VELDHOVEN | ASML
Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Veldvast BV e.a.
ASML Veldhoven
blijft groeien
ASML breidt zijn productiecapaciteit uit. De hoofdvestiging in Veldhoven wordt uitgebreid met drie nieuwe ruimtes, met een totale footprint van 12.200 m². De totale bouwmassa van de nieuwbouw bedraagt circa vijftig miljoen kilo. Daarmee is het pand vijf keer zo zwaar als de Eiffeltoren. Eind maart 2015 dient de nieuwbouw gereed te zijn. “ASML is bezig met de ontwikkeling van een nieuwe EUV-machine, die nog groter is dan de voorgaande generaties NXT- en NXE-machines. Er zijn grotere cabines en meer vermogen nodig om met deze machines te kunnen werken. De nieuwbouw betreft dan ook uitbreiding en vernieuwing van de bestaande productiefaciliteiten”, begint Raymond Selier, DGA Brabavast BV, het moederbedrijf van projectontwikkelaar Veldvast BV. ASML heeft Veldvast BV, waar de directie wordt gevormd door de heren Mar-
14 |
seille, Selier & Wartenbergh, verantwoordelijk gesteld voor de aankoop van de gronden voor de nieuwbouw, het begeleiden van het ontwerpproces, het zorgen voor de benodigde vergunningen en het selecteren van de juiste bouwpartijen.
de productie plaats van de eerdere generatie machines, die ook nog steeds worden verkocht. Bovendien, de oudere gebouwen zijn qua afmeting, hoogte en vloerbelasting eigenlijk niet geschikt voor de nieuwste machines, die weer groter en zwaarder worden.”
“We hebben natuurlijk eerst gekeken of aanpassing in de bestaande gebouwen mogelijk was, maar dit bleek niet het geval”, aldus Selier. “In deze gebouwen vindt namelijk nog
In totaal beslaat de nieuwbouw drie nieuwe ruimtes, vertelt Frits Adriaans, projectmanager bij hoofdaannemer BMV. “Gebouw 5H bestaat uit twintig cleanroomcabines, met een totale
'De constructie kent grote overspanningen, waardoor we de kantoren waarin de onderzoekers werken, bovenop de cleanrooms kunnen plaatsen'
VELDHOVEN | ASML
footprint van ongeveer 9.200 m². Het gebouw bestaat uit een begane grond met een beloopbaar systeemplafond op 5.5 meter. Hierboven komt een tussenruimte van 2.5 tot drie meter, waar de installaties voor de luchtvoorzieningen in de individuele cabines worden voorzien. Daarboven komt een roostervloer, waar de luchtbehandelingskasten en dergelijke bovenop worden geplaatst, evenals de installaties, die direct gerelateerd zijn aan de cleanrooms. Het Central Utility Building (CUB-gebouw) 5I met een footprint van ongeveer 1.000 m² en assembly-gebouw 5J, met een footprint van ongeveer 2.000 m², zijn ondersteunend aan dit gebouw.” Bjorn Schepens, projectcoördinator bij BMV vult hem aan: “In het CUB-gebouw staan alle installaties die nodig zijn om de cleanrooms goed te laten functioneren. Hierin worden onder andere het cv-ketelhuis, de koelmachines, de stroomvoorzieningen voor de verschillende cabines en een deel van de bedrijfsgassen die ASML gebruikt, geïnstalleerd. Het CUB-gebouw bestaat uit twee verdiepingen en een dakvloer, plus nog enkele tussenvloeren. De totale bouwhoogte van dit pand bedraagt dertig meter.” Gebouw J, het assembly-gebouw, wordt straks door ASML gebruikt voor het bouwen van de machines. ›
| 15
ASML stelt zeer hoge eisen aan inzet, creativiteit, kwaliteit alsmede de integriteit van bedrijven en hun medewerkers die zij als Partner inschakelt in haar continue strijd om marktleider te kunnen blijven. Volledige transparatie, veranderingen beschouwen als uitdagingen en echte onderlinge kennisdeling en krachtenbundeling zijn enkele van de tools die wij bij de ASML-nieuwbouwprojecten inzetten om de gestelde targets te halen. Voor de kritische doch coöperatieve opstelling van zowel de ASML-directie als de medewerkers van de diverse ASML afdelingen (o.a. Facility Management, Legal, Finance) zijn wij dankbaar. Veldvast alsmede alle betrokken bedrijven en hun medewerkers, zijn er trots op om op deze wijze onze bijdrage aan ASML te kunnen en mogen leveren, beseffend dat een succesvol ASML van groot regionaal en nationaal belang is. Aad Marseille
Teun Wartenbergh
BMV, uw partner voor ontwikkeling en realisatie van hoogwaardige utiliteitsbouwwerken
Raymond Selier
BMV • De Plank 120 • 5504 ED Veldhoven T 040 - 2941194 •
[email protected] • www.bmv.nl
Staal speelt hoofdrol in nieuwbouw ASML
Het klantproces centraal
720090_bmv opm.indd 1
Staal maakt snel bouwen mogelijk. Bovendien kunnen met staal grote overspanningen worden gecreëerd. Volgens constructeur ARCADIS Nederland BV en staalbouwer Moeskops Staalbouw BV is het dan ook niet verwonderlijk dat de nieuwbouw van ASML is opgebouwd uit staal. ASML bestaat dit jaar dertig jaar. Ongeveer twintig jaar geleden is de eerste nieuwbouw opgeleverd. Sindsdien is ARCADIS Nederland BV vaste bouwpartner van ASML. ARCADIS sleepte in 2012 met de nieuwbouw van ASML cleanroomgebouw 5D in Veldhoven de Nationale Staalprijs in de wacht in de categorie Industriebouw.
