ww w.h ardenbe ardenb erg rg . n l
Begroting 2007
Stephanusplein 1 Postbus 500 7770 BA Hardenberg Tel.: 0523 289 111 Fax: 0523 261 129 E-mail:
[email protected]
3
Begroting 2007
Inhoudsopgave
Pagina
1. Aanbieding
4
2. Inhoudelijke kaders 2.1 Missie 2.2 Toekomstvisie, meerjarenprogramma en collegeprogramma
6 6 6
3. Meerjarenprogramma nieuw beleid 3.1 Uitgangspunt bestuursrapportage 2006 3.2 Convenantsgelden 3.3 Aanvullend bestedingsvoorstel 3.4 Zichtbare raad
7 7 8 9 10
4. Nieuw beleid 2007 - 2010 4.1 Bestedingsplan 4.2 Toelichting bestedingsplan
11 12 12
5. Programmaplan 2007 5.1 Inleiding 5.2 Programmalijn 1 Voorzieningen 5.3 Programmalijn 2 Wonen 5.4 Programmalijn 3 Kwetsbare Groepen 5.5 Programmalijn 4 Veiligheid en Openbare Ruimte 5.6 Programmalijn 5 Economie 5.7 Programmalijn 6 Groene Ruimte 5.8 Programmalijn 7 Externe Oriëntatie
17 17 18 21 24 29 33 37 40
6. Recapitulatie bedragen
42
7. Financieel hoofdstuk 7.1 Algemene dekkingsmiddelen, onvoorzien en mutatie reserves 7.2 Begrotingsuitkomst 7.3 Meerjarenraming 7.4 Vervangingsinvesteringen 2007
43 43 47 48 49
8. Verplichte paragrafen 8.1 Lokale heffingen 8.2 Weerstandsvermogen 8.3 Risicoparagraaf 8.4 Onderhoud kapitaalgoederen 8.5 Financiering 8.6 Grondbeleid 8.7 Bedrijfsvoering 8.8 Verbonden partijen
50 50 52 53 58 60 62 64 66
9. Vaststellingsbesluit
68
Begroting 2007
4
1. Aanbieding Hierbij bieden wij u de begroting voor 2007 aan, inclusief een vooruitblik tot en met 2010. In de gemeentewet is bepaald dat deze begroting voor 15 november 2006 moeten worden vastgesteld door de raad. Indien daarnaast aan de voorwaarde van een sluitende begroting/perspectief wordt voldaan en de jaarrekening over 2005 tijdig is vastgesteld, wat inderdaad het geval is, dan komt de gemeente in aanmerking voor het repressief toezicht door de provincie. Repressief toezicht wil zeggen dat de gemeente geen voorafgaande toestemming van de provincie hoeft te vragen, voordat zij met de uitvoering van de financiële raadsbesluiten wil overgaan. Door te voldoen aan deze voorwaarden stelt de provincie zich namelijk op het standpunt dat daaruit blijkt dat de gemeente voldoende in staat is gebleken om haar financiële broek op te houden. Wij presenteren u thans een begroting, waarin nu nog een relatief gering tekort van € 47.000 (na 1e wijziging) is opgenomen. Een begroting die dus nagenoeg sluitend is, zonder dat daarbij tot een - anders dan inflatoire - verhoging van de belastingen/heffingen moet worden besloten. Een begroting die zich ook kenmerkt door ruimte voor nieuw beleid. Ruimte die is ontstaan door incidentele meevallers, maar ook door de rem op bepaalde uitgaven te zetten. Overeenkomstig het meerjarenperspectief is dit ook de begroting waarin het laatste deel van de in 2004 ingezette bezuinigingslijn “Kiezen en Delen” is doorgevoerd. Op termijn (2010) is een begrotingstekort berekend van rond € 650.000. Dit wordt met name verklaard uit de afbouw van de zogenaamde verfijningsuitkering rioleringen (onderdeel van de gemeentefondsuitkering). Evenwel zijn de uitkomsten van de zogenaamde “septembercirculaire” nog niet in dit perspectief verwerkt. Mede gelet op onze reservepositie zijn wij van mening dat het verantwoord is om de vraag welke maatregelen moeten worden genomen om dit tekort weg te werken, uit te stellen tot volgend voorjaar c.q. de begroting 2008. Alsdan zullen bij de bestuursrapportage de kaders voor de begroting 2008 en volgende jaren moeten worden geformuleerd.
Oplossingsrichtingen waaraan wij denken, in aanvulling op een wellicht hogere gemeentefondsuitkering, zijn: - het inruilen van oud beleid voor nieuw beleid (waaronder ook begrepen, het doorbreken van het “automatisme” van vervangingsinvesteringen); - bezuinigen; - (meer dan inflatoire) lastenverhoging. Wij zijn dan ook nog steeds van mening dat Hardenberg over een gezonde financiële positie beschikt. Zeker met de inkomsten uit de verkoop van aandelen COGAS en RENDO in het verschiet. Ook de in de mei-circulaire van het gemeentefonds in het vooruitzicht gestelde forse uitname uit het Gemeentefonds in verband met het zogenaamde BTW-compensatiefonds, kan door een voorzichtig financieel beleid van de gemeente, met de bestaande - daartoe in de afgelopen jaren speciaal ingestelde - reserve worden opgevangen (zie toelichting 1e wijziging). Verder hebben wij onlangs mogen constateren dat ons beleid ten aanzien van de beheersing van de bijstandsuitgaven vrucht blijkt af te werpen en dat de rijksuitkeringen minder nadelig voor onze gemeente (b)lijken uit te vallen. Met de 1e bestuursrapportage 2006 heeft u op hoofdlijnen invulling gegeven aan de ruimte voor nieuw beleid voor 2006-2010. In deze begroting is deze invulling voor het komende jaar nader uitgewerkt. Dit is overeenkomstig uw besluit om twee keer per jaar op de invulling van nieuw beleid terug te willen komen. In het voorjaar om een afweging op hoofdlijnen te maken en bij de begroting om in te kunnen stemmen met de door ons voorgestelde maatregelen ter uitwerking van deze richtinggevende uitspraken. Bij de invulling van het nieuw beleid 2006-2010 heeft vanzelfsprekend het collegeprogramma voorop gestaan. Een collegeprogramma dat de lijn doortrekt die eerder is ingezet met de uitwerking van de toekomstvisie “Hardenberg stapt stevig op de toekomst af”, hierna te noemen het meerjarenprogramma. Het meerjarenprogramma is ingedeeld naar 7 programma’s. Per programma zijn ambities geformuleerd. 47 stuks in totaal. In deze begroting hebben wij per ambitie vermeld welke concrete
5
activiteiten wij in 2007 opstarten om deze ambities te realiseren. Deze activiteiten zijn/zullen ook worden opgenomen in de afdelingsplannen, zodat hiermee ook geborgd is dat de middelen voorhanden zijn om deze activiteiten daadwerkelijk uit te kunnen voeren.
Voortgaand kwaliteitsproces Wij streven er naar om de kwaliteit van de informatievoorziening ieder jaar te verbeteren. In 2006 is de eerste bestuursrapportage uitgebracht, waarbij in 1 boekwerk verslag wordt gedaan van de voortgang van beleid en inzet van middelen. Ook zijn bij deze bestuursrapportage belangrijke kaderstellende uitspraken gedaan omtrent de invulling van de ruimte voor nieuw beleid in de komende jaren (2007-2010). Verder heeft u in deze bestuursrapportage voor het eerst kennis kunnen maken met een nieuw instrument, namelijk de effectmonitor. Hiermee willen wij u op een “eenvoudige” manier inzicht geven in de voortgang van de realisering van onze ambities. In de begroting 2006 was het nog niet mogelijk om een direct verband te leggen tussen de ambities uit het meerjarenprogramma en de activiteiten. In de thans voor u liggende begroting is deze relatie wel gelegd. Deze uitwerking treft u aan in hoofdstuk 5 van deze begroting, het zogenaamde programmaplan.
Financiën en overige zaken Ook in deze begroting staat de uitwerking van het meerjarenprogramma - van onze ambities en de invulling hiervan - centraal. Financiën vormt een belangrijke voorwaarde voor het kunnen realiseren van deze ambities en maakt dan ook een belangrijk deel van deze begroting uit. In een afzonderlijk hoofdstuk gaan wij in op de uitgangspunten die zijn gehanteerd voor het samenstellen van deze begroting en op de ontwikkeling van het financiële beeld in de komende jaren. De zogenaamde verplichte paragrafen, waarin wordt ingegaan op zaken als de bedrijfsvoering, het grond-beleid en de risicoparagraaf, zijn in de laatste hoofdstukken van dit boekwerk opgenomen. De laatste bladzijde van deze begroting bevat het zogenaamde vaststellingsbesluit.
Begroting 2007
De 1e begrotingswijziging De ramingen in dit boekwerk betreffen de vertaling van het zogenaamde bestaand beleid. In de 1e wijziging 2007 is met name de financiële vertaling van het nieuwe beleid opgenomen. Daarnaast zullen hierin de gevolgen worden verwerkt van de september-circulaire en de maatregelen die worden getroffen om de gevolgen van de evaluatie BTW-compensatiefonds op te kunnen vangen. Deze 1e begrotingswijziging, met de daarbij behorende toelichting, wordt u afzonderlijk toegestuurd.
Wijze van behandelen Voor de behandeling van de begroting is een voorlopige planning opgesteld: - een middagbijeenkomst op 31 oktober 2006 voor vragen van financieel technische aard met ambtelijke medewerkers; - een extra (oriënterende) raadsbijeenkomst in bijzijn van alle portefeuillehouders is gepland op 2 november 2006. In deze bijeenkomst kunnen ook beleidsmatige vragen aan de portefeuillehouder worden gesteld en kunnen fracties elkaar bevragen; - uiteraard bestaat de mogelijkheid om voor een nader te bepalen datum schriftelijke vragen via de griffie in te dienen; - de begrotingsvergadering vindt plaats op 14 november 2006 en begint om 13.00 uur. Een definitieve planning wordt op 3 oktober in een gezamenlijke bijeenkomst van presidium en agendacommissie vastgesteld en daarna aan u toegezonden. Burgemeester en wethouders van de gemeente Hardenberg
Begroting 2007
6
2. Inhoudelijke kaders 2.1 Missie Samen sterk naar de toekomst. Deze missie staat centraal in het collegeprogramma. Het college van de gemeente Hardenberg wil - samen met de ambtelijke medewerkers - met het gezicht naar de burgers staan. Samen met mensen en organisaties zullen college en organisatie knelpunten bespreken en oplossingen zoeken. De doelstellingen zijn, in samenwerking met de inwoners, geformuleerd in de toekomstvisie en het meerjarenprogramma. Het komt nu aan op actie en uitvoering. Verder bouwen, maar ook afmaken wat al in gang is gezet. Het college wil met de benen in de samenleving staan, een stevig netwerk onderhouden en dat ook verwachten van de ambtelijke organisatie, die een faciliterende rol speelt. Uitgangspunt is de toekomstvisie en de uitwerking daarvan in het meerjarenprogramma dat de gemeenteraad in november 2005 heeft vastgesteld. Het college onderschrijft dit meerjarenprogramma. Toch wil het college accenten aanbrengen om duidelijk te maken waar de prioriteiten van de komende jaren liggen. Het gaat hierbij vooral om concrete uitwerkingen van de ambities zoals die in het meerjarenprogramma zijn geformuleerd. De opbouw van het collegeprogramma volgt dan ook de opbouw van het meerjarenprogramma.
2.2 Toekomstvisie, meerjarenprogramma en collegeprogramma De toekomstvisie is de basis voor het meerjarenprogramma. Het meerjarenprogramma is een belangrijk uitgangspunt geweest voor het collegeprogramma. De vorige gemeenteraad heeft in mei 2004 de toekomstvisie van de gemeente Hardenberg 2004-2019 vastgesteld. Deze toekomstvisie kent drie doelstellingen: - samenhang in diverse gemeentelijke beleidsvelden ondersteunen; - een helder profiel naar buiten toe creëren; - strategische politieke keuzes maken. Als basis voor de toekomstvisie is het scenario Stevig gekozen. De rode draad hierbij is het versterken van de kwaliteiten van de gemeente Hardenberg volgens een gelaagd model, zelfredzaamheid & eigen verantwoordelijkheid en samenwerking & bundeling. De kwaliteiten zijn de onderlinge betrokkenheid, de prettige woonomgeving, de ondernemerszin en de groene ruimte. Met de toekomstvisie heeft de gemeente haar lange termijn visie geformuleerd. Dit vormt het kader voor besluitvorming en handelen van de gemeente. Het meerjarenprogramma kent zeven programmalijnen. Wat willen we als gemeente de komende jaren bereiken en wat gaan we daarvoor doen? De uitwerking van de toekomstvisie in een meerjarenprogramma is een antwoord op deze vragen. Voor de zeven programmalijnen beschrijven we de maatschappelijke effecten die we over vijf jaar willen kunnen zien met op hoofdlijnen bijbehorende uitvoeringsmaatregelen. Inhoudelijk loopt de opbouw voor besluitvorming van grof naar fijn en van algemeen naar concreet. Na de vaststelling van de toekomstvisie en het meerjarenprogramma komt het nu aan op de uitvoering ervan. De begroting bevat keuzes en activiteiten voor het komende jaar.
7
Begroting 2007
3. Meerjarenprogramma nieuw beleid 3.1 Uitgangspunt bestuursrapportage Met de bestuursrapportage is invulling gegeven aan de ruimte voor nieuw beleid voor de komende jaren. Onderwerpen waarvoor nog geen middelen beschikbaar zijn, zijn op een reservelijst geplaatst. Vanwege het aantal amendementen en overgenomen moties dat tijdens de behandeling van de bestuursrapportage is vastgesteld, is hierna een overzicht opgenomen van de invulling ruimte nieuw beleid 2007-2010 na verwerking van deze amendementen.
Programma
Onderwerp
Structureel
Vergroten theaterzaal De Voorveghter 103.000 (verwachte toename kapitaallasten) Masterplan kunstgrasvelden 80.000 Atletiekbaan 90.000 Privatisering sportgebouwen Bijdrage aan multifunctionele voorzieningen 60.000 in kleine kernen Wonen Nog nader te benoemen projecten ISV-programma 2005-2009 Stimulering vrije vestiging/wooncampagne Kwetsbare Instellen reserve ter compensatie gevolgen invoering groepen WMO (formatie-uitbreiding en lokaal loket) WMO/Mantelzorg Vrijwilligerswerk op peil houden Jeugdbeleid (inclusief jongerenvoorziening Dedemsvaart/peuterspeelzaalwerk/ opvoedingsondersteuning) Jeugdbeleid/voorlichting op scholen Veiligheid en Herinrichting Herenstraat Slagharen 47.000 openbare ruimte Handhaving (uitbreiding met 1,5 fte’s, 4 jaar lang) Spoorwegovergang Mariënberg Fietspad Kloosterdijk Fietspad langs Grote Beltenweg Diverse bovenwijkse projecten Economie Opstarten ondernemershuis t.l.v. economisch structuurfonds (kosten € 200.000) Groene ruimte Implementatie Groene en blauwe diensten Toevoeging aan reserve plattelandsvernieuwing 60.000 Spartelvijver Sibculo t.l.v. reserve plattelandsvernieuwing (kosten € 20.000) Leader plus Externe orientatie Ontwikkelen digitale dienstverlening Personele capaciteit Subtotaal 440.000 x factor 10 Totaal De wijzigingen als gevolg van de amendementen/moties zijn in bovenstaand overzicht vet afgedrukt.
Incidenteel
Voorzieningen
400.000
355.000 150.000 900.000 160.000 160.000 540.000
60.000 400.000 240.000 250.000 150.000 335.000 276.000 p.m. 700.000 p.m. 300.000 250.000 300.000 5.926.000 4.400.000 10.326.000
Begroting 2007
Wij hebben de afgelopen maanden de reservelijsten nog eens doorgenomen en komen tot de conclusie dat hier een aantal projecten op staat, waarvan wij vinden dat deze nog in deze planperiode moeten kunnen worden gerealiseerd. Bovendien hebben wij de lijsten aangevuld met - in onze ogen - andere prioritaire projecten. Het vorenstaande betekent ook, dat wij hebben nagegaan of er wellicht toch nog extra middelen hiervoor vrijgemaakt kunnen worden. Zoals wij in de bestuursrapportage aangaven hebben wij bij het bestedingsvoorstel nieuw beleid nog niet gerekend met de mogelijke opbrengsten uit de verkoop van de nutsbedrijven en hebben wij aangegeven dat wij deze opbrengsten vooralsnog willen reserveren voor nieuw beleid na 2010. Inmiddels is duidelijker geworden om welke bedragen het gaat, kan ook gerekend worden met extra dividenduitkeringen van BNG en worden ook opbrengsten verwacht uit de verkoop van het kabelbedrijf van Essent. Al met al houden wij nu rekening met een mogelijke opbrengst van ruim € 16 miljoen. Door dit geld de komende jaren niet te besteden maar te reserveren ontstaat een rentevoordeel. Dit rentevoordeel hebben wij berekend op € 4 miljoen. Ook hebben wij geconstateerd dat een deel van de invulling van de ruimte voor nieuw beleid 2007-2010 bestaat uit de vorming van reserves, waarvoor t.z.t. concrete bestedingsvoorstellen zullen worden gedaan. Door deze reserveringen gaat een rentevoordeel ontstaan, dat is becijferd op € 1 miljoen. Verder hebben wij nog gekeken naar de omvang van onze algemene reserves. Deze bedragen nu rond € 7,7 miljoen. Eerder heeft u de ondergrens voor deze reserve bepaald op € 3 miljoen. Gelet op onze financiële positie en het lage risicoprofiel stellen wij u thans voor om een deel van het “surplus” in te zetten voor nieuw beleid. In totaal is derhalve nog € 5 miljoen beschikbaar (uit rentevoordelen), aan te vullen met een bedrag uit de algemene reserves. Hoe groot dit deel mag/moet zijn, is daarbij afhankelijk van het aantal en de omvang van de projecten die we - in aanvulling op de invulling bij de bestuursrapportage - nu nog willen uitvoeren.
8
3.2 Convenantsgelden Tenslotte noemen we hierbij ook nog de provinciale bijdrage, die wij als uitwerking van het convenant met de provincie, de komende jaren zullen ontvangen. In totaal gaat het dan om een bedrag van rond € 900.000. Met de provincie is overeengekomen dat er bij de besteding van dit bedrag rekening mee wordt gehouden dat: - het projecten zijn met een regionale uitstraling; - het projecten zijn die worden gerealiseerd binnen de kern Hardenberg; - versnippering van deze bijdrage ongewenst is. Tegen deze achtergrond hebben wij het gezondheidspark en de uitbreiding van de Voorveghter genoemd. Voor beide projecten willen wij elk de helft van de convenantsgelden inzetten. De middelen voor het gezondheidspark willen wij beschikbaar hebben om de ontwikkeling van de op dit park gedachte functies te stimuleren, door in te kunnen springen op het particulier initiatief. Zoals wij in de bestuursrapportage aangaven is € 273.000 structureel nodig om de uitbreiding van de Voorveghter mogelijk te maken. Met de bestuursrapportage is hiervoor reeds € 103.000 uitgetrokken. Voor het nog ontbrekende structurele bedrag ad € 170.000 is de uitbreiding voorshands op de reservelijst gezet. Door de provinciale bijdrage neemt dit tekort nu af met € 38.000 en is nog € 132.000 nodig. Binnen het programma voorzieningen is € 90.000 opgenomen voor de atletiekbaan. Wij gaan er van uit dat een deel van deze investering in zelfwerkzaamheid kan worden uitgevoerd en verwachten hieruit een besparing van € 20.000 structureel. Wij willen deze ruimte inzetten voor de Voorveghter. Ten aanzien van het dan nog ontbrekende bedrag - € 112.000 - stellen wij voor om dit ten laste van de nog resterende structurele ruimte voor nieuw beleid te brengen. Aangezien bij de bestuursrapportage is besloten deze structurele ruimte voor de komende 4 jaren te bestemmen voor de vorming van de reserves multifunctionele voorzieningen en plattelandsvernieuwing (4 x € 120.000
9
Begroting 2007
ofwel in totaal € 480.000) zal voor de voeding van deze reserves een andere dekking moeten worden aangewezen. Wij stellen voor om dit bedrag ten laste van de hiervoor berekende extra bestedingsruimte te brengen.
3.3 Aanvullend bestedingsvoorstel Wij hebben de reservelijsten, zoals opgenomen in de bestuursrapportage, doorgenomen en op onderdelen de cijfers geactualiseerd en nieuwe elementen opgenomen. Deze geactualiseerde groslijst is in deze begroting per programma opgenomen. Wij stellen u thans voor om de volgende onderwerpen uit deze reservelijsten te lichten en hiervoor alsnog het benodigde budget beschikbaar te stellen. Voor een korte toelichting op deze onderwerpen verwijzen wij u naar het volgende hoofdstuk waarin wordt ingegaan op het nieuw beleid in 2007-2010. Voorzieningen Kleed- en wasruimten Baalderveld/HHC Privatisering sportgebouwen Voorbereidingskrediet verplaatsing zwembad c.a. Beeldende kunst in de kernen Sport en spelvoorziening Kruserbrinkpark MFC Gramsbergen HBO innovatie- en servicecentrum LOC/synergie bibliotheek Gashouder Dedemsvaart Kleedkamers korfbal Wonen Verfraaien entree kernen Actualisatie woonplan Openbare ruimte en veiligheid Verkeersveiligheidsmaatregelen Groene ruimte Bestemmingsplan buitengebied Economie Centrum zuid Externe oriëntatie Meubilair nieuw gemeentehuis Stelpost innovatief duurzaam nieuw gemeentehuis (ver)bouw brandweerkazerne/gemeentewerf Totaal
€ -/- € € € € € € € € €
150.000 100.000 200.000 225.000 350.000 300.000 100.000 45.000 350.000 150.000
€ €
200.000 30.000
€
250.000
€
250.000
€
800.000
€ 1.600.000 € 500.000 € 2.500.000 € 7.900.000
In totaal brengt het overnemen van dit aanvullend bestedingsvoorstel met zich dat hiervoor € 8.380.000 aan dekking moet worden aangewezen. Hiervoor hebben wij aangegeven dat er uit rentevoordelen € 5.000.000 beschikbaar is. Wij stellen voor om het nog ontbrekende bedrag, ad € 3.380.000, te onttrekken aan de algemene reserves. De algemene reserve bedraagt hierna nog € 4,3 miljoen, wat wij gegeven onze financiële positie, een verantwoorde omvang achten. Aangezien de rente over de algemene reserve wordt ingezet als algemeen dekkingsmiddel, brengt deze greep uit deze reserves wel met zich dat de in te zetten rentebaten lager worden, namelijk rond € 152.000.
Begroting 2007
10
3.4 Zichtbare raad Na verwerking van dit voorstel resteert een begrotingstekort van € 47.000. Dit bedrag zal voorshands ten laste van de algemene reserve worden gebracht. Dit laatste in afwachting van de uitkomsten van de zogenaamde septembercirculaire, die verschijnt na de 3e dinsdag van september ofwel na Prinsjesdag. De uitkomsten hiervan waren ten tijde van het samenstellen van deze begroting nog niet bekend.
