bestuurder

Leren van visiteren Wovesto is een maatschappelijke organisatie, waar de klant het uitgangspunt is. Onze oprichters hebben meer dan 40 jaar geleden met hart en ziel het fundament gelegd voor het huidige Wovesto, een organisatie waar het vanzelfsprekend is dat je werkt voor mensen en aan goede en goedkope woningen. In 2010 heeft Wovesto zich, aangemoedigd door de Governancecode van brancheorganisatie Aedes, laten visiteren. Visiteren is een mooie manier om maatschappelijke verantwoording af te leggen en van belanghouders terug te horen hoe zij de samenwerking en het werk van de organisatie ervaren. Uit deze visitatie blijkt dat de activiteiten en het werk van Wovesto lokaal bij belanghouders bekend zijn en positief worden ervaren: Wovesto staat midden in de samenleving. Dat is een goed gevoel, maar we willen vooruit. Het visitatietraject was daarom specifiek gericht op ‘leren en verbeteren’. De resultaten van de visitatie hebben ons inzicht gegeven in prestaties, de koers van Wovesto en onze werkwijze. Daarmee was de visitatie een bron van inspiratie en input om onze koers verder uit te werken. In 2010 hebben we de visitatierapporten daarom gebruikt voor het ontwikkelen van ons ondernemingsplan voor de periode 2011-2014. 2010 is een leerzaam jaar waarover we in dit jaarverslag verantwoording afleggen. We hebben geprobeerd er een duidelijk verhaal van te maken en zijn benieuwd naar uw mening. Hebben we het goed gedaan in 2010? En vooral: wat kunnen we nog beter doen in de toekomst? Want dat sluit aan bij wat bij Wovesto in 2010 centraal stond: Leren van visiteren. Leo Overmars, Directeur/bestuurder

Leeswijzer Deel

Inhoud

1 Visie, strategie en prestaties Hoofdstuk 1 en 2

In deel één van het jaarverslag leest u meer over de fundamenten van Wovesto: haar visie, missie en opgave. Doorvertaald naar doelstellingen en prestaties in 2010. Een beknopte samenvatting van de activiteiten en prestaties van Wovesto in 2010.

2 Werkveld, producten en diensten Hoofdstuk 3, 4, en 5

In het tweede deel van het jaarverslag geeft Wovesto inzicht in haar (maatschappelijke en zakelijke) werkveld. U leest hier meer over de maatschappelijke verankering, klanten, belanghouders en producten en diensten van de corporatie.

3 Organisatie en financiën Hoofdstuk 6, 7 en 8

In deel drie van het jaarverslag krijgt u een kijkje achter de voordeur van Wovesto en leest u meer over de organisatie, plannen voor de toekomst en haar financiële positie.

4 Bestuur en toezicht Hoofdstuk 9

Deel vier bestaat uit een bestuursverslag en een bericht van de Raad van Toezicht, waarin zij inzicht geeft in de wijze waarop zij in 2010 toezicht heeft gehouden, welke besluiten zij nam en hoe zij Governance toepast.

5 Jaarrekening Hoofdstuk 10

Het laatste deel van het jaarverslag wordt gevormd door de volledige jaarrekening.

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1

Doelen en Ambities ..............................................................................................................5

Hoofdstuk 2

Doelstellingen versus Prestaties ...........................................................................................8

Hoofdstuk 3

Maatschappelijk werkveld en belanghouders .................................................................... 12

Hoofdstuk 4

Voor klant en maatschappij ................................................................................................ 18

Hoofdstuk 5

Bouwen naar behoefte ....................................................................................................... 30

Hoofdstuk 6

Een organisatie in ontwikkeling .......................................................................................... 34

Hoofdstuk 7

Scherp aan de wind zeilen .................................................................................................. 39

Hoofdstuk 8

Plannen voor 2011 ............................................................................................................. 46

Hoofdstuk 9

Bestuursverslag .................................................................................................................. 47

Hoofdstuk 10

Verslag van de Raad van Toezicht ....................................................................................... 50

Kengetallen 2010 ......................................................................................................................................... 57 Hoofdstuk 11

Jaarrekening 2010 ............................................................................................................... 58

Controleverklaring ....................................................................................................................................... 69 Bijlagen

............................................................................................................................................ 70

Colofon

............................................................................................................................................ 75

4

Deel 1 Visie, strategie en prestaties

Hoofdstuk 1

Doelen en Ambities

Wovesto is een professionele organisatie en stelt zich dusdanig op dat mensen zich thuis en welkom voelen. Dat geldt voor zowel onze medewerkers als onze klanten. Om dit te bereiken heeft Wovesto een aantal speerpunten die de organisatie richting geven. De aanbevelingen uit het visitatierapport zijn daarin verwerkt. Maatwerk, betrokkenheid en klantgerichtheid zijn begrippen die beleid en concrete werkwijzen binnen de organisatie bepalen.

Visie: in het bijzonder voor diegenen die extra aandacht vragen Wovesto is een woningcorporatie met een gedifferentieerd aanbod aan huur- en (sociale) koopwoningen en verschillende diensten. We onderscheiden onszelf door betrokken te zijn bij maatschappelijke ontwikkelingen binnen de gemeente Sint-Oedenrode. Vanuit die rol zijn we daarop aanspreekbaar, binnen verantwoorde bedrijfseconomische grenzen. Daarom streeft Wovesto geen sterke vermogensgroei na, maar investeert ze beschikbare middelen in kwaliteit van wonen en dienstverlening. Om de kwaliteit van het woningbezit te verbeteren, investeert Wovesto onder andere in duurzaamheid en de levensloopbestendigheid van woningen. Bij het voorzien in passende en kwalitatief goede huisvesting richt Wovesto zich op een brede doelgroep. De mensen die ons het hardst nodig hebben, hebben voor ons prioriteit. De klant staat centraal bij Wovesto en door met hem in gesprek te blijven, weten we wat klanten willen en vinden. Voor alle doelgroepen, en voor de doelgroep senioren in het bijzonder, geldt dat zij een fijne woonomgeving wensen in hun vertrouwde dorp, buurt of straat. Wovesto zet zich daar voor in door maatschappelijk vastgoed te ontwikkelen en te beheren. Voorbeelden zijn multifunctionele accommodaties, zorgdiensten en brede scholen. De relatie tussen wonen, zorg, welzijn en educatie staat hierbij centraal. En dat doen we in samenwerking met partners die op deze terreinen actief zijn. Om dit te realiseren investeren we in belanghoudersparticipatie.

Missie: passende en kwalitatief hoogwaardige (huur)woningen Wovesto is een woningcorporatie die voorziet in de uiteenlopende woonvragen in de markt, zodat er voldoende passende en kwalitatief goede huur- en (sociale) koopwoningen voor verschillende doelgroepen beschikbaar zijn. Maar wonen is meer dan een woning en daarom levert Wovesto in samenwerking met maatschappelijke partners een actieve bijdrage aan de leefbaarheid van wijken en kernen in de gemeente Sint-Oedenrode. 5


Strategische doelen De visie en missie van Wovesto zijn gedurende het jaar 2010 vertaald naar zes speerpunten die de koers van Wovesto in 2011-2014 richting geven. Deze strategische doelen vormen de uitgangspunten van het nieuwe ondernemingsplan en richten zich op de verschillende taakvelden en ambities van Wovesto.

Speerpunt 1 Wovesto zet zich in voor een brede doelgroep De brede doelgroep bestaat grotendeels uit huishoudens die niet zelfstandig in eigen woonruimte kunnen voorzien. Maar in een brede doelgroep is ook plaats voor bijvoorbeeld verstandelijk en lichamelijk gehandicapten, ouderen, starters, huishoudens met een hoger budget en cliënten van instellingen op het gebied van welzijn, zorg en onderwijs. Met het oog op maatregelen en bezuinigingen waarmee we mogelijk te maken krijgen, hebben diegenen die ons het hardst nodig hebben, prioriteit. Speerpunt 2

Wovesto is actief in een breed sociaal-maatschappelijk werkveld en praat met klanten en belanghouders Wovesto heeft een breed werkveld waardoor er veel raakvlakken zijn met verschillende lokale en regionale organisaties. Wovesto kiest er bewust voor op deze terreinen actief te zijn. Samenwerking met de organisaties op het gebied van wonen, zorg, welzijn en educatie staat centraal, omdat synergie ervoor zorgt dat de brede doelgroep zo efficiënt en goed mogelijk bediend wordt. Speerpunt 3 Wovesto groeit in kwantiteit en kwaliteit Wovesto blijft bouwen voor de brede doelgroep, waarbij de vraag uit de markt leidend is. Krimp is nog niet aan de orde in de regio, maar een vooruitziende blik is verstandig. Wovesto wil voorkomen dat er in de toekomst onvoldoende vraag is naar haar bezit en investeert daarom in kwantiteit én in kwaliteit. Duurzaamheid en energiebesparende maatregelen dragen bij aan de kwaliteit van de woningvoorraad. Ook levensloopbestendigheid zorgt ervoor dat woningen duurzaam zijn en op de lange termijn voor verschillende doelgroepen inzetbaar zijn. Wovesto investeert in maatschappelijk vastgoed om op die manier bij te dragen aan de leefbaarheid van wijken en dorpen. Commercieel vastgoed wordt in beperkte mate ontwikkeld en uitsluitend om middelen te genereren die onrendabele projecten haalbaar maken.

6


Speerpunt 4 Wovesto blijft zichzelf ontwikkelen Wovesto investeert continu in de professionalisering van de organisatie. Dat houdt in dat er de komende jaren veel aandacht zal zijn voor opleiding, (persoonlijke) ontwikkeling, competenties en de professionalisering van processen. Om dit te bereiken en te faciliteren, zet Wovesto bijzondere en specifieke programma’s in, zoals POEMA’S en VIS!. Speerpunt 5 Wovesto zet haar middelen optimaal in Om de ambities en plannen te kunnen realiseren, zeilt Wovesto scherp aan de wind. Hierbij zorgen wij ervoor dat er voldoende ‘buffer’ is om tegenslagen op te vangen. Het doel is om onze taken uit te voeren en kansen te benutten. Daarbij zetten we onze middelen optimaal in. Speerpunt 6 Wovesto verkent opties om samen te werken Wovesto is een kleine organisatie die haar lokale binding koestert. Daar staat tegenover dat we te maken hebben met complexe regelgeving en ontwikkelingen in de branche die continu veranderen. Als kleine organisatie is het moeilijk om in te spelen op wijzigende regelgeving en risico’s die op ons af komen goed in te schatten. Op basis van deze kennis en de kwetsbaarheid op professioneel, financieel en personeel gebied, willen we samenwerkingsverbanden opbouwen. Door kwetsbaarheden te analyseren zal duidelijk worden op welke deelgebieden, op welke manier en onder welke voorwaarden samenwerking of schaalvergroting oplossingen kan bieden. Meer informatie over de speerpunten leest u in het ondernemingsplan van Wovesto. Lees of download het op de website van Wovesto, onder de tab ‘informatie’.

7


Hoofdstuk 2

Doelstellingen versus Prestaties

Van de visitatiecommissie hebben we geleerd dat we duidelijk moeten aangeven hoe en of we voorgenomen doelstellingen hebben bereikt. In dit hoofdstuk vindt u daarom een overzicht van doelstellingen van Wovesto, afgezet tegen de resultaten van 2010. Wanneer een resultaat niet overeenkomt met een doelstelling, wordt deze toegelicht. Figuur 1 geeft een overzicht van prestaties en activiteiten in 2010.

Speerpunt 1 Wovesto zet zich in voor een brede doelgroep Doelstelling Resultaat

Behouden KWH-Huurlabel. KWH-Huurlabel behaald met een 8,1.

Doelstelling Resultaat Reden voor afwijking

Start bouw project Zwembadweg van Woongroep Koningsvaren Geplande start bouw zomer 2011. Vertraging in proces van grondaankoop en bestemmingsplanwijziging.


Start bouw De Holm/Hart van Olland in december 2010. Geplande start bouw voorjaar 2011. Vertraging door bestemmingsplanprocedure en archeologieonderzoek.

Doelstelling

Verkoop woningen door middel van Slimmer Kopen® en aangeboden woningen terugkopen zodat ze behouden blijven voor Slimmer Kopen®. In 2010 werden er vier woningen verkocht met Slimmer Kopen® en werden er vijf teruggekocht en middels Slimmer Kopen® verkocht aan een starter op de koopmarkt.

Resultaat

8


Speerpunt 2 Wovesto is actief in een breed sociaal-maatschappelijk werkveld en praat met klanten en belanghouders Doelstelling Resultaat

Participatie van belanghouders bij totstandkoming beleid(splannen). Twee Denk en Doe mee-avonden bij ontwikkeling van het nieuwe ondernemingsplan.

Speerpunt3 Wovesto groeit in kwantiteit en kwaliteit Doelstelling Resultaat

Programma van Eisen G4C4-woning ontwikkelen. Programma van Eisen G4C4-woning gereed.

Doelstelling Resultaat

Aandacht voor duurzaamheid, in bestaand en nieuw bezit. Toezegging subsidie voor PV-cellen en zonnecollectoren en eerste project opgeleverd. Er zijn PV-cellen en collectoren aangebracht op het dak van Hof van Rode.


Nieuwbouw opleveren . 12 huurwoningen en 2 koopwoningen Lage Weide (turn-key).


Groot onderhoud aan de Mariannestraat opleveren. Wovesto renoveerde 23 woningen aan de Mariannestraat.


Open gastoestellen vervangen. 8 van de 38 open gastoestellen werden in 2010 vervangen door HR-combiketels. De overige open gastoestellen zijn eigendom van bewoners.

Reden voor afwijking

Speerpunt 4 Wovesto blijft zichzelf ontwikkelen Doelstelling Resultaat

Leren en ontwikkelen. Visitatietraject afgerond en ondernemingsplan gebruikt.


Een gestructureerde risicoanalyse opzetten. Risicoanalyse is uitgevoerd.

als

input

voor

een

nieuw

9



Het ontwikkelen van een nieuw ondernemingsplan voor de periode 2011-2014. Het ondernemingsplan is op 31 december niet gereed. Het wordt begin 2011 afgerond. Wovesto heeft extra tijd ingepland om het ondernemingsplan te bespreken met belanghouders en Raad van Toezicht.


Interne cultuur versterken. Aan de hand van de VIS!-methode worden er regelmatig bijeenkomsten gehouden. Er zijn twee VIS!-bijeenkomsten gehouden in 2010.


Leiderschap in de organisatie verder ontwikkelen. Aan de hand van managementfilosofie ‘POEMA’S’ wordt aandacht besteed aan waarden binnen de organisatie en de wijze van leidinggeven en samenwerken. Er zijn in 2010 twee bijeenkomsten georganiseerd.

Speerpunt 5 Wovesto zet haar middelen optimaal in Doelstelling Resultaat Reden voor afwijking

Verkoop van 15 woningen. In 2010 zijn er 7 woningen verkocht. De marktvraag (met name bij starters) was verminderd.


Solvabiliteit moet stijgende zijn. In 2010 is de solvabiliteit 16,5%, dat is 0,5% hoger dan in 2009.

Speerpunt 6 Wovesto verkent opties om samen te werken Doelstelling Resultaat

Oriënteren op samenwerking. Wovesto is door de gemeente Oirschot uitgenodigd een bod uit te brengen op het gemeentelijk woningbedrijf van Oirschot. Wovesto zag een kans om haar organisatie te verbreden en versterken vanwege synergievoordelen. Het volkshuisvestelijk verantwoord bod heeft niet geleid tot onderhandeling.

10


11 Figuur 1 Overzicht activiteiten en resultaten 2010

Deel 2 Werkveld, producten en diensten

Hoofdstuk 3

Maatschappelijk werkveld en belanghouders

Wovesto is een organisatie die staat of valt met de betrokkenheid van huurders, woningzoekenden en maatschappelijke partners. Zij maken als belanghouders onlosmakelijk deel uit van het dagelijks werk, beleidsvorming en strategie. Daar waar partners elkaar vinden, kan namelijk meerwaarde worden gecreëerd.

3.1 Maatschappelijke verankering De meest in het oog springende boodschap uit de visitatie is dat huurders en belanghouders tevreden zijn over het functioneren van Wovesto. Woorden zoals actief, betrokken, open en benaderbaar, flexibel, daadkrachtig, en efficiënt worden door hen als positieve punten genoemd. Wovesto zet volgens haar belanghouders haar vermogen goed in en is maatschappelijk verankerd in Sint-Oedenrode. Grote projecten zoals Odendael hebben de indruk achtergelaten dat Wovesto niet wegloopt wanneer het moeilijk wordt. Maar er is ook ruimte voor verbetering. Zo laat de visitatie zien dat belanghouders behoefte hebben aan terugkoppeling en meer inhoudelijke afstemming over beleidsstukken zoals een ondernemingsplan. De visitatiecommissie adviseert meer openheid te geven in wat Wovesto met input van huurders en andere belanghouders doet of waarom ze besluit iets níet te doen. Door gestructureerd met partners te overleggen houdt Wovesto een vinger aan de pols.

