Jaarverslag 1915 Belastingmuseum 'Prof. drs van der Poel' Rotterdam
Gevestigd to Rotterdam Parklaan 14-16 Telefoon 010-366333 Het museum, opgericht in 1936, werd bij akte dd. 6 oktober 1937, verleden door mr. C. D. Tukker, notarjs to Rotterdam, ondergebracht in een stichting. Bij akte van 2 februari 1968 zijn wegens naamsverandering en bestuursuitbreiding de daartoe nodige wijzigingen aangebracht. Bestuur van de stichting W. J. van Bijsterveld, Directeur-Generaal der belastingen, vertegenwoordiger van het Ministerie van Financien, voorzitter; Prof. P. L. Dijk, lid, aangewezen door de Vereeniging van Belastingwetenschappen; W. J. van Lanschot Hubrecht, Directeur van 's Rijksbelastingen to Rotterdam; J. C. de Zwart, Directeur Rijksinstituut Belastingen to Leiden.
Directeur E. J. H. Volkmaars, tevens lid van het bestuur.
Conservator P. L. H. Crasborn (tel. 070-681584)
Geopend: maandag t/m vrijdag van 9.00-16.30 uur. Rondleidingen voor groepen op verzoek. Op zaterdag - na afspraak - voor groepen geopend.
Toegang vrij. Donateurs: minimum f 10,- per jaar, f 100,- voor het leven. Postgiro: 32 20 56. Bank: Nederlandse Middenstandsbankte Rotterdam.
BUREAU ..
DES DOUANES IMPERIALE5 D ENTREE ET DE SORTIE Houten wapenbord van hotdouanekantoor to Werkendam (Franse tiid)
Het is verheugend, dat de belangstelling voor het museum nog steeds groeiende is. In het verslagjaar namen het particulier en groepsbezoek sterk toe, terwijl de uitbreiding van de collecties to danken is aan een zeer groot aantal schenkers en enkele aankopen. Aankopen De speelkaartenverzameling werd met het oog op een to houden tentoonstelling uit eigen bezit in het voorjaar van 1976 uitgebreid door aankoop en schenkingen. De grondslag van deze collectie vormt de Nederlandse speelkaartenbelasting in de 18e, 19e en 20e eeuw. Ook de buitenlandse heffingen op het kaartspel zijn in de verzameling betrokken. Daarvoor werden op een veiling in Wenen drie Oostenrijkse spellen en een Duits spel met belastingmerken aangekocht. De documentatie bij dit object werd aangevuld met Roger Tilley, Spielkarten. Frankfurt a. Main 1968.
Ministerie van Financien; Centraal Archief rijksbelastingen, Apeldoorn; E. J. H. Volkmaars, Dirksland; Ontvangkantoor der dir. bel. en accijnzen, Zuidhorn; Directie Rijksbelastingen, Rotterdam; N.V. Kon. Distilleerderijen, Amsterdam; H. H. Stob, Goirle; G. Jetten, Heerlen; Mr. W. Scholten, 's-G ravenhage; H. Maarse, Voorburg; Ontvangkantoor der dir. bel., 's-Gravenhage; Inspectie der dir. bel., Nijmegen; J. Locht, Middelburg; Drs. J. C. Kloet, Overveen; R. H. Suurmeijer, Breda; Centraal Bureau voor Genealogie, 's-Gravenhage; H. A. Aarsen, Vlaardingen; A. J. de Jong, Eindhoven; C. A. J. Oude Breuil, Sluis; Inspectie der Inv. on Acc, Rotterdam; Ontvangkantoor der rijksbelastingen, Sliedrecht; P. H. Meertens, Heerlen; Accountantskantoor Gorter, Assen; J. de Vries, Dirksland; P. Nipius, Middelharnis; Inspectie der dir. bel., Weert; W. F. Anderson, Losser; Inspectie der dir. bel., Bergen op Zoom; P. A. van de Kamp, Rotterdam; J. van der Made, Doom; Mevrouw C. Handels-Ver-
