JAARVERSLAG 1977
Belastingmuseum Prof. dr. Van der Poel Rotterdam
station onder toezicht van douane ambtenaar. H. Heyenbrock (1871-19481
-01
Belastingmuseum Prof. dr. Van der Poel Gevestigd to Rotterdam Parklaan 14-16 Telefoon 010 - 36 63 33 Het museum, opgericht in 1936, werd bij akte dd. 6 oktober 1937, verleden door mr. C. D. Tukker, notaris to Rotterdam, ondergebracht in een stichting. Bij akte van 2 februari 1968 zijn wegens naamsverandering en bestuursuitbreiding de daartoe nodige wijzigingen aangebracht.
door het bestuur georganiseerd om aandacht to schenken aan het 1 0-jarige directeurschap van de heer E. J. H. Volkmaars. Uitvoerig belichtte de voorzitter de grote verdiensten van de heer Volkmaars voor het museum. Aan het slot van zijn toespraak kon de voorzitter mededelen dat Hare Majesteit de Koningin op voordracht van de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk besloten had de heer Volkmaars de erepenning bedoeld in het Koninklijk Besluit van 26 juli 1952, nr. 113, in zilver toe to kennen.
Aankopen Bestuur van de stichting C. J. Sleddering, Directeur-Generaal der belastingen, vertegenwoordiger van het Ministerie van Financien, voorzitter; Prof. P. L. Dijk, lid, aangewezen door de Vereniging voor Belastingwetenschap; J. de Koning, Directeur van 's Rijksbelastingen to Rotterdam; J. C. deZwart, Directeur Rijksinstituut Belastingen to Leiden. Directeur E. J. H. Volkmaars, tevens lid van het bestuur.
Dank zij het toegenomen aantal vrienden van het museum konden in het verslagjaar belangrijke stukken voor de collecties worden verworven. In het verzamelgebied 'hoe werkten de belastingambtenaren' konden worden aangekocht vier Franse tinnen accijnsmaten met Franse ijkmerken uit het begin van de 19e eeuw en een zilveren vochtweger uit de Franse tijd met bijbehorende kwikthermometer. Deze vochtweger en het bijbehorende gewichtje zijn gemerkt met P. D. Hollande. Door deze aankoop is een overzicht ontstaan van alle soorten 19e eeuwse vochtwegers voor de alcoholaccijns.
Conservator
Geopend: maandag tlm vrijdag van 9.00-16.30 uur. Rondleidingen voor groepen op verzoek. Op zaterdag - na afspraak - voor groepen geopend. Toegang vrij.
Door een schenking van f 2000,- van de Stichting 'Uyttenhooven Doyenfonds', welke al eerder het museum bedacht, was de aankoop mogelijk via een Duits veilinghuis van een schitterend portret van Matthijs Eliza Verstege, provinciaal inspecteur der belastingen te 's-Hertogenbosch in 1819 en geschilderd in 1834 door Raden Saleh. Het doek meet 120 x 200 cm.
Donateurs: minimum f 10,- per jaar, f 100,voor het leven. Postgiro: 32 20 56. Bank: Nederlandse Middenstandsbank to Rotterdam.
Voor de speelkaartencollectie werd nog aangekocht een spel Spaanse kaarten van Fournier to Vittoria in Spanje met het veranderde belastingstempel i.v.m. het herstel van het koningschap na de dood van Franco.
P. L. H. Crasborn (tel. 070-68 15 84)
Bestuur Tijdens de bestuursvergadering op 15 april 1977 nam de heer W. J. van Lanschot Hubrecht afscheid n.a.v. het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Hij kreeg van de voorzitter veal of toegezwaaid voor zijn belangstelling en zijn daadwerkelijke hulp. De heer J. de Koning die met ingang van 1 september deal uitmaakt van het stichtingsbestuur werd als gast op deze vergadering welkom geheten. Op 11 oktober vergaderde het bestuur op het ministerie van Financien te 's-G rave nhage. Daze vergadering was
Bij Schulman to Amsterdam kon een zeer fraaie zilveren munt, een denarius van Titus (79-81), worden verworven. Met de denarius van keizer Vespasianus, die de urinebelasting invoerde ('petunia non olet' = geld ruikt - stinkt - niet) voor de kostbare veldtocht naar Palestina onder bevel van zijn zoon Titus, vormen deze beide munten een klein stukje vroege fiscale geschiedenis.
Verder had Schulman voor ons beschikbaar de beroemde en zeer zeldzame koperen baardpenning uit Rusland, 1705. De baardbelasting werd onder Peter de Grote in 1698 ingesteld. Na vele wijzigingen werd ze in
I.
