Beroepsopdracht Adviesrapport E-health

Beroepsopdracht Adviesrapport E-health

Serferaaz Elahi Sander Wichers Coach: Pauline de Bakker Opdrachtgever: Jaap van den Berg Januari 2012

Contents Voorwoord .............................................................................................................................................. 4 Inleiding ................................................................................................................................................... 5 Beschrijving opdracht.............................................................................................................................. 7 Methodes ............................................................................................................................................ 8 Beschrijving definitie E-health........................................................................................................... 11 Literatuurstudie e-health: sterke en zwakke kanten ........................................................................ 16 Huidige e-health producten .............................................................................................................. 23 Interview “E-health competenties en vaardigheden in de praktijk” 1.............................................. 31 Interview “e-health competenties en vaardigheden in de praktijk” 2.............................................. 36 Algemene Discussie en Conclusie.......................................................................................................... 38 Afkortingen............................................................................................................................................ 42 Bronnenlijst ........................................................................................................................................... 43

Beroepsopdracht Adviesrapport Ehealth

pag. 2


pag. 3

Voorwoord Voor u ligt een beroepsopdracht die het resultaat is van het onderzoek naar de definitie, de waarde, de competenties, vaardigheden etc. en een aantal al bestaande producten vallende binnen de term: E-health. Het onderwerp is ontstaan vanuit een vraag van de Hogeschool van Amsterdam, namelijk: is het noodzakelijk voor de opleiding fysiotherapie om E-health binnen het lesprogramma te betrekken en welke competenties en vaardigheden dienen studenten op het gebied van Ehealth te behalen alvorens ze de praktijk in gaan? Nadat de eerste versie van het “eindproduct” nog niet als voldoende werd beoordeeld zijn wij, Sander Wichers en Serferaaz Elahi nog kritischer en meer gestructureerd aan het werk gegaan om de beroepsopdracht tot een goed eindresultaat te brengen dat bruikbaar is voor de opdrachtgever en de Hogeschool van Amsterdam Als eerste gaat onze dank gaat uit naar opdrachtgever en opleidingsmanager fysiotherapie Jaap van den Berg voor het formuleren van de beroepsopdracht E-health. Wij vonden het onderwerp E-health een interessant en leerzaam onderwerp waar wij hard aan gewerkt hebben. Tevens willen wij onze scriptiecoach Pauline de Bakker bedanken. Pauline heeft ons ondersteund en begeleid bij het uitvoeren van het onderzoek en het schrijven van de scriptie. Zonder deze hulp hadden wij niet het beoogde resultaat kunnen behalen. Als laatste willen wij de professionals bedanken die ons bij het onderzoek hebben ondersteund, ons hebben geholpen aan artikelen, hebben deelgenomen aan het interview? en ons hebben geadviseerd over de bestaande producten. Zonder al deze kennis en handvaten hadden wij niet dit eindresultaat kunnen bereiken. Wij hopen dat deze beroepsopdracht als leidraad door de opleiding gebruikt kan worden.

Serferaaz Elahi Sander Wichers

Amsterdam 2011


pag. 4

Inleiding De zorg is aan het veranderen, wordt steeds complexer, de bevolking is aan het vergrijzen, overal wordt bezuinigd en “dokter Google18” is ontstaan7. Dit zijn meerdere redenen tot innovatie en de mogelijke vraag naar efficiëntere ontwikkelingen van de zorg. Deze ontwikkelingen zouden mogelijk gemaakt kunnen worden door middel van de nieuwste technologieën in de zorg en informatie en communicatie technologie (ICT): e-health. Klopt dit, of willen we dit alleen? 7,18 Verandering is nodig. Nu al wordt er veel nagedacht en gesproken over de “dubbele” vergrijzing van de bevolking en de daaraan gekoppelde vergrootte groep patiënten met meervoudige (chronische) aandoeningen. Onder dubbele vergrijzing verstaat men de demografische ontwikkeling waarin het aandeel van ouderen in de totale bevolkingsopbouw toeneemt, terwijl ze ook een steeds hogere leeftijd bereiken. Deze ontwikkeling is onomkeerbaar en hier zal efficiënt en bewust op gereageerd moeten worden. Een van de manieren om het werk en de zorg in de toekomst te waarborgen is het gebruik van “ICT in de zorg”, oftewel: e-health 7,18. Zo beweerd op dit moment het ministerie van volksgezondheid. Patiënten maken steeds vaker gebruik van “dokter Google18” , zijn door deze consultaties van internetbronnen steeds beter geïnformeerd over aandoeningen en zijn beter op de hoogte van de mogelijkheden van behandeling. Steeds meer specialismen binnen de gezondheidzorg proberen de patiënt middels internet goed te informeren, behandelingen voor te schrijven en te diagnosticeren.”Dokter Google” kan gezien worden als alle informatie rondom ziektes, behandelingen, zorgcentra enzovoort welke op Google worden opgezocht en gebruikt. Is dit de toekomst of is dit slechts een ICT-hype? Veranderingen in de zorg zijn kostbaar7, verlopen traag en zijn aan vele schakels onderheven7. Deze schakels kunnen worden gezien als zowel de politieke als organisatorische schakels binnen het zorgstelsel. De politieke doorvoering en besluitvorming rondom diverse e-health producten verloopt ook erg moeizaam en traag. Daarnaast worden veel innovatieve technologieën binnen de zorg als “te vroeg”, “te onzeker” en “te gevaarlijk” ervaren waardoor deze uiteindelijk geen politieke goedkeuring krijgen. Een voorbeeld hiervan is het landelijk Electronisch Patienten Dossier, ook wel EPD genoemd. De organisatorische doorvoering kan gezien worden als de problematiek rondom het in gebruik nemen van nieuwe programma’s en het opleiden van personeel. Er gaat veel tijd verloren alvorens het gehele personeel is opgeleid in het gebruik van een nieuw programma. Hierdoor is de software veelal alweer verouderd voordat het gehele personeel ermee overweg kan. Naast de politieke en organisatorische schakels spelen ook de zorgverzekeraars een grote rol binnen het gebruik, doorvoering en goedkeuring van e-health producten. De zorgverzekeraar bepaalt immers wat wel en wat niet vergoed wordt. 7,27 Is het de taak van de opleiding fysiotherapie om studenten op te leiden met de nieuwste innovaties op het gebied van e-health? Is het de taak van de opleiding om de materialen voor deze nieuwste technologieën aan te schaffen en toe te leren passen? Of leert de student dit vooral in de praktijk tijdens zijn stages/na zijn afstuderen?


pag. 5

In deze beroepsopdracht is geprobeerd antwoord te geven op onder andere bovenstaande vragen. Allereerst wordt er een overzicht gegeven over de aanpak van de onderzoeken in het hoofdstuk “Methodes”. Daarna wordt het begrip e-health nader verklaard in het hoofdstuk “definitie e-health”. De bestaande huidige e-health producten worden beschreven in het hoofdstuk “bestaande producten”en de voor- en nadelen van deze producten worden aan de hand van een SWOTanalyse uitgewerkt. Ook wordt de huidige stand van de wetenschap rondom de beschreven producten gepresenteerd en wordt toegelicht wat het werkveld op dit moment verwacht van een afgestudeerde fysiotherapeut. Hierbij wordt gekeken naar de competenties en de vaardigheden die van het belang zijn voor het gebruik van e-health. Tot slot wordt advies gegeven aan de opleiding Fysiotherapie aan de HvA op welke manieren en op welk moment deze kennis aangeboden kan worden.


pag. 6

Beschrijving opdracht Binnen de gezondheidzorg zijn er een aantal ontwikkelingen die er toe leiden dat deze anders georganiseerd moet worden. Redenen hiervoor zijn de vergrijzing en het tekort aan gezondheidszorgwerkers, de kosten van de gezondheidszorg en de beschikbaarheid van moderne ICT middelen (RVZ, 2011). M.a.w., er is een "sense of urgency" dat er iets moet gebeuren in de zorg. Eén van de middelen die een bijdrage kunnen leveren om de "urgency" iets te verminderen is E-health (J.vd. Berg 2011). De opdracht luidt: “Beoordeel de mogelijkheden van E-health binnen de gezondheidzorg en het onderwijs, leg het begrip E-health duidelijk uit en bekijk of het nodig en haalbaar is deze te implementeren in het huidige lesprogramma. Welke competenties en vaardigheden moeten studenten hiervoor dan beheersen?” Uitgangssituatie Hogeschool van Amsterdam: Bij het starten van de beroepsopdracht is onderzocht wat de huidige situatie op dit moment is omtrent E-health binnen de HvA en is bekeken wat de al bestaande E-health producten binnen de opleidingen. De op dit moment aanwezige producten omtrent E-health zijn: - Computers - Internet/ Draadloos wifi internet - Mobiele telefoons - Telemetrie hartslag (poli centre) - Printers/ scanners In het hoofdstuk “Huidige e-health producten” worden een aantal producten beschreven en of het haalbaar en zinvol is deze te introduceren op de Hogeschool van Amsterdam.


pag. 7

Methodes Om vraagstukken, doelstellingen en onduidelijkheden rondom het begrip e-health te verduidelijken is er gebruik gemaakt van verschillende zoekstrategieën. Er zijn met verschillende doeleinde gezocht naar informatie:  Globale indruk, definitie vorming  Literatuurstudie: e-health SWOT analyse  Huidige e-health producten: SWOT analyse  Mening van professionals IMRaD en SWOT De wetenschappelijke artikelen en de uitgevoerde interviews zijn uitgewerkt volgens de IMRaD-methode. IMRaD is een Engelse term en staat voor Introduction, Materials and Methods, Results and Discussion. In het Nederlands zijn dit de volgende hoofdstukken: Introductie, Materiaal en Methode, Resultaten en Discussie. Introductie. De introductie bevat algemene achtergrond informatie van het uitgevoerde onderzoek. In de introductie wordt verteld in welk vakgebied het onderzoek heeft plaatsgevonden en welke onderwerpen van belang waren. Ook wordt er ingegaan op het probleem dat in het vakgebied bestaat en de vraagstelling. Ook bevat de introductie de doelstelling van het onderzoek. Materiaal en methode. In het hoofdstuk materiaal en methode wordt er toegelicht hoe het onderzoek is uitgevoerd. Hoe een onderzoek is uitgevoerd is onder andere belangrijk voor de betrouwbaarheid van het onderzoek. In dit hoofdstuk wordt de gebruikte techniek en analyse methode beschreven. Resultaten. In het hoofdstuk resultaten is beschreven wat de bevinding van het onderzoek zijn. Uitkomsten worden in dit hoofdstuk beschreven. Ook wordt er om duidelijkheid te vershaffen gebruik gemaakt van grafieken Discussie. Dit hoofdstuk bevat de uiteindelijke conclusie van het onderzoek ., in het hoofdstuk Discussie wordt kritisch naar de gevonden resultaten gekeken. Ook worden de resultaten waar mogelijk vergeleken met andere soortgelijke onderzoeksuitkomsten. 36 Er wordt ook gebruik gemaakt van de SWOT. Een SWOT is een term die in de marketing gebruikt wordt en welke staat voor Strength Weakness Opportunity en Threat. Hiermee wordt geïnventariseerd wat de sterke en zwakke punten van een product zijn, en wat de kansen en bedreigingen. De e-health producten zoals deze in de beroepsopdracht worden beschreven worden beoordeeld aan de hand van de SWOT-analyse. Dit om de eventuele waarde van het product voor de opleiding fysiotherapie te onderzoeken. Globale indruk, definitie vorming Om een globale indruk te krijgen van het begrip“e-health” is er allereerst gestart met een zoekstrategie in de zoekmachine "Google". Google is gebruikt om een eerste indruk te krijgen van het onderwerp e-health en de daaraan hangende producten, onderwerpen, problematiek enzovoort. Deze zoekstrategie was geheel als indicatie, en om een beeld te krijgen over het algemene begrip “e-health”. Deze zoekstrategie is in eerste instantie ook gebruikt als begripsbepaling. Zoektermen die gebruikt zijn:  Wat is e-health


pag. 8

 

