Auteur. Onderwerp. Datum

Auteur Christine Van Heuverswyn Uittreksel Handboek Estate Planning Vermogensplanning met effect bij leven Huwelijk en samenwoning www.larcier.be

Onderwerp Huwelijksvermogensrecht en vennootschap: ongewenste gevolgen. Het wegvallen van de bescherming van gezinswoning en huisraad

Datum 2011

Copyright and disclaimer De inhoud van dit document kan onderworpen zijn aan rechten van intellectuele eigendom van bepaalde betrokkenen, Er wordt u geen recht verleend op deze rechten. M&D Seminars geeft u via dit document informatie, maar verstrekt geen advies. M&D Seminars garandeert niet dat de informatie in dit document foutloos is. U gebruikt de inhoud van dit document op eigen risico. M&D Seminars, noch een van haar directieleden, aandeelhouders of bedienden zijn aansprakelijk voor bijzondere, indirecte, bijkomstige, afgeleide of bestraffende schade, noch voor enig ander nadeel van welke aard ook bij het gebruik van dit document en van de inhoud van dit document. © M&D Seminars – 2012

M&D SEMINARS Eikelstraat 38 | 9840 De Pinte | T 09 224 31 46 | F 09 225 32 17 | [email protected] | www.mdseminars.be

estate2011-boek-1.book Page 105 Tuesday, October 4, 2011 5:26 PM

§ 5. Huwelijksvermogensrecht en vennootschap: ongewenste gevolgen

Boek 1 / Topic 17

§ 5. Huwelijksvermogensrecht en vennootschap: ongewenste gevolgen Boek 1 / Topic 17

Het wegvallen van de bescherming van gezinswoning en huisraad CHRISTINE VAN HEUVERSWYN

Vaak wordt een beroep gedaan op de vennootschap als instrument voor estate planning (zie HEP 3: Vermogensplanning met effect bij leven – Rechtspersoon en HEP 6: Vermogensplanning met effect na overlijden – Rechtspersoon). Hierbij dient rekening te worden gehouden met de louter civielrechtelijke gevolgen van de gemaakte keuze. Eén van de markante gevolgen van het gebruik van een immobiliënvennootschap, eigenaar van de gezinswoning, is het wegvallen van de bescherming van de gezinswoning voorzien in artikel 215 BW.

A. Het principe: bescherming van gezinswoning en huisraad 165. In het primair huwelijksstelsel geniet de gezinswoning (en de daarbij horende huisraad) een bijzondere bescherming overeenkomstig artikel 215 BW. Die bescherming houdt in dat de echtgenoot, die alleen eigenaar is van het onroerend goed dat voor het gezin tot voornaamste gezinswoning dient, deze niet alleen kan verkopen of verhuren. Evenmin kan de echtgenoot, die alleen de gezinswoning heeft gehuurd, de huur alleen opzeggen. Hij heeft de instemming van de andere echtgenoot of de machtiging van de rechtbank nodig. Indien de echtgenoot zonder de instemming of machtiging handelt, dan kan zijn handeling worden nietig verklaard (art. 224 § 1, 1 BW). 166. Wanneer de gezinswoning in een vennootschap werd ingebracht of rechtstreeks door de vennootschap werd aangekocht (bv. onder de vaak gebruikte vorm van de gesplitste aankoop vruchtgebruik/blote eigendom), rijzen een aantal vragen op huwelijksvermogensrechtelijk vlak. Door de inbreng wordt het goed (in geval van vruchtgebruikconstructie tijdelijk) onttrokken aan het persoonlijk vermogen van de echtgenoot om een vermogensbestanddeel van de vennootschap te worden. Het lot van de goederen van de vennootschap wordt

LARCI ER

105


Boek 1 / Topic 17

Afdeling 1 • Huwelijksvermogensrecht

beheerst door het vennootschapsrecht, enkel de aandelen verkregen in ruil voor de inbreng vallen onder regels van het huwelijksvermogensrecht.

