Inaap
S t i c h t e r van de m e l k f a b r i e k
J o h a n n e s Emmus Schaap ( 1 8 7 7 - 1 9 5 7 ) kwam p l u s m i n u s 1897 v a n u i t Heerjansdam n a a r N u n s p e e t , samen met z i j n z w a g e r W.C. d e Zeeuw. H o o g s t w a a r s c h i j n l i j k waren ze a a n g e t r o k k e n d o o r d e h e e r F . A . M o l i j n en 2 i j n i d e ë l e s c h e p p i n g " M a a t s c h a p p i j d e V e l u w e " . De h e e r S c h a a p huwde met mevrouw J . G . de Zeeuw ( 1 8 7 1 - 1 9 3 5 ) en woonde l a t e r i n Huize Z o n n e s t e i n , M o l i j n l a a n 1 3 3 . Z i j n zwager De Zeeuw woonde i n i e Lenahoeve, t o e n E l b u r g e r w e g , nu Laan 9 4 . Waarom z i j n zwager De Zeeuw m e t e e n genoemd? Dat z i t z o . Toen de onderneming van M o l i j n m i s l u k t e , b l e v e n e r t w e e l e v e n s v a t b a r e b e d r i j f j e s o v e r : de v e r f f a b r i e k - d i e l a n g e t i j d d o o r d e h e e r Molijn z e l f werd g e l e i d - en de b o t e r f a b r i e k , d i e d o o r d e h e r e n Schaap en De Zeeuw p l u s m i n u s 1900 werd o v e r g e n o m e n . De b o t e r f a b r i e k k r e e g de naam J e s c o , wat b e t e k e n d e J . E . S c h a a p & Co. Deze b o t e r f a b r i e k werd l a t e r o n t w i k k e l d t o t m e l k f a b r i e k . De o u d e r e n onder ons h e r i n n e r e n z i c h nog wel d e m e l k b u s s e n en v e n t w a g e n t j e s • e t de naam JESCO en de Co was de h e e r De Zeeuw, u i t R i j s o o r d . L a t e r , p l u s m i n u s 1938, werd J e s c o overgenomen d o o r d e N . V . V e r e e n i g d e Veluwsche M e l k p r o d u c t e n f a b r i e k e n , d i e ook e n k e l e a n d e r e m e l k f a b r i e k e n op de Veluwe o p k o c h t . De V . V . M . , o n d e r Z w i t s e r s e d i r e c t i e van R.A. R i z z i , b l e e k op d e n d u u r e e n d o c h t e r o n d e r n e m i n g van h e t Z w i t s e r s e b e d r i j f U r s i n a S.A. t e K o n o l f i n g e n t e z i j n . Nog l a t e r kwam d e g r o o t m o e d e r t e v o o r s c h i j n : d e w e r e l d b e k e n d e N e s t l é A. Het i s d u i d e l i j k d a t Schaap v e e l t e maken had met w e r k g e l e g e n h e i d en de p l a a t s e l i j k e w e l v a a r t : h e t d o o r hem en De Zeeuw o v e r g e n o m e n b o t e r f a b r i e k j e i s u i t g e g r o e i d t o t een f o r s e i n d u s t r i e ; de l a a t s t e n ons d o r p d i e aan Molijn h e r i n n e r t . We h e b b e n S c h a a p v e l e m a l e n in de d i r e c t i e k a m e r van de V.V.M, a a n g e t r o f f e n , w e l k e h i j d e e l d e Jirecteur Rizzi.