In het aanvullend bestedingsvoorstel mist u het door u gevraagde budget voor de zichtbare raad. Dit is niet omdat wij dit vergeten zijn, maar om reden dat wij dit budget (€ 58.000) reeds in de primitieve begroting hebben opgenomen. Dit geldt overigens ook voor aanvullende budgetten voor: - 2e deel opleidingsbudget brandweer € 45.000 - kosten parkmanagement Haardijk € 50.000 - Hardenberg op de kaart € 25.000
11
Begroting 2007
4. Nieuw beleid 2007 - 2010 4.1 Bestedingsplan Na deze voorstellen ziet de invulling van de ruimte voor nieuw beleid er als volgt uit:
Programma
Onderwerp
Voorzieningen
Vergroten theaterzaal De Voorveghter Masterplan kunstgrasvelden Atletiekbaan Bijdragen aan Multifunctionele centra Privatisering sportgebouwen Kleed- en wasruimten Baalderveld en De Boshoek Voorbereidingskrediet zwembad Beeldende kunst in de kernen Sport- en spelvoorziening Kruserbrinkpark MFC Gramsbergen HBO innovatie- en servicecentrum LOC/synergie bibliotheek Gashouder Dedemsvaart Kleedkamers korfbal Kruserbrinkpark Uitvoering programma Integrale Stedelijke Vernieuwing 2005-2009 Stimulering vrije vestiging/wooncampagne Verfraaien entree kernen Actualiseren woonplan Instellen reserve ter compensatie gevolgen invoering WMO WMO/Mantelzorg Vrijwilligerswerk Jeugdbeleid (inclusief peuterspeelzaalwerk en opvoedingsondersteuning) Jeugdbeleid/jongerenvoorziening Dedemsvaart Jeugdbeleid/ ATC Jeugdbeleid (voorlichting op scholen) Herinrichting Herenstraat Handhaving Spoorwegovergang Mariënberg Fietspad langs Grote Beltenweg Fietspad Kloosterdijk (Sibculo) Diverse projecten bovenwijkse voorzieningen Verkeersveiligheid Centrum Zuid Realiseren van een Ondernemershuis (kosten € 200.000 t.l.v. Economisch Structuurfonds)
Aanvulling
Wonen
Aanvulling Kwetsbare groepen
Openbare ruimte en veiligheid
Aanvulling Economie
Structureel
Incidenteel
235.000 80.000 70.000 240.000 300.000 150.000 200.000 225.000 350.000 300.000 100.000 45.000 350.000 150.000 355.000 150.000 200.000 30.000 900.000 160.000 160.000 310.000
47.000
200.000 30.000 60.000 400.000 240.000 250.000 475.000 150.000 136.000 250.000 800.000 0
Begroting 2007
12
Groene Ruimte Implementatie Groene en Blauwe Diensten Toevoeging aan reserve plattelandsvernieuwing Leader plus Spartelvijver Sibculo (€ 20.000 t.l.v. reserve plattelandsvernieuwing) Aanvulling Bestemmingsplan buitengebied Externe Ontwikkeling digitale dienstverlening Oriëntatie Personele capaciteit Aanvulling Meubilair nieuw gemeentehuis Stelpost innovatief duurzaam nieuw gemeentehuis Verbouw brandweerkazerne/buitendienst Subtotaal x factor 10 Totaal
4.2 Toelichting bestedingsplan Ter toelichting op de hiervoor opgenomen lijst verstrekken wij u onderstaande informatie. Voor een aantal onderwerpen zullen wij u de komende periode/het komende jaar nog afzonderlijke voorstellen doen (zoals de uitbreiding van de Voorveghter, de uitwerking van het Masterplan kunstgrasvelden en de gemeentelijke huisvesting). De meeste budgetten worden echter al geraamd in de 1e wijziging. Voor een concrete opsomming van deze onderwerpen en de bedragen die hiervoor in 2007 nodig zijn, verwijzen wij hier naar het besluit bij de 1e wijziging 2007, waarin het nieuw beleid 2007 financieel is vertaald.
Vergroten theaterzaal De Voorveghter Door de verbouw zal de capaciteit van de grote zaal worden vergroot van 300 naar 450 stoelen. In het voorjaar 2006 is een voorbereidingskrediet beschikbaar gesteld van € 40.000.
700.000 240.000 300.000 0
432.000
250.000 250.000 300.000 1.600.000 500.000 2.500.000 14.306.000 4.320.000 18.626.000
Masterplan kunstgrasvelden Om het groeiende aantal sporters op te kunnen vangen is de aanleg van extra velden en/of de vervanging door kunstgrasvelden nodig. Met dit structurele bedrag kunnen de kapitaallasten worden gedekt voor de aanleg van 3 kunstgrasvelden. Besprekingen zijn gaande met HHC, Hardenberg’85 en vv. Gramsbergen. Atletiekbaan De totale investering zal zo’n € 900.000 gaan kosten. Hiervan heeft € 200.000 betrekking op de bouw van een clubhuis. Dit clubhuis wordt door de vereniging in eigen beheer (en voor eigen rekening) gerealiseerd. De raming van € 700.000 voor de aanleg van de atletiekbaan is gebaseerd op een grove indicatie van bouwbedrijf Pelikaan. De voorbereiding zal in 2007 plaatsvinden; de oplevering in 2008.
Bijdragen aan multifunctionele centra
Voor de dekking van de investerings- en exploitatielasten is € 273.000 extra geld nodig. Door de inzet van de zogenaamde convenantsgelden kan dit bedrag teruggebracht worden met € 38.000, waarna nog € 235.000 nodig is.
Multifunctionele voorzieningen hebben een belangrijke functie voor de instandhouding van de leefbaarheid in de kleine kernen. Om de particulier initiatieven op dit terrein te ondersteunen is voor de komende 4 jaren € 240.000 beschikbaar ofwel € 60.000 per jaar.
Ook de bioscoop zal worden uitgebreid. Het exploitatierisico hiervan ligt bij de bioscoopexploitant.
De mogelijkheden om de bibliotheek in het dorpshuis ’t Haarschut Kloosterhaar te vestigen en uit te breiden met een ontmoetingsplek voor ouderen is in onderzoek.
13
Ook zijn wij in gesprek met Wijkcentrum Norderlicht voor wat betreft de mogelijkheden tot uitbreiding met een voorziening voor jongeren.
Privatisering sportgebouwen Hiervoor is € 300.000 beschikbaar voor de komende vier jaren. Voor 2007 wordt € 250.000,-- geraamd voor afkoop-sommen onderhoud. Een definitieve kostenopzet moet nog worden gemaakt en is afhankelijk van de plannen van de verenigingen i.c. met name met Hardenberg ‘85.
Kleed- en wasruimten Baalderveld en de Boshoek Uit onderzoek is gebleken dat er op het sportpark Baalderveld behoefte is aan uitbreiding van het aantal velden c.q. de aanleg van een kunstgrasveld. Ook is er extra behoefte aan (2) kleedkamers. Bij HHC is er behoefte aan 4 extra kleedkamers. Ervan uitgaande dat de verenigingen de kleedkamers in zelfwerkzaamheid zullen bouwen, draagt de gemeente € 25.000 per kleedkamer bij.
Voorbereidingskrediet zwembad De bouw van een nieuw zwembad is voorzien in de volgende planperiode. Ter voorbereiding hiervan is een krediet nodig van € 200.000.
Begroting 2007
Sport- en spelvoorziening Kruserbrinkpark Om aan de behoefte van sport/bewegen, recreëren vanuit het centrum te voldoen zal de Kruserbrink verder ontwikkeld worden. Naast het verplaatsen van de skatebaan zullen ook sportvoorzieningen(volleybal) en voorzieningen in de recreatieve sfeer worden getroffen.
MFC Gramsbergen Wij gaan in 2007 verder met het uitwerken van het haalbaarheidsonderzoek MFC/ Kulturhus Gramsbergen. Rekening houdend met de mogelijkheden tot subsidie en zelfwerkzaamheid willen wij een gemeentelijke bijdrage van maximaal € 300.000 toekennen. Dit bedrag ligt in de lijn met de bijdrage aan Het Kronkelhonk. Een definitieve kostenopzet moet echter nog worden gemaakt.
HBO innovatie- en servicecentrum De hogeschool Windesheim wil in Hardenberg een HBO innovatie- en servicecentrum starten. Dit initiatief past prima binnen de gemeentelijke ambitie(s) om het gemiddeld opleidingsniveau in Hardenberg te verhogen. Als aanjaagpremie is een meerjarige, afnemende gemeentelijke bijdrage gewenst. Over omvang en duur vindt nog overleg plaats.
LOC synergie bibliotheek Beeldende kunst in de kernen In 2007 zal een inventarisatie plaatsvinden van de wensen en mogelijkheden (€ 25.000). In de afgelopen jaren is de aandacht uitgegaan naar de kern Hardenberg. Voorgesteld wordt om bij de realisatie van het nieuwe plan de kernen Dedemsvaart en Gramsbergen prioriteit te geven. Voor de uitvoering willen wij vervolgens € 200.000 uittrekken.
De huisvesting van de bibliotheek in het LOC biedt ook kansen op synergievoordelen. Onderzoek naar de mogelijkheden om deze voordelen uit te nutten is gewenst.
Gashouder Dedemsvaart De gashouder is gemeentelijk eigendom en een rijks- en provinciaal monument. Enige jaren geleden is het voorstel gedaan om hier een vestzaktheater van te maken. Dit plan heeft het niet gehaald. Thans is een (ver)sober(d) restauratieplan samengesteld.
Begroting 2007
Er vanuit gaande dat een deel in zelfwerkzaamheid kan gebeuren en subsidies kunnen worden verkregen, stellen wij voor om voor dit plan € 350.000 uit te trekken.
Kleedkamers korfbal Kruserbrinkpark De kleedkamers op dit park zijn dringend aan renovatie toe. Dit valt eens te meer op nu het Kruserbrinkpark op dit moment een opwaardering ondergaat. Er is een kunstgrasveld gerealiseerd en wij zijn voornemens om hier ook een sport- en spelvoorziening te realiseren.
14
Instellen reserve ter compensatie gevolgen invoering WMO In 2007 wordt de Wet Maatschappelijke Ondersteuning van kracht. De structureel beschikbare middelen zijn kaderstellend. Incidenteel is echter extra geld nodig. Met de bestuursrapportage is besloten om € 900.000 toe te voegen aan de nieuwe reserve WMO. Behalve als financiële buffer willen wij deze middelen ook inzetten voor het verstrekken van een financiële bijdrage in particuliere initiatieven in het kader van de WMO. Over de concrete invulling van deze middelen zullen wij u verslag doen in de voorjaars- en najaarsnota.
Uitvoering ISV 2005-2009 WMO/Mantelzorg Voor de uitvoering van projecten in het kader van het ISV-programma is nog € 355.000 over. Wij willen een deel van deze middelen inzetten voor de verfraaiing van de entree/wegen in de kern Hardenberg. Besteding in de kern is voorwaarde voor de inzet van de ISV-middelen.
Het pilotproject Informele Zorg en Vrijwilligers is gestart. Indien deze pilot een succes wordt dan kan dit project gemeentebreed worden ingevoerd. Wij willen hiervoor het budget, dat bij de bestuursrapportage beschikbaar is gesteld voor ondersteuning vrijwilligerswerk, ad € 160.000 gebruiken.
Stimulering vrije vestiging/wooncampagne In 2006 is de wooncampagne van start gegaan. Met verschillende middelen wordt het wonen in Hardenberg “vermarkt”. Dit zowel landelijk als regionaal. Vrije vestiging willen we daarbij stimuleren.
Vrijwilligerswerk
Verfraaien entree kernen
Jeugdbeleid, inclusief peuterspeelzaalwerk en opvoedingsondersteuning
Voor de komende 4 jaren willen wij € 50.000 per jaar uittrekken voor de verfraaiing van de entrees van de kernen.
Actualiseren woonplan In 2007 loopt het huidige woonplan af. Het woonplan is een belangrijk instrument voor de provincie als toetssteen voor woningbouwplannen en als basis voor prestatie-afspraken. Er is rekening mee gehouden dat corporaties bijdragen in de kosten van dit plan.
Voor de komende 4 jaren is hiervoor € 40.000 per jaar beschikbaar.
Als gevolg van een verwachte uitbreiding van het aantal groepen is € 30.000 per jaar meer nodig voor peuterspeelzaalwerk. Voor onderwijsachterstandsbeleid willen wij eveneens voor de komende 4 jaren per jaar € 30.000 uittrekken. Het betreft dan met name activiteiten als voorschoolse logopedie, schoolmaatschappelijk werk en psychosociale zorg op sociaal medische indicatie. Verder willen wij € 10.000 per jaar uittrekken voor opvoedingsondersteuning. Hierna resteert nog € 30.000 van het bedrag dat met de bestuursrapportage beschikbaar is gesteld en dat wij voorshands nog in reserve willen houden.
15
Begroting 2007
Jeugdbeleid/jongerenvoorziening Dedemsvaart
Fietspad langs Grote Beltenweg
Met de bestuursrapportage is hiervoor reeds € 200.000 uitgetrokken
De totale kosten worden geraamd op € 880.000. Hierin wordt een maximale subsidie verwacht van € 300.000. Voor de eerste fase (RO-procedure/grondverwerving c.a.) is reeds € 105.000 gevoteerd. Om het fietspad te kunnen realiseren is dus nog € 475.000 nodig.
Jeugdbeleid/ATC Het ATC (Arbeids Training Centrum) is in januari 2006 van start gegaan. De verankering en uitbouw van het ATC voor een bredere doelgroep is gewenst. Hiertoe heeft het ATC een vervolgsubsidie aangevraagd.
Fietspad Kloosterdijk Dit fietspad is met amendement door de Raad opgevoerd.
Jeugdbeleid (voorlichting op scholen) Bovenwijkse projecten Bij amendement is besloten om voor de voorlichting alcohol/drugs enz. € 60.000 uit te trekken.
Herinrichting Herenstraat Voor de herinrichting van de Herenstraat is nog een krediet nodig van € 1,3 miljoen. Door inzet van het fonds bovenwijks (€ 400.000) en een mix van subsidies en onderhoudsbudget wordt de netto-investering geraamd op € 600.000. De hierbij behorende kapitaallasten bedragen € 47.000.
Met de bestuursrapportage is hiervoor € 761.000 uitgetrokken. Door de keuze om de fietspaden langs de Grote Beltenweg en Kloosterdijk ten laste van dit budget te brengen resteert nog € 136.000. Op de besteding van dit bedrag komen wij in een afzonderlijk voorstel nog terug.
Verkeersveiligheid Voor het verbeteren van de veiligheid rondom scholen en de (fiets)routes hier naartoe willen wij een bedrag van € 250.000 uittrekken.
Integrale handhaving Met de bestuursrapportage is € 240.000 beschikbaar gesteld. Dit bedrag is toereikend om de formatie voor handhaving in de komende 4 jaren met ca. 1,5 fte uit te kunnen breiden. Voor 2007 is € 60.000 nodig.
Spoorwegovergang Mariënberg Voor de verbetering van de spoorwegovergang Mariënberg wordt € 250.000 uitgetrokken.
Centrum Zuid De kosten van verlegging W. de Withstraat en doorsteek Stationsstraat zijn opgenomen in het Centrumplan. De kosten van overige aanpassingen, zoals de aanpassing van het wegprofiel en de kruising Bruchterweg/W.de Withstraat echter niet. De uitvoering van deze werkzaamheden staat gepland voor 2008/2009.
Begroting 2007
16
Realiseren van een Ondernemershuis
Ontwikkeling digitale dienstverlening
Wij willen een ondernemershuis instellen, waarbij een extra stimuleringsbeleid wordt ingezet voor starters: coaching, begeleiding van gestarte bedrijven (kosten € 200.000 t.l.v. Economisch Structuurfonds).
Wij willen in 2007 meer producten digitaliseren en deze informatie beter toegankelijk maken voor onze bezoekers. De kosten worden voor 2007 geraamd op € 62.500. Personele capaciteit
Implementatie Groene en Blauwe Diensten Dit project zal bijdragen in een duurzame verbetering en behoud van natuur en landschap. Ook wordt hiermee bevorderd dat de toegankelijkheid voor het publiek toeneemt. Voor de implementatie van de 1e en 2e fase is € 700.000 uitgetrokken. Voor 2007 is naar verwachting € 100.000 nodig.
Leader plus Leader plus heeft de afgelopen jaren duidelijk vrucht opgeleverd. Voldoende althans om nog eens € 300.000 voor de komende 4 jaren beschikbaar te stellen ofwel per jaar € 75.000.
Toevoeging aan reserve plattelandsvernieuwing Hiervoor geldt hetzelfde als voor Leader plus.
Spartelvijver Sibculo Bij de bestuursrapportage 2006 is middels amendement reeds besloten om € 20.000 hiervoor beschikbaar te stellen t.l.v. de reserve plattelandsvernieuwing.
Voor activiteiten die voortvloeien uit projecten wordt tijdelijk een budget voor uitbreiding van de formatie en/of inhuur van personeel beschikbaar gesteld.
Nieuwbouw gemeentehuis/stelposten meubilair en innovatief duurzaam Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan het projectdossier door Draaijer en Partners; het externe bureau dat ons bij dit project begeleidt. Een van de conclusies is dat de stichtingskosten binnen het eerder genoemde investeringsbudget kunnen blijven (zie raadsvoorstel van januari 2005). Een andere conclusie is ook dat hierbinnen geen ruimte is voor aanschaf nieuw meubilair en voor innovatief duurzame investeringen. Dit is als zodanig ook genoemd geweest in het raadsvoorstel van januari 2005. Wij stellen u thans voor om € 1,6 miljoen respectievelijk € 0,5 miljoen toe te voegen aan de reserve nieuwbouw gemeentehuis voor aanschaf meubilair respectievelijk innovatief duurzaam. Bij de bepaling van de reservering voor meubilair is reeds gerekend met een te behalen inkoopvoordeel en gedeeltelijk hergebruik van het huidige meubilair. In een afzonderlijk voorstel (najaar 2006) zullen wij nader ingaan op de onderbouwing van dit krediet en de benodigde aanvullende storting.
Verbouw brandweerkazerne/BOR Bestemmingsplan buitengebied In juli 2006 is de visienota buitengebied vastgesteld. Deze visienota zal worden uitgewerkt in een bestemmingsplan buitengebied. De kosten van het opstellen van dit plan worden geraamd op € 250.000
Voor de (ver)nieuwbouw van de brandweerkazerne en voor de buitendienst is € 2,5 miljoen nodig. Hierbij is reeds rekening gehouden met mogelijke besparingen in de exploitatie. Op de onderbouwing van deze bedragen zullen wij in een afzonderlijk raadsvoorstel nog ingaan. Daarbij merken wij op dat de realisering/omvang van de brandweerkazerne mede afhankelijk is van de uitkomsten van de discussie over de regionalisering van de brandweer. Ook hierover verwachten wij in 2007 meer duidelijkheid.
17
Begroting 2007
5. Programmaplan 2007 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijven we de werkzaamheden van de organisatie. We beginnen elke programmalijn met een korte samenvatting van de doelstellingen uit de toekomstvisie. Vervolgens vermelden we welk budget beschikbaar is voor nieuw beleid en aan welke zaken dit budget de komende jaren zal worden besteed. Daarna is per ambitie in beeld gebracht welke activiteiten in 2007 concreet worden uitgevoerd ter realisering van deze ambities. Aan het slot van elke programmalijn hebben wij een opsomming van lasten en baten opgenomen.
Niet aan alle ambities kan in 2007 evenveel aandacht worden besteed. Enerzijds is dit een gevolg van de schaarste aan middelen en de keuzes die moeten worden gemaakt. Anderzijds brengt ook de actualiteit met zich mee dat in het ene jaar meer aandacht uitgaat naar een bepaalde ambitie dan in het andere jaar. Met andere woorden, als er voor een bepaalde ambitie geen bijzondere werkzaamheden hoeven te worden verricht, dan is hierover geen informatie opgenomen in het programmaplan 2007. Ook heeft voortschrijdend inzicht geleid tot bundeling van bepaalde ambities. Dit voortschrijdend inzicht betreft onder andere de doorwerking van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Een wet die een paraplu vormt voor een aantal door de Raad geformuleerde doelstellingen binnen de programmalijn Kwetsbare groepen.
Begroting 2007
18
5.2 Programmalijn 1 Voorzieningen Inleiding Voorzieningen leveren een bijdrage aan het met plezier wonen, werken en recreëren. Voorzieningen zijn zaken als een school, een dorpshuis, een theater en een ziekenhuis. Maar ook een voetbalvereniging, de harmonie en een kinderboerderij. De behoefte aan voorzieningen in de eigen kern is groot. Vrije tijd en ontspanning horen niet bij de taken van de gemeente. Samen leven en sociale cohesie zijn wel aandachtsvelden voor de gemeente. De uitvoering verschuift van een gemeentelijke taak naar de verantwoordelijkheid van de clubs, verenigingen en instellingen. Binnen deze programmalijn is het gelaagde model een belangrijk hulpmiddel om zoveel mogelijk recht te doen aan alle doelstellingen. In het gelaagde model worden kleine kernen, grote kernen en centrale kernen onderscheiden. De twee centrale kernen zijn Hardenberg en Dedemsvaart, de grote kernen zijn Balkbrug, Gramsbergen, Slagharen en Bergentheim. De overige kernen zijn kleine kernen. Doelstellingen -
Bieden van een ontmoetingsplek en versterken sociale cohesie. Verbeteren kwaliteit van onderwijs en zorg. Verbeteren woon- en ondernemersklimaat. Binden van jongeren aan de gemeente Hardenberg.
Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid, aangevuld met een lijst van reserveprojecten. Uit deze projecten kan dan worden geput op het moment dat er een nieuwe afweging kan/moet worden gemaakt van de inzet middelen voor nieuw beleid.
Omschrijving
2007
structureel Vergroten theaterzaal De Voorveghter Masterplan kunstgrasvelden Atletiekbaan
235.000 80.000 70.000
Incidenteel Bijdragen aan Multifunctionele centra Privatisering sportgebouwen
60.000 250.000
Aanvullend bestedingsvoorstel Kleed- en wasruimten Baalderveld/HHC Voorbereidingskrediet nieuw zwembad Beeldende kunst in kernen Sport- en spelvoorziening Kruserbrinkpark Bijdrage in investering MFC Gramsbergen HBO innovatie en servicecentrum LOC/synergie bibliotheek Gashouder Dedemsvaart Kleedkamers korfbal
150.000 200.000 25.000
2008 t/m 2010
180.000 50.000
200.000 350.000 300.000
100.000 45.000 350.000 150.000
19
Reserveprojecten Omschrijving Masterplan kunstgrasvelden Realisering nieuw zwembad (na 2010) - toename exploitatielasten - kosten sloop/restant boekwaarde zwembad Verplaatsing fietscross Dedemsvaart Verplaatsing sporthal De Meet
Begroting 2007
Structureel
Incidenteel
70.000 229.000 2.600.000 175.000 200.000
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: In de kleine en grote kernen en in de wijken blijft ontmoeting en onderlinge hulp behouden. Het werk richt zich vooral op particuliere initiatieven, die gericht zijn op het multifunctionele gebruik en samenwerking binnen dorpshuizen. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse, Jannes Jansen, Joost Liese Waar staan we nu? - Uitbreiding MFC Sibculo Subsidie beschikbaar gesteld van € 30.000. De stichting probeert meer geld beschikbaar te krijgen via fondsen en wil dan graag ook de grote zaal veranderen en het gebouw onderkelderen. - Vervangen Dak verenigingsgebouw De Anerschool Subsidie beschikbaar gesteld van € 22.000. De stichting is bezig een aanvraag in te dienen bij de provincie in het kader van het vitaliteitfonds kleine kernen. - MFC/Kulturhus Gramsbergen Subsidie beschikbaar gesteld van bijna € 13.000. Najaar 2006 zijn de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek bekend. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - MFC/Kulturhus Gramsbergen Verder uitwerken haalbaarheidsonderzoek. Kosten zijn nog niet aan te geven. - MFC Balkbrug De werkgroep start onderzoek naar een MFC Balkbrug. Kosten zijn nog niet aan te geven. - Dorpshuis ’t Haarschut Kloosterhaar Bibliotheek in dorpshuis vestigen en uitbreiden met ontmoetingsplek voor ouderen. Kosten zijn nog niet aan te geven.