Samen met huurders en woningzoekenden Huurders en woningzoekenden die door de visitatiecommissie werden geïnterviewd, gaven aan dat Wovesto een open en benaderbare organisatie is die dicht bij de klant staat. Wovesto is in tegenstelling tot veel corporaties die stichtingen zijn geworden, een vereniging. Dat wil zeggen dat zij elk jaar twee algemene ledenvergaderingen houdt. De leden stellen daarin de jaarrekening respectievelijk de begroting vast en worden op de hoogte gehouden van onderwerpen en beleidsthema’s die spelen bij Wovesto. De vergaderingen zijn een instrument waarmee de leden directe invloed kunnen uitoefenen op (plannen van) de vereniging. Naast de algemene ledenvergadering worden er ad hoc commissies ingesteld wanneer daar behoefte aan is, bijvoorbeeld bij de totstandkoming van beleidsplannen of bouwprojecten. Een voorbeeld uit 2010 is de ontwikkeling van een nieuw ondernemingsplan. Samen met (maatschappelijke) partners in wonen Samenwerken is een kans om elkaar te versterken in maatschappelijke activiteiten en projecten. Wovesto zoekt daarom zoveel mogelijk de samenwerking op met partners wanneer dat een toegevoegde waarde heeft. Het netwerk dat Wovesto door de jaren heen heeft opgebouwd, bestaat uit verschillende belanghouders. Van gemeente als natuurlijke partner tot bijvoorbeeld welzijnsorganisatie Welzijn Salus en zorgaanbieder BrabantZorg. 12


Gestructureerd contact met belanghouders Tabel 1 op pagina 15 geeft een overzicht van belanghouders waarmee Wovesto samenwerkt. In het schema is opgenomen op welke manier er overleg plaatsvindt en wat de thema’s zijn waarover gesproken wordt. Algemene ledenvergaderingen Twee keer per jaar houdt Wovesto een algemene ledenvergadering. Deze worden in juni en november gehouden. In juni legt Wovesto de jaarrekening ter vaststelling voor aan de leden en in november de begroting. Bewonerscommissie De bewonerscommissie van Hof van Rode wordt financieel ondersteund en er is regelmatig overleg tussen de commissie en hun contactpersoon bij Wovesto. De belangrijkste taak van de bewonerscommissie is het organiseren van activiteiten op het gebied van ontmoeting. Daarnaast behartigt ze de belangen van bewoners en is ze het eerste aanspreekpunt voor bewoners en Wovesto. Belanghoudersbijeenkomsten In 2010 heeft Wovesto haar belanghouders twee keer uitgenodigd voor een bijeenkomst. Dit deed zij met twee doelen: 1. Belanghouders informeren over de stand van zaken bij Wovesto (wat doen we, waarom doen we dat, hoe doen we dat en met wie?). 2. Actuele thema’s delen met belanghouders (visitatie, nieuw ondernemingsplan). In 2010: Denk en Doe mee-avond Op 13 juli organiseerde Wovesto een Denk en Doe mee-avond voor alle geïnteresseerde belanghouders, waaronder huurders en woningzoekenden. Op deze avond vertelde Wovesto meer over het visitatietraject, maar vooral hoe zij de visitatieresultaten vertaalt in leer- en verbeterpunten in een nieuw ondernemingsplan. Samen met belanghouders is er over de koers van Wovesto gebrainstormd. Op 7 september is een selectie van hen uitgenodigd om een verdiepingsslag te maken. Suggesties zijn uitgewerkt in concrete doelen voor het ondernemingsplan.

13


Andere netwerken Maatschappelijk netwerk De directeur/bestuurder van Wovesto neemt deel aan het netwerk van maatschappelijke organisaties van Sint-Oedenrode. Dit netwerk is opgericht om lokale maatschappelijke organisaties op managementniveau regelmatig bij elkaar te brengen. Dit past in de synergiegedachte van Wovesto, waarbij meerwaarde in samenwerking wordt bereikt. Het netwerk bestaat uit de gemeente, Welzijn Salus, BrabantZorg/Odendael, SKOSO, OBS De Springplank, Fioretti College, Stichting Dichterbij en Wovesto. Zij kwamen in 2010 drie keer bij elkaar. Landelijk netwerk Wovesto is lid van Aedes, de brancheorganisatie voor woningcorporaties en neemt actief deel aan activiteiten van Aedes en het platform Midden- en Kleine Woningcorporaties (MKW) en de directeur/bestuurder is bestuurslid van het platform MKW. Wovesto woont verschillende bijeenkomsten van Aedes bij, zoals het verenigingscongres dat twee keer per jaar wordt gehouden.

14

Tabel 1 Overzicht belanghouders en maatschappelijk werkveld Belanghouder Huurders Woningzoekenden

Gemeente Sint-Oedenrode

Reden Leden van de vereniging, doelgroep van beleid en reden van bestaan.

Natuurlijke samenwerkingspartner, waarmee meerjaren-prestatieafspraken zijn vastgelegd op het gebied van o.a. woningvoorraad, huisvesting bijzondere doelgroepen, duurzaamheid en het nieuwbouwprogramma.

Deel 2 Werkveld, producten en diensten Contactvorm 2x per jaar een Algemene Ledenvergadering Regelmatig overleg met bewonerscommissie Ad hoc wanneer relevant, zoals in 2010 voor het ondernemingsplan 3 x overleg op ambtelijk niveau 3 x overleg op bestuurlijk niveau 6 x projectenoverleg 3 x Stichting Fonds Sociale Volkshuisvesting  Lid van maatschappelijk netwerk Sint-Oedenrode.

Zorg- en welzijnsinstellingen Welzijn Salus BrabantZorg

Partners in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen gericht op ieder die daar behoefte aan heeft, zorgbehoevenden en senioren.

Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen.

Onderwijsinstellingen SKOSO Obs De Springplank

Partners in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen gericht op jeugd en jongeren (voorlichting, stages).

Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen.

Politie

Partner in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen gericht op probleemsignalering en integrale veiligheid.

Dorpsraden kleine kernen Olland Nijnsel Boskant

Partners in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen gericht op de drie kleine kernen van Sint-Oedenrode.

Stichting Dichterbij

Partner in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen gericht op mensen met een beperking. Huurt tevens woningen (op maat) voor haar cliënten met een verstandelijke en/of meervoudige beperking. Stichting die zich inzet voor toegankelijkheid voor mensen met een beperking. Wordt geraadpleegd voor beoordelen toegankelijkheid nieuwbouwplannen.

Stichting Toegankelijkheid

 Lid van maatschappelijk netwerk Sint-Oedenrode.

 Lid van maatschappelijk netwerk Sint-Oedenrode. Neemt deel aan het signaleringsoverleg: 6 tot 8 x per jaar (met meerdere partijen) Verder wanneer nodig In Olland vindt er volgens een projectplan gestructureerd en formeel overleg in de ontwikkeling van multifunctionele accommodatie Hart van Olland. In Nijnsel en Boskant vindt er gestructureerd overleg plaats. Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen.  Lid van maatschappelijk netwerk Sint-Oedenrode. Overleg vindt minimaal een keer per jaar plaats én wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen. Regelmatig contact voor input bewonersblad.

Sportverenigingen

Partners in het behalen van maatschappelijke- en leefbaarheiddoelstellingen op sportgebied.

Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen. In 2010 met de hockeyclub MHC Sint-Oedenrode en voetbalvereniging Rhode.

Labyrint Zorg

Klant die woningen huurt voor haar cliënten met een Autisme Spectrum Stoornis.

Zakelijke dienstverleners

Belangrijke groep zakelijke partners in het realiseren van (nieuwbouw)projecten en onderhoud.

Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen. In 2010: de ontwikkeling van een nieuwbouwproject voor de doelgroep. Overleg vindt plaats wanneer daar vraag naar is vanuit een van de twee partijen.

Gespreksonderwerpen Jaarrekening, begroting, beleid, plannen (nieuwbouw, groot onderhoud, herstructurering), actualiteiten Prestatieafspraken Woningbouwprogramma Financiële continuïteit Strategie Leefbaarheidvraagstukken Maatschappelijk vastgoed Nieuwbouw en herstructurering Woonzorgcomplex Odendael Vraagstukken over wonen, zorg en welzijn Signaleren van problemen Bieden van zorg via huisvesting Overige woonzorgconcepten Brede school Multifunctionele accommodaties Maatschappelijk vastgoed

Probleemgevallen Veiligheid (in de buurten) Signaleren van problemen IDOP-ontwikkeling Leefbaarheid kleine dorpskernen Multifunctionele accommodaties

Beschikbaarheid woningen en mogelijkheden tot woningaanpassing voor de doelgroep van Stichting Dichterbij.

Toegankelijkheid bestaande bouw en nieuwbouw Input voor bewonersblad Beknopt Mogelijkheden tot samenwerking, bijvoorbeeld in de vorm van gebouwenbeheer, maar ook advisering over nieuwbouw en exploitatie. Beschikbaarheid woningen voor de 15 doelgroep van Labyrint Zorg Opdrachtverstrekking en evaluatie


3.2 Belanghouders informeren Wovesto wil zichtbaar en vindbaar zijn voor haar belanghouders en zet daarom verschillende media in om hen te informeren. Een persoonlijke benadering is voor Wovesto van groot belang en daarom hecht zij veel waarde aan persoonlijk contact tussen medewerkers van Wovesto en klanten. De ‘winkel’ van Wovesto is vijf ochtenden per week open om klanten persoonlijk te helpen. De visitatiecommissie schrijft over de communicatie van Wovesto dat deze veelal informeel is en door de omvang van Wovesto via korte lijnen loopt. Partners van een grotere omvang geven aan meer behoefte te hebben aan formele communicatie en gezamenlijke visievorming, anderen prijzen juist bereikbaarheid en toegankelijkheid.

Communicatiemiddelen Brochurelijn Huurders hebben vaak dezelfde soort vragen over hun woning, aanpassingen, onderhoud en procedures. Om in te spelen op deze vragen, heeft Wovesto een brochurelijn ontwikkeld die de meeste vragen beantwoordt. Het doel van de brochurelijn is om klanten op een korte, bondige en duidelijke manier over essentiële woononderwerpen te informeren. De ‘Kluswijzers’ zijn gericht op het geven van tips bij klussen in huis, terwijl de ‘Woonwijzers’ gericht zijn op het toelichten van beleid en het uitleggen van procedures. Bewonersblad Beknopt Actuele onderwerpen worden gecommuniceerd via het bewonersblad Beknopt, dat in 2010 drie keer verscheen, waaronder een verkorte versie van het jaarverslag. Beknopt behandelt uiteenlopende onderwerpen: van opleveringen, nieuwtjes en oproepen tot beleidsthema’s en interviews met klanten en maatschappelijke partners. In 2010: tuintips voor zomer en winter, interviews, informatie over het regeerakkoord en de gevolgen ervan voor Wovesto en haar huurders en woningzoekenden, bouwprojecten zoals het project van Woongroep Koningsvaren en tips van Stichting Toegankelijkheid. Lokale media Sint-Oedenrode is een hechte gemeenschap, die betrokken is met wat er in het dorp en de omliggende kerkdorpen speelt. Nieuws van Wovesto wordt via lokale media verspreid. Via websites (zoals www.mooirooi.nl en www.tvmeierij.nl), televisie en kabelkrant (TV Meierij) en weekbladen De MooiRooikrant en Midden-Brabant, wordt het merendeel van de doelgroepen bereikt.

16


Website De website is het medium waar verschillende vormen van informatie samenkomen. Hier worden actualiteiten en informatie in de vorm van brochures, formulieren, het bewonersblad, jaarverslagen en informatie over het gehele woningbezit en de wijken van Sint-Oedenrode samengebracht. Huurders kunnen er ook online een reparatieverzoek indienen en onderhouds- en nieuwbouwprojecten bekijken. In 2010 is gestart met het vernieuwen van de website. Wovesto verwacht dit in 2011 af te ronden door een vernieuwde website te presenteren. De nadruk ligt op het bereiken van meer interactie met de huurders, het verbeteren van de gebruiksvriendelijkheid en meer online services voor de klant.

17


Hoofdstuk 4

Voor klant en maatschappij

4.1 Feiten en cijfers Uit de resultaten van de visitatie blijkt dat de prestaties van Wovesto meer dan voldoende aansluiten bij de opgaven in Sint-Oedenrode. Bijna het gehele woningbezit behoort tot de categorie goedkoop en betaalbaar en ruim 90% daarvan wordt passend toegewezen. Ook op de terreinen leefbaarheid en duurzaamheid vindt de commissie Wovesto zeer actief en een initiërende rol vervullen. Het advies is om doelstellingen, afspraken en plannen concreter af te spreken en vast te leggen.

De woningmarkt Wovesto heeft 1.366 huurwoningen in haar bezit. In 2010 werden 12 huurwoningen opgeleverd en is er een groot aantal woningen in ontwikkeling. Met de verkoop van zeven woningen in 2010 is de woningvoorraad van Wovesto per saldo met vijf woningen gegroeid. Als gevolg van de economische crisis worden er in Nederland minder woningen gebouwd en zijn kopers terughoudend. Hierdoor is de huursector populair en lopen de wachttijden op. Ook in Sint-Oedenrode is dit effect duidelijk zichtbaar. In een jaar tijd is het aantal woningzoekenden met 16% toegenomen tot een totaal van 1.768 (zie tabel 2). Echter, niet alle woningzoekenden zijn actief op zoek naar een woning. Door middel van een jaarlijkse enquête wordt inzicht verkregen in de status van woningzoekenden. In 2010 waren er 539 actieve woningzoekenden. Dat is een toename van 73% en zorgt voor een oplopende wachttijd. De woningzoekenden boven de 55 jaar die in 2010 een woning kregen toegewezen stonden gemiddeld bijna 6,5 jaar ingeschreven. Voor de woningzoekenden onder de 55 jaar was dit ruim 2,5 jaar.

Tabel 2

Woningzoekenden en mutaties per 31 december 2010 Aantal ingeschreven woningzoekenden 1.768 Aantal actief woningzoekenden 187 starters en 352 doorstromers 314 jonger dan 55 jaar en 225 ouder dan 55 jaar 27 urgenten en 512 niet urgente woningzoekenden

539

Toewijzing

Mutatiegraad in %

6,8

Aantal toewijzingen In 2010 zijn er 94 toewijzingen geweest. Van de 94 toewijzingen waren er 12 vanwege de oplevering van nieuwbouw en 82 mutaties als gevolg van een verhuizing. De mutatiegraad in 2010 was 6,8% (zie tabel 2). De acceptatiegraad was 73%. Dit wil zeggen dat 73% van de woningzoekenden een aangeboden woning bij de eerste aanbieding heeft geaccepteerd.

Acceptatiegraad in %

73

18


Toewijzen van vrijgekomen of opgeleverde woningen Wovesto wijst woningen toe op basis van een aantal criteria, waaronder een match tussen de grootte van het huishouden en de grootte van de woning. Daarnaast heeft Wovesto zich eind 2010 voorbereid op de invoering van de nieuwe regelgeving van de EU. In totaal hebben we in 2010 aan 94 woningzoekenden een woning toegewezen. Nieuwe regelgeving De Europese Commissie heeft nieuwe regels opgelegd aan woningcorporaties. Een nieuwe regel is dat woningcorporaties minimaal 90% van hun huurwoningen moeten toewijzen aan mensen die (als huishouden gezamenlijk) bruto minder dan € 33.614 per jaar verdienen. Deze regelgeving gaat per 1 januari 2011 in. Wat betekent dit voor woningzoekenden? Met ingang van 1 januari 2011 wijst Wovesto woningen met een huur tot € 652,52 per maand alleen toe aan huishoudens met een gezamenlijk bruto jaarinkomen tot € 33.614. Hiermee houdt Wovesto zich aan de Europese Richtlijn waarmee de Tweede Kamer heeft ingestemd. De toewijzing van woningen vindt plaats op basis van de inschrijfdatum, waarna er getoetst wordt op inkomen.

Tabel 3

Woningvoorraad Wovesto per 31 december 2010

Woning

Aantal

Percentage

Goedkoop < €357,37 Betaalbaar €357,38 – €511,50 Middeldure woningen €511,51 – €548,18 Dure woningen €548,19 - €647,53 Geliberaliseerde woningen > €647,53 Totaal

174

13%

942

69%

117

8%

95

7%

38

3%

1.366

100%

Op de website van Wovesto staan de spelregels, inclusief de nieuwe EU-regeling, uitgelegd onder de tab ‘Ik zoek een woning’.

Betaalbaarheid Wovesto vindt het belangrijk dat huurprijzen passen bij de doelgroep. Dit wil zeggen dat 90% van de huurders een huur betaalt die tot de categorie goedkoop/betaalbaar/middelduur behoort. Zie tabel 3 voor een overzicht van prijsklassen van het woningbezit en tabel 4 voor een overzicht van de portefeuille. Voor woonconsumenten met andere wensen en een ruimer budget, heeft Wovesto woningen en appartementen ontwikkeld die voldoen aan hogere comforteisen (10% van het totale bezit). Betaalbaarheid heeft ook te maken met woonlasten, waaronder verzekeringen. Wovesto werkt samen met een lokale bank, waardoor huurders een extra korting van 10% op de premie van hun ‘Alles-in-één-polis’ ontvangen. Deze korting kan oplopen tot tientallen euro’s op jaarbasis. Per 1 juli 2010 heeft Wovesto voor haar bezit een huurverhoging van 1,2% doorgevoerd. Dit percentage is gelijk aan de inflatie van 2010.

Tabel 4

Portefeuille Wovesto per 31 december 2010 Centrum

Woningen Overige vhe’s Totaal Woningen in beheer Overig in beheer Totale portefeuille

Nijnsel

Olland

Boskant

1.218 244 1.462

97 1 98

18 0 18

33 2 35

Totaal 1.366 247 1.613

55

0

0

0

55

2

0

0

0

2

1.519

98

18

35

1.670

19


Betalingsachterstanden en uitzettingen Wovesto voert beleid om betalingsachterstanden te beperken. De uitgangspunten van dit beleid zijn pro-activiteit en snelheid. In het geval van een huurachterstand neemt een woonconsulent contact op met de betreffende huurder om een oplossing te zoeken, vaak een kosteloze betalingsregeling. Wanneer Wovesto vermoedt dat een huurder professionele hulp nodig heeft, verwijst zij de huurder door naar een professionele organisatie. Uitzetting vanwege huurschuld is een laatste stap in het proces, in 2010 is kwam dit niet voor. In 2010 was de huurachterstand 0,87%. Verkoopbeleid Het verkoopbeleid van Wovesto gaat uit van het Strategisch Voorraad Beleid (SVB). Op basis hiervan verkoopt Wovesto 15 bestaande woningen per jaar. Met deze verkoop speelt Wovesto in op de vraag naar goedkope (starters)woningen. Voor woningen tot €200.000 kunnen bewoners via Slimmer Kopen® een korting van maximaal 25% krijgen op de koopprijs. Inmiddels zijn er 55 woningen met korting verkocht en via doorstroming blijven deze woningen ook in de toekomst beschikbaar voor starters. Tot 2010 verkocht Wovesto alleen bestaande woningen bij mutatie. Eind 2010 startte Wovesto met de verkoop van woningen aan zittende huurders. Dienstverlening KWH-Huurlabel In de dienstverlening stelt Wovesto de klant centraal. Om klantgericht werken te stimuleren en verbeteren, laat Wovesto daarom jaarlijks de kwaliteit van haar dienstverlening meten door Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). KWH begeleidt en stimuleert corporaties bij het werken aan kwaliteit en ziet kwaliteit als een continu verbeterproces. In 2010 heeft Wovesto het KWH-Huurlabel opnieuw behaald, met een hogere score dan de jaren ervoor. Het cijfer in 2008 was 7,8. In 2009 was dit 7,9 en in 2010 8,1.

