w
Beter Benutten Tussenstand mobiliteitsprojecten 02 … Vijf regio’s in beweging 03 … Projecten succesvol bij zware congestie 05 … SpitsScoren Rotterdam 07 … RITS op de A15 08 … SLIM Prijzen RegioRing Arnhem Nijmegen 09 … Spitsmijden in Brabant 11 … Brabantse Brainport-regio 13 … Spitsvrij Utrecht 15 … Spitsmijden A12
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten
Vijf regio’s in beweging Verandert het mobiliteitsgedrag van mensen door een financiële beloning bij spitsmijding en/of door informatieprikkels zoals reisinformatie op maat? Dat wordt onder andere onderzocht met mobiliteitsprojecten in de regio’s met de hoogste verkeersdrukte, Rotterdam, Utrecht, Eindhoven-Den Bosch, Arnhem-Nijmegen en Haaglanden. Deze projecten startten in 2008 in het kader van het project Anders Betalen voor Mobiliteit en vallen sinds 2010 onder het programma Beter Benutten. In deze special zetten we de doelen, ervaringen en resultaten van de lopende mobiliteitsprojecten op een rij. Spitsmijden financieel beloond Reizigers die ervoor kiezen om de spits te mijden, worden in de 5 drukste regio’s financieel beloond. Voorbeelden van lopende projecten die met dit beloningssysteem werken, zijn SpitsScoren in Rotterdam, Slim Prijzen Regioring in Arnhem-Nijmegen, Spitsmijden in Brabant, Spitsvrij in Utrecht Oost, en Spitsmijden A12 in Utrecht.
Realtime route- en reisinformatie op een smartphone Naast deze financiële prikkel wordt er bij sommige projecten ook gewerkt met informatieprikkels om gedragsverandering te bevorderen. Zo krijgen deelnemers aan het Rotterdamse SpitsScoren een smartphone met reisinformatie om hen te helpen bij het mijden van de spits en ontvangen spitsmijders in Brabant geavanceerde route-informatie via een smartphone en een persoonlijke webpagina.
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Vijf regio’s in beweging | 02
naar het begin
Projecten succesvol bij zware congestie Met het opzetten en uitvoeren van de mobiliteitsprojecten is sinds de start in 2008 de nodige ervaring opgedaan. Uit onderzoek blijkt dat het succes van de projecten afhankelijk is van een combinatie van voorwaarden. Een van de belangrijkste is dat er sprake moet zijn van zware congestie, zodat weggebruikers de urgentie voelen om mee te doen. Daarnaast bleek dat weggebruikers behoefte hebben aan simpele projecten en dat een goede samenwerking tussen rijk, regio en bedrijfsleven essentieel is. Ruim 600 spitsmijdingen per dag De mobiliteitsprojecten blijken een effectief instrument om de filedruk in de spits te verminderen: de deelnemers aan deze projecten zorgen dagelijks voor 4 tot 8% minder verkeer in de spits. Dit is het resultaat van gemiddeld 600-800 spitsmijdingen per dag. Bij grote filedruk zorgt een paar procent minder verkeer
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Projecten succesvol bij zware congestie | 03
al gauw voor 10 tot 20% minder congestie en dus voor reistijdwinst. Investering loont De deelnemers aan de mobiliteitsprojecten ontvangen gemiddeld 4 euro voor een gemeden spits. Maar ook voor de automobilisten die wel nog in de spits blijven rijden, is er voordeel: zij hebben dankzij de
01 02
naar het begin
spitsmijders minder files en dus een kortere reistijd. De economische baten zijn hierdoor groter dan de kosten. Wel is het noodzakelijk dat een mobiliteitsproject een doorlooptijd heeft van tenminste een half jaar tot een jaar om de investeringskosten te kunnen terugverdienen. Ook speelt de techniek een rol; een mobiliteitsproject op basis van alleen camera’s is goedkoper dan een project dat ook apparatuur in voertuigen of smartphones inzet. Duurzame gedragsverandering Binnen de verschillende projecten maakt de gemiddelde deelnemer tussen de 35 en 50% minder spitsritten. Dit betekent dat de mobiliteitsprojecten ook zorgen voor (duurzame) gedragsveranderingen. Ongeveer driekwart van de deelnemers mijdt de spits door op een ander tijdstip naar het werk te rijden, circa 10 tot 20% gaat thuis werken en een paar procent kiest voor de overstap naar een ander vervoermiddel zoals de fiets of het openbaar vervoer. Opvallend is dat veel deelnemers die niet thuis konden werken of die geen flexibele arbeidstijden hadden, toch hun gedrag aanpasten. Voor hen zijn de mobiliteitsprojecten aanleiding geweest om met de werkgever om de tafel te gaan en afspraken te
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Projecten succesvol bij zware congestie | 04
