Attract and
Retain Handboek 2007-2009
Lifelong Learning Programme Grundtvig Multilateral Project AaR – Attract and Retain 134672-Llp-1-2007-1-nl-GRUNDTVIGGMP Grant Agreement: 2007-3457/001-001
Dit project is gefinancierd met ondersteuning van de Europese Commissie. Deze publicatie geeft de mening van de auteurs weer en de Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor het gebruik door derden van de informatie in dit handboek. Deelnemende organisaties in het project Ierland: Litouwen: Nederland: Zweden:
2
Westmeath VEC, Athlone VTOS Jonava Adult Education Centre ROC Nijmegen CFL, Centre for Flexible Learning
Attract and
Retain Handboek 2007-2009
3
Inhoudsopgave Introductie
.......................................................................................................5
1. Redenen om het ambassadeursmodel te gebruiken..........................................6
1.1 Overzicht 1.2 Redenen voor de student om deel te nemen aan de training en activiteiten 1.3 Valkuilen vermijden 1.4 Redenen voor de organisatie om het ambassadeursmodel te gebruiken 1.5 Inzetten van mentoren 1.6 Ambassadeursmodel toepasbaar in andere situaties? 1.7 Conclusie
2. Werving en selectie van ambassadeurs en mentoren ......................................9
2.1 Selectie criteria voor ambassadeurs en mentoren 2.2 De werving van ambassadeurs en mentoren 2.3 Opmerkingen bij de selectie 2.4 Problemen bij de werving
3. Training van ambassadeurs en mentoren.........................................................13
3.1 De training van ambassadeurs 3.2 De mentortraining 3.3 Het trainen van mediavaardigheden 3.4 De videotraining
4. Activiteiten van ambassadeurs en mentors.......................................................20
4.1 Eerste activiteiten voor ambassadeurs (geen begeleiding nodig) 4.2 Een video van de ambassadeur maken 4.3 Activiteiten waarvoor begeleiding nodig is 4.4 Het begeleiden van een ambassadeur vóór de presentatie 4.5 De ambassadeur als mentor voor nieuwe studenten
Bijlage
A:
beoordelingssysteem ...................................................................24
Bijlage
B:
casestudies....................................................................................25
Bijlage
C:
contracten.....................................................................................29
Bijlage
D:
E portfolio.....................................................................................30
Bijlage
E:
portfolio.........................................................................................31
Bijlage
F:
presentatiebewijs..........................................................................32
Woordenlijst
4
.......................................................................................................34
Introductie In dit handboek vindt u een beschrijving van een vernieuwend model voor ambassadeurs en mentoren dat gebruikt kan worden in de volwasseneneducatie in heel Europa en dat ook toegepast kan worden in andere (leer)situaties zoals bijvoorbeeld leerwerkplaatsen, beroepseducatie, bedrijven of de gezondheidszorgsector. De partnerlanden Ierland, Litouwen, Nederland en Zweden hebben in het internationale project AAR (Attract And Retain) een systematisch ambassadeursmodel ontwikkeld dat getest en aangepast is. Het model wordt beschreven in de volgende hoofdstukken: 1. De motivatie voor het gebruik van het ambassadeursmodel 2. Werving en selectie van ambassadeurs en mentoren 3. Training van ambassadeurs en mentoren 4. Activiteiten van ambassadeurs en mentoren Bijlagen: - Beoordelingssysteem - Casestudies - Contracten - E portfolio - Portfolio - Presentatiebewijs - Woordenlijst
De leden van de projectgroep
beschreven. Deze vaardigheden kunnen geleerd worden in de ambassadeurs- of mentortraining. Het laatste hoofdstuk beschrijft de verschillende activiteiten die ambassadeurs of mentoren kunnen ondernemen. Het ambassadeurs- en mentormodel is een cyclisch model. Er worden steeds weer nieuwe ambassadeurs en mentoren opgeleid, het proces gaat door. De hoofdstukken kunnen onderling verwisseld worden als dat voor de organisatie beter uitkomt.
Met de volgorde van de hoofdstukken beogen we de opbouw van een stap voor stap handleiding voor een optimaal gebruik van het model. Op de eerste plaats worden de voordelen van het gebruik van het ambassadeursmodel uiteengezet en de mogelijke valkuilen van dit model. In het volgende hoofdstuk wordt het werven en selecteren van ambassadeurs en mentoren beschreven. De partners van het project hebben verschillende manieren voor werving en selectie toegepast. De instellingen die dit ambassadeursmodel ook willen gebruiken, kunnen kiezen welke manier van werven en selecteren voor hen het meest geschikt is. In hoofdstuk 3 worden de speciale vaardigheden die ambassadeurs en mentoren nodig hebben voor hun taken, 5
1. Redenen om het ambassadeursmodel te gebruiken 1.1 Overzicht Het ambassadeursmodel is een effectieve manier om volwassen studenten te werven en vast te houden in allerlei sectoren en niveaus van het volwassenen onderwijs. Of er nu veel of weinig gebruik gemaakt wordt van volwasseneneducatie in uw land, het ambassadeursmodel is een goede manier om moeilijk bereikbare volwassenen aan te trekken.
Twee Nederlandse ambassadeurs praten over hun ervaringen als ambassadeur
Het kan studenten ook motiveren als ze verder gaan met hun studie en doorstromen naar een hoger niveau. Het helpt uw instelling contact te maken met andere organisaties en aan te sluiten bij een breder netwerk. Maar bovenal worden door het ambassadeursmodel sleutelvaardigheden ontwikkeld en het gevoel van eigenwaarde versterkt. Uw student zal zijn dagelijkse problemen anders ervaren en door het toegenomen zelfvertrouwen leidt dit op lange termijn tot gunstige effecten voor de maatschappij, omdat deze persoon een productievere en gelukkigere burger wordt die zijn bijdrage levert aan de maatschappij! Het model is tevens een goede manier om bepaalde vaardigheden te ontwikkelen. De vaardigheden om 6
een vraaggesprek te voeren, zich te presenteren en om zelfverzekerd te communiceren, kan de student ook op andere gebieden van zijn leven toepassen. Deze benadering is gebruikt in vele verschillende situaties met verschillende groepen studenten.
1.2 Redenen voor de student om deel te nemen aan de training en activiteiten De studenten zijn de sleutel tot het succes van het ambassadeursmodel. Daarom moet het model zodanig gepresenteerd worden, dat de deelname van de ambassadeurs zeker is en dat hun duidelijk wordt wat het hen persoonlijk oplevert. In de woorden van deze ambassadeur zijn de voordelen duidelijk: “Mijn zelfvertrouwen groeide toen ik me realiseerde dat ik niet bang was om te leren, toen ik op school was deed ik nooit echt mijn best, maar nu zie ik dat het de moeite waard is om te leren. Ik had nog nooit in mijn leven iets bereikt, maar toen het goed ging met de examens en het houden van een toespraak, bleef ik gewoon doorgaan. “ En: “Eerst was ik heel erg bang, maar nu heb ik zelfvertrouwen en heb ik mijn angsten achter mij gelaten.”
Vaardigheden ontwikkelen Door deelname zullen vaardigheden bij de ambassadeurs meetbaar en voelbaar ontwikkeld worden: • Het zelfvertrouwen neemt toe • De vaardigheid om mondeling informatie te geven aan kleine of grote groepen neemt toe • Het geeft gelegenheid om vaardigheden te ontwikkelen voor het gebruik van videoapparatuur, audioapparatuur of powerpoint om een boodschap over te brengen • Door het ambassadeursmodel worden vaardigheden ontwikkeld in het oefenen van (zelf)reflectie, kritisch denken en zelfbewustzijn.
Terugkoppeling • Door deelname raken ook andere studenten betrokken bij het betreffende onderwijsmodel en processen.
Doorstroom • De ambassadeurs kunnen hun vaardigheden toepassen bij hun verdere studie en op hun werkplek. • Ze kunnen hun verworvenheden gebruiken bij verdere carrièrekeuzes of om hun mogelijkheden te verbreden.
1.3 Valkuilen vermijden Het is heel belangrijk om ambassadeurs en mentoren duidelijk te maken wat hun plichten en verantwoordelijkheden zijn en dat hun werk vrijwilligerswerk is.
De docent/begeleider moet de ambassadeur leren welke technieken en beperkingen er zijn en hem begeleiden en feedback geven voor en na de presentaties. De ambassadeur of mentor moet worden aangemoedigd zijn sterke kanten te gebruiken. Bij presentaties buiten de eigen instelling, zouden de ambassadeurs idealiter verzekerd moeten zijn. Verhalen over de ambassadeurs en hun presentaties in de plaatselijke pers worden bij voorkeur gecontroleerd door hun docent/begeleider of de instelling voor volwasseneneducatie. De docent moet opletten dat de ambassadeurs geen ongepaste informatie geven.
Om te voorkomen dat fotomateriaal niet gebruikt mag worden, is het belangrijk een duidelijk contract te sluiten. (zie bijlage contract). In dit contract staat dat de organisatie de door de cursist gemaakte beelden en teksten kan gebruiken.
1.4 Redenen voor organisaties om het ambassadeursmodel te gebruiken
De ambassadeur of mentor moet geschikt zijn voor zijn taak.
Deelname en motivatie
Het gebruik van ambassadeurs bij pr voor een instelling en haar activiteiten heeft directe en meetbare resultaten.
Het is de ervaring van veel van de deelnemende organisaties dat een nieuwe student zich aanmeldt, omdat hij van een huidige of ex-student heeft gehoord over de cursus of de activiteiten van de organisatie. Hoewel dit een natuurlijk proces is, is het ook nuttig en belangrijk om dit proces op zich te bestuderen. Dit is van groot belang bij het werven van deelnemers die moeilijk bereikbaar of weinig gemotiveerd zijn.