What is e-healh E-health fysiotherapie

Tijdens het “Google-onderzoek” werd de link " Journal of Medical Reserach" benoemd. Door deze uitkomst is besloten verder te zoeken in de wetenschappelijke databases. Uit deze zoektocht zijn de eerste bruikbare wetenschappelijke artikelen gevonden, namelijk:  What is e-health? (Eysenbach, 2001)  What is E-health? A systematic review of published definitions (Oh et al, 2005)  What is E-health? A scoping exercise to map the field (Pagliari et al, 2005) In het hoofdstuk “Definitie e-health” wordt de definitie nader beschreven. Literatuurstudie e-health sterke en zwakke kanten Nu er via Google een globale indruk is ontstaan over de definitie van “e-health”, is er een zoekstrategie uitgevoerd om “e-health” wetenschappelijk te onderbouwen. De vraag die hierin centraal staat: Wat zijn de sterke en zwakke van “e-health”? Dit “onderzoek”over de sterke en zwakke kanten van e-health is gedaan door middel van een zoekstrategie in de wetenschappelijke database Pubmed. Er is gebruik gemaakt van de database Pubmed, omdat dit beschouwt wordt als een database waarin veel medische wetenschappelijk artikelen te vinden zijn. En wellicht ook over “e-health”. Bij het staten van de zoekstrategie is van te voren een inclusie criteria opgesteld:  taal: Engels of Nederlands  recentheid: 5 jaar terug, bij te weinig resultaten 10 jaar terug  onderwerp: een combinatie van de zoektermen. Als eerst zijn zoektermen opgesteld en is de volgende zoekstrategie geformuleerd: (cost* OR "Costs and Cost Analysis"[Mesh]) AND (("physical therapy modalities"[Mesh] OR "physiotherapy"[tiab] OR "physical therapy"[tiab]) AND ("eHealth"[tiab] OR "e-health"[tiab] OR "Telemedicine"[Mesh] OR "telerehabilitation"[tiab] OR "mHealth"[tiab] OR "mhealth"[tiab])) Met deze zoekstrategie zijn er in totaal 19 artikelen als uitkomst gevonden. Hiervan zijn alle abstracts gelezen en de inclusie criterium "onderwerp" op toegepast om te analyseren of het artikel daadwerkelijk als bruikbaar gezien kon worden. Na het lezen van de abstracts kwamen 9 bruikbare artikelen naar voren. Van deze 9 artikelen vielen er 4 artikelen af door de overige inclusie criteria”taal en recentheid”. Op de 5 bruikbare artikelen zijn SWOT analyses toegepast om een overzicht te krijgen van de sterke en zwakke kanten van het in het product beschreven e-health product. Dit om de mogelijke potentie van het e-health product te onderzoeken en de mogelijke valkuilen te benoemen.


pag. 9

Via de IMRaD methode is dit onderzoek uitgewerkt, in het hoofdstuk “Literatuurstudie: ehealth SWOT analyse”. Huidige e-health producten Met behulp van de zoekmachine Google is er onderzoek gedaan naar e-health producten die al op dit moment ontwikkeld zijn of in de nabij toekomst zullen worden gelanceerd. Om de bruikbaarheid voor de opleiding fysiotherapie te vergroten is er tevens onderzoek gedaan naar de op dit moment bestaande e-health producten in Nederland. Er is tijdens beginfase van de zoektocht niet specifiek gezocht op de zoekterm “fysiotherapie en E-health” maar gekeken naar alle mogelijke vormen van E-health binnen de gezondheidzorg. De reden van het niet specifiek zoeken gericht op de Fysiotherapie is omdat e-health mogelijk te nieuw is om het goed af te bakenen en bruikbaar te maken gericht op de fysiotherapie. Daarnaast zijn er diverse E-health producten gevonden welke wellicht in de toekomst mogelijk bruikbaar worden in de fysiotherapie. Voor het productonderzoek is er een streefaantal van 10 producten vastgesteld. Van deze 10 producten zijn er 5 producten naar voren gekomen welke interessant zijn voor de opleiding fysiotherapie en de fysiotherapie in het algemeen. Om de onderzoeksvraag vanuit de opleiding te beantwoorden is besloten de artikelen te beoordelen op bruikbaarheid voor de opleiding fysiotherapie en de fysiotherapie in het algemeen aan de hand van een SWOT-analyse. In het hoofdstuk “huidige e-health producten”staan de gevonden e-health producten beschreven. Per “E-health product” is er een korte productbeschrijving gegeven, aan de hand van een SWOT analyse. Via de IMRaD methode is het e-health productonderzoek verder uitgewerkt in het hoofdstuk “Analyse bestaande producten” Interview professionals Om een beeld te creëren van de mening van zorgprofessionals over het begrip e-health is besloten een werkveldonderzoek uit te voeren. Dit werkveldonderzoek is gedaan door middel van het afnemen van interviews onder zowel docenten op de Hogeschool van Amsterdam als onder fysiotherapeuten in zorginstellingen en praktijken. In het interview staat centraal:  Is e-health noodzakelijk voor de opleiding fysiotherapie?  Wordt er op dit moment in de praktijk gebruik gemaakt van e-health producten  Welke competenties moeten studenten van “e-health” beheersen of aanleren?  In wat voor vorm kan e-health binnen het onderwijs aangeboden worden? In het curriculum of in een keuze onderdeel?  Welk niveau heeft de student fysiotherapie op dit moment en welk niveau is nodig? Via de IMRaD methode is dit verder verwerkt in de hoofdstukken “e-health competenties en vaardigheden in de praktijk” 1 en 2, waarvan in het eerste hoofdstuk hiervan de interview met zorgprofessionals vermeld en de het tweede die met docenten van de Hogeschool van Amsterdam.


pag. 10

Beschrijving definitie E-health Op basis van de opdracht van de opdrachtgever, Jaap van den Berg, wordt het volgende onderzoek uitgevoerd. De opdracht luidt: “ Bekijk de mogelijkheden van E-health binnen de gezondheidzorg en het onderwijs, leg het begrip E-health duidelijk uit en bekijk of het nodig en haalbaar is deze te implementeren in het huidige lesprogramma.”

In dit onderzoek wordt het begrip e-health nader uitgelegd. Door middel van een literatuurstudie wordt hier een antwoord op gegeven. Introductie In de jaren 90 kwam het nieuwe medium internet voor het publiek op. In deze tijd werden de e-termen zoals e-mail en e-commerce steeds bekender. De term e-commerce wijst er op dat er verkoop, distributie en marketing via het internet plaats vind.7,18 De nieuwe internet technologie zorgde ervoor dat berichten snel van de ene plek naar de andere plek overgebracht kon worden. De “e” van e-mail is er om aan te duiden dat er gebruik gemaakt wordt van elektronica maar ook om aan te duiden dat het om een digitaal bericht gaat. 7,18,28 Het woord e-health is in dezelfde tijd ontstaan als de woorden e-commerce en e-mail. Het woord was nog niet wijdverspreid bekend in de gezondheidszorg maar wel in de zakenwereld. Daar zag men een bepaalde potentie in wat de nieuwe internet technologie te bieden had voor de gezondheidssector, zoals die dat had betekent voor e-commerce. Waar het eerst slechts medicijnen waren die ontwikkeld werden, konden er nu ook apparaten ontwikkeld worden waar de gezondheidszorg baat bij zou hebben. Maar wat hield de term “e-health” precies in? Er was nog geen wetenschappelijke definitie voor deze term. Enkele wetenschappers wilde zich niet met de zakenwereld associëren en wilde de term e-health niet gebruiken. Maar doordat er op een gegeven moment wetenschappelijke artikelen werden gepubliceerd met de term e-health, werd het wel noodzakelijk om hiervoor een wetenschappelijke definitie te formuleren. 1,12,25,26 Methode De volgende onderzoeksvraag is opgesteld: Wat is de definitie van e-health? Via het internet zijn is er in de zoekmachine “Google” gezocht. Er is gebruik gemaakt van google, omdat dit makkelijk in omgang is en je krijgt snel een antwoord. Met de volgende zoektermen is gezocht:  Wat is ehealth  What is ehealth  Ehealth fysiotherapie De gevonden tekst moest in het Engels of Nederlands zijn.


pag. 11

Resultaten Via “Google” is er op de eerste pagina de link van het Journal of Medical Research naar voren gekomen, met het artikel van de maker van een van de eerste wetenschappelijke definities, Gunther Eysenbach. Gunther Eysenbach vond dat “e-health” zich niet mocht beperken tot slechts het beschrijven van technologische ontwikkeling, het had ook te maken met een attitude en denkrichting. De definitie moest ook kunnen aantonen dat het een dynamisch begrip was. Uiteindelijk is de volgende definitie geformuleerd : “E-health is an emerging field in the intersection of medical informatics, public health and business, referring to health services and information delivered or enhanced through the Internet and related technologies. In a broader sense, the term characterizes not only a technical development, but also a state-of-mind, a way of thinking, an attitude, and a commitment for networked, global thinking, to improve health care locally, regionally, and worldwide by using information and communication technology.” 13 Opmerkelijk is dat er apart aan de door Gunther Eysenbach beschreven definitie een aantal verklaringen voor de “e” van” e-health” wordt gegeven. Eysenbach noemt dit zelf de tien essentiële e’s van e-health. Eysenbach noemt deze e’s karakteristieken van de gezondheidszorg of hoe de gezondheidszorg in ieder geval gekarakteriseerd zou moeten zijn. 13 “ Efficiency - one of the promises of e-health is to increase efficiency in health care, thereby decreasing costs. One possible way of decreasing costs would be by avoiding duplicative or unnecessary diagnostic or therapeutic interventions, through enhanced communication possibilities between health care establishments, and through patient involvement. Enhancing quality of care - increasing efficiency involves not only reducing costs, but at the same time improving quality. E-health may enhance the quality of health care for example by allowing comparisons between different providers, involving consumers as additional power for quality assurance, and directing patient streams to the best quality providers. Evidence based - e-health interventions should be evidence-based in a sense that their effectiveness and efficiency should not be assumed but proven by rigorous scientific evaluation. Much work still has to be done in this area. Empowerment of consumers and patients - by making the knowledge bases of medicine and personal electronic records accessible to consumers over the Internet, e-health opens new avenues for patient-centered medicine, and enables evidence-based patient choice. Encouragement of a new relationship between the patient and health professional, towards a true partnership, where decisions are made in a shared manner. Education of physicians through online sources (continuing medical education) and consumers (health education, tailored preventive information for consumers) Enabling information exchange and communication in a standardized way between health care establishments.