20


Keuzevrijheid en Zelf Aangebrachte Veranderingen (ZAV) Wovesto vindt het belangrijk dat huurders zich thuis voelen in hun woning en er met plezier wonen. Keuzevrijheid en de vrijheid om aanpassingen aan te brengen in de woning, dragen daar aan bij. Bij nieuwbouw houdt dit in dat nieuwe bewoners inspraak hebben in bijvoorbeeld muurafwerking en kleuren van de keukeninrichting. Bij groot onderhoud hebben huurders inspraak in de kleur van tegels en de keukeninrichting en helpt Wovesto huurders die speciale verzoeken hebben, op maat. Bijvoorbeeld bij het plaatsen van een dakkapel of extra slaapkamer op zolder. Bij bestaande bouw houdt keuzevrijheid in dat Wovesto huurders de vrijheid geeft om zelf veranderingen aan te brengen in hun woning, met of zonder toestemming van Wovesto. Wanneer de huurder de woning verlaat, kunnen de veranderingen die door Wovesto goedgekeurd zijn, blijven zitten. In sommige gevallen krijgen huurders een vergoeding voor de verandering. Deze veranderingen vallen onder het beleid Zelf Aangebrachte Veranderingen (ZAV). De volledige richtlijnen voor ZAV zijn te vinden in de brochure ‘Zelf Aangebrachte Veranderingen’. In 2010 zijn er 96 ZAV-aanvragen gehonoreerd. Klachtenprocedure en de klachtenadviescommissie Wovesto wil haar huurders een goede service bieden. Soms gaat er onverhoopt iets niet helemaal zoals het zou moeten gaan en wil de huurder dit melden bij Wovesto. Daarvoor heeft Wovesto een klachtenprocedure. Wanneer een huurder een klacht indient, wordt deze pro-actief behandeld. Stap één: de klant wordt uitgenodigd op kantoor voor een gesprek. In dat gesprek zoeken de woonconsulent en klant samen naar een oplossing. Wanneer de klacht niet naar tevredenheid afgehandeld wordt, dan volgt stap twee van de klachtenprocedure. In stap twee wordt de klacht ingebracht bij de klachtenadviescommissie. Deze adviescommissie beoordeelt de wijze waarop de klant geholpen is en welke partij in het gelijk gesteld wordt. In de algemene ledenvergadering brengt de klachtenadviescommissie verslag uit van haar werkzaamheden. In 2010 werden er geen officiële klachten gemeld. Vestobeheer Vestobeheer is onderdeel van Wovesto en biedt diensten aan VvE’s in Sint-Oedenrode. Inmiddels heeft Vestobeheer vier VvE’s in beheer: Meierij aan de Dommel, Hoge Vonderstraat, Nieuw Rode en Commerciële Ruimtes Nieuw Rode.

21


Bijzondere doelgroepen Senioren In 2010 heeft Wovesto samen met BrabantZorg en Welzijn Salus een start gemaakt met een specifiek op ouderen gericht thema: ‘Veilig wonen in en om de woning’. Op 18 november 2010 organiseerden de drie partijen gezamenlijk de eerste voorlichtingsavond die gericht was op een algemene introductie en voorlichting. Sprekers van verschillende organisaties vertelden vanuit hun eigen invalshoek meer over preventieve maatregelen die ouderen kunnen nemen op het gebied van veiligheid. Maar ook goed nabuurschap en assertiviteit werden behandeld. In 2011 wordt het thema verder uitgewerkt in concrete activiteiten rondom de subthema’s zoals goed nabuurschap en assertiviteit. De samenwerking tussen partijen leidde tot een gevarieerd en compleet programma. Betrokken partijen waren de politie, het Nationaal Ouderenfonds, Welzijn Salus, BrabantZorg en Wovesto. De gemeente sluit bij vervolgactiviteiten van het thema aan. Starters Voor starters heeft Wovesto zowel huur- als koopwoningen. Zo zijn er speciaal voor jongeren tot 23 jaar kleine huurwoningen met een huur onder de € 357,-. Voor woningen met deze huurprijs kunnen jongeren huurtoeslag aanvragen. Voor starters die graag willen kopen, heeft Wovesto ook het product Slimmer Kopen®. Het is een woonproduct voor starters op de koopmarkt, voor wie het moeilijk is om op de reguliere woningmarkt een huis of appartement te kopen. Door een korting van maximaal 25% te geven op de marktwaarde, worden de woningen of appartementen bereikbaar voor deze doelgroep. Slimmer Kopen® wordt toegepast op nieuwbouw en op bestaande bouw. Wanneer een met Slimmer Kopen® gekochte woning weer te koop wordt aangeboden, koopt Wovesto de woning met verrekening van de korting en waardeontwikkeling terug. Door de woning terug te kopen, kan Wovesto deze opnieuw aan een starter op de koopmarkt verkopen. Op die manier ontstaat er een vaste voorraad Slimmer Kopen®-woningen. In totaal heeft Wovesto in 2010 vier woningen met de Slimmer Kopen®-regeling verkocht. Er werden vijf woningen teruggekocht van een bewoner en opnieuw verkocht met de Slimmer Kopen®-regeling aan een nieuwe bewoner. Woningaanpassingen (WMO) In 2010 voerde Wovesto 28 woningaanpassingen bij huurders uit.

22


Statushouders Wovesto ondersteunt de gemeente bij het huisvesten van statushouders. In 2010 is er één woning van Wovesto toegewezen aan statushouders. Daarmee is voldaan aan de taakstelling voor 2010. Standplaatsen voor woonwagens Wovesto heeft één chalet en één woonwagen in haar woningvoorraad. Mensen met een beperking Wovesto werkt samen met instellingen in Sint-Oedenrode die zich inzetten voor huisvesting van mensen met een (verstandelijke en/of meervoudige) beperking. Stichting Dichterbij richt zich voornamelijk op verstandelijke en/of meervoudig beperkte mensen en Labyrint Zorg richt zich op jongeren met een Autisme Spectrum Stoornis. Wovesto en Stichting Dichterbij hebben een intentieovereenkomst getekend waarin centraal staat dat er woonruimte beschikbaar gesteld of gebouwd wordt voor 70 cliënten van Stichting Dichterbij. Het hoofddoel is dat deze groep mensen in het eigen dorp kan blijven wonen in plaats van voor huisvesting uit te moeten wijken naar andere dorpen. Ook cliënten die het dorp hebben verlaten, kunnen op die manier terug naar hun eigen woonplaats verhuizen. De overeenkomst stelt verder dat woningen voor de doelgroep speciaal op maat worden gemaakt, geheel volgens het Programma van Eisen van Stichting Dichterbij. Momenteel worden 34 cliënten gehuisvest met hulp van Wovesto. Er is een nieuw project voor circa acht cliënten in voorbereiding in Nijnsel. Ook met Labyrint Zorg heeft Wovesto een intentieovereenkomst. Deze is vooral gericht op het beschikbaar stellen van woonruimte voor de cliënten van Labyrint Zorg. Momenteel wonen 11 cliënten van Labyrint Zorg in woningen van Wovesto (zie tabel 5 voor een overzicht).

Tabel 5 Aantal appartementen en woningen voor cliënten van Stichting Dichterbij en Labyrint Zorg per 31 december 2010 Adres

Cliënten Dichterbij

Sperwer

9

Grote Doelenlaan

9

Deken van Erpstraat

8

Meierij

8

Totaal

34

Adres

Cliënten Labyrint

Kapittelhof Azaleastraat Seringenhof Merodestraat Nijnselseweg Mauritsstraat

1 1 1 1 4 3

Totaal

11

23


4.2 Maatschappelijk ondernemen: voor mens en milieu Wovesto besteedt volgens de visitatiecommissie veel aandacht aan leefbaarheid en duurzaamheid. De bijdrage aan de exploitatie van Odendael en de samenwerking met partners bij het voorkomen en aanpakken van overlast worden als positief beoordeeld. Daarnaast wordt Wovesto gezien als een organisatie die initiatief neemt op het gebied van duurzaamheid en duurzaam bouwen.

Leefbaarheid Wovesto is een betrokken organisatie en kijkt verder dan een inschrijving, huurcontract of voordeur. De visitatierapporten bevestigen waar Wovesto op hoopte: de samenwerking met partners verloopt goed en dat leidt tot breed gedragen projecten die positief bijdragen aan leefbaarheid van straten, wijken en dorpen. Betrokken bij de gemeenschap Betrokkenheid is het vertrekpunt als het gaat om onderwerpen die in de gemeente spelen. Zo heeft Wovesto meegedacht met de stuurgroep Brede School, is zij betrokken bij de realisatie van een multifunctionele accommodatie in kerkdorp Olland. Er is regelmatig contact met dorpsraden om hun initiatieven om bijvoorbeeld een multifunctionele accommodatie in hun kern te realiseren, te ondersteunen. IDOP’s en iWOP’s Wovesto is actief participant in de ontwikkeling van iDOP’s en iWOP’s. In werken stuurgroepen denkt zij mee met onder andere de gemeente en dorpsraden. Integrale aanpak probleemsignalering Wovesto zet in op het signaleren van probleemgevallen. Om dat te bereiken participeert Wovesto in een signaleringsoverleg, een initiatief van de gemeente, waarbij lokale welzijnsinstellingen en politie samenwerken. Minstens zes keer per jaar komen de partijen bij elkaar. Het signaleringsoverleg is gericht op het voorkomen en aanpakken van problematische leefsituaties. In het overleg ligt de focus op een integrale aanpak van probleemgevallen. Dit werkt goed, want in Sint-Oedenrode is het niveau van overlast laag. In 2010 waren er 58 meldingen van overlast, waarvan het merendeel eenvoudig kon worden opgelost en 20 complexere problemen. De complexere problemen werden samen met betrokkenen en de woonconsulenten verholpen.

24


Sponsoring in 2010 Naast het organiseren van activiteiten die de leefbaarheid en sociale cohesie in de gemeenschap versterken, steunt Wovesto initiatieven die op de een of andere manier bijdragen aan de leefbaarheid van Sint-Oedenrode. In het sponsorbeleid is vastgelegd wat de voorwaarden en criteria zijn voor sponsoring. Het sponsorbeleid van Wovesto is gebaseerd op het principe van mogelijkheid tot participeren. Een activiteit komt in aanmerking voor ondersteuning wanneer de activiteit bereikbaar is voor onze huurders. Is dit niet het geval, dan moet het doel van de organisatie raakvlakken hebben met één van onze doelgroepen en/of klanten. Dit kan betekenen dat een activiteit gericht op senioren gesponsord wordt, maar ook initiatieven die betrekking hebben op de basisschooljeugd. In 2010 gaf Wovesto € 5.833,70 uit aan sponsoractiviteiten. In figuur 2 ziet u hoe dit bedrag over verschillende doelen is verdeeld. Wovesto heeft één of twee hoofddoelen per jaar. In 2010 waren dat de Culturele Dagen en Make a Dinner Day van Stichting De Zonnebloem. Daarnaast steunt Wovesto elk jaar zoveel mogelijk lokale kleinschalige activiteiten, mits ze binnen het sponsorbeleid vallen.

Culturele Dagen 2010 Stichting De Zonnebloem Stichting Smitsorgel Martinusparochie Klumpkesrace Kiwani's Filmavond interculturele werkgroep € 300,00

€ 2.500,00

€ 350,00

KBO Seniorenorkest Dommelvolk Buurtpreventie Rooise Zoom Gemengd koor Sint-Oedenrode

€ 1.500,00

Sinterklaasintocht

Tiona Wereldrecord fietsbelbellen

Figuur 2 Overzicht van sponsoractiviteiten in 2010

25


Overige activiteiten leefbaarheid Bibliotheek de Meierij en Wovesto hebben in 2009 een actie opgezet om lidmaatschap van de bibliotheek te stimuleren en de bibliotheekpunten in de kleine kernen te promoten. Alle huurders van Wovesto kregen een waardebon waarmee zij 25% korting op een jaarabonnement of een verlenging konden aanvragen. Voor huurders uit de kleine kernen was een lidmaatschap of verlenging gratis. Dit gratis lidmaatschap moest de nieuwe bibliotheekpunten in de kleine kernen (die elk een eigen collectie hebben en waar alle boeken van de bibliotheek kunnen worden gereserveerd) meer bekendheid te geven. Wovesto en de bibliotheek deelden de kosten voor het opzetten van de actie en het verstrekken van kortingen op lidmaatschappen en gratis lidmaatschappen. In 2010 liep de actie af en kijken we terug op een mooi resultaat. Er hebben 133 mensen gebruik gemaakt van de actie. Zij verlengden hun lidmaatschap of werden lid van de bibliotheek. Het project Ariadne startte in 2008 en liep medio 2009 af. Het doel van het project was om ouderen hun verhalen te laten vertellen aan een persoon, maar ook aan elkaar. Ariadne had daarvoor een persoonlijke versie en een virtuele versie. De persoonlijke Ariadne kwam elke week naar De Ontmoeting in Odendael om met ouderen te kletsen. Online konden zij via de website van Ariadne hun verhalen met elkaar delen. Na een jaar vertrok Ariadne uit Sint-Oedenrode, maar haar afscheid was niet het einde van Ariadne. Wovesto werkte gedurende 2010 aan een duurzame Ariadne-voorziening in Odendael, ter bevordering van de interactie tussen ouderen en tussen bezoekers van het centrum en ouderen die er wonen. De focus ligt hierbij op het delen van verhalen en het gebruik van internet om de leefwereld van de ouderen te verbreden. De ‘Ariadnehoek’ is in nauwe samenwerking met BrabantZorg en kunstenares Jeanneworks ontworpen, zodat er door kennis en ervaring van de partijen een zo goed mogelijk eindproduct is ontstaan. Er staat een tafel met drie computers met o.a. internet, een webcam en Skype, waarvan de hele dag gratis gebruik kan worden gemaakt. Via deze computers kunnen bewoners gratis en eenvoudig contact onderhouden met familie en vrienden in Nederland of het buitenland. Via de website van Ariadne kunnen ze eerder vertelde verhalen raadplegen en nieuwe verhalen met anderen delen.

De Ariadnehoek

26


In het kader van leefbaarheid draagt Wovesto bij aan de exploitatie van De Ontmoeting (ODC), onderdeel van woonzorgcomplex Odendael. De gemeente, BrabantZorg en Wovesto hebben een gezamenlijke visie voor de verdere ontwikkeling en optimalisatie van het Ontmoeting- en Dienstencentrum geschreven. Afstemming tussen de verschillende aanwezige organisaties moet tot een beter exploitatieresultaat leiden. De visie en doelstellingen worden door middel van een afstemmingsoverleg bewaakt. Door middel van Stichting Fonds Sociale Volkshuisvesting heeft Wovesto (samen met de gemeente) diverse projecten gesteund in 2010. De stichting is een fonds dat door de gemeente Sint-Oedenrode en Wovesto is opgericht om volkshuisvestelijke- en leefbaarheidsprojecten in de gemeente te ondersteunen. Elke partij stortte in 2010 €45.000 in het fonds. Met ingang van 2011 is de bijdrage verlaagd naar € 30.000,-. De Stichting heeft in 2010 € 65.000,- beschikbaar gesteld voor leefbaarheid in de kernen. In overleg met de dorpsraden is dit besteed aan onderzoek en uitvoering van iDOP’s. Een deel van het bedrag is nog beschikbaar voor de uitvoering van deze plannen. Een bedrag van € 25.000,- is besteed aan het project ‘G4C4’, voor de ontwikkeling van klimaatneutrale woningen (zie pagina 28).

27


Duurzaamheid Duurzaamheid is al lang geen trend meer, maar een serieus thema dat in bijna alle onderdelen van onze samenleving terugkomt. Van auto’s, witgoed en stroom tot energiebesparing in en om de woning. Ook de corporatiesector heeft te maken met thema’s als duurzaamheid, milieuvriendelijkheid en energiebesparing. Duurzaamheid leidt op lange termijn tot woonlastenverlaging voor de huurders en daarnaast ontlasten duurzame toepassingen het milieu. Er zijn steeds meer betaalbare mogelijkheden om duurzame materialen te gebruiken in de bouw, wat ervoor zorgt dat ook sociale woningbouw duurzaam uitgevoerd kan worden. Convenant Duurzaam Bouwen Wovesto tekende op 27 januari 2009 voor de tweede keer het regionaal convenant Duurzaam Bouwen van RMB. Het RMB is een samenwerkingsverband tussen 13 gemeenten in Noordoost Brabant. In samenspraak met betrokken partijen levert het RMB kennis en expertise op het gebied van o.a. milieubeleid en duurzame ontwikkeling. Het convenant is getekend door tien gemeenten, zes corporaties en een aantal bouwbedrijven in Noordoost Brabant. Met het tekenen van het convenant zijn zij aan richtlijnen gebonden. Die richtlijnen moeten ervoor zorgen dat duurzaamheid een vanzelfsprekend onderdeel is van (nieuw)bouw, renovatie en onderhoud. Het uiteindelijke doel is om het energieverbruik en de CO2-uitstoot te verminderen. G4C4-project Vier gemeenten en vier corporaties in Noord-Brabant, waaronder Wovesto, ondertekenden op 18 december 2009 een overeenkomst waarin staat dat zij gezamenlijk een of meerdere prototypes ontwikkelen die vallen binnen de definitie ‘klimaatneutrale woning’. Het doel van het project is dat in elke gemeente twintig woningen gebouwd worden, met huur- en koopmogelijkheden. De oplevering is uiterlijk in 2012. De maximale huurprijs is vastgesteld op € 635,- en de verkoopprijs mag maximaal €220.000,- VON zijn (beiden prijspeil 1 januari 2009). De locaties waarop de twintig woningen worden gerealiseerd zijn: plan Elzenpad in Boskant en de bouwlocatie van Wovesto aan de Dille in de wijk Kienehoef.

Een ‘klimaatneutrale’ woning is een woning die met een normaal leefpatroon en een hoog comfortniveau over een heel jaar gezien bijna evenveel energie opwekt als hij verbruikt. Dit geldt voor de energie die nodig is voor verbruik van de woning, zoals verwarmen, verwarmen van water en energie voor installaties. Het geldt niet voor verbruik van de bewoner zelf, zoals verlichting en waterverbruik. Er zullen dus altijd kosten blijven voor water en energie, maar deze zullen veel lager zijn dan in een normale woning.

De provincie Noord-Brabant subsidieert het project G4C4. Lees meer over de Brabantwoning op onze website, onder de tab ‘projecten > in ontwikkeling’ en op www.brabant.nl/brabantwoning.