- Wijkcentrum Norderlicht Uitbreiden met voorziening voor jongeren. Kosten zijn nog niet aan te geven. - Cultureel Centrum Dedemsvaart Realiseren jongerenvoorziening. Begroot € 200.000,-. Wie hebben we daarbij nodig? - Burgers en provincie. Ambitie: De gemeente wil de kracht van de samenleving ondersteunen door het particulier beheer van voorzieningen te vergroten. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Kleed- en wasaccommodaties v.v. Sibculo en Kloosterhaar zijn geprivatiseerd. - Idem korfbal Sibculo. - Er vinden gesprekken plaats met de VV Bergentheim en Hardenberg ‘85. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Jaarlijks wordt tenminste 1 kleed- en wasaccommodatie geprivatiseerd, meestal in combinatie met renovatie c.q. nieuwbouw. - Er is € 300.000 beschikbaar voor privatisering. Voor 2007 wordt € 250.000 geraamd. Een definitieve kostenopzet moet nog worden gemaakt en is afhankelijk van de plannen van de verenigingen, met name Hardenberg ‘85. Wie hebben we daarbij nodig? - Intensief overleg met verenigingen en gebruikers
Begroting 2007
20
Ambitie: Het gebruik van en de tevredenheid over de centrale voorzieningen voor inwoners, bewoners van de streek, toeristen en ondernemers in de centrale kernen stijgt. Als eerste zijn we bezig gegaan met de uitbreiding van De Voorveghter. Andere projecten die onder deze ambitie vallen zijn het LOC+, de Knstspr en het centrumgebouw Dedemsvaart. Ook het masterplan kunstgrasvelden en de aanleg van een atletiekbaan vallen hieronder. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse en Joost Liese Waar staan we nu? - Uitbreiding De Voorveghter In 2006 is een voorbereidingskrediet van € 40.000 beschikbaar gesteld. De uitbreiding betreft de vergroting van de capaciteit van de grote zaal van 300 naar 450 stoelen en de uitbreiding van de bioscoop. - LOC+ De bouw vordert gestaag. Met de hurende partijen zijn huurovereenkomsten gesloten. - Centrumvoorziening Dedemsvaart In 2006 is € 1,3 miljoen uitgetrokken als gemeentelijke bijdrage. De Stichting Centrumvoorziening i.o. Dedemsvaart is een feit. Het programma van eisen is gereed. - Onderdeel Knstspr Voorziening is geopend. Exploitatie in beheer bij Stichting. Gebouw wordt voor 5 jaar beschikbaar gesteld. Pand heeft nog te weinig uitstraling. - Kunst in kernen Er heeft een totale inventarisatie plaatsgevonden van kunstwerken in de gemeente. Voor Hardenberg is een bestedingsvoorstel gereed. - Masterplan kunstgrasvelden Kunstgrasveld Kruserbrinkpark is in 2006 gerealiseerd.
- Atletiekbaan Met de bestuursrapportage is besloten om vanaf 2007 structureel € 90.000 op te nemen in de begroting ter dekking van de uit deze investering voortvloeiende exploitatielasten. Overleg met de verenigingen heeft er toe geleid dat een deel van deze exploitatielasten (€ 20.000) door zelfwerkzaamheid kan worden bespaard. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Uitbreiding De Voorveghter Voorgesteld wordt om het investeringskrediet beschikbaar te stellen en de nog ontbrekende middelen (€ 235.000 structureel is in totaal nog nodig), alsnog ten laste van de ruimte voor nieuw beleid brengen. - LOC+ De ingebruikname van dit gebouw staat gepland voor augustus 2007. - Knstspr Renoveren van de gevel. Renovatie moet passen binnen plannen Wilhelminaplein. De kosten bedragen € 60.000 en zijn meegenomen onder de vervangingsinvesteringen voor 2007. - Kunst in kernen Onderzoek naar behoefte aan kunst in de kernen waarbij Dedemsvaart en Gramsbergen prioriteit krijgen. Kosten onderzoek bedragen € 25.000,-Dit onderzoek zal vervolgens leiden tot een bestedingsplan per kern. Uitvoering vanaf 2008 en volgende. - Masterplan kunstgrasvelden Het beschikbare structurele bedrag ad € 80.000 is toereikend voor 3 kunstgras-velden. Wij zijn in overleg met HHC, Hardenberg’85 en vv. Gramsbergen. - Atletiekbaan In 2007 wordt gestart met de voorbereiding. Oplevering staat gepland in 2008. Wie hebben we daarbij nodig? - (sport)verenigingen; Stichting en gebruikers; architect centrumplan; Plaatselijk Belang en bevolking.
Opsomming lasten en baten programmalijn Voorzieningen Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 23.706.000 9.759.000 13.947.000
2008 23.694.000 9.782.000 13.912.000
2009 23.660.000 9.805.000 13.855.000
2010 23.612.000 9.829.000 13.783.000
21
Begroting 2007
5.3 Programmalijn 2 Wonen Inleiding Om vitale kernen te behouden, is het nodig dat alle leeftijdsgroepen daar kunnen blijven wonen. Vanwege demografische ontwikkelingen (kleinere huishoudens, vergrijzing) moet er anders gebouwd worden. Daarnaast zijn extra starterswoningen nodig om jongeren te binden. Doelstellingen - Bouwen op basis van behoefte inwoners. - Bouwen voor starters en senioren. Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid.
Omschrijving Incidenteel: Nog nader te benoemen projecten uit het programma Integrale Stedelijke Vernieuwing 2005-2009 Stimulering vrije vestiging/wooncampagne Aanvullend bestedingsvoorstel Verfraaien entrees kernen Actualisatie woonplan
2007
2008 t/m 2010
355.000 150.000 50.000 30.000
150.000
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: De gemeente werkt de komende vijf jaar mee aan de realisatie van 1600 woningen, volgens het gelaagde model, om te voorzien in de behoefte. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Woonplan 2003-2007 in uitvoering. - Circa 400 woningen gereed. - Vele woningbouwprojecten in realisatiefase. - Veel nieuwe bestemmingsplannen in ontwikkeling/uitvoering. - Huidige woonplan loopt af in 2007. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Mede op basis van nog uit te voeren nieuw behoefteonderzoek, woonplan II opstellen (2008-2012) en prestatie afspraken evalueren/bijstellen.
Begroting 2007
22
- Als corporaties voor woonplan II weer volledig meedoen in beleidsontwikkeling (en ook mee financieren) geen vrije gemeentelijke keus bureau.
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Start realisatie van seniorenappartementen. - Uitvoering WMO.
Wie hebben we daarbij nodig? - Corporaties, marktpartijen, maatschappelijke organisaties, provincie, een extern bureau en diverse interne disciplines.
Wie hebben we daarbij nodig? - Woningcorporaties en marktpartijen.
Ambitie: Meer jongeren wonen in de gemeente Hardenberg, de leeftijdscategorie 15-30 jaar groeit met 5% (thans 18%).
Ambitie : Meer mensen met hogere inkomens binden zich aan de gemeente Hardenberg. De gemeente werkt mee aan 100 woningen in het topsegment. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse
Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Percentage jongeren tussen 15-30 jaar is op dit moment 18. - Jongerenhuisvesting is vooral een probleem van betaalbaarheid. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Startersfonds maximaal inzetten en zo mogelijk vergroten. - Meer goedkope woningen programmeren/realiseren. - werkgelegenheid voor jongeren stimuleren. Wie hebben we daarbij nodig? - Stimuleringsfonds volkshuisvesting (Startersregeling). - Woningcorporaties (huur en goedkope koopwoningen). - Ontwikkelaars en marktpartijen. - Bedrijfsleven. Ambitie: Ouderen kunnen langer zelfstandig en naar eigen behoefte blijven wonen. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Corporaties bouwen veel voor senioren. - Enkele projecten voor senioren zijn reeds uitgevoerd. - WMO in de startblokken. - Ondanks grote behoefte valt de afzetbaarheid van seniorenwoningen in de praktijk tegen. - De oudere bestaat niet. In de praktijk onderscheiden we 3 categorieën ouderen en de eigen behoeften zijn zeer divers.
Waar staan we nu? - De gemeente Hardenberg heeft op dit moment geen bouwmogelijkheden voor koopwoningen in het topsegment. - Samenwerkingsovereenkomst met De Veste in kader van ruimte voor ruimte is getekend. - Dure huurwoningen geprogrammeerd. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - RO procedures in kader van ruimte voor ruimte starten voor bouw in Dedemsvaart en Gramsbergen vanaf 2007. - Mogelijkheden derde plan uitwerken. - Dure huurwoningen realiseren in Hardenberg. - Woonpromotieplan maken/uitvoeren. Wie hebben we daarbij nodig? - Marktpartijen en De Veste. Ambitie: Een deel van de nieuwe of gerenoveerde woningen kent een hoge architectonische dan wel gebruiksvriendelijke kwaliteit Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Aspecten van keurmerk veilig wonen in landeljik Bouwbesluit opgenomen. - Diverse locaties worden ontwikkeld met gebruikmaking beeldkwaliteitsplannen.
23
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Ontwikkelen uitgangspunten wat gemeente belangrijk vindt als hoge architectonische kwaliteit en gebruiksvriendelijke kwaliteit van woningen. - In voorkomende woningbouwcontracten met projectontwikkelaars en in gemeentelijk woningbouwplannen wordt een deel van de woningbouw als vrije kavels opgenomen. - In prestatieafspraken met corporaties keurmerk veilig wonen opnemen. Wie hebben we daarbij nodig? - Contractering projectontwikkelaars. - Prestatieafspraken woningbouwcorporaties. Ambitie: Bij nieuwbouw of grootschalige renovatie wordt een wijk levensloopbestendig. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Marsch Kruserbrink in uitvoering. - Oranjebuurt Dedemsvaart aangewezen. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Verder werken aan uitvoering in Marsch Kruserbrink - Het ligt in de bedoeling om een plan Oranjebuurt op te stellen in samenwerking met De Veste.
Begroting 2007
Wie hebben we daarbij nodig? - Goede samenwerking corporaties en bewonersparticipatie noodzakelijk. Ambitie: De gemeente hardenberg biedt een aantrekkelijke en groene woonomgeving Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Voor nieuwe woonwijken wordt groen en speelvoorzieningen als vast ontwerp-onderdeel meegenomen. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Vanaf 2007 in voorkomende ruimtelijke plannen opnemen van meer groen/ en speelvoorzieningen, waarbij nadruk ligt op structuurgroen. De ontwerpkosten komen ten laste van de planexploitatie. - Verfraaien entrees kernen. Voor de komende 4 jaren is € 50.000 per jaar uitgetrokken. - Opzetten pilot “ontwerp je eigen wijk”. Raming van de te maken kosten dient nog plaats te vinden. Wie hebben we daarbij nodig? - Afspraken ontwikkelaars. - Inspraak burgers op ontwerp.
Opsomming lasten en baten programmalijn Wonen Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 24.202.000 24.990.000 -788.000
2008 24.203.000 25.013.000 -810.000
2009 24.204.000 25.037.000 -833.000
2010 24.206.000 25.062.000 -856.000
Begroting 2007
24
5.4 Programmalijn 3 Kwetsbare groepen Inleiding Het bevorderen van zelfredzaamheid is de beste manier om kwetsbare groepen te helpen. Indien mensen niet voor zichzelf kunnen zorgen, moet de gemeente (tijdelijk) een vangnetfunctie vervullen. De gemeente wil dat publiek geld bij de juiste persoon terecht komt, met persoonlijke in plaats van generieke steun. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning is een belangrijk wettelijk kader voor het gemeentelijk beleid. Doelstellingen - Vergroten zelfredzaamheid van mensen. - Het bieden van een vangnet voor mensen die buiten de boot (dreigen te) vallen. Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid, aangevuld met een lijst van reserveprojecten. Uit deze projecten kan dan worden geput op het moment dat er een nieuwe afweging kan/moet worden gemaakt van de inzet middelen voor nieuw beleid.
Omschrijving Incidenteel: Instellen reserve ter compensatie gevolgen invoering WMO (formatie-uitbreiding en lokaal loket) WMO/Mantelzorg Vrijwilligerswerk Jeugdbeleid/peuterspeelzaalwerk en opvoedingsondersteuning Jeugdbeleid/jongerenvoorziening Dedemsvaart Jeugdbeleid/ ATC Jeugdbeleid (voorlichting op scholen)
2007
2008 t/m 2010
900.000 40.000 40.000 70.000 200.000 30.000 20.000
120.000 120.000 240.000
Structureel
Incidenteel
40.000
Reserveprojecten Omschrijving Jeugdbeleid/ uitbreiding jeugdhonk De Norden Jeugdbeleid/ straathoekwerk Dedemsvaart (extra inzet) Fusie peuterspeelzalen Samenwerking economie/WWB (werkgeversbenadering) t.l.v. economisch structuurfonds Sociale activering: uitbreiding PRIMA Extra budget voor jeugdbeleid WMO/projecten wonen/zorg.
100.000 40.000 40.000 0 50.000 300.000 50.000
25
Begroting 2007
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: Meer jongeren hebben een startkwalificatie, waaronder een havo-diploma. Onderliggend hierbij is de doelstelling dat het gemiddeld opleidingsniveau in de gemeente Hardenberg geleidelijk omhoog gaat Portefeuillehouder(s): Jannes Jansen Waar staan we nu? - Vanaf het cursusjaar 06/07 zijn minder rijksmiddelen beschikbaar voor onderwijsachterstandenbeleid - Door het kansnetwerk, het Break-project en spijbelpreventie willen wij voortijdige schooluitval voorkomen. - Er is een Netwerk opgezet voor Heemse en Marslanden. Ook is een plan van aanpak samengesteld. - Er is subsidie aangevraagd via BOS-regeling en regeling Dagarrangementen en Combinatiefuncties voor de Brede School. - De drie grootste peuterspeelzaalorganisaties willen fuseren tot één professionele organisatie voor voorschoolse educatie en vragen daarvoor subsidie aan. - Daarnaast zetten we in op een groter bereik van peuterspeelzalen van kinderen uit kwetsbare groepen - Het ATC is in januari 2006 van start gegaan. De verankering en uitbouw van het ATC voor een bredere doelgroep is gewenst. Hiertoe heeft het ATC een vervolgsubsidie aangevraagd. - In het reïntegratietraject dat met een WWB jongere wordt opgesteld wordt samengewerkt met het RMC om te bezien of terugkeer naar school en het behalen van een startkwalificatie tot de mogelijkheden behoort. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Activiteiten in het kader van het Zorgprofiel. - Activiteiten in het kader van het Wijk- en buurtprofiel. - Ontwikkelen en uitvoeren aanpak opvoedingsondersteuning. Onderwijsachterstandenbeleid (€ 30.000 per jaar) - schoolmaatschappelijk werk; - voorschoolse logopedie; - stimulering deelname doelgroep aan voorschoolse voorziening.
Peuterspeelzalen: - subsidievoorstel professionalisering nog verder uitwerken. De hieraan verbonden kosten zijn nog niet bekend, - voorstel “verbetering bereik verder uitwerken en bespreken met peuterspeelzalen, - uitbreiding aantal groepen (2 extra groepen in 2007 en vanaf 2008 t/m 2010 3 extra groepen)”. Arbeidsmarktbeleid: - In 2007 vindt de verdere verankering en uitbouw van het ATC plaats. Samenwerking met het ROC wordt in 2006 verkend. Voor de vervolgsubsidie (kosten 1 projectleider voor 1 jaar) is € 30.000 uitgetrokken. - Door samenwerking in het jongerenloket (CWI,RMC,SWS) moet het aantal jongeren dat zonder startkwalificatie de WWB instroomt gaan dalen en het aantal jongeren dat vanuit de uitkering terugkeert naar school moet gaan stijgen. Indien nodig krijgen jongeren de kans om mét een uitkering een opleiding te volgen. De uitvoering van de ambitie moet plaatsvinden binnen het bestaande budget. Wie hebben we daarbij nodig? - KANSnetwerk; onderwijs, voorschoolse voorzieningen, logopedie, Carinova, peuterspeelzalen, CWI. Ambitie: de arbeidsparticipatie gaat omhoog. Portefeuillehouder(s): Joost Liese Waar staan we nu? Inburgering nieuwkomers (WIN) - Alle nieuwkomers en 10 oudkomers in de gemeente krijgen een inburgeringstraject aangeboden. Arbeidstoeleiding - Sanering Larcom in 2006 en voorbereiden overname WSW-arbeidscontracten m.i.v. 2007. In 2005 is hiervoor een voorziening van € 3 miljoen ingesteld. - Het aantal uitkeringsgerechtigden WWB per 1 februari 2006 is 563.
Begroting 2007
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? WIN - Aanbieden van inburgeringstrajecten richting werk aan inburgeringsplichtigen. Het aantal is afhankelijk van het beschikbare budget. Arbeidstoeleiding - Uitvoeren pilot: WSW geïndiceerden worden niet bij Larcom geplaatst maar via marktpartijen aan passende arbeid geholpen. - Werkgeversbenadering: met economische zaken en ketenpartners werk en inkomen komen tot intensivering en afstemming in de samenwerking met werkgevers. - De sluitende aanpak jongeren met een WWB uitkering uitbreiden van 23 jaar tot 28 jaar. De uitvoering van de ambities moet plaatsvinden binnen het bestaande budget. Wie hebben we daarbij nodig? - Taalaanbieders, inburgeringsplichtigen. - Arbeidsmarkttoeleiding: Marktpartijen, werkgevers, ketenpartners werk en inkomen. Ambitie: bevorderen van gezonde leefstijlen a. meer inactieve mensen komen in beweging. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Waar staan we nu? - Project GALM afgerond in kernen zuidelijk deel van de gemeente; 308 deelnemers fittest; 204 deelnemers aan de introductie; Er wordt jaarlijks gemonitord hoeveel voormalige deelnemers aan het GALM project blijven sporten - Breedtesport: - Verenigingsondersteuning. - Enquête gehouden. - Sportcongres georganiseerd. - 3 thema-avonden georganiseerd. - IKSport uitgevoerd bij 4 verenigingen. - Buurt-Onderwijs-Sport: - Trainers voor de Klas. - De Duale Vakleerkracht. - WhoZnext (jeugdparticipatie).
26
- Bevordering Gezond Beweeggedrag: - GALM-project voor ouderen. - Tien1000stappenplan. - Prima op Stap ‘in beweging’. - Kies je Sport. - Sport en gezondheidsvoorlichting op basisscholen. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Voortzetting GALM project in ander deel van de gemeente (Dedemsvaart). Financiering van het GALM project vindt plaats via budget Breedtesport (t/m 2008). - Breedtesport 2007: - Verenigingsondersteuning. - Sportcongres 2007 organiseren. - Diverse thema-bijeenkomsten. - IKSport verder uitzetten. - Samenwerking intensiveren met Bureau Vrijwilligerswerk. - Samenwerking aangaan met bedrijfsleven (opzetten fonds). - Buurt-Onderwijs-Sport: - Trainers voor de Klas uitzetten in andere delen van de gemeente. - WhoZnext binnen sportverenigingen en scholen stimuleren. - “Duale vakleerkracht” introduceren binnen het basisonderwijs. - Nieuwe initiatieven de ruimte geven. - Bevordering Gezond Beweeggedrag: - 2e Galm-project opzetten. - Vervolg aan Tien1000stappenplan geven. - Kies je Sport. - Sport en gezondheidsvoorlichting op basisscholen. - Prima op Stap ‘in beweging’ overbrengen naar de Stuw. - Nieuwe initiatieven de ruimte geven (bewegen op recept i.s.m huisartsen, fittesten in delen van de gemeente) Breedtesportsubsidie loopt eind 2008 af. Het is goed om in 2007 alvast na te denken over een structureel (financieel) vervolg. Wie hebben we daarbij nodig? - Jeugd, ouders, buurt, instellingen, (sport)verenigingen, scholen (basis – en voortgezet), Sportraad Overijssel, De Stuw, Bureau Vrijwilligerswerk.
27
Ambitie: bevorderen van gezonde leefstijlen b. minder problematisch middelen gebruik en minder psychosociale problematiek
Begroting 2007
Ambitie: uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning a. mensen kunnen zo lang mogelijk zelfstandig wonen
Portefeuillehouder(s): Jannes Jansen Portefeuillehouder(s): Joost Liese Waar staan we nu? - Projectteam KANSnetwerk heeft Advies Weerbaarheid opgesteld en in uitvoering genomen. - Aanpak middelengebruik Dedemsvaart opgesteld en uitvoering plan van aanpak problematisch middelengebruik gestart. - Uitvoering straathoekwerk gemeente Hardenberg. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Voorlichting middelen via scholen voor leerlingen en ouders aanbieden. Eerste twee jaar € 20.000 per jaar, daarna twee jaar € 10.000,- per jaar. Wie hebben we daarbij nodig? - Basisonderwijs, Voortgezet Onderwijs, ouders, GGD. CAD, Stichting De Stuw. Ambitie: bevorderen van gezonde leefstijlen c. geweld gericht op kinderen en vrouwen zal vaker stoppen. Portefeuillehouder(s): Jannes Jansen Waar staan we nu? - Voorlichting huiselijk geweld tijdens de jaarvergadering van Hardenbergse vrouwenraad - Projectteam KANSnetwerk heeft Advies Weerbaarheid opgesteld en in uitvoering genomen.
Waar staan we nu? - De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) gaat per 1 januari 2007 in. Deze wet geeft de gemeente taken die nu vallen onder de Welzijnswet, de Wet voorzieningen gehandicapten en delen uit de AWBZ. - De gemeente heeft voor de invoering van de WMO op 1 januari 2007 een beslisdocument met een beleidslijn opgesteld en een verordening maatschappelijke ondersteuning. Beide documenten hebben ter inzage gelegen en ook via de website is gevraagd om een reactie van onze inwoners. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - vaststelling van het beslisdocument en de gemeentelijke verordening - uitvoering van de verordening. Wie hebben we daarbij nodig? - maatschappelijke organisaties, burgers. Ambitie: uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning b. mantelzorgers kunnen zorg verlenen zonder dat dit schade toebrengt aan henzelf, betaald werk of hun maatschappelijke participatie. Mantelzorgers blijven zelfredzaam. Portefeuillehouder(s): Joost Liese
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Aanbieden weerbaarheidstraining (€ 17.500,- per jaar uit bestaand budget) - Subsidiëring voorlichtingsactiviteiten vrouwenorganisaties (€ 1.000,- per jaar uit bestaand budget). - Aanbieden deskundigheidsbevordering professionals (€ 1.000,- per jaar uit bestaand budget). Wie hebben we daarbij nodig? - Gemeentelijke vrouwenorganisaties, basisscholen, professionals, vrouwenopvang Zwolle, hulpverleningsinstanties, politie.
Waar staan we nu? - Gemeente verleent subsidie aan werkgroepen mantelzorg en St. Vrijwillige Thuishulp. - Onderzoek ARCON naar mantelzorgondersteuning. - Pilotproject Informele Zorg en Vrijwilligers wordt opgestart
Begroting 2007
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Focusproject informele zorg en vrijwilligers start in 2 à 3 kernen met als doel op dorpsniveau instrumenten te ontwikkelen om de onderlinge hulp te activeren en vraag en aanbod bij elkaar te brengen. - Beoogde resultaat: aanbod vrijwilligers en informele zorgverleners vergroten. - Focusproject is een cofinanciering van provincie Overijssel en de gemeenten Zwolle en Hardenberg. - Indien het pilotproject Informele Zorg en Vrijwilligers een succes wordt kan het gemeentebreed ingevoerd worden. - Het budget van € 160.000 in bestuursrapportage 2006 kan dan gebruikt worden voor verdere invoering van het project binnen de gemeente. - Opstellen evaluatie onderzoek/opstellen leerervaringen voor andere gemeenten Wie hebben we daarbij nodig? - St. De Stuw, St. Vrijwillige Thuishulp, werkgroepen mantelzorg, Bureau vrijwilligerswerk, vrijwilligers organisaties. Ambitie: uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning c. het aantal vrijwilligers en de uren vrijwilligerswerk blijven gelijk.