maken over variabele werktijden en/of gedeeltelijk thuiswerken. Aan de andere kant maakt de helft van de deelnemers die volgens hun arbeidsvoorwaarden wel thuis mogen werken, geen gebruik van deze mogelijkheid. Consistent mijden - ook zonder beloning De prijsprikkel brengt een consistente gedragsverandering teweeg. 60% van de deelnemers aan Slim Prijzen Waalbrug geven zelf aan dat zij bij het wegvallen van de prikkel blijven spitsmijden. Ook uit de nameting van dit project blijkt dat na de beloningsstop het spitsmijdaandeel van de deelnemers op een relatief hoog percentage gehandhaafd bleef. Tijdens de laatste maanden van het project was het spitsmijdaandeel van alle deelnemers 43%. Na afloop van het project is dit percentage weliswaar gedaald, zoals verwacht mag worden, maar slechts zeer licht naar 37%. Het spitsmijdaandeel van de deelnemers voor de start van het project was ongeveer 7%. Daarmee is het resultaat van Slim Prijzen Waalbrug dat 5 keer zoveel mensen de spits mijden. Bij Spitsmijden A2 bleek dit niet het geval; in de volgende mobiliteitsprojecten zal ook in nametingen worden gemeten of dit nu anders is.
01 02
naar het begin
SpitsScoren Rotterdam: de haven beter bereikbaar Met het mobiliteitsproject SpitsScoren wil Rotterdam het spitsverkeer op de A15 richting de haven met 5% verminderen. Daarmee wordt de A15, de belangrijkste toegangsweg tot de Rotterdamse haven, minder druk. Aan het project doen inmiddels zo’n 1.800 deelnemers mee die met elkaar per werkdag gemiddeld 750 spitsscores realiseren in de ochtendspits in westelijke richting. Effectieve inzet van financiële en informatieprikkel Het Rotterdamse project loopt sinds oktober 2009 in opdracht van De Verkeersonderneming. Deelnemers ontvangen een beloning van 5 euro als zij de ochtendspits mijden op de A15 in westelijke richting, op het traject Vaanplein – afrit Rozenburg Centrum. Vanaf mei 2011 verdienen deelnemers nog eens 1,50 euro per keer extra als zij tijdens de avondspits van 15:00 - 18:00 uur de spits mijden in oostelijke richting. Naast een financiële beloning worden deelnemers aan SpitsScoren ook op andere manieren ondersteund en gestimuleerd. Zij kunnen niet alleen tot 130 euro per maand verdienen, maar krijgen daarnaast ook een smartphone om ze te helpen bij het mijden van de spits. Met deze smartphone mogen zij bovendien gratis gebruik maken van internet en e-mail.
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | SpitsScoren Rotterdam | 05
Gewenst mobiliteitsgedrag vasthouden De ervaringen met het mobiliteitsprogramma SpitsScoren leren dat financiële prikkels in elk geval tijdelijk succes boeken. Nu is het belangrijk dat bij het verder uitbouwen van het project, de gewenste gedragseffecten voortduren, ook als de publieke financiering stopt. Met het project ‘Spitsmijden Personen op de Ruit’ probeert de regio Rotterdam dan ook de verandering van het reisgedrag als gevolg van prijsprikkels te verduurzamen en structureel te maken.
Meer informatie over het Rotterdamse mobiliteitsproject vindt u op de site van SpitsScoren.
01 02
naar het begin
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | SpitsScoren Rotterdam | 06
01 02
naar het begin
RITS op de A15: actuele reistijdverwachtingen Het project RITS (Reistijdverwachting In Transport Management Systemen) helpt chauffeurs en planners van vervoerders hun ritten beter plannen en files te mijden. Ook zijn aankomsttijden bij klanten, terminals en distributiecentra met RITS nauwkeuriger te voorspellen. Het project startte in 2009 en bestaat uit 13 pilots waarin planners werken met reistijdverwachtingen op basis van historische reistijden. Inmiddels zijn de reistijdverwachtingen bij 9 van de 13 vervoerders operationeel. Reistijdverwachtingen op basis van actuele verkeersdata De volgende stap in het RITS-project is een planning met reistijdverwachtingen die zijn gebaseerd op actuele verkeersdata. Tot voorkort waren diensten voor reistijdverwachtingen voor ritten binnen een tijdsbestek van 4 uur (die gebruik maken van actuele verkeersdata) namelijk nog niet
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | RITS op de A15 | 07
beschikbaar voor het vrachtverkeer. Met behulp van een voorspelwedstrijd werd getest welke partijen korte termijn reistijdverwachtingen kunnen leveren en hoe betrouwbaar de inschatting van de reistijd is. De winnaars van de voorspelwedstrijd Model IT en Adapticon en twee andere aanbieders, FileRadar en Tenuki, bieden deze reistijdverwachtingen inmiddels aan. Ook
werkt een aantal leveranciers van Transport Management Systemen en vervoerders aan pilots met actuele reistijdverwachtingen. Het project loopt tot oktober 2012.