142
Beide g e z i n n e n . Schaap en De Zeeuw, hadden enkele kinderen. En nu reeds vestigen w i j uw aandacht e r o p , dat b i j de bevrijding van N u n s p e e t , april 1945, de N . B . S . (het ondergronds verzet) onder commando bleek te staan van de heren L.D. Schaap en A. de Zeeuw, beide zonen van d e firma J e s c o . Villawijk T o t de oudste verhalen van de heer Schaap behoort het volgende. H i j w a s , o m s t r e e k s 1 9 0 0 , als boekhouder in dienst b i j de Maatschappij de V e l u w e . O p een dag kwam een forse overboeking binnen. De heer S c h a a p vroeg a a n M o l i j n , o p w e l k e rekening h i j h e t geld m o e s t boeken. Daar h e e f t Molijn lang over nagedacht. O p 't eind wist h i j h e t : "open maar een n i e u w e rekening onder de naam villawijk"* Schaap deed h e t , niet begrijpend, maar kon toen niet voorzien, dat hiermee d e groei van Nunspeet een fundament had gekregen! Molijn kocht namelijk een grote strook bosgrond ten zuiden en ten oosten van het d o r p , w e l k e grond h i j in bouwpercelen u i t g a f . Diverse personeelsleden (denk aan de familie W. T i m m e r , o p nummer 3<* en J.W.J. Fransen op nummer 34) konden hier een eigen huis b o u w e n . J a , Schaap S r . kwam er zelf ook te w o n e n , op nummer 1 3 3 . Toen heette de weg nog G r o t e w e g (op de oude kaart nog te v i n d e n ) , later werd
14-%
de s t i c h t e r Molijn vernoemd. Door de v e s t i g i n g van w e l g e s t e l d e mensen (denk aan L.v. Peterson Ramring en Gerard Veth) o n t s t o n d inderdaad een v i l l a w i j k , soms de Goudkust genoemd. Bekende p e r s o o n l i j k h e i d Het kon n i e t anders of J . E . Schaap, d i e zowel met boeren a l s burgers, zowel met personeel a l s de handel c o n t a c t e n had, werd een geziene en populaire f i g u u r . Toen h i j z i j n handen v r i j had en zich graag n u t t i g maakte, werd h i j de promotor van de meeste dorpsonderneminkjes. Hij was v r i e n d e l i j k , w i s t c o n f l i c t e n t e vermijden, bedacht voor elk p l a a t s e l i j k probleem een o p l o s s i n g en z e t t e de t r a d i t i e van Molijn v o o r t . Zonder hem kon h a a s t geen enkel comité voor een p l a a t s e l i j k belang worden samengesteld - e r g e r : h i j ikte de comités z e l f . Dorpshuis 4
Voorop s t a a t z i j n aandeel in h e t Dorpshuis, u i t g a a n d e van de Mclijn-de Groot S t i c h t i n g , waarvan Schaap, s e d e r t de o p r i c h t i n g in H6, penningmeester was. Het doel was drankmisbruik tegen t e gaan, om dm p l a a t s e l i j k e bevolking u i t de armoede en b i j b e h o r e n d e versukkeling los t e werken. Maar t e r w i l l e van een s l u i t e n d e e x p l o i t a t i e werd het gebouw aan a l l e r l e i p l a a t s e l i j k e v e r e n i g i n g e n en i n s t e l l i n g e n verhuurd. Het werd dan ook h e r h a a l d e l i j k verbouwd en uitgebreid en kan de p l a a t s e l i j k e g r o e i n a u w e l i j k s bijhouden. Toch kwam het jeugdwerk op de e e r s t e en de tweede p l a a t s . Dorpeharmonie
Wiet minder denken we aan onze Harmonie, S c h o a p ' s a n d e r , t r o e t e l k i n d . J a r . n was h i j s r v o o r z i t t e r van. Hij kende geen noot M groot a i s een koe, zei h i j , en daarom was h i j altijd ••onpartijdig". moties voor uniformpetten, voor uniformhemden, voor complete uniformen, voor nieuws muziekinstrumenten, eenmaal voor een -/o 1* legen vervanging van het instrumentarium ( t o e n van de hogo «1 i i t a i r e stemming overgegaan werd op de l a g e r e kamertoon-stemming) werden prompt door hem t o t het doel g e l e i d . A l l e s s l a a g d s , a l l s s '4
lukte. Ook het plaatsen van de muziekkoepel in het Oranjepark en de aanleg van verlichting en fonteinen, zomerconcerten en andere attracties voor de gasten - alles werd ontworpen en uitgewerkt op huize Zonnestein. Zelfs de torenklokken, in 1948 gegoten en geschonken door de burgerij (uit een inzameling van koper en geld) komen op zijn naam. Hij beschikte over de mensen, die hij als comitéleden nodig had, en wist ze te animeren. Vreemdelingenverkeer Dan was hij vele, vele jaren voorzitter van de V.V.V., in welke functie schrijver dezes hem 14 jaar als secretaris terzijde mocht staan. (Toen die samenwerking gelukte, nam hij geen enkele functie meer aan zonder zich van deze hulp te