28
Portefeuillehouder(s): Jannes Jansen Waar staan we nu? - Er functioneert een digitale vacature bank (Stichting De Stuw). - Er is een Bureau Vrijwilligers Werk t.b.v. informatie en deskundigheidsbevordering van vrijwilligers (Stichting De Stuw). - Momenteel wordt er een algemene inventarisatie gemaakt rond het vrijwilligerswerk in de gemeente Hardenberg. In het najaar 2006 zullen hier verdere stappen in worden genomen. - Verder worden er in de tweede peiling van het internetpanel (september 2006) vragen gesteld over vrijwilligerswerk/mantelzorg. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Uit de inventarisatie zullen de nodige acties worden ondernomen om het aantal vrijwilligers gelijk te houden. Eventuele kosten zijn nog niet aan te geven. - Voor de komende 4 jaren is in totaal € 160.000 beschikbaar. Wie hebben we daarbij nodig? - Burgers, Stichting De Stuw, vrijwilligersorganisaties.
Opsomming lasten en baten programmalijn Kwetsbare Groepen Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 28.075.000 13.120.000 14.955.000
2008 28.057.000 13.114.000 14.943.000
2009 28.047.000 13.117.000 14.930.000
2010 28.034.000 13.117.000 14.917.000
29
Begroting 2007
5.5 Programmalijn 4 Veiligheid en Openbare Ruimte Inleiding 100% veiligheid kan de gemeente niet garanderen, de verantwoordelijkheid voor veiligheid ligt ook bij de samenleving. In het spanningsveld tussen de behoefte aan veiligheid en de onmogelijkheid om veiligheid te garanderen, wil de gemeente inzetten op preventie, handhaving en stimulering van de eigen verantwoordelijkheid. Doelstellingen - Bevorderen van een veilige en leefbare woonomgeving, - Bevorderen zelfredzaamheid van de samenleving, - Verminderen regels en deze strikter handhaven. Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid, aangevuld met een lijst van reserveprojecten. Uit deze projecten kan dan worden geput op het moment dat er een nieuwe afweging kan/moet worden gemaakt van de inzet middelen voor nieuw beleid.
Omschrijving
2007
Structureel Herinrichting Herenstraat (+ incidenteel € 400.000)
47.000
Incidenteel: Handhaving Spoorwegovergang Mariënberg Fietspad langs Grote Beltenweg Fietspad Kloosterijk Diverse projecten in kader van bovenwijkse voorzieningen Aanvullend bestedingsvoorstel Verkeersveiligheid Centrum Zuid
Reservelijst Omschrijving Diverse projecten bovenwijks: - Infrastructuur Rollepaal Dedemsvaart € 300.000 - Rotonde Langewijk Dedemsvaart € 225.000 - LV-verbinding Baalderveld-Centrum H’berg € 225.000 - Fietspad Allemansweg H’berg € 200.000 - Kruising Kellerlaan-Weitkamplaan H’berg € 500.000 - Rotonde N343 € 120.000 Handhaven bij 60 kilometer zones en indien nodig andere aanpassingen dan drempels toepassen Uitbreiding abri-voorzieningen Uitbreiden verlichting bij (doorgaande) fiets- en wandelpaden Herinrichting haltevoorzieningen (transferium) Hoofdvaart te Dedemsvaart DV-herinrichting Hoogeveenseweg Slagharen Ontsluiting De Kolonie te Balkbrug
60.000 250.000
2008 t/m 2010
180.000 475.000
150.000 136.000 250.000 800.000
Structureel
Incidenteel
1.570.000 2.100.000 75.000 1.000.000 180.000 350.000 400.000
Begroting 2007
30
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: De fysieke openbare ruimte en de voorzieningen die zich daarin bevinden, zijn schoon, heel en veilig.
Ambitie: De verkeersveiligheid verbetert, waarbij het aantal slachtoffers met lichamelijk letsel op gemeentelijke wegen de komende vijf jaar daalt met 5%.
Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Gemiddeld onderhoudsniveau is voldoende - Intensivering aanpak zwerfafval is geïmplementeerd. - Vaststelling bestuurlijke uitgangspunten van het onderhoudsniveau. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Inventariseren van situaties die niet voldoen aan de gestelde ambitie en zoveel mogelijk deze direct proberen op te lossen. Wie hebben we daarbij nodig? - Plaatselijk Belangen, Wijkverenigingen, inwoners. Ambitie: De gemeente geeft prioriteit aan structuurgroen en legt de verantwoordelijkheid voor het groene aanzien van de directe woonomgeving bij de bewoners. Daarom kunnen inwoners 5 % van de groenvoorzieningen in de woonwijken van de gemeente overnemen. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Inventarisatie van wat structuurgroen is nagenoeg afgerond - Er is een begin van een inventarisatie van groen wat moet worden opgewaardeerd. - Verzoeken om aankoop/ingebruikgeving groen worden op volgorde van binnenkomst behandeld. Naar schatting 15% van de aanvragen wordt gehonoreerd. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Opbrengsten uit verkoop snippergroen herinvesteren in structuurgroen. Wie hebben we daarbij nodig? - Ontwerp en uitvoering in overleg met de plaatselijke belangen.
Waar staan we nu? - Al jarenlang wordt op gebied van infrastructuur, voorlichting/educatie en handhaving uitvoering gegeven aan verkeersveiligheidsbeleid. Ongevalcijfers over een periode van 10 jaar geven licht dalende tendens te zien. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Voortzetting en, waar mogelijk, intensivering van huidige activiteiten. - Opstellen specifiek actieplan Verkeersveiligheid. - Herinrichting Herenstraat Slagharen. - Verbeteren spoorwegovergang Mariënberg. - Aanleg fietspad langs deel Kloosterdijk. - Aanleg fietspad langs Grote Beltenweg. Wie hebben we daarbij nodig? - o.a. bevolking, maatschappelijke organisaties, 3Vo, ROVO, provincie, politie. Ambitie: Betrokken organisaties signaleren vroegtijdig overlastsituaties in buurten en wijken, zodat we oplopende problemen kunnen voorkomen. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - Het convenant bestrijding buurtoverlast is door de verschillende partners van het gelijknamige Netwerk in het najaar van 2006 ondertekend, waarbij het werkgebied zich over de gehele gemeente Hardenberg uitstrekt. - Door vroegtijdige signalering vindt er op goede wijze afstemming en verwijzing plaats, waarbij een van de deelnemers aan het Netwerk primaathouder wordt. - Door het hanteren van een matrix en adequate verslaglegging en registratie worden de gevallen van dreigende buurtoverlast goed vastgelegd.
31
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Hanteren van de speciale matrix. - Deelnemers aan het Netwerk activeren om probleemsituaties in een zo vroeg mogelijk stadium te melden. - Het gevoel van veiligheid van de burgers in wijken en kernen door deze preventieve aanpak bevorderen. - Meer bekendheid geven aan het Netwerk Bestrijding Buurtoverlast. - Nog meer signaalwerking toepassen in verband met de leefbaarheid in buurten en kernen. Wie hebben we daarbij nodig? - Alle partners in het Netwerk bestrijding buurtoverlast, te weten: de woningbouwcorporaties en stichtingen de Veste en Beter Wonen Vechtdal, team Hardenberg van de politie IJsselland, district Midden, Carinova, algemeen maatschappelijk werk, stichting RIBW Zwolle, het team VIA en de gemeente Hardenberg. Ook samenwerking met stichting De Stuw en waar nodig met Plaatselijke Belangen. Ambitie: Instellingen en inwoners ondervinden 5% minder administratieve lastendruk van de gemeentelijke regelgeving en de regelgeving die de gemeente uitvoert. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - Wij hebben bureau Leeuwendaal laten onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om te snoeien in overbodige regels in onze gemeente. - Hoofdconclusie van het onderzoek is dat Hardenberg niet kan snoeien in gemeentelijke regels, domweg omdat de gemeente niet teveel gemeentelijke bepalingen heeft. - Net als elders in het land zijn de meeste regels bij ons vastgelegd in verordeningen. Het merendeel van de regels dat de gemeente toepast, is gebaseerd op landelijke wetgeving. Dus alleen als op landelijk niveau die regels worden ingetrokken, kan dat ook bij de gemeente. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - We houden de ontwikkelingen op rijksniveau in de gaten.
Begroting 2007
Wie hebben we daarbij nodig? - De Vereniging van Nederlandse Gemeenten onderhoudt de contacten hierover met het rijk. Ambitie: Er vinden minder overtredingen van regelgeving plaats door actieve communicatie en gerichte controles. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Actieve communicatie vindt plaats via De Koppel en de brancheorganisaties - Het handhavingsprogramma voor 2006 is opgesteld op basis van een risicobeoordeling per milieuthema. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Via De Koppel en de afdeling communicatie voorlichtingsactiviteiten intensiveren. - Actieve communicatie over (nieuwe) regelgeving tijdens bedrijfscontroles. Wanneer overtredingen het gevolg zijn van onbekendheid met de voorschriften wordt een bedrijf of branche voorafgaand aan vervolgcontroles over de regels geïnformeerd. - Bij de verdeling van de restant gelden voor nieuw beleid is voor de komende 4 jaren een bedrag ad € 240.000,-- beschikbaar gesteld voor handhaving (in zijn algemeenheid). Het betreft hier tijdelijke uitbreiding van de formatie met 1,5 fte. Voor 2007 is een bedrag benodigd van € 60.000,-- Van bedrijven waarop algemene regels van toepassing zijn (AMvB’s) is vaak onvoldoende informatie beschikbaar voor een goede risicobeoordeling. Daartoe is bezoek bedrijven noodzakelijk. Wie hebben we daarbij nodig? - Preventief: De Koppel en afdeling communicatie. - Repressief: Bedrijfscontroles worden uitgevoerd door de eigen handhavers, de Regio IJssel Vecht en externe adviesbureaus.
Begroting 2007
Ambitie: Het huidige kwaliteitsniveau op het gebied van milieu blijft gelijk. Bevolking en planontwikkelaars kennen door preventie een grotere verantwoordelijkheid voor de fysieke veiligheid. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Beoordeling externe veiligheid maakt standaard deel uit van de milieutoets van ruimtelijke plannen. - Regio IJssel Vecht heeft opdracht om een visie document externe veiligheid voor de gemeente op te stellen. Hierdoor wordt getracht risico’s te voorkomen en te beperken. - T.a.v. alle 7 thema’s van het BANS-klimaat wordt hard gewerkt aan het realiseren van de doelstellingen. In totaal zijn er in de BANS-subsidieaanvraag 16 deelprojecten benoemd. Ten aanzien van enkele deelprojecten moet het nog ‘een versnelling hoger’ om de doelstellingen te halen.
32
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Opstellen Gemeentelijke externe veiligheidsvisie ca. € 20.000,--. - Ingevolge het Provinciaal Uitvoerings- programma Externe Veiligheid (PUEV) is hiervoor een subsidie beschikbaar gesteld. - BANS-projecten verder inhoud geven en uitbouwen; intensiveren interne- en externe communicatie; borgen klimaatbeleid. Wie hebben we daarbij nodig? - Regio IJssel Vecht, SenterNovem, de DuBo-consulent Overijssel en adviesbureaus.
Opsomming lasten en baten programmalijn Veiligheid en Openbare ruimte Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 16.101.000 1.046.000 15.055.000
2008 16.162.000 1.060.000 15.102.000
2009 16.202.000 1.074.000 15.128.000
2010 16.256.000 1.088.000 15.168.000
33
Begroting 2007
5.6 Programmalijn 5 Economie Inleiding Het opleidingsniveau van de bevolking is relatief laag en het gezinsinkomen ligt onder het Overijssels gemiddelde. Met de teruggang in de landbouw staat de vitaliteit van het platteland onder druk. Het is daarom nodig dat nieuwe economische dragers gezocht worden. De lokale en regionale bedrijvigheid is de belangrijkste motor van de Hardenbergse economie, bedrijvigheid zoals de bouw, de zorg en het toerisme. Minder regelgeving is belangrijk om ondernemers de ruimte te geven. Doelstellingen -
Behoud, versterking en verbreding van de werkgelegenheid. Concentreren bedrijvigheid in de kernen Hardenberg en Dedemsvaart. Versterken toerisme als visitekaartje van de gemeente. Vervullen van een regionale economische rol. Versterken verbindingen. Verminderen regelgeving.
Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid, aangevuld met een lijst van reserveprojecten. Uit deze projecten kan dan worden geput op het moment dat er een nieuwe afweging kan/moet worden gemaakt van de inzet middelen voor nieuw beleid.
Omschrijving Incidenteel Realiseren van een Ondernemershuis (kosten € 200.000 t.l.v. Economisch Structuurfonds)
2007
2008 t/m 2010
0
Reserveprojecten Omschrijving
Structureel
Incidenteel
Revitalisering bedrijventerreinen: afvoeren bagger industriehaven
600.000
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: De gemeente Hardenberg scoort in de beleving van ondernemers hoger in het ondernemersklimaat. Ondernemers waarderen de dienstverlening van de gemeente hoger, zoals via de relatiemanagers. De samenwerking tussen gemeente en ondernemers is verbeterd. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - In 2006 wordt de vacature voor de 2e bedrijfscontactfuntionaris ingevuld. - In 2006 is voor Recreatie en Toerisme extra formatie beschikbaar voor relatiebeheer/ bedrijfsbezoeken.
Begroting 2007
34
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - In 2007 instellen Bedrijfsserviceteam voor geselecteerde ingewikkelde onderwerpen, die te maken hebben met ontwikkeling van bedrijven. - In 2007 worden de gegevens, betrekking hebbend op beschikbare menskracht via de databank van WWE bij de bedrijfsbezoeken onder de aandacht gebracht. - Na onderzoek kan blijken, dat het instellen van het Bedrijfsserviceteam plaats kan vinden binnen de huidige formatie (verleggen van prioriteiten).
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Behoefteonderzoek bedrijventerreinen korte termijn via de KVK-enquete. Dit mede overleggen met de Koepel. - Vanuit het project duurzame versterking wordt in de kern Hardenberg een aantal deellocaties op ontwikkelmogelijkheden onderzocht. Uitkomst zou kunnen zijn, dat voor de herontwikkeling van deze locaties extra middelen noodzakelijk zijn. - Parkmanagement is een bedrijfsaangelegenheid en wordt door de gemeente gefaciliteerd.
Wie hebben we daarbij nodig? - Bedrijfsleven, CWI.
Wie hebben we daarbij nodig? - De plaatselijke industrieclubs, de Koepel, de Kamer van Koophandel en de provincie.
Ambitie: De gemeente heeft voldoende voorraad bedrijventerreinen om de vraag op te vangen. De duurzaamheid en het particulier beheer van bedrijventerreinen nemen toe. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - In 2006 wordt het bedrijvigheidsplan voor de kern Hardenberg geactualiseerd. Dit in verband met actuele ontwikkelingen als uitbreiding Broeklanden, Haardijk, uitbreiding bedrijventerreinen Dedemsvaart (o.a. Hakvoort). - Voor de daartoe aangewezen kernen zijn nieuwe bedrijventerreinen in voorbereiding. - Voor Dedemsvaart, Gramsbergen en Hardenberg zijn onderzoeken opgesteld in het kader van duurzame versterking van de bestaande bedrijventerreinen. - In de kernen Dedemsvaart en Hardenberg zijn uitvoeringsprojecten, vooral gericht op revitalisering, in voorbereiding. - In de revitaliseringsgebieden Rollepaal en Bruchterweg Nieuwe Haven zal de komende jaren een extra bijdrage vanuit de overheid nodig zijn om de herontwikkellocaties van de grond te krijgen. Provincie is bezig met invulling Nieuw Beleid en heeft hiervoor reeds middelen beschikbaar gesteld.
Ambitie: - De bereikbaarheid van de kernen Hardenberg en Dedemsvaart is vergroot. Binnen 30 minuten kun je met de auto vanaf de stad Hardenberg op de omliggende snelwegen/A-wegen komen. - De treinverbinding Twente-Drenthe rijdt twee keer per uur met een goede aansluiting. - De digitale bereikbaarheid is verbeterd met breedbandverbindingen. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen (verkeer) en Bert Meulman (economische zaken) Waar staan we nu? Aansluiting aan de snelwegen: - In zuidelijke richting wordt de N36 verbonden met de A35, werk is in uitvoering. Gereed: 2008. - In noordelijke richting kan reeds binnen een 1/2 uur het knooppunt A28-A37 worden bereikt. - In noord-oostelijke richting kan de A37 in 20 min worden bereikt. - In westelijke richting wordt deze ambitie niet gehaald. Trein: - In de ochtend- en avondspits rijdt 2x per uur een trein tussen Almelo en Mariënberg; - De aansluitingen op de lijn Zwolle-Emmen zijn slecht tot minder goed. Breedband: - Is gerealiseerd in 2006.
35
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Hardenberg-Witte Paal: in kader overdracht: planvorming naar 100 km weg. - Witte Paal Ommen: realisering in 2008-2010. Reservering vanuit Economisch Structuur fonds voor opwaardering Witte Paal-N37. - Varsen Zwolle: Alle bestuurlijke aandacht/ lobby voor knooppunt Varsen en wegvak Varsen- Zwolle. Wie hebben we daarbij nodig? - Rijkswaterstaat, Provincie Overijssel, Provincie Drenthe, gemeente Coevorden. Ambitie: De stad Hardenberg is een levendige ontmoetingsplek om uit te gaan, te werken, te winkelen, te recreëren en te wonen. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse/Jannes Janssen (infrastructuur en parkeren)
Begroting 2007
- Procedures t.a.v. Voorstraat/Boumanplein, Bruins, ontsluitingsweg “Nijenstede” (Gamma), Marsch-Kruserbrink en langparkeerplaatsen Europaweg/Parkweg (LOC). - Aanleg langparkeerplaatsen. - Europese aanbesteding parkeerapparatuur. Wie hebben we daarbij nodig? - Belanghebbenden zoals: Bewoners, de Koppel, Ondernemers, Scholen, Corporaties, Bouwers, Provincie, Waterschap, Stichting Hardenberg Promotie, Beleggers, Kunstcommissie, Klankbordgroepen, TLN, etc., etc. Ambitie: Behoud en uitbreiding van de werkgelegenheid komt voornamelijk via bestaande bedrijvigheid tot stand. Het percentage starters neemt toe. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman
Waar staan we nu? - Bouw LOC verloopt conform planning. - Start bouw 66 appartementen LOC in september ’06. - Bouw parkeergarage Gedempte Haven gestart juli ’06. - Exploitatieovereenkomst gesloten in juni ’06 met Beter Wonen Vechtdal/D en H BV voor herontwikkeling Marsch-Kruserbrink. Start uitwerking ontwerpen woningbouw. - Start procedures t.b.v. nieuw gemeentehuis en parkeergarage (3de kw. ’06). - Start (RO) procedures Kop Europaweg Noord (3de kw. ’06). - Uitwerking parkeerorganisatie / Voorbereiding Europese aanbesteding apparatuur. - Start bouw winkels/woningen noordzijde Markt (sept. ’06). - Tijdelijke parkeerterreinen Markt (± 400 p.p.) gereed. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Oplevering LOC, parkeergarage en 66 appartementen (medio 2007). - Oplevering parkeergarage Gedempte Haven. - Start bouw Marsch-Kruserbrink. - Start bouw appartementen Kop Europaweg Noord (nadat procedures zijn doorlopen). - Bouw winkels/woningen Markt en omgeving. - Ontwerp- en besteksfase gemeentehuis met parkeergarage.
Waar staan we nu? - De Raad heeft in juni 2006 € 200.000,- beschikbaar gesteld voor het ondernemershuis. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Instellen “ondernemershuis”, waarbij een extra stimuleringsbeleid wordt ingezet voor starters: Coaching, begeleiding van gestarte bedrijven. - Extra aandacht voor starters vanuit het BBZ-beleid. - Totale kosten van dit meerjarig programma worden geraamd op € 200.000,-, ten laste van het Economisch Struktuurfonds. Wie hebben we daarbij nodig? - Kamer van Koophandel; Regionaal Bureau Zelfstandigen (uitvoering BBZ); De Koepel van de gezamenlijke industrieclubs; Oost NV.
Begroting 2007
36
- Vanuit de branche is er een Toeristisch Platvorm samengesteld, waarin gemeente en ondernemers actuele zaken met elkaar bespreken/oppakken. - Het aanbod van m.n arrangementen/ evenementen is in kaart gebracht. Er is een start gemaakt met het inventariseren van seizoensverbredende activiteiten/ faciliteiten. - Als onderdeel van het Vechtdal behoren we tot de top 5 van A-merken in Overijssel.
Ambitie: De voorwaarden voor vestiging van nieuwe of uitbreiding van bestaande bedrijven in de zorgsector zijn beter. De werkgelegenheid neemt in de periode 2005-2010 in de zorgsector sterker toe dan in andere sectoren. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - Het gezondheidspark (kern) Hardenberg lijkt een succes, hetgeen blijkt uit een serieuze belangstelling voor bedrijfsvestiging.
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - We gaan verder onderzoeken wat we kunnen ondernemen om bij de toeristische top van Overijssel te horen. - We gaan de uitbreidings- en verbetermogelijkheden van wandel- en fietsroutes inventariseren. - We stimuleren de ontwikkeling van nieuwe hotelaccommodatie. - We maken een plan van aanpak om de kwaliteit van het bestaande overnachtingsaanbod te verhogen - We stimuleren verbetering van bestaande uitgaansarrangementen en ontwikkeling van nieuwe arrangementen (m.n. gericht op de bovenkant van de markt). - We stimuleren de verdere ontwikkeling van seizoensverbredende activiteiten. - We hebben meer aandacht voor het koppelen van kunst en cultuur aan recreatie en toerisme. - We gaan door met bedrijfsbezoeken, we inventariseren wensen en stimuleren uitbreiding/ intensivering recreatief/toeristisch aanbod.
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Deskundigenpanel formeren, waarbij het succes van het gezondheidspark als inspiratiebron wordt gebruikt om gemeentebreed initiatieven te genereren. - Versterking relatiemanagement voor de zorgsector. Wie hebben we daarbij nodig? - Platform gezondheidszorg; Onderwijssector; Externe deskundigen. Ambitie: De gemeente Hardenberg hoort tot de top van toeristische gemeenten in Overijssel. Het aanbod aan overnachtingsmogelijkheden, voorzieningen, arrangementen en evenementen is toegenomen en verbeterd, met name gericht op seizoensverbreding en de bovenkant van de markt. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman
Wie hebben we daarbij nodig? - Provincie /VVV gegevens; recreatieondernemers.
Waar staan we nu? - We zijn bezig met relatiebeheer, we doen regelmatig bedrijfsbezoeken, inventariseren wensen en stimuleren initiatieven. - We hebben een Toeristisch Offensief, inmiddels lopen er 20 concrete projecten.
Opsomming lasten en baten programmalijn Economie Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 2.023.000 565.000 1.458.000
2008 2.011.000 567.000 1.444.000
2009 1.995.000 568.000 1.427.000
2010 1.994.000 569.000 1.425.000
37
Begroting 2007
5.7 Programmalijn 6 Groene Ruimte Inleiding De functie van het buitengebied verandert. Deze verandering heeft te maken met de teruglopende rol van de landbouw, maar ook met andere behoeftes van mensen. Inwoners, bezoekers en toeristen zijn graag in de groene ruimte. De landbouw zal een belangrijke functie blijven behouden in het buitengebied, maar zal niet meer de enige en primaire functie zijn. De gemeente wil de kwaliteit van de openbare groene ruimte behouden en verbeteren. Doelstellingen - Behouden en verbeteren kwaliteit groene ruimte. Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid, aangevuld met een lijst van reserveprojecten. Uit deze projecten kan dan worden geput op het moment dat er een nieuwe afweging kan/moet worden gemaakt van de inzet middelen voor nieuw beleid.
Omschrijving Implementatie Groene en Blauwe Diensten Toevoeging aan reserve plattelandsvernieuwing Leader plus Spartelvijver Sibculo (€ 20.000 t.l.v. reserve plattelandsvernieuwing) Aanvullend bestedingsvoorstel Bestemmingsplan buitengebied
Reserveprojecten Omschrijving Implementatie Groene en Blauwe Diensten (3e fase) Natuureducatie
2007
2008 t/m 2010
100.000 240.000 75.000 0
600.000 225.000
250.000
Structureel
Incidenteel 300.000 100.000
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: In onze natuurgebieden (voorbeelden zijn het Reestdal, het Colenbrandersbos en het Vechtdal) blijft de biodiversiteit behouden en wordt zo mogelijk verbeterd. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Voor de bestaande en nieuwe natuurgebieden zijn de natuurdoelen vastgelegd in het provinciaal natuurgebiedsplan. - Diverse plannen voor nieuwe natuur (Molnmarsch, Brucht, Vechtcorridor, Loozense Linie) zijn in voorbereiding. - In het pilotproject Groene Diensten is onderzocht dat een duurzame ontwikkeling van groene diensten en structurele financiering ervan binnen de gemeente haalbaar is.