Meer informatie over RITS vindt u op de site van De Verkeersonderneming. naar het begin
SLIM Prijzen RegioRing beloont spitsmijdende automobilisten rond Arnhem en Nijmegen Om de stadsregio Arnhem Nijmegen bereikbaar te houden, worden veel maatregelen ingezet. Een daarvan is SLIM Prijzen. SLIM Prijzen RegioRing is met ongeveer 13.700 deelnemers en 4.500 spitsmijdingen per dag, het grootste mobiliteitsproject tot nu toe. Het doel van het project is een vermindering van het verkeer met 3%. Op basis van de huidige cijfers zien we over 2011 al een gemiddeld verkeerseffect van 2,7%. In de file staan of geld verdienen De Regioring van Arnhem Nijmegen is de A12, A15, A50, A73 en A325. SLIM Prijzen RegioRing geeft automobilisten die regelmatig op of binnen deze regioring rijden, de keuze tussen in de file staan of geld verdienen. Zij ontvangen een beloning van 4 euro als zij tijdens de beloningsperiode niet in de spits op of binnen de regioring rijden. Stimuleringsmaatregelen nog beter benutten Projectleider Henk Driessen ziet veel kansen: ‘We kunnen de mogelijkheden van SLIM Prijzen veel beter benutten. Deze woordspeling gaat ook echt op: je kunt mensen namelijk op veel manieren prikkelen om anders te gaan reizen. Daarom gaan we de komende jaren
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | SLIM Prijzen RegioRing | 08
in onze regio nog meer stimulerende dingen doen, samen met onze weggebruiker en ondernemers!’ Offensief Bereikbaarheid SLIM Prijzen is een initiatief van de Stadsregio Arnhem Nijmegen en de provincie Gelderland met medewerking van de gemeente Nijmegen en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het project komt voort uit het Offensief Bereikbaarheid, dat met publieke en private partijen aan een bereikbare Stadsregio werkt. Meer informatie over het mobiliteitsproject vindt u op de site van SLIM Prijzen. naar het begin
Spitsmijden in Brabant: beste reistijd en slimste route Met het project Spitsmijden in Brabant werkt ook de Brabantse regio met een beloningssystematiek voor reizigers die buiten de spits reizen. In deze Brabantse proef krijgen deelnemers geavanceerde routeinformatie via een smartphone en een persoonlijke webpagina. Hiermee kunnen zij het beste tijdstip uitkiezen en de slimste route. Dit mobiliteitsproject richt zich op de stedelijke omgeving (cordon), in plaats van een specifieke weg. 76% van de deelnemers mijdt spits door aanpassen route en reistijd Met Spitsmijden in Brabant onderzoekt de regio hoe zij kan voorkomen dat steden als ’s-Hertogenbosch en Eindhoven in de toekomst dichtslibben. De voorlopige resultaten van de proef zijn positief: met
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Spitsmijden in Brabant | 09
2.300 deelnemers verdwijnt ongeveer 1 op de 3 spitsritten. 76% van het aantal spitsmijdingen hangt samen met het aanpassen van de route en het reistijdstip. 24% wordt gerealiseerd door gebruik te maken van het openbaar vervoer, te carpoolen, fietsen of thuis te werken.