pag. 12

Extending the scope of health care beyond its conventional boundaries. This is meant in both a geographical sense as well as in a conceptual sense. e-health enables consumers to easily obtain health services online from global providers. These services can range from simple advice to more complex interventions or products such a pharmaceuticals. Ethics - e-health involves new forms of patient-physician interaction and poses new challenges and threats to ethical issues such as online professional practice, informed consent, privacy and equity issues. Equity - to make health care more equitable is one of the promises of e-health, but at the same time there is a considerable threat that e-health may deepen the gap between the "haves" and "have-nots". People, who do not have the money, skills, and access to computers and networks, cannot use computers effectively. As a result, these patient populations (which would actually benefit the most from health information) are those who are the least likely to benefit from advances in information technology, unless political measures ensure equitable access for all. The digital divide currently runs between rural vs. urban populations, rich vs. poor, young vs. old, male vs. female people, and between neglected/rare vs. common diseases.” 13 Na de door Eysenbach beschreven definitie zijn er tal van andere definities ontstaan. Om dit te onderzoeken is er door een aantal onderzoekers een “systematic review of published definitions” aan gewijd. In deze systematic review is er een search in een aantal databases verricht: Medline, EMBASE, International Pharmaceutical Abstracts, Web of Sicences, Informations Sciences Abstracts, Library Information Sciences Abstracts en Wilson Business Abstracts en Google. 11 Als uitkomst zijn er 51 definities geïdentificeerd, die allen het woord “health” en “technology” in zich hadden. Veel auteurs van deze definities bestempelden hun eigen definitie als “de definitie”. De definitie van Eysenbach werd het meest door websites geciteerd. De schrijvers Oh, et al van de systematic review“What is E-health? A systematic review of published definitions” wagen zichzelf niet aan het schrijven van een nog nieuwere definitie. Een interessante vraag die zij stellen is wat het effect van deze verschillende definities op praktijk is, en met name de verschillende belanghebbenden is. Met belanghebbenden wordt er gedoeld op de patiënt, de zorgverstrekker, zorgverzekeraar, de technologische industrie en beleidmakers.25 Een andere studie identificeerde 36 definities in gepubliceerde wetenschappelijke abstracts. Deze studie doet ook een uitspraak over welke definitie het meest vergelijkbaar is met de huidig situatie. Hieruit komt de definitie van Eysenbach, die hierboven al beschreven is en die en van Eng, 2001. 12 “ e-health is the use of emerging information and communications technology, especially the Internet, to improve or enable health and healthcare” 26 De Europese Unie heeft e-health ook op de agenda staan. Misschien omdat de toekomst hen zorgen baart. Uitgaven in de gezondheidszorg tonen een stijgende trend, de bevolking zal in samenstelling veranderen, dit in de zin dat er dadelijk even veel ouderen als jongeren zijn.


pag. 13

Verpleeghuizen raken overvol. De gemiddelde leeftijd stijgt. Tot welke leeftijd wordt er gewerkt om economie draaiende te houden? Wie gaat de zorg nu financieren7 ? De Europese Unie is van mening dat het antwoord op de hierboven benoemde mogelijke problematiek onder andere in technologie kan liggen en heeft hiervooreen werkgroep opgericht welke adviseert in de ontwikkeling en implementatie van strategie i2010. Daarnaast is er een actieplan opgesteld (eHAP 2012 -2020). 7 De definitie waarmee de Europese Unie werkt is als volgt: “The term eHealth includes all medical healthcare services and technologies relying on modern information and communication techonologies (ICT). These include:  National and regional healthcare information networks and electronic record systems, including information systems for healthcare professionals and hospitals, online services such as electronic prescriptions, databases used for patient care, research and public health, health related portals and online health promotion services.  Telemedicine systems and related services (teleconsultations, teleradiology, telemonitoring…).  Specialized devices for healthcare professionals and researchers robotics and advanced systems for diagnosis and surgery; simulation and modeling device,s health care grids, tools for training)” 12 Discussie Met deze vergelijking in definities wordt getracht het verschil te laten zien en aan te zetten tot denken over het mogelijke effect van de verschillende definities. Aan de ene kant komt één van de eerste definities naar voren die erkend wordt door de wetenschap als meest passende definitie. Aan de andere kant komt een van de laatste definities naar voren die gebruikt wordt door de Europese Unie. Deze definitie beperkt zich tot technologie wat dus overeenkomt met mindere passende definities die gebruikt worden in wetenschappelijke artikelen. Waar Eysenbach het naast technologie heeft over een attitude en state-of-mind blijft de Europese Unie als vele andere definitiemakers bij technologie. Daar waar Eysenbach breed, misschien vaag blijft, benoemt de Europese Unie concrete producten en diensten. In de definitie moet ook duidelijk zijn wie de verschillende belanghebbenden zijn. De patiënt wordt daarin vaak niet direct benoemt waardoor zij onderbelicht raakt. Uit het onderzoek van Oh et al komt dit naar voren, maar wat precies het effect is van deze onderbelichting is niet onderzocht. Wat nu wel opvallend is, is dat er nu bij het ontwikkelen van technologie juist de nadruk bij het betrekken van de patiënt wordt gelegd. Dit wordt “participerend ontwerpen” genoemd. 7,26 Het is belangrijk om een zorgvuldige definitie te hebben, om het doel niet uit ogen te verliezen. De auteurs denken dat de definitie van Eysenbach dit het meest doet. Het is een brede definitie en legt niet alleen de nadruk op technologie, maar dat het ook gaat om een bepaalde attitude te ontwikkelen.


pag. 14

Advies Na het doen van de literatuurstudie, is de definitie van Eysenbach als meest toepasbare wetenschappelijke definite naar voren gekomen. Ondanks dat dit door meerdere artikelen onderstreept wordt als meest toepasbare definitie wordt er toch voor gekozen om andere definities voor e-health te gebruiken. Hierdoor zouden belanghebbenden niet goed genoeg naar voren komen, waardoor zij in de praktijk onderbelicht kunnen raken. Wat dit dan precies is wordt echter niet benoemd, dat er wel voor wordt gewaarschuwd is opmerkelijk. (Oh et al, 2005, Pagliari et al, 2005). De definitie van Eysenbach en de bevindingen van de studies zouden benoemd kunnen worden in een hoorcollege waarin onderwerp e-health besproken wordt. Het is niet noodzakelijk om een hoorcollege aan dit onderwerp te wijden.


pag. 15

Literatuurstudie e-health: sterke en zwakke kanten Introductie In opdracht van de opdrachtgever, Jaap van den Berg, wordt het volgende onderzoek uitgevoerd om mede zijn vraag te onderbouwen: “ Bekijk de mogelijkheden van E-health binnen de gezondheidzorg en het onderwijs, leg het begrip E-health duidelijk uit en bekijk of het nodig en haalbaar is deze te implementeren in het huidige lesprogramma.”

Er is gekozen om mede door middel van een literatuurstudie “ de mogelijkheden binnen de gezondheidszorg” op een wetenschappelijk manier te onderbouwen. In de literatuurstudie is er gezocht naar artikelen die met name de sterke en zwakke kanten van e-health beschrijven. Door van de gevonden sterke en zwakke punten een overzicht te maken, wordt er getracht hiermee te onderbouwen of het zinnig is voor de opleiding om te “investeren” in e-health. Hiervoor is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Wat zijn de sterke en zwakke kanten van e-health toepassingen binnen de fysiotherapie? Het doel van deze literatuur studie is om een wetenschappelijk overzicht te krijgen van de sterke en zwakke kanten van e-health toepassingen, om op deze manier bij te dragen aan een onderbouwd advies aan de opdrachtgever: Hogeschool van Amsterdam, opleiding fysiotherapie, vertegenwoordigd door Jaap van den Berg Materiaal/Methode Om het doel van deze literatuurstudie te behalen is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Wat zijn de sterke en zwakke kanten van bestaande e-health toepassingen binnen de fysiotherapie? Voor het zoeken naar relevante literatuur is gebruik gemaakt van de elektronische database Pubmed. Er is gebruik gemaakt van de volgende zoekstrategie: (cost* OR "Costs and Cost Analysis"[Mesh]) AND (("physical therapy modalities"[Mesh] OR "physiotherapy"[tiab] OR "physical therapy"[tiab]) AND ("eHealth"[tiab] OR "e-health"[tiab] OR "Telemedicine"[Mesh] OR "telerehabilitation"[tiab] OR "mHealth"[tiab] OR "mhealth"[tiab])) Dit gaf als resultaat 19 artikelen.


pag. 16

Inclusie criteria Van al deze artikelen zijn de abstracts gelezen en werd er geselecteerd op bruikbaarheid met de volgende inclusie criteria:  Taal: Engels of Nederlands  Recentheid: 5 jaar terug, bij te weinig resultaten 10 jaar terug  Onderwerp artikel: Er moest sprake zijn dat het onderwerp een combinatie was van e-health, telerehabiltatie of telemedicine en waarin voordelen en nadelen besproken werden. Van de bruikbare artikelen is een samenvatting gemaakt waarin het doel van de studie naar voren komt, welke “e-health toepassing” er gebruikt wordt, mate van bewijskracht op de schaal van Sackett (zie figuur 1) en daarnaast per artikel een SWOT analyse gemaakt. In elk artikel worden e-health toepassingen met de bijbehorende resultaten beschreven. Deze resultaten zijn onderverdeeld in de SWOT zoals zij beschreven staan in het artikel zelf. Positieve resultaten vallen onder Strength, negatief onder Weakness, mogelijkheden onder Opportunities, valkuilen onder Threats. Resultaten Uit de zoekstrategie in Pubmed kwamen 19 artikelen naar voren. Van deze artikelen zijn de abstracts gelezen en werd er geselecteerd op bruikbaarheid van de artiklen met behulp van de vooraf opgestelde inclusie criteria. Dit leverde uiteindelijk 5 bruikbare artikelen op. Er vielen 2 artikelen af omdat het in een andere taal behalve Engels of Nederlands stond. Er vielen 4 artikelen af omdat ze niet toegankelijk waren, omdat ze waarschijnlijk te oud waren.. Er vielen 9 artikelen af omdat het onderwerp onvoldoende in het abstract werd beschreven. Van de 5 artikelen ging het om 3 pilot-studies, 1 systematic review en een artikel geschreven door een Doctor in Medicine (MD). In de artikelen werden resultaten beschreven. Deze resultaten zijn ingedeeld in de SWOT analyse. In figuur 2 wordt het artikel beschreven, welke vorm van “e-health” er is gebruikt en het niveau van het artikel. In figuur 3 en 4 wordt er een overzicht gemaakt met behulp van een SWOT analyse.


pag. 17

Interventie

A1

A2

B

Diagnostisch accuratesse onderzoek

Schade of bijwerkingen, etiologie, prognose*

Systematische review van tenminste twee onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van A2-niveau Gerandomiseerd dubbelblind vergelijkend klinisch onderzoek van goede kwaliteit van voldoende omvang

Onderzoek ten opzichte van een referentietest (een ‘gouden standaard’) met tevoren gedefinieerde afkapwaarden en onafhankelijke beoordeling van de resultaten van test en gouden standaard, betreffende een voldoende grote serie van opeenvolgende patiënten die allen de index- en referentietest hebben gehad

Prospectief cohort onderzoek van voldoende omvang en follow-up, waarbij adequaat gecontroleerd is voor ‘confounding’ en selectieve follow-up voldoende is uitgesloten.