...brengt ideeën tot leven
Deerns zorgt naast het ontwerp en de ontwikkeling van duurzame cleanrooms en de hiervoor benodigde energieopwekkinginstallaties ook voor ontwerpspecificaties voor high purity gassen en di-ionized- en ultrapuur-waterinstallaties inclusief de benodigde veiligheidssystemen.
www.arcadis.nl
Imagine the result
14-356 adv Staal speelt hoofdrol in nieuwbouw ASML.indd 1
www.cleantechnology.deerns.com
14-04-14 16:31
10-04-14 15:47
VELDHOVEN | ASML
MAATWERK “Alles wat we maken, wordt in bouwteamverband ontworpen”, aldus Schepens. “ASML is continu in ontwikkeling. Het bedrijf kan vandaag niet voorspellen, waar morgen behoefte aan is. Werken met bestekken is dan ook niet aan de orde. We hebben een andere manier van aanpak moeten kiezen en bieden te allen tijde maatwerk. De insteek hierbij is dat we de opdrachtgever zo lang mogelijk de tijd geven om beslissingen te nemen, om bouwfouten te voorkomen en om kosten te besparen. We hebben een uitvoeringsplanning gemaakt waarin verschillende startmomenten zijn opgenomen voor onder andere het ontwerp, de productie en de levering van alle benodigde bouwmaterialen en installaties.” Selier: “Om het gebouw geschikt te maken voor de toekomst, hebben we bepaalde marges ingebouwd, bijvoorbeeld met betrekking tot de vloerbelasting, maar ook aangaande de installaties.” Ten opzichte van de bestaande panden van ASML, ondergaat de nieuwbouw nogal wat veranderingen. “De plafondhoogte is verhoogd van vijf meter in de bestaande gebouwen naar 5.5 meter in de nieuwbouw”, aldus Selier. “Daardoor is het gebouw in zijn geheel ook hoger geworden. In de nieuwbouw worden aparte energiehuizen gebouwd voor de individuele cleanrooms. Bovendien is de constructie vele malen zwaarder. In de oudbouw is het niet mogelijk iets op het dak te plaatsen, in de nieuwbouw hebben we hier wel rekening mee gehouden. De constructie kent grote overspanningen, waardoor we de kantoren waarin de onderzoekers werken, bovenop de cleanrooms kunnen plaatsen. Hierdoor kunnen de onderzoekers zich snel verplaatsen tussen hun kantoor en de cleanrooms.” ›
Projectinfo PROJECTDEFINITIEPLAN VOOR 'GROTE EN COMPLEXE' INSTALLATIES Ingenieursbureau Deerns is, als adviseur voor de technische installaties, betrokken bij de nieuwbouw van ASML. “Op basis van de eisen van ASML hebben wij een projectdefinitieplan opgesteld, waarin alle uitgangspunten voor de energievoorzieningen voor technische installaties zijn vastgelegd; van de verwarming, koeling en bevochtiging tot de high purity bedrijfsstoffen en alle beveiligingsvoorzieningen, de elektrotechnische opwekking en distributie”, vertelt Carlo Pöttgens, senior projectmanager bij Deerns. Naar aanleiding van het projectdefinitieplan heeft Deerns een basisontwerp gemaakt, dat door installateur Cofely verder is uitgewerkt in het detailontwerp. “De installaties voor ASML worden steeds groter en complexer”, vertelt Pöttgens. “Ze moeten steeds meer vermogen leveren. Echter, al dat vermogen wordt niet van meet af aan benut. Het is de uitdaging om alle installaties ook bij deellast en in de opstartfase fatsoenlijk te laten functioneren. Daarnaast streven we ernaar om zo duurzaam mogelijk te ontwerpen, door zoveel mogelijk energie te besparen door hergebruik van schone proceslucht, reclaim van DI-water en hergebruik van condensorwarmte.” Tijdens de uitvoering is de rol van Deerns verschoven naar een controlerende rol. “Wij bewaken of het detailontwerp en de uitvoering door de installateurs niet afwijkt van het basisontwerp. Tenslotte voorzien wij in kwaliteitsbewaking en -borging van de installaties.”
| 17
Samen met haar partners binnen het bouwproces zorgt Mebin voor een ecoverantwoorde aanpak. Van informatieverstrekking tot het opbouwen van een gezamenlijke duurzaamheidsstrategie en het verlenen van ondersteuning bij projecten en processen.