Begroting 2007
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Stimuleren, coördineren en faciliteren van de uitvoering van bovengenoemde projecten en het voorbereiden van nieuwe projecten. - Uitwerken en deels uitvoeren van Groene Diensten. - In 2007 is de realisering van de projecten Molnmarsch en Loozense Linie voorzien. - Er zijn voor de gemeente in principe geen kosten aan verbonden m.u.v. kosten voor recreatief medegebruik. Wie hebben we daarbij nodig? - Samenwerking met provincie, waterschap, Staatsbosbeheer, Stichting Vitaal Platteland, gebiedsmakelaar en eigenaren. Ambitie: Meer wandelaars en fietsers doorkruisen de groene ruimte. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen (natuur- en landschap, plattelandsontwikkeling) en Bert Meulman (recreatie) Waar staan we nu? - Momenteel is er een zeer divers aanbod van routes, allen afzonderlijk van elkaar. Routes gaat meestal via verharde, openbare paden en zijn weinig avontuurlijk. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Fietsen: in het najaar van 2007 wordt het routenetwerk geïmplementeerd in het Vechtdal, de verwachte oplevering is 2008. Er wordt hiervoor een gemeentelijke bijdrage verwacht van € 55.808,-. Dekking moet plaats vinden vanuit reserve stimulering recreatieve voorziening. - Wandelen: de plannen omtrent het wandelen zijn minder concreet. Idee is om een wandeljaar te lanceren.
38
Wie hebben we daarbij nodig? - VVV, Regio IJssel Vecht, particuliere grondeigenaren, SBB, Waterschap, provincie, wandel/fiets verenigingen, LTO. Ambitie: Op de Vecht varen meer bootjes. Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen (natuur- en landschap, plattelandsontwikkeling) en Bert Meulman (recreatie) Waar staan we nu? - Vaarroute Kanaal Almelo de Haandrik via de Vecht naar Hardenberg wordt belemmerd door diverse knelpunten. - Er zijn vrijwel geen faciliteiten langs de vaarroute. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Verhogen doorvaarthoogte (spoor)brug bij de Haandrik. - Overleg openen met Provincie en Waterschap over het weer bedienbaar maken sluis (in de Vecht) bij de Haandrik. - Onderzoeken mogelijkheden tot aanleg aantrekkelijke kleinschalige passantenhaven in combinatie met maatregelen tegen het dichtslibben haven Hardenberg. - Voorstellen voorbereiden voor verhoging aantrekkelijkheid vaarroute voor natuurexcursies. - Onderzoeken mogelijkheden tot realiseren stadsstrand aan overzijde van haven. Wie hebben we daarbij nodig? - Pro Rail/NS, VVV, Staatsbosbeheer, De Koppel, Watersportbond, Waterschap, Visclubs Hardenberg, Ondernemers. Ambitie: We wijzen vier gebieden aan als landbouwontwikkelingsgebied, namelijk Westerhuizingerveld, het gebied tussen N377 en N34, Slagharen Oost/De Krim, Bergentheim-zuid. Deze gebieden zijn het meest geschikt voor landbouw. Ambitie: In de visienota buitengebied benoemen we de gewenste kwaliteiten in gebieden en vertalen dit naar het bestemmingsplan buitengebied.
39
Begroting 2007
Waar staan we nu? - Via gebiedsgericht werken Noordoost Overijssel wordt samengewerkt met de provincie, gemeenten Ommen, Dalfsen en Staphorst, de waterschappen en maatschappelijke organisaties. - Binnen de gemeente wordt samengewerkt met maatschappelijke organisatie bij de uitvoering van het plattelandsbeleid. - In het financieringsonderzoek Groen-blauwe diensten is ook aandacht besteed aan compensatiemogelijkheden
Ambitie: Bij ruimtelijke afwegingen en ontwikkelingen houden we rekening met het behoud van de stilte, het donker en de ruimte. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse (RO) en Jannes Jansen (agrarische zaken). Waar staan we nu: - In 2006 is de visienota buitengebied vastgesteld. Hierbij is invulling gegeven aan bovenstaande ambities uit het meerjarenprogramma.
Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Intensiveren gebiedsgericht werken op basis van het Investeringsbudget Landelijk Gebied - De contacten met maatschappelijke organisaties en betrokken burgers vergroten - Voorstellen uitwerken voor invoering van het compensatiebeginsel - Het oprichten van een platform plattelandsontwikkeling
Wat gaan we het komend jaar hieraan doen: - Opstellen bestemmingsplan buitengebied. Hiervoor is € 250.000 uitgetrokken. - Opstellen gebiedsagenda. Wie hebben we daarbij nodig: - Belangenorganisaties/provincie. Ambitie: Het aantal functies (zoals bedrijven en woningen) in vrijkomende agrarische gebouwen neemt toe.
Wie hebben we daarbij nodig? - Maatschappelijke organisaties; burgers. Ambitie: Via een monitor biodiversiteit behouden we de maatschappelijke aandacht voor biodiversiteit.
Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Opstellen beleidsnota hergebruik VAB (Vrijkomende Agrarische Bedrijfsgebouwen); - Ontwikkelen landbouwontwikkelingsgebied, waarbij wonen aparte status krijgt, uitwerking buitengebied; - Omzetten en/of opsplitsen boerderijen in woningen, uitwerking in bestemmingsplan “Buitengebied”.
Portefeuillehouder(s): Jannes Janssen Waar staan we nu? - Er is een concept plan van aanpak. - Er wordt in overleg met De Koppel gezocht naar verbreding. Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Opstellen van een prestatieovereenkomst met De Koppel. - Uitwerken multifunctionaliteit van De Koppel.
Ambitie: Kwaliteiten versterken we via samenwerking en het compensatiebeginsel. Portefeuillehouder(s): Douwe Prinsse (RO) en Jannes Janssen (plattelandsontwikkeling, natuur- en landschap)
Wie hebben we daarbij nodig? - De Koppel; SBB, Waterschap, provincie.
Opsomming lasten en baten programmalijn Groene ruimte Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 3.116.000 188.000 2.928.000
2008 3.116.000 191.000 2.925.000
2009 3.116.000 194.000 2.922.000
2010 3.116.000 197.000 2.919.000
Begroting 2007
40
5.8 Programmalijn 7 Externe Oriëntatie Inleiding In de vorige programmalijnen staat steeds welke rol de gemeente heeft om doelstellingen te bereiken. Wat overal terugkomt is dat de gemeente een beperkte rol heeft. De markt, inwoners en instellingen zijn de belangrijkste partijen in de maatschappelijke ontwikkelingen. Doelstellingen - Verminderen regelgeving - Beleid samen met inwoners maken. Nieuw beleid in 2007 en volgende jaren Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2007 en volgende jaren beschikbare budgetten voor nieuw beleid.
Omschrijving Ontwikkeling digitale dienstverlening Personele capaciteit Aanvullend bestedingsvoorstel Meubilair nieuw gemeentehuis Innovatief duurzaam nieuw gemeentehuis (ver)bouw brandweerkazerne/gemeentewerf
2007 62.500 75.000
2008 t/m 2010 187.500 225.000
1.600.000 500.000 2.500.000
Ontwikkeling en voortgang ambities Ambitie: De gemeente Hardenberg stijgt fors op de lijst van beste digitale dienstverlenende gemeenten van Nederland. Klantgerichtheid en mensgerichtheid zijn hierbij de belangrijke waarden. Portefeuillehouder(s): Bert Meulman Waar staan we nu? - We staan op plaats 79 van de 485 gemeenten en deelgemeenten. - Inwoners zijn over het algemeen tevreden over de gemeentelijke website. De navigatie en leesbaarheid kunnen echter beter. (internetpanel april 2006). Wat gaan we in het komend jaar hieraan doen? - Meer producten digitaliseren met nadruk op Burgerzaken en Bouwen en Wonen. - WOZ taxatiegegevens op een veilige manier via internet toegankelijk maken. - Meedoen aan landelijke projecten voor het implementeren van Bekendmakingen en Vergunningen, waarbij bezoekers makkelijk kunnen zoeken op alle vergunningen en bekendmakingen in een landelijke zoekmachine. - De geheel vernieuwde website voor de onderdelen toegankelijkheid en gepersonaliseerde dienstverlening verbeteren. Wie hebben we daarbij nodig? - Bezoekers van de website.
41
Ambitie: Inwoners en ondernemers zijn trots op gemeente en stad Hardenberg en zijn daarmee de beste ambassadeurs. Dat wat de gemeente Hardenberg te bieden heeft en wat er gebeurt heeft binnen 5-7 jaar een grotere bekendheid onder (potentiële) bezoekers, bewoners, bedrijven en strategische partners. De naam Hardenberg heeft een spontane bekendheid en roept positieve associaties op, waardoor mensen in concreet gedrag vaker voor de gemeente Hardenberg kiezen. Portefeuillehouder: Bert Meulman Waar staan we nu? - De inspanningen van de afgelopen jaren beginnen zichtbaar resultaten op te leveren. Media door heel het land besteden aandacht aan plannen van de gemeente Hardenberg. Ook komt dat wat Hardenberg te bieden heeft steeds meer en beter in beeld Wat gaan we het komend jaar hieraan doen? - De website wordt uitgebreid met een gedeelte, waarop dat wat de gemeente Hardenberg allemaal te bieden heeft op een aantrekkelijke manier wordt gepresenteerd. Hierbij wordt o.a. gebruik gemaakt van video-items. - Er wordt een nieuwe algemene brochure ontwikkeld, waarin dat wat er in Hardenberg te beleven is op een aantrekkelijke manier wordt gepresenteerd. - In samenwerking met woonpartners in de gemeente Hardenberg gaat de wooncampagne van start. - Het uitzenden van radiospotjes op de regionale omroepen in Overijssel en Drenthe t.b.v. van de promotie van o.a. evenementen in de gemeente Hardenberg wordt voortgezet.
Begroting 2007
Ambitie: Participatietrajecten op gebied van beleidsvoorbereiding, -bepaling, -uitvoering en – evaluatie leiden tot een betere inhoud, een groter draagvlak en tot een groter vertrouwen Inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven zijn tevreden over hoe ze betrokken worden bij trajecten. De gemeente laat beter zien wat ze voor inwoners, bedrijven en andere doelgroepen doet. Portefeuillehouder: Bert Meulman Waar staan we nu? - In 2006 is het Internetpanel Hardenberg van start gegaan met vier peilingen over uiteenlopende onderwerpen. Het panel bestaat uit ruim 600 deelnemers. Wat gaan we het komend jaar hieraan doen? - In 2007 worden opnieuw vier peilingen uitgevoerd onder het Internetpanel Hardenberg. - De uitvoering van het nog definitief vast te stellen communicatieplan “Een zichtbare raad” wordt ter hand genomen. - In 2007 worden bij wijze van proef worden 2 zogenoemde “Hardenberg-Journaals” (werknaam) gemaakt. Daarmee wordt op een aantrekkelijke, visuele manier een aantal gemeentelijke onderwerpen onder de aandacht gebracht. Hierbij kan het gaan om zowel vooruitblikken als verantwoording afleggen over wat is gepresteerd. De videojournaals worden beschikbaar gesteld via internet en meerdere keren uitgezonden op de lokale televisie. - Er wordt in beeld gebracht op welke manier de vernieuwde website kan worden uitgebreid met mogelijkheden voor participatie/“besturen met burgers”.
Opsomming lasten en baten programmalijn Externe oriëntatie Omschrijving Lasten Baten Saldo
2007 6.107.000 2.013.000 4.094.000
2008 6.098.000 2.204.000 3.894.000
2009 6.116.000 2.552.000 3.564.000
2010 6.134.000 2.767.000 3.367.000
Begroting 2007
42
6. Overzicht van baten en lasten begroting 2007 Onderstaand is een samenvattend overzicht opgenomen van de baten en lasten van de programma’s zoals genoemd in het programmaplan. Voor de goede orde wordt hierbij opgemerkt dat dit de bedragen zijn, zoals opgenomen in de primitieve begroting. Voorgesteld wordt om onderstaande bedragen voor de lasten en baten vast te stellen.
programma 1 2 3 4 5 6 7
omschrijving Voorzieningen Wonen Kwetsbare groepen Veiligheid en openbare ruimte Economie Groene ruimte Externe oriëntatie Algemene dekkingsmiddelen Onvoorzien Saldo voor bestemming Mutaties in reserves Saldo na bestemming
lasten 23.706.034 24.201.777 28.075.284 16.100.871 2.023.030 3.116.559 6.106.811 0 1.001.402 104.331.768 3.640.258 107.972.026
baten 9.758.858 24.990.023 13.119.704 1.045.686 565.226 188.386 2.012.730 55.720.205 0 107.400.818 571.208 107.972.026
saldo 13.947.176 - 788.246 14.955.580 15.055.185 1.457.804 2.928.173 4.094.081 - 55.720.205 1.001.402 - 3.069.050 3.069.050 0
Ingevolge de richtlijnen van de BBV dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het resultaat voor bestemming en het resultaat na bestemming. Het geraamde resultaat voor bestemming is het totaal van de raming van baten en lasten van de programma’s en de raming wegens algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien. Vervolgens wordt zichtbaar gemaakt welk bedrag wordt onttrokken c.q. wordt toegevoegd aan de reserves. Na deze onttrekking c.q. toevoeging volgt het geraamde resultaat na bestemming. Het saldo van de primitieve begroting, groot € 59.000, is ten laste van de algemene reserve gebracht. Voor de toelichting op de algemene dekkingsmiddelen, onvoorzien en mutaties in reserves wordt verwezen naar het volgende hoofdstuk.
43
Begroting 2007
7. Financieel hoofdstuk 7.1 Algemene dekkingsmiddelen, onvoorzien en mutatie reserves.
Algemene dekkingsmiddelen In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van deze inkomsten alsmede de overige algemene dekkingsmiddelen. Vervolgens wordt een korte toelichting gegeven bij een aantal inkomsten. Algemeen dekkingsmiddel Algemene uitkering OZB eigenaar OZB gebruiker Bespaarde rente Dividend Toeristenbelasting Woonforensenbelasting Hondenbelasting Overige belastingen Totaal Mutatie
Begroting 2007 42.126.000 5.709.000 1.411.000 3.844.000 1.684.000 448.000 284.000 210.000 4.000 55.720.000 - 427.000
MJB; schijf 2007 42.409.000 5.684.000 1.590.000 3.866.000 1.664.000 418.000 289.000 214.000 13.000 56.147.000
Begroting 2006 39.816.000 5.520.000 1.560.000 3.866.000 1.664.000 412.000 285.000 211.000 13.000 53.347.000
Korte toelichting op de verschillen
Ontwikkeling accres
Het verschil tussen de begroting 2007 en hetgeen in de meerjarenbegroting voor 2007 was geraamd (€ 427.000) is hoofdzakelijk het gevolg van een lagere algemene uitkering (€ 283.000), een lagere OZB-opbrengst (€ 154.000) en hogere overige belastingen (€ 12.000). De lagere OZB-opbrengst heeft te maken met de uitvoering van het amendement De Pater-van der Meer.
De ontwikkeling van de rijksuitgaven die op grond van de normeringssystematiek doorwerkt in het gemeentefonds veroorzaakt voor het jaar 2007 een daling ten opzichte van de eerdere raming van het accres bij de september circulaire 2005. Het lagere accres betekent een nadeel van ruim € 200.000.
Uitname BTW-compensatiefonds (BCF) Algemene uitkering De raming van de algemene uitkering is gebaseerd op informatie uit de meicirculaire 2006. De uitkomst van de meicirculaire valt voor de begroting 2007 € 283.000 nadeliger uit dan waarmee in het meerjarenperspectief rekening is gehouden.
Ingaande 2003 is het BTW-compensatiefonds ingesteld. Uit dit fonds krijgen gemeenten de BTW gecompenseerd die zij betaald hebben in het kader van het uitvoeren van overheidsactiviteiten. Overigens is niet alle BTW compensabel. Zo kunnen bijvoorbeeld uitgaven op het gebied van onderwijs niet gedeclareerd worden. De operatie moest voor het Rijk budgettair neutraal verlopen. Daarom is een bedrag van € 1,1 miljard uit het gemeentefonds gehaald en in het BTW-compensatiefonds gestort. Voor de gemeente Hardenberg kwam deze uitname neer op € 3,3 miljoen. In 2005 is het BTWcompensatiefonds geëvalueerd en daarbij is gebleken
Begroting 2007
dat gemeenten meer BTW declareren dan verwacht. Dat betekent in feite dat er te weinig uit het gemeentefonds is gehaald. Daarom is besloten tot een aanvullende structurele uitname van € 300 miljoen, ingaande 2007. Over de periode 2003-2007 is het tekort vastgesteld op € 760 miljoen, dit wordt verrekend in de jaren 2006 (€ 100 miljoen), 2007, 2008 en 2009 (elk jaar € 220 miljoen). Voor de gemeente Hardenberg komt de totale aanvullende uitname neer op € 1,6 miljoen.
44
Bespaarde rente De bespaarde rente wordt berekend over de verwachte stand van de reserves en voorzieningen per 1 januari van € 85.460.000. Op basis van 4,5% bedraagt de bespaarde rente dan € 3.844.000. Dividend De verwachte dividenduitkering bedraagt € 1.684.000 en is als volgt gespecificeerd:
Extra middelen openbare orde en veiligheid (OOV) In de afgelopen jaren zijn de kosten voor openbare orde en veiligheid (denk aan: brandweer, rampenbestrijding, veiligheidsbevordering, etc.) hard gegroeid. De gevolgen van de rampen in Enschede en Volendam spelen hierbij mee, evenals de algemeen toegenomen aandacht voor veiligheid. Maar de allerbelangrijkste factor is de professionalisering van de brandweer. Doordat deze uitgaven beduidend harder zijn gegroeid dan de algemene groei van het gemeentefonds zijn andere gemeentelijke uitgaven verdrongen. Dit was aanleiding voor een extra toevoeging aan het gemeentefonds van € 220 miljoen voor de jaren tot en met 2009. Een definitief besluit over de toevoeging wordt overgelaten aan het volgend kabinet. Voor de gemeente Hardenberg komt dit neer op € 0,5 miljoen. Ook de gemeente Hardenberg heeft de laatste jaren extra middelen uitgegeven aan openbare orde en veiligheid. Dit bedrag komt nagenoeg overeen met de storting in het gemeentefonds.
Belastingopbrengsten In tegenstelling tot bijvoorbeeld leges, rioolrecht en afvalstoffenheffing zijn deze inkomsten niet geoormerkt. Voor een toelichting op deze baten verwijzen wij naar de (verplichte) paragraaf “lokale heffingen”.
Instellling aantal aandelen dividend BNG 64.935 150.000 Essent 96.993 125.000 ROVA *) 726 250.000 Cogas 650 601.000 Rendo 57 353.000 Vitens 63.007 48.000 Vitens –preferent**) 41.409 157.000 Totaal 1.684.000 *) Het dividend van de ROVA wordt gestort in de voorziening afvalstoffenheffing. **) Deze raming is nog wel in de primitieve begroting opgenomen. Als gevolg van de verkoop van deze aandelen vervalt het dividend. Dit is/wordt meegenomen in de 1e begrotingswijziging. Onvoorzien In de begroting zijn stelposten opgenomen die in de loop van het begrotingsjaar via een begrotingswijzing functioneel verwerkt zullen worden. Stelposten die dit jaar niet worden ingevuld kunnen incidenteel worden ingezet. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van deze stelposten. De meeste stelposten spreken voor zich. Bij enkele posten wordt een korte toelichting gegeven.
45
Stelposten Onvoorzien incidenteel Onvoorzien structureel Stelpost rondweg Slagharen Stelpost LOC Stelpost nieuw beleid Stelpost vervanging Stelpost bezuiniging bedrijfsvoering Stelpost opvang incidenteel nadeel bezuiniging bedrijfsvoering (bespaarde rente) Stelpost prijscompensatie Stelpost onderhoud gebouwen Overige (kleinere) stelposten Totaal Mutatie
Begroting 2007
Begroting 2007 145.250 72.625 79.000 76.390 449.089 197.987 - 825.567
MJB; schijf 2007 145.625 20.844 79.000 162.708 449.089 144.101 -857.817
466.980 70.540 261.114 7.994 1.001.402 19.428
394.266 141.788 261.114 41.255 981.973
Begroting 2006 145.000 0 79.000 164.349 49.089 47.838 -157.817
394.266 0 261.114 41.255 1.024.094
De stelpost voor onvoorzien incidenteel en structureel is gebaseerd op respectievelijk 58.100 inwoners x € 2,50 en 58.100 inwoners x € 1,25. Stelpost opvang incidenteel nadeel bezuiniging bedrijfsvoering (bespaarde rente) Bij de nota “kiezen en delen” is ervan uitgegaan dat alle daarvoor in aanmerking komende bespaarde rente wordt aangewend als inkomst op de exploitatie. Daarbij is uitgegaan van een bepaalde stand van de reserves. Nu blijkt het bedrag van de reserves hoger te zijn dan waarmee in de nota “kiezen en delen” is uitgegaan. Het verschil wordt gebruikt als buffer voor toekomstige aanwendingen van reserves/voorzieningen waarbij een inkomstenderving optreedt. Incidenteel wordt dit bedrag ingevuld om het faseringsprobleem bij de formatieve bezuinigingen op te lossen. Immers het jaar waarin de formatiereductie wordt gerealiseerd ligt verder in de tijd. Reserveringen Reserveringen Toevoegingen Onttrekkingen Saldo
Begroting 2007 3.640.258 571.208 3.069.050
MJB; schijf 2007 3.371.637 435.083 2.936.554
Begroting 2006 2.976.328 781.373 2.194.955
Het resultaat voor bestemming is € 3.069.050. Ditzelfde bedrag wordt toegevoegd c.q. onttrokken aan reserves.
Begroting 2007
46
Hieronder wordt aangegeven welke bedragen, groter dan € 100.000 aan welke reserves worden onttrokken of toegevoegd. Onttrekking: Reserve: - BTW-compensatiefonds - Organisatieontwikkeling - Zachte bovental
Bedrag 197.521 100.000 185.365
Toevoeging: Reserve: - Tractie brandweer en Buitendienst - Onderwijshuisvesting - Wet voorziening gehandicapten - Bovenwijkse voorzieningen - Centrumplan - Rentetoevoeging reserve nieuw beleid - Hertaxatie wet onroerende zaken - exploitatie gemeentehuis Avereest, reserve gemeentehuis - rentetoevoeging reserve huisvesting
Bedrag 184.585 244.309 496.254 287.210 381.328 603.380 111.870 110.051 837.361
47
7.2 Begrotingsuitkomst Wij vinden het belangrijk dat de ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente en daarmee de ontwikkeling van het begrotingssaldo in de begroting 2007 voor iedereen inzichtelijk blijft. De begroting 2007 is daarom vanuit de begroting 2006 na verwerking van de 1e bestuursrapportage - stap voor stap opgebouwd: - De cijfers in de begroting 2007 zijn gelijk aan de cijfers van de sluitende begroting 2006 na verwerking van de 1e bestuursrapportage 2006. - Deze cijfers zijn gecorrigeerd voor de incidentele componenten. Hiermee geeft de begroting 2007 het juiste structurele beeld gebaseerd op bestaand beleid. Het nadelig saldo bedraagt € 83.000. - Daarna is de jaarschijf 2007 opgevoerd vanuit de laatst bekende meerjarenraming. Daarmee wordt het nadelig saldo verlaagd met € 258.000 en omgezet in een positief saldo van € 176.000. - Als laatste worden de ramingen op de diverse posten geactualiseerd. Door deze actualisatie wordt het voordelig saldo verlaagd met € 235.000 en omgezet in een nadelig saldo van € 59.000,--. - Dit nadelig saldo is voorlopig ten laste gebracht van de algemene reserve. Een nadere toelichting op deze mutaties is als bijlage in dit boekwerk opgenomen. Hier merken wij op dat in dit begrotingssaldo reeds elementen van nieuw beleid/reservelijsten zijn verwerkt: - extra opleidingsbudget brandweer € 45.000 - kosten parkmanagement € 50.000 - Hardenberg op de Kaart € 25.000 - Verhoging bijdrage aan evenementenfonds € 6.000 Ook is reeds gerekend met de wens van de Raad om een budget - in dit geval € 58.000 - op te nemen voor een extra medewerker ter ondersteuning van de (zichtbare) Raad. Verder is gerekend met een inflatoire verhoging van de OZB-tarieven met 2,75%. Dit in afwijking van de uitgangspunten voor de (meerjaren)begroting van 1,5%.