1764 afgeschaft. De penning moest de baarddrager bij zich hebben als bewijs dat de belasting betaald was. Voor de bibliotheek werden de volgende boekwerken aangekocht: M. A. Aalbregtse. Merkwaardige grenspalen en grensstenen. Middelburg 1976; Detlef Hoffmann. The Playing Card. Leipzig, 1973; Prof. Dr. F. W. N. Hugenholtz, Floris V - Vermoord en getekend (1977); Int. Colloquium Spa 1964. De belasting in het raam van stad en staat; Int. Colloquium Spa 1971. Overheidsfinancien Ancien Regime, hedendaagse overheidsfinancien; Flip de Kam. Betalen is voor de dommen. Amsterdam, 1977; Djoos Utendoale. Karel Velde (handelt over smokkel in Belgie); Justificatie van Willem V door Hamodius Friso (Pieter Vreede), 1783.
sing cachet, lederen aktentas met indruk 'Dep. v. Financien'; G. F. M. M. van Haren, Ridderkerk: olieverfschilderij 'wijnproevers', drie Duitse tinnen accijnsmaten; W. F. M. van Wei, Gorinchem: afbeelding van Koningin Wilhelmina;lnspecteurderInvoerrechten en accijnzen to Schiphol: uniformjasje en blouse van het nieuwe uniform; E. J. H. Volkmaars, Driksland: twee spellen patiencekaarten, een glasschilderij van speelkaart; Gemeente archief Alkmaar: litho wijnreclame met fiscaal zegel ca. 1850; Mr. P. J. van Soest, Rotterdam: rubber stempel Controle omzetbelasting in doosje, een veemeetlint (rolmaat); G. Scholten, Dordrecht: 2 binnenen buitenbanden voor smokkelfiets, de oorspronkelijke banden waren totaal verteerd; J. E. C. Parren, Goirle: collectie douaneloodjes, afkomstig uit 16 verschillende landen; Directeur rijksbelastingen, Rotterdam: telmachine, Original Odhner;
Schenkingen Boeken, documenten, archiefstukken, foto's en fiscale zegels werden geschonken door: Schriftmuseum J. A. Dortmond to Amsterdam; Inspectie der Invoerrechten en accijnzen to Eindhoven; Provinciaal Museum van Drenthe to Assen; Redactie-commissie'Wij van Financien' to 's-Gravenhage; H. H. Agterhof to Winterswijk; J. de Jong to Rotterdam; K. Kolkman to Enschede; J. J. Taanman to Boxmeer; A. de Leeuw to Amersfoort; J. Korving to Winterswijk; C. D. van Splunter to Amsterdam; Mr. J. R. Stellinga to Voorburg; H. I. Frank to Amsterdam; W. Kroon to Middelharnis; Rijksaccountantsdienst Rotterdam 1e bureau to Schiedam; H. G. Sloot to Rotterdam; Mr. P. J. van Soest to Rotterdam; Centraal Archief Rijksbelastingen (de heer L. A. Konings) to Apeldoorn;
H. J. C. van Beek to Hilversum; M. A. F. Reusen to Groenlo, Directeur U.T.O. Mij B.V. to Schiedam; J. de Koning, directeur der rijksbelastingen to Rotterdam; P. A. van de Kamp to Rotterdam; W. A. M. Keukens to Boxtel; J. H. Willink to Zutphen; P. de Vries to Sneek; Rijksmuseum Vincent van Gogh to Amsterdam; Mevr. J. A. Pigeaud-Colenbrander to Zeist; C. M. Raadsen to Delft; A. Nuyten to Breda; Drs. J. C. Kloet to Overveen; J. B. Tillema to Gramsbergen; A. G. J. M. van Welsem to Zwolle; H. Fennema to Deventer; Prof. Mr. L. J. M. Nouwen; J. G. Witting to Tilburg; J. J. Posthumus to Schiedam; J. H. Hanegraaf to Breda. Uitgehold Indiaas tempelplankje, gebruikt voor het smokkelen van hasiies
op linker pagina, v.b.n.b. Denarius van Titus (79-81 n. Chr.) Keerzijde Denarius van Titus Russische baardbelasting penning (1705) Keerzijde Russische baardbelasting penning
Voorwerpen werden geschonken door: Ontvanger der directe belastingen 's-Gravenhage: een electrische telmachine, merk Burroughs, plm. 1930; Ministerie van Financien (de heer J. F. van der Blom); een mes-
Ontvangkantoor Middelharnis: eikehouten kohierenmeubel; G. J. Oostvogels, Schoten: vier Belgische hondenbelastingpenningen; A. de Wid, Amsterdam: Frans rijwielbelastingmerk uit 1933; E. G. George, Rotterdam: een Chinees kaartspel; Inspectie der invoerrechten en accijnzen, Rotterdam: monster ijzer, diktepasser, diktemeter, zakbalans, peilglas en electrische zoekstok; C. J. Sleddering, Voorburg: 5 prentbriefkaarten met anti-fiscale voorstellingen uit 1924; H. A. ten Velden, hoofd Inspectie Invoerrechten en accijnzen to Amsterdam: houten stempelblok, een ijzeren en twee messing stempels, pekelweger nr. 206, vierdelige metalen roeistok, lederen etuitje voor rijwielbelastingmerk en een volledig douane-uniform van een hoofd der Inspectie Invoerrechten en accijnzen; Inspectie Invoerrechten en accijnzen (secties 10, 13 en 16) to Rotterdam: twee tinnen vochtmaten, diktepassers, kaasboor, botersteker, papiersteker, suikersteker, siroopsteker, zeven verschillende sondeerijzers, toonbank weegschaal, houten blok met zeven messing gewichten, ijzeren lakpot met hengsel. Een woord van dank aan de schenkers voor hun belangstelling voor het museum, maar ook voor de daadwerkelijke hulp tot aanvulling en uitbreiding van de verzamelingen.