Meer brandveiligheid met Hebel wandplaten. Hebel is hét merk in de utiliteitsbouw dat toegevoegde waarde biedt wanneer het gaat om brandveiligheid. Hebel platen zijn gemaakt van cellenbeton en beschikken hierdoor over uitstekende eigenschappen op het gebied van verwerkbaarheid, geluidsisolatie, warmteaccumulatie én brandwerendheid. Door compartimenten te scheiden met brandwanden van Hebel krijgt vuur geen kans om over te slaan. Maar ook dakplaten en buitenwanden van Hebel zorgen ervoor dat brandschade beperkt blijft. Meer weten? Bel 0183 – 67 12 34. www.xella.nl Beheers de brand met een Hebel wand.
www.mebin.nl
VISIE OP KWALITEIT IS ONZE TOEKOMST Samen met onze nieuwe partners BMV en ASML gaan we voor een succesvolle samenwerking
Hebel® is a registered trademark of the Xella Group.
Mebin uw onmisbare partner in de duurzame bouwketen
Het weren van een brand begint al bij de wand
VELDHOVEN | ASML
Projectinfo CELLENBETON VEILIGHEID OP DE BOUWPLAATS De bouwtijd voor de nieuwbouw is vrij scherp opgezet, vertelt Adriaans. “De bouwmedewerkers werken hierom in drie ploegen. Zes dagen per week, 24 uur per dag zijn mensen actief op de bouwplaats. Tijdens piekmomenten kan het aantal medewerkers oplopen tot ruim vijfhonderd.” Veiligheid op de bouwplaats is één van de belangrijkste speerpunten tijdens de realisatie van de nieuwe ASML-gebouwen, vertelt Schepens. “We hebben verschillende maatregelen genomen om de veiligheid te waarborgen. Zo hebben en handhaven we een helder protocol. Alle bouwplaatsmedewerkers dienen een veiligheidsinstructie te hebben gevolgd. Zij zijn verplicht om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen en dienen VCA-gecertificeerd te zijn. Er is constant minimaal één veiligheidsdeskundige op de bouw aanwezig. Bouwdelen waar niet wordt gewerkt, worden afgesloten. En we creëren veilige looproutes.”
VIJF KEER DE EIFFELTOREN Op 16 augustus 2013 is de eerste funderingspaal geslagen. “In totaal zijn 213 funderingspalen met een lengte van 25 meter en een dikte van zeshonderd millimeter per stuk voorzien”, aldus Schepens. ›
“ASML heeft een jarenlange ervaring met de bouwoplossingen die Xella Nederland BV biedt. Deze bouwoplossingen gaan veel verder dan het fysieke product. De bouwkundige oplossing is namelijk betrekkelijk eenvoudig: bouw en compartimenteer met prefab Hebel cellenbeton-wandplaten. Cellenbeton is onbrandbaar en in staat een brand meer dan 360 minuten te weerstaan.” “De meerwaarde zit ‘m in de toegevoegde waarde die Xella zelf in huis heeft. Wat te denken van de eigen bouwafdeling die de montage voor haar rekening neemt. Flexibel en just-in-time. Rekening houdend met de eisen die een wereldspeler als ASML stelt. Flexibiliteit betekent bijvoorbeeld alert reageren op bouwkundige vragen, een productie- en/of montageplanning kunnen bijstellen en nog veel meer. Redenen genoeg voor Bouwbedrijf BMV om voor Xella te kiezen.” “Brand is de schrik van elke ondernemer. De gevolgen kunnen ingrijpend zijn, niet alleen voor het bedrijfsgebouw, maar ook voor de continuïteit van de onderneming. Jaarlijks gaan vele tientallen bedrijven failliet door brand, ondanks dat ze verzekerd zijn. Voorkomen is dan ook hier beter dan genezen. Xella heeft de kennis om de klant wegwijs te maken in de ingewikkelde materie van brandveiligheid: de eisen aan een ontwerp, de eisen van regelgever en verzekeraar en (bouw)methodes om de schade te beperken.”