Met het voornemen lets over de belasting op geld uit 1572 to exposeren werden twee eenvijfde Filipsdaalders aangekocht bij Schulman to Amsterdam. Een met de Hollandse en een met de Zeeuwse klop. De verzameling meet- en tekeninstrumenten van het kadaster, de grondslag van de nu weer bijna historische grondbelasting, kon worden aangevuld met een aantal messing vroeg 19e eeuwse kaartentekeninstru menten in een foudraal van haaienleer. De collecties accijnsheffing, grensbewaking en inklaring konden worden aangevuld met een bierpul (gres) met tinnen deksel, waarop een kalmerende tekst over het gepraat over belastingheffing, een schoolplaat met een bijzonder instructieve afbeelding van een tolheffing, een kinderspel (1867) met afbeelding van een volop in bedrijf zijnd douanekantoor. Met een ijzeren evenaar van een balans uit 1688, aangevuld met twee vroeg 19e eeuwse schalen kan getoond worden hoe de ambtenaren vroeger aan de haven werkten. Een zilveren penning ter herdenking van het niet doorgaan van de heffing van de tiende penning in het begin van de 80-jarige oorlog is met de zelden aangeboden houtsnede uit 1690 met tekst en afbeelding van het Costerman-oproer een waardevolle aanwinst voor het museum. Schenkingen Boeken, foto's, dia's, fiscale bescheiden en zegels werden geschonken door: H. J. C. van Beek, Hilversum; A. van Tol, Middelharnis; R. van Noord, Groningen;
Alphen (N.B.), wapenbord accijnskantoor voor de tabak
steegden, Capelle a/d IJssel; P. de Vries, Winschoten; M. A. F. Reuser, Groenlo; Inspectie der Reg. en Succ., Breda; Inspectie der di r. bel., Kerkrade; W. van Doom, 's-Gravenhage; W. E. Tilleux, Heerenveen; Inspectie der dir. bel., Assen; Hoofd inspectie der inv. en acc, Amsterdam; Dr. Ir. G. M. M. Houben, Zwolle; F. Vrij, Amersfoort; A. Wiskerk, Epe; Ontvangkantoor der rijksbelastingen, Schiedam; J. Nieuwenhuis, Winterswijk; F. Hoppe, Alphen a/d Rijn; A. von Wintersdorff, Rotterdam; Inspectie der dir. bel., Assen.
Voorwerpen werden geschonken door: Ir. F. Burger, Bilthoven: rijwielbelastingmerken; Ministerie van Financien: douanefilm, aantal antieke stempels, schrijftafel van de minister, ouderwetse schrijfkrukken; Ontvanger der rijksbelastingen to Kerkrade: koperen cachet; E. J. H. Volkmaars, Dirksland: zilveren penning, vijf gouden voorwerpen, wajangpoppen; W. H. Schreuder, Rotterdam, als voorzitter van de Bond van Personeel van's-rijksbelastingen: een donkerblauw met goud geborduurd verenigings-
vaandel; Mevr. B. Rook-Offermans, Rotterdam: kaartspel plm. 1885; Ontvanger der Inv. en Acc, Rotterdam: frauduleus distilleertoestel; Ontvangkantoor der rijksbelastingen, Dokkum: glazen monsterstolp; J. van de Kamp, Leeuwarden: waarborghamertje; Ontvanger der invoerrechten en accijnzen, Rotterdam: oude handtelmachine; Verificateursopleiding, Rotterdam: pekelweger en twee densimeters; Mej. A. Tuunter, 's-Gravenhage: drie antieke kaartspellen; Directie rijksbelastingen, Rotterdam: antiek koperen cachet; G. P. Crone, Haarlem: roeistok; Dr. M. J. Adriani, Oostvoorne: geschilderd portret van Prof. Dr. P. J. A. Adriani; N.V. Distilleerderij 'De Noordzee', J. de Kuyper en Zn, Schiedam: een fust met ritsmerken; Kantoor der invoerrechten en accijnzen to Oldenzaal: monsters druivetakjes en kruisbessetakje; Mej. J. Funke, 's-Gravenhage: vijf antieke kaartspellen; Ontvangkantoor der rijksbelastingen, Brielle: verzegeltang; J. de Vries, notaris, Dirksland: Japanse speelkaarten met
Smokketriets
belastingzegel; Ontvangkantoor der rijksbelastingen, Delft: tinnen en koperen maten; Inspectie Inv. en Acc, Schiphol, via Douaneopleidingsinstituut, Elspeet: een gesneden kamferkist met dubbele bodem; Stationnement P.D.A., Maastricht: vangblok voor smokkelauto's, wegeggen en kraaiepoten; N.V. E. & A. Scheer, Amsterdam, een groot fust met ritsmerken; Inspectie inv. en acc, Rotterdam: twee douane legitimatiepenningen.