Begroting 2007
Deze extra verhoging houdt verband met het feit dat de beheerders van het Gemeentefonds uitgaan van een inflatoire verhoging van de OZB-tarieven met 2,75%. Hiervoor is de gemeentefondsuitkering ook gekort.
1e begrotingswijziging 2007 Gymlokaal Marslanden Niet meer in de primitieve begrotingscijfers konden worden verwerkt, de extra exploitatielasten die voortvloeien uit het in gebruik nemen van een nieuw gymlokaal in Marslanden (kosten € 60.000 per jaar). BTW-compensatiefonds (BCF) In het begrotingssaldo 2007 zijn ook de gevolgen van de extra korting op het gemeentefonds verwerkt. Een extra korting die verband houdt met de evaluatie van het BCF. Door de reserve BCF in te zetten voor versnelde afschrijving van bepaalde investeringen, ontstaat voldoende financiële ruimte om deze korting op te kunnen vangen. Per saldo levert dit een voordeel op van € 224.000. Uitwerking nieuw beleid Als gevolg van de keuze om € 3.380.000 aan de algemene reserve te onttrekken ten behoeve van nieuw beleid vervallen de rentebaten over dit bedrag, ofwel ontstaat een nadeel van € 152.000. Hierna resteert een tekort van € 47.000 De septembercirculaire Aangezien deze circulaire met betrekking tot de gemeentefondsuitkering pas na Prinsjesdag verschijnt, zijn de uitkomsten hiervan nog niet in het begrotingssaldo verwerkt.
Begroting 2007
48
7.3 De meerjarenraming Het meerjarenperspectief voor de jaren 2008, 2009 en 2010 presenteren wij op basis van de primitieve begroting 2007. Met andere woorden, uitgegaan wordt van een begrotingstekort van € 59.000. Na 1e wijziging is dit nog € 47.000. Dit voordelig verschil van € 12.000 werkt ook door in onderstaande tellingen. Bij de doorrekening van dit perspectief is uitgegaan van de volgende aannames. - Een jaarlijkse toename van het aantal inwoners en woningen van 150 respectievelijk 250. - Een prijsstijging van 1,5% per jaar. Ook bij de loonkostenstijging hebben wij dit percentage gebruikt. Naast de loonstijging is ook rekening gehouden met de autonome periodieke verhogingen. - Het jaarlijks vrijkomend bedrag aan afschrijving en rente hebben wij gereserveerd voor dekking van de vervangingsinvesteringen. - Het onderhoudsbudget voor wegen, verlichting en plantsoenen is jaarlijks verhoogd met een normbedrag per woning voor gebiedsuitbreiding. - Voor onvoorziene structurele uitgaven is een jaarlijks bedrag opgenomen van € 73.000. - Voor de berekening van de algemene uitkering is rekening gehouden met de informatie uit de meicirculaire 2006. - Voor nieuw beleid is geen structureel bedrag opgenomen. De ontwikkeling van het begrotingssaldo in het meerjarenperspectief is, met inachtneming van het vorenstaande, als volgt (bedragen x € 1.000,--): 2008 voordeel saldo stijging salarissen Afdelingsbudgetten algemene uitkering onvoorzien OZB autonoom Prijsstijgingen Kapitaallasten Reservering Diversen Totaal Saldo
2009 nadeel 59 658 30
1.059
voordeel
nadeel 225 630 41
1.118 73
88 300
90 310 438 445 1.720 188
De forse toename in 2010 vloeit met name voort uit een lagere gemeentefondsuitkering. Mogelijke oplossingrichtingen voor dit meerjarig tekort: - inzetten accress gemeentefonds - oud voor nieuw - doorbreken automatisme vervangingsinvesteringen - bezuinigen - lastenverhoging (meer dan inflatoir)
73
306
1 1.532
nadeel 188 604 87
627
324 364 11 1.495 225
voordeel
73 89
123
1.270
2010
557 2 1.157
1.819 662
49
Begroting 2007
7.4 Vervangingsinvesteringen 2007 In de begroting 2007 is € 198.000 opgenomen voor opvang van lasten vervangingsinvesteringen. Dit bedrag is ontstaan als gevolg van de vrijvallende (netto)kapitaallasten. De volgende objecten komen voor vervanging in aanmerking. Objecten Content Management Systeem Renovatiewerkzaamheden velden sportparken Bureaustoelen Voorbereiding huisvesting brandweer *** ten laste van de reserve huisvesting Defibrillatoren afzuiging Uitrukkleding brandweer warmtebeeldcamera’s aanpassing buitenzijde KNSTSPR *** ten laste van de stelpost onderhoud VRI-installatie Zwolseweg-Meppelerweg Openbare toiletvoorziening Markt Hardenberg Vervanging tractie brandweer *** verlaging reservering Vervanging tractie BOR *** verlaging reservering Vervanging automatisering *** verlaging reservering Totalen
Investering 87.250 100.000
lasten 24.476 14.500 15.800 250.000
25.000 40.000 72.750 100.000
3.625 5.800 17.824 24.500 60.000 - 60.000 11.167 13.525 33.500 - 33.500 121.028 - 121.028 172.440 - 107.440 446.217
baten
250.000
100.000 65.000 300.000 708.329
438.531 2.036.860
250.000
Conclusie Voor vervanging is een krediet nodig van ruim € 2 miljoen ofwel € 196.000 structureel. Deze structurele last wordt ten laste gebracht van de stelpost vervangingsinvesteringen 2007.
Begroting 2007
50
8. Verplichte paragrafen 8.1 Lokale heffingen Actualiteiten Toeristen- en forensenbelasting In het Kabinetsstandpunt over het rapport van de stuurgroep Eenhoorn werd aangegeven dat verkend zal worden of er een mogelijkheid bestaat om de toeristenbelasting en de forensenbelasting samen te voegen tot een verblijfsbelasting. Doel van deze verkenning was te bezien of door bundeling van deze belastingen de administratieve lasten voor ondernemers kunnen verminderen. Uit de verkenning naar de mogelijkheid van de samenvoeging van de toeristen- en forensenbelasting tot een nieuwe verblijfsbelasting blijkt dat de lastenreductie van samenvoegen voor het bedrijfsleven en voor gemeenten zeer beperkt is. Samenvoegen ligt dan ook niet direct voor de hand, temeer daar uit de verkenning is gebleken dat er behoefte bestaat om de belastingen die op het gebied van toerisme en recreatie worden geheven in breder verband te bekijken. Centraal staat daarbij de vraag wie zouden moeten meebetalen aan de voorzieningen in een gemeente en op basis van welke uitgangspunten. Precariobelasting De precariobelasting op ondergrondse nutsleidingen kan vervallen. Op dit moment wordt uitgewerkt hoe de vrijstelling van precariobelasting voor nutsbedrijven Belastingopbrengsten Algemeen: Onroerende zaak belastingen: * gebruiker *) * eigenaar Hondenbelasting Toeristenbelasting Forensenbelasting Specifiek: Afvalstoffenheffing Rioolrechten
terzake van ondergrondse electriciteitsnetten en waterleidingen kan worden vormgegeven. Oorspronkelijk was de wetswijziging voorzien voor 1 januari 2007. Deze datum wordt echter niet gehaald. De vertraging heeft te maken met het feit dat er een groot aantal gemeenten geen precariobelasting heft op ondergrondse leidingen, maar wel op privaatrechtelijke wijze inkomsten genereren voor leidingen en kabels. Ook is besproken dat deze beprijzing ongewenst wordt geacht. Daarom wordt er gezocht naar een bredere aanpak, waarbij ook de privaatrechtelijke weg wordt afgesloten en wordt bekeken hoe gemeenten gecompenseerd kunnen worden voor de gederfde inkomsten. Belastingopbrengsten Hierna hebben wij een vergelijking opgenomen van de belangrijkste belastingen en van de daarop gebaseerde opbrengsten. Voor het tarief 2007 is een inflatoire verhoging doorgevoerd van 1,5%. Ten aanzien van de onroerende - zaakbelastingen zijn de tarieven verhoogd met 2,75%, dit omdat het rijk heeft aangegeven met dit percentage rekening te houden bij de berekening van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Bovendien is rekening gehouden met het uitgangspunt van 100% kostendekking bij de afvalstoffenheffing en de rioolrechten.
Begroting 2007
Begroting 2006
Rekening 2005
1.411.000 5.709.000 210.000 448.000 284.000
1.560.000 5.520.000 211.000 412.000 285.000
4.172.646 5.370.771 209.321 430.839 276.157
4.574.000 5.175.000
4.773.000 4.982.000
4.275.296 4.507.909
*) per 1 januari 2006 is het gebruikersdeel op woningen afgeschaft.
51
Begroting 2007
Voor wat betreft de toeristenbelasting is rekening gehouden met de afspraak die de gemeenten in het Vechtdal hebben gemaakt over het tarief. In 2005 was het tarief € 0,48 en in 2006 wordt een tarief gehanteerd van € 0,50.Voor 2007 wordt dit € 0,51 per overnachting. Belastingtarieven 2006 Ozb-tarief eigenaar woning Ozb-tarief eigenaar niet-woning Ozb-tarief gebruiker niet-woning Vastrecht afvalstoffenheffing Lediging 240 liter container Lediging 140 liter container Rioolrecht woning
2007 2,22 5,65 4,54 102,00 6,79 4,21 218,00
2006 2,16 5,50 4,42 97,00 6,74 4,18 218,00
2005 1) 1,93 4,92 3,95 97,00 6,54 4,06 218,00
1) OZB tarieven o.b.v. vorige taxaties. Vastrecht afvalstoffenheffing Als gevolg van bestaand beleid hebben wij ook dit jaar een korting van € 20,-- per afhaaladres toegepast op het vastrecht (2006 was dit € 21,--). Dit bedrag is opgebouwd uit € 10,-- dividend van de ROVA en € 10,-- extra ten laste van de voorziening conform de in 2006 ingezette gedragslijn. Voor 2007 komt het vastrecht na genoemde korting van € 20,-- uit op € 102,--. Rioolrechten Gezien de huidige stand van de voorziening riolering en het verloop van de investeringen blijft het rioolrecht op hetzelfde niveau als in 2006. Naast een vergelijking van de opbrengsten hebben wij wederom een vergelijking opgenomen van de woonlasten 2006 met enkele buurgemeenten. Voor de OZB is uitgegaan van een woningwaarde van € 140.000 en voor de afvalstoffenheffing en riolering van een meerpersoonshuishouden. Vergelijkend overzicht van woonlasten 2006. gemeente Dalfsen Raalte Ommen Staphorst Kampen Steenwijkerland Hardenberg Hoogeveen Coevorden Zwartewaterland Twenterand De Wolden
OZB 88 131 116 73 133 136 120 176 165 137 142 133
Afvalstoffenheffing 218 194 216 265 264 224 211 237 261 266 235 244
Rioolrecht 112 130 158 181 128 177 218 138 133 165 191 198
Totaal 418 455 490 519 525 537 549 551 559 568 568 575
(Bron: Informatie van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden, augustus 2006)
Begroting 2007
Kostendekking Bepaalde gemeentelijke activiteiten mogen 100% kostendekkend zijn. In het kader van de invoering van het BTW-compensatiefonds (BCF) is bepaald dat de gemeente bij de bepaling van de kostendekkendheid geen rekening hoeft te houden met de compensabele BTW. Daarmee rekening houdend zijn de afvalstoffenheffing en de rioolrechten 100% kostendekkend. Kwijtschelding De gehanteerde kwijtscheldingsnorm is in de gemeente Hardenberg 100%.
8.2 Weerstandsvermogen De gemeenten dienen hun weerstandsvermogen te bepalen op basis van hun risicoprofiel. Onder weerstandsvermogen wordt verstaan “de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten dan wel alle risico’s te dekken waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie”. Reguliere risico’s worden afgedekt door afgesloten verzekeringen of gevormde voorzieningen. Het gaat bij weerstandsvermogen om die risico’s die niet via verzekeringen of gevormde voorzieningen kunnen worden ondervangen. Aan het eind van deze paragraaf wordt ingegaan op deze risico’s. Reserves en voorzieningen De totale vermogenspositie is ten opzichte van vorig jaar gestegen met € 23,6 miljoen, onderverdeeld in - algemene reserve grondexploitatie + € 0,6 miljoen - algemene reserve algemene dienst + € 4,6 miljoen 1) - bestemmingsreserves + € 18,7 miljoen 2) - voorzieningen grondexploitatie + € 0,2 miljoen - voorzieningen algemene dienst - € 0,5 miljoen
52
1) De stijging van de algemene reserve heeft hoofdzakelijk te maken met de opvang van het wegvallende dividend WMO-beheer als gevolg van de verkoop van de Wavin-aandelen. 2) De stijging van de bestemmingsreserves heeft hoofdzakelijk te maken met de nieuw ingestelde reserve “nieuw beleid” ter grootte van 13 miljoen. De totale omvang van de reserves en voorzieningen (inclusief grondexploitatie) wordt per 1 januari 2007 geraamd op € 85.460.000, onder te verdelen in reserves € 68.456.000 en voorzieningen € 17.004.000. Het onderscheid tussen reserves en voorzieningen is van belang omdat voorzieningen niet tot het eigen vermogen worden gerekend vanwege de hieraan ten grondslag liggende verplichtingen. De bespaarde rente is begroot op € 3.844.000. Hiervan wordt € 1.914.000 ingezet als algemeen dekkingsmiddel en € 1.930.000 toegevoegd aan reserves en voorzieningen. Algemene reserve algemene dienst Bij vaststelling van de voorjaarsnota 2002 is besloten dat de algemene reserve tot nader order een minimale omvang moet hebben van € 3 miljoen. Dit komt overeen met circa € 50,-- per inwoner. De algemene reserve heeft op 1 januari een geraamde stand van € 7.674.000. De rente bedraagt € 345.000 en wordt volledig ingezet voor de exploitatie. Bestemmingsreserves algemene dienst De bestemmingsreserves hebben op 1 januari een geraamde stand van € 54.912.000. De rente bedraagt € 2.471.000. Hiervan wordt € 852.000 ingezet voor de exploitatie. De overige rente wordt bijgeschreven op de reserves waarbij de rentebijschrijving op de reserve huisvesting en de reserve nieuw beleid de grootste zijn (€ 1.441.000). Voorzieningen algemene dienst De voorzieningen hebben op 1 januari een geraamde stand van € 13.723.000. De rente bedraagt € 763.000. Hiervan wordt € 453.000 ingezet voor de exploitatie. De overige rente wordt bijgeschreven op de voorzieningen omdat bij de instelling van de voorziening is uitgegaan van een contante waarde.
53
Algemene reserve en voorzieningen grondexploitatie In juni 2006 is de nota grondexploitatie vastgesteld. Onderdeel van dit besluit is het vaststellen van de gewenste omvang van de algemene reserve (€ 5,6 miljoen) en de voorzieningen (€ 2,6 miljoen). De berekening van de gewenste omvang van de algemene reserve grondexploitatie is als volgt: 12,5% van de positieve boekwaarden onderhanden werk plus een structurele buffer van € 1.750.000. Dit bedrag is per 1 januari beschikbaar. Voorwaarde daarbij is wel is dat de op stapel staande woningbouwplannen en uitgifte van bedrijfskavels zich in het verwachte tempo en omvang zullen voordoen. Gewenste hoogte weerstandsvermogen Tot het weerstandsvermogen worden gerekend de zogenaamde belastingcapaciteit, de post onvoorzien structureel en de algemene reserve. Berekening beschikbaar weerstandsvermogen 2007 In exploitatie In vermogen Onbenutte belastingcapaciteit OZB 450.000 Onvoorzien structureel 72.625 Algemene reserve 7.674.000 Voor de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit geldt het volgende. Voor de OZB-tarieven zijn zogenaamde drempel- en maximumtarieven ingesteld. Liggen de OZB-tarieven tussen het drempel- en maximumtarief dan kunnen de tarieven alleen met een toegestaan percentage verhoogd worden. Liggen de OZB-tarieven onder het drempeltarief dan mogen deze tarieven verhoogd worden tot het drempeltarief. Het tarief in Hardenberg voor niet-woningen ligt tussen het drempel- maximumtarief. Het tarief voor eigenaar woning ligt € 0,27 onder het drempeltarief. Het verschil is de onbenutte belastingcapaciteit. Voor wat betreft de afvalstoffenheffing en het rioolrecht is geen sprake van een onbenutte belastingcapaciteit omdat wij uitgaan van 100% kostendekking.
Begroting 2007
Voor onvoorziene uitgaven is in de begroting een structureel bedrag van € 72.625 opgenomen. Zoals hiervoor al is aangegeven is de omvang van de algemene reserve € 7.674.000.
8.3 Risicoparagraaf begroting 2007 1. Inleiding Op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) zijn gemeenten verplicht om een risicoparagraaf op te stellen en op basis daarvan hun weerstandsvermogen te berekenen. Tevens dienen gemeenten aan te geven welk beleid zij voeren ten aanzien van risico’s en het managen ervan. Het risicomanagement in de gemeente Hardenberg wordt vorm gegeven met behulp van het in paragraaf 2 geschetste toetsingskader. Aan de hand van dit toetsingskader worden de risico’s geïdentificeerd en beoordeeld. Paragraaf 3 geeft de geïdentificeerde en beoordeelde risico’s weer naar de stand van zaken augustus 2006. In paragraaf 4 wordt de relatie gelegd tussen de risico’s en het weerstandsvermogen. 2. Toetsingskader risico’s Het toetsingskader wordt gevormd door de risico’s die door het handelen van de gemeente zowel in positieve als negatieve zin zijn te beïnvloeden. Risico’s die niet tot het toetsingskader behoren zijn de zogenaamde zuivere risico’s. Onder een zuiver risico wordt een risico’s verstaan met ‘de statistische kans op het optreden van een gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeente’. Bijvoorbeeld onverzekerbare schades, (natuur)rampen etc. Meestal worden voor risico’s voorzieningen getroffen. Dit wordt bij de beoordeling van het risico betrokken. Uitsluitend risico’s waar het financieel belang groter is dan € 100.000,= worden binnen dit toetsingskader beoordeeld. Dit criterium is analoog aan het criterium dat door de accountant wordt gehanteerd.
Begroting 2007
Soorten risico’s Er wordt daarbij onderscheid gemaakt in drie soorten risico’s: financiële -, ondernemers - en juridische risico’s. Aan elk risico wordt een wegingsfactor toegekend. De wegingsfactor bepaalt het risicoprofiel. De weging kan zijn laag, gemiddeld of hoog. Bij een laag risicoprofiel hoeft geen bijzondere actie te worden ondernomen. Deze risico’s worden in de regel niet opgenomen in de risicoparagraaf uitgezonderd het meerjarenperspectief en de grondexploitatie. Deze twee worden altijd in de risicoparagraaf opgenomen. Bij een gemiddeld risicoprofiel is er sprake van specifieke aandacht voor ‘kritische factoren’ behorende bij het risico. Bij een hoog risicoprofiel is actie gewenst. Financiële risico’s De meest eenvoudig te identificeren financiële risico’s zijn de risico’s waarbij sprake is van een overschrijding van een uitgavenbudget of onderschrijding van een inkomstenbudget die niet kan worden afgedekt. De over- of onderschrijdingen op zich vormen daarbij niet zo zeer het risico. Het risico is gelegen in het feit of men al dan niet in staat is maatregelen te treffen om weer binnen het budget te komen. Bij financiële risico’s moet in eerste instantie worden gedacht aan open-einde regelingen, bovenformativiteit, tegenvallende opbrengsten uit belastingen etc. Ook de ontwikkeling van de algemene uitkering behoort daartoe. Deze financiële risico’s kunnen zich ook voordoen bij een aan de gemeente verbonden partij die een wettelijke taak voor de gemeente uitvoert of een verbonden partij die voor zijn bestaan afhankelijk is van de gemeentelijke subsidies. Ondernemersrisico’s De tweede categorie zijn de risico’s die door de gemeente worden gelopen in het economisch verkeer. Bij bepaalde taken treedt de gemeente op als ondernemer. De gemeente voert een taak uit die ook door een private partij kan worden uitgevoerd. De gemeente draagt daarbij vaak (mede) het ondernemersrisico. Daarbij moet worden gedacht aan het grondbedrijf en verhuur van gebouwen maar ook aan het theater en aan de zwembaden. Deze risico’s kunnen negatief maar ook positief uitpakken. Ook het renterisico kan tot deze categorie worden gerekend. Identificatie van deze risico’s is minder eenvoudig en vindt plaats op basis van het
54
inventariseren en monitoren van taken waarbij de gemeente optreedt als ondernemer. Juridische risico’s Bij de juridische risico’s wordt onderscheid gemaakt tussen de juridische geschillen en de rechtmatigheidrisico’s. Bij juridische geschillen gaat het met name om geschillen waar financiële claims aan verbonden zijn. Hiertoe worden dus ook gerekend de juridische geschillen waarbij de gemeente een financiële claim heeft op een derde. Identificatie van deze risico’s is op zich eenvoudig omdat er bij juridische geschillen sprake is van een (formele) rechtsgang waardoor de voortgang goed te volgen is. Van rechtmatigheidrisico’s is sprake indien geconstateerd is dat niet of niet aantoonbaar volgens interne of externe regelgeving wordt gewerkt. Deze risico’s worden geïdentificeerd op basis van de rechtmatigheidtoetsen die door de accountant en de controller worden uitgevoerd. Financiële risico’s Algemene uitkering en het financieel meerjarenperspectief De algemene uitkering (meicirculaire 2006) is, ten opzichte van de jaarschijf 2007, in het meerjarenperspectief, € 870.000 verslechterd. Dit is met name het gevolg van een verrekening (met terugwerkende kracht) met het BTW-compensatiefonds. Een bedrag van € 672.000 is incidenteel en € 198.000 is structureel. Het Rijk hanteert het kasstelsel en gemeente werkt met het stelsel van baten en lasten (exploitatie). De hogere uitname komt vooral door het hogere investeringsniveau van de gemeenten. De voordelen voor de gemeenten zitten dus in de investeringen. De uitnamen uit het gemeentefonds leiden echter tot een tekort op exploitatiebasis. Deze discrepantie is in de begroting 2007 opgelost door de reserve BTW-compensatiefonds in te zetten voor extra afschrijvingen. De BTW-voordelen die zijn genoten op investeringsniveau vloeien zo weer terug in de exploitatie. Er is nu sprake van een (nagenoeg) sluitend meerjarenperspectief tot 2009. Vanaf 2010 loopt het
55
meerjarenperspectief weer negatief als gevolg van de afbouw verfijninguitkering riolering. Gelet op de termijn wordt het risicoprofiel voor het meerjarenperspectief beoordeeld op laag. Bijstand Op 1 januari 2004 is de Wet Werk en Bijstand (WWB) ingevoerd. Over het 1e WWB jaar, 2004 was er sprake van een tekort van € 926.000 op het inkomensdeel. Over 2005 was er een tekort van € 647.000. Het tekorten van 2004 en 2005 zijn uit de reserve werk en inkomen gedekt. In de raadvergadering van 22 september 2005 is de Nota “Wet Werk en Bijstand” vastgesteld. Daarin zijn extra maatregelen opgenomen om de uitgaven zo veel als mogelijk te beperken. Dit moet met name gebeuren door het versneld plaatsen van mensen op nieuwe gesubsidieerde banen ten laste van het WWB-werkdeel, Met het gevoerde beleid zijn in 2005 en 2006 goede resultaten geboekt. De verwachting is nog niet dat de WWB in 2006 al binnen het rijksbudget kan worden gerealiseerd. Er is voor 2006 nog een tekort geprognosticeerd van € 228.000,=. Door de goede resultaten hoeft minder aan de reserve te worden onttrokken. Dit geeft ruimte om ook in 2007 door te gaan op de ingeslagen weg. Een eventueel tekort over dat jaar kan nog worden gedekt uit de reserve. Het risicoprofiel van de Wet Werk en Bijstand is beoordeeld op beperkt. Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en Larcom Naar aanleiding van het negatieve resultaat van Larcom over 2004 en de slechte financiële prognoses voor het jaar 2005 heeft de gemeenschappelijk regeling Vechtdal (GR) het accountantsbureau PricewaterhouseCoopers (PWC) opdracht gegeven onderzoek te doen naar de ontwikkeling van de financiële situatie bij Larcom over de periode 1999-2005. Uit het rapport blijkt onder meer dat Larcom in de periode 1999-2005 verliezen heeft geleden tot een bedrag van € 9,6 mln. en ultimo 2005 een negatief eigen vermogen heeft. De verliezen zijn gefinancierd met geldleningen waarvoor de GR Vechtdal garant staat.