ZEKERHEID EN CONTINUÏTEIT VAN BETONMORTELLEVERING Mebin streeft een duurzame samenwerking met haar klanten na. Belangrijke uitgangspunten zijn daarbij partnership, proactief handelen en het leveren van een toegevoegde waarde voor alle partijen. Voor het ASML-project in Veldhoven levert Mebin just-in-time 15.000 m3 hoogwaardige betonmortel van verschillende samenstellingen voor boorpalen, funderingen, poeren en vloeren. Het lopende ASML-project heeft een zeer korte bouwtijd. Mebin zorgt bij grote storten voor een continue levering van betonmortel vanuit de centrales van Eindhoven, Tilburg en ’s-Hertogenbosch. De belevering van het werk is een ware logistieke uitdaging. Avond- en nachtleveringen kunnen verzorgd worden dankzij een dubbel ploegensysteem. Service, constante kwaliteit, veiligheid en zorg zijn prioriteiten voor Mebin. Het project ASML wordt gebouwd door Bouwbedrijf BMV waarmee Mebin een langlopend partnership heeft. Ook bij eerdere ASML-werken verzorgde Mebin de betontoelevering.
| 19
VELDHOVEN | ASML
Projectinfo 'STOF EN VUIL KRIJGEN GEEN KANS' Binnen de nieuwbouw van ASML is Total Project Service verantwoordelijk voor het coaten van de vloeren. De monolithisch gestorte betonvloeren worden afgewerkt met een tweecomponentencoating op waterbasis, van de firma Arturo. “De coating is speciaal voor de ASML-cleanrooms ontwikkeld”, vertelt projectleider Wilbert Weltje. “Normaal gesproken dampen coatings enige tijd na het aanbrengen uit, bij dit product is dat niet het geval. Met betrekking tot de machines die ASML bouwt, was dit een absolute must.” De coating is voorzien zodra aannemer BMV de nieuwbouw gesloten heeft. “De werkzaamheden worden in vier fases uitgevoerd. Per fase hebben we een dag of drie, vier nodig om de coating aan te brengen. Vervolgens worden computervloeren op de gecoate vloer gemonteerd.” In cleanrooms ontstaat steevast overdruk, waardoor alle stof en vuil naar onderen toe worden weggeblazen. “Door dat de monoliet afgewerkte vloeren worden voorzien van een coating, zijn deze nadien goed te reinigen. Stof en vuil krijgen geen kans om zich in de vloer te nestelen.” Naast de coatingvloeren is Total Project Service verantwoordelijk voor het aanbrengen van de cementdekvloeren en de marmoleum vloerafwerking in de gangen en overige ruimtes van de ASML-nieuwbouw. Total Project Service is al meer dan 26 jaar First Supplier voor de vloerafwerkingen bij ASML, waaronder stroomgeleidende gietvloeren en coatings.
W: www.mjvanriel.nl E:
[email protected] T: +31(0)13 458 21 21
Industriepark 9 Tel.: (040) 2863076 Fax.: (040) 2801262
720082_tilborghs Betonstaal.indd 1
5663 PG Geldrop
[email protected] www.tilborghs.nl
CERTIFIED
ISO
10-04-14 14:46 1 720074_riel_2.indd
CERTIFIED
ISO
MVO MAATSCHAPPELIJK
900 1
1400 1
VERANTWOOR D
COMPANY
COMPANY
ONDERNEME N
10-04-14 09:58
VELDHOVEN | ASML
Projectinfo “Iedere paal is voorzien van zeven m³ beton. Daarnaast zijn 1.398 vloerpalen toegepast, met een lengte van 25 meter, een dikte van vierhonderd millimeter en drie m³ beton per paal. Er zijn 29 poeren voorzien van veertig ton staal per poer. Het gewicht van de stalen spanten varieert van dertig tot 61 ton. Het totaal aantal kilo’s staal dat alleen al nodig is voor de hoofddraagconstructie van de nieuwbouw bedraagt circa 5.6 miljoen kilo. De totale bouwmassa bedraagt circa vijftig miljoen kilo, ongeveer vijf keer zoveel als de Eiffeltoren.” ❚
Bouwinfo OPDRACHT ASML Netherlands BV
PROJECTONTWIKKELAAR Veldvast BV, Veldhoven, gedelegeerd opdrachtgever/projectontwikkelaar BOUWDIRECTIE Facta Bouwmanagement, Veldhoven
ADVIES Van Aken Architecten, Eindhoven; ARCADIS, ‘s-Hertogenbosch; Deerns, Eindhoven; DGMR Arnhem
UITVOERING BMV, Veldhoven
INSTALLATIES Cofely Zuid Nederland, Oisterwijk
START BOUW