Het ontwikkelen van overdraagbare vaardigheden
Drie Ierse ambassadeurs (links) met de deelnemers van de derde werkbijeenkomst in Ierland
Het ambassadeursmodel doet echter meer dan alleen studenten werven en behouden. Terwijl het model vorm kreeg, werd al snel duidelijk dat het ook een goede manier is om een breed scala aan vaardigheden te ontwikkelen. Organisaties hebben manieren ontdekt om het model in te passen in bestaande modellen van toetsing en afsluiting, waarbij de resultaten specifiek en meetbaar waren.
7
“Vanuit een persoonlijk oogpunt is het nut voor de individuele student immens. Het helpt het zelfvertrouwen en de zelfwaardering te vergroten, waardoor de student er langzaam toe komt om zijn eigen mogelijkheden ten volle te benutten.”
Individuele trajecten Het gebruik van individuele casestudies kan een goede manier zijn om een individueel traject of leerplan voor een student te ontwikkelen (zie bijlage casestudies). Deelname aan ambassadeursactiviteiten geeft de begeleiders de gelegenheid om de voortgang van studenten op een open en positieve wijze te bekijken en het is een uitstekende manier om zeker te zijn dat potentiële studenten worden geworven en behouden binnen educatie.
Het ontwikkelen van promotiemateriaal De bijdrage van studenten aan de ontwikkeling van posters, folders en ander materiaal is erg nuttig geweest voor de instellingen, daar studenten materiaal ontwikkeld hebben dat de doelgroep direct aanspreekt en “dezelfde taal spreekt” – bijvoorbeeld: “Onze organisatie voor volwasseneneducatie heeft ook nut gehad van dit project. Wij hebben aansluiting gevonden bij een breder netwerk en we hebben ons kunnen profileren. Hierdoor kunnen wij aansluiten bij andere organisaties en waardevolle banden onderhouden met oud- studenten.”
1.5 Inzetten van mentoren We kunnen een mentor definiëren als iemand die nieuwe studenten begeleidt of adviseert. Organisaties vinden het nuttig om studenten te trainen en aan te moedigen om mentor te worden. Dit in de zin dat reeds deelnemende, goed gewende studenten nieuwe studenten begeleiden en helpen.
Reflectie De begeleiding kan nieuwe studenten helpen hun cursus te leren kennen vanuit het gezichtspunt van een student. De reeds gesettelde studenten delen hun ken8
nis en ervaringen met nieuwkomers en dit biedt hen zelf weer de gelegenheid om op hun eigen voortgang te reflecteren. Dit heeft voor beide groepen studenten grote meerwaarde.
Begeleiden De mentor kan ook informele informatie geven over andere cursussen en mogelijkheden.
Vaardigheden De mentor kan ondersteuning bieden bij studievaardigheden, vaardigheden op het gebied van organisatie en van leren studeren.
Motivatie Mentors kunnen ook een doorslaggevende rol hebben in het motiveren en stimuleren van nieuwe studenten, zodat ze zich gauw veilig voelen in een groep en niet afhaken.
1.6 Ambassadeursmodel toepasbaar in andere situaties ? Het ambassadeursmodel is ook toepasbaar in andere situaties dan onderwijssituaties. In bedrijven, gezondheidszorg, verenigingen, sportclubs etc. kunnen ook ambassadeurs en mentoren ingezet worden om op deze manier nieuwe werknemers of leden te werven en te begeleiden in de eerste fase. De vaardigheden die ambassadeurs en mentoren nodig hebben zijn in alle gevallen communicatievaardigheden.
1.7 Conclusie Door de directe ervaringen van een aantal partnerorganisaties hebben we de ontwikkeling gezien van een “model of best practice” waarbij ambassadeurs op elk niveau zijn ingezet bij het bevorderen van activiteiten en mogelijkheden op onderwijsgebied. Het belangrijkste is dat alle activiteiten vanuit de studenten zelf komen. De activiteiten worden ontwikkeld naar gelang de individuele behoefte en competenties.
Enkele Nederlandse ambassadeurs van het ROC Nijmegen
Dit is een grondbeginsel in de volwasseneneducatie. Het ambassadeursmodel is niet voorgeschreven maar individueel, flexibel en geleid door studenten. Het houdt er rekening mee dat een persoonlijke context diep verankerd is maar, dat door aanmoediging sociaal gezien een enorme verandering kan plaatsvinden voor de ambassadeur, zijn familie, de plaatselijke gemeenschap en uiteindelijk ook voor de maatschappij. De activiteiten zouden niet gebruikt moeten worden op taakgerichte wijze, maar eerder als een overdraagbaar model – een model dat geschikt is voor veel verschillende studenten en doelgroepen. Deze doelgroepen variëren van moeilijk bereikbare studenten, studenten die hun opleiding niet afgemaakt hebben, buitenlanders, gastarbeiders tot moeilijk lerende volwassenen.
flexibele manier op te nemen binnen de organisaties en op het niveau van de individuele student kan het een effectief middel zijn met vele voordelen. Deze voordelen variëren van de grote persoonlijke ontwikkeling van het individu tot het behouden van iemand voor educatie of bedrijf. Erin slagen mensen vast te houden en hen te motiveren om iets te bereiken kan uiteindelijk alleen maar leiden tot hogere productiviteit en een grotere bijdrage zijn voor de maatschappij in het algemeen.
Door hun betrokkenheid bij de activiteiten hebben de ambassadeurs persoonlijk een groot leerproces ervaren en het heeft hun sleutelvaardigheden direct en meetbaar verbeterd. Het heeft organisaties in staat gesteld om contacten te leggen en te onderhouden met een groter netwerk. Het is mogelijk om elementen van dit model op een 9
2. Selectie en werving van ambassadeurs en mentoren 2.1 Selectie criteria voor ambassadeurs en mentoren De eerste stap naar invoering van het ambassadeursprogramma in de volwasseneneducatie is de selectie van ambassadeurs. Hoewel de selectiecriteria van land tot land, afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden, verschillen kunnen er toch gemeenschappelijke tendensen worden onderscheiden. Geselecteerde ambassadeurs zijn mensen die bereid en in staat zijn deel te nemen aan het programma. Zowel vroegere als huidige succesvolle studenten kunnen ambassadeur worden. Vroegere studenten kunnen heel behulpzaam zijn door volwassenen met leerachterstanden aan te moedigen deel te nemen aan de cursussen en door aan nieuwe studenten hun eigen positieve leerervaringen te vertellen, voorkomen dat zij voortijdig hun opleiding afbreken. Ook zittende studenten die door opnieuw te zijn gaan leren positieve veranderingen in hun leven ervaren, kunnen succesvol zijn in het werven en het vasthouden van nieuwe studenten. Studenten die actief betrokken zijn bij alle aspecten van de leeromgeving (instellingactiviteiten, enz.) hebben de meeste kans om succesvolle ambassadeurs te worden. De geselecteerde studenten moeten beschikken over bepaalde persoonlijke kwaliteiten of bereid zijn die te ontwikkelen, zoals: • Empathie • Enthousiasme • Zelfvertrouwen • Betrouwbaarheid • Geschikte mondelinge taalvaardigheid • Bereidheid te leren • Integriteit • Onafhankelijkheid • Stabiele persoonlijkheid • In het openbaar durven spreken • Openheid • Bereidheid om ambassadeur of mentor te zijn In individuele gevallen echter kunnen studenten die niet over alle genoemde kwaliteiten beschikken ook 10
Ambassadeurs van Jonava Adult Education Centre (Lithuania)
geselecteerd worden. Bijvoorbeeld studenten met zwakkere communicatieve vaardigheden die toch op een oprechte manier hun aangrijpende levensverhaal kunnen vertellen en de positieve veranderingen in hun leven kunnen aangeven, kunnen zeer overtuigend zijn. Hoewel het selecteren van ambassadeurs soms spontaan en op individueel initiatief gebeurt, zijn er ook meer formele methodes. Zo kan een docent een ambassadeur selecteren voor een specifieke taak of een specifiek leerdoel of resultaat. Een organisatie of een docent kan een ambassadeur van een bepaald geslacht of met een specifieke sociale of culturele achtergrond kiezen voor een specifiek doel. Indien de ambassadeursactiviteiten onderdeel vormen van het beoordeling- of certificeringsysteem, wordt het selectieproces universeel en meer uitgebreid.
2.2 Werving van ambassadeurs en mentoren In deze paragraaf worden de ervaringen met het werven van ambassadeurs in vier landen (Nederland, Ierland, Zweden en Litouwen) beschreven.
Nederland In Nederland zijn de geselecteerde ambassadeurs onder te verdelen in 4 groepen: • Ambassadeurs voor nt1 cursussen • Ambassadeurs voor cursussen voor sociale vaardigheden (budgetteren, opvoedingscursus) • Ambassadeurs voor nt2 cursussen • Ambassadeurs als mentoren
Het wervingsproces voor ambassadeurs voor nt1 cursussen was als volgt: De cursus werd aangekondigd in alle nt1 cursusgroepen. In drie nt1 cursusgroepen werd een presentatie gegeven door een ambassadeur en de docent. Er werd een informatiebijeenkomst georganiseerd voor zes geïnteresseerde studenten. De ambassadeurscursus begon met 3 studenten. Omdat de werving uitgevoerd werd door verschillende docenten was er geen eenheid in de
Het doel van ambassadeurs van de derde groep is allochtonen te begeleiden in de Nederlandse samenleving, deel te nemen aan het zgn. buddy project, - een project speciaal voor vrouwen die moeten naturaliseren. De docent gaf uitleg over het Buddy project en vroeg aan studenten of ze deel wilden nemen. De werving voor ambassadeurs die als mentor optreden verliep als volgt: eerst vertelden de projectleiders aan de nt1 ambassadeurs dat zij een mentor training hadden ontwikkeld. De ambassadeurs waren erg enthousiast over die training. Zij wilden de training graag volgen en beschouwden het als de volgende stap in hun ontwikkeling als ambassadeurs. Later vertelden de nt1 docenten hun studenten over het mentor trainingsprogramma en stimuleerden geschikte studenten de training te gaan volgen. Ook gaven zij de studenten een flyer met informatie over de training.