28


Subsidie pv-cellen In 2010 vroeg Wovesto via de stimuleringsregeling ‘Duurzame Energieproductie, Agentschap NL’ subsidies aan voor de plaatsing van zonnepanelen. Er werd subsidie voor 15 projecten toegekend. Het eerste gebouw waarop zonnepanelen werden geplaatst, is ‘Hof van Rode’ (Deken van Erpstraat). Algemene voorzieningen, zoals bijvoorbeeld de verlichting en lift, worden nu door zonnepanelen voorzien van elektriciteit. In 2011 plaatst Wovesto op negen projecten zonnepanelen. Deze worden met name op gestapelde complexen geplaatst, waaronder het kantoor van Wovesto. Duurzaamheid bij bestaande bouw In het convenant Duurzaam Bouwen is vastgesteld dat het energielabel na groot onderhoud met tenminste twee labels moet stijgen. Het complex Mariannestraat had energielabel D. Door het aanbrengen van isolerende maatregelen, het vernieuwen van de HR-ketel en het aanbrengen van een zonnecollector met zonneboiler, komt de score van het label na groot onderhoud uit op B en voldoet daarmee aan de richtlijnen van het convenant. Streekrekening Het Groene Woud

De Rabobank steunt via zogenaamde streekrekeningen milieuorganisaties. Op deze streekrekening ontvangt de beleggende organisatie een normale rente en keert de Rabobank een toeslag van 5% uit aan de milieudoelen. De Rabobank vraagt haar klanten om hetzelfde te doen. Sinds 2009 zet Wovesto een deel van haar tijdelijk overtollige middelen op de streekrekening van Het Groene Woud. Het Groene Woud gebruikt het geld voor projecten op het gebied van natuurontwikkeling en het stimuleren van duurzame economische ontwikkelingen in het natuurgebied.

29


Hoofdstuk 5

Bouwen naar behoefte

In het visitatietraject beoordeelt de commissie documenten, afspraken en plannen van de corporatie, waarna ze deze vergelijkt met daadwerkelijke prestaties. Op het gebied van bouwen en beheren van woningen, geeft de commissie aan dat Wovesto voldoende scoort als het gaat om bouwproductie. Deze blijft echter achter bij wat als doel is gesteld in de prestatieafspraken met de gemeente. In de toekomst is het daarom van belang dat Wovesto zich richt op het stellen van haalbare en passende doelen en deze goed bewaakt.

Ontwikkelingen in de samenleving De woningmarkt is voortdurend in beweging, dat geldt zowel voor de koop- als de huursector. Deze bewegingen ontstaan door verschillende ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld veranderend overheidsbeleid of een economische crisis. Dit laatste heeft directe invloed en leidt tot stagnatie in met name de koopsector, omdat de verkoop van woningen moeizamer verloopt. Daarbij maken mensen die normaliter zouden doorstromen (zoals de starters van vijf jaar geleden) minder snel wooncarrière. Hierdoor komt de doorstroming van (huur)woningen onder druk te staan. De stagnatie in doorstroming wordt versterkt door de steeds moeilijker wordende financiering van koopwoningen. Dit geldt ook voor starters en doorstromers in SintOedenrode. Strategisch Voorraad Beleid (SVB) Ook bij Wovesto is het aantal woningzoekenden flink toegenomen. Dit noodzaakt Wovesto nog meer om zorgvuldig met haar woningvoorraad om te gaan. Om deze zo goed mogelijk op de markt te laten aansluiten heeft Wovesto het Strategisch Voorraad Beleid (SVB) geactualiseerd. Het SVB geeft de mogelijkheid om het woningbezit op structurele wijze te toetsen aan de markt van vraag en aanbod. Hierbij wordt op basis van een groot aantal parameters beoordeeld wat er strategisch gezien met woningen of woningcomplexen gedaan moet worden om aan te sluiten op de behoefte van de klant. Dit kan betekenen dat complexen geherstructureerd, gerenoveerd of verkocht worden. Ook geeft het aan naar welk type nieuwbouwwoningen er vraag is.

30


Groot onderhoudsbeleid Begin 2010 is, volgens het vernieuwde groot onderhoudsbeleid, de uitvoering gestart van het groot onderhoudsproject aan de Mariannestraat. Eind oktober 2010 waren alle 23 woningen gereed en is het project succesvol afgerond en kan Wovesto terugkijken op een geslaagd traject. Volgens afspraken benoemd in het Convenant Duurzaam Bouwen, zijn de energielabels met twee stappen gestegen van een D-label naar een B-label. Dit kwam doordat de woningen voorzien werden van zonneboilers in combinatie met zonnepanelen, HR++ glas en een nieuwe HR CV-ketel. Eind 2010 is een start gemaakt met het opstellen van een grootonderhoudsplan voor 20 woningen aan de Mauritsstraat, waarvan de uitvoering begin 2011 start.

Herstructureringsbeleid Vanuit het Strategisch Voorraad Beleid komen een aantal woningcomplexen in aanmerking voor herstructurering. De woningen aan het Kapittelhof in combinatie met de locatie van de Rabobank aan de markt, komen hiervoor als eerste in aanmerking. Deze woningen, die als seniorenwoningen zijn ontwikkeld, voldoen woontechnisch niet meer aan de eisen van deze tijd. De woningen zijn te klein, moeilijk geschikt te maken voor zorgaanbieding en zeker de bovenwoningen zijn moeilijk toegankelijk. Een dergelijk herstructureringsproject vraagt een zorgvuldige aanpak. Voor het project Kapittelhof zijn de eerste stedenbouwkundige schetsen opgesteld en de gemeente zal begin 2011 hierop een eerste reactie geven. Bij gedwongen verhuizingen door bijvoorbeeld sloop, volgt Wovesto de landelijke richtlijnen van de Rijksoverheid voor verhuiskostenvergoeding. Aan- en verkoop van woningen In 2010 werden zeven woningen verkocht, waarvan vier onder de Slimmer Kopen®-regeling en is één bedrijfspand aangekocht in het kader van strategisch voorraadbeheer. Er werd in 2010 door Wovesto geen grond aangekocht.

31


In voorbereiding, in uitvoering en opgeleverd Tabel 6 geeft een overzicht van alle projecten in voorbereiding, in uitvoering en van opgeleverde projecten in 2010. In 2010 zijn acht woningen en zes appartementen opgeleverd. Van deze woningen aan de Pastoor Pankenstraat in Nijnsel zijn er twee verkocht, de overige 12 worden verhuurd. Het aantal in 2010 opgeleverde projecten is beperkt. Dit komt door vertragingen door onder andere bestemmingsplanprocedures. De overige projecten in tabel 6 zijn herstructureringsprojecten. Door bestemmingsplanprocedures worden deze plannen vertraagd. Het project Hart van Olland is in 2010 aanbesteed en naar verwachting start de bouw medio 2011. Stichtingskosten In 2010 werden geen woningen met stichtingskosten hoger dan € 200.000 opgeleverd. Participatie tijdens ontwikkeling Voor het project aan de Dille betrekt Wovesto toekomstige bewoners meer dan voorheen bij de ontwikkeling van de woningen. Al tijdens het ontwerptraject worden de potentiële toekomstige bewoners gevraagd met Wovesto en de architect mee te denken. Inloopavond koopwoningen Om meer bekendheid te geven aan de koopwoningen van Wovesto is er op 10 juni een inloopavond georganiseerd. Op deze avond presenteerde Wovesto haar koopwoningen en gaf zij informatie over onder andere Slimmer Kopen®. Kijk & Kies-avond In juni en juli 2010 zijn er Kijk & Kies-avonden georganiseerd voor nieuwe bewoners van de Pastoor Pankenstraat. Kijk & Kies staat voor kennismaking met je buren en inspraak bij nieuwbouw. Toekomstige buren leren elkaar kennen en de toekomstige bewoners maken keuzes ten aanzien van onder andere de afwerking van hun woning en de kleuren voor keukenkastjes en het aanrechtblad.

32


Tabel 6

Nieuwbouwplannen Wovesto per 31 december 2010

Straat/Plan

Aantal

Type woning

Doelgroep

Soort woning

De Holm

-

-

Bewoners Olland

Multifunctionele accommodatie

Dille/Den Boogerd

7

Huur en Koop

Woningzoekenden

Duurzame eengezinswoningen (klimaatneutraal) met berging

Kofferen/Mater Lemmenstraat

Huur en koop

Starters & Senioren

Lieshoutseweg Seringenhof

4 8 14 1x11 1x12

Huur Huur

Cliënten Dichterbij Cliënten Dichterbij

Patiowoningen Appartementen Eengezinswoningen Wooneenheden Wooneenheden

Kapittelhof

35

Huur

Alle doelgroepen

Appartementen

Hoge Vonderstraat

1x8

Huur

Cliënten Labyrint

Wooneenheden met algemene ruimte

Zwembadweg

39

Huur en Koop

Appartementen, algemene ruimte en parkeerkelder

Borchmolendijk

6 1

Huur Huur en Koop

Woongroep Koningsvaren Starters Ondernemers

-

-

-

-

Pastoor Pankenstraat

6

Huur

Starters & Senioren

Appartementen met parkeervoorziening

Pastoor Pankenstraat

8

Huur en Koop

Starters & Senioren

Eengezinswoningen

In voorbereiding

Appartementen Commerciële (bedrijfs)ruimte

In uitvoering -

Opgeleverd in 2010

33

Deel 3 Organisatie, financiën en toekomst

Hoofdstuk 6

Een organisatie in ontwikkeling

6.1 Organisatiestructuur Directie en Bestuur Wovesto wordt bestuurd door een directeur/bestuurder, Leo Overmars. Samen met de managers van de drie afdelingen, vormt hij het Management Team (MT). De Raad van Toezicht houdt toezicht op het bestuur. Leden (huurders) van de vereniging, hebben invloed op besluitvorming via de Algemene Ledenvergadering en via de Raad van Toezicht. Verbindingen Wovesto heeft een verbinding met Holding Onze Huize BV, die onder de verantwoordelijkheid van de directeur/bestuurder en de Raad van Toezicht valt. Ultimo 2010 is de waarde van Holding Onze Huize BV € 48.000. De vennootschap verricht momenteel geen activiteiten en gezien de activiteiten en beperkte omvang van de deelneming, zijn cijfers van de Holding niet geconsolideerd in de jaarrekening van Wovesto. Daarnaast heeft Wovesto in 2001 samen met de gemeente de Stichting Fonds Sociale Volkshuisvesting opgericht. Het bestuur van de stichting bestaat uit een delegatie van de gemeente en Wovesto, die gelijke stem hebben. Ultimo 2010 was voor beide verbindingen geen sprake van enige vordering of schuld jegens Wovesto.

Wovesto

Holding Onze Huize BV

Gemeente

Stichting Fonds Sociale Volkshuisvesting*

Figuur 3 Verbindingenstructuur per 31 december 2010 * Wovesto verzorgt de administratie

34


Organisatiestructuur Wovesto werkt volgens het Woondienstenmodel. De frontoffice bestaat uit de afdeling Woondiensten ofwel ‘de winkel’. De backoffice wordt gevormd door de afdelingen Vastgoed, Financiën & Control en Staf.

Huurders / Leden

Raad van Toezicht

Leo Overmars Directeur/bestuurder

Managementassistent

Frans Ligtvoet Manager Vastgoed

Jan de Laat* Manager Woondiensten

Woonconsulenten

Projectleider Vastgoed

Onderhoudsmedewerkers

Medewerker Vastgoed

Complexbeheerder

Beleidsmedewerker

Egi Kluijtmans Manager Financiën & Control

Bedrijfseconomisch medewerkers

Medewerker Huishoudelijke Dienst Stagiaires

Figuur 4 Organigram per 31 december 2010 *In dienst per 1 februari 2011

35


6.2 Interne organisatie Beleid, processen en codes Procuratieregeling In 2010 werd de procuratieregeling aangepast. De procuratieregeling is te vinden op de website onder de tab ‘Wovesto > organisatie’. Integriteit Integriteit is een belangrijk thema in onze samenleving en binnen de corporatiewereld in het bijzonder. Helaas zien we te vaak negatieve berichtgeving als het gaat om integriteit bij corporaties. Wovesto heeft haar integriteitsbeleid vastgelegd in een integriteits- en gedragscode. Deze regeling bevat soms harde gedragslijnen, op andere punten beschrijft het gewenste gedragslijnen. Dit alles uit de overtuiging dat een code een hulpmiddel is, maar dat integriteit begint bij cultuur. In de code is o.a. geregeld hoe te handelen in het geval van belangenverstrengeling. Ook spreken we elkaar aan als het gaat om integriteit en is het onderwerp van gesprek in afdelings- en personeelsbijeenkomsten. Klokkenluidersregeling Wovesto vindt het belangrijk dat werknemers en derden op een gestructureerde en veilige manier vermoedens van misstanden kan melden. Hiervoor heeft Wovesto een klokkenluidersregeling. In deze regeling staat beschreven hoe een misstand kan worden gemeld en hoe de verdere procedure verloopt. Wanneer iemand de betreffende misstand niet bij een leidinggevende wenst te melden, kan dit ook via de vertrouwenspersoon. In 2010 hebben zich geen incidenten voorgedaan op het gebied van integriteit en zijn er geen meldingen van een misstand gedaan. Zowel de integriteitscode als de klokkenluidersregeling zijn te vinden op de website onder de tab ‘Wovesto > organisatie’.

36


Personeelszaken Personele wisselingen In 2010 heeft de Manager Woondiensten de organisatie verlaten voor een nieuwe uitdaging elders. Per 1 december 2010 trad een voormalig stagiair in dienst als woonconsulent en op 1 februari 2011 is Jan de Laat gestart in zijn functie als Manager Woondiensten. Voor overige kengetallen, zie tabel 7. Ziekteverzuim In 2010 was het ziekteverzuim 6,2%. Dit is hoger dan het gemiddelde ziekteverzuim in Nederland en in de sector. Het ziekteverzuim werd met name veroorzaakt door drie medewerkers die in 2010 lange tijd ziek waren. Eén daarvan was werkgerelateerd. Ontwikkeling medewerkers Wovesto vindt het belangrijk te investeren in haar personeel. Medewerkers krijgen daarom de mogelijkheid zich op persoonlijk en professioneel vlak te ontwikkelen. Via de CAO Woondiensten is er voor elke medewerker een opleidingsbudget beschikbaar die hij/zij naar eigen wens kan besteden. Functiegerelateerde bijscholing wordt wanneer nodig aangeboden en ten slotte kunnen medewerkers een loopbaanadviseur raadplegen. Stagiaires Wovesto hecht waarde aan het begeleiden van stagiaires zodat jonge mensen kennis kunnen maken met de branche en de organisatie. Daarnaast hebben ze een frisse blik op zaken en zijn op die manier een toegevoegde waarde voor de organisatie. In 2010 zijn er op elke afdeling meerdere MBO en HBO stagiaires werkzaam geweest, van meeloopstage tot afstudeerstage. Ondernemingsraad Wovesto heeft een ondernemingsraad (OR), die de belangen van de medewerkers behartigt. In 2010 hebben de leden van de OR regelmatig overleg gevoerd met de directeur/bestuurder. In tabel 8 staat een overzicht van de belangrijkste onderwerpen en besluiten.

Tabel 7 Kengetallen personeel per 31 december 2010 Medewerkers Mannen Vrouwen Fulltimers Parttimers Fte’s Gemiddelde leeftijd Gemiddeld dienstverband (jaren) Ziekteverzuim Gemiddelde verzuimfrequentie Gemiddelde verzuimduur (dagen) Uitgaven t.b.v. opleidingen en coaching

19 9 10 10 9 16 45 12 6,2% 1,47 9,1 €27.000

Tabel 8 Onderwerpen en besluiten OR – directie 2010 CAO - Cafetariamodel - Reiskosten - Pilot zelfroosteren Kantine De kantine heeft niet genoeg capaciteit om iedereen zitplaats te bieden. Er wordt besloten een nieuwe inrichting te laten maken. Cyclus van functionerings-, doelstellingenen beoordelingsgesprekken is vernieuwd en doorgevoerd in 2010. Functieomschrijvingen Er is opdracht gegeven aan een adviesbureau om de functieomschrijvingen te herijken. Dit proces wordt in de loop van 2011 afgerond. Personeelshandboek is ontwikkeld en aan elke medewerker uitgereikt. Collectieve vrije dagen vastgesteld.

37


Interne cultuur en communicatie Wovesto organiseert elk jaar een aantal personeelsbijeenkomsten. Op deze bijeenkomsten worden beleidsthema’s besproken, die op dat moment actueel zijn. Ze zijn gericht op het bevorderen van kennisdeling, een gezonde bedrijfscultuur en op het verbeteren van communicatie. Daarnaast zet Wovesto twee programma’s in om doelen met betrekking tot de interne ontwikkeling van de organisatie te behalen. Waar POEMA’S vooral ingaat om de waarden en normen en manier van leidinggeven en werken bij Wovesto, is VIS! een methode gericht op de interne cultuur. POEMA’S POEMA’S bestaat uit zes begrippen die leiderschap en de bedrijfswaarden van Wovesto definiëren. In figuur 5 worden de begrippen schematisch weergegeven. Het continue proces van feedback geven en ontvangen is onderdeel van POEMA’S.

VIS! In het verlengde van POEMA’S, gebruikt Wovesto ook de methode VIS! voor het kiezen van houding en gedrag op de werkvloer. De methode VIS! is gericht op het creëren van energie, passie en plezier in je werk. Termen als ‘je houding kiezen’ en ‘spelen’ illustreren de manier waarop je dat kunt bereiken. Er wordt regelmatig in personeelsbijeenkomsten en afdelingsoverleg aandacht aan de methode besteed, om deze levend te houden en verder te implementeren in de dagelijkse werkzaamheden.

Figuur 5 Managementfilosofie: Wij geven het goede voorbeeld met POEMA'S

38


Hoofdstuk 7

Scherp aan de wind zeilen

Uit de visitatie blijkt dat Wovesto scherp aan de wind zeilt, maar nog niet alle zeilen benut. In de overtuiging van Wovesto is het juist belangrijk om optimaal aan de wind te zeilen en deze overtuiging bepaalt de werkwijze waar het gaat om financiën en de inzet van middelen.