ASML STELT HOGE EISEN AAN CLEANROOMCABINES Mullerafbouwgroep heeft begin 2014 het contract getekend voor de realisatie van de twintig cleanroomcabines in ASML-gebouw 5H. De opdracht, waarmee een bedrag van circa € 10 miljoen gemoeid is, wordt in onderaanneming van BMV uitgevoerd. “De opdracht bestaat uit de levering en montage van ruim 9.000 m² cleanroomplafonds, 15.000 m² cleanroom-glaswanden en vier verschillende soorten deursystemen”, vertelt Freddy Muller, algemeen directeur van Mullerafbouwgroep. “De deursystemen bestaan uit flush gemonteerde stalen kozijnen en deuren, elektrische schuifdeuren, snelroldeuren en vouwwanden.” Het bedrijf is in februari gestart met de voorbereidingen van het project. In april is begonnen met de uitvoering. “De oplevering gebeurt in deelfases van vijf cleanroomcabines”, aldus werkvoorbereider Gijs Verhulst. “Eind dit jaar worden de eerste cleanroomcabines opgeleverd. Tien weken later volgt deelfase twee. Rond de zomer van 2015 moeten de laatste cabines gereed zijn.” ASML heeft specifieke eisen gesteld ten aanzien van de cleanroomcabines. De wanden en beloopbare plafonds worden opgebouwd uit een aluminium frame en afgewerkt met aluminium honingraatpanelen. Voor de akoestiek worden stalen panelen in het systeem verwerkt. “Het grootste verschil ten opzichte van de andere cleanrooms, is dat in gebouw 5H ons eigen systeem wordt toegepast”, vertelt Verhulst. “Een wand- en plafondsysteem dat we speciaal voor het ASML-project ontwikkelen, maar dat we ook kunnen toepassen in andere projecten. Mullerafbouwgroep bouwt regelmatig cleanrooms, bijvoorbeeld in ziekenhuizen.” Muller geeft aan erg blij te zijn met het vertrouwen dat BMV heeft in zijn bedrijf. “Het project verlangt kwaliteit, een goede logistiek en een goede samenwerking met alle bouwpartners. Juist daarom past dit project goed bij ons.”
SPANTEN VERVOEREN EN INHIJSEN Binnen drie maanden tijd maar liefst 82 stalen spanten met een breedte van 6.60 meter en lengtes tot dertig meter vervoeren en inhijsen. Dit alles als onderdeel van de uitbreiding van ASML in Veldhoven.
augustus 2013
EERSTE DEELOPLEVERING maart 2015
Bedrijfsleider Bas Timmers van M.J. van Riel trekt aan de bel. Het Tilburgse bedrijf heeft 'een uniek project' lopen. Het gaat om de uitbreiding van de ASML-chipfabriek in Veldhoven, een nieuwe hal van 90x120 meter met extreme eisen aan de stevigheid. De geringe producttoleranties waaronder de zware machines moeten werken stellen hoge eisen. Zo is er een betonvloer van één meter dik gestort en zijn er heipalen 24 meter de grond in gegaan. Om de dakconstructie te dragen zijn 82 robuuste stalen spanten nodig. De afmetingen zijn 6.6x16-30 meter. De langste spanten brengen een gewicht van 55 ton op de weegbrug. Al deze stalen spanten moeten binnen een tijdbestek van drie maanden zijn gefabriceerd en op de bouwlocatie zijn gemonteerd. Dat stelt hoge eisen aan de planning van de staalbouwers en van het transport. M.J. van Riel heeft de interne en externe transportbewegingen op zich genomen, alsmede het hijswerk op de bouwlocatie.
LEVEREN EN AANBRENGEN VAN WAPENING Tilborghs Betonstaal BV bestaat sinds 1960. Sinds lang verricht Tilborghs in onderaanneming voor BMV het leveren en aanbrengen van beton- en bouwstaal waaronder ook grote projecten die vragen om een strakke planning en maatwerk. Zo ook de complete uitvoering van de wapening op het project ASML-gebouw 5 H.I.J. te Veldhoven. Door de zeer korte bouwperiode is zeven dagen en 24 uur per dag gewerkt. De werkzaamheden voor Tilborghs bestaan uit het aanleveren van prefabelementen die in eigen werkplaats zijn vervaardigd. Deze bestaan uit plusminus 2.000 heipalen, poeren van 8x6x3.5 meter en balken van 14x1.2x1.75 meter die met speciaal transport naar de bouwplaats vervoerd zijn. "Naast het verwerken van geknipt en gebogen wapening en de speciaal voor deze bouw ontwikkelde pasnetten is het een grote uitdaging voor onze buitenmedewerkers om de prefabelementen te plaatsen. Door de ontwikkeling van ASML komen op het laatste moment nog wijzigingen voor, die voor de stort nog aangepast moeten worden. Dit alles vereist traditioneel vlechtwerk, vakmanschap en flexibiliteit van Tilborghs."
| 21
Onderdeel van
GS Staalwerken Groep
Toonaangevend in
staal
Moeskops Staalbouw Kennedylaan 12 5771 KC Bergeijk T. +31 (0)497 - 55 22 55 E.