Bezoek en educatieve dienst Het aantal bezoekers is in het verslagjaar opnieuwflink gestegen van 2540 in 1974 tot 4267 in 1975, waaronder 237 buitenlanders. Wanneer men in ogenschouw neemt, dat het museum gedurende het weekeind gesloten is, terwijl juist op de zondag het museumbezoek vele malen groter is dan op de vijf werkdagen, tesamen, mag men concluderen, dat de fiscale verzamelingen in het museum langzaam aan belangstelling winnen.
In de Wearborg-afdeling
Het aantal rondleidingen van groepen, bestaande uit meer dan 10 personen, steeg tot 114. Hieronder waren een aantal klassen van Rotterdamse scholen voor voortgezet onderwijs, waarvoor de Rotterdamse Gemeentelijke Schoolrecreatie-commissie bemiddelde. In juni kreeg het museum in enkele weken 150 Limburgse toekomstige belastingambtenaren to verwerken, terwiji het Douane Opleidingsinstituut to Elspeet voor het eerst met alle cursisten het museum bezocht. Ook welkom waren in het museum de vele cursisten opleiding adjunct-commies met hun docenten. Deze groep is zeker nog voor uitbreiding vatbaar. Als educatief element is een bezoek aan het museum als aangepast project een onmisbare schakel in het lesprogramma.
In samenwerking met de educatieve diensten van de Rotterdamse musea en andere instellingen werd tijdens de paasvakantie een Museumspel gehouden, waaraan 448 scholieren deelnamen. Met de overige Rotterdamse musea is in december begonnen met een experimenteel eindexamenproject geschiedenis voor leerlingen van de Mavo'De Bergse Plas' to Rotterdam.
Bijzonder bezoek. Op 19 maart bezochten onder leiding van de heer N. G. Timmerman, hoofd Inspectie Inv. en Acc. to Rotterdam, drie hoge belastingfunctionarissen uit Thailand het museum. De rondgang maakte de heren zo enthousiast, dat zij beloofden fisca...'smokkelcent'
le attributen uit hun land aan het museum to zenden. Op 13 september bezochten de staatssecretaris van Financien Drs. M. J. van Rooijen met de oud-staatssecretarissen van Financien en de Directeur-generaal voor Fiscale zaken met hunne dames het museum. Tentoonstellingen en manifestaties De inrichting van het museum leent zich niet voor het houden van wisselende tentoonstellingen in eigen huis. Het aantal verzoeken van derden om medewerking in de vorm van bruikleen voor to organiseren exposities was dit jaar bijzonder groot. Waar mogelijk werd zoveel mogelijk medewerking verleend aan: 1. Rotterdamse Kunststichting met speelkaarten ter opluistering van een tentoonstelling van het werk van Hans Verwey 'Speelkaarten' in de kunstzaal Zuid to Rotterdam van 28 maart tot 28 april.