B. Gezinswoning behoort toe aan afzonderlijke rechtspersoon 167. Veelal wordt dan ook aangenomen dat door de inbreng van de gezinswoning in een vennootschap, de bescherming van het primair stelsel met betrekking tot de gezinswoning, vervalt152. Door de inbreng in vennootschap verliezen de echtgenoten immers hun rechten op de gezinswoning, daar deze eigendom is geworden van de vennootschap. De in de vennootschap ingebrachte goederen worden onttrokken aan de rechtstreekse toepassing van het huwelijksvermogensrecht. Zij worden bestuurd door de vennootschap, via haar organen, met het oog op de realisatie van haar eigen doel en enkel rekening houdend met het vennootschapsbelang153. De gezinswoning behoort dan aan een afzonderlijke rechtspersoon toe die over een afgescheiden vermogen beschikt.

C. Eigen goed – gemeenschappelijk goed of onverdeeld goed 168. Bij een gelijktijdige deelneming van beide echtgenoten aan de vennootschap zal doorgaans de instemming van beiden voorhanden zijn en zullen er zich normaal gezien weinig problemen stellen. Beide echtgenoten treden immers op. 169. Vooral in de situatie waarin slechts één van de echtgenoten vennoot is en de andere niet, zal de kwestie van de instemming aan de orde zijn154. Er moet een onderscheid gemaakt worden naargelang de gezinswoning gevestigd is in een eigen goed van één van beide echtgenoten, dan wel in een gemeenschappelijk of onverdeeld goed. 170. Wordt een eigen goed van één van de echtgenoten ingebracht, dan is enkel de instemming van de andere echtgenoot vereist (art. 215 § 1 BW). Daar de andere echtgenoot geen partij wordt bij de rechtshandeling, is diens toestemming in de zin van artikel 1109 BW, niet vereist. Indien evenwel de echtgenoot wiens instemming vereist is, deze zonder gewichtige redenen weigert te geven, kan de echtgenoot zich door de rechtbank van eerste aanleg laten machtigen om de handeling alleen te verrichten (art. 215 § 1, al. 3 BW).

152. G. BAETEMAN , “De bescherming van de gezinswoning”, TPR 1985, 345, nr. 11; A. CHRISTIAENS , “Rechterlijke inmenging in vennootschappen naar aanleiding van gezinsmoeilijkheden” in De familiale onderneming na de 21e eeuw – Liber Amicorum R. Vandelanotte, B.A.B. – Kortrijk, Ced.Samsom, 1995, 35; C. DE WULF , “Patrimoniumvennootschap versus familiaal vermogensrecht”, T.Not. 1992, 522. 153. B. VAN DER MEERSCH , “Geldt de bescherming van de gezinswoning ook nog na inbreng ervan in een vennootschap?” (noot onder Rb. Mechelen 5 oktober 1992), RW 1995-96, 884. 154. L. WEYTS, Vennootschappen met echtgenoten, Antwerpen, Kluwer, 1980, p. 73, nr. 88.

106

LARCI ER



Boek 1 / Topic 17

171. Wanneer het goed tot de huwgemeenschap behoort, dienen de regels van artikel 215 § 1 BW cumulatief te worden toegepast samen met de regels van het gezamenlijk bestuur van het gemeenschappelijk vermogen (art. 1418-1420 BW)155. 172. De ene echtgenoot kan dan de gezinswoning niet vervreemden zonder de toestemming van de andere die in principe wel partij zal zijn bij de rechtshandeling (ook al behoort ook in het kader van art. 1418 BW een loutere instemming tot de mogelijkheden)156. Bij weigering zonder wettige reden, zal ook hier de rechtbank van eerste aanleg machtiging verlenen (art. 1420 BW). 173. Indien de ingebrachte gezinswoning tenslotte een onverdeeld goed is, dan zullen de regels inzake onverdeelde mede-eigendom cumulatief worden toegepast met artikel 215 § 1 BW.