Financieel beleid Wovesto wil haar vermogen zoveel mogelijk inzetten voor de volkshuisvesting. Dat kan alleen wanneer het vermogen dat toelaat en risico’s kunnen worden opgevangen. De solvabiliteit is een graadmeter voor die buffer. Het streefpercentage voor de solvabiliteit ligt tussen de 20% en 25%. Zolang de ondergrens van 20% niet is gehaald, moet er jaarlijks sprake zijn van een stijgende solvabiliteit. Het streefpercentage van minimaal 20% is mede gebaseerd op de uitgangspunten van het Centraal Fonds Volkshuisvesting en het Waarborgfonds Sociale Volkshuisvesting (CFV). Jaarlijks wordt Wovesto door het CFV beoordeeld op continuïteit en solvabiliteit. Dit solvabiliteitsoordeel geeft een oordeel over de financiële positie op balansdatum. Het uitgangspunt daarbij is dat Wovesto financieel gezien in staat is haar woningbezit blijvend te verhuren zonder gedwongen verkoop. Het continuïteitsoordeel doet een uitspraak in hoeverre de voorgenomen activiteiten in de komende vijf jaar passend zijn bij de vermogenspositie. In 2010 kreeg Wovesto op beide aspecten een positief oordeel. Het WSW beoordeelt jaarlijks onze kredietwaardigheid. Voor de borging van nieuwe leningen is dit voor Wovesto van groot belang. WSW oordeelde in 2010 dat Wovesto onveranderd kredietwaardig is.

Risicomanagement In 2010 heeft voor het eerst een gestructureerde risico-inventarisatie plaatsgevonden. De inventarisatie zal jaarlijks worden geactualiseerd. Uit de inventarisatie blijkt, zoals we al wisten, dat Wovesto al veel beheersmaatregelen heeft getroffen. De inventarisatie heeft expliciet gemaakt wat we impliciet al deden. Wovesto is zich bewust van haar risico’s en neemt verschillende beheersmaatregelen. Uiteraard zijn er ook mogelijkheden tot verbetering. De nog te nemen maatregelen worden de komende jaren uitgevoerd, de meest dringende in 2011. Wovesto ervaart de door de overheid opgelegde lastenverzwarende maatregelen als een groot risico. De belangrijkste risico’s, zoals de EU-beschikking staatssteun, de heffing huurtoeslag en het afschaffen van de vrijstelling integratieheffing, zijn opgenomen de structurele risicobeheersing.

39


Andere hoog scorende risico’s zijn de doelstellingen ten aanzien van verkoop, het voldoen aan veranderende wetgeving, investeringsruimte, stijgende rentelasten en verlies van kennis. Voor deze risico’s heeft Wovesto maatregelen genomen, maar worden ook nieuwe maatregelen in gang gezet. Het risico op fraude scoort laag. Desondanks onderkent Wovesto het risico van fraude. Om dit risico te minimaliseren zijn interne controlemaatregelen opgesteld. Maar veel belangrijker vinden wij nog het cultuuraspect. Ons integriteitsbeleid, de voorbeeldfunctie van het management en het voorkomen dat ‘de gelegenheid de dief maakt’ zijn minstens zo belangrijk en zijn zodanig uitgewerkt.

Huurbeleid bij mutatie Het vigerende huurbeleid bij mutatie was door de tijd achterhaald. Daarom is in 2010 een nieuw beleid vastgesteld, waarin de nadelen van het vorige beleid zijn opgelost. Het nieuwe beleid is een eenvoudig en goed uit te leggen beleid. Het is concurrerend ten opzichte van omliggende corporaties, leidt tot een goede prijs-kwaliteitverhouding en gewenste huurprijsdifferentiatie en tot voldoende financiële middelen voor het realiseren van de bedrijfsdoelstellingen.

Verkoopbeleid Tot 2010 kende Wovesto alleen zogenaamde strategische verkopen bij mutatie. In 2010 is een verkoopbeleid vastgesteld dat beantwoordt aan de wensen van de klant. Daarnaast leidt het tot een verbetering van de financiële positie, de opbouw van het bezit, de doorstroming in woningmarkt en de leefbaarheid. Er zijn 622 woningen aangewezen voor mogelijke verkoop. Met dit beleid wordt de zittende huurder de kans gegeven zijn/haar woning te kopen en wordt het eenvoudiger om de jaardoelstelling te halen.

Meerjarenprognose In bijlage II op pagina 73 vindt u de meerjarenbegroting (2011-2015), zoals vastgesteld in de algemene ledenvergadering op 15 november 2010. De begroting voorziet in een verdere groei van de solvabiliteit richting de gewenste 20%. In 2012 is sprake van een tijdelijke dip, de solvabiliteit daalt dan naar 17,3%. Dit lijkt in tegenspraak met het beleid. De achterliggende reden is dat in 2010 en 2011 het eigen vermogen relatief harder stijgt dan het totale vermogen als gevolg van de geringe investeringen. Om een stabiele stijgende lijn te krijgen zouden of investeringen naar voren moeten worden gehaald of verkopen naar achteren moeten worden verschoven. Dit is niet wenselijk. In feite is dus sprake van een stijgende lijn gedurende de jaren 2009 t/m 2015: de solvabiliteit stijgt van 16,0 naar 18,9%. De 20% komt op termijn in zicht.

40


Tijdens het opstellen van de meerjarenbegroting was nog niet bekend wanneer de Vogelaarheffing zou worden afgeschaft en wanneer en op welke wijze de bijdrage in de huurtoeslag zal worden vormgegeven. In de komende meerjarenbegroting zullen deze wijzigingen wel worden opgenomen. De uitgangspunten van het financieel beleid blijven onverkort van kracht. Eventuele tekorten zullen elders moeten worden opgevangen.

Jaarresultaat De jaarrekening 2010 laat een positief resultaat zien van € 321.000, begroot was € 464.000. Het eigen vermogen stijgt van € 13,8 miljoen in 2009 naar € 14,1 miljoen in 2010. De solvabiliteit stijgt van 16,0% naar 16,5%. In tabel 9 is de begroting afgezet tegen het resultaat. De significante verschillen worden hieronder toegelicht.

Verkoop onroerende zaken De doelstelling was om in 2010 15 bestaande huurwoningen te verkopen met een boekwinst van € 2.129.000 voor de financiering van onrendabele toppen. Gedurende 2010 bleek de verkoop achter te blijven bij de doelstelling. Gelijktijdig bleek de post onrendabele toppen lager te gaan uitvallen dan begroot, zodat de noodzaak om de doelstelling volledig te halen minder urgent werd. Mede in verband met het achterblijven van de verkopen is in 2010 nieuw verkoopbeleid opgesteld. In totaal werden in 2010 zeven bestaande huurwoningen verkocht, waarvan vier met de Slimmer Kopen®-regeling. De boekwinst bedroeg € 1.144.000 en was daarmee gemiddeld € 21.500 hoger dan begroot. De reden hiervoor is dat de verkochte woningen relatief oud waren en daarmee een lage boekwaarde hadden en dat er minder woningen met Slimmer Kopen® zijn verkocht. Naast de huurwoningen werden ook nog twee nieuwbouwwoningen verkocht en vijf woningen teruggekocht en weer doorverkocht onder de Slimmer Kopen®-regeling. Dit leidde tot een verlies van € 107.000 op koopwoningen, omdat de teruggekochte woningen met een hogere korting werden doorverkocht. Overige bedrijfsopbrengsten De overige bedrijfsopbrengsten zijn € 49.000 hoger dan begroot. Dit komt door een uitzonderlijk grote WMO-aanpassing die is doorbelast aan de gemeente. Tegenover deze opbrengst staan extra onderhoudskosten. Overige waardeveranderingen materiële vaste activa Voor de overige waardeveranderingen Materiële Vaste Activa (MVA) was een bedrag van € 822.000 begroot, bestaande uit € 1.700.000 voor 25 nieuwbouwwoningen en -€ 878.00 voor bestaand bezit.

Tabel 9

Begroting

x €1.000

2010

2010

7.496

7.558

Jaarrekening

Bedrijfsopbrengsten Huren Vergoedingen Verkoop onroerende zaken Overige bedrijfsopbrengsten

197

194

2.129

1.037

95

144

9.917

8.933

2.151

2.162

materiële vaste activa

822

132

Lonen en salarissen

825

823

82

84

Pensioenlasten

162

161

Lasten onderhoud

765

804

1.198

1.192

6.005

5.358

3.912

3.575

35

16

Bedrijfslasten Afschrijvingen op materiële vaste activa Overige waardeveranderingen

Sociale lasten

Overige bedrijfslasten

Bedrijfsresultaat

Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Resultaat deelnemingen

0

1

3.204

2.919

3.169

2.902

Resultaat voor belasting

743

673

Vennootschapsbelasting

279

352

Resultaat na belasting

464

321

Rentelasten en soortgelijke kosten

41


De onrendabele top op nieuwbouw wordt genomen op het moment dat het projectbesluit intern is geformaliseerd en extern gecommuniceerd. Op het moment van begroten zijn de financiële kaders van de te begroten onrendabele toppen veelal niet bekend. Wovesto kiest er in dergelijke gevallen voor om voorzichtigheidshalve een stelbedrag van € 1.700.000 voor 25 woningen op te nemen. In 2010 is voor nieuwbouw in werkelijkheid een onrendabele top teruggenomen van € 575.000 als gevolg van gewijzigde calculaties. De onrendabele top op bestaand bezit is € 1.528.000 hoger dan begroot: € 706.000. Dit wordt geheel veroorzaakt door de gewijzigde parameters zoals gehanteerd door het WSW.

Lasten onderhoud De onderhoudslasten zijn € 39.000 hoger dan begroot. Belangrijkste overschrijdingen zijn Zelf Aangebrachte Voorzieningen (ZAV’s) en woningaanpassingen WMO voor een totaal bedrag van € 117.000. Tegenover deze extra kosten staan directe opbrengsten dan wel opbrengsten in de vorm van huurverhoging. Daarnaast is er een onderschrijding van € 78.000 als gevolg van scherpe aanbesteding en als gevolg van de tijdelijke aanpassing van het btw-tarief van 19% naar 6% op arbeidskosten bij renovatie en herstel. Rentelasten De rentelasten zijn € 285.000 lager dan begroot. Dit komt doordat projecten later op gang komen dan begroot en dat nieuwe financiering tegen lagere rente is aangetrokken dan begroot. Vennootschapsbelasting De vennootschapsbelasting bestaat uit de deelposten latente en acute belasting. De latente belasting betreft de mutatie in het verrekenbare tijdelijk verschil tussen de fiscale en commerciële waardering van de te verkopen huurwoningen in de komende vijf jaar en de leningenportefeuille enerzijds en de mutatie latente belastingsverplichtingen inzake de fiscaal gevormde voorziening onderhoud anderzijds. De acute belasting wordt berekend op basis van de fiscale resultatenrekening die afwijkt van de commerciële jaarrekening. Voor de latente belasting was een bedrag begroot van € 279.000. In 2010 bedroeg deze in werkelijkheid € 368.000. De afwijking wordt veroorzaakt door de latente vennootschapsbelasting verkoop huurwoningen. Voor de acute belasting was in de begroting een bedrag van nihil opgenomen, de werkelijke acute belasting bedraagt -€ 16.000.

42


Overheidsmaatregelen Vogelaarheffing In 2008 heeft de toenmalige minister van Wonen, Werken en Integratie, mevrouw Vogelaar, besloten om in 2008 en volgende jaren via een heffing bij de woningcorporaties jaarlijks € 75 miljoen te genereren ten behoeve van bijzondere projectsteun voor de aanpak van 40 aandachtswijken. In de volksmond heet deze heffing de Vogelaarheffing. De afgelopen drie jaar heeft Wovesto € 253.000 aan heffing betaald. Evenals een groot aantal andere corporaties heeft Wovesto een bezwaarschrift ingediend tegen deze heffing. Op 26 november 2010 heeft de Rechtbank Utrecht de Vogelaarheffing voor de jaren 2008 en 2009 vernietigd en bepaald dat deze moet worden terugbetaald. Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV), dat de heffing int, is tegen deze uitspraak in hoger beroep gegaan. In afwachting van de uitspraak in deze zaak heeft Wovesto (nog) geen vordering op het CFV inzake de Vogelaarsheffing in haar jaarrekening opgenomen. Inmiddels heeft minister Donner bekend gemaakt dat de Vogelaarheffing vanaf 2012 geheel komt te vervallen. Staatssteun Op grond van een EU-beschikking heeft de Nederlandse regering besloten dat corporaties vanaf 2011 woningen met een huur onder de huurtoeslaggrens voor minimaal 90% moeten toewijzen aan mensen met een bruto jaarinkomen onder de € 33.614. De maatregel houdt verband met staatssteun aan Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB). Niet-DAEB activiteiten, zoals commerciële verhuur, de verhuur van woningen boven de huurtoeslaggrens of de bouw en verkoop van koopwoningen, mogen niet met staatsteun worden gerealiseerd. Als staatsteun worden o.a. aangemerkt de overheidsachtervang (rijk, gemeenten) bij de borging van leningen door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en de verlaging van grondprijzen door gemeenten voor sociale huurwoningen. Inmiddels heeft Wovesto haar toewijzingsbeleid op de nieuwe wetgeving aangepast. Gelijktijdig ondersteunt Wovesto de juridische procedure van een aantal corporaties om het Europese Hof de beschikking, waarop deze maatregel is gebaseerd, nietig te laten verklaren. Heffing huurtoeslag In het regeerakkoord van de nieuwe regering is opgenomen dat verhuurders vanaf 2014 een bijdrage moeten leveren aan de huurtoeslag middels een jaarlijkse heffing met een opbrengst van 0,76 miljard Euro per jaar. De totale opbrengst is hiermee 10 keer groter dan de Vogelaarheffing. Omdat nog niet bekend is op welke wijze de heffing per verhuurder zal worden vormgegeven is het jaarlijkse bedrag slechts te schatten op € 340.000.

43


Integratieheffing Tot 1 januari 2010 waren woningcorporaties vrijgesteld van het betalen van btw over de eigen grond wanneer zij daar huurwoningen op bouwen. Deze zogeheten integratieheffing moet vanaf 2010 wel worden betaald en betekent een forse financiële aderlating. In 2010 heeft Wovesto hiermee rekening gehouden in haar meerjarenbegroting en is de administratie hierop aangepast. Btw op onderhoud Met ingang van 1 oktober 2010 is een maatregel van kracht gegaan, waardoor de btw op arbeidskosten bij renovatie en herstel van woningen tijdelijk wordt verlaagd van 19% naar 6%. De regeling houdt verband met de economische crisis en geldt tot 1 juli 2011. Wovesto heeft hier op ingespeeld door grote onderhoudswerkzaamheden te plannen tussen oktober 2010 en juni 2011. Op deze manier wordt een btw-voordeel van ongeveer 8% gehaald op de begrote onderhoudskosten.

Overige financiële gegevens 2010 Bedrijfswaarde De bedrijfswaarde is in 2010 gestegen met € 11,6 miljoen naar € 131,9 miljoen. Hiervan is € 13,0 miljoen toe te schrijven aan de verkoopopbrengsten van woningen in de eerste vijf jaar, die in 2010 voor het eerst is ingerekend. Het resterende verschil van -€ 1,4 miljoen wordt veroorzaakt door het jaarresultaat en de gewijzigde parameters (zie de grondslagen voor balanswaardering op pagina 59). Een gedetailleerde verklaring is te vinden in de Toelichting op de balans op pagina 61. Marktwaarde De WOZ-waarde van het bezit bedraagt € 291 miljoen. Beleggingen Wovesto heeft als visie dat er geen beleggingen worden aangehouden, maar dat overschotten worden geïnvesteerd in de volkshuisvesting.

44


Financiering In 2010 is één lening aangetrokken voor € 2,0 miljoen met een looptijd van twee jaar tegen een rente van 1,54%. Wovesto voert een actief looptijdenmanagement. Hierdoor verdeelt zij de risico’s van renteaanpassingen en herfinanciering over de diverse jaren. Uitgangspunt daarbij is dat dit risico in enig jaar nooit groter is dan 15% van de leningenportefeuille. Vanwege de vlakke rentecurve koos Wovesto tot 2009 veelal voor lange looptijden. Inmiddels is de rentecurve steiler. De opslagen die banken hanteren zijn opgelopen, met name voor langlopende leningen. Om die reden heeft Wovesto in 2009 en 2010 gekozen voor korte looptijden. De totale leningenportefeuille eind 2010 bedraagt € 69,0 miljoen inclusief de aflossingsverplichting voor 2011. De gemiddelde rente is 4,1%. Benchmark In onze dagelijkse bedrijfsvoering zijn wij continu bezig met het beheersen van de kosten. Telkens stellen wij ons de vraag of zaken nodig zijn en zo ja, hoe dat het meest efficiënt kan. Daarnaast vergelijken wij ons zelf ook met de branche. In de door het CFV jaarlijks uitgegeven publicatie Corporatie in Perspectief hebben wij daarin een goed hulpmiddel. Uit de publicatie over 2009 blijkt dat de netto-bedrijfslasten per VHE van Wovesto € 1.129 bedroegen. Voor vergelijkbare corporaties was dat € 1.252, voor alle corporaties € 1.293.

45


Hoofdstuk 8

Plannen voor 2011

Wat kun je van Wovesto, naast de normale dagelijkse werkzaamheden, verwachten in 2011? Onder andere de in onderstaand overzicht opgenomen doelstellingen en activiteiten.

46 Figuur 6 Doelstellingen en activiteiten gepland voor 2011


Hoofdstuk 9

Bestuursverslag

Verantwoordelijkheden bestuur Het bestuur wordt gevormd door één persoon, de directeur/bestuurder. De Raad van Toezicht oefent het toezicht uit en legt in haar eigen paragraaf (9.2) verantwoording af over haar werkzaamheden in 2010. De taken en bevoegdheden van zowel directeur/bestuurder als toezichthouders staan uitvoerig beschreven in de statuten van de vereniging. Wovesto kent geen aanvullend bestuursreglement. De statuten staan op de website, onder de tab ‘organisatie’. Besturen met een strategie Wovesto vernieuwt eens in de vier jaar haar ondernemingsplan. Deze cyclus loopt gelijk aan de zittingsduur van het college van B&W. Op basis van het collegeprogramma en het ondernemingsplan maakt Wovesto prestatieafspraken met de gemeente, die worden vastgelegd in een overeenkomst. Het vorige ondernemingsplan had de titel ‘Midden in de samenleving; de klant centraal’. Wat we toen voor ogen hadden, hebben we grotendeels bereikt. Wovesto is herkenbaar, benaderbaar, weet waar de behoeften liggen in het dorp en wordt gezien als maatschappelijk partner. De belanghouders waardeerden de lokale en maatschappelijke verankering van Wovesto tijdens de visitatie met een acht. Ook klanten (onze huurders en woningzoekenden) gaven in het visitatietraject aan tevreden te zijn. Deze waardering is voor Wovesto een signaal dat ‘midden in de samenleving’ en ‘de klant centraal’ thema’s zijn die we de afgelopen jaren als organisatie goed hebben ontwikkeld. Nu staat er een nieuw ondernemingsplan voor de deur en denkt Wovesto opnieuw na over thema’s die daarin centraal moeten staan. Want naast het behouden van kwaliteiten die we bezitten, wil Wovesto zichzelf constant verder ontwikkelen en daarbij de klanten en overige belanghouders opnieuw laten zien waar zij voor staat. Visitatie als leidraad voor strategische keuzes In de opdracht aan de visitatiecommissie heeft Wovesto aangegeven welk doel zij nastreeft met het visitatietraject: inzicht in prestaties en de visie van klanten en belanghouders. Maar nog veel belangrijker, wilden we dat de resultaten van de visitatie gebruikt konden worden als input voor een nieuw ondernemingsplan.