Collectie automatisering van de belastingdienst In de verzamelgebieden'Fiscale geschiedenis' en 'Hoe werkten de ambtenaren van de belastingdienst' zijn voorwerpen en documentatie uit de begintijd van de automatisering op zijn plaats. Met medewerking van de heren mr. R. W. M. Paymans, Ing. J. A.
den Hollander, M. H. Huigen en P. Vijzelaar werd in mei 1977 uit niet meer in gebruik zijnde machines, voorwerpen en documentatie een keuze gemaakt, zodat het mogelijk is het begin van de automatisering stap voor stap duidelijk to maken. De voorwerpen, documentatie en archiefmateriaal worden voorlopig bewaard to Apeldoorn. Over de verdere ontwikkeling van deze verzameling zal nog nader overleg worden gepleegd. Aan de museumcollectie zijn hierdoor een groot aantal belangrijke stukken toegevoegd.
Bezoek Het is verheugend to kunnen melden dat het
bezoek aan dit zo moeilijk tot de verbeeldingskracht sprekende museum opnieuw flink toenam. Dit jaar werden totaal 5463 bezoekers ontvangen, waaronder 323 buitenlanders. Met 255 openingsdagen betekent dit een gemiddelde van ruim 21 bezoekers per dag. De afgelopen jaren steeg het bezoek gestadig met ongeveer honderd procent per jaar; in 1972 bedroeg het totale aantal nog 1107 personen. Nu de Nederlandse Spoorwegen hebben toegezegd het Belastingmuseum in het NSdagtochtenprogramma to zullen vermelden, is er goede hoop, dat het aantal bezoekers uit andere delen van het land zal stijgen.
Educatieve dienstverlening Er werden 114 groepen begeleid, waarvan drie op zaterdag. Verder doet een willekeurige blik in het bezoekersregister met genoegen terugdenken aan de twintig medewerkers van Kluwer b.v. in januari, aan studenten van de disputen NIREA en ICHTUS van de Erasmus Universiteit en 15 leden van de notariele studentenvereniging V.I.V.A. to Amsterdam. Op 9 mei brachten 16 studenten en 2 docenten van de Reinwardt Academie (HBO-opleiding museummedewerkers) uit Leiden een werkbezoek aan het museum, dat met zijn grote verscheidenheid van objecten en zijn specifieke problematiek een dankbaar studiegegeven vormt. De ervaringen en conclusies moeten in een verslag verwerkt worden. Een hoogtijdag voor het museum was 16 juni toen de minister van Financien, dr. W. F. Duisenberg en de Directeur-Generaal der belastingen, de heer C. J. Sleddering het museum bezochten. Op 12 december brachten de heren P. J. Yperlaan, directeur directie Musea, Monumenten en Archieven en dr. Th. J. Meijer, hoofd van de afdeling musea van het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijkwerk een bezoek. De bezoeken van deelnemers aan rijkscursussen werden dit jaar uitgebreid met de nieuwe opleidingen: kandidaat adjunct-accountant 1e klasse en de cursus administrateurs. De rondleidingen voor de cursisten werden voorafgegaan door het vorig jaar gestarte diaprogramma, dat dit jaar verbeterd is.