verzekeren, hetzij als secretaris of als penningmeester. Zo leerden wij hem van nabij kennen.) Een job als secretaris bij Schaap was niet niks. Al die 14 jaren liepen de gidsen, de folders, de aanvragen, de adreslijsten, de informatie, de wandelingen-op-tekens, de organisatie van zomerevenementen en de rest als een "service" over de huidige AMRObank - onder voorzitterschap van Schaap. Het hoefde geen cent te kosten, als het maar lekker liep. Onvergetelijk waren de bestuursvergaderingen op Zonnestein. Schaap zorgde ervoor dat het bestuur altijd uit niet-belanghebbende inwoners bestond. Dat was een weldoordachte politiek: wat gasten of VW-leden ook voor klachten mochten hebben, het bestuur stond neutraal. En sterkt De gastheer leidde de vergadering in een teer ontspannen sfeer en gekruid met volkstermen als "noudanzalleme" en *lanewezegge*. Het rantsoen was, ook in oorlogstijd, twee koppen koffie, twee sigaren en twee borrels. Na de oorlog ontdekte hij enkele vergeten (en zeer belegen) flessen jenever onder de vloer van zijn huiskamer. Wat een schrik! O ja, dat bestuur. Het bestond uit wijze en vrij bejaarde heren, terwijl de secretaris nog «ijn jonge jaren beleefde. Die was dus de werkezel, rookte niet, dronk niet, maar kreeg altijd applaus als loon voor lijn activiteiten. Zijn jaarverslagen haalden de 145
voorpagina van de beide plaatselijke bladen, soms onder embargo voortijdig ge2et. Er stonden wel ondeugende dingen in, herinneren wij ons. Bijvoorbeeld na een natte zomer schreef de secretaris dat de gasten van de regen in de drup raakten, oftewel van de majera in de jajem, hetgeen de caféhouders geen windeieren had gelegd. Maar toen dezelfde man zijn jaarverslag bleef openen met het vermelden van de gemiddelde leeftijd van het bestuur, die alweer een jaar hoger was, werd dat de heer Schaap te gortig. Eén van de bestuursleden zei toen: "ik heb u begrepen, volgend jaar stap ik uit". "Dan hebt u mij bijna begrepen," zei de schrijver dezes, en stapte zelf uit. Sociëteit
Uiteraard was het de heer Schaap, d i e d i r e c t na de oorlog de s o c i ë t e i t ontwierp. Een raam in "Veld-en-Boszicht" g e e f t de naam nog a l t i j d aan. Elke dinsdagavond kwamen de heren samen met een keus u i t d r i e : kaarten, b i l j a r t e n of babbelen. Men zegt dat het babbelen soos op roddelen u i t l i e p , maar tegen d i e t i j d was uw s c h r i j v e r a l u i t g e s t a p t - e r was voor hem geen keus b i j . Wel h e r i n n e r t h i j zich, dat n a a s t de v e r s e drankvergunning een flinke voorraad jenever was aangekomen en i e d e r z i j n oorlogsschade kwam verhalen. Het bestuur gaf een r o n d j e , de v o o r z i t t e r gaf een rondje, enkele gewezen-jarigen idem, en opgebeurd door de toenemende v r o l i j k h e i d kwamen e r s t e e d s meer r o n d j e s . De speeches werden steeds grappiger, de vergadering l i e t e c h t "van zich horen", en iemand vroeg hakkelend hoe de v o o r z i t t e r deze p l e c h t i g e bijeenkomst kon rijmen met z i j n v e r e n i g i n g tegen drankmisbruik? Maar de heer Schaap stond v a s t in z i j n schoenen en antwoordde slagvaardig dat drankmisbruik i s : het wegspoelen door de g o o t s t e e n ! Op het l a a t s t vroeg dokter S j . Huisingh ons: j i j en ik z i j n , geloof ik, de enig-nuchteren, ga je mee naar huis? Jagen Het portret van J.E. Schaap zou niet compleet zijn als de jacht *rzwegen werd. Schaap en J.W. Struvé (van hotel Ittman) hadden in 'roeger jaren alle jachtgronden rond Nunspeet gepacht - en dat was 146
niet weinig. Schaap hield van de natuur, van het wild, ook van de oogst. Hij wist die jachtdagen prachtig te versieren, reet jagers en drijvers, met hoge en lage heren. En lekkere hutspot toe. Hij was al tachtig geweest toen we hem eens op een avond op de hoogzit hebben gehesen: hij wilde nog eens aanzitten op het varken, bij maanlicht. De conditie was dat hij er niet zelf af zou komen, maar dat we hem om half elf kwamen halen. Maar om half elf stond hij wèl op de grond en niets gebroken. Geen hulp nodig. Een man die van het leven wist te genieten en een ander hetzelfde gunde. D.W.L. Milo
N.V. FABRIEKEN VAN MELKPRODUCTEN EN EERSTE NEDERLANDSCHE KRACHTVOEDSELFABRIEK
J. E. SCHAAP & CO - NUNSPEET R O O M B O T E R - MELKPOEDER GECONDENSEERDE MELK, CASEÏNE *
V
KRACHTVOEDSEL „VIROGEEN" VOOR KINDEREN, ZWAKKEN EN HERSTELLENDEN
147