47


Inzicht in prestaties Allereerst wilden we inzicht krijgen in onze prestaties op het gebied van wonen, leefbaarheid en samenwerking. Met de hoofdpunten uit de resultaten van de visitatie, heeft Wovesto een start gemaakt met het uitzetten van strategische hoofdlijnen voor de koers van Wovesto. Op basis van de visitatie, eigen analyses van omgeving, ontwikkelingen en sterkten en zwakten, ontwikkelden we een strategisch kader voor de komende jaren. Inzicht in de visie van klanten en belanghouders Om dit kader aan te vullen met de expertise en mening van onze klanten en belanghouders en te toetsen of we op de goede weg zaten, organiseerden we een Denk en Doe mee-avond. Op 13 juli 2010 kwamen we met 50 belanghouders bij elkaar om samen na te denken over de koers van Wovesto. Eerst presenteerden we de resultaten van de visitatie aan onze belanghouders, waarna we in groepjes brainstormden over thema’s die spelen binnen de organisatie en de branche. In september hebben we met een aantal belanghouders die op 13 juli aanwezig was, een verdiepingsslag gemaakt en verder ingezoomd op de besproken thema’s. Naar aanleiding van de meningen en ideeën die op 13 juli en 7 september boven tafel kwamen, heeft Wovesto een koppeling gemaakt met haar eigen strategische kader.

Opgaven en strategische keuzes Wovesto is werkzaam in de gemeente Sint-Oedenrode en haar bezit omvat ruim 19% van de woningen in de gemeente. Vanwege de toenemende vraag naar huurwoningen door voornamelijk starters en senioren, streeft Wovesto naar een beheerste groei van haar bezit. Het is een bewuste en strategische keuze om naast huurwoningen met een huurprijs tot €652,52 ook woningen met een huurprijs boven dit bedrag aan te bieden. Allereerst omdat er vraag is naar woningen in deze prijsklasse en ten tweede omdat er weinig aanbieders zijn in de gemeente die aan de vraag in de markt tegemoet komen. Door als woningcorporatie ook in de vraag naar duurdere huurwoningen te voorzien, voorkomen we dat huishoudens met hogere inkomens toegang zoeken tot de voor hun inkomen te goedkope huurwoningen of het dorp verlaten om elders woonruimte te zoeken. Daarnaast draagt het bij aan de diversiteit van het aanbod op de lokale woningmarkt. Maatschappelijk vastgoed Wovesto ziet het als haar taak om, als er vraag naar is, zogenaamd maatschappelijk vastgoed te bouwen, beheren en/of te verhuren. Voorbeelden zijn kinderopvang, ouderenzorg, combinaties van wonen en zorg, welzijn en educatie. Maar ook multifunctionele accommodaties die voorgaande voorbeelden huisvesten, bijvoorbeeld vanuit een Brede School-gedachte. Dit laatste heeft in Sint-Oedenrode geleid tot een samenwerking tussen verschillende partijen in het realiseren van een nieuw gemeenschapshuis Hart van Olland. 48


Profiel en beloning bestuur Profiel directeur/bestuurder Naam L.A.M. (Leo) Overmars Geboren 23-11-1954 In functie sinds 1 september 2004 Aanstelling voor onbepaalde tijd Salaris 2010 een vast deel volgens de Izeboud-regeling prestatieafhankelijk deel van 10%

Tabel 10 Nevenfuncties directeur/bestuurder

(schaal

D)

en

een

De beloningen die op termijn beschikbaar worden gesteld (zoals pensioen) zijn conform de CAO Woondiensten. Wovesto kent geen leaseregeling of een vaste onkostenvergoeding voor de directeur/bestuurder. Gemaakte reis- en onkosten worden vergoed. De totale beloning ligt onder de Balkenende-norm.

Bestuurslid Stichting Startercollectief Sint-Oedenrode

- Onbezoldigd - Geen belangenverstrengeling

Bestuurslid Platform Midden- en Kleine Woningcorporaties (MKW)

- Onbezoldigd - Geen belangenverstrengeling

Belangenverstrengeling In 2010 is er geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen dan wel transacties waarin tegenstrijdige belangen zouden kunnen spelen met betrekking tot de directeur/bestuurder. De directeur/bestuurder is tevens bestuurder van Holding Onze Huize BV. Deze BV werd in 2004 opgericht en biedt Wovesto als moederorganisatie de mogelijkheid om nevenactiviteiten te ontwikkelen die om fiscale of juridische redenen niet door Wovesto kunnen worden gerealiseerd. De stichting verricht momenteel geen activiteiten. Verklaring inzet middelen Tot slot verklaar ik als directeur/bestuurder van Wovesto dat alle middelen uitsluitend zijn ingezet in het belang van de volkshuisvesting. Hierbij stel ik het jaarverslag, met goedkeuring van de Raad van Toezicht en de Algemene Ledenvergadering van 7 juni 2011, vast. Sint-Oedenrode, 7 juni 2011

Leo Overmars directeur/bestuurder

49


Hoofdstuk 10

Verslag van de Raad van Toezicht

Hoofdtaken Raad van Toezicht De hoofdtaak van de Raad van Toezicht (hierna: RvT) is toezicht houden op het bestuur en op de algemene gang van zaken in de organisatie. Zij vervult de werkgeversrol voor de directeur/bestuurder en is tevens sparringpartner. De voorzitter is daarnaast ook de voorzitter van de vereniging en leidt de algemene ledenvergaderingen (hierna: ALV). De RvT houdt onder andere toezicht op de in de statuten genoemde onderwerpen zoals het beleid van de directeur/bestuurder, de algemene gang van zaken, de vaststelling van de meerjarenbegroting en de jaarrekening, investeringsbeslissingen en samenwerking met andere rechtspersonen. Daarnaast heeft zij veel aandacht voor strategie, governance, naleving van regelgeving en risicobeheersing en daarbij gehanteerde controlesystemen. In de statuten staan de taken van de RvT duidelijk beschreven. In het reglement van de RvT zijn deze statutaire taken nader uitgewerkt. De profielen van de leden van de RvT zijn gepubliceerd op de website van Wovesto. In dit jaarverslag legt de RvT publiekelijk verantwoording af over de wijze waarop zij haar taak in 2010 heeft uitgevoerd. Deskundigheid en profielen De RvT werkt volgens het collegiaal model, dat wil zeggen dat de raad als geheel verantwoordelijkheid neemt voor haar beslissingen en niet werkt met specialismen voor deelgebieden. De raad kent drie profielen, namelijk een algemeen profiel waaraan ieder lid moet voldoen, het profiel van de voorzitter en een profiel van de financieel deskundige, waaraan ten minste één lid van de raad voldoet. Daarnaast worden eigenschappen die je bij een toezichthouder verwacht, zoals analytisch vermogen, samenwerking, inlevingsvermogen en betrokkenheid bij de lokale gemeenschap, zwaar gewogen. De samenstelling van de RvT wordt in tabel 11 toegelicht.

50


Tabel 11 Profielen leden Raad van Toezicht Naam (geboortedatum) functie

In RvT sinds

Huidige functie

Nevenfuncties

De heer Ir. M. Wijnakker (1951) voorzitter

1988

Docent MER op Avans Hogeschool in ’s-Hertogenbosch.

Voorzitter Gemengd Koor Sint-Oedenrode, voorzitter Stichting. Cultureel Platform en lid van Stichting Rooi Promotie.

De heer J. Smulders (1944) vice-voorzitter

1980

De heer F. Jongbloets (1946)

Afgetreden per 15 november 2010 Afgetreden per 8 juni 2010

De heer J. Wijn (1940)

De heer H. Vagevuur (1941)

De heer Mr. H. van Kruijsdijk (1949) De heer R. Braat (1952)

afgetreden per 15 november 2010 Afgetreden per 8 juni 2010 Lid per 8 juni 2010

Bestuurslid van de Stichting Fonds Sociale Volkshuisvesting, voorzitter van Stichting Pensioenbelang Bergoss, lid van de cliëntenraad van Odendael en lid van de Centrale cliëntenraad van BrabantZorg.

Bestuurslid VVV/VTR-Sint-Oedenrode, bestuurslid bij de Katholieke Bond Ouderen, penningmeester bij Vrienden Senioren Orkest Dommelvolk en lid van de Jaarmarktcommissie. Voorzitter Brabant Band, voorzitter Katholieke Bond voor Ouderen en bestuurslid Stichting Ouderenhuisvesting Odendael Sint-Oedenrode. Notaris, te Schijndel.

Penningmeester van Stichting Validen voor Niet-validen te Schijndel, voorzitter van Stichting Ouderenhuisvesting Odendael Sint-Oedenrode.

Algemeen directeur/bestuurder Stichting Sint Josephscholen te Nijmegen.

Projectleider/auteur voor uitgeverij Malmberg, veldadviseur voor het Instituut voor Leerplanontwikkeling, vrijwilliger Martinusparochie.

Mevrouw Ir. L. Bongenaar (1959)

2008

Beleidsmedewerker monumentenzorg de gemeente Laarbeek.

Mevrouw C. van der Pas (1958)

Lid per 8 juni 2010 Lid per 8 juni 2010 Lid per 8 juni 2010

Zelfstandig coach en trainer, BeYourTalent Coaching & Training. Intern controller bij BrabantZorg.

Mevrouw H. van den Heuvel (1969) De heer Ir. C. van der Vleuten (1960)

bij

Directeur van Van der Vleuten Raadgevers (dienstverlener op gebied van o.a. ruimtelijke ordening en taxaties onroerende zaken).

Bestuurslid van vrouwennetwerkorganisatie Soroptimisten.

Bestuurslid Vrouwennetwerk Sint-Oedenrode. Penningmeester Buurtvereniging Heikant, Bestuurslid Speel-O-Theek Rooi. Lid RvC Rabobank Sint-Oedenrode/Schijndel, bestuurslid SKOSO.

51


Vernieuwing Raad van Toezicht De visitatie die eind 2009 startte, was een natuurlijk moment om verantwoording over het gevoerde beleid af te leggen en taken over te dragen aan een nieuwe lichting toezichthouders. De berichtgeving vanuit Aedes en Vereniging van Toezichthouders Woningcorporaties (VTW) heeft dit proces versneld. Zodoende werd een sollicitatieprocedure gestart en in juni 2010 zijn de vier nieuwe leden benoemd door de ALV. Vier van de zittende toezichthouders traden in de ALV van juni en november 2010 af. Twee leden van de RvT treden in 2011 af, waarna de vernieuwde RvT uit vijf personen bestaat. Alle leden van de RvT zijn lid van de VTW. Toezicht- en toetsingskader De RvT gebruikt een toezicht- en toetsingskader bij de boordeling van bestuursvoorstellen en de bewaking van de strategie en de voortgang en uitwerking van in het ondernemingsplan gestelde doelen. Dit jaar is extra aandacht besteed aan het ondernemingsplan en risicomanagement.

Tabel 12 Rooster van aftreden of herverkiezing De heer Ir. M. Wijnakker De heer J. Smulders De heer F. Jongbloets De heer J. Wijn De heer H. Vagevuur De heer Mr. H. van Kruijsdijk De heer R. Braat Mevrouw Ir. L. Bongenaar Mevrouw C. van der Pas De heer Ir. C. van der Vleuten Mevrouw H. van den Heuvel

ALV Juni 2011 ALV Juni 2011 ALV November 2010 ALV Juni 2010 ALV November 2010 ALV Juni 2010 Herkiesbaar in 2015 Herkiesbaar in 2012 Herkiesbaar in 2014 Herkiesbaar in 2014 Herkiesbaar in 2013

Als toezicht- en toetsingskader voor het uitoefenen van haar taken hanteert de RvT de volgende documenten: Statuten en daarin genoemde Besluit Beheer Sociale Huurwoningen (BBSH); ondernemingsplan 2006-2010; meerjarenbegroting; solvabiliteitsbeleid; financieel beleidskader; managementrapportages (elk kwartaal); benchmarks, analyses en rapportages van Aedes, de accountant en het Centraal Fonds; risico-rapportage; voortgangsrapportages over specifieke projecten en de Aedescode, inclusief de governancecode voor woningcorporaties.

52


Gespreksonderwerpen en besluitenlijst 2010 Onderwerpen van gesprek waren onder andere: visitatie; ondernemingsplan 2011-2014 risicomanagement; actualiteit met betrekking tot (fiscale) maatregelen van de overheid; in het bijzonder de EU-regelgeving; betaalbaarheid huurwoningen; personeelsbeleid en overige onderwerpen, zoals opgenomen in de besluitenlijst op de volgende bladzijde (tabel 13). Accountant De samenwerking met de accountant is geëvalueerd. Naar aanleiding van de evaluatie heeft de RvT ervoor gekozen de relatie met de accountant, de heren Lemmens en Van Wijk van Ernst & Young, te continueren. De heren Lemmens en Van Wijk woonden de vergadering bij waarin het jaarverslag is besproken en goedgekeurd. Permanente educatie Ter introductie hebben de vier nieuwe leden twee interne cursussen gevolgd. Eén cursus ging in op de volkshuisvesting en de ontwikkeling van de volkshuisvesting. De tweede cursus was gericht op financiën bij woningcorporaties. Daarnaast volgden leden externe cursussen op het gebied van financiën en risicomanagement. Als vorm van permanente educatie hebben verschillende leden van de RvT bijeenkomsten van Aedes, de VTW en het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) bijgewoond. Daarnaast nemen leden van de raad kennis van de belangrijkste publicaties van Aedes, het CFV en het ministerie van Wonen, Werken en Integratie. Zelfevaluatie De Raad van Toezicht heeft elk jaar een heidag, waarop ze naast de bespreking van een actueel thema ook haar eigen functioneren evalueert. Door de instroom van vier nieuwe leden is besloten de zelfevaluatie dit jaar over te slaan. Wel is er gesproken over het evalueren van het toezichtskader en methode van zelfevaluatie. In 2011 wordt het toezichtskader en de zelfevaluatie aangepast.

53


Tabel 13

Besluitenlijst 2010 Raad van Toezicht

Datum 18-01-2010

Nr. 1

Besluit Het verslag van de Heidag d.d. 8 december 2009 is vastgesteld.

08-03-2010

2

De verslagen van de Raad van Toezicht vergadering van 18 januari zijn vastgesteld.

08-03-2010

3

De jaarrekening 2009 van Holding Onze Huize B.V. is vastgesteld.

08-03-2010

4

De managementrapportage 2009-4 is besproken en de Raad stemt in met de inhoud.

19-04-2010

5

Het rapport ‘controleresultaten 2009’ van Ernst & Young is vastgesteld.

19-04-2010

6

Het jaarverslag 2009 wordt wat betreft inhoud en opmaak goedgekeurd en kan verzonden worden aan de Ledenvergadering

19-04-2010

7


19-04-2010

8

Het verslag van de Raad van Toezicht vergadering van 8 maart is vastgesteld.

06-09-2010

9

Het verslag van de Raad van Toezicht vergadering van 19 april is vastgesteld.

06-09-2010

10

Het verslag van de Algemene Ledenvergadering d.d. 8 juni 2010 is akkoord bevonden voor verzending aan de Algemene Ledenvergadering.

06-09-2010

11


06-09-2010

12

De geactualiseerde procuratieregeling is vastgesteld.

11-10-2010 11-10-2010 11-10-2010

13 14 15

Het verslag van de Raad van Toezicht vergadering van 6 september is vastgesteld. De Raad van Toezicht stemt in met de begroting 2011-2015; deze kan aan de Algemene Ledenvergadering verzonden worden. De managementrapportage 2010-3 is besproken en de Raad stemt in met de inhoud.

01-12-2010

16

De Raad van Toezicht stemt in met de biedingbrief voor het Gemeentelijk Woningbedrijf Oirschot, welke op 2-12-2010 ingediend wordt.

13-12-2010

17

Rini Braat is door de Raad van Toezicht aangewezen als nieuwe voorzitter per juni 2011.

13-12-2010

18

Het verslag van de Raad van Toezicht vergadering van 11 oktober is vastgesteld.

13-12-2010

19

Het verslag van de Heidag d.d. 25 november 2010 is vastgesteld.

13-12-2010

20

Het verslag van de Algemene Ledenvergadering d.d. 15 november 2010 is akkoord bevonden voor verzending aan de Algemene Ledenvergadering.

13-12-2010

21

De Raad van Toezicht stemt in met de strategische aankoop van Populierenlaan 5 te Boskant.

13-12-2010

22

De Raad van Toezicht stemt in met opdrachtverstrekking aan externe voor checken beloningscode directeur/bestuurder.

13-12-2010

23

De Raad van Toezicht stemt in met de risicoanalyse.