Ierland
Drie Nederlandse ambassadeurs
wervingsprocedure. Wel werd steeds de nadruk gelegd op het optreden in het openbaar en op de ontwikkeling van persoonlijke communicatieve vaardigheden. Voor toekomstige selectiecriteria werden verschillende sleutelvaardigheden vastgesteld, zoals motivatie, dat wil zeggen bereidheid te werken aan persoonlijke ontwikkeling en (negatieve) persoonlijke ervaringen te delen en te praten over gevoelens van schaamte. Ook kwaliteiten als empathie en spreekvaardigheid werden genoemd als belangrijk om te ontwikkelen. Ambassadeurs voor de cursussen voor sociale vaardigheden (budgetteren, opvoedingscursus) werden door de docent geselecteerd. De docent gaf een presentatie over de vereiste activiteit van de ambassadeur: een radio interview. Tijdens de cursus werd aan studenten gevraagd of zij ambassadeurs wilden worden. Deze selectie verliep goed omdat het opleidingsniveau van de studenten relatief hoog was en studenten weinig of geen speciale training nodig hadden.
In Ierland onderscheiden we de volgende drie categorieën ambassadeurs: • Ambassadeurs voor het aantrekken van jonge mannelijke studenten • Ambassadeurs voor het aantrekken van laaggeletterde volwassen studenten • Ambassadeurs als blijvende stimulans voor zittende studenten Het doel van de eerste groep is het aantrekken van jonge mannelijke studenten om onderwijs te volgen. Voor deze ambassadeurs werden formele wervingsmethodes gebruikt. Als onderdeel van een communicatiecursus kregen studenten de keus uit een aantal projecten. Eén daarvan was het vertellen van hun eigen levensverhaal. Meer dan de helft van de studenten koos hiervoor. Met de presentatie van hun verhaal aan hun klasgenoten verzamelden zij punten voor beoordeling op landelijk niveau. Een student bood vrijwillig aan zijn verhaal te vertellen tijdens de uitreiking van de certificaten, waarbij vrienden, familie, vip’s en de pers aanwezig waren. De student stemde ook in met een radio-interview tijdens een nationaal festival voor volwasseneneducatie. 11
Zweden Tijdens een bijeenkomst van docenten van het CFL werd gediscussieerd over mogelijke toekomstige ambassadeurs. Zij stelden een lijst met namen op en namen contact op met de studenten. Docenten en instellingleiders namen contact op met de potentiële ambassadeurs en uit 15 kandidaten werden 8 ambassadeurs geselecteerd. Er werd een bijeenkomst georganiseerd en daarna brachten zij twee dagen door op een conferentieoord waar zij zich konden voorbereiden op interviews die op video opgenomen en bewerkt werden. Er werd gekozen voor drie verschillende manieren van het vertellen van levensverhalen: • Een standaard interview waarbij een projectleider een ambassadeur interviewde • Een gesprek of discussie tussen ambassadeurs • Een ambassadeur die vrijuit zijn verhaal vertelt
De Ierse ambassadeur Sharon
Een ambassadeur die deelnam aan het tweede programma (het aantrekken van laaggeletterden) was zelf alfabetiseringscursist. Zij ontwikkelde haar vaardigheden en werd getraind tot vrijwilliger en nu leert zij een andere volwassene lezen en schrijven op een ‘één op één’ basis. Haar zelfvertrouwen leidde ertoe dat zij als studentenvertegenwoordiger lid werd van de nationale organisatie tot alfabetisering van volwassenen. Tijdens de nationale week van de alfabetisering van volwassenen vertelde zij haar verhaal op radio en tv. De derde groep ambassadeurs werd geworven met het doel te voorkomen dat nieuwe studenten vroegtijdig uitvallen door gebrek aan zelfvertrouwen. Studenten werden aangemoedigd om op de eerste dag in de klas te komen vertellen hoe zij zich voelden toen zij een jaar geleden met de cursus startten. Speciale aandacht werd besteed aan presentatie en media vaardigheden. 12
Hieraan voorafgaand kregen de ambassadeurs en de projectleiders gelegenheid om te oefenen en te bespreken wat ze voor de camera zouden gaan zeggen. Er werd een ontspannen sfeer gecreëerd en dankzij een goede balans tussen werk en ontspanning was het niet moeilijk de groep twee dagen lang bij elkaar te houden.
Litouwen Het doel van het ambassadeursprogramma in Litouwen is mensen die geen certificaten of diploma’s van het basisonderwijs of algemeen voortgezet onderwijs hebben, aan te trekken en te behouden. Beide aspecten, dus zowel het aantrekken als het behouden, zijn belangrijk voor het Jonava Adult Education Centre. Bijzondere aandacht wordt besteed aan het behouden van studenten omdat nog steeds veel studenten vroegtijdig de instelling verlaten zonder diploma’s van het basisonderwijs of het algemeen voortgezet onderwijs of een jaar moeten herhalen. Daarom is het belangrijk hun motivatie te verbeteren en hen te helpen zich op de opleiding thuis te voelen. In Litouwen zijn twee soorten ambassadeurs geworven: • Succesvolle huidige studenten • Succesvolle vroegere studenten
In verschillende groepen van de volwasseneneducatie werd informatie gegeven over het ambassadeursprogramma. Potentiële ambassadeurs werden door de docent geselecteerd en er volgden individuele gesprekken. Studenten werden geïnterviewd om vast te stellen of zij succesvolle ambassadeurs zouden kunnen worden, dat wil zeggen om hun levensverhaal te horen en om hun motivatie en vaardigheden vast te stellen. Het was al eerder opgevallen dat het beter is om met elke student individueel te praten dan de hele groep tegelijk te benaderen. In dit geval voelen studenten zich eerder betrokken in een gesprek; zij schamen zich niet om vragen te stellen. Op de eerste plaats werden studenten aangesproken die actief deelnemen aan activiteiten van de instelling. Sommige verlegen studenten echter, die gewoonlijk niet actief zijn bij deze activiteiten, waren zelfs meer geïnteresseerd in het ambassadeursprogramma dan de actieve studenten en zij werden geselecteerd. Deze studenten hebben natuurlijk wel meer voorbereiding en training nodig dan de eerder genoemde categorie. Om studenten over te halen mee te doen aan het ambassadeursprogramma werden de voordelen van deelname uiteengezet. Bijvoorbeeld de gelegenheid om andere mensen te helpen, persoonlijke ontwikkeling, het verwerven van vaardigheden die kunnen bijdragen tot het behalen van schooldiploma’s, ervaring opdoen die vermeld kan worden op het CV van de student en verbeterde kansen op werk in de toekomst. Succesvolle vroegere studenten werden individueel benaderd. Het doel van het ambassadeursprogramma werd uitgelegd en studenten werden uitgenodigd hun succesverhalen te komen vertellen.
2.3 Opmerkingen bij de selectie Voor de werving van ambassadeurs kunnen vele procedures gevolgd worden, maar bij elke procedure moet een stap voor stap benadering in acht genomen worden. Sommige studenten worden liever individueel benaderd en andere krijgen meer vertrouwen bij
Lina- de eerste Litouwse ambassadeur
deelname aan groepsactiviteiten. De bijdrage van een ervaren ambassadeur kan veel voordeel opleveren bij de eerste benadering in de werving van nieuwe ambassadeurs. Het is belangrijk om ambassadeurs aan te trekken met verschillende levensverhalen en achtergronden.
2.4 Problemen bij de werving Veel volwassenen vinden het erg moeilijk in het openbaar te spreken en dit geldt vooral voor volwassenen die vroegtijdig de school verlaten hebben. Een persoonlijke ervaring beschrijven is soms veel moeilijker dan iets over een theoretisch onderwerp vertellen. Sommige ambassadeurs hebben weinig tijd om ambassadeursactiviteiten uit te voeren, omdat ze bijvoorbeeld opvoeder, mantelzorger zijn of werk hebben. 13
3. Training van ambassadeurs en mentoren In dit hoofdstuk vindt u een beschrijving van de verschillende ambassadeurstrainingen. • De ambassadeurstraining voor studenten die anderen informatie geven over hun levensverhaal en over het belang om weer onderwijs te gaan volgen. Het doel van het geven van deze informatie is meer studenten werven. Deze training is ontwikkeld in Ierland en Litouwen. • De ambassadeurstraining voor mentoren. Deze studenten begeleiden nieuwe studenten zodat die zich op hun gemak voelen aan het begin van de cursus, ze vertellen hun eigen verhaal. Het doel van het inzetten van mentoren is: nieuwe studenten vast te houden in het onderwijs, zodat ze niet afhaken. Deze training is ontwikkeld in Nederland. • De training van mediavaardigheden: leren spreken voor de radio. Deze training is ontwikkeld in Ierland en Litouwen. • De videotraining. Sommige ambassadeurs hebben een videotraining gevolgd. Het doel van deze training is dat ambassadeurs hun verhaal kunnen vertellen voor de camera. De film of dvd kan gebruikt worden voor informatieve doeleinden. Deze training is ontwikkeld in Zweden. Als u één van deze trainingen wilt gebruiken voor uw eigen studenten, kunt u ook bepaalde gedeeltes kiezen van de training of de lessen. De oefeningen hebben verschillende niveaus zodat u het niveau kunt kiezen dat bij uw cursist past. Niet elke ambassadeur hoeft elk onderdeel te doen. Het is afhankelijk van de persoon. U kunt ook de volgorde van de onderdelen veranderen De trainingen zijn een voorbeeld van hoe een ambassadeur getraind kan worden voor het werk als ambassadeur of als mentor. In het hele programma is het belangrijk om te werken met complimenten en aan de verdere ontwikkeling van de ambassadeurs. Het voorbereiden van iedere presentatie en feedback erna zijn belangrijke onderdelen van het programma, ook na de training. Daarnaast is het belangrijk om bijeenkomsten met ambassadeurs en mentoren te organiseren. Een bijzonder aspect van de ambassadeurstraining komt voort uit de ambassadeurs zelf, namelijk dat 14
ze zelf erg actief zijn in hun eigen training. Het programma houdt rekening met de persoonlijkheid en persoonlijke competenties van de ambassadeur.