D. Sanctieregeling en gevolg 174. Indien de inbreng van een gemeenschappelijk goed werd verricht zonder de vereiste in- of toestemming, of indien deze gebrekkig was, kan de inbreng op verzoek van de andere echtgenoot en onverminderd schadevergoeding, worden nietigverklaard, op voorwaarde dat de vordering binnen het jaar na de kennisneming wordt ingesteld (art. 1423 BW). Een gelijkaardige sanctieregeling geldt t.a.v. een zonder de vereiste instemming gedane inbreng van de gezinswoning, die een eigen goed is van één echtgenoot (art. 224 § 1, 1 BW). 175. Eénmaal de gezinswoning is ingebracht, wordt deze volledig aan die bescherming onttrokken. Toch is er rechtspraak die bescherming toekent niettegenstaande de gezinswoning in een vennootschap werd gebracht157. De betreffende uitspraak van de rechtbank van eerste aanleg te Mechelen werd terecht fel bekritiseerd in de rechtsleer: ingevolge inbreng behoorde de gezinswoning tot een afzonderlijke rechtspersoon. Het komt enkel aan de vennootschap toe, om zo nodig overeenkomstig de bepalingen van de vennootschapswetgeving, maatregelen te nemen158. 176. Ingevolge de inbreng vervalt de bescherming van het primair stelstel en de rechtstreekse toepassing van het huwelijksvermogensrecht en van het erfrecht159 met betrekking tot het onroerend goed. 155. G. BAETEMAN , “De bescherming van de gezinswoning”, TPR 1985, p. 356, nr. 23. 156. A. VERBEKE , “De bank en de gehuwde cliënt” in C.B.R. (ed.), Actuele ontwikkelingen in de rechtsverhouding tussen bank en consument, Antwerpen, Maklu, 1994, p. 73-74, nr. 31bis. 157. Rb. Mechelen 5 oktober 1992, TRV 1994, 462, RW 1995-96, 884, noot B. VAN DER MEERSCH . 158. J. DU MONGH , “Oprichting van een vennootschap tijdens het huwelijk, Beperkingen vanuit het primair huwelijksregime. Oprichtersaansprakelijkheid”, TPR 1997, 91, in het bijzonder voetnoot 85; G. BAETEMAN , H. CASMAN en J. GERLO , “Overzicht van Rechtspraak. Huwelijksvermogensrecht (1989-1995)”, TPR 1996, p. 148149, nr. 8. 159. C. DE WULF , “Patrimoniumvennootschappen versus familiaal vermogensrecht”, T.Not. 1992, 521; F. BOUCKAERT , “Huwelijksvermogensrecht en vennootschapsrecht” in Gezin in een post-moderne samenleving, 20 jaar postuniversitaire cyclus Willy Delva 1994, 309, 323.

LARCI ER

107


Boek 1 / Topic 17

Afdeling 1 • Huwelijksvermogensrecht

177. Professor Casman verdedigt evenwel een afwijkend standpunt en is van oordeel dat andere rechten dan het eigendomsrecht op het onroerend goed wél nog beschermd worden. Zij stelt dat het gebruiksrecht op de woning in dergelijke vennootschapsstructuur wel het echtpaar toekomt en als dusdanig ook aan de regeling van artikel 215 BW onderworpen kan zijn. Zo kan niet de beslissing tot verkoop via een beroep op artikel 215 BW worden aangevochten, doch wel de beslissing om af te zien van het woonrecht van het echtpaar op dat huis. De echtgenoot die als afgevaardigd bestuurder de woning verkoopt en ter beschikking van de koper stelt, heeft namens de vennootschap het eigendomsrecht overgedragen en in zijn persoonlijke naam van het genot van het huis afgezien: over dat recht mocht hij niet beschikken zonder zijn echtgenote. Volgens Casman zal de andere echtgenoot uiteraard niet kunnen bekomen dat de verkoop nietigverklaard wordt, maar zal deze wel op grond van artikel 224 BW aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding160. 178. Indien men de bescherming van het primair stelsel ook ná de inbreng in de vennootschap wil handhaven, zou men dit oogmerk kunnen realiseren door zich bij de overdracht een recht van gebruik of bewoning te reserveren. Een dergelijk zakelijk recht zou dan eveneens onder de bescherming van artikel 215 BW kunnen vallen161.

E. Mogelijke bescherming vanuit het vennootschapsrecht? 179. De vraag stelt zich of het vennootschapsrecht bescherming kan bieden tegen de verkoop van de gezinswoning ingebracht in een patrimoniumvennootschap. Dit hangt uiteraard af van de vraag of de echtgenoten beiden een bestuursfunctie waarnemen. 180. Wordt de vennootschap opgericht onder de vorm van een BVBA, dan zijn beide zaakvoerders individueel bevoegd (art. 257 W.Venn.) tenzij de statuten een college van zaakvoerders hebben ingesteld en bepalen dat zij de vennootschap slechts gezamenlijk kunnen vertegenwoordigen. Indien beide zaakvoerders individueel bevoegd zijn om op te treden impliceert dit dat de beide echtgenoten afzonderlijk de gezinswoning zouden kunnen kopen zelfs wanneer deze het voornaamste actief uitmaakt van de vennootschap162. De zogenaamde tweehandtekeningsclausule in de statuten beveiligt aldus de twee echtgenoten op een manier die nauw aanleunt bij de regelen van het huwelijksvermogensrecht.