[email protected]
www.moeskops.com
VELDHOVEN | ASML
Staal speelt hoofdrol in nieuwbouw ASML Staal maakt snel bouwen mogelijk. Bovendien kunnen met staal grote overspanningen worden gecreëerd. Volgens constructeur ARCADIS Nederland BV en staalbouwer Moeskops Staalbouw BV is het dan ook niet verwonderlijk dat de nieuwbouw van ASML is opgebouwd uit staal. “Wat dit project bijzonder maakt, is dat bovenop de cleanroom de kantoren worden gebouwd”, vertelt Jean-Paul Kuypers, adviseur constructies bij ARCADIS Nederland BV. “Hierdoor krijg je een opeenstapeling van functies.” Om kantoren bovenop een productiehal te bouwen, is een zware staalconstructie nodig. “Bovendien wilde ASML een hal zonder kolommen, want die staan eigenlijk altijd in de weg. Door te kiezen voor staal, konden grote overspanningen worden gecreëerd”, aldus Wil Moeskops, directeur van Moeskops Staalbouw BV. “Op een oppervlakte van 9.200 m² zijn slechts twaalf betonkolommen in het gebouw voorzien.” Om de cleanroom volledig trillingsvrij te houden, staat de halve meter dikke betonnen vloer met bijbehorende fundering los van de rest van het pand. De constructeur en staalleverancier hebben samen de grenzen opgezocht van wat qua maakbaarheid én transport mogelijk was. Moeskops: “Het grootste element dat we hebben gemaakt en vervoerd was 28.5 meter lang, 6.6 meter hoog en woog 57 ton.”
SNEL BOUWEN De bouwtijd voor ASML’s nieuwste cleanroomgebouw is kort. Dit betekent dat snel ontworpen, geëngineerd en geproduceerd moest worden. “In slechts vijf maanden tijd hebben we alle stalen constructie-onderdelen geëngineerd, geproduceerd en gemonteerd”, vertelt Moeskops. “We hebben 24 uur per dag productie gedraaid.” Moeskops Staalbouw BV is lid van de GS Staalwerken Groep. In totaal telt deze groep zo’n vijfhonderd werknemers. “Vijf vestigingen van de Groep zijn met de productie bezig geweest. Hierdoor hebben we het staal zo snel kunnen aanbieden.” Ook de uitwerking van alle ontwerpen in BIM maakte snel bouwen mogelijk. “Door alles 3D uit te werken in BIM, konden we voortijdig controle-
De bouwtijd voor ASML’s nieuwste cleanroomgebouw is kort. Dit betekent dat snel ontworpen, geëngineerd en geproduceerd moest worden
ren of alle onderdelen op elkaar pasten”, vertelt Peter-Paul Brans, 3D-engineer in opdracht van Moeskops Staalbouw BV. “Hierdoor kon efficiënter gebouwd worden. Bovendien werden faalkosten op deze manier voorkomen.” In de nieuwbouw is ongeveer 4.700 ton staal gebruikt. “We hebben 31.000 bouten gemonteerd en hebben 62.000 gaten moeten boren”, aldus Moeskops. “Ongeveer 27 gaten hebben we in het werk moeten verboren. Dat geeft wel aan hoe nauwkeurig de uitwerking in BIM is.”
HORIZONTALE BRANDSCHEIDING In verband met het grote kapitaal dat straks in de cleanroom staat, zijn de brandwerendheidseisen in de nieuwbouw groot, aldus Kuypers. “We hebben hierom een speciale constructie ontwikkeld, waardoor in geval van brand de kantoren op het dak geen schade kunnen veroorzaken aan de onderbouw. We hebben een horizontale brandscheiding voorzien. Bovendien worden de kantoren gebouwd op zogenaamde kantelnokken.” Het hoofdgebouw van ASML is bijna voltooid. De staalconstructie is gereed. Op dit moment is Moeskops Staalbouw BV bezig met aanvullende werkzaamheden, waaronder de productie van alle hulpstaal voor installateur Cofely Zuid Nederland, om alle installaties te kunnen inbouwen.