Vergelijkend onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2 (hieronder valt ook patiënt-controle onderzoek, cohortonderzoek)

Onderzoek ten opzichte van een referentietest, maar niet met alle kenmerken die onder A2 zijn genoemd

Prospectief cohort onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2 of retrospectief cohort onderzoek of patiëntcontrole onderzoek

C

Niet-vergelijkend onderzoek

D

Mening van deskundigen

Figuur 1: CBO richtlijn niveaus van bewijs


pag. 18

Artikel

Auteur, jaartal

Niveau artikel

Vorm van ehealth

A mobile robot therapist for under supervised training with robot computer assisted motivating systems.

Shakya & Johnson, 2008

C

Robot bestaande uit: -Wireless camera’s -Speech synthesizer -Sensoren,

Physical rehabilitation using telemedicine

Russel, 2007

D

Image-based -Video mbv computer -lage bandbreedte Sensor-based -Tiltswitches -Gyroscopes -Accelerometers -draadloze triaxiale accelerometers

Virtual Reality-based -Computerscherm -Videoconferencing system -Three dimensional tracking sensor -Multi purpose haptic glove

Patient satisfaction with telemedcine in home health services for elderly

Chae et al, 2001

C

-PC notebook ($200) -lage bandbreedte 33kbs -“plain old telephone “ -Video input, scanning and zooming capabilities, -Audio input/output equipment -Monitor

Telerehabilitation in stroke care – a systematic review

Johansson & Wild, 2011

B

-Telefoon -Videofoon -Draagbaar apparaat voor bovenste extremiteit therapie -Virtual Environment based sensor motion system -Virtual Environment based motor telerehabilitation system -Online care web platform

VYSITER: Versatile and Integrated System for Telerehabilition

Parmanto et al, 2010

C

-Standaard Computers, -VYSITER Server -VYSITER software, -Webcamera -Breedband internet

Figuur 2:overzicht artikelen


pag. 19

Artikel

Strength

Weakness

Opportinuty

Threat

A mobile robot therapist for under supervised training with robot computer assisted motivating systems.

-Goedkoop, prijs wordt echter niet genoemd. Wel dat een modernere versie meer dan 15 duizend bedraagt -Activerend voor de patient -werd positief ontvangen -De interventie werd als interessant en interactief ervaren -Geen constante supervisie meer nodig

-Volgens onderzoekers was er geen interactie tussen patiënten apparaat, maar meer tussen de pc en het apparaat wat de patiënt droeg. -2 test personen onduidelijk of het CVA patiënten waren.

-Het is mogelijk om goedkoop een dergelijke robot te produceren

Niet beschreven

Physical rehabilitation using telemedicine

image based: -positieve ontvangst patiënt -accurate metingen op afstand -kan zelfde rehabilitatie leveren als face to face

sensory based -nog weinig klinisch relevante informatie -6 proefpersonen bij valdetectie -hoge kosten om sensoren te ontwikkelen, daardoor waarschijnlijk minder onderzoek

Niet beschreven

Niet beschreven

Niet beschreven

Niet beschreven

Sensory based: -valdetectie. praktisch voor thuis virtual reality -kan bewegingen van patiënt monitoren en aanpassen

Patient satisfaction with telemedcine in home health services for elderly

-Artsbezoek neemt af -patiënt is tevreden -Kostenbesparing is aannemelijk -ruimte besparend apparatuur -simpel te gebruiken -gebruiksvriendelijk interface notebook computer

Virtual realitiy based -1 test persoon, of hele kleine groepen -erg duur -Echo’s tijdens het praten -pixelation van het beeld materiaal (misschien door lage kwalilteit bandwith) -klein aantal testpersonen (50) -vertroebeling: a Hawthorne effect -Het was moeilijk om acceptatie van de arts te meten van deze vorm van telemedicine, omdat er maar 1 participerende arts

was. -kosten zijn niet uitgebreid analyseerd

Figuur 3: overzicht artikelen SWOT


pag. 20

Artikel

Strength

Weakness

Opportunity

Threat

Telerehabilitation in stroke care – a systematic review

-Het is mogelijk voor professionals om op afstand patiënten te monitoren -Hoge tevredenheid bij patiënten -Hoge tevredenheid gezondheidsprofessionals -Door middel van telefoon en/of video communcatie blijkt de patiënt te verbeteren in: -Lagere angst scores -Verbetering probleemoplossend vermogen -Verbetering bij de Berg Balance Scale -Verbetering bij de FuglMeyer test -Verbetering bij de ashworth scale -Verbetering eigenwaarde

-nog te weinig sterke evidence door kleine testgroepen -Tevredenheid of acceptatie is nog niet over een langere termijn gemeten. daardoor minder betrouwbaar -Geen studie kunnen vinden die kostefficiëntie kan beschrijven -Slechts 4 studies maakte gebruik van een controle groep, dat vond men nog weinig

-Telemedicine biedt veelbelovende resultaten voor de post-stroker -spraak-taal pathologien bieden zich goed aan om onderzoek naar te doen met het gebruik van telemedicine

Niet beschreven

VYSITER: Versatile and Integrated System for Telerehabilition

-Er wordt op grote afstand gewerkt (zo een 187km, assesments en evaluaties) -Evaluatie vond plaatst over gedurende 2 jaar -Het gemiddelde van de items scoorde over de 3.5 (6 point Likert scale) -Zowel op snelle verbindingen als langzame verbindingen, is het mogelijk om de lokale klinieken door experts te laten begeleiden. -Makkelijk te gebruiken

Niet beschreven

-Het is zeer aannemelijk om kosten te besparen, door lage investeringskosten in het systeem. (specifieke bedragen worden niet genoemd.) -Het aantal toepassingen blijft zich uitbreiden (privé lijnen voor gesprekken tussen professionals)

Niet beschreven

Figuur 4: overzicht artikelen SWOT


pag. 21

Discussie Na het doen van deze literatuurstudie is er een overzicht gemaakt van sterke en zwakke kanten van “e-health toepassingen”. Globaal gezien kan hieruit geconcludeerd worden dat er veel belovende resultaten worden geboekt zoals:  Zelfde resultaten als bij een face to face behandeling  De mogelijkheid om te behandelen zonder fysieke aanwezigheid  Vooruitgang op de verschillende assesments met behulp van e-health toepassingen  Patiënt tevredenheid op korte termijn Echter zijn deze resultaten niet allemaal even goed wetenschappelijk te onderbouwen, dit omdat het in de studies om kleine testgroepen ging en de studie niet lang genoeg is uitgevoerd. Het maakt het dus aannemelijk dat “e-health toepassingen” de gezondheidszorg en de patiënt kunnen helpen. Een aantal zaken moeten nog onderzocht worden:  Kostenbesparing / kostenefficiëntie  E-health toepassingen bij meerdere patiënt categorieën,  Resultaat op lange termijn  Verlichting zorgdruk  Tijdbesparing Van de bovenstaande is het misschien ook opmerkelijk dat “e-health”wel beloofd dit te doen, echter is hier geen hard bewijs voor. Conclusie Concluderend: de techniek bestaat, “Men” moet deze alleen nog weten toe te passen. De resultaten van de studies die door de auteurs geïnventariseerd is, laat zien dat het aannemelijk is dat in de toekomst e-health toepassingen de huidige vorm van zorgverlening efficiënt kan veranderen. Maar laat ook zien dat er nog meer onderzoek nodig is naar:  e-health toepassingen op lange termijn  e-health bij verschillende patiënt categorieën (op dit moment cva, ouderen)  kostenefficiëntie van e-health toepassingen Advies Na het doen van deze literatuurstudie is er een beeld ontstaan van de ontwikkelingen op het gebied van e-health. Het is een keuze om studenten hiervan op de hoogte te stellen. Als onderwerp zou de opleiding kunnen gebruiken: hoe wordt internet en communicatie technologie (ICT) toegepast in de zorg. Verder zou men ook het praktisch gebruik van ICT kunnen stimuleren als voorbereiding op de praktijk. Gezien de resultaten van de onderzoeken is het aannemelijk dat in de toekomst ICT een belangrijk onderdeel in de zorg zal zijn.


pag. 22

Huidige e-health producten Introductie Bij het ontstaan van het onderwerp e-health kwam de opdrachtgever met een duidelijke vraagstelling. “Zoek uit welke bruikbare e-health producten er op dit moment bestaan en bekijk of deze een toevoeging kunnen zijn voor de opleiding fysiotherapie1”. Vanuit deze vraag is gezocht naar de nu bestaande bruikbare producten voor zowel de (student) fysiotherapie als voor de patiënten. Er is op dit moment nog niet gekozen voor een afbakening, maar om niet alleen opzoek te gaan naar e-health producten voor de fysiotherapie en de opleiding maar om zo breed mogelijk te zoeken. Dit om kennis te maken met zo veel mogelijk bestaande e-health producten. In een later stadia is besloten de gevonden e-health producten te beoordelen naar bruikbaarheid voor de opleiding. Materiaal en methode Om een beeld te krijgen van de bestaande e-health producten is er gezocht op internet. Internet biedt een breed scala aan bestaande producten en geeft de mogelijkheid deze te categoriseren op onderzoek en betrouwbaarheid. Op internet zijn de volgende zoektermen gebruikt:  Zorg- ict producten  Ehealth  E-health  Domotica  Online zorg  Internet- zorg  Online care  Online health Naast internet is gebruik gemaakt van interview en navraag in zorginstellingen. Nadat er een aantal e-health producten gevonden waren, is besloten deze naar wetenschappelijke waarde te beschrijven. Door de wetenschappelijke waarde te beschrijven bekrachtigd het onderzoek en de daarin gevonden producten de eventuele bruikbaarheid voor de opleiding. Voor het productonderzoek is er een streefaantal van 10 producten vastgesteld. Van deze 10 producten zijn er 5 producten naar voren gekomen welke interessant zijn voor de opleiding fysiotherapie en de fysiotherapie in het algemeen. Om de onderzoeksvraag vanuit de opleiding te beantwoorden is besloten de artikelen te beoordelen op bruikbaarheid voor de opleiding fysiotherapie en de fysiotherapie in het algemeen aan de hand van een SWOT-analyse. Resultaten Gekeken naar de uitkomst van de zoektocht naar de bestaande producten is gebleken dat ehealth niet een geheel nieuw niet bestaand product is. Er bestaan op dit moment al diverse producten welke bruikbaar zijn en in de praktijk gebruikt worden. De producten zijn zowel voor de fysiotherapeut specifiek als voor de zorgprofessional in het algemeen ontwikkeld. Daarnaast bestaan er diverse producten welke nu uitgeprobeerd worden door een bepaalde beroepsgroep maar in de toekomst waarschijnlijk voor alle zorgprofessionals bruikbaar zijn. 1