Bij de foto's: links: Het meten van paarden i.v.m. uitvoerverbod (1918, Roosendaal) linksonder: Etiket op een goudgewichtdoosje van Willem de Neve(1628) rechts: Franse accijnsmaten met de Franse ijkmerken hieronder: Vitrine met voorwerpen gebruikt bij het roeien en pijlen
De cursisten van het Douaneopleidingsinstituut to Elspeet bezochten traditie-getrouw ook dit jaar weer het museum. In totaal werden ruim 400 aspirant-douane ambtenaren ontvangen. Zij kregen voor het eerst de tekst van de audio-visuele lezing 'CONVOOYEN EN LICENTEN'. Het drukwerk werd verzorgd door de Inspectie invoerrechten en accijnzen to Rotterdam. De traditionele paasvakantie-aktie, georganiseerd in samenwerking met de overige Rotterdamse musea en enkele andere instellingen, vond plaats van 12 tot en met 14 april onder de titel 'Alles is in beweging'. 655 jeugdige deelnemers bezochten in deze week het museum. Na de inzinking van 1976 (220 deelnemers), nu een flinke belangstelling, waarvoor geen duidelijke verklaring kon worden gevonden. Een van de deelnemers schreef spontaan in het bezoekersregister'1k vind het een machtig museum....'.
Helaas zal de afdeling Schoolrecreatie van de dienst voor Sport en Recreatie van de gemeente Rotterdam om budgettaire redenen voor het schooljaar 1977-1978 voor het laatst haar coordinerende functie tussen de Rotterdamse musea on de scholen vervullen. Voor de niet-gemeentelijke instellingen zal naar een oplossing gezocht worden om op de gebruikelijke, efficiente wijze to kunnen voortgaan.
Lanschot Hubrecht uit Chateauneuf de Grasse (Frankrijk). Het houden van deze expositie werd geinspireerd door het afscheid -wegens pensionering per 1 mei - van de directeur der rijksbelastingen in Zuid-Holland: W. J. van Lanschot Hubrecht. Met zijn vertrek worden we namelijk geconfronteerd met het zo langzamerhand verdwijnen van het verschijnsel, dat een bepaald geslacht generaties lang ambtenaren aan de belastingdienst leverde.
Tentoonstellingen
Van 4 tot 11 februari werd ter gelegenheid van de officiele opening van het Centraal Belastinggebouw to Gorinchem een tentoonstelling gehouden. Op 17 februari, tijdens de opening van de tentoonstelling 'Museum, wat is dat?' door de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, de heer Mr. H. W. van Doorn, werd tevens de permanente vitrine-expositie van het Belastingmuseum in de hal van het Ministerie van Financien te 's-Gravenhage officieel in gebruik ge-
In de wisselende tentoonstellingsruimte op de derde verdieping van het museum werd van 15 april tot en met 31 oktober de expositie'Vijf generaties belastingambtenaren' gehouden. Deze tentoonstelling viel verrassend in de smaak van de gelegenheidsbezoeker en kon mede tot stand komen door bruiklenen van mevrouw J. van Lanschot Hubrecht-Jansen uit Breda on mr. J. A. van
nomen. Als herinnering aan deze dag ontving Minister van Doorn een door het Belastingmuseum afgestaan rijwielbelastingmerk 1936-1937, bevestigd aan een ingelijste oorkonde. Ter gelegenheid van de officiele opening van het Centrale belastinggebouw to Zwolle werd de tentoonstelling 'Grepen uit de belastinggeschiedenis' gehouden. Bij deze tentoonstelling kon voor het eerst een gedrukte beknopte catalogus worden uitgereikt, welke met medewerking van de inspectie der invoerrechten en accijnzen to Rotterdam tot stand kwam. Bruiklenen
Ten behoeve van het programma'Voor-
waarts en niet vergeten' kreeg de VARA-TV op 3 mei vier rijwielbelastingmerken in bruikleen.
Het verstrekken van gegevens en informatiemateriaal wordt een steeds meer tijd vergende bezigheid.
Voor een tentoonstelling over alle facetten van drukken en uitgeven kreeg de Stichting Drukkersmanifestatie Deventer door bemiddeling van Dr. K. A. Andriessen van uitgeverij Kluwer van 1 tot en met 10 september elf stukken uit het museum in bruikleen.