De training van de ambassadeurs in Litouwen
3.1 De ambassadeurstraining Les 1: introductie IJsbreker (kennismaken met een nieuwe groep studenten en elkaar leren kennen) In het eerste spel wordt de groep verwelkomd en er worden oefeningen gedaan om elkaar beter te leren kennen. Leg uit dat de begeleider iedereen bij zijn naam moet kennen en dat dat belangrijk is, ze moeten elkaar beter leren kennen. De enige benodigdheden zijn een kleine rubberen of stoffen bal. De begeleider stelt zichzelf op de volgende manier voor: “ik ben Margaret en ik houd van melk”. Ze geeft de beurt dan aan de volgende cursist, die zegt “dat is Margaret en ze houdt van melk, ik ben Ian en ik houd van iglo’s”, de volgende student herhaalt dat, enz. Als iedereen aan het woord geweest is gooit de trainer de bal zomaar naar iemand en roept waar deze persoon van houdt, die cursist vangt de bal en gooit hem naar iemand anders – en roept daarbij zijn naam.
Dit spel is goed om te ontspannen en er wordt vaak veel bij gelachen.
Het m&m spel Nodig - een schaal m&m’s, een bord of flip-over. Doel – studenten in staat stellen om over hun hoop en angst te praten op een informele en leuke manier. Zet de schaal op tafel en vraag iedereen om een paar snoepjes te pakken. (Niet meteen opeten!) Bij elke kleur is er een vraag. Rood – waarom ben je hier? Groen – waar ben je bang voor (in het onderwijs)? Geel – wat zijn je sterke punten? Bruin – wat zijn je verwachtingen van deze cursus? Blauw –wat is je ambitie of je uiteindelijke doel? De studenten beantwoorden in tweetallen de vragen die horen bij de kleuren van de m&m’s.
Introductie van het einddoel en de doelen van de ambassadeursactiviteiten door de docent
De docent introduceert de doelen van de ambassadeurstraining. Het einddoel is nieuwe studenten werven en zittende studenten vasthouden. De voornaamste doelen zijn: • Het belang benadrukken van een certificaat of diploma van een opleiding • Angsten overwinnen en het zelfvertrouwen vergroten • De motivatie verbeteren • Informatie geven over cursussen bij de instelling voor volwasseneneducatie • De aandacht vestigen op positieve en leuke aspecten van een cursus hier De docent bespreekt daarna met de studenten: • Welke andere problemen kunnen voorkomen? • Hoe kunnen ze worden opgelost?
Benodigdheden: Flip-over en stiften, papier en enveloppen. Leg uit hoe brainstormen werkt en schrijf alle woorden die studenten met onderwijs associëren op een flip-over. Vraag de studenten om een brief aan zichzelf te schrijven, over wat ze vinden van: • Weer naar school gaan. • Wat ze er mee willen bereiken. • Hoe ze zich zouden voelen als ze zouden afhaken voordat hun doel bereikt was. Doe de brief in een open envelop en adresseer deze aan henzelf. De trainer verzamelt de brieven en overlegt met de studenten wat zij er mee zou kunnen doen. Opties: • De brief op een bepaalde tijd openen en lezen, bijvoorbeeld aan het eind van het semester. • De brief versturen als de aanwezigheid verslechtert of als de student is afgehaakt. • De brief bewaren tot het eind van de cursus. De studenten bespreken de voor- en nadelen van het bovengenoemde.
Een verhaal schrijven door middel van bouwstenen De studenten kunnen bij het schrijven van hun levensverhaal gebruik maken van een vragenlijst of van bouwstenen.
Les 2: levensverhalen De motivatiebrief Het doel is om studenten schriftelijke vaardigheden te laten gebruiken om te onderzoeken wat hun houding is ten opzichte van onderwijs en hun redenen om op de cursus te blijven.
Studenten aan het werk in Zweden
15
De vragenlijst 1. Stel jezelf voor. 2. Waar ben je naar school gegaan voor je bij deze instelling voor volwassenenonderwijs kwam? Hoe voelde je je op die school? Waarom besloot je bij onze instelling een cursus te volgen? Hoe heb je van onze instelling gehoord? 3. Wat was je eerste indruk van onze instelling? Welke verwachtingen en angsten had je voor je hier naar toe kwam en zijn ze uitgekomen? 4. Wat kan je vertellen over de cursussen bij onze instelling? 5. Welke positieve en leuke aspecten kun je noemen van studeren bij onze instelling? 6. Hoe kan deze cursus volgens jou je leven veranderen of heeft het je leven al veranderd? Wat zijn volgens jou de voordelen van een diploma of certificaat in het volwassenenonderwijs? 7. Welk advies zou je kunnen geven aan mogelijke of huidige studenten van onze instelling (help deze studenten hun angsten overwinnen, hun zelfvertrouwen vergroten, hun motivatie verbeteren, benadruk het belang van educatie in iemands leven) Bouwstenen 1. Mijn naam is... Dank u wel dat u mij heeft uitgenodigd. 2. Ik ben een ambassadeur: ik vertel andere mensen wat het betekent als je moeilijk kan lezen en schrijven. Ik weet dit uit persoonlijke ervaring. 3. Wat ik wilde verbeteren was… 4. Ik had problemen met … ik werd daar vooral mee geconfronteerd als ik moest… 5. Hierdoor voelde ik me… 6. Ik ben zeker niet de enige. In Nederland zijn er 1.5 miljoen mensen die problemen hebben met lezen en schrijven in hun dagelijks leven. 7. Het moment waarop ik besloot om er iets aan te doen was toen… 8. Ik hoorde dat er speciale cursussen lezen en schrijven voor volwassenen zijn. Dat hoorde ik van… 9. Nu doe ik een cursus lezen en schrijven bij… 10. De cursus is… 11. Nu kan ik beter… 12. Hierdoor voel ik me… 16
13. Dit was mijn presentatie. Nogmaals bedankt. Heeft u nog vragen?
Een biografische, informatieve tekst schrijven De weg terug van de cursist naar school. • Leg uit welke onderdelen er in opgenomen zouden moeten worden: De weg terug naar onderwijs van de cursist, eerste indruk van onze instelling, positieve veranderingen in het leven van de cursist, informatie over onze instelling, positieve aspecten van studeren op onze instelling, advies aan nieuwe of zittende studenten • Leg uit wat de belangrijkste principes zijn van het schrijven van een tekst: Een tekst heeft een inleiding, een kern en een conclusie, ideeën moeten verdeeld in paragrafen, het is aan te raden persoonlijke details op te nemen en gevoelens te beschrijven, etc. • Laat ze zich er van bewust worden wie het gaat lezen. Lezers – andere zittende of toekomstige studenten die aanmoediging, advies en steun nodig hebben. • Aantekeningen verzamelen • De tekst plannen • De tekst schrijven • De leraar of klasgenoten geven feedback op de tekst • De tekst verbeteren.
Les 3: luistervaardigheid Een interview Laat een ambassadeur interviewen door de docent en/ of andere ambassadeurs. Het doel van deze activiteit is: • Een ambassadeur aan te moedigen om na te denken over zijn/haar weg terug naar het onderwijs. • Positieve ervaringen met de instelling voor volwasseneneducatie te delen met anderen • Het belang van onderwijs in iemands leven bespreken De volgende vragen kunnen gesteld worden: • Waarom besloot je bij onze instelling een cursus te gaan volgen? • Welke angsten had je voor je hier kwam en zijn ze uitgekomen?
• Hoe zal deze cursus, volgens jou, je leven veranderen of heeft het je leven veranderd?
Luistervaardigheden Vraag de studenten om in tweetallen zijn/haar verhaal aan de andere student te vertellen. De student vertelt daarna aan de rest van de groep wat hij /zij gehoord heeft. Hierdoor neemt de student afstand van zijn verhaal en wordt de spreekvaardigheid van de spreker getoond. Als ze hebben gehoord hoe hun eigen verhaal werd naverteld, kan de docent aan de cursist vragen wat hij zou veranderen als hij de kans had om het nog een keer te doen. Daarna wordt aan de studenten gevraagd welk advies ze zouden geven aan een nieuwe cursist of aan iemand die er over denkt om weer naar school te gaan.
Les 4: hoe bepaal je de boodschap Boodschap Bepaal eerst wat de boodschap is en bespreek vervolgens: • Hoe je brainstormt over ideeën. • Hoe je aantekeningen maakt of kernwoorden noteert. • Hoe je structuur aanbrengt in een boodschap. • Hoe je met emoties omgaat. • Ontspanningsoefeningen Kijk op tv naar een reclame. Bepaal wat de boodschap is en wat het gevoel is dat je krijgt. Let op de kleuren, muziek en andere dingen die hiervoor gebruikt worden.