160. H. CASMAN , “Huwelijksvermogensrecht”, Notariële Actualiteit 1996, p. 17-18, nr. 17; H. CASMAN , “Actualia – Capita Selecta Huwelijksvermogensrecht”, CBR 1999-2000. 161. Betwisten het standpunt van H. Casman: J. GERLO , Handboek huwelijksvermogensrecht, Brugge, die Keure, 1992, nr. 78bis en G. BAETEMAN , “De bescherming van de gezinswoning”, TPR 1985, 345. 162. B. TILLEMAN , “De vennoten in echtscheiding” in Juridische actualiteit omtrent de K.M.O., Jura Falc. 1996, p. 59, nr. 15.

108

LARCI ER



Boek 1 / Topic 17

181. Neemt de vennootschap de vorm aan van een NV, dan kan de gezinswoning pas verkocht worden op grond van een besluit van de raad van bestuur. Ook hier bestaat de mogelijkheid om een statutaire tweehandtekeningsclausule te voorzien indien er moet beschikt worden over de goederen van de vennootschap. 182. In het geval de raad van bestuur slechts twee bestuurders telt, zal de instemming van beide echtgenoten vereist zijn voor de verkoop, tenzij de statuten aan beide bestuurders de individuele vertegenwoordigingsmacht verlenen. Telt de raad van bestuur drie of meer leden, dan zal het onroerend goed kunnen verkocht worden door één echtgenoot-bestuurder samen optredend met de andere bestuurders (niet-echtgenoten), tenzij de statuten voorschrijven dat de bestuurders voor alle handelingen gezamenlijk dienen op te treden. 183. De statuten kunnen voorschrijven dat voor de verkoop van de gezinswoning een bijzondere meerderheid vereist is. Een dergelijke clausule beperkt echter enkel de interne bestuursbevoegdheid van de bestuurders en verhindert niet dat de vennootschap geldig verbonden is door de verkoop van de gezinswoning ten aanzien van derden. 184. De echtgenoten die hun gezinswoning inbrengen in een NV kunnen pas zeker zijn dat de gezinswoning niet zonder de instemming van de andere kan vervreemd worden, indien het aantal bestuurders en de vertegenwoordiging van beide echtgenoten binnen de raad van bestuur statutair wordt gegarandeerd. Bovendien is vereist dat de statuten voorzien dat de echtgenoten slechts gezamenlijk de vennootschap kunnen vertegenwoordigen163. 185. Zelfs indien de ene echtgenoot in zijn hoedanigheid van bestuurder of zaakvoerder bevoegd is om de gezinswoning te verkopen zonder instemming van de andere echtgenoot-(niet-)bestuurder/zaakvoerder, betekent dit nog niet dat de andere echtgenoot iedere bescherming ontbeert [...]. In zijn hoedanigheid van vennoot kan hij een voorgenomen verkoop van de gezinswoning via een vordering in kort geding alsnog pogen te verhinderen. De bevoegdheid van de bestuurder-echtgenoot wordt beschouwd als een functionele bevoegdheid. Een handeling die hij stelt uit louter persoonlijk belang waarbij het vennootschapsbelang manifest wordt miskend, kan om die redenen dan ook opgeschort worden op grond van misbruik van bevoegdheid (art. 179 § 1, W.Venn.).

163. J. DU MONGH , “Raakvlakken tussen familiaal vermogensrecht en vennootschapsrecht” in Familiaal Vermogensrecht, Brugge, die Keure, 2001, 93-122; J. DU MONGH , “Oprichting van een vennootschap tijdens het huwelijk, Beperkingen vanuit het primair huwelijksregime. Oprichtersaansprakelijkheid”, TPR 1997, 94; B. TILLEMAN , “De in vennootschap gebrachte gezinswoning bij echtscheiding”, EJ 1996, 105.

LARCI ER

109

Auteur. Onderwerp. Datum

Recommend Documents