Begroting 2007
In de raadsvergadering van 22 september 2005 heeft de raad kennis genomen van de bevindingen van de ‘Rapportage inzake onderzoeksvragen Larcom en GR Vechtdal periode 1999-2005’ en ingestemd met het instellen van een voorziening ‘garantstelling Larcom’ van € 3,0 mln. In januari 2006 heeft Larcom de notitie “Saneren en Reorganiseren” aangeboden. Daarin worden de aanpak en de kosten van de sanering en reorganisatie bij Larcom inzichtelijk gemaakt. De lasten bleven voor Hardenberg binnen de voorziening van € 3,0 mln. In de raadsvergadering van 16 februari 2006 heeft de raad met genoemde notitie ingestemd onder het voorbehoud dat ook de gemeenten Ommen, Raalte, Dalfsen, Hellendoorn en Twenterand instemmen met de voorstellen van Larcom. Aan deze voorwaarde is niet volledig voldaan. In september 2005 heeft de raad tevens ingestemd met de koers “van binnen naar buiten” en een bestuursmodel waarbij de gemeente de regie voert. In de nieuwe koers werken SW- medewerkers onder de regie van de gemeenten en met behulp van inkoopconstructies zoveel mogelijk buiten de muren van de sociale werkvoorziening. De nieuwe visie moet na 2008 het perspectief geven van een kostendekkende uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening. Voor 2007 en 2008 worden nog tekorten geprognosticeerd. De uitvoering van de Wsw wordt niet binnen het budget uitgevoerd. Er zijn maatregelen genomen om te komen tot een uitvoering binnen het jaarbudget. Voor het aandeel in de saneringslasten van Larcom is een voorziening getroffen. Omdat de gemeenten Raalte, Dalfsen, Hellendoorn en Twenterand niet volledig hebben ingestemd met de sanerings - en reorganisatie voorstellen is de raad inmiddels een nieuw voorstel gedaan met betrekking tot deze problematiek. Het risicoprofiel van de Wet Sociale Werkvoorziening is beoordeeld op beperkt.
Begroting 2007
De gemeente als ondernemer Grondexploitatie In de Nota grondbeleid zijn de uitgangspunten voor het treffen van voorzieningen voor verwachte voorzienbare exploitatietekorten van verliesgevende complexen vastgelegd. Door actualisatie van de grondexploitaties per 1 januari 2006 zijn wijzigingen opgetreden in de hoogte van de te treffen voorzieningen (Nota Grondexploitatie 2006 is op 20 juni 2006 door de raad vastgesteld). Ten opzichte van het jaar 2005 kan in 2006 de hoogte van de voorzieningen worden afgebouwd door verbetering van een aantal grondexploitatieresultaten. Zo is de voorziening voor Haardijk I + II verlaagd van € 0,71 mln. naar € 0,60 mln. en Broeklanden van 1,13 mln. naar 1,04 mln. Daarentegen is de Voorziening voor de exploitatieovereenkomst De Boschkamp aanzienlijk verhoogd met € 0,61 mln. naar € 0,79 mln. Verder zijn nieuwe Voorzieningen gecreëerd voor een tweetal exploitatieovereenkomsten, namelijk bedrijventerrein Mercator en bedrijventerrein Moerwijk totaal voor € 0,11 mln. Nu de exploitatieovereenkomsten per 1 januari 2006 als regulier onderdeel van de gemeentelijke grondexploitatie worden beschouwd, moeten deze voorzieningen ook binnen dit domein worden getroffen. Naast de voorzieningen wordt er ook een algemene reserve gevormd vanuit het grondbedrijf. De hoogte hiervan bedraagt € 5,31 mln. De risico’s die hiermee kunnen worden afgedekt zijn o.a. tegenvallende kosten bouw- en woonrijpmaken, vertraging in gronduitgifte, moeilijkheden bij verwervingen, milieumaatregelen en ook de risico’s van strategische gronden en exploitatieovereenkomsten. Er is sprake van niet kostendekkende exploitaties. Voor de tekorten van deze niet kostendekkende exploitaties zijn voorzieningen getroffen. Het risicoprofiel is laag. Lokaal Opleidingscentrum (LOC) In 2005 is een start gemaakt met het project LOC. In dit project werken diverse partijen (waaronder gemeente Hardenberg, een aantal scholen en commerciële partijen) samen. In 2005 is de stichting CV LOC opgericht ter aansturing van het project. In deze C.V. is de stichting beherend vennoot. In 2005 is verder een samenwerkingsovereenkomst opgemaakt en is het recht van opstal gevestigd. In 2006 is een huurovereenkomst
56
gesloten tussen de gemeente en de stichting LOC voor de huur van het BedrijfsVerzamelGebouwgedeelte (BVG, ook wel LOC+). Het gehuurde zal door de gemeente deels worden onderverhuurd en deels in eigen gebruik worden genomen. De gemeente Hardenberg is daarmee risicodragend in het project LOC als financier/ participant en als huurder/ verhuurder. Er is nog geen sluitende exploitatie als het gaat om de huur en onderverhuur van het LOC+ gedeelte. Er wordt nog gesproken met diverse huurders. Ook het eigen gebruik is budgettair nog niet in de gemeentebegroting opgenomen. Daarbij is tevens sprake van een directe relatie met de nieuwbouw van het gemeentehuis. Er is sprake van een niet kostendekkende exploitatie huur LOC+ gedeelte. Er zijn maatregelen genomen om te komen tot een kostendekkende exploitatie. Het risicoprofiel van het Lokaal Opleidingscentrum is beoordeeld op beperkt. Exploitatie parkeren In de raadsvergadering van 20 december 2005 is de nota “ontwerp-Uitwerking Raamplan Parkeren” vastgesteld. Op de toekomstige parkeerexploitatie is een tekort van ruim € 2,0 mln. ingecalculeerd. Dit wordt deels opgevangen binnen het centrumplan. Per saldo is er nog sprake van een tekort van € 657.000. Het ingezette parkeerbeleid biedt niet het perspectief van volledige kostendekkendheid. Voor het gecalculeerde tekort is bij de jaarrekening 2005 een voorziening getroffen. Er is sprake van een niet kostendekkende exploitatie. Voor het tekort is een voorziening getroffen. Het risicoprofiel is laag. Juridische geschillen IJsselstreek Olie BV Er is enige jaren geleden een aanvraag ingediend voor de bouw van een benzineservicepunt op het bedrijventerrein de Nieuwe Haven. De bouwvergunning is door de gemeente verleend. Door een concurrent is bezwaar gemaakt. De Raad van State heeft de bouwvergunning nietig verklaard, omdat de gemeente een bestemmingsplanwijziging had moeten doorvoeren. Daaropvolgend is een procedure ingezet om tot een bestemmings-
57
planwijziging te komen. Uiteindelijk kon de gemeente na een lange periode de bestemmingsplanwijziging doorvoeren en de bouwvergunning verlenen. Het benzineservicepunt is inmiddels gerealiseerd. De belanghebbende maatschappij heeft bij de gemeente een schadeclaim ingediend wegens onrechtmatige daad. De maatschappij heeft door de lange periode/procedure een aantal jaren omzet gemist. Deze schadeclaim is neergelegd bij onze verzekeraar. Deze stelt dat dit soort zaken - onrechtmatige daad - niet onder de polis vallen. Inmiddels heeft het gerechtshof in Arnhem de eiser in het gelijk gesteld. Thans is een schikkingsvoorstel richting IJsselstreek Olie gedaan. IJsselstreek Olie BV moet hier nog op reageren. De claim kan worden afgewikkeld binnen voorziening juridische geschillen. Dit risico kan worden afgevoerd van de risicoparagraaf. Collectief Vraagafhankelijk Vervoer (CVV) Tussen de partijen die opdrachtgever zijn voor de regiotaxi en de vervoerder uit de vorige contractperiode (ConneXXion) bestaat nog een geschil. Het geschil richt zich op de vraag of contractueel een prijs per reizigerszone of per vervoerszone is afgesproken. Het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB) heeft het beroep van ConneXXion gegrond verklaard en het bestreden besluit vernietigt. Het CBB vindt dat de term groepsreis in de uitvoeringsovereenkomst niet voldoende is gedefinieerd en gebruikt derhalve de term rit (uit de uitvoeringsovereenkomst): “verplaatsing van één persoon met het CVV gemaakt”. Op basis van deze uitspraak is de gemeente Hardenberg verplicht tot een nabetaling. Hiervoor is bij de jaarrekening 2005 een voorziening getroffen. Provincie en ConneXXion zijn een schikking overeengekomen. De claim is afgewikkeld door de provincie zonder dat de gemeente daarvoor nog aansprakelijk zal worden gesteld. Dit risico kan worden afgevoerd van de risicoparagraaf.
Begroting 2007
Europese aanbestedingsrichtlijnen Van de aanbestedingen van diensten en leveringen is bij de jaarrekening 2005 de rechtmatigheid beoordeeld. Hieruit is gebleken dat voor een drietal aanbestedingen de Europese aanbestedingsregels niet juist zijn nageleefd. In 2005 bedroeg de totale omvang van deze tekortkomingen € 1,55 mln. In 2005 is het inkoop- en aanbestedingsbeleid door het college vastgesteld. Door het ontwikkelen van het beleid ontstaat een goede structurele basis voor het inkoopproces binnen de gemeente Hardenberg. Tevens is er nu een goed toetsingskader op basis waarvan interne controles kunnen worden uitgevoerd. Nu is het zaak om de organisatie verder in te gaan richten op een efficiënte, effectieve en rechtmatige inkoop. Op basis van het nieuwe beleid en het handboek moeten nu concreet twee zaken plaatsvinden: - Waarborgen dat nieuwe inkopen/aanbestedingen vanaf nu voldoen aan de Europese aanbestedingsregels. - Integrale check op lopende inkoop- en aanbestedingscontracten en toetsen of sprake is van het niet naleven van de Europese aanbestedingsrichtlijnen en/of het eigen inkoopbeleid. Het gaat daarbij met name om leveringen en diensten die over meerdere taken of afdelingen verdeeld zijn maar die aanbestedingstechnisch als één productgroep moeten worden gezien. Taak wordt niet rechtmatig uitgevoerd. Het totaal van de fout bedraagt meer dan 1% van de totale lasten. Er zijn maatregelen genomen om de rechtmatige uitvoering van de taak te verbeteren. Ter verduidelijking er zijn hier alleen rechtmatigheidrisico’s aan verbonden er is geen sprake van financiële risico’s. Gemeentelijke (subsidie)verordeningen Er is sprake van het ontbreken van een gemeentebrede en aantoonbare waarborging van rechtmatigheid van gemeentelijk verordeningen. Daarmee is er een onzekerheid ten aanzien van de naleving van deze verordeningen. Hoewel niet exact te kwantificeren bedraagt het totaal van deze onzekerheden meer dan € 11,5 mln. Er is dus geen sprake van fouten ten aanzien van het naleven van de verordeningen. Het is achteraf niet aantoonbaar dat de verordeningen correct zijn nageleefd. Ten aanzien van deze onzekerheden
Begroting 2007
heeft de accountant een verklaring van oordeelsonthouding afgegeven. Inmiddels zijn er met de accountant afspraken gemaakt om te komen tot een verbetering van de aantoonbare waarborging van rechtmatigheid van gemeentelijk verordeningen. Enerzijds houdt dit in dat subsidieverordeningen zullen worden aangepast naar de nieuwe modelverordeningen van de VNG anderzijds zullen enkele omvangrijke verordeningen op rechtmatigheid worden gecontroleerd. Er is onzekerheid over de rechtmatigheid. De onzekerheid bedraagt meer dan 10% van de totale lasten. Er zijn maatregelen genomen om de rechtmatige uitvoering van de taak te verbeteren. Het risicoprofiel is beperkt. Risico’s en het weerstandsvermogen Het totale weerstandvermogen aangehouden als algemene reserve is per 1 januari 2007 begroot op € 7.674.000. Dit is exclusief de algemene reserve grondexploitatie en zonder rekening te houden met het beslag dat op deze middelen wordt gelegd voor het bestedingsplan nieuw beleid 2007-2010. Er is op dit moment geen, door het handelen van de gemeente te beïnvloeden risico, dat een claim legt op het weerstandsvermogen. Dit betekent dat de hoogte van de algemene reserve moet worden gezien in relatie tot de zuivere risico’s. Onder een zuiver risico worden risico’s verstaan met ‘de statistische kans op het optreden van een gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeente’. Bijvoorbeeld onverzekerbare schades, (natuur)rampen etc. De statistische kans hierop is klein. In relatie tot de risico’s wordt het weerstandvermogen beoordeeld als (ruim) voldoende.
58
8.4 Onderhoud kapitaalgoederen De gemeente heeft een groot areaal aan voorzieningen en infrastructuur, zoals gebouwen, wegen, rioleringen, kunstwerken, groenvoorzieningen enz. De gemeente besteedt elk jaar een fors bedrag om deze bezittingen in stand te houden. Middels onderhoudsprogramma’s die voor een groot aantal van deze voorzieningen beschikbaar en operationeel zijn kan gestuurd worden op het niveau waarop de gemeente de infrastructuur en voorzieningen in stand wil houden. Wegen en kunstwerken Het college heeft zich het afgelopen jaar gebogen over de bestuurlijke kaders die gesteld moeten worden inzake het onderhoud en instandhouden van het gemeentelijke wegennet. Naast de technische staat zijn b.v. het gebruik, de functie en het comfort belangrijke aspecten die meebepalend zijn in de afwegingen die gemaakt moeten worden in het kader van het opstellen van de uitvoeringsplannen. Om de instandhouding van de infrastructuur ook voor de toekomst te waarborgen is het noodzakelijk ook rekening te houden met voorwaarden die betrekking hebben op het juiste moment van investeren ten opzichte van de onderhoudstoestand. Het juiste moment hierin kiezen is ook met name belangrijk om kostbare kleine reparaties tot een minimum te beperken. Als voorbeeld: een beperkte investering op korte termijn kan soms tot gevolg hebben dat een grote investering minder snel nodig is. Rioleringen De gemeentelijke zorg voor de riolering ligt vast in het Gemeentelijk Riolerings Plan. Dit plan is verplicht in het kader van de Wet Milieubeheer en is in 2004 door de gemeenteraad vastgesteld. In het plan staan naast de voor de riolering gestelde doelen ook de voorgenomen werkzaamheden en investeringen aangegeven. De belangrijkste werkzaamheden die gedurende de looptijd van 4 jaar van het GRP zijn voorgenomen betreffen: sanering van de afvalwaterlozingen in het buitengebied en het laten voldoen aan de basisinspanning van de bestaande gemeentelijke rioolsystemen. Dit laatste betekent dat de rioolsystemen op diverse plaatsen aangepast moeten worden zodat in extreme
59
situaties geen of minder vuilwater in het open watersysteem terechtkomt. Om dit te realiseren zijn voor alle kernen inmiddels, in samenwerking met de Waterschappen, optimalisatiemaatregelen opgesteld. In meerdere kernen zijn deze maatregelen inmiddels ook geheel of gedeeltelijk uitgevoerd. Naar verwachting lukt het om in 2007 de overige voorgenomen maatregelen te treffen. Daarnaast zal in combinatie met de optimalisatiemaatregelen en voorgenomen infrastructurele werkzaamheden ook aan de riolering het nodige onderhoud uitgevoerd worden. Met betrekking tot het buitengebied kan gesteld worden dat inmiddels nagenoeg alle eigenaren hun pand hebben aangesloten op de door de gemeente aangelegde drukriolering. Om het onderhoud van dit riool en daardoor een goede werking voor de toekomst te kunnen garanderen is het onderhoud inmiddels via een Europese Aanbesteding in een meerjarig contract in de markt gezet. Openbaar groen De toekomstige ontwikkeling van het beheer en onderhoud van het openbaar groen in de bebouwde omgeving staat aangegeven in de eerder gepresenteerde visie (“Groen in de bebouwde omgeving”). Inmiddels is de praktische vertaling van de uitgangspunten zoals aangegeven in deze visie vergevorderd. Voor het merendeel van de kernen is inmiddels een analyse gereed waarin aangegeven staat hoe de gemeente de functie van het daar aanwezige openbaar groen ziet. Het reguliere onderhoud aan het openbaar groen wordt waar mogelijk en nodig ook bijgestuurd overeenkomstig die visie. Hierdoor begint het beeld te ontstaan zoals dat is voorgesteld. Gemeentelijke gebouwen Het college heeft zich in 2006 beraden over de manier waarop in de toekomst het beheer en onderhoud van de gemeentelijke gebouwen c.q. accommodaties vorm gegeven dient te worden. Voor de gemeentelijke gebouwen is al een aantal jaren een onderhoudsprogramma operationeel. Dit instrument dient er met name voor om, evenals dat geldt voor andere gemeentelijke eigendommen, op het juiste moment noodzakelijk onderhoud uit te voeren.
Begroting 2007
Het beheer van gebouwen behelst daarnaast ook het efficiënt en kosteneffectief omgaan met dit deel van het gemeentelijk bezit. De discussie hierover heeft ertoe geleid dat momenteel een wijziging in de aanpak en verantwoordelijkheid voor de gemeentelijke gebouwen in voorbereiding is. Waar nu nog de functionele bestuurders en taakvelden verantwoordelijk zijn voor het beheer zal in de nieuwe opzet de verantwoordelijkheid voor het beheer en onderhoud bestuurlijk bij één portefeuillehouder en ambtelijk bij één organisatieonderdeel ondergebracht worden. Om ook voor de toekomst goede en passende accommodaties beschikbaar te hebben zal het huidige gebouwenbestand gescreend worden op diverse aspecten zoals: gebruik, functionele eisen, bezettingsgraad, boekwaarde enz. Waar mogelijk en nodig zal actie ondernomen worden om vraag en aanbod binnen het gemeentelijk gebouwenbestand met elkaar overeen te laten komen, zodat de beschikbare panden zo doelmatig mogelijk ingezet worden. De kostprijs die hoort bij de diverse accommodaties zal op basis van kostendekkendheid doorberekend worden zodat steeds met reële waarden gerekend wordt. Het is daarbij wellicht nodig een aantal gebruikscontracten aan te passen. Om de transparantie te waarborgen zal inzicht moeten worden verkregen in de kosten en opbrengsten. Zodra dit inzicht er is zullen voorstellen gedaan worden over de vertaling in bestaande gebruikssituaties. Daarnaast heeft de voorgestelde wijziging tot doel dat (onderhouds-)werkzaamheden zo doelmatig mogelijk uitgevoerd kunnen worden. Goede afspraken hierover met de gebruikers en een nog meer geclusterde uitvoering moeten er toe leiden dat de efficiency toeneemt. Ook bij de gebouwen zal de discussie over de onderhoudsniveaus gevoerd moeten worden. Op basis daarvan zal een meerjarenonderhoudsplanning opgesteld worden met gebruik van de beschikbare onderhoudsprogrammatuur, zodat er volledig inzicht ontstaat in de beschikbare en noodzakelijke financiële middelen.
Begroting 2007
8.5 Financiering In het Treasurystatuut staan de uitgangspunten en doelstellingen voor het treasurybeleid vermeld. De uitvoering van het treasurybeleid komt in de financieringsparagraaf in de begroting en jaarrekening aan de orde. Treasurystatuut In de collegevergadering van 27 juni 2006 is het gewijzigde treasurystatuut vastgesteld. In het treasurystatuut is o.a. opgenomen: 1. Het college van Burgemeester en Wethouders mag middelen uitzetten en garanties verstrekken uit hoofde van de “publieke taak”, waarbij vooraf advies van de afdeling Financiën wordt ingewonnen over de financiële positie en de kredietwaardigheid van de betreffende partij. Tevens worden bij het verstrekken van leningen en garanties uit hoofde van de publieke taak zoveel mogelijk zekerheden geëist; 2. Het college van Burgemeester en Wethouders kan middelen uitzetten uit hoofde van de treasuryfunctie indien deze uitzettingen een prudent karakter hebben en niet zijn gericht op het genereren van inkomen door het lopen van overmatig risico. Het prudente karakter van deze uitzettingen wordt gewaarborgd middels de richtlijnen en limieten van dit treasurystatuut; 3. Het gebruik van derivaten is toegestaan, maar deze worden uitsluitend toegepast ter beperking van financiële risico’s. Treasurybeheer De gemeente vraagt bij minimaal 3 instellingen offertes op alvorens middelen worden aangetrokken of uitgezet met een looptijd van korter dan 1 jaar en alvorens een langlopende uitzetting wordt gedaan. Risicobeheer Dit onderdeel geeft een samenvatting van het risicobeheer van de organisatie weer en is onverdeeld in diverse soorten risico’s.
60
Renterisicobeheer Het beleid ten aanzien van financieringen is er op gericht een spreiding van toekomstige renterisico’s op korte en lange termijn te bevorderen. Hierdoor voorkomen wij zoveel mogelijk risico’s, die ontstaan als gevolg van renteschommelingen. Om het renterisico inzichtelijk te maken is een tweetal normen ontwikkeld, te weten de kasgeldlimiet en de renterisiconorm: 1. Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet is een wettelijke limiet en bedraagt de maximale omvang van de kortgeldpositie in enig jaar. De zogenaamde netto vlottende schuld van de gemeente mag maximaal 8,5% bedragen van het begrotingstotaal van de gemeentebegroting. Onder de netto vlottende schuld wordt begrepen: bedragen in rekening-courant, daggeld en kasgeld met een looptijd korter dan 1 jaar. Boven de kasgeldlimiet moet lang geld worden aangetrokken. De omvang van de vlottende middelen wordt ieder kwartaal getoetst aan de wettelijke limiet. Voor 2007 bedraagt deze kasgeldlimiet € 9.177.000 (€ 107.972.000 x 8,5%) waarmee vlottend mag worden gefinancierd. 2. Renterisiconorm Met deze norm wordt tot uitdrukking gebracht tot welk bedrag de gemeente renterisico’s mag lopen. Renterisico’s die kunnen voortvloeien uit de noodzaak om bijvoorbeeld leningen af te lossen. De renterisiconorm is ook een wettelijke limiet en beperkt de vaste schuld die in enig jaar voor aflossing of renteherziening in aanmerking komt tot 20% van de netto opgenomen vaste schuld. Deze norm is een door het rijk vastgesteld percentage van het totaal van de vaste schuld. De totale vaste schuld per 1 januari 2007 bedraagt € 74.448.000. De renterisiconorm voor 2007 bedraagt derhalve € 14.890.000. Aangezien in 2007 aan renteherziening een bedrag van € 5.445.000 zal plaatsvinden is de ruimte onder de renterisiconorm € 9.444.000 (€ 14.890.000 minus € 5.445.000).