Een toespraak schrijven De studenten bereiden met behulp van de geschreven tekst een monoloog voor. Hierbij worden de volgende stappen gevolgd: • Maak korte aantekeningen- door de kernpunten op te schrijven. • Leer de tekst van de toespraak uit je hoofd • Zorg voor visuele ondersteuning (bijvoorbeeld foto’s van activiteiten op de instelling waar de ambassadeur aan heeft deelgenomen) • Voorbereiden van hand-outs (niet verplicht) • Oefen een monoloog gebaseerd op de geschreven
Een Ierse ambassadeur geeft een presentatie in een kleine groep
tekst, niet door het woord voor woord te herhalen, maar door de belangrijkste ideeën aan te houden en verder te improviseren. • Feedback van de docent en/of van andere studenten – advies over het verbeteren van je toespraak. • Pas de presentatie eventueel aan, afhankelijk van de ontvangen feedback
Les 5: spreekvaardigheid Introductie van de bijbehorende eisen bij een presentatie Eisen die gesteld worden aan de stem: • Volume (luid spreken) • Tempo (niet te snel en niet te langzaam spreken) • Variatie (eentonigheid vermijden) • Articulatie (duidelijk spreken) Eisen die gesteld worden aan de lichaamstaal bij een presentatie: • Gepaste gezichtsuitdrukking • Houding, gebaren, beweging • Oogcontact houden en zo vaak mogelijk glimlachen Adviezen aan studenten: • Overtuigend praten • Zelfverzekerd klinken • Praat op conversatietoon, alsof je met een groep vrienden praat • Geef publiek energie en maak ze enthousiast over het onderwerp • Zoek naar nuttige tips in teksten of op internet • Kijk samen naar een praatprogramma op tv en let op het gebruik van de stem en de lichaamstaal bij de sprekers. 17
De angst overwinnen voor spreken in het openbaar Bepaal welke ervaring de studenten hebben met spreken in het openbaar en welke gevoelens ze daar bij hebben. Maak ze er van bewust dat veel mensen bang zijn om in het openbaar te spreken en dat je hier met succes overheen kan komen (door naar andere studenten te luisteren, verhalen te lezen, etc.). Laat ze in teksten en op internet naar tips zoeken over hoe je de angst voor spreken in het openbaar kunt overwinnen. Geef tips, zoals: • Bereid je goed voor • Concentreer je op de informatie die je wil overbrengen • Doe ontspanningsoefeningen zoals diep ademhalen • Zoek een vriendelijk gezicht Leer de studenten om positief te denken over spreken in het openbaar (laat ze negatieve gedachten over mogelijk falen vervangen door positieve gedachten over succes)
Interactie met het publiek De volgende activiteiten zijn hiervoor belangrijk: • Leer om tegen het publiek te praten, om naar hun vragen te luisteren, om op hen te reageren (beantwoord onverwachte vragen die gesteld worden door de docent of door andere studenten, werk in tweetallen, rollenspel). • Oefen het inkorten en verlengen van de presentatie (door te bepalen wat weggelaten kan worden als een ambassadeur te weinig tijd heeft en wat goed kan worden toegevoegd als hij extra tijd heeft). • Leer om de boodschap aan te passen aan verschillend publiek (moedig studenten aan om na te denken over het publiek en de achtergrondkennis, oefen door te bekijken welke dingen zij kunnen veranderen in hun presentaties voor verschillende soorten publiek).
3.2 De mentortraining Onderdeel en aantal bijeenkomsten Sociale vaardigheden( gespreksvaardigheden, samenwerken, delegeren) en studievaardigheden ( plannen en organiseren)
18
Cursusduur en aantal bijeenkomsten Acht bijeenkomsten van 2,5 uur
Doelen: de mentor • Kent zijn eigen leergeschiedenis en weet wat hij daar van geleerd heeft en wat hij daarvan wil overdragen aan een nieuwe cursist • Kan gebruikmaken van coachende gesprekstechnieken (luisteren, open vragen stellen, doorvragen, samenvatten) • Kan eigen grenzen stellen en grenzen van een ander respecteren • Kan feedback geven en anderen motiveren en stimuleren. • Kan telefonisch contact leggen • Kan een ander wegwijs maken in onze organisatie (afspraken, gang van zaken in de groep, zelfstandig werken, omgaan met materiaal) • Kan anderen instructie geven zonder over te nemen, in rustige stappen. • Kan studievaardigheden bespreken (gebruik agenda, ordenen materiaal, leren studeren) en een ander daarbij ondersteunen.
Doelgroep • Mannen /vrouwen • Alle leeftijden • Niveau 2-3
Perspectief Cursist wil leren hoe hij iemand anders kan ondersteunen.
Uitgangspunten • Checklijst bij het begin en het eind van de cursus • Werkwijze portfolio • Werving en intake; door docent van de groepen • Evaluatie door middel van evaluatiemethodes
Profiel van toekomstige mentor • Is integer • Kan groter geheel overzien ( niet alleen zijn eigen verhaal) • Is verwerking van persoonlijk leed te boven
• Kan zich inleven in een ander • Heeft respect voor grenzen van anderen • Is bereid om 1 jaar mentor te zijn • Heeft niveau 2 op spreken en luisteren
Overzicht cursusbijeenkomsten Bijeenkomst 1: eigen leergeschiedenis/ kennismaking. Bijeenkomst 2: actief luisteren; het verschil weten tussen verbaal en non verbaal/ eigen grenzen Bijeenkomst 3: open vragen stellen, doorvragen en samenvatten Bijeenkomst 4: feedback; complimenten geven en ontvangen, motiveren en stimuleren Bijeenkomst 5: telefoongesprek voorbereiden en voeren. Bijeenkomst 6: aantekeningen maken Bijeenkomst 7: instructie geven/ samenwerken Bijeenkomst 8: leren studeren/ organiseren
Materialen, methoden en boeken Naar een grotere wereld, methodiek voor empowerment van allochtone vrouwen. Enzovoort, Arnhem Samenwerken en communiceren op de werkvloer, uitgeverij Angerensteijn Arks; sleutels tot leren. Project uitgevoerd binnen Socrates programma in Europa. “Zeg het voort “ cursus voor ambassadeurs Geletterdheid, Cinop
Bereikte resultaten De bereikte resultaten worden geïnventariseerd door middel van evaluatieformulieren of andere werkvormen. De mentortraining wordt door het ROC Nijmegen en andere ROC’s in samenwerking met Cinop nog uitgebreid getest, verfijnd en later uitgegeven.
3.3 Het trainen van mediavaardigheden Les 1: de toespraak Beroemde toespraken Vraag een groep studenten om beroemde toespraken op te zoeken – zoals Martin Luther King, Nelson Man-
Een Nederlandse mentor helpt een andere cursist
dela, Barak Obama, etc. Analyseer en bepaal waarom ze effectief en krachtig zijn. Laat video’s zien van politici – om lichaamstaal te demonstreren. Vraag studenten om een deel van de toespraak te houden, die ze bestudeerd hebben. Neem ze op video op (als ze zich veilig voelen in een kleine groep), zodat ze kunnen wennen aan het filmproces en hun vaardigheden kunnen bekijken.
De toespraak Door gebruik te maken van vaardigheden uit de vorige lessen, zetten de studenten hun eigen toespraak of presentatie in elkaar. Het wordt dan uitgevoerd voor de kleine groep en opgenomen. (Hiermee worden de vaardigheden geoefend die nodig zijn bij een presentatie voor een grotere groep.) Dit kan gevolgd worden door verdere oefeningen, bijvoorbeeld: • Workshops over vaardigheden met radio of media • Praten met nieuwe studenten • De openbare presentatie / certificaatuitreiking
Les 2: radio interviews De boodschap Als voorbereiding op het interview, werkt de docent individueel met de studenten. Het is belangrijk een duidelijke boodschap over te brengen.
De informatie Het is ook heel belangrijk dat er informatie gegeven wordt over de mogelijkheden binnen de volwasseneneducatie en hoe je je kan aanmelden. Dus het telefoonnummer moet een aantal keer duide19
Conferentie voor werkloze jongeren, waarop twee Zweedse ambassadeurs een presentatie hebben gegeven
lijk genoemd worden – zowel tijdens het interview als aan het einde.
Stappen Na het bespreken van het overbrengen van een heldere boodschap, wordt er contact opgenomen met de radiozender en duidelijk gemaakt wat het doel is van de radio-uitzending, zodat de interviewer daarvan op de hoogte is. De studenten bereiden zich voor door een lijst te maken van vijf kernpunten die ze willen noemen. Ze oefenen met een nep interview waarbij ze sleutelzinnen of kernwoorden gebruiken, maar ze hebben geen geschreven tekst, omdat we denken dat dit hoogdravend over kan komen. De studenten noteren ook de telefoonnummers en contactgegevens die genoemd moeten worden.
Hoe moet je informatie geven Eén van de kernpunten is dat het telefoonnummer vermeld moet worden. Om te vermijden dat deze informatie verloren gaat aan het eind van de uitzending, wordt de cursist aangemoedigd om het telefoonnummer aan het begin van het interview te vermelden en een zin te gebruiken als “houd u pen en papier bij de hand” en “ik zal dat nummer nog herhalen”. Tegelijk met het nummer wordt ook een naam gezegd om het makkelijker te kunnen onthouden. De radio20
zender wordt gevraagd om de contactgegevens op hun website te zetten. Het is aan te raden de ambassadeurs voor te bereiden op vragen van het publiek als het nummer doorgegeven wordt. De ambassadeur doet de uitzending op de locale radio met begeleiding van zijn docent.
Het resultaat bekijken We vinden het belangrijk om het effect van de uitzending te bekijken. Daarom nemen we ongeveer een dag na de uitzending contact op met de zender om te kijken of er reacties zijn van het publiek. We vinden het belangrijk om contact te onderhouden met de locale media door hen regelmatig te informeren over de activiteiten van de ambassadeurs. Het persoonlijke resultaat voor de studenten is dat het hun zelfvertrouwen vergroot en hun communicatieve vaardigheden verbeterd worden. Daarnaast vinden ze het prettig dat ze mogelijke toekomstige studenten kunnen helpen.
schijnlijk allemaal een enigszins ander verhaal hebben, hoewel de nadruk steeds ligt op hoe of waarom ze besloten als volwassene weer te gaan studeren en waar dit hen gebracht heeft in hun beroep en privé. In alle groepen zijn de volgende thema’s aan bod gekomen: hun ervaringen met het onderwijs, hun motivatie en de behoefte aan zingeving.