Jaap van den Berg Hogeschool van Amsterdam 2011


pag. 23

Conclusie en Discussie “E-health” is een daadwerkelijk voorkomend product in de gezondheidszorg. Er bestaan diverse producten welke nu in de zorg gebruikt en aangeboden worden. Deze producten zijn echter verschillend in waarde en bruikbaarheid. De bruikbaarheid voor de student en zorgprofessionals is setting- en patiëntencategorie afhankelijk en zal door de student of zorgprofessionals in de praktijk naar eigen waarde beoordeeld moeten worden, bijvoorbeeld de Silverfit, Domotica en reumaatjes@work. Advies De gevonden producten zouden gebruikt kunnen worden tijdens hoorcolleges. Dit zodat studenten op de hoogte zijn van het bestaan van de nu in al in de praktijk gebruikte e-health producten.


pag. 24

Reumaatjes@work Reumaatjes@work is een innovatief computerprogramma via internet dat speciaal is ontwikkeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar met reuma. Het computerprogramma geeft duidelijke, op kinderen gerichte informatie omtrent de ziekte en laat mogelijkheden zien van activiteiten waarmee de patiënt de lichamelijke fitheid kan verbeteren gedurende 16 weken. Reumaatjes@work biedt dit internetprogramma aan als trainingsprogramma op spelniveau. Het computerprogramma is mede ontwikkeld door fysiotherapeut Otto Lelieveld van het UMCG. Onderzoek30 heeft uitgewezen dat bewegen en Reuma een positief verband met elkaar heeft. In het onderzoek “Physical activity in adolescents with juvenile idiopathic arthritis” ,tevens gebruikt als informatiebron in het proefschrift van onderzoeker en fysiotherapeut Otto Lelieveld, is de meerwaarde onderzocht van:, op zelf geplande tijden en op een virtuele manier trainen zonder dat dit direct onder supevisie van de behandelaar valt. De uitkomst zoals in het van O. Lelieveld proefschrift beschreven proefschrift is erg positief. In het proefschrift21van Otto Lelieveld worden lichaamsbeweging en de fitheid van kinderen en adolescenten met jeugdreuma vergeleken met gezonde leeftijdsgenoten en wordt het effect gemeten van een internetprogramma dat ontworpen is om kinderen met jeugdreuma actiever te laten zijn. Als doel werd in het onderzoek beschreven dat wanneer patiënten op jonge leeftijd de behandeling (online) naar eigen wens en in spelvorm zouden krijgen aangeboden deze een verhoogde kans op slagen heeft en dus op een betere kwaliteit van leven. Patiënten zouden niet meer afhankelijk zijn van therapeuten en of trainingstijden. Daarnaast zou onderling contact met lotgenoten een belangrijk aspect zijn. Otto Lelieveld in het interview: “Wanneer iets voor kinderen wordt ontwikkeld moet je je als kind kunnen gedragen en je in kinderen kunnen verplaatsen”.(Lelieveld, 2011) Het programma bestaat uit:  Elke week informatie en opdrachten over reuma en bewegen.  Vier maanden bewust omgaan met bewegen en de dagelijkse activiteiten.  Programma is thuis achter de computer volgbaar.  Samen met “maatjes”, kinderen met reuma, kan contact gehouden via internet en bestaat de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten op 4 bijeenkomsten in het ziekenhuis.  Tevens zullen bij alle bijeenkomsten de ouders betrokken zijn. Strength Reumaatjes.nl  Reumaatjes@work toont aan dat bij inactieve patiënten effectief het niveau van lichaamsbeweging verhoogt wanneer de patiënten gebruik maken van het internet computerprogramma. de toepasbaarheid is patiëntvriendelijk  Het gebruik van het computerprogramma kan als veilig worden gezien  Uit onderzoek is gebleken dat de therapietrouw van Reumaatjes@work hoog is.  Patienten kunnen via het computerprogramma contact hebben met lotgenoten  Patient en ouders zijn niet afhankelijk van spreekuren en trainingsafspraken met zorgprofessionals  De behandelaar houdt toezicht via het virtueel systeem en geplande afspraken. Weakness  Patiënt moet beschikken over een computer en een internetverbinding. Beroepsopdracht Adviesrapport Ehealth

pag. 25

 Patiënt moet de kunde hebben om met een computer om te gaan.  Niet elke patiënt vindt virtueel trainen prettig.  Fysiek contact patiënt en behandelaar wordt minder.  Het trainingsschema geldt maar voor een periode van 16 weken. Opportunity  Er zal in de toekomst onderzocht gaan worden of deze manier van behandelen ook voor andere ziekten en aandoeningen haalbaar en bruikbaar is21. Niveau: A2, door beschreven RCT in proefschrift O. Lelieveld21.


pag. 26

Silverfit de Silverfit34 is een computersysteem dat met name is ontwikkeld voor ouderen in de revalidatiefase na een CVA. De Silverfit biedt een manier om virtueel de grove motoriek te trainen5. Bij de Silverfit traint de patiënt zelfstandig voor een computerscherm/ tv-scherm met een daaraan gekoppeld camerasysteem om de bewegingen Driedimensionaal te registeren en te controleren. Op deze manier kunnen patiënten zelfstandig trainen en worden oefeningen uitdagender gemaakt. Strength  De training zoals deze wordt aangeboden aan de patiënt is ontwikkeld vanuit de KNGF-richtlijn Beroerte19.  In het Silverfit programma zijn diverse gepaste trainingsschema’s30 aan te geven, gericht per patiënt, wat resulteert in een verbetering van resultaat.  De training wordt in spelvorm gebracht, wat uitdagender is voor de patient5.  De Silverfit verhoogd de kans op verbeteren fijne en grove motoriek bij CVA patiënten5.  De Silverfit verbeterd het evenwicht bij CVA patiënten door middel van fietsen9  De oefeningen zijn van natuurlijke aard, gericht op het dagelijks leven3. Weakness  De instelling en de zorgprofessionals moeten op de hoogte zijn van de werking en de omgang van het programma6  Patiënten moeten open staan voor het gebruik van virtueel trainen5  De juiste apparatuur moet in de instelling aanwezig zijn.  Naast het gebruik van de Silverfit moet de patiënt ook trainen in de realiteit7.  Kosten (specifieke prijzen worden niet genoemd). Opportunity  De Silverfit zal in de toekomst verder uitgebreid worden zodat patiënten langer en op alle niveaus kunnen blijven5 trainen. Ook na de behandelingen in een zorginstelling5  De Silverfit zal ook beschikbaar worden in een thuisvariant3  De kosten zullen bij grotere afnamen dalen3. Threat  Groot aanbod van nieuwe programma’s en nieuwe software  Stoppen van trainen door middel van de Silverfit bij ontslag uit de zorginstelling6. Niveau: B


pag. 27

Telemedicine Ksyos Telemedicine20 is een computerprogramma tussen zorgprofessionals waarin informatie gedeeld en opgevraagd kan worden. Middels deze telecomdienst kunnen foto’s van een patiënt, inclusief anamnese en aanvullende informatie, op een veilige manier via internet tussen huisarts en specialist worden uitgewisseld. Jaarlijks gebeurt dit nu zo’n 20.000 tot 25.000 keer. Op dit moment zijn meer dan 3000 huisartsen en 500 medisch specialisten en paramedici aangesloten op dit telenetwerk16. Strength De selectie en doorverwijzing van patiënten door de huisarts in de dagelijkse praktijk verbetert de efficiëntie en kwaliteit van zorg tegen lagere kosten en effectiviteit20  Patienten zijn tevreden met de manier van doorverwijzing16 Weakness  Niet voor elke zorgprofessional beschikbaar, zoals de fysiotherapeut 16  Niet elke zorgverlener staat open voor virtuele vraagstelling en doorverwijzing  Contact met patiënt wordt minder.  De privacy van de patiënteninformatie moet gewaarborgd blijven Opportunity  In de toekomst zal Ksyos zich ook richten op andere zorgprofessionals 16  Ksyos zal de diensten verder uitbreiden met skype, opslag via Cloud (gezamelijke opslagruimte) en gezamenlijke agenda’s16 Threat  Afhankelijkheid van èèn softwarebedrijf  Stroring en hack gevoelig  Niet elke zorgprofessional zal met de Ksyos software willen werken 

Niveau: D


pag. 28

Domotica Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen/ ruimtes die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners/ patiënten en dienstverleners. Onder Domotica vallen de volgende producten  Bewegingssensoren  Camera  GPS apparatuur  Vloersensoren  Enz Domotica staat voor elektronische communicatie tussen allerlei elektrische toepassingen in de woning en woonomgeving ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Hiermee worden zorgtaken, communicatie, ontspanning en anderehuiselijke bezigheden door talrijke elektrische apparaten en netwerken, gemakkelijker gemaakt36”. Strength  Gemakkelijke monitoring patiënten door zorgprofessionals36  Verhoogde veiligheid36  Domotica kunnen het zorgproces ondersteunen en aanvullen en de cliënten én zorgverleners een veiliger gevoel geven36  Patient kan langer zelfstandig blijven wonen36  Domotica vergroot de zelfstandigheid Weakness  Domotica zit nog in de Pilot-fase  te beperkte aandacht voor de emotionele beleving van de patient16  veiligheidsbeleving van cliënten15  Domotica wordt ontwikkeld door ICT-specialisten in plaats van samenwerking met zorgprofessionals8  Privacy minder gewaarborgd door registratie patiëntengegevens via internetsoftware36  Niet in elke zorgsector bruikbaar  Domotica kan de zorgverlener niet vervangen36  Domotica niet standaard is opgenomen in het zorgplan36  Storing in de Domotica systemen8 Opportunity  Mogelijke bezuinigingen in de toekomst door gebruik Domotica 36  Breder inzetbaar in alle zorgsectoren36  Inzet van Domotica in zorgplannen. Threat  Domotica zou niet gebruikt kunnen gaan worden door hoge kosten 36  Onzorgvuldig gebruik kan tot gevaarlijke situaties leiden36  Domotica kunnen het zorgproces ondersteunen en aanvullen en de cliënten en zorgverleners een veiliger gevoel geven16 Niveau: A2