NATIONALE STAALPRIJS ASML bestaat dit jaar dertig jaar. Ongeveer twintig jaar geleden is de eerste nieuwbouw opge-
leverd. Sindsdien zijn ARCADIS Nederland BV en Moeskops Staalbouw BV vaste bouwpartners van ASML. Met de nieuwbouw van cleanroomgebouw 5D hebben beide bedrijven de Nationale Staalprijs 2012 gewonnen in de categorie Industriebouw. ❚
| 23
VELDHOVEN | ASML
Installaties ASML steeds complexer Wie een tijd niet op de Run in Veldhoven is geweest, kent het industrieterrein bijna niet terug. Aan de achterzijde van de ASML-campus stond eens een veelvoud aan kleine bedrijfsgebouwen. Nu is het gebied één grote bouwplaats. Achter de groene bouwnetten verrijst de nieuwbouw van ASML, waarin twintig cleanroomcabines, een Central Utility Building en een assembly-gebouw zullen komen, ten behoeve van de bouw van een nieuwe EUV-machine. De nieuwbouw van ASML wordt gerealiseerd door een bouwteam, bestaande uit Van Aken Architecten, Deerns, Veldvast, Facta Bouwmanagement, ARCADIS, BWV en Cofely Zuid Nederland. Laatstgenoemde partij is verantwoordelijk voor alle installatie in het pand, waaronder de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties. “We verzorgen niet alleen de luchtbehandeling, verwar-
'De inpassing van de installaties is echt passen en meten'
24 |
ming en koeling in het pand, maar zijn ook verantwoordelijk voor de regeltechniek”, aldus Maurice Adriaans, projectmanager bij Cofely Zuid Nederland BV. “Daarnaast verzorgen we de elektrische leveringen en de levering van alle technische gassen, waaronder stikstof, waterstof, argon en helium. Hierbij nemen we ook een stukje beveiliging mee, omdat sommige gassen bijzonder explosief zijn.”
In de nieuwbouw worden onder andere vijf cvketels voorzien van 1.3 MW, acht koelinstallaties 10-16C van 4.2 MW en een koelinstallatie 6-10C van 1.0 MW, evenals zestien koeltorens van 2.76 MW. Daarnaast zijn 41 luchtbehandelingskasten voorzien, met een vermogen van 2.500 m3/h tot 85.483 m3/h. “Op het gebied van de procesgebonden installaties hebben we onder andere machine- en laserkoeling toegepast. Hierdoor wordt elke seconde 4.200 liter water verpompt.” Vanwege de complexiteit en omvang van de nieuwbouw, werkt Cofely Zuid Nederland BV tijdens dit project samen met ongeveer veertig tot vijftig onderaannemers. “Onder andere het bouwen van de luchtkana-
VELDHOVEN | ASML
Noodzakelijk transport van water en gassen zorgt voor uitgebreide installatievoorzieningen
len, de isolatiewerkzaamheden en de montage van railkokers en bekabeling wordt uitbesteed aan derden.”
JUST-IN-TIME BOUWEN Enige tijd geleden is Cofely Zuid Nederland BV begonnen met het plaatsen van de eerste installaties in het pand. “We zijn nu fysiek aan het bouwen”, aldus Adriaans, “maar dat betekent niet dat we klaar zijn met de engineering. Sterker nog, een groot deel van de engineering moet nog gebeuren. Dat is echt typerend voor de projecten van ASML. Omdat het bedrijf continu in ontwikkeling is, worden beslissingen just-in-time genomen. Hier moeten wij op anticiperen.” Een extra moeilijkheid is dat de machine waarvoor de nieuwbouw wordt ontwikkeld, nog niet is uitontwikkeld. “Tijdens de bouwfase worden geregeld extra voorzieningen toegevoegd aan het ontwerp. Reeds geïnstalleerde voorzieningen worden soms gewijzigd of uitgebreid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan aanvullende technische gassen die voorzien moeten worden of aan de opwaardering van bepaalde vermogens.” Om zeker te weten dat alle installaties straks in het gebouw passen, wordt het ontwerp 3D uitgewerkt in BIM. “Hierbij wordt elke centimeter benut. De nieuwbouw omvat namelijk de overtreffende trap van groot en veel”, aldus Adriaans. “De projecten voor ASML zijn de afgelopen jaren
steeds groter geworden, de installaties steeds complexer. We moeten, in ruimtes van vergelijkbare grootte, steeds meer en grotere installaties inpassen. Daarom kunnen we niet zonder uitwerking in BIM. De inpassing van de installaties is echt passen en meten.”