Les 2: het filmen van de levensverhalen. Het duurt ongeveer 20-45 minuten om elk levensverhaal te filmen. De benadering is: • Een rechtstreeks interview waar een docent een ambassadeur interviewt • Een gesprek of discussie tussen ambassadeurs • Een ambassadeur vertelt zijn verhaal vrijuit Voorafgaand krijgen de ambassadeurs en begeleiders de gelegenheid om te oefenen en te bespreken wat ze voor de camera gaan zeggen. Een radio interview in Ierland
3.4 De videotraining De training is gericht op het filmen van de ambassadeurs die hun levensverhaal vertellen. De films zijn bedoeld om andere volwassenen te informeren en te inspireren om weer naar school te gaan. Een ander doel van de training is dat de ambassadeurs in staat zijn om zich te presenteren voor een live publiek.
Les 3: oefenen voor de laatste interviews en het overdoen van opnames.
De doelen van de films zijn: • Zich kunnen identificeren met de ambassadeur op de film, • Ervaringen met volwasseneneducatie delen, • Persoonlijk zijn maar niet privé.
Les 1: manieren bekijken waarop de levensverhalen gepresenteerd kunnen worden
Het doel van deze bijeenkomst is een besluit nemen over hoe de verschillende levensverhalen van de ambassadeurs gepresenteerd worden, met de nadruk op volwasseneneducatie. Tijdens deze training werken we in subgroepen. De verschillende groepen zijn vrij om hun eigen manier te bedenken van presentatie. Een manier is om de ambassadeurs hun levenslijnen te laten opschrijven, gericht op volwassenenonderwijs. Deze levenslijnen worden gebruikt als springplank en vormen een uitgangspunt voor de discussies die kunnen volgen. Uiteindelijk zullen de verschillende groepen waar-
Het maken van een dvd in Nederland
21
4. Activiteiten van ambassadeurs en mentoren 4.1 Eerste activiteiten van ambassadeurs (geen begeleiding nodig) Na de selectie en training van de ambassadeurs zijn ze klaar om geleidelijk activiteiten uit te voeren bij hun eigen instelling voor volwasseneneducatie. In het begin kunnen zij met de huidige ambassadeurs meelopen en hen observeren om te leren wat er van hen als nieuwe ambassadeurs verwacht wordt. Ze kunnen ook ambassadeurs van andere organisaties ontmoeten en door hun eigen instelling voor volwasseneneducatie te vergelijken met andere instellingen, kunnen ze van elkaar leren. Als nieuwe ambassadeur voor volwasseneneducatie kan je ook meehelpen met het bedenken van bepaalde faciliteiten zoals een “makkelijk lezen plein”. Bij deze drie activiteiten is weinig of geen begeleiding nodig. Dit zijn enkele voorbeelden van de eerste activiteiten voor een nieuwe ambassadeur.
Alle activiteiten kunnen op een flexibele manier ingezet worden, naar gelang de behoefte van de cursist!
Zoals duidelijk wordt in hoofdstuk drie van dit handboek, kan de training van ambassadeurs verschillen naar gelang het karakter, de tradities en de behoeftes van de instelling voor volwasseneneducatie. Dit geldt ook voor het inzetten van ambassadeurs en mentoren.
4.2 Een dvd van een ambassadeur maken Voor sommige ambassadeurs is het heel moeilijk om een presentatie te geven. In plaats van een live presentatie kan een dvd gebruikt worden met levensverhalen. In Zweden wordt een dvd gebruikt om nieuwe studenten te werven die extra begeleiding bij het onderwijs nodig hebben. Eén van de studenten van het Centre for Flexible Learning (CFL), Anna Berglund, werd gevraagd om mee te doen aan het project omdat haar opleiding plaats vindt op een manier die niet traditioneel of standaard is. Het bleek dat de manier waarop het onderwijs bij CFL is opgezet, goed bij Anna past. Ze is sterk vooruitgegaan en wil haar positieve ervarin22
gen graag delen met andere studenten die deze vorm van onderwijs nodig hebben. De aanpak van CFL voor flexibel leren past perfect bij het door de overheid aangegeven brede raamwerk en door de flexibele benadering van onderwijs bij het CFL hebben we een speciale lesmethode ontwikkeld die aansluit bij de individuele behoefte aan speciaal onderwijs. Anna heeft vier jaar meegedaan aan een speciaal programma en ze heeft haar onderwijskundig succesverhaal gedocumenteerd door mee te werken aan een video. Samen met haar docent heeft Anna de screenplay van haar video geschreven. Om te beginnen is een besluit genomen over de inhoud van de dvd: • welke personen doen mee • welke setting is geschikt • wordt Anna geïnterviewd of vertelt ze zelf haar verhaal • welke attributen zijn er nodig • Anna is geïnteresseerd in Manga – kan dit ook in de dvd gebruikt worden Om een aangename en veilige sfeer te creëren is besloten om Anna’s moeder ook bij de video te betrekken door Anna te interviewen en dat het hoofd van volwasseneneducatie bij CFL de dvd opneemt. Hij kent Anna en de manier waarop Anna door haar docent begeleid wordt. Na de voorbereiding in het leslokaal is de dvd opgenomen en na een tweede sessie is het materiaal naar een professionele dvd-producer gestuurd.
4.3 Activiteiten waarvoor begeleiding nodig is De ontwikkeling van de vaardigheden van de ambassadeurs begint met individuele gesprekken. Ambassadeurs vertellen hun verhaal aan hun begeleider en hun studiegenoten. Ze spreken voor kleine groepen met studenten van hun eigen organisatie. In deze fase is de training vooral gericht op het beantwoorden van voorspelbare vragen. De ambassadeurs bekijken nog eens hun levensverhaal en passen dit eventueel aan.
De volgende stap in de ontwikkeling is het geven van een presentatie. Ambassadeurs vertellen hun verhaal aan een grotere groep buiten hun instelling. Bijvoorbeeld bij personen en organisaties die mensen doorverwijzen naar Educatie zoals ambtenaren van de gemeente of de sociale dienst of voormalige werkplaatsen of scholen waar de ambassadeurs contact mee hebben. Studenten kunnen hun verhaal ook vertellen bij diploma uitreikingen of andere ceremoniële activiteiten. De ambassadeurs oefenen met het veranderen van hun levensverhaal voor verschillende soorten gelegenheden. Het is belangrijk dat de ambassadeurs zich veilig voelen bij het bepalen van de vorm en inhoud van de presentatie. Presentaties kunnen worden gegeven bij andere onderwijsinstellingen, bij werkplaatsen, welzijnswerk, vrijwilligersorganisaties, basisscholen, etc. Activiteiten zoals interviews door de media komen niet zo vaak voor. In Litouwen hebben ambassadeurs hun levensverhaal verteld in kranten en onderwijsbladen, terwijl de Ierse en Nederlandse ambassadeurs interviews op de radio en televisie hadden. De vaardigheden die nodig zijn voor de verschillende soorten interviews worden tijdens de trainingen geleerd en in de praktijk toegepast. Studenten bereiden hun monoloog voor, voordat deze wordt opgenomen en ze schrijven van te voren hun tekst.
In de deelnemende landen kunnen de activiteiten voor de ambassadeurs verschillen vanwege bestaande tradities of plaatselijke behoeftes. Wij hebben gedurende het project, nieuwe gebieden ontdekt waar een duidelijke behoefte is aan ambassadeurs. We richten ons niet alleen op werklozen of sociaal achtergestelde mensen, maar we slagen er ook in de ambassadeurs zich te laten richten op personen met speciale educatieve behoeftes en allochtonen die baat kunnen hebben bij volwasseneneducatie.
4.4 Het begeleiden van ambassadeurs vóór een presentatie Voor zijn presentatie zal de ambassadeur het verhaal voorbereiden dat hij aan het publiek wil vertellen. Voor deze voorbereiding kan de ambassadeur een vragenlijst gebruiken of bouwstenen. Sommige ambassadeurs geven de voorkeur aan de vragenlijst, terwijl anderen de bouwstenen prefereren. (Zie hoofdstuk 3, les 2).
De ambassadeurs bereiden zich voor op de presentatie door ontspanningsoefeningen en ademhalingsoefeningen te doen. De ambassadeurs hebben geleerd hoe ze tijd moeten nemen om vragen te beantwoorden en over hun reacties na te denken. Het is ook belangrijk dat ze hun lichaamstaal en stem beheersen. Als de ambassadeurs meer ervaren zijn , worden ze betrokken bij het maken van geschreven promotiemateriaal. De ambassadeurs kunnen nu folders, flyers en dvd’s maken en ontwikkelen. Ze plannen en onderzoeken hoe het er uit gaat zien en zoeken of maken nieuwe afbeeldingen.
Twee Zweedse ambassadeurs geven een presentatie
Begeleiden Het is heel belangrijk voor de ambassadeur en de docent om de juiste toon te vinden als ze in contact komen met een nieuwe groep mensen. Dit betekent dat de ambassadeur zijn presentatie aan moet passen aan de luisteraar. De ambassadeur zal zijn verhaal moeten 23
Een Nederlandse mentor geeft uitleg over een computerprogramma
veranderen naar gelang het publiek. De inhoud van de presentatie wordt aangepast aan het publiek. Ook hebben we in het project ervaren dat het nodig is om te oefenen voordat de presentatie uitgevoerd wordt. We hebben een formulier ontwikkeld dat door elke ambassadeur gebruikt kan worden.
Voorbereidingsformulier voor een presentatie door een ambassadeur Tijdens de voorbereiding van een ambassadeur op een presentatie worden de volgende punten besproken; • Achtergrondinformatie over de organisatie waar de ambassadeur zijn presentatie gaat geven.
Wat en wanneer? Presentatie voor … … Ik ga samen met ….
Datum …
Adres
Telefoonnr. …
• Wat moet ik meebrengen?
Dit formulier en mijn verhaal. Heb ik extra informatie nodig? • Hoeveel tijd heb ik voor mijn presentatie? • Doelgroep • Hoeveel mensen zijn er aanwezig? • Wat wil ik bereiken? • Hoe begin ik mijn presentatie?