54

Onafhankelijkheid De RvT waarborgt de onafhankelijkheid in relatie tot bepaling III.2 van de Governancecode. Twee leden van de Raad van Toezicht, de heren J. Smulders en J. Wijn, zijn huurder en in het licht van dit artikel niet onafhankelijk. De genoemde leden hebben hun rol de facto onafhankelijk kunnen invullen. Tijdens een evaluatie is deze onafhankelijkheid aan de orde geweest. De conclusie is dat, mede vanuit het feit dat Wovesto een vereniging is, het goed mogelijk is om als huurder deel uit te maken van de RvT. Op dit punt passen we de Aedescode dus niet toe, maar kunnen verantwoorden dat de onafhankelijkheid van de RvT als geheel, niet in het geding is. Remuneratiecommissie De remuneratiecommissie is onder meer belast met de selectie en benoeming van de leden van de RvT en de directeur/bestuurder. Tevens beoordeelt zij het functioneren van het bestuur en is zij belast met het bezoldigingsbeleid. De commissie heeft in 2010 zes keer vergaderd, over het beoordelen van het bestuur en voor het houden van de voortgangsgesprekken (elk kwartaal). De remuneratiecommissie stelde in het beoordelingsgesprek met de directeur vast dat de afgesproken doelen in 2010 in voldoende mate zijn behaald. Op basis van deze positieve beoordeling is de prestatieafhankelijke component toegekend. De visieverslagen van de remuneratiecommissie zijn aan de voltallige RvT verstrekt en toegelicht. De honorering van de directeur/bestuurder vindt plaats volgens de Izeboud-richtlijn (schaal D). De resultaatafhankelijke component maakt onderdeel uit van deze inschaling en bedraagt 10% van het vaste salaris. Goedkeuring jaarverslag De RvT heeft in haar reguliere vergadering het jaarverslag en de jaarrekening van 2009 besproken in aanwezigheid van de accountant. Tijdens deze vergadering heeft de RvT op basis van advies van de accountant, besloten het jaarverslag 2009 goed te keuren en te agenderen in de ledenvergadering. De ledenvergadering heeft het advies van de RvT overgenomen en het jaarverslag 2009 goedgekeurd. Honorering van de Raad van Toezicht. In 2009 is het beleid over de honorering van leden van de RvT uitgewerkt. De honorering is gekoppeld aan de tijdsinvestering van de afzonderlijke leden van de raad. Dit heeft geresulteerd in een regeling zoals in tabel 14 is beschreven.

Tabel 14 Honorering leden Raad van Toezicht Voorzitter Lid remuneratiecommissie Regulier lid

€5.500,€4.500,€3.500,-

55

Afnemende financiële middelen De op bezuiniging gerichte maatregelen van de landelijke overheid kosten ook Wovesto veel geld en leggen een groot beslag op haar investeringscapaciteit. Als maatschappelijke onderneming blijft Wovesto zich profileren op het terrein van wonen, zorg, welzijn en leefbaarheid. Dit betekent dat Wovesto zich inspant om de eigen organisatie goed toe te rusten voor haar taak. Wovesto zoekt hierbij actief de samenwerking met andere maatschappelijke ondernemers en belanghouders, om samen te werken aan een leefbaar Sint-Oedenrode, ook in een tijd van bezuiniging en afnemende financiën. De Raad van Toezicht bedankt alle betrokkenen voor de geleverde inspanning en samenwerking. Slotwoord De rol van de toezichthouder is bescheiden en vindt plaats achter de schermen. Vooral vanwege de eis van onafhankelijkheid en het maatschappelijke belang van het werk van Wovesto, vindt de Raad van Toezicht het belangrijk om over haar taken verantwoordelijkheid af te leggen. De raad complimenteert de medewerkers van Wovesto in het bijzonder voor het opnieuw behalen van het KWH-Huurlabel en de organisatie en voorbereiding van de visitatie.

M.H.P. Wijnakker Voorzitter Raad van Toezicht

56

Kengetallen 2010 2010 Gegevens vastgoed Aantal verhuureenheden in exploitatie: Woningen/woongebouwen Bedrijfspanden Garages Parkeerplaatsen Woonwagens/standplaatsen Woningen in aanbouw Totaal Mutaties in het woningbezit Aantal gesloopt Aantal samengevoegd Aantal verkocht Aantal gekocht Aantal nieuwbouw Het verhuren van woningen Aantal ingeschreven woningzoekenden Aantal mutaties Mutatiegraad in% Acceptatiegraad in%

2009

2008

2007

2006

1.366 8 60 177 2 0 1.613

1.361 6 60 177 2 14 1.620

1.321 4 53 177 7 47 1.609

1.305 2 52 176 7 24 1.566

1.237 1 52 80 8 76 1.454

0 0 7 0 12

0 0 10 3 47

0 0 9 1 24

0 0 9 1 76

1 1 4 1 146

1.768 93 6,8% 73%

1.524 110 8,1% 76%

1.421 105 7,9% 73%

1.348 118 9,0% 59%

1.365 83 6,7% 65%

Huren en vergoedingen Huurderving Huurachterstand (huurdebiteuren) Huurderving in% Huurachterstand zittende huurders in% Gemiddelde huurverhoging per 1-7

7.752 44 88 0,58% 0,86% 1,20%

7.248 53 47 0,75% 0,55% 2,50%

6.895 31 19 0,45% 0,11% 1,60%

6.271 12 23 0,19% 0,37% 1,10%

5.827 17 19 0,29% 0,33% 2,50%

Kwaliteit per woning: Reparatieonderhoud (gemiddeld) Mutatieonderhoud (per mutatie)

108,41 768,87

101,57 743,10

100,52 786,93

95,92 691,60

79,90 591,40

In duizenden euro’s:

2010 Prijs/kwaliteitsverhouding Gemiddeld aantal punten WWS (/woning) Gemiddelde huurprijs (in euro/woning/ jaar) Financiële continuïteit Liquiditeit Solvabiliteit Rentabiliteit eigen vermogen* Rentabiliteit vreemd vermogen* Rentabiliteit totaal vermogen* * op basis van vermogen ultimo periode Balans en winsten verliesrekening Eigen vermogen (/VHE) Financiële baten en lasten (/VHE) Financiële baten en lasten in % van de huuropbrengsten

2009

2008

2007

2006

151

151

150

150

150

5.402

5.295

5.065

4.964

4.837

0,21 16,5% 2,3% 4,1% 3,8%

0,22 16,0% 26,7% 4,0% 7,6%

0,61 13,0% 16,9% 4,0% 5,7%

0,91 10,9% 9,1% 4,0% 4,6%

0,36 11,2% 22,1% 4,4% 6,4%

8.773 1.799

8.611 1.791

6.493 1.728

5.467 1.574

5.564 1.648

38,4%

40,8%

40,2%

39,6%

39,8%

8.933 1.192 77.829 3.311 66.852 14.151 311 321

8.622 1.193 78.046 3.530 67.008 13.830 294 3.688

8.188 1.174 69.973 828 61.004 10.142 255 1.712

8.160 889 64.700 976 59.838 8.430 239 763

7.663 775 53.712 5.300 54.764 7.667 203 1.693

19 16,3 10,1

19 16,5 10,3

19 15,6 10,0

20 16,1 10,4

19 15,2 11,0

In duizenden euro’s:

Totaal opbrengsten Overige bedrijfslasten Onroerende zaken in exploitatie Financiële vaste activa Leningen (exclusief kortlopend) Eigen vermogen Waarborgsommen Jaarresultaat Personeel Aantal medewerkers in dienst per 31 dec. Aantal formatieplaatsen (fte) Aantal formatieplaatsen per 1000 VHE

57

Hoofdstuk 11

Jaarrekening 2010

Balans ACTIVA x €1.000 Vaste activa Materiële vaste activa Onroerende zaken in exploitatie Onroerende zaken in ontwikkeling Onroerende en roerende zaken t.d.v. de exploitatie Financiële vaste activa BWS-subsidies Actieve belastinglatentie Deelnemingen

Totaal vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen Huurdebiteuren Gemeente Overige vorderingen Overlopende activa

31-12-2010

31-12-2009

77.829 2.758 1.006 81.593

78.046 3.033 1.088 82.167

208 3.055 48 3.311

256 3.227 47 3.530

84.904

85.697

15

15

88 6 300 42 436

48 8 29 45 130

Liquide middelen

340

638

Totaal vlottende activa

791

783

85.695

86.480

Totaal

PASSIVA x €1.000

Eigen vermogen Verenigingsreserve Algemene bedrijfsreserve

Voorzieningen Voorziening onrendabele top Voorziening latente belastingverplichtingen

Langlopende schulden Leningen kredietinstellingen Waarborgsommen

Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers Aflossingsverplichting Belastingen en premies sociale verzekeringen Overlopende passiva

Totaal

31-12-2010

31-12-2009

22 14.129 14.151

22 13.808 13.830

0 646 646

1.322 466 1.788

66.852 311 67.163

67.008 294 67.302

129 2.157 89 1.360 3.735

420 996 447 1.697 3.560

85.695

86.480

58

Winst- en verliesrekening

Algemene grondslagen voor het opmaken van de jaarrekening Algemeen

x €1.000

2010

2009

7.558 194 1.037 144 8.933

7.054 194 1.278 96 8.622

2.162

1.930

132 823 84 161 804 1.192 5.358

-354 913 85 161 752 1.193 4.680

3.575

3.942

16 1 2.919 2.902

34 1 2.911 2.876

Resultaat voor belasting

673

1.066

Vennootschapsbelasting

352

-2.622

Resultaat na belasting

321

3.688

Bedrijfsopbrengsten Huren Vergoedingen Verkoop onroerende zaken Overige bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Afschrijvingen op materiële vaste activa Overige waardeveranderingen materiële vaste activa Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Lasten onderhoud Overige bedrijfslasten

Bedrijfsresultaat Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Resultaat deelnemingen Rentelasten en soortgelijke kosten

De waardering van de activa en passiva en bepaling van het resultaat berusten op de grondslag van verkrijgings- of vervaardigingsprijs, respectievelijk nominale waarden, tenzij anders vermeld. Voor de deelnemingen gelden dezelfde waarderingsgrondslagen. De aangegane verplichtingen worden toegelicht onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen.

Grondslagen van balanswaardering Onroerende zaken in exploitatie De grond en de woningen met de daarbij behorende installaties, de garages en de woningaanpassingen zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met ontvangen subsidies en afschrijvingen, bepaald op basis van de te verwachten economische levensduur, dan wel tegen lagere bedrijfswaarde. Rente op vreemd vermogen wordt niet geactiveerd. Groot onderhoud wordt, voor zover er sprake is van levensduurverlenging en/of een hogere huur kan worden gevraagd, geactiveerd tot een maximum van de bedrijfswaarde. De afschrijvingen zijn berekend volgens het lineaire systeem. Op de gronden wordt in principe niet afgeschreven. Onroerende zaken in ontwikkeling De onroerende goederen in ontwikkeling betreffen nog niet in exploitatie genomen onroerende goederen of onroerende goederen. Deze zijn opgenomen tegen nominale waarde met hierop in mindering gebracht het onrendabel gedeelte van de nieuwbouw investeringen. Onroerende en roerende zaken ten dienst van de exploitatie Deze activa zijn gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met afschrijvingen bepaald op basis van de verwachte levensduur. De afschrijvingen zijn lineair berekend. Bedrijfswaardeberekening De parameters voor de berekening zijn in overeenstemming met RJ 645. Voor de bepaling van de restwaarde wordt uitgegaan van de actuele waarde van de grond, rekening houdend met sloop- en uitplaatsingskosten. De volgende uitgangspunten zijn bij de berekening van de bedrijfswaarde van het onroerend goed gehanteerd: Huurstijging 2,00% (2009: 2,25%) per jaar Variabele lasten € 1.369,16 (2009: €1.339,03) per woning per jaar Lastenstijging per jaar 3,00% (2009: 2,25%) Onderhoudslasten € 586,71 (2009: €568,24) per woning per jaar Lastenstijging per jaar 3,00% (2009: 3,25%) Discontopercentage 5,25% (2009: 6,0%)

59

Restwaarde grond hoogbouw centrumlocaties tegen actuele waarde van € 1.325,64 (2009: € 1.296,47) per m2, verminderd met sloop- en uitplaatsingkosten van € 254,19 (2009: € 248,59) per m2 Restwaarde grond overige locaties tegen actuele waarde van € 363,09 (2009: €355,10) per m2 verminderd met sloop- en uitplaatsingkosten van € 84,73 (2009: €82,87) per m2 Stijging grondwaarde per jaar: 2,00% (2009: 2,25%) Levensduur: 55 jaar voor woningen waar groot onderhoud heeft plaatsgevonden, 50 jaar voor overige woningen; voor woningen met een resterende levensduur van minder dan 10 jaar waarvoor geen sloopplannen bestaan, maximaal 10 jaar Verkoop van woningen is voor de eerste 5 jaar ingerekend (in 2009 niet ingerekend) Rentabiliteitswaardecorrectie: op basis van de werkelijke rente per lening BWS subsidies Voor subsidies afgegeven voor woningen, die zijn gebouwd onder het Besluit Woninggebonden Subsidies worden de toekomstige te ontvangen subsidies contant opgenomen. Deelnemingen Deelnemingen worden gewaardeerd op basis van de netto vermogenswaarde. Voorraden De voorraden worden opgenomen tegen aanschafwaarde, waarbij rekening is gehouden met incourantheid. Vorderingen De vorderingen zijn opgenomen tegen de nominale waarde. Vorderingen waarvan nagenoeg zeker is dat deze oninbaar zijn worden direct afgeboekt. Voorziening onrendabele top Voor toekomstige nieuwbouwprojecten, waarvan de feitelijke verplichtingen dan wel de in rechte afdwingbare verplichtingen zijn aangegaan, dient volgens de nieuwe RJ richtlijn 645 te worden beoordeeld of en in hoeverre het project kwalificeert als een verlieslatend contract conform hoofdstuk 252 Voorzieningen.

Latente belastingvorderingen inclusief voortvloeiend uit voorwaartse verliescompensatie, worden uitsluitend opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat in de voorzienbare toekomst belastbare winsten beschikbaar zullen zijn die voor de realisatie van de actiefpost kunnen worden aangewend en waarmee verliezen kunnen worden gecompenseerd. Het woningbezit in exploitatie mag begin 2008 voor 70% van de WOZ-waarde worden opgenomen in de fiscale vermogensopstelling. Deze waarde ligt aanmerkelijk hoger dan de commerciële waarde. In principe komt dit waarderingsverschil in aanmerking om hierover een actieve belastingvordering op te nemen. Omdat het verschil naar verwachting vanwege de beperking van de fiscale afschrijving en de lange levensduur van de woningen niet binnen een afzienbare periode tot realisatie leidt is deze latente belastingvordering alleen voor de te verkopen woningen in de komende vijf jaar in de balans opgenomen. Belastinglatenties worden gewaardeerd op nominale waarde. Grondslagen resultaatbepaling Het resultaat wordt bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor de balanswaardering. Bedrijfsopbrengsten en kosten worden toegerekend aan het jaar waarin de prestaties zijn verricht. Verliezen en risico´s die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar, worden in acht genomen, indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. Pensioenen De pensioenregeling is in de jaarrekening verwerkt als een toegezegde bijdrageregeling omdat overeenkomstig RJ 271.310 voldaan is aan de voorwaarde dat: de corporatie is aangesloten bij een bedrijfstakpensioenfonds en tezamen met andere rechtspersonen dezelfde pensioenregeling toepast. de corporatie geen verplichting heeft tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds, anders dan het voldoen van hogere toekomstige premies.

Latente belastingvorderingen en -verplichtingen Met ingang van 2008 zijn Toegelaten Instellingen integraal belastingplichtig geworden voor de vennootschapsbelasting. Een voorziening voor latente belastingverplichtingen dan wel een latente belastingvordering wordt gevormd voor tijdelijke verschillen tussen enerzijds de commerciële boekwaarde van activa en verplichtingen en anderzijds de fiscale grondslag. Verder wordt een latente belastingvordering gevormd voor beschikbare voorwaartse verliescompensatie. De berekening van de latente belastingvorderingen en –verplichtingen geschiedt tegen de op het einde van het verslagjaar geldende belastingtarieven dan wel de in de komende jaren geldende tarieven.

60

Toelichting op de balans De bedrijfswaarde van de woningen bedraagt op het einde van het boekjaar € 131,9 miljoen. De bij de berekening gehanteerde uitgangspunten zijn opgenomen onder de grondslagen van de balanswaardering en de resultaatbepaling.

x €1.000 Materiële vaste activa Het verloop van de materiële vaste activa in 2010 is als volgt:

Onroerende zaken in exploitatie

Onroerende en roerende zaken in ontwikkeling

Onroerende en roerende zaken t.d.v. de exploitatie

92.353 -8.527

3.598 0

2.132 -1.044

-5.780 78.046

-565 3.033

0 1.088

728

2.351

15

2.864 81.638 -113 81.525 -2.065 60 79.520

-2.864 2.520 0 2.520 0 0 2.520

0 1.103 0 1.103 -97 0 1.006

-706 -535

-47 -165

0 0

-450 77.829

450 2.758

0 1.006

95.832 -10.532

3.085 0

2.147 -1.141

-7.471 77.829

-327 2.758

0 1.006

De bedrijfswaarde in het verslagjaar is toegenomen met een bedrag van € 11,6 miljoen ten opzichte van de bedrijfswaarde ultimo van het voorgaand verslagjaar. De mutatie in de bedrijfswaarde laat zich als volgt verklaren: x €1.000

Aanschafwaarde Afschrijvingen Afwaardering naar lagere bedrijfswaarde Boekwaarde 31-12-2009 Mutaties: Investeringen Overboeking onroerende zaken in ontwikkeling Desinvesteringen Afschrijvingen Afschrijving desinvesteringen Afwaardering naar lagere bedrijfswaarde Overboeking vanuit voorziening Overboeking lagere bedrijfswaarde in ontwikkeling Boekwaarde 31-12-2010 Stand per 31-12-2010: Aanschafwaarde Afschrijvingen Afwaardering naar lagere bedrijfswaarde Boekwaarde

Jaarresultaat - vrijval kasstromen - effect contante waarde en restant levensduur

-12.989 7.221 -5.768

Gevolgen van aanpassingen van beleidsparameters en uitgangspunten - in de huurprijscomponent -4.729 - in de onderhoudslasten 439 - in de overige lasten 2 - in de levensduur -522 - in de restwaarde-inschatting -2.257 - in de inflatie -2.778 - in de discontovoet 15.455 - in de verkoopopbrengsten 12.975 - in de rentabiliteitswaardecorrectie -2.967 - in overig 0 15.618 Gevolgen van mutaties in het bezit - nieuwbouw - aankoop bezit - verkoop bezit

1.917 0 -207 1.710 11.560

Toename bedrijfswaarde x €1.000

31-12-2010

31-12-2009

61

x €1.000 Financiële vaste activa BWS-subsidies Stand per 1 januari Rentetoevoeging Aflossing Stand per 31 december

31-12-2010

31-12-2009

256 10 -58 208

302 12 -58 256

x €1.000

Deelnemingen Holding Onze Huize B.V.: Aandelenkapitaal Overige reserves Stand per 31 december

31-12-2010

31-12-2009

50 -2 48

50 -3 47

Deze post betreft de contant gemaakte, door de overheid aan subsidie toegekende bedragen voor investeringen in woningen.