61
BNG-contract In het contract, dat de gemeente Hardenberg met de BNG heeft afgesloten, zijn de volgende condities afgesloten voor onze bankrekeningen (rente per 31 augustus 2006): a. Over credit-saldo tot € 136.150 vergoeding van 1,25% rente b. Over credit-saldo boven € 136.150 vergoeding van 2,895% rente (is een correctie van 0,125% in verwerkt wegens BNG-contract) c. Over debet-saldo tot € 680.000 is 4,25% rente verschuldigd (dagrente minus 0,25% wegens BNG-contract) d. Over debet-saldo boven € 680.000 is 3,145% rente verschuldigd (is een opslag van 0,125% in verwerkt wegens BNG-contract) Liquiditeitsrisicobeheer De gemeente beperkt haar liquiditeitsrisico’s door haar treasuryactiviteiten te baseren op een korte termijn liquiditeitsplanning. In 2006 is begonnen om het treasurybeheer vorm te geven. Dit betekent dat met name de grote investeringen en terugkerende grote uitgaven- en inkomensstromen in kaart worden gebracht.
Begroting 2007
Voor 2006 en 2007 wordt de planning op maandbasis opgesteld. Voor de jaren 2008 t/m 2010 vindt de planning op jaarbasis plaats. Door deze planning kan worden gestuurd op het benodigde banksaldo. Op dit moment kan nog geen concreet resultaat worden vermeld. De planning is dat in het voorjaar van 2007 wel mogelijk is. Financieringspositie Op begrotingsbasis gaan wij er (technisch gezien) vanuit, dat ons financieringstekort in 2007 € 21.498.000,-bedraagt. Op basis van deze cijfers gaan we er dan ook vanuit dat we, rekening houdend met de kasgeldlimiet, langlopende geldleningen zullen moeten aantrekken. Leningenportefeuille Het is van groot belang zicht te hebben op de samenstelling, de grootte en de rentegevoeligheid van de opgenomen leningen. Deze rentegevoeligheid blijkt onder meer uit de hiervoor omschreven renterisiconorm. In onderstaand schema geven wij de mutaties in de leningenportefeuille voor het begrotingsjaar weer.
Mutaties in leningenportefeuille (bedragen x € 1.000) Bedrag Gemiddelde rente Beginstand per 1 januari 2007 74.448 4,79 Nieuwe leningen p.m. Reguliere aflossingen -4.406 4,85 Renteaanpassingen (oud percentage) 1) Renteaanpassingen (nieuw percentage) 1) Omzetting vast naar vlottend p.m. Omzetting vlottend naar vast p.m. Eindstand per 31 december 2007 70.042 4,78
Invloed op gemiddelde rente
N.B. overzichten op basis van de situatie per ultimo juni 2006. Overigens dient de eerst volgende mogelijkheid voor een renteherziening zich aan in 2007. Het betreft hier een lening die gesloten is tegen een rentepercentage van 5,49 en waarvan de rente om de 10 jaar moet worden herzien. Nagenoeg alle door de gemeente Hardenberg gesloten vaste geldleningen zijn gesloten met een rente vast periode gelijk aan de looptijd van de desbetreffende lening.
Begroting 2007
Ontwikkelingen Naar aanleiding van een advies van de Bank Nederlandse Gemeenten zijn we op dit moment bezig om te kijken of er een herstructurering van de leningenportefeuille kan plaatsvinden. Op dit moment hebben we namelijk 27 langlopende geldleningen bij de BNG lopen. De herstructurering houdt in dat 25 geldleningen omgezet worden tot 1 geldlening. Er zijn namelijk 2 geldleningen die in het verleden zijn doorverstrekt aan een woningbouwvereniging en om deze reden niet kunnen worden meegenomen in de omzetting. Het advies van de BNG is om de portefeuille om te zetten in 1 lening, waarbij de restant hoofdsom wordt geherfinancierd en het agio wordt meegenomen door middel van een opslag op de marktconforme coupon van een 30 jarige lineaire lening. Op dit moment is de lange rente, historisch gezien, nog zeer laag. De lange rente over 2006 (20 jaar lineair) laat de volgende ontwikkeling zien:
Toekomstverwachtingen Op dit moment (augustus 2006) kan de volgende toekomstverwachting over de rente-ontwikkeling worden gegeven (waarvoor diverse bronnen op het internet zijn geraadpleegd en ook onze huisbankier, de BNG) : “Centrale banken in de Eurozone en de VS moeten het gevaar van inflatie indammen. De Europese centrale bank (ECB) stuurt aan op een snelle renteverhoging in augustus 2006. Trichet maakt zich nog steeds zorgen over de ruime liquiditeitssituatie en als de inflatie zich blijft ontwikkelingen zoals die zich nu ontwikkelt dan gaat de rente ongetwijfeld nog een paar keer omhoog.”
62
8.6 Grondbeleid Actief grondbeleid Het te voeren grondbeleid zal in 2007 weinig verschillen van het gevoerde beleid in voorgaande jaren. Wij streven naar een actief grondbeleid waarin actieve grondverwerving en marktconforme grondprijspolitiek centraal staan. In de nota “Een sturend Grondbeleid”, die de raad in juni 2005 heeft vastgesteld, is de te voeren gemeentelijke grondpolitiek nader omschreven en onderbouwd. In de nota is als actiepunt de beschrijving van het proces van bouwgrondexploitatie genoemd. Eind 2006 is een onderdeel daarvan, te weten de regeling budgethouderschap grondexploitatie, concreet uitgewerkt. Grondverwerving Wij hebben in 2003 ingestemd met de notitie “Verwervingen”. In deze notitie staan uitgangspunten geformuleerd ten aanzien van verwervingen van zowel strategische als passieve aard. In veel situaties heeft de gemeente zelf gronden verworven en bouwkavels in eigendom uitgegeven. Daar waar nodig en mogelijk zal de gemeente het instrument voorkeursrecht toepassen, evenals het instrument onteigening. Marktconforme grondprijzen Bij de uitgifte van grond streven wij naar marktconforme prijzen. Marktconform grondprijsbeleid vatten wij samen als beleid waarbij wij rekening houden met de economische draagkracht van de bestemming, activiteiten of functie. De grondprijzen differentiëren wij niet alleen naar functie/bestemming van de grond. Wij onderkennen ook prijsverschillen in de grondmarkt tussen een hoofdkern en nevenkernen en in breder verband tussen de gemeente Hardenberg en overige regiogemeenten. In de Nota “Grondprijsbeleid” wordt de gemeentelijke systematiek voor het vaststellen van (marktconforme) grondprijzen uiteengezet. In een jaarlijkse grondprijsbrief worden de prijzen voor bedrijfsterreinen, sociale woningbouw en maatschappelijke voorzieningen aangegeven; de (residuele) grondprijzen voor woningbouwkavels in de diverse uitbreidingsplannen worden bij uitgifte aan de hand van de meest actuele marktgegevens bepaald.
63
Gronduitgifte Uitgangspunt bij uitgifte van gronden is overdragen in eigendom. Een uitzondering is grond, die de functie “openbare ruimte” of “maatschappelijke voorzieningen” heeft. Indien het college voorziet dat de gemeentegrond in de toekomst weer nodig heeft, geeft het college dit in erfpacht uit. Kostenverhaal De gemeente zal voor ieder te ontwikkelen plangebied, waar zij niet alle gronden in handen heeft, de gemaakte kosten verhalen. Het betreft dan zowel (plan)ontwikkelingskosten, als de kosten van openbare voorzieningen. Dit gaat via afspraken met marktpartijen die het college vastlegt in Exploitatie- of Samenwerkingsovereenkomsten. Uitgangspunt in deze onderhandelingen met particulieren is het realiseren van een volledig kostenverhaal. Dit gebeurt op basis van de exploitatieverordening Hardenberg 2001. Indien kostenverhaal niet vrijwillig kan worden overeengekomen kan de gemeente eventueel overgaan tot het heffen van baatbelasting. Uitgangspunt is dat de gemeente streeft naar verhaal via het sluiten van een overeenkomst. Zoals het zich nu laat aanzien, zal eind 2007 de Grondexploitatiewet in werking treden. De intentie van deze Wet is de mogelijkheden tot gemeentelijk kostenverhaal bij particuliere grondexploitatie te vergemakkelijken c.q. te verruimen. De belangrijkste aanpassingen op rij: - bij particuliere grondexploitaties wordt privaatrechtelijk kostenverhaal gelegitimeerd - kostenverhaal wordt wettelijk sluitend gemaakt. De mogelijkheid van terugvordering wegens onverschuldigde betaling zal zich niet meer voordoen - privaatrechtelijk kostenverhaal wordt ondersteund door een publiekrechtelijke stok achter de deur - de baatbelasting vervalt, de afdwingbare kosten kunnen bij de bouwvergunning in rekening worden gebracht
Begroting 2007
- gemeenten kunnen locatie-eisen stellen m.b.t. de kwaliteit van de openbare ruimte en het woningbouwprogramma De Wet moet leiden tot een versterking van de gemeentelijke regiefunctie bij de uitvoering van ruimtelijke plannen. Begin 2007 zullen wij ons de nieuwe Wet inhoudelijk en organisatorisch eigen maken. Relaties met andere beleidsvelden Om haar regiefunctie bij ruimtelijke ontwikkelingen optimaal te kunnen waarmaken, zal de gemeente waar mogelijk een actief grondbeleid voeren. Daarin past het pro-actief verwerven van gronden, daar waar ontwikkelingen gewenst zijn en het als participant in de ontwikkeling deelnemen. Deze regiefunctie wil de gemeente met name uitoefenen op het gebied van wonen, bedrijventerreinen, maatschappelijke voorzieningen en verkeer en infrastructuur. Op de gebieden “natuur en ecologie” en “reactie en toerisme” hanteert de gemeente een meer faciliterend grondbeleid. De gemeente wenst hierin wel de regie te houden en zoveel als mogelijk sturing te geven aan ontwikkelingen. Ontwikkelingen in de gemeente Hardenberg Belangrijke ontwikkelingen in 2007 voor de kern Hardenberg blijven onder andere de verdere ontwikkeling van de bedrijventerreinen Haardijk, Broeklanden en de Boschkamp. De laatste betreft een particuliere ontwikkeling. Met de exploitant is in 2005 overeenstemming bereikt over de verdere uitvoering. De uitbreiding van Broeklanden zal in eerste instantie vorm krijgen in plan De Kop, waarvoor medio 2006 Wet Voorkeursrecht Gemeenten (WVG) is gevestigd. In 2007 wordt verder gewerkt aan een vervolguitbreiding. Ook de verdere ontwikkeling van het woongebied Marslanden en de uitwerking van het centrumplan vallen hieronder. Voor de kern Dedemsvaart zijn de ontwikkeling van het bedrijventerrein Rollepaal-Zuidoost en van de detailhandel-locatie Mercator van belang. Daarnaast zal de uitbreidingslocatie Kotermeerstal-oost verder worden uitgewerkt, evenals de ontwikkeling van een locatie aan de Oostwijk voor het project Ruimte voor Ruimte. Ook zal een begin worden gemaakt met de
Begroting 2007
planontwikkeling van Boelensland, dat als grootschalige woningbouwlocatie het vervolg is op plan Kotermeerstal.
64
8.7 bedrijfsvoering begroting 2007 1. Het profiel van de gemeente Hardenberg
Voor de kern Slagharen valt te vermelden, dat in 2007 de ontwikkeling van de structuurvisie meer concreet vorm en inhoud gaat krijgen. Zo heeft het bouwrijpmaken van het woongebied Moeshoek (voormalig Bonte Weverterrein) zijn beslag gekregen en zal in 2007 de volgende tranche bouwkavels worden aangeboden. Medio 2006 is gestart met de aanleg van de rondweg. Met een projectontwikkelaar is in 2005 overeenstemming bereikt over de gedeeltelijke projectmatige invulling van het woongebied. Ook het werkgebied Moeshoek zal in 2007 het uitgiftestadium bereiken. Wat woningbouwlocaties in andere kernen betreft is het gemeentelijke Woonplan leidend. Dit plan gaat uit van de bouw van zo’n 1.600 woningen in de komende vier tot vijf jaren in de gehele gemeente. In enkele kernen werkt de gemeente al aan een uitbreidingslocatie (Schuinesloot, Kloosterhaar, Lutten, Sibculo, Gramsbergen). Andere locaties zullen in beeld worden gebracht om aan de opdracht uit het Woonplan te kunnen voldoen. Te denken valt hierbij aan de ontwikkelingen in Bruchterveld, Radewijk, De Krim en Marienberg. Teneinde een actueel beeld te hebben van de woningbouwbehoefte in de gemeente is een (vervroegde) herziening van het Woonplan van belang. Dit proces wordt in 2007 in gang gezet. De bedrijvigheid in andere kernen dan Hardenberg en Dedemsvaart willen wij relateren aan het ontwikkelingsplan. In Dedemsvaart heeft nog uitgifte plaats van bedrijventerreinen (m.n. particuliere uitgifte). In Slagharen is ruimte gereserveerd voor een kleinschalig bedrijventerrein. In Gramsbergen zal een vervolgfase op bedrijventerrein Holtheme worden ontwikkeld. Overige aspecten Voor overige aspecten van het grondbeleid verwijzen wij naar de Nota grondexploitatie 2006, die wij in juni 2006 hebben vastgesteld. Hierin staan actuele prognoses van de grondexploitaties, onderbouwing van de geraamde winstneming en beleidsuitgangspunten ten aanzien van de vorming van reserves en het weerstandsvermogen. Daaruit blijkt voor de komende jaren dat een financieel gezonde gemeentelijke grondexploitatie mogelijk is.
“Hardenberg dient zich te ontwikkelen tot een robuuste gemeente die sterk en compleet in de eigen taakuitoefening is en daarnaast sterk in de samenwerking met andere overheden bij de realisering van haar doelen. Naast een forse bestuurskracht vraagt dit een kwalitatief hoogwaardige en slagvaardige organisatie die in staat is om een gezonde en moderne relatie met haar burgers en de maatschappelijke omgeving te bewerkstelligen. De gemeente zal open moeten staan voor haar omgeving en met name voor haar burgers. Deze kenmerken van de nieuwe gemeente Hardenberg zullen hun doorvertaling moeten vinden in de gemeentelijke organisatie. Kernwaarden hierbij zijn: vriendelijk, open, transparant, korte lijnen, efficiënt en harmonieus. Deze gewenste uitstraling van de gemeente zal in de cultuur van de gemeentelijke organisatie moeten worden herkend, oftewel dat wat de gemeente wil zijn, zullen de medewerkers moeten uitdragen.” Vanuit deze contourenschets is het goed de doelen te formuleren die door de gemeente Hardenberg worden nagestreefd. Deze doelen zijn immers leidend voor de organisatie die wij willen zijn en stellen daarmee eisen aan zowel bestuurders als medewerkers. Hardenberg wil een gemeente zijn: - die extern gericht is (op haar burgers en de maatschappelijke omgeving); - die herkenbaar en zichtbaar is; - die snel in kan spelen op veranderende omstandigheden en slagvaardig in haar optreden is; - die kwalitatief hoogwaardige dienstverlening en producten heeft en robuust is in haar taakuitoefening; - die klantvriendelijkheid hoog in haar vaandel heeft; - die open en transparant is naar haar omgeving; - die effectief en efficiënt opereert; - die zowel naar haar externe klanten als qua interne cultuur als vriendelijk en harmonieus te boek staat.
65
2. Externe oriëntatie Bedrijfsvoering kan zowel in- als extern gericht zijn. Bij de externe oriëntatie richten we ons primair op verbetering van de dienstverlening aan onze klanten: een van onze belangrijkste doelen. We onderscheiden daarbij 4 categorieën klanten, te weten: Burgers Al onze bijna ruim 58.000 inwoners zijn op de een of andere manier klanten van ons. Klanten die soms iets van de gemeente nodig hebben. Onze dienstverlening moet aansluiten bij de behoeften van de verschillende groepen burgers. Leeftijd en mobiliteit zijn zaken waar we rekening mee moeten houden. Maar ook bereikbaarheid buiten normale kantoortijden. Ondernemers Ondernemers zijn belangrijke klanten voor ons. Een goed vestigingsklimaat staat voorop. Werkgelegenheid vinden we belangrijk. Alle ondernemers die in onze gemeente zijn gevestigd zijn klanten van ons. We moeten daarbij goed beseffen dat de belangen van de ondernemer en die van de overheid niet altijd gelijk zijn. Bedrijfscontacten staan hoog in ons vaandel. Verbeterpunt is het combineren van vergunningen. Maatschappelijke instanties Als gemeente hebben we veel contact met diverse maatschappelijke organisaties. Vaak is sprake van een gemeenschappelijk doel dat nagestreefd wordt. In de gevallen waarbij wij subsidie vertrekken is het voor beide partijen goed dat een prestatiecontract wordt opgesteld. Dit is nog niet in alle gevallen geëffectueerd. Toeristen Als gemeente streven we er naar deze klantengroep te vergroten. We zullen dus goed in moeten spelen op de wensen die binnen deze groep leven. Intensief contact met de recreatieondernemers en de VVV is daarbij belangrijk.
Begroting 2007
De externe oriëntatie is met drie ambities in het meerjarenprogramma uitgewerkt. Deze 3 ambities betreffen: - Digitale dienstverlening - Hardenberg op de kaart - Participatie In 2007 willen wij aan onze burgers een kwaliteitshandvest presenteren. De samenleving verlangt vandaag de dag méér van de publieke sector. Namelijk duidelijke beloften, snelheid, klantgerichtheid en houding. Het kwaliteitshandvest is een concreet hulpmiddel voor burgers om ons aan te spreken op onze dienstverlening. Door de eigen dienstverleningsnormen te formuleren, nemen we overigens het heft in eigen handen. Het biedt ons de kans in contact met onze klanten te treden en maakt dus een grotere klantgerichtheid mogelijk. En dat is weer goed voor ons imago: een organisatie waar iedereen trots op kan zijn.
Begroting 2007
3. Interne oriëntatie De interne oriëntatie rond bedrijfsvoering is gericht op het behalen van efficiency en effectiviteit. Uiteindelijke doel is een compacte, flexibele en klantgerichte organisatie, klaar voor de uitvoering van ons meerjarenprogramma. Op tal van zaken wordt continu gewerkt aan de optimalisering van onze interne bedrijfsvoering. Voor 2007 hebben wij efficiency als speerpunt benoemd. Wij zijn van mening dat dit onderwerp steeds actueel moet blijven. Een projectgroep is bezig nieuwe ideeën te praktiseren. We relateren de term efficiency aan de term slim. We nodigen iedereen in onze organisatie uit slimme ideeën naar voren te brengen. In elkaars keuken kijken, prikkels creëren, risico’s durven nemen en niet bang zijn fouten te maken, zijn zaken die wij aan dit speerpunt gespietst hebben. 4. Uitwerking bezuinigingsplan “Kiezen en Delen” De bezuinigingen verlopen volgens plan. Ten opzichte van de informatie die wij u hierover in de begroting 2006 hebben meegedeeld, is niets nieuws te melden. Eventuele afwijkingen zullen wij u via de bestuursrapportage kenbaar maken.
66
8.8 Verbonden partijen Niet alleen over haar eigen activiteiten loopt de gemeente een financieel risico. De gemeente loopt ook een financieel risico vanwege de deelname aan diverse samenwerkingsverbanden. Reden om in een afzonderlijke paragraaf in te gaan op de partijen, waarmee de gemeente een bestuurlijke- én een financiële relatie heeft. In deze paragraaf zijn hierna weergegeven de gemeenschappelijke regelingen, stichtingen, verenigingen en deelnemingen (vennootschappen) waarin de gemeente Hardenberg bestuurlijk én financieel participeert. Gemeenschappelijke regelingen De gemeenschappelijke regelingen/samenwerkingsverbanden voeren beleid en beheer op diverse terreinen uit voor de gemeente. In zijn algemeenheid geldt, dat voor een gemeenschappelijke regeling wordt gekozen indien de gemeente dit beleid niet alleen dan wel niet doeltreffend kan uitvoeren. Hardenberg participeert in een aantal gemeenschappelijke regelingen en is uit dien hoofde in meer of mindere mate financieel gebonden. Het gaat hierbij ondermeer om Regio IJssel-Vecht.
5. Aanpak rechtmatigheid gemeente Hardenberg Een gemeentebrede en aantoonbare waarborging van rechtmatigheid leidt niet per definitie tot een verbetering van de interne beheersing. Het leidt tot meer bureaucratie en meer werk. De gemeente Hardenberg streeft een aanpak van rechtmatigheid na waarbij enerzijds wordt gewerkt aan het verkrijgen van volledig inzicht ten aanzien van de rechtmatigheid, met een minimale toename van bureaucratie en regels en anderzijds overtredingen van wet- en regelgeving worden aangepakt.
Bij de gemeenschappelijke regelingen is de gemeente vertegenwoordigd in het bestuur. Aan de gemeenschappelijke regelingen zijn financiële risico’s verbonden. In het algemeen is echter het risicoprofiel laag en uit het zich veelal in een redelijk voorspelbare stijging van de jaarlijkse exploitatielasten. Middels jaarlijkse toezending van de begroting en de rekening vindt controle plaats op het realiseren van de doelstellingen zoals deze bij de programma’s zijn vastgelegd. Vennootschappen De deelname in het aandelenkapitaal van een aantal vennootschappen vloeit in hoofdzaak voort uit de van oudsher maatschappelijke belangen, die door deze bedrijven worden c.q. werden nagestreefd.
67
De gemeente heeft aandelen in de volgende bedrijven: naam bedrijf BNG COGAS Essent Rendo ROVA WMO-Vitens
aantal aandelen aankoopwaarde 64.935 162.336 650 73.739 96.993 4.538 57 25.865 726 82.361 63.007 13.165
Hoewel in de balans de aankoopprijs van de aandelen als waarde is opgenomen, strekt het risico zich feitelijk uit tot de economische waarde van het aandelenpakket, indien deze hoger ligt dan de aankoopprijs. Genoemde bedrijven kennen echter een gezonde financiële positie. Reden, waarom wij ook hierbij opmerken, dat het financiële risico van deze deelnemingen, door ons als laag wordt beoordeeld. Daarnaast neemt de gemeente deel in de Stichting CV LOC. Naast de gemeente neemt ook het Alfa-college en AOC de Groene Welle deel. Verenigingen en stichtingen De gemeente is lid van diverse verenigingen en stichtingen. Het financiële risicoprofiel hierbij is laag. In de besturen heeft de gemeente - veelal - overigens geen afvaardiging.
Begroting 2007
Begroting 2007
68
9. Vaststellingsbesluit De raad van de gemeente Hardenberg Besluit: 1. In te stemmen met het meerjarig bestedingsplan 2007 - 2010. De uitwerking hiervan voor 2007 is opgenomen in de 1e begrotingswijziging 2007. 2. Een krediet beschikbaar te stellen van € 2.036.860 voor vervangingsinvesteringen en de invulling te mandateren aan het college. 3. Vast te stellen de begroting 2007. 4. Vast te stellen de meerjarenbegroting 2008-2010. Vastgesteld door de raad van de gemeente Hardenberg in zijn openbare raadsvergadering van 14 november 2006.
De voorzitter
De griffier.
69
Notities
Begroting 2007
Begroting 2007
70
71
Begroting 2007
Begroting 2007
72
71
Begroting 2007
Begroting 2007
Hardenberg, oktober 2006 Redactie Gemeente Hardenberg
Foto’s Gemeente Hardenberg Theo Berends Fotografie Ontwerp, druk en afwerking OLBO - thuis in alle media Hardenberg
Bij het samenstellen van deze uitgave is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Aan eventuele onjuiste vermeldingen kunnen echter geen rechten worden ontleend.
74
ww w.h ardenbe ardenb erg rg . n l
Begroting 2007
Stephanusplein 1 Postbus 500 7770 BA Hardenberg Tel.: 0523 289 111 Fax: 0523 261 129 E-mail:
[email protected]