Omdat de aanvragers dikwijls meewerken aan het opvoeren van de bekendheid van het belastingmuseum, worden ze zo vlug en volledig als mogelijk is geholpen. In totaal werden 149 aanvragen behandeld. Vooral de verzoeken van genealogen zijn toegenomen, evenals de verzoeken om scriptie-materiaal door scholieren. Voor zover bekend heeft een twintigtal dagbladen aandacht geschonken aan het belastingmuseum. Het Reformatorisch Dagblad en het Vrije Volk spanden de kroon door hun grote artikelen met veel foto's van het museum to illustreren. Het Parool vroeg op 26 oktober in de serie 'Museum van de maand' in een zeer enthousiast artikel 'Een juweeltje, dat Belastingmuseum'aandacht voor dit unieke museum. In dit artikel o.a. nog de opmerking: 'Het Belastingmuseum behoort zonder twijfel tot de leukste musea van Nederland en verdient meer dan de schamele 4700 belangstellenden, die nu per jaar hun naam in het gastenboek krabbelen'.
Voorlichting en Publiciteit In februari kwam dank zij de medewerking van het ministerie van Financien een geillustreerde museumgids gereed. Deze twintig pagina's tellende brochure ondervindt veel waardering van de bezoekers en doet tevens uitstekend dienst als voorlichtingsboekje.
linksboven: Zilveren vochtweger (± 1810) linksonder: Toonbankweegschaal met gewichten gebruikt op een sectie to Rotterdam
hierboven: De suikeraccijnsvitrine rechts: Overzicht van de gerenoveerde accijnskamer rechtsboven: Perforatiestempels voor het veredelingsverkeer
Ten behoeve van publicaties, radio, televisie e.d. werd 45 maal illustratie-materiaal en/of gegevens verstrekt. De prentenverzameling Met het snijden van passe-partouts en het opzetten van de prenten kon in het verslagjaar verder worden gegaan. De heer J. H. Boutkam had iets meer tijd beschikbaar, zodat 566 prenten opgezet konden worden. In totaal zijn er nu 680 passe-partouts gereed. Voor het opbergen hiervan werden in eigen beheer 26 dozen vervaardigd.
Zegelcollectie In het verslagjaar bestond gelegenheid om de fiscale zegelcollectie verder to bewerken. De collectie Nederlandse zegels (opgeborgen in 26 albums) kon in het eerste kwartaal worden bewerkt, waarna een aanvang werd
gemaakt met de inventarisatie en het controleren van 75 albums met buitenlandse zegels. Er werden plm. 3500 zegels verplaatst. Aan de hand van catalogi werden uit de fosse voorraad een groot aantal zegels in de albums gevoegd, terwijl dubbele uit de albums werden verwijderd. Het inzic,it in deze wereldcollectie is thans behoorlijk. Bibliotheek Het systematisch bewerken van de bibliotheek vond ook dit jaar voortgang. Mevrouw C. Handels-Versteegden (geheel als vrijetijdsbesteding) en de heer J. J. Goorden codeerden tesamen in 240 uren 1168 boeken waarvoor 1634 kaarten werden aangelegd. Ten behoeve van het museum wordt de bibliotheek dagelijks gebruikt. Vijftien personen bezochten de bibliotheek en or werden 25 boeken uitgeleend. Daar de bruikbaarheid van de boekerij steeds toeneemt, is de belangstelling ervoor groeiende.
Inrichting In het vorige jaarverslag is melding gemaakt van een subsidie van het Prins Bernhard Fonds van f 14 000 bestemd voor de vervanging van een aantal niet aan museale eisen aangepaste vitrines. In de loop van 1977 is een aanvang gemaakt met het bouwen van 22 vitrines, waarvan 5 kast- en 17 platte vitrines. De uit Frans eikehout vervaardigde rompen werden geleverd door een meubelfabriek, terwijl voor de verdere opbouw en afwerking in het museum zorg werd gedragen. Door deze methode, die overigens veel tijd vergt, is het mogelijk ongeveer de helft van het vitrinebestand to vernieuwen. Er zijn thans opgesteld en ingericht vier kast- en 12 platte vitrines. De expositiemogelijkheden zijn hierdoor toegenomen en het aanzicht van het museum is belangrijk verbeterd. Financien Het aantal vrienden van het museum nam toe tot 504. Hierdoor werd het mogelijk het museumwerk op iets grotere schaal aan to pakken. Door de donaties en giften o.a. van Kluwer to Deventer en S.R.A. to Rotterdam werd het mogelijk enkele zeer zeldzame fiscale stukken aan to kopen. Bovendien kon de inrichting van het museum ter hand worden genomen, zodat het museum steeds doelmatiger gaat functioneren.
Foto's bij dit jaarverslag van Bram van Welsen - Werner Crasborn
Portret van M. A. Verstege, in 1808 directeur der accijnzen en in 1818 provinciaaI insp. der acc. to 's-Hertogenbosch