pag. 29

Telefysiek (specifiek voor fysiotherapeuten) “Telefysiek is een nieuwe zorgdienst voor transmurale consultatie met beeld (videoteleconsultatie) tussen zorgverleners op verschillende locaties in eerste-, tweede- en derdelijns gezondheidszorg. Telefysiek stelt zorgprofessionals in bijvoorbeeld een eerstelijns praktijk in staat te overleggen met collega-zorgverleners in een regionaal ziekenhuis of revalidatiecentrum over de behandeling van een patiënt” 32 Strength  Telefysiek maakt overleg met therapeuten door middel van video buiten de eigen zorginstelling mogelijk.  Tariefafspraak met zorgverzekraar zodat consult wel vergoedt wordt  Patienten kunnen in de eerste lijn fysiotherapie blijven omdat consult via Telefysiek met andere zorginstellingen mogelijk is  Effectievere behandeling door overleg met gespecialiseerde zorgprofessionals Weakness  Meerdere software aanbieders van Telefysiek op de markt aanwezig welke niet met elkaar communiceren  Niet elke zorgprofessional is aangesloten bij Telefysiek  Afhankelijkheid van software praktijk of zorginstelling Opportunity  Snellere diagnosestelling wanneer meer zorgprofessionals zijn aangesloten bij Telefysiek  Duidelijk beeld tijdens consult zorgprofessional andere zorginstelling Threat  Niet alle fysiotherapeuten zijn aangesloten bij Telefysiek  Afhankelijk van internetverbinding Niveau: D


pag. 30

Interview “E-health competenties en vaardigheden in de praktijk” 1 Introductie Samen met de opdrachtgever is besloten onderzoek te doen naar de behoefte van zorginstellingen en de daarin werkzame fysiotherapeuten over de competenties en vaardigheden van studenten en jongprofessionals. Onderzoek is gedaan naar de competenties en vaardigheden welke de praktijk van studenten en jong professionals verwacht op het gebied en gebruik van ehealth producten. Doordat e-health een relatief nieuw begrip is binnen de opleidingen en de zorginstellingen zijn de verwachtingen en de daaraan gekoppelde competenties nog veelal onduidelijk en niet beschreven. Deze verwachtingen zijn dus veelal voor elke zorginstelling of zorgprofessional verschillend. Om de verwachtingen uit de praktijk om te kunnen zetten naar gerichte competenties en vaardigheden voor de opleiding en de student is gekozen voor een interview met fysiotherapeuten uit diverse uiteenlopende zorgsettings. Doormiddel van het interview met zorgprofessionals wordt de opdrachtgever een duidelijk beeld aangeboden met daarin de verwachtingen op het gebied van competenties en vaardigheden vanuit de Praktijk.37 Materiaal en Methode Om een zo duidelijk en breed mogelijk beeld te scheppen van de verwachtingen van de praktijk is gekozen om fysiotherapeuten uit de praktijk te interviewen. Door fysiotherapeuten uit uiteenlopende zorginstellingen en praktijken te interviewen wordt de uitslag van het onderzoek zo breed mogelijk getrokken. Dit als reden omdat studenten en jong professionals na de studie ook in zeer uiteenlopende zorgcentra zullen gaan werken. De zorginstellingen welke hebben deelgenomen aan het interview: Revalidatiecentrum Heliomare Academisch Medisch centrum AMC Fysiotherapiepraktijk Haarlem Zorgcentra Huis ter Wijck Amstelland ziekenhuis Het interview Er is gekozen voor een mondeling interview ten opzichte van een vragenlijst omdat uit onderzoek2 is gebleken dat gezichtsuitdrukkingen en doorvragen op gegeven antwoorden naast de geplande vragen tot grote meerwaarde kan leiden. Voorafgaand aan het interview is een vragenlijst opgesteld met de daarin belangrijkste vragen over de verwachtingen van de zorgprofessional. Deze vragenlijst is opgesteld volgens de Focusgesprek uitwerking 37. Bij een focusgesprek stelt de interviewer open vragen en laat de geïnterviewde antwoorden over zelfgestelde vragen nadenken. Om een zo duidelijk mogelijk antwoord te krijgen op de gestelde vragen zijn voorafgaand aan het interview de begrippen competenties en vaardigheden uitgelegd, dit omdat men niet altijd de betekenis van deze begrippen duidelijk voor ogen heeft. Als interviewmethode is gebruik gemaakt van de narratieve interviewmethode 2, Met narratief redeneren wordt bedoeld dat de interviewer een vraag stelt op een antwoord welke door de geïnterviewde is gegeven. dit om de geïnterviewde zoveel mogelijk zelf met antwoorden te laten komen en te laten nadenken over de antwoorden. Beroepsopdracht Adviesrapport Ehealth

pag. 31

Om een zo realistisch mogelijk beeld te krijgen zijn er 20 fysiotherapeuten in 5 zorginstellingen geïnterviewd. Per instelling is een samenvatting geschreven welke in de bijlage is toegevoegd.


pag. 32

Resultaten De uitkomst van het interview kan voor het onderzoek als zeer bruikbaar worden bestempeld. In de antwoorden van het interview is een duidelijk terugkomend beeld ontstaan over de verwachtingen van de praktijk over de minimale competenties en vaardigheden waar een student en afgestudeerde jong professional aan moet voldoen. De kern van deze resultaten is niet aan één zorginstelling gebonden maar in alle settings benoemd. Uitkomst van het interview: In de hieronder genoemde punten staat de samenvatting beschreven van de door de praktijk aangegeven probleemstellingen omtrent competenties en vaardigheden van studenten en jongprofessionals in de praktijk Verslaglegging en rapportage: “Welke vaardigheden of competenties mist de student op het gebied van verslaglegging door middel van e-health producten/ digitale patiënten dossiers” is de vraag welke aan de geïnterviewde is gesteld. . In alle interviews is naar voren gekomen dat zowel de student als de afgestudeerde jong professional vaak niet voldoende in staat is om kort en bondig te rapporteren en of verslagleggingen te maken“Op dit moment vind er al veel rapportage plaats via elektronische rapportageprogramma’s of elektronische patiënten dossiers, studenten en jong professionals zijn vaak onzeker en niet voldoende instaat om zelfstandig een correcte verslaglegging of rapportage te schrijven”, aldus Ria Verhoeff. De uitkomst van de hierboven benoemde probleemstelling kan gezien worden als een onderwerp waarin de opleiding zich kan verdiepen en of kan verbeteren.In het hoofdstuk Didactiek wordt beschreven op welke manier de opleiding deze competentie of vaardigheid aan de studenten kan aanbieden en op welk moment. Gebruik computerprogramma’s: Het onderwerp dat naast verslaglegging in het interview veel aan bod kwam is dat studenten en jong professionals op dit moment te weinig op de hoogte zijn van het gebruiken van computerprogramma´s welke in de praktijk gebruikt worden. Er bestaan op dit moment meerdere computerprogramma´s welke de verslaglegging voor de zorgprofessional vastlegt. Met deze computerprogramma´s duidt men op Fysioroadmap, Fysiomanager, Medikad, enzovoort. Deze verslagleggingprogramma´s zijn veelal verschillend van elkaar en in gebruik veelal niet met elkaar te vergelijken. De praktijk verwacht niet dat de opleiding de student leert omgaan met alle aanwezige verslagleggingprogramma´s, maar ziet wel graag dat de student en jongprofessional enige kennis heeft van de programma´s welke nu het meest in de praktijk gebruikt worden. In het interview kwam tevens expliciet naar voren dat de praktijk inziet dat het opleiden van studenten in het gebruik van verslagleggingprogramma´s ook een taak van het stageadres is. Op dit moment biedt de opleiding al een introductieles over Fysioroadmap, misschien zou dit meer uitgebreid kunnen worden door de studenten kennis te laten maken met de naast Fysioroadmap bestaande programma’s. Daarnaast zouden de studenten tijdens de uitwerking van de in de lessen gebruikte casuïstiek gebruik kunnen maken van het invoeren van de gegevens in een verslagleggingprogramma.


pag. 33

Kennis van de mogelijkheden van digitale hulpprogramma´s In het interview met revalidatiecentrum Heliomare werd benoemd dat Heliomare op dit moment veel gebruik maakt van de uitwerking en het tonen van behandelingen via computerprogramma´s. Patiënten krijgen op dit moment veel informatie aangeboden via aanwezige computerschermen waarop `informatieprogramma´s´ getoond worden. De fysiotherapeuten verbazen zich erover dat wanneer stagiaires of jong professionals bij Heliomare stage komen lopen of komen werken dat ze geheel niet op de hoogte zijn van het bestaan van deze ontwikkelingen met de daaraan gekoppelde mogelijkheden. Een voorbeeld van een computerprogramma dat bij Heliomare gebruikt wordt is, GetBodySmartPro. Heliomare ziet het als een groot voordeel als studenten op de hoogte zouden zijn van de vernieuwingen op het gebied van informatievoorzieningen voor patiënten en de therapeut zelf. Tevens hoopt Heliomare dat de instelling op den duur de informatie van studenten kan gebruiken. Studenten houden zich namelijk vooral bezig met de vernieuwingen en de veranderingen binnen hun beroepsgroep. Studenten zouden binnen de opleiding meer opzoek moeten gaan naar aanwezige computerprogramma´s welke relevant en bruikbaar zijn in de praktijk. Conclusie en Discussie De conclusie van het interview is dat fysiotherapeuten op dit moment voornamelijk alleen gebruik maken van verslagleggingprogramma´s en overdrachtprogramma´s op het gebied van ehealth producten. Verder wordt er naast een informatieprogramma, dit zijn programma’s waarin behandelprogramma’s voor fysiotherapeuten worden beschreven, weinig tot geen gebruik gemaakt van andere ehealth producten. De onderwerpen waarin de verwachtingen tot studenten ontstaan vallen dan ook onder de eerder genoemde programma´s. Op basis van dit interview kunnen we met enige voorzichtigheid stellen dat de praktijk verwacht dat studenten en jong professionals enigszins op de hoogte zijn van het bestaan en het gebruik van informatieverwerkingsprogramma´s zoals Fysioroadmap en andere in het interview genoemde programma’s. Wel ziet de praktijk in dat het opleiden van studenten en jong professionals in het gebruikmaken van informatie en verwerkingprogramma’s ook zeker een opdracht is voor de praktijk. Daarnaast ziet de praktijk ook in dat door het grote aanbod van programma´s de opleiding en de student niet geheel op de hoogte kunnen zijn van alle aangeboden programma´s. Wel verwacht de praktijk dat de student en jongprofessional zich richt op de mogelijkheden en de valkuilen hiervan. Tevens kwam als unaniem leerdoel uit het interview naar voren dat van de student en jong professional verwacht wordt dat deze voldoen aan de competenties en verwachtingen op het gebied van verslagleggen en het kort en bondig rapporteren zoals dit door de praktijk verwacht wordt. De praktijk heeft op dit moment geen vastgelegde competenties of vaardigheden maar ziet erg graag dat de opleiding dit als leerdoel aan studenten kan aanbieden. Deze vaardigheden zijn namelijk van belang bij het gebruik van verslagleggingprogramma’s. Er is gebleken dat het niet voor elke zorginstelling of praktijk nodig om als student of jong professional geheel op de hoogte te zijn van de nieuwste ontwikkelingen binnen e-health. Er


pag. 34

zijn op dit moment nog veel instellingen waarin niet digitaal wordt gerapporteerd of verslag wordt gelegd en waar geen e-health apparatuur aanwezig is. Maar om de horizon te verbreden en te kijken naar de toekomst is het geen overbodige luxe om van de meest gebruikte e-health producten enige kennis te hebben. De genoemde punten zijn als advies voor de opleiding uitgeschreven, en er is beschreven op welke manier en wanneer deze in het onderwijs aangeboden zouden kunnen worden.