01 02
naar het begin
Winst dankzij hulp bij planning In de tweede fase, die begin 2012 van start ging, is de prijs per spitsmijding gedifferentieerd naar zwaarte van de spits. De dinsdag- en donderdagmiddag die standaard drukker zijn, worden nu meer afgewaardeerd. Verder wordt geëxperimenteerd met feedback naar deelnemers en met gedragspsychologische interventies. Wanneer deelnemers hulp krijgen bij het vooraf plannen van hun gedrag, blijken zij 25% meer spitsmijdingen te realiseren. Daarnaast biedt het onderzoek meer aanknopingspunten die verduurzaming van het spitsmijdgedrag na de beloningsperiode kunnen bevorderen.
financiële beloning de spits gaan mijden: ‘We weten dat we niet eindeloos door kunnen gaan met het belonen voor het mijden van de spits. Daarom is het interessant te kijken naar de mogelijkheden van spitsmijden zonder financiële beloning. Door (potentiële) deelnemers te vragen naar hun motivatie om de spits te mijden en daarop in te spelen, vergroot je de kans dat zij hun gedrag blijvend veranderen. Iets bewust motiveren, heeft namelijk een psychologisch effect.’
Inspelen op motivatie deelnemers Projectleider Pierre van Veggel hoopt dat reizigers in de toekomst ook zonder
Meer informatie over het mobiliteitsproject in Brabant vindt u op de site van Spitsmijden in Brabant.
Het mobilieitsproject is gestart in september 2010 en loopt tot eind 2012.
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Spitsmijden in Brabant | 10
01 02
naar het begin
Brabantse Brainport-regio: persoonlijke (verkeers)informatie voor weggebruikers In 4 praktijkproeven testen bedrijven, kennisinstellingen, wegbeheerders en automobilisten innovatieve oplossingen voor weggebruikers in de Brainport-regio. De focus bij deze zogenaamde in-car oplossingen, ligt op intelligente systemen die het gedrag van weggebruikers positief kunnen beïnvloeden. Waardoor het verkeer vlotter, veiliger, schoner en comfortabeler wordt. Effectmeting met uitgebreid monitoring- en evaluatieonderzoek In de praktijkproeven onderzoekt de regio hoe weggebruikers in de auto de juiste, persoonlijke (verkeers)informatie kunnen krijgen. Een uitgebreid monitoring- en evaluatieonderzoek laat het effect van alle informatieprikkels op het gedrag van de deelnemers zien. Het gaat hierbij om de
proeven Smart In-Car, ParckR, CONTRAST en Radio Dynamic Speed Advise. Smart In-Car: realtime verkeersmanagement en -informatie Met de proef Smart In-Car kunnen alle gedetailleerde voertuiggegevens via het CAN-netwerk in de auto realtime worden gecombineerd met verkeersmanagement
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Brabantse Brainport-regio | 11
01 02
naar het begin
en verkeersinformatie. Bovendien kunnen deze gegevens worden gebruikt voor geïndividualiseerde reisinformatie, zuinig rijden en veilig rijden. ParckR: bezettingsgraad van parkeerplaatsen voor vrachtwagens In het project ParckR krijgen Nederlandse vrachtwagenchauffeurs dankzij een systeem op de A67 informatie over de bezettingsgraad van parkeerplaatsen. Het systeem houdt rekening met de rijtijdbesluiten en wil voorkomen dat chauffeurs op vluchtstroken parkeren vanwege volle parkeerplaatsen langs de snelwegen.
CONTRAST: persoonlijke reisinformatie op smartphones Onder de naam CONTRAST verschijnt een reeks van gekoppelde applicaties voor smartphones en navigatiesystemen. Hiermee krijgen deelnemers persoonlijke, realtime informatie over naderende files. Radio Dynamic Speed Advise: informatie via FM-frequentie Het project Radio Dynamic Speed Advise brengt Groene en Blauwe Golf-informatie in de auto via bestaande FM-uitzendtechnieken.
Meer informatie over de 4 praktijkproeven vindt u op de site van de provincie Noord-Brabant.