Dit betreft de 100% deelneming in het aandelenkapitaal van deze vennootschap, gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde.

Actieve belastinglatentie Verrekenbaar tijdelijk verschil Beschikbare verliescompensatie

Voorraden Voorraad onderhoudsmaterialen

2.954 101 3.055

3.142 85 3.227

Het verrekenbare tijdelijk verschil betreft het verschil tussen fiscale en commerciële waardering van de te verkopen huurwoningen in de komende vijf jaar en de leningenportefeuille. Het verloop hiervan is als volgt: Verrekenbaar tijdelijke verschil Stand per 1 januari Toevoeging Vrijval Stand per 31 december

3.142 104 -292 2.954

0 3.142 0 3.142

De beschikbare verliescompensatie betreft vennootschapsbelasting over fiscale verliezen die kunnen worden gecompenseerd met (toekomstige) vennootschapsbelasting over fiscale winsten. Het verloop hiervan is als volgt: Beschikbare verliescompensatie Stand per 1 januari Toevoeging Vrijval Stand per 31 december

85 16 0 101

0 85 0 85

Vorderingen Huurdebiteuren Huurdebiteuren Overige huurvorderingen

Gemeente

15

15

88 0 88

47 1 48

6

8

De debiteur gemeente bestaat voornamelijk uit vorderingen wegens woningaanpassing. Overige vorderingen Omzetbelasting Vennootschapsbelasting Overige vorderingen

Overlopende activa Te ontvangen rente Nog niet vervallen rente BWS subsidie Subsidies Ziekengelden Overige overlopende activa

296 0 4 300

0 7 22 29

5 0 17 0 20 42

24 1 0 6 14 45

62

x €1.000 Liquide middelen Kas Rekening courant Rabobank Streekrekening Rabobank

Eigen vermogen Verenigingsreserve Stand per 1 januari Kosten i.v.m. verenigingsactiviteiten Stand per 31 december

31-12-2010

31-12-2009

0 190 150 340

1 137 500 638

22 0 22

22 0 22

In 2005 heeft het bestuur besloten niet langer rente respectievelijk lidmaatschapsgelden toe te voegen aan de verenigingsreserve en de kosten in verband met verenigingsactiviteiten ten laste van de verenigingsreserve te brengen. Algemene bedrijfsreserve Stand per 1 januari Jaarresultaat Stand per 31 december Voorzieningen Voorziening onrendabele top Stand per 1 januari Toevoeging Vrijval ten gunste van resultaat Overboeking naar MVA in exploitatie Overboeking naar MVA in ontwikkeling Stand per 31 december Voorziening latente belastingverplichtingen Stand per 1 januari Toevoeging Onttrekking Stand per 31 december

13.808 321 14.129

10.120 3.688 13.808

1.322 0 1.322 -622 -535 -165 0

2.534 837 3.371 0 0 -2.049 1.322

466 233 -53 646

0 466 0 466

x €1.000 Langlopende schulden Leningen kredietinstellingen Stand per 1 januari Nieuwe leningen Aflossingen in het boekjaar Saldo einde boekjaar Aflossingsverplichting volgend boekjaar Stand per 31 december

31-12-2010

31-12-2009

68.004 2.000 70.004 -995 69.009 -2.157 66.852

62.838 7.000 69.838 -1.834 68.004 -996 67.008

Ten behoeve van de aangetrokken geldleningen zijn geen hypothecaire zekerheden gesteld. Leningen worden aangetrokken op de onderhandse kapitaalmarkt. Aflossingsverplichtingen:

2012 2013 2014 2015 2016

6.978 6.216 8.060 2.940 964

De gemiddelde looptijd van de leningen bedraagt 15 jaar, de gemiddelde rente 4,1%. De leningen zijn tot een bedrag van € 60,6 miljoen afgesloten onder garantie van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en voor het overige geheel onder gemeentelijke garantie. De reële waarde van de leningportefeuille, inclusief kortlopend deel en lopende rente, is op basis van 4,4% per balansdatum € 67,6 miljoen. Waarborgsommen Gestorte waarborgsommen Bijgeschreven rente

269 42 311

261 33 294

Waarborgsommen worden betaald bij het tekenen van het huurcontract, dit bedrag dient als zekerheid voor de kosten of eventuele huurachterstand bij het beëindigen van het huurcontract. De hoogte van de waarborgsom wordt vastgesteld op de helft van de maandhuur, afgerond op € 10 naar boven bij ingang van het huurcontract. Er wordt over de waarborgsom een rente vergoed van (thans 4% op jaarbasis), deze rente wordt bij einde van het huurcontract uitbetaald.

Dit betreft een latentie inzake de gevormde fiscale voorziening onderhoud. Het betreft een tijdelijk verschil in waardering en is nominaal gewaardeerd.

63

x €1.000

Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers Aflossingsverplichting Belastingen en premies sociale verzekeringen Omzetbelasting Loonheffing Pensioenpremies

Overlopende passiva Niet vervallen interest Vooruit ontvangen huur Te verrekenen servicekosten Opplussen woningen Accountantskosten Niet opgenomen verlofuren Vooruit ontvangen huurtoeslag Projectkosten Overige overlopende passiva

31-12-2010

31-12-2009

Niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen Terugkooprecht Slimmer Kopen® Op basis van het Slimmer Kopen®-concept heeft Wovesto op 55 woningen het eerste recht om deze te kopen, waarbij een deel van de waardeverandering aan Wovesto toekomt.

129

420

2.157

996

Aangegane verplichtingen investeringen en groot onderhoud Het saldo van de aangegane investeringsverplichtingen bedraagt € 10,9 miljoen, die voor groot onderhoud € 0,6 miljoen.

35 37 17 89

395 34 18 447

Aangetrokken leningen Eind 2010 was voor een bedrag van € 4,0 miljoen leningen aangetrokken met een stortingsdatum in 2011.

1.063 50 60 0 14 20 46 98 9 1.360

1.084 53 50 23 14 22 45 358 48 1.697

Obligo WSW Ten behoeve van de door het WSW geborgde leningen moet een obligo aangehouden worden van € 2,3 miljoen.

64

Toelichting op de winsten verliesrekening x €1.000 Bedrijfsopbrengsten Huren Bruto huur Huurderving

x €1.000

2010

2009

7.602 -44 7.558

7.107 -53 7.054

Deze opbrengsten betreffen de op het boekjaar betrekking hebbende netto huren van de woningen, garages en overige verhuureenheden (exclusief de vergoeding voor levering van zaken en diensten) na aftrek van huurderving. De hogere huuropbrengst in 2010 ten opzichte van 2009 is tot stand gekomen door de algemene huurverhoging van 1 juli 2010 met gemiddeld 1,2%, de oplevering van 47 nieuwbouwwoningen –en appartementen eind 2009 en van twaalf nieuwbouwwoningen en –appartementen eind 2010, de verkoop van zeven woningen en de aankoop respectievelijk het in gebruik nemen van twee bedrijfspanden. Vergoedingen Leveringen en diensten

194

194

Dit betreft de bedragen welke huurders boven de (netto) huurprijs betalen voor bijvoorbeeld bijdrage schoonmaakkosten, water-, en elektraverbruik en dergelijke. De vergoeding is gebaseerd op de geraamde kosten en wordt jaarlijks, indien noodzakelijk, aangepast. Verkoop onroerende zaken Huurwoningen Koopwoningen

1.144 -107 1.037

1.293 -15 1.278

De opbrengst huurwoningen betreft het resultaat van zeven woningen. Van de zeven woningen werden er vier onder het concept van Slimmer Kopen® verkocht. De opbrengst koopwoningen betreft de verkoop van twee opgeleverde nieuwbouwwoningen aan de Pastoor Pankenstraat en de doorverkoop van vijf teruggekochte en weer doorverkochte woningen onder de Slimmer Kopen®-regeling. Het verlies wordt veroorzaakt, door hogere korting bij de doorverkoop.

Overige bedrijfsopbrengsten Administratiekosten Glasverzekering Bijdragen woningaanpassing Huismeester Doorberekende kosten aan huurder * Doorberekende kosten WMO * Div. overige opbrengsten *

2010

2009

37 15 0 20 5 53 14 144

37 14 2 12 18 0 13 96

2.065

1.838

97 2.162

92 1.930

706 -575 131

-773 419 - 354

824 -1 823

920 -7 913

* posten in 2010 geherrubriceerd Bedrijfslasten Afschrijving op materiële vaste activa Onroerende zaken in exploitatie Onroerende en roerende zaken t.d.v. de exploitatie

Overige waardeveranderingen materiële vaste activa Bestaand bezit Nieuwbouw

Lonen en salarissen Salarissen Te ontvangen uitkeringen en ziekengeld

De lonen en salarissen zijn in 2010 gedaald, omdat in 2009 twee medewerkers die (vanwege ziekte) uit dienst zijn gegaan, vroegtijdig zijn vervangen. De bezoldiging van de directeur/bestuurder is gebaseerd op het advies van de commissie Izeboud, functieniveau D en een prestatieafhankelijk deel van 10%. De beloningen die op termijn beschikbaar worden gesteld (zoals pensioen) zijn conform de CAO Woondiensten voor medewerkers. Wovesto kent geen leasevergoeding of een vaste onkostenvergoeding voor de directeur/bestuurder. Gemaakte reis- en onkosten worden vergoed. Vanwege de herleidbaarheid wordt het salaris van de directeur/bestuurder niet nader gespecificeerd.

65

x €1.000

Sociale lasten Pensioenlasten Lasten onderhoud Reparatieverzoeken * Mutatieonderhoud * Technisch beheer * Schilderwerk * Onderhoud CV- en WTW-installaties * Vernieuwen CV- en WTW-installaties * Daken* Timmerwerk * Contractonderhoud liften * Planmatig onderhoud liften * Installaties * Overig onderhoud * Zelf Aangebrachte Voorzieningen (ZAV) * Woningaanpassingen WMO * Schade/verzekering * Werkzaamheden voor derden * Glasschades * Dagelijks onderhoud Groot onderhoud Af: Doorberekende uren Activering (groot) onderhoud * posten in 2010 geherrubriceerd

2010

2009

84

85

161

161

155 71 173 160 67 121 16 12 45 0 61 67 61 56 0 21 10 1.096 728 1.824 -292 -728 804

145 82 177 144 87 123 50 11 0 0 0 151 69 19 0 0 10 1.068 904 1.972 -316 -904 752

x €1.000

Overige bedrijfslasten Kosten van levering en diensten Belastingen (ozb + waterschapslasten) Opstalverzekering Opleidingen/cursussen Inleenkrachten Overige personeelskosten Huisvestingskosten Kosten Raad van Toezicht Representatiekosten/PR/sponsoring Portikosten, drukwerk en telefoonkosten Accountantskosten Advieskosten Projectontwikkeling Automatisering Contributie landelijke federatie Leefbaarheid Stichting Fonds Sociale Volkhuisvesting Vogelaarheffing Oninbare vorderingen BTW algemene kosten Overige algemene bedrijfskosten

2010

2009

195 298 31 6 57 34 60 53 24 71 37 153 0 51 16 78 45 87 -1 -170 67 1.192

194 286 21 11 0 38 28 37 85 73 32 52 1 45 15 80 45 83 5 0 62 1.193

De bezoldiging van de leden van de Raad van Toezicht is verantwoord onder de posten Kosten Raad van Toezicht en bedroeg in 2010 € 41.500. Onder de post representatiekosten/PR /sponsoring zijn in 2009 de kosten voor de activiteiten in het kader van het 40-jarig jubileum opgenomen, zoals de kosten van het jubileumboek en de festiviteiten voor alle huurders. De advieskosten bestonden uit fiscaal advies, professionalisering, visitatie, ondersteuning ondernemingsplan, ondersteuning risicomanagement en een due diligence onderzoek. Het fiscaal advies leidde ondermeer tot een teruggaaf van BTW op algemene kosten over de jaren 2006 t/m 2009 van € 170.000 De accountantskosten in 210 bedroegen € 36.783. Daarnaast deed de accountant een due diligence onderzoek voor een bedrag van € 11.870.

66

x €1.000

2010

2009

Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rente BWS subsidies Overige rentebaten

Resultaat deelnemingen Resultaat Holding Onze Huize B.V.

Rentelasten en soortgelijke kosten Rente waarborgsommen Overige rentelasten

Vennootschapsbelasting Latente belasting Acute belasting

De acute belasting over 2010 is als volgt berekend: 2010 10 6 16

7 27 34

1 1

1 1

11 2.908 2.919

10 2.901 2.911

368 -16 352

-2.453 -169 -2.622

De latente belasting betreft de mutatie in het verrekenbare tijdelijk verschil tussen de fiscale en commerciële waardering van de te verkopen huurwoningen in de komende vijf jaar en de leningenportefeuille enerzijds en de mutatie latente belastingsverplichtingen inzake de fiscaal gevormde voorziening onderhoud anderzijds. Acute belasting Jaarschijf 2006 Jaarschijf 2007 Jaarschijf 2008 Jaarschijf 2009 Jaarschijf 2010

0 0 0 -4 -12 - 16

Resultaat voor belasting volgens jaarrekening Bij: Lagere fiscale afschrijving Overige waardeveranderingen MVA Niet aftrekbare kosten Niet aftrekbare rente

673 2.039 132 93 24 2.288

Af: Lagere fiscale winst verkoop onr. zaken Fiscale onderhoudsvoorziening Groot onderhoud (commercieel geactiveerd, fiscaal niet) Resultaat deelnemingen Latentie leningen Belastbaar bedrag Winstbelasting

-1.389 -681 -727 -1 -221 -3.019 -58 -12

Het vigerende belastingtarief bedraagt 20%. De effectieve belastingdruk over 2010 bedraagt € 12.000 negatief. De lagere belastingdruk wordt veroorzaakt door het effect van de fiscaal vrijgestelde resultaatbedragen en het toepassen van fiscale verliescompensatie. De beschikbare verliescompensatie betreft vennootschapsbelasting over fiscale verliezen die kunnen worden gecompenseerd met (toekomstige) vennootschapsbelasting over fiscale winsten.

-73 -4 -7 -85 -0 - 169

67

Kasstroomoverzicht x €1.000

2010

Saldo netto werkkapitaal begin boekjaar Operationele kasstroom Jaarresultaat Afschrijvingen Overige waardeveranderingen materiële vaste activa Mutatie voorzieningen Saldo operationele kasstroom

-2.777

321 2.162 1.454 3.937 -1.142 2.795

Investeringskasstroom Investeringen materiële vaste activa Investeringen financiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa Saldo investeringsstroom

-3.095 219 53

Financieringskasstroom Ontvangen leningen Aflossing leningen Mutatie aflossingsverplichting Mutatie waarborgsommen Saldo financieringskasstroom

2.000 -995 -1.161 17

-2.823

-139

Saldo netto werkkapitaal einde boekjaar Het saldo netto werkkapitaal is als volgt te specificeren: Voorraden Vorderingen Liquide middelen

-2.944

15 435 340 791

Kortlopende schulden Saldo netto werkkapitaal einde boekjaar

3.735

-2.944

68

Controleverklaring

69

Bijlagen Bijlage I Bijlage II

Visitatie: samenvatting rapport 2010 Meerjarenbegroting 2011-2015

pagina 71 pagina 73

70

Bijlage I

Visitatie: samenvatting rapport 2010

71

72

Bijlage II

Meerjarenbegroting 2011-2015

Winst- en verliesrekening Begroting 2011

Begroting 2012

Begroting 2013

Begroting 2014

Begroting 2015

Bedrijfsopbrengsten Huren Vergoedingen Verkoop onroerende zaken Overige bedrijfsopbrengsten

7.608 210 1.921 117

8.091 223 2.065 120

8.387 233 2.186 123

8.620 242 2.237 126

8.858 251 2.288 129

Som der bedrijfsopbrengsten

9.856

10.499

10.929

11.225

11.526

Bedrijfslasten Afschrijvingen materiële vaste activa Overige waardeveranderingen MVA Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Lasten onderhoud Overige bedrijfslasten

2.243 323 868 82 170 805 1.130

2.325 745 894 85 175 957 1.208

2.483 -45 921 87 180 876 1.251

2.567 378 949 90 186 806 1.280

2.642 848 977 93 191 887 1.320

Som der bedrijfslasten

5.621

6.389

5.753

6.256

6.958

Bedrijfsresultaat

4.235

4.110

5.176

4.969

4.568

18 0 2.863 2.845

16 0 3.156 3.140

15 0 3.542 3.527

13 0 3.545 3.532

12 0 3.678 3.666

1.390

970

1.649

1.437

902

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

1.390

970

1.649

1.437

902

226

299

255

393

332

1.164

671

1.394

1.044

570

x 1.000 euro

Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbr. Resultaat deelnemingen Rentelasten en soortgelijke lasten

Resultaat uit gewone bedrijfsvoering Buitengewone baten Buitengewone lasten Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Jaarresultaat

73

Kengetallen

Liquiditeit Current ratio Werkkapitaal (x 1.000 euro) Solvabiliteit Rentabiliteit eigen vermogen Rentabiliteit vreemd vermogen Rentabiliteit totaal vermogen

Begroting 2011

Begroting 2012

Begroting 2013

Begroting 2014

Begroting 2015

0,02 8.99717,7%

0,06 8.12017,3%

0,08 9.88318,1%

0,11 5.12418,7%

0,05 3.74018,9%

7,4% 3,9% 4,5%

4,1% 4,0% 4,0%

7,8% 4,4% 5,0%

5,5% 4,3% 4,5%

2,9% 4,4% 4,1%

74

Colofon

Dit jaarverslag is een uitgave van Wovesto. Een digitale versie is op de website te downloaden onder de tab ‘Informatie > Brochures en Folders’. Een volledig geprint exemplaar kunt u bij ons aanvragen via telefoon of e-mail. Samenstelling Management Team Coördinatie en redactie Sam Zonjee Vestiging Wovesto Van Rijckevorsel van Kessellaan 1a 5490 AC Sint-Oedenrode Telefoon Fax E-mail Website

0413 476910 0413 478180 [email protected] www.wovesto.nl

Wovesto staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (Oost-Brabant) onder nummer 16045221.

75

bestuurder

Recommend Documents