pag. 35

Interview “e-health competenties en vaardigheden in de praktijk” 2 Introductie Om een gewogen antwoord te geven op de onderzoeksvraag, is er geprobeerd om interviews onder enkele docenten af te nemen die zich bezighouden met de minor “Digital Health”. Deze interviews worden afgenomen om inzicht te krijgen in de motivatie waarom je als opleiding met e-health zou moeten bezighouden en wat zijn de competenties die studenten moeten beheersen. Methode Via het internet is de minor “Digital Health” gevonden. Om daar meer informatie over te krijgen is er besloten om een interview af te nemen. Er is gekozen voor een non directief interview. Dit wil zeggen dat er gefocust is op de mening van de geïnterviewde. Er is afgewisseld in open en gesloten vragen, omdat het voor bepaalde vragen wenselijk was een “ja” of “nee” en voor andere vragen een uitgebreide uitleg te krijgen.. Na het eerste interview, zijn er twee contacten uit gekomen voor een volgend interview. Door drukke schema’s is het niet gelukt om een interview af te nemen. Wel zijn vragen via de email beantwoord. De volgende onderzoeksvragen die zijn opgesteld na opdracht van de opdrachtgever: Moet de opleiding fysiotherapie wat met e-health? Welke competenties moeten studenten beheersen om met e-health om te kunnen gaan? Om een antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen, is er gekozen om interviews af te nemen. Vooraf zijn er een aantal vragen opgesteld die in ieder geval beantwoord moesten worden. Vindt u "e-health" noodzakelijk om toe te passen als lesonderdeel in de opleiding fysiotherapie? Zo ja, wat voor competenties zouden deze studenten moeten beheersen? Zo nee, welke competenties beheersen studenten al om in het werkveld gebruik te maken van "e-health"? Door een druk schema was het niet mogelijk om de overige 2 interviews af te nemen. Daarvan zijn er een aantal vragen via de mail verstuurd en beantwoord. Resultaten Na het afnemen van het interview en het verwerken van de antwoorden via de mail, zijn de antwoorden op vraag gesorteerd bij elkaar. Het aantal face-to-face interviews was 1 en via de email afgenomen interviews 2, met een totaal van 3 respondenten. De antwoorden op de onderzoeksvraag zijn beschreven in figuur 1.


pag. 36

Welke competenties moeten studenten beheersen? kennis vergroten ~ wat is er allemaal aan zorgtechnologie ~ ethiek ~ wat zegt de wet signaleren/ analyseren ~ wat is het probleem ~ wat zijn de mogelijkheden ~ innoveren / ontwikkelen van producten ~ bedenken en maken producten die het zorgproces efficient maken ICT vaardigheden toepassen in context met patient

Moet fysiotherapie wat met ehealth? Ja, het is noodzakelijk. Marketing technisch en omdat er een gat qua kennis, zou kunnen ontstaan tov andere disciplines die wel hieraan mee doen. Je kan het jezelf niet permitteren om stil te blijven zitten, maar voordat het ingevoerd wordt in het curriculum eerst het personeel en de organisatie meer ICT minded proberen te maken Inprincipe moet de opleiding z’n eigen keuze maken, maar gezien het feit dat overige scholen wel hier in investeren is het misschien belangrijk als opleiding hier dus ook in te gaan interesseren.

In ieder geval kennis van systemen en middelen Figuur 4: overzicht antwoorden onderzoeks vragen. Conclusie/Discussie Gezien het aantal geïnterviewde is het de vraag in hoeverre dit de mening van de rest van de opleiding weerspiegeld. Daar zou verder onderzoek naar gedaan moeten worden. Na het afnemen van de interviews is er een beeld ontstaan over hoe enkele docenten van de opleiding over e-health denken, wat betreft competenties en of de opleiding fysiotherapie wat met e-health moet doen. Nogmaals, doordat er maar 3 interviews zijn afgenomen, is het lastig te zeggen of alle docenten ook achter e-health staan. Maar degene die er wat mee willen zijn het er over eens dat er iets gedaan moet worden. Waar dan aandacht aan besteed kan worden is het overdragen van kennis van bepaalde systemen en toepassingen met betrekking tot e-health.


pag. 37

Algemene Discussie en Conclusie Na het doen van deze beroepsopdracht is er een overzicht van e-health ontstaan. Er bestaat nu een beeld over wat e-health inhoudt, welke definitie aan e-health verbonden kan worden, wat men op dit moment met e-health kan bereiken, hoever wetenschappelijk onderzoek op dit moment is en hoe een gedeelte van de praktijk over e-health denkt. Daarnaast is er een beeld ontstaan van de competenties en vaardigheden welke de praktijk op dit moment van de student fysiotherapie en de jongprofessionals verwacht. Via de literatuurstudie is er een overzicht ontstaan over de stand van zaken van e-health en welke resultaten er op dit gebied geboekt worden. De resultaten zijn positief. Dit doordat uit onderzoek is gebleken dat het op afstand behandelen met behulp van videoconferencing even effectief is als “face to face” behandelen. Patiënten accepteren digitale behandelingen en zijn tevreden over deze behandeling. Echter zijn het aantal testpersonen in deze studies nog te klein en zijn de gedane studies niet lang genoeg uitgevoerd om harde claims te kunnen maken, zoals:   

De claim dat e-health de zorg goedkoper maakt. Het is aannemelijk, maar er is nog geen studie gedaan die dit goed kan onderbouwen. De claim dat e-health tijd bespaart. Het is aannemelijk, maar deze factor is ook nog niet in een studie betrokken. De claim dat e-health zorg efficiënt maakt. Het is aannemelijk, maar hier is nog te weinig onderzoek naar gedaan.

Om voor bovengenoemde punten bewijs te leveren is het noodzakelijk om verder onderzoek te doen naar het implementeren van e-health. Dit omdat de resultaten uit de studies met een kleine groep testpersonen veelbelovend zijn en maken behandeling middels e-health toepassingen aannemelijk. Het is duidelijk dat de onderzoeken enigszins gestuurd worden in de richting die men, de onderzoeker, de maatschappij en de overheid graag wilt. Namelijk een positief resultaat van implementatie van e-health: met behulp van technologie de zorg (mogelijk) (toegankelijk)(efficiënt) leveren. Via interviews met zorgprofessionals is een indruk gekregen van wat de zorgprofessionals op dit moment verwachten van de student en e-health. Uit de interviews is naar voren gekomen dat het gebruik en kennis van verslagleggings- en rapportage programma’s nog niet beheerst wordt door de student zoals de praktijk dat wenst. De kennis van zogenaamde digitale hulpprogramma’s bestempeld de praktijk op dit moment ook als onvoldoende. Dit is voornamelijk de kennis waar de praktijk de behoefte aangeeft. Via interviews met docenten komt naar voren dat er ”iets” met e-health gedaan moet worden binnen de opleiding. Docenten geven aan het erg belangrijk te vinden dat de opleiding ”up to date” blijft en dat de opleiding zich met de nieuwste innovaties op het gebied van zorg moet bezighouden. Het “iets” kan gezien worden in de breedste zin van het woord. Docenten kwamen niet met specifieke voorbeelden. Wel kwam naar voren dat met name het aspect kennis vergroten en het informeren over e-health middelen en toepassingen binnen de zorg een belangrijk aspect is.


pag. 38

Uit de zoekstrategie naar huidige ontwikkelde van e-health producten kwam naar voren dat er op dit moment diverse producten bestaan welke nu in de zorg gebruikt en aangeboden worden. Deze producten zijn echter verschillend in waarde en bruikbaarheid. De bruikbaarheid voor de student en zorgprofessionals is setting- en patiëntencategorie afhankelijk en zal door de student of zorgprofessionals in de praktijk naar eigen waarde beoordeeld moeten worden. Niet elk e-health product is te gebruiken in alle zorginstellingen. In het literatuur- en productonderzoek kwamen voornamelijk de voordelen van e-health en e-health producten naar voren. Veelal worden de “negatieve” kanten en gevolgen van het gebruik van e-health producten niet genoemd. Bestaan er wel nadelen? Wat gebeurd er bijvoorbeeld als de technologie het niet naar behoren doet? De onderzoeksresultaten staan haaks op de negatieve kanten waar de overheid het over heeft en wat de invoer van de diverse e-health producten binnen de gezondheidzorg belemmerd. Medio April 2011 is door de overheid besloten om de invoer van het Elektronische Patiënten Dossier voor de komende drie jaar te bevriezen. Dit omdat er nog teveel onduidelijkheden en gevaren aanwezig zijn om het gebruik van dit e-health programma landelijk in te voeren. Bijvoorbeeld de privacy van patiënten, deze kan op dit moment nog niet gewaarborgd worden. Volgens de overheid27 zijn er op dit moment nog teveel hiaten binnen de opslag en het gezamenlijk delen van patiënten informatie. In augustus 2001 werden als gevolg van het sircamvirus gedurende twee weken patiëntgegevens vanuit een Nederlands ziekenhuis naar een onbekend aantal personen binnen en buiten dit ziekenhuis verzonden. (Automatiseringsgids, 14 september 2006) Een Nederlands huisartsinformatiesysteem bleek door een programmafout de dosering van de voorgeschreven geneesmiddelen ‘spontaan’ te veranderen. (Automatiseringsgids, 14 september 2006) De problemen/ hiaten zijn vooral rondom opslag van patiëntengegevens op internet en de gebruikte echtheidcertificaten. Deze echtheidscertificaten zoals deze op dit moment door de overheid worden afgegeven zijn op dit moment niet betrouwbaar genoeg om mee te werken. Een voorbeeld hiervan is de probleemstelling rondom het bedrijf Diginotar10, welke verantwoordelijk was voor het uitgeven van echtheidscertificaten voor overheid internetsites. Minister Donner heeft aangegeven dat de op dit moment door de overheid gebruikte echtheidscertificaten welke door de overheid gebruik worden niet te vertrouwen zijn en dat de gegevens op de internetsites te misbruiken zijn31. Voor dit soort voorbeelden hoeven we niet eens landelijk te kijken. De Hogeschool van Amsterdam heeft zo ook z’n ICT problemen.


pag. 39

De hierboven beschreven problematiek geeft de huidige stand van zaken aan van wat er fout kan gaan met ICT. Het is natuurlijk doemdenken dat dit straks in de zorgsector ook (al) gebeurt. Maar de volgende vraag rijst wel: Hoe kan e-health in de praktijk worden ingevoerd als het gebruik van ICT nog niet optimaal is? Moeten we ons nu niet meer richten op het werken met ICT dan werken met e-health? Over het algemeen kunnen we stellen dat de opleiding fysiotherapie “iets” met e-health moet gaan doen. Het “iets”kan gezien worden als de competenties en de vaardigheden zoals de praktijk op dit moment van de student verwacht en het bijhouden van de actuele stand van zaken rondom e-health. De opleiding zou zich met name kunnen focussen op het overdragen


pag. 40

van kennis over e-health middelen en producten aan studenten. Er zijn verschillende redenen voor de opleiding om dit te doen. De redenen van de opleiding om deze kennis aan de student aan te bieden is omdat de praktijk er om vraagt, omdat andere opleiding deze kennis wel al aanbieden of omdat het aannemelijk is dat technologie in de zorg een grotere plaats gaat innemen dan op dit moment. Of men het nu wilt of niet, het lijkt aannemelijk dat technologische toepassingen op dit moment de enige oplossing is voor de toekomstige zorgdruk. 7,14,24 Gezien de bovengenoemde uitkomsten lijkt het voor de opleiding nu de tijd om te investeren in e-health zodat ze mee kan met de ontwikkelingen van de technologie in de zorg.


pag. 41

Afkortingen Er komen een aantal afkortingen in het product voor. Hieronder een verklaring voor alle afkortingen die zijn gebruikt: ASHP CBO GPS GSM HvA ICT KNGF KNMG RHO RTC RuG SWOT UMCG

Amsterdam School of Health Professions Centraal Begeleidingsorgaan Global Positioning System Global System for Mobile Communications Hogeschool van Amsterdam Informatie en Communicatie Technologie Koninklijk Nedederlands Genootschap Fysiotherapie Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst Research on Healthcare and Organisation & Innovation Roessingh Telezorg Centrum Rijksuniversiteit Groningen Stength Weakness Opportunity Threat Universitair Medisch Centrum Groningen


pag. 42

Bronnenlijst 1. Alvarez RC. The promise of e-health - a Canadian perspective. [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 10]Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC135525/?tool=pubmed 2.