PRETTIGE SAMENWERKING Adriaans ervaart het als heel prettig dat de ASML-projecten steeds worden uitgevoerd door een vast team van bouwpartners. “Doordat we lean bouwen, zijn het bouwtechnische en installatiegedeelte van het project met elkaar verweven. Hierom moeten we nauw samenwerken. Doordat we elkaar al goed kennen vanuit eerdere projecten en doordat we weten wat we van elkaar kunnen verwachten, zijn de lijnen steeds kort en kan er snel en soepel geschakeld worden. Dat komt het bouwproces ten goede.” ❚
AWARD Cofely heeft in april 2013, tijdens het Project Excellence Award Gala, de IPMA Project Excellence Award 2013 en de Project Excellence Prijs in ontvangst mogen nemen voor haar dienstverlening in het ‘NC5D Clean Room-project' bij ASML in Veldhoven, een eerder nieuwbouwproject dat Cofely voor ASML heeft gerealiseerd. Deze awards worden jaarlijks uitgereikt door IPMA-NL, de beroepsvereniging van wereldwijd ruim 2.200 projectmanagers die staat voor professionalisering van het projectmanagement in Nederland. De jury sprak zijn waardering uit voor de manier waarop in dit project is samengewerkt tussen de opdrachtgever en opdrachtnemer. Bij de IPMA international is hetzelfde project als ‘Silver Winner’ geëindigd
| 25
VELDHOVEN | ASML
Een trillingsarme werkomgeving voor ASML Op diverse locaties in Nederland worden laboratoria opgezet voor onderzoek en productiedoeleinden op sub-micronschaal. Deze (nano)technologie wordt onder andere toegepast in de fijnmechanische en halfgeleiderindustrie, bij de fabricage van hoogwaardige optische instrumenten en in de biotechnologie.
Productiemachines, maar vooral bijzondere onderzoeksinstrumenten in deze branche, zijn gevoelig voor trillingen. Deze ontstaan bij bouwactiviteiten, verkeer (intern en extern) en in de gebouwtechnische installaties. Er treden continu trillingen op in gebouwen waar gewerkt en geleefd wordt. DGMR levert een belangrijke bijdrage aan de realisatie van trillingsarme werkomgevingen.
HET WERK VAN DGMR Bart van der Graaf en Reinoud Fennema zijn als adviseurs in structuurdynamica, geluid en stroming al enkele jaren betrokken bij de ontwikkeling van nieuw- en verbouwprojecten bij ASML in Veldhoven.
Reinoud Fennema
Bart van der Graaf
26 |
Deze organisatie ontwikkelt en bouwt productiemachines voor de halfgeleiderindustrie en heeft voortdurend bouwprojecten onder handen. De eisen voor de ‘wafersteppers’, maar vooral voor de onderzoeksinstrumenten, vormen voor het ontwerpteam een ware uitdaging. Van der Graaf: “Trillingsgevoelige apparatuur kan vanuit de ondersteunende constructie, of zelfs door trillingen in de omringende lucht, worden verstoord. Voor elektronenmicroscopen kan de toelaatbare trillingsterkte een factor dertig lager liggen dan de voelbaarheidsdrempel van de mens. De realisatie van een trillingsarme werkomgeving vraagt om specialistische kennis en ervaring ten aanzien van de bouwkundige constructie, waarbij geavanceerde metingen en dynamicaberekeningen verricht moeten worden.”
Fennema vult aan: “Er zijn veel invloeden die het bereiken van een goed eindresultaat compliceren. Denk hierbij aan de verdichting in de bebouwde omgeving en de intensivering van het verkeer, maar ook aan de economische noodzaak tot sneller en lichter bouwen. Ook steeds uitgebreidere gebouwtechnische installaties vormen een potentiële bedreiging voor het trillingsmilieu in het gebouw. De isolatiesystemen voor proefopstellingen worden wel geavanceerder, maar door de ontwikkelingen in de sub-microntechnologie worden de aan gebouwen gestelde eisen steeds strenger. Van der Graaf: “Hierbij kijken we ook naar de toekomst. De onderzoeksmiddelen verfijnen veel sneller dan de vernieuwing van de gebouwen, waardoor het verstandig is om enige ‘marge’ aan te houden.”
RISICOBEHEERSING EN KOSTENBESPARING Een trillingsarme werkomgeving hoeft niet altijd tot hoge kosten te leiden. Fennema: “Een voorwaarde is wel dat de klanteisen en mogelijkheden in een zo vroeg mogelijk stadium worden geïnventariseerd. Vanuit ontwerptechnisch en financieel oogpunt bezien, is het treffen van maatregelen op basis van een trillingsonderzoek aan te bevelen. Zo kunnen de optimale locatie en de meest efficiënte constructieve voorzieningen gekozen worden. (Ver)bouwwerkzaamheden en infrastructurele wijzigingen achteraf kunnen dan worden voorkomen.” ❚
Is uw orderportefeuille gevuld of geveld?
Met een abonnement op Bouwberichten heeft u toegang tot onze website waarop u jaarlijks de aankondiging van 35.000 nieuwbouw- en onderhoudsprojecten vindt. U kunt zelf het soort projecten selecteren dat voor u interessant is, en de provincies waarin u aan de slag wilt. Dagelijks ontvangt u de updates in uw mailbox. Een abonnement op Bouwberichten. Wie serieus aan zijn orderportefeuille wil werken, kan eigenlijk niet zonder. Bel voor meer informatie (070) 378 03 42.
Bouwberichten. Weet werk voor u.
cobouw.nl/bouwberichten