2. Rotterdamse Kunststichting met smokkel- attributen voor het 'Crime Festival' van 2 tlm 11 mei.
3. Fiscale tentoonstelling ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van de Leidse universiteit to Leiden van 20 tot 24 mei. 4. '400-jaar Oudewaterse Moord' met plakkaten en munten in het raadhuis van Oudewater van 18 juli t/m 18 augustus. 5: Stichting Brabantse Dag met oude speelkaarten voor een tentoonstelling Volksvermakelijkheden uit Brabants Verleden in het Oude Kasteel to Heeze van 22 augustus tot 7 september. 6. Historisch Museum to Amsterdam met rijwielbelastingstukken voor een tentoonstelling over de dertiger jaren. De tentoonstelling loopt een jaar tot augustus 1976. 7. Tentoonstelling 'Van Kneuterdijk naar Korte Voorhout' van 22 oktober tot 17 november ter gelegenheid van de ingebruikneming van het nieuwe ministerie van Financien. Er werden stukken en bescheiden ter
beschikking gesteld, terwijl daarnaast door het museum een zestal vitrines werden ingericht, aansluitend op het thema de begroting van 1876. 8. Museummanifestatie Kalverstraat/Heiligeweg to Amsterdam met de kopie van het schilderij 'Schoorsteengeld'. De aktie vond plaats ter gelegenheid van de opening van het Amsterdams Historisch Museum in november. 9. Nederlandse Omroep Stichting (NOS) met twee gietijzeren rijkswapens voor de aanduiding van een grenskantoor in de opnamen van het kinderprogramma Sesamstraat op de kasteelboerderij 'De Groot Hegge' to Thorn. 10. Gemeentemuseumte's-Gravenhage met een lepeldoos voor de tentoonstelling Nederlandse Lepeldozen van 1803-1890 van 13 december tot 27 februari 1976.
Op verzoek van de Directie Rijksbelastingen to Rotterdam werd een mobiele voorlich-
tingsstand gebouwd voor de beroepenmanifestatie in de Lijnbaanhallen to Vlaardingen op 10 en 11 december. Dienstverlening Aan 57 personen of instellingen uit de financiele, economische, uitgevers-, pers-, radioen televisiewereld werden op verzoek gegevens en fotomateriaal verstrekt ten behoeve van scripties, historische uitgaven en publicaties in dag- en weekbladen. Opvallend waren de vele verzoeken om illustratiemateriaal door uitgevers van encyclopedieen en schoolboeken voor voortgezet onderwijs.
Inrichting Na een renovatie in eigen beheer kon op 30 april de verzameling belasting op gouden en zilveren werken in een nieuwe moderne omgeving weer ten toon worden gesteld. In de Waarborgkamer' omvat deze collectie een
Tolgeld, 'voorloper' van belastingen
overzicht van de waarborg en de belasting op edele metalen in de 19e en 20e eeuw, waaronder de methoden van vaststelling van het gehalte en het aanbrengen van de merken. Hierbij is tevens ondergebracht het kadaster als grondslag voor de grondbelasting. In januari is een aanvang gemaakt met de verbouwing van de derde etage. Een drietal uit hout opgetrokken z.g. dienstbodenkamertjes werden door de Rijksgebouwendienst doorgebroken, zodat thans een fraai, modern expositiezaaltje ter beschikking staat. De laatste hand hieraan werd in september gelegd met het aanbrengen van de vloerbedekking. Wegens gebrek aan financiele middelen kon niet direct met de inrichting worden aangevangen. Het noodzakelijke vitrinebestand, zoals bij andere musea uit de handel to betrekken, zou enige tienduizenden guldens vergen. Gelukkig bood een stichting de helpende hand door een subsi-
die van f 5000,- to verlenen. Hiervoor kunnen in eigen beheer - hetgeen uiteraard veel tijd vergt - de nodige vitrines gebouwd worden. De in het museum vrij staande twee oudste douaneuniformen konden in een nieuwe vitrineruimteworden geplaatst, waardoor deze unieke stukken beter beschermd zijn. Ook werd voor het eerst het galakostuum van de rijksbetaalmeester in een nieuwe vitrine geexposeerd. De unieke collectie fiscale zegelstempels uit de 18e eeuw, die het museum in bruikleen heeft van het Kon. Penningkabinet te's-Gravenhage (Rijksinspecteur voor roerende monumenten) werden in een nieuwe moderne vitrine in de zegelkamer tentoongesteld. De vrijwel volledige collectie fiscale zegelstempels omvat nu een periode van twee eeuwen.