Mezelf voorstellen, vertellen over mijn problemen in het onderwijs, hoe dat voelde.
• Wil ik dat mijn echte naam genoemd wordt? • Welke punten zijn het belangrijkst in mijn presentatie? Na een ambassadeursactiviteit bespreken de ambassadeur en de begeleider samen wat goed ging en wat beter kon.
4.5 De ambassadeur als mentor voor nieuwe studenten Als een ambassadeur het punt bereikt dat hij of zij zich veilig en zeker genoeg voelt kan hij mentor worden voor nieuwe studenten. Ook kunnen studenten die geen ambassadeur zijn, mentor worden. Hieronder hebben we een lijst met mentoractiviteiten • Informatie geven over: - de cursus, - materialen, - de computer, - huiswerk, - dagelijkse gang van zaken • Met een nieuwe cursist praten over - hoe het vroeger was op school - hoe het voelt om weer naar school te gaan - hoe het is om nieuw te zijn in de groep - wat ze er thuis van vinden dat je weer naar school gaat.
• Hoe beëindig ik mijn presentatie?
Ik vertel wat mijn cursus voor mij betekend heeft, hoe ik me nu voel. • Wat moet ik van te voren bespreken met mijn begeleider? 24
Opmerking: de docent is en blijft verantwoordelijk en vraagt de mentor (elk kwartaal) hoe het gaat en of hij ondersteuning nodig heeft.
Op deze pagina staat een tabel met de ideeën voor activiteiten die ambassadeurs zouden kunnen uitvoeren.
Activiteiten met enige begeleiding Individueel / één op één gesprekken
Een presentatie geven
Interview door plaatselijke of nationale media
Maken van promotie materiaal
Ambassadeurs vertellen hun verhaal aan hun begeleider en klasgenoten. Ze spreken voor andere kleine groepen studenten binnen hun eigen instelling.
Ambassadeurs vertellen hun verhaal aan een grotere groep buiten hun eigen instelling. Bijvoorbeeld organisaties en personen die doorverwijzen naar educatie zoals de gemeente of de sociale dienst. Studenten vertellen hun verhaal bij diplomauitreikingen en andere activiteiten.
Vaardigheden die nodig zijn voor verschillende soorten interview worden verkend.
Ambassadeurs inzetten bij het maken en ontwikkelen van folders en dvd’s
Vereisten aan de training:
Vereisten aan de training:
Voorbereiding van de cursist
Een levensverhaal van de cursist schrijven. Antwoorden bedenken op voorspelbare vragen. Studenten bereiden aantekeningen voor.
Planning en organisatie van de gebeurtenis.
Ontspannings- en ademhalingsoefeningen. Antwoorden plannen Tijd nemen om te antwoorden. Lichaamstaal en stemgebruik. Boodschap en kernpunten aanpassen.
Begeleiden bij vorm en inhoud van de presentatie.
Interview – geschreven / opgenomen / op dvd. Een voorbereide speech.
Het resultaat plannen en onderzoeken – afbeel dingen zoeken en maken.
Tekst voorbereiden en de op tekst gebaseerde materialen vorm geven.
25
Bijlage A: Beoordelingssysteem Beoordelingssysteem voor Ambassadeur van Athlone VTOS (certificaten op 3 niveaus) Certificaat Niveau 1 De studenten nemen deel aan de introductielessen als voorbereiding op het ambassadeursproject. Van studenten worden de volgende vaardigheden verwacht: • Effectief luisteren • Mondelinge communicatie • Initiatief nemen voor het eigen leren • Herkennen van de verschillende manieren van luisteren en spreken die nodig zijn in verschillende omstandigheden, bv. het begrijpen, interpreteren, ontvangen of geven van informatie • Een aantal vaardigheden met betrekking tot luisteren en spreken demonstreren • Effectief deelnemen aan een groepsdiscussie • Zich bewust zijn van andere dan mondelinge communicatie zoals oogcontact of gezichtsuitdrukking als vormen van aanmoediging • Eigen reacties onder controle hebben • Doeltreffend samenwerken en een bijdrage leveren bij formele bijeenkomsten • Een mondelinge presentatie voorbereiden en uitvoeren en vragen beantwoorden
Certificaat Niveau 2 De studenten hebben aangetoond voor een andere groep studenten binnen het opleidingscentrum voor volwassenen te kunnen spreken of een presentatie te houden. Zij moeten aantonen over de volgende vaardigheden te beschikken: • Sleutelwoorden begrijpen die gebruikt worden in de communicatietheorie, zoals: zender, ontvanger, boodschap, code, kanaal, communiceren/overbrengen, lawaai, feedback, context • Oefenen van communicatietechnieken die in verschillende situaties in werk en vrije tijd van toepassing zijn zoals gesprekken, interviews, formele presentaties, het overbrengen en ontvangen van boodschappen en telefoongesprekken. • Zich bewust zijn van de manieren van non-verbale communicatie d.m.v. gebaren en lichaamshouding. 26
• Zich bewust zijn van het belang van persoonlijke verschijning, oog- en lichaamscontact, gezichtsuitdrukking, nabijheid en oriëntatie, enz. • Blijk geven van passende non-verbale communicatie in een aantal situaties waaronder één-op-één, een groep, formeel en informeel • Een presentatie over hun eigen persoonlijke leerloopbaan voorbereiden en deze uitvoeren voor een groep nieuwe studenten
Certificaat Niveau 3 Studenten moeten niveau 1 en 2 afgerond hebben en het grootste deel van de vaardigheden verworven hebben die nodig zijn voor presentatie aan externe instanties, bv. spreken op de lokale of nationale radio, een toespraak houden op de jaarlijkse Prijsuitreiking of een presentatie geven voor een groep cliënten van maatschappelijk werk die informatie willen over cursussen. Studenten moeten alle bovengenoemde vaardigheden beheersen en daarnaast blijk geven van de volgende kwaliteiten: • Duidelijk spreken in een passend tempo • Aan alle voorwaarden voor het houden van een toespraak voldoen • De student kan zijn eigen persoonlijke verhaal vertellen zonder zichzelf daarmee in verlegenheid te brengen en toch met een overtuigende, oprechte en krachtige boodschap • De student geeft blijk van een grondige voorbereiding en oefening • Er is een duidelijke structuur met aandachtspunten en verbanden • De student toont aan de aandacht vast te kunnen houden en een goed contact met het publiek tot stand te kunnen brengen door de inhoud aan te passen aan de gelegenheid en de omgeving. • De student heeft een goede ademhalingstechniek en stembeheersing • Lichaamstaal, gebaren en lichaamshouding zijn uit stekend. • Student toont aan dat hij vragen duidelijk, volledig en kernachtig kan beantwoorden.
Bijlage B: Casestudies Case studie 1 Katherine uit Ierland Ik ben zestien jaar thuis gebleven voor de kinderen, daarna heb ik twee jaar lang baantjes gehad in de schoonmaak. Ik zat te praten met mijn goede vriendin Paula, en ik was een beetje gedeprimeerd: zo had mijn leven er niet uit moeten zien. Ik was gelukkig en trots over het werk dat ik geleverd had met mijn kinderen maar nu had ik het gevoel dat zij verder gingen en ik achter bleef. Paula zat in het tweede jaar van VTOS – ze was al sinds mijn kindertijd één van mijn beste vriendinnen. Ze nam een aanmeldingsformulier mee en ze stond erbij toen ik het invulde. Mijn man steunde mij volledig en zorgde ervoor dat ik het formulier ook inleverde. Dat was dus het begin. Die moed te vinden, in beweging komen en iets voor mezelf doen. Dat betekent het voor mij, moed. Ik wist dat ik slim genoeg was, maar ik moest de moed vinden om in beweging te komen en het gewoon te doen. Toen ik negentien was, werkte ik in Elan. Ik zou gaan beginnen met verpleegkunde. Ik was tevreden met mijn leven en toen werd ik zwanger van mijn eerste kind. Deze baby zou mijn leven niet gaan veranderen. Ik had hulp genoeg, mijn moeder zei dat ze zou helpen met de baby en ik zou gewoon verder gaan en aan verpleegkunde beginnen. Maar toen Sandra werd geboren, bleek ze een aangeboren hartafwijking te hebben. In het begin bleef ik werken terwijl mijn moeder op Sandra paste, maar dat was voor geen van beiden eerlijk. Daarom besloten we dat het het beste zou zijn als ik mijn werk opgaf om voor Sandra te zorgen. We hadden net een huis gekocht en daarom nam ik drie studenten in huis om rond te komen. Sandra heeft sindsdien drie grote hartoperaties ondergaan. Het was de juiste beslissing, het heeft haar kracht en zelfvertrouwen gegeven – dat ik thuis was. We waren vastbesloten dat zij niet alleen maar iemand met een hartafwijking zou zijn – dat
was maar een klein stukje van haar leven. Maar ik was haar rots in de branding. Het zou moeilijk zijn als ik nu nog steeds zoveel zou geven maar Sandra is nu slechts een deel van mijn leven. Als ik dit niet had, zou ik spijt hebben. Op een bepaalde manier was ik degene die leed onder deze aandoening. Ik hield alles draaiende voor de andere kinderen, maar ik was het slachtoffer. Maar nu ben ik weer terug bij degene die ik was toen ik negentien was en ambitieus. Mijn familie is stomverbaasd en ze zijn allemaal heel erg trots op mij, dat ik iets voor mezelf doe. De volgende stap is om in september te beginnen met AIT, office management op niveau 3. Ik ben gespannen maar niet bang en ik ben niet zenuwachtig.