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Brabantse Brainport-regio | 12
01 02
naar het begin
Spitsvrij Utrecht: ook het milieu profiteert van het succes Spitsmijden is het Utrechtse mobiliteitsproject in de driehoek van de snelwegen A1, A27 en A28 tussen Utrecht, Hilversum en Amersfoort. Deelnemers ontvangen een financiële beloning wanneer zij de spits mijden en helpen zo de doorstroming in de regio verbeteren. Grote belangstelling ‘3.000 auto’s minder in de spits dankzij Spitsvrij’ berichtte onder meer De Telegraaf op 12 april 2012. Een half jaar na de start van Spitsvrij blijkt uit een tussenstand dat de belangstelling groot is en dat de deelnemers veel minder in de spits rijden. ‘We mikten op 2.000 spitsmijdingen per dag, maar dat zijn er nu al 3.000’, aldus projectleider Hans Kraaij van de provincie Utrecht. ‘De wervingscampagne heeft goed gewerkt en deelnemers zijn overwegend tevreden over de inbouw van de S-boxen en de communicatie door Spitsvrij.’ Spitsvrij werkt Ruim 9% van de mensen die vaak in de spits rijden tussen Utrecht, Amersfoort en Hilversum, doet mee aan Spitsvrij. Resultaten
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Spitsvrij Utrecht | 13
wijzen uit dat in de eerste 6 maanden van het project, deelnemers ruim 40% minder in de spits rijden. Bijna 2% van alle auto’s is uit de spits verdwenen in de driehoek. ‘Spitsvrij werkt!’, stelt Remco van Lunteren, gedeputeerde Mobiliteit van de provincie Utrecht, enthousiast. ‘Dankzij de grote inzet van alle deelnemers kan iedereen in dit gebied beter doorrijden.’ Ook positief effect op het milieu In een periode van 4 weken rijden Spitsvrij-deelnemers 1,5 miljoen kilometers minder in de spits. Netto levert dat een besparing op van 600.000 kilometer, omdat een deel van de deelnemers op een ander tijdstip wel rijdt. Deze afname zorgt voor een verminderde CO2-uitstoot van 1 kton per jaar. Dat is vergelijkbaar met het
01 02
naar het begin
isoleren van de muren en daken van 600 woningen of het plaatsen van 3.500 zonnepanelen. Daarmee heeft Spitsvrij ook een positief effect op het milieu. Een paar auto’s zorgen voor groot effect De 1,5 tot 2% minder auto’s in de spits hebben een veel groter effect op de bereikbaarheid. Wel verschilt dat effect van plek tot plek. Daar waar de wegcapaciteit net is overschreden waardoor het verkeer stilstaat, is het effect het best merkbaar: een paar auto’s minder zorgen daar al voor een veel betere doorstroming. Dit is niet alleen voor de deelnemers aan Spitsvrij gunstig, maar ook voor de andere weggebruikers die daardoor minder reistijd hebben. De komende periode wordt berekend wat de precieze reistijdwinst op de verschillende plekken is en wat daarvan de financieel-economische effecten zijn voor de samenleving. Het mobiliteitsproject Spitsvrij loopt tot en met december 2012. Meer informatie over het project vindt u op de site van Spitsvrij.
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Spitsvrij Utrecht | 14
01 02
naar het begin
Spitsmijden A12: doorstroom ondanks wegwerkzaamheden Het mobiliteitsproject Spitsmijden A12 stimuleert een goede doorstroming op de A12 tijdens de wegwerkzaamheden op het traject tussen Veenendaal en Utrecht (knooppunt Lunetten). Met ruim 2.000 deelnemers behaalt het project gemiddeld 600 spitsmijdingen per dag. Extra rijstroken plus financiële prikkel Op de A12 worden extra rijstroken en spitsstroken aangelegd voor een betere doorstroming, bereikbaarheid en veiligheid op het Utrechtse wegennet. Om de verkeershinder op de A12 tot een minimum te beperken, krijgen deelnemers aan Spitsmijden A12 een beloning van 4 euro per keer wanneer zij buiten de spits reizen. Ook worden zij gestimuleerd om met een andere vorm van vervoer te reizen of thuis te werken. Korting op treinkaartjes en flexwerkplekken Deelnemers aan Spitsmijden A12 kunnen tegen een gereduceerd tarief treinkaartjes
Beter Benutten Mobiliteitsprojecten | Spitsmijden A12 | 15
aanschaffen in een webshop (e-tickets). Die webshop biedt hen de mogelijkheid om ook andere producten af te nemen zoals tegoedbonnen voor flexwerkplekken en vergaderruimte. Daarnaast kunnen deelnemers via een web-based applicatie gebruikmaken van multimodale reisinformatie. Grote uitdaging voor volgende projecten ‘Hoewel Spitsmijden A12 uiterst succesvol is in het halen van vooraf gestelde doelstellingen bij wegwerkzaamheden, ligt er voor een volgende generatie projecten nog een grote uitdaging in het koppelen met andere
belangen en maatregelen en het verduurzamen van keuzes’, aldus Hans Degenaar, senior adviseur Rijkswaterstaat Utrecht. Het huidige Spitsmijden A12-project loopt van september 2011 tot juli 2012. Naar verwachting zet Rijkswaterstaat Spitsmijden A12 ook in tijdens de toekomstige renovatiewerkzaamheden aan de Galecopperbrug.
Meer informatie over dit project vindt u op de site van Spitsmijden A12. naar het begin
Beter Benutten
naar het begin
