaag. Ook de eeuwenlange interactie tussen mens en natuur komt uitvoerig aan bod. Merksplas staat uiteraard centraal in deze uitgave, maar de ontwikkeling van dit dorp is kenmerkend voor heel wat andere Kempense gemeenten. Uit educatief oogpunt is dit dan ook een bijzonder interessante uitgave,
... of beschermer Ook kunt u bijdragen als beschermer van het Kempens landschap. Neem dan een abonnement op ‘blad’, de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van onze Stichting. Dat kost u slechts 5 euro per jaar.
maar ook voor wie graag aandacht heeft voor het Kempense landschap, vanuit historisch perspectief dan wel uit interesse voor de natuur of de landbouw in dit gebied. Het boek kost 25 euro en kan verkregen worden bij: de Heemkring Marcblas (
[email protected]) of in het kantoor van VVV-Toerisme Merksplas.
... of ... Maak een fiscaal aftrekbare bijdrage over aan de Stichting Kempens Landschap op het rekeningnummer 745-0143713-28 en wij bezorgen u het benodigde fiscale attest.
Abonnementen België/buitenland 5,- euro per jaar. Abonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. Stichting Kempens Landschap. U ontvangt dan drie nummers. blad is de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van de vzw Stichting Kempens Landschap.
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Studiecentrum voor Kernernergie - Mol Vito - Mol Sibelco - Mol Bouwbedrijf Willems - Weelde BP Chembel - Geel NV Luyckx - Brecht Janssen Pharmaceutica - Beerse IVEKA - Turnhout Belgoprocess - Dessel SKL nieuwsbrief april 2006 8
Umicore - Olen Glaverbel - Mol KMPG Accountants - Brussel Nike - Laakdal Anitya Foundation - Waalwijk (NL) Vanhout - Geel Dexia - Antwerpen Pidpa – Antwerpen
Verantwoordelijke uitgever vzw Stichting Kempens Landschap Lichtaartsebaan 73 2460 Kasterlee tel: 014/85.25.14 fax: 014/85.90.21
[email protected] www.stichtingkempenslandschap.be