Bibliotheek De boekenverzameling is een onmisbaar onderdeel van het museum. Nu steeds meer studerenden en liefhebbers boeken vragen, is een goede ingang nodig. In de loop van 1975 is een begin gemaakt met het catalogiseren en rubriceren van het boekenbezit, dat meer clan 10.000 delen omvat. Aan de hand van het SISO-systeem is de heer J. J. Goorden van de directie to Rotterdam een dag per week aan dit omvangrijke werk begonnen. Hij werd daarbij, geheel als vrije tijdsbesteding, geassisteerd door Mevrouw C. Handels-Versteegden. Helaas kon de heer Goorden wegens drukke werkzaamheden ter directie zich na 1 januari 1976 niet meer met de bibliotheek bezig houden. Mevrouw Handels-Versteegden zet nu alleen het werk voort, waarvoor zij veel dank verdient. Indien het werk doorgang kan vinden zal over enige tijd de boekenverzameling middels een ingang op schrijver en een op onderwerp eindelijk gemakkelijk toegankelijk zijn.
Restauratie De enorme onweersbuien van 24 juni zorgden voor veel extra werk. Door lekkage van het dak stroomde het water het museum binnen tot in de kelderruimte. Gelukkig op plaatsen waar zich geen of nauwelijks voorwerpen bevonden, zodat slechts enkele stukken door vuil water werden aangetast. Door snelle restauratie is de schade beperkt gebleven. De unieke 17e eeuwse balpoottafel, die door het water werd aangetast, vergde veel tijd. Bij de zeer geslaagde restauratie ... roeien en peilen
De toto's bij dit verslag werden vervaardigd door Werner Crasborn, Den Haag
bleken op de tafel de letters RE (rijkseigendom) ingebrand to zijn, zodat een deel van de identiteit van het meubel kon worden achterhaald.
Het grote 19e eeuwse loterijwiel werd jaren geleden wegens ruimtegebrek gedemonteerd en in de kelder opgeslagen. Als voorbereiding voor de aanleg van centrale verwarming in het museum werden de zwaar beschadigde onderdelen daar verwijderd. Besloten werd tot restauratie en opstelling in de hal van Parklaan 16, waarvoor de Directeur der rijksbelastingen zijn medewerking verleende. De tijdverslindende restau-
ratie heeft gelukkig geleid tot een fraai object, als herinnering aan de oude trekkingsmethode van de Staatsloterij, die in 1976 250 jaar bestaat. Financiele steun Het kleine budget beperkt de museumactiviteiten to veel. De stichter, Prof. Dr. J. van der Poel, heeft destijds om enige financiele verruiming to kunnen vinden het donateurschap van het museum in het leven geroepen. In deze tijd zou hij dat wellicht'Vrienden van het Museum' hebben genoemd. Zijn plan om daarin vooral de ambtenaren
van het Ministerie van Financien to laten deelnemen is ook nu nog actueel. De geringe bedragen van f 10,- per jaar of f 100,- voor het leven zouden het bewaren en uitbreiden van de fiscaal-historische verzamelingen, die het eigen werk van de ambtenaar raken, belangrijk kunnen helpen. E. J. H. Volkmaars, directeur.