Amsterdams Centrum voor Onderzoek naar Gezondheids en Gezondheidszorg, Richtlijnen kwalitatief onderzoek[. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at http://www.emgo.nl/kc/preparation/research%20design/Richtlijnen%20Kwalitatief%20 Onderzoek_AmCOGG.pdf

3. Arends van der SH, Pleitbezorgers, procesmanagers en participanten[. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at http://igiturarchive.library.uu.nl/dissertations/2007-1102-201539/c4.pdf 4. Berg van den J. Hogeschool van Amsterdam 2011 5. Broeren J et al, “Virtual rehabilitation in an activity centre for community-dwelling persons with stroke. The possibilities of 3-dimensional computer games,” Cerebrovascular Diseases (Basel, Switzerland) 26, no. 3 (2008): 289-96. 6. Brown DJ, Standen PJ, “The tutoring role of mentors working with adults and elderly people with learning disabilities using virtual environments,” Cyberpsychology & Behavior: The Impact of the Internet, Multimedia and Virtual Reality on Behavior and Society 2, no. 6 (1999): 593-9. 7. Blankena F. E-health wacht op duurzame prikkels. [last updated 2011; last accesed Mei/10 Available at: http://www.freekblankena.nl/ posiiont-paper-ehealth-iovictoffice.htm 8. Blanson Henkemans O A, Molema JJW, Alpay L L, Schoone M, Otten W, van der Boog van der PJM, Rövekamp AJM, . Hilgersom MJC, Dumay ACM Innovaties voor zelfmanagement: ontwikkelen van diensten en technologie voor duurzame gezondheidszorg 9. Crosbie JH et al. “Virtual reality in stroke rehabilitation: still more virtual than real,” Disability and Rehabilitation 29, no. 14 (Juli 30, 2007): 1139-46; discussion 1147-52 [critical analysis of current research 10. Diginotar BV. Intrek public certificaten 1-november[. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at http://diginotar.nl/


pag. 43

11. Eminovic N, Witkamp L, de Keizer NF, Wyatt JC. Patient perceptions about a novel form of patient-assisted teledermatology. Arch Dermatol. 2006 May;142(5):648-9. PubMed PMID: 16702509. 12. European Commision. The european files: eHealth in Europe. [. Last updated onbekend; Last accessed Augustus / 19]Available at: http://www.ehealtheurope.net/img/document_library0282/eHealthasolutionforEurope anhealthcaresystems%5B1%5D.pdf. 13. Eysenbach G. What is e-health? [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Juni / 20]Available at: http://www.jmir.org/2001/2/e20/ 14. Genootschap onze taal. E-mailadres / emailadres. [. Last updated 12/02/2011; Last accessed augustus / 28]Available at: http://www.onzetaal.nl/advies/e-mailadres.php. 15. Griffiths RT. Chapter three: History of electronic mail. [. Last updated 12/15/2006; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://www.let.leidenuniv.nl/history/ivh/chap3.htm. 16. Heijden van der JP, Keizer de NF, Bos JD, Spuls PI, Witkamp L. Teledermatology applied following patient selection by general practitioner in daily practice improves efficiency and quality of care at lower costs. Br J Dermatol.2011 Jul 5. doi: 10.1111/j.1365-2133.2011.10509.x. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 21729026. 17. Inspectie voor de Gezondheidszorg, Toepassing van de domoticain de zorg moet zorgvuldiger [last updated ; last accessed ]available at: http://www.nachtzorg.ster.nl/content/documenten /inspectierapport.pdf 18. KNMG, NVEH, Ehealthnu, Ehealth in beeld, (2011) 19. KNGF, richtlijn Beroerte 2006 20. KSYOS, KSYOS telemedisch centrum,[. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://www.ksyos.org 21. Lelieveld O et al, Physical activity in adolescents with juvenile idiopathic arthritis, [last updated : last accessed] Available at: http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/medicine/2010/o.t.h.m.lelieveld/?pFullItemReco rd=ON 22. McDaid D. eHealth: what is the potential for better integration, delivery and cost effective care across Europe? [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://www.slideshare.net/sanidadyconsumo/ehealth-what-is-

the-potential-for-better-integration-delivery-and-cost-effective-care-acrosseurope


pag. 44

23. Nederlandse Taalunie. Email / e-mail. [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1144 24. Nieuwenhuis MA, The Art of Management, [last updated; last accessed ] available at: http://123management.nl/0/010_strategie/a120_strategie_07_swot.html

25. Nijland N Grounding ehealth: working towards a holistic framwork for sustaineble ehealth technologies. [. Last updated 2011; Last accessed Augustus 20]Available at: http://www.utwente.nl/gw/pgt/bestanden/nijlandproefschrift.pdf. 26. Oh H et al. What is E-health? A systematic review of published definitions. [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 21]Available at: http://www.jmir.org/2005/1/e1/ 27. Pagliari C et al. What is E-health? A scoping exercise to map the field. [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://www.jmir.org/2005/1/e9/. 28. Ploeg van der P, Donner:enkele overheidssites niet meer te vertrouwen [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20] Available at: http://www.nrc.nl/nieuws/2011/09/03/nachtelijk-crisisoverleg-over-beveiligingoverheidssites/ 29. Raad voor de volksgezondheid en zorg – E-health in zicht, Zoetermeer (2002) [last updated: unkown; last accesed 15 maart] Available at: http://www.rvz.net/data/downlaod/Ehealth-advies.pdf 30. Rademaker A et al, SilverFit, a virtual rehabilitation system , Gerontechnology 2009; 8(2);119 31. Ravensberg CD, Lakerveld-Heyl K, Berkel van DM, Flikweert S, Oostendorp RAB, Paramedische zorg voor patienten met reumatoide arthritis [Last updated unknown; last accessed September] http://www.springerlink.com/content/av42h5v1305qu652/fulltext.pdf 32. Rijksoverheid, Elektronisch patienten dossier (EPD), Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/elektronisch-patientendossier 33. RTC, 2011 roessinghtelezorg.nl 34. Silverfit, silverfit ,[ Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at: http://www.Silverfit.nl


pag. 45

35. Smeding concepts, wat is ecommerce? [Last updated, 12/02/2011; Last accesed August/ 20] Available at: http://www.smedingconcepts.nl/weblog/dossiers/ecommerce/wat-is-e-commerce/ 36. Sung Hwan Jeong et al “The development of a new training system for improving equilibrium sense using a virtual bicycle simulator,” Conference Proceedings: ... Annual International Conference of the IEEE Engineering in Medicine and Biology Society. IEEE Engineering in Medicine and Biology Society. Conference 3 (2005): 2567-70. 37. Velde van der F, Cihangir S, Borghans HJ, E -health en domotica in de zorg: kans of risico? [last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus 19] Available at : http://www.google.co.uk/url?q=http://www.igz.nl/zoeken/download.aspx%3Fdownloa d%3DEhealth_en_domotica_in_de_zorg:_kans_of_risico%3F.pdf&sa=U&ei=kfsPT5mLOIaBOsH aga0H&ved=0CBEQFjAA&usg=AFQjCNEs_E3aOd_2g9ypApwJvL1IuTV6Zg 38. Walvoort HC, Kaandorp CJE, Verheugt FWA, Veeken H, Gijn van J, Het schrijven van een medisch-wetenschappelijk artikel,[. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 20]Available at http://assortiment.bsl.nl/files/8ac3f1d1-e91f-4966-ae21951c8aeab259/voorbeeldhoofdstuk.pdf 39. Webopedia. electronic commerce (ecommerce). [. Last updated 12/02/2011; Last accessed Augustus / 18]Available at: http://www.webopedia.com/TERM/E/electronic_commerce.html


pag. 46

Bijlagen


pag. 47

Bijlage 1 Gerelateerde begrippen binnen de term E-health: ICT “ICT staat voor Informatie- en Communicatie Techonolgie. Deze term wordt over het algemeen in Nederland gebruikt. De meer internationale term is IT, wat staat voor Information Technology. Voorbeelden van ICT: Databases/databanken Administratie systemen Embedded systems/ hardware met geintegreerde software GSM kopieermachine robot fototoestel etc.” (Tutor2u, 2007) Telehealth/ Telemedicine “Gezondheidszorg gebaseerd op consultatie via telefonie en telemedicine” (Dictionary.com, 2009) Telemedicine “Diagnose en behandeling van patiënten in afgelegen gebieden door consultatie van een specialist op grote afstand met behulp van medische informatie en overdracht over grote afstand. De gegeven informatie kan onder andere bestaan uit rontgenfoto’s of digitale foto’s verstuurd via internet.” (Dictionary.com, 2009) Telezorg “Zorg of het geheel van zorgprocessen waarbij afstand wordt overbrugd door gebruikmaking van ICT en telecommunicatie en waarbij er ten minste twee actoren betrokken zijn. Hiervan is er minimaal één een erkende zorgverlener is of handelt onder verantwoordelijkheid van een erkende zorgverlener.” (Thesaurus zorg en welzijn, 2011) Telemonitoring = Telemetrie “Het op afstand registreren van bevindingen bij een patiënt, zoals hartfrequentie, bloeddruk en elektrische activiteit van het hersenoppervlak, vanuit zijn lichaam via een radiozender overgeseind; telemtrie wordt gebruikt voor onderzoek en e-bewaking van niet (meer) bedlegerige patiënten.” (Thesaurus zorg en welzijn, 2011) M-health “M-health staat voor mobile health. Dit wil zeggen zorgen informatieve diensten met behulp van een mobiel apparaat.” (Dantuma, 2010)


pag. 48

Domotica Domotica zijn technologische toepassingen die gebruikt kunnen worden om o.a. ouderen langer zelfstandig te laten wonen.” (Lauriks et al, 2008)


pag. 49

Beroepsopdracht Adviesrapport E-health

Recommend Documents