Case studie 2 Bernie uit Ierland Ik ben het huis uit gegaan toen ik vijftien was om in de fabriek te werken. Ik moest volhouden, ik was getrouwd en had kinderen. Ik voelde het tekort aan opleiding. Ik voelde me niet op mijn gemak als ik in een groep moest praten. Pas tegen mijn dertigste was ik meer volwassen en wijzer en had ik meer zelfvertrouwen. Ik had een vriendin die heel slim was, ze verdeed haar tijd in de fabriek dus ik zei altijd tegen haar: “jij moet verder komen!” en ten slotte deed ze dat en ging naar Amerika. Toen ik boventallig werd, wilde ik meteen weer naar school. Eerst een computercursus in Loughrea en Communicatie op niveau 3. Toen dat klaar was zat ik weer thuis totdat er computers in het dorpshuis kwamen en ik deed een typecursus nadat ik bij de fabriek weg ging. Toen drong mijn vriendin Frances er bij mij op aan om naar VTOS te komen, ze zei: “Je bent er best toe in staat.” Maar ik maakte me zorgen over de examens, of me dat wel zou lukken. Ze zei: “ je hoeft geen examen 27
te doen als je dat niet wil en dan kan je er altijd nog iets leren.” Maar ze zei ook: “als je daar eenmaal zit, zul je toch mee willen doen met de examens!”
studie, het was moeilijk voor mij om Litouws te studeren, mijn zoon en ik waren vaak ziek en ik ging van school af.
Toen ik bij VTOS begon, hadden de tweedejaars het over een vervolgopleiding bij het AIT. Maar ik vond het genoeg om die twee jaar af te maken en ik dacht toen niet eens aan een vervolgopleiding. Maar nu wil ik blijven leren, ik vond elk moment daar leuk, volgens mij heb ik geen dag gemist. Ik moet verder gaan met leren, omdat ik zo hard gewerkt heb om te komen waar ik nu ben.
Na een paar jaar kwam ik terug bij het centrum voor volwasseneneducatie en ik probeerde het nog een keer. In het begin was ik bang dat ik niets zou kunnen leren, omdat ik na zoveel jaar alles vergeten was. Maar de docenten hielpen me en alles was in orde. Nu ben ik al een 12e jaars student. Binnenkort ben ik klaar op dit centrum voor volwasseneneducatie. Ik zou het heel leuk vinden om op de Pedagogische Universiteit te studeren.
Ik heb me altijd minder waard gevoeld dan mijn man; hij onderhield mij, hoewel ik altijd mijn eigen geld had. Ik wilde onafhankelijk zijn, mijn opleiding verbeteren en niet het gevoel hebben dat ik zijn hulp nodig had. Ik liet alles altijd aan hem over en nu heb ik dat teruggedraaid. Ik heb nu het vertrouwen om het zelf te doen, ik probeer het nu, terwijl ik dat daarvoor niet deed. Als er iemand aan de deur kwam, bijvoorbeeld stemmenwervers voor de verkiezingen, durfde ik nooit iets te zeggen, zelfs als ik het vervelend vond en nu doe ik dat wel – ik weet dat ik een mening heb en dat die net zoveel waard is als die van ieder ander.
Case studie 3
Case studie 4
Marija uit Litouwen
Viktorija uit Litouwen
Mijn naam is Marija. Ik ben 30 jaar. Ik ben getrouwd en ik heb een zoon. Ik ben jaren geleden van de middelbare school afgegaan. Nu werk ik op een kleuterschool en ik moet studeren om mijn favoriete werk niet te verliezen. Tegenwoordig is het erg moeilijk om een baan te vinden of te houden als je geen middelbare schooldiploma hebt. Ik hoorde over Jonava Adult Education Centre van mijn toekomstige man. Een paar jaar geleden hebben we allebei hier gestudeerd. Mijn man maakte de opleiding met succes af met goede cijfers. Maar ik vond het moeilijk om mijn werk te combineren met mijn 28
Als je volwassen bent maar je middelbare school niet hebt afgemaakt, overwin dan je angst en twijfel en kom studeren bij Jonava centrum voor volwasseneneducatie. Als je studeert, voel je dat je echt leeft en jezelf ontwikkelt. Je kennissenkring wordt groter. Bovendien, iemand met een middelbare schooldiploma wordt anders behandeld door de mensen om hem heen. Volgens mij is iemand zonder diploma helemaal niets in deze wereld. De enige keus die zo iemand heeft is weggaan en zwaar werk doen. Maar dromen we niet allemaal van iets meer? En een diploma halen is het begin van een nieuwe weg.
Mijn naam is Viktorija. Ik woon in Jonava. Ik studeer aan het Jonava Centrum voor volwasseneneducatie. Vroeger zat ik op een andere school, maar daar lukte het niet zo goed. Ik hoorde over Jonava Centrum voor volwassenenonderwijs van mijn vrienden. Mijn eerste indruk hier was heel goed. Al mijn angsten verdwenen meteen. Ik kreeg een erg warm welkom. De docenten en studenten hier zijn heel vriendelijk en helpen elkaar. Ons centrum biedt onderwijs aan op verschillende niveaus, basis, eerste en tweede niveau. Je kan voltijd of
deeltijd studeren, je kan ook zelfstandig studeren. Als je een voltijd studie kiest, ga je elke dag naar school en krijg je regelmatig cijfers van de docenten. Studenten van buiten komen voor begeleiding en toelatingsexamens. Onze school heeft leuke tradities, er zijn veel interessante activiteiten. In de herfst vieren we de Europese Dag van de Talen en de Dag van de Leraar; de nieuwe studenten en docenten worden dan gedoopt. Voor de wintervakantie komen we bij elkaar voor een adventsavond: elk jaar is er een Kerst basketbalwedstrijd tussen docenten en studenten. In de lente vieren we Een Week na Pasen en hebben we een Honderd Dagen voor de Eindexamens Feest. Het is hartstikke leuk! Studeren aan Jonava Centrum voor Volwasseneneducatie en meedoen aan het multilaterale AAR project heeft mijn leven sterk veranderd. Ik heb veel geleerd en zelfvertrouwen gekregen. Ik denk dat het heel belangrijk is om een diploma te hebben (van de middelbare school). Als je dat hebt, kan je naar het vervolgonderwijs of naar een universiteit en een betere baan vinden. Ik nodig je uit om hier te komen studeren en er te blijven. Het is echt goed om hier te zijn. En de kennis en vaardigheden die je opdoet zullen nieuwe mogelijkheden voor je creëren.
Case studie 5 Ite uit Nederland Zeven jaar geleden kon ik op mijn werk niet meer om de nieuwe ontwikkelingen heen. Voorheen kon ik een boodschap doorgeven door naar de desbetreffende collega toe te lopen. Maar de computer deed zijn intrede en er werd van mij verwacht dat ik de zaken per mail zou doorgeven. Aan mijn leidinggevende heb ik toen verteld dat ik moeite met schrijven had. Mijn werkgever reageerde prima en heeft er voor gezorgd dat ik naar school kon. Bij ROC de Leigraaf, waar ik mijn lessen volgde, ben ik gestart met het ambassadeurschap. Mijn docent vond mij mondig genoeg om mijn verhaal te vertellen. Mijn eerste voorlichting
was gelijk een landelijke voorlichting in het kader van de Week van het Leren. Ik werd gevraagd om mee te werken aan een DVD waarin ik mijn verhaal vertel. Het was een geweldige ervaring om aan het programma mee te werken. Ook om het terug te kijken en mijzelf te zien. Vanuit mijn omgeving heb ik op deze uitzending op de TV nooit negatieve reacties gehad. Een jaar of vier geleden ben ik naar Mook verhuisd, mijn lessen vervolgde ik bij het ROC Nijmegen. Mijn docent kwam er achter dat ik ambassadeur laaggeletterdheid was geweest en heeft mij benaderd om die activiteiten voor Nijmegen te hervatten. Ik hoefde hier niet lang over na te denken. Ik vind het heel belangrijk om andere lotgenoten te bereiken en hen te overtuigen om naar school te gaan. Te vertellen dat je niet wordt uitgelachen, dat je je niet hoeft te schamen, dat je niet bang hoeft te zijn dat anderen denken: ‘Wat ben jij toch dom”. Door het volgen van Nederlandse les is mijn droom in vervulling gegaan. Ik wilde heel graag vrachtwagenchauffeur worden. Dit leek onbereikbaar door het moeilijke examen en het vele leeswerk wat daaraan vooraf zou gaan. Ik heb doorgezet en mijn groot rijbewijs gehaald en daarna ook nog een diploma gevaarlijke stoffen. Voor ROC Nijmegen heb ik mij ingezet in het geven van voorlichtingen op een basisschool, de gemeente Mill, een radio interview voor de lokale omroep en in een NT1 klas. Mijn boodschap is vooral bedoeld om mijn lotgenoten te bereiken maar ook om de discussie met toeleiders aan te gaan. Ik weet dat er veel mensen laaggeletterd zijn en dat zij niet in de klassen zitten. Dat vind ik jammer, ik zou graag deze mensen bereiken ook hier in de regio. Ik ervaar dat ik een levenservaring rijker ben door ambassadeur te zijn. Ik ben zekerder geworden en durf mijn eigen verhaal te vertellen, mijzelf te zijn. Ik durf te laten zien wie ik ben.
29
Case studie 6 Rob uit Nederland Ik ben sinds kort ambassadeur. Dat ik dat ooit zou worden had ik nooit van mij zelf gedacht. En toch heb ik de stap genomen. Ik kwam er al snel achter dat het lastig is, als je niet kunt lezen en schrijven. Ik begon al vroeg met werken en kwam dan toch weer in aanraking met leesen schrijfsituaties. Ik was bang dat andere mensen er achter zouden komen en verborg mijn geheim met allerlei smoesjes. Maar dat geheim meedragen maakte, dat ik op mijn werk altijd met spanning in mijn lijf rondliep. Door ziekte van mijn vrouw ben ik diegene die de administratie moet doen, daardoor loop ik nog meer tegen het feit aan dat ik niet goed kan lezen en schrijven. Uiteindelijk stimuleert mijn huisarts mij om naar school te gaan en hij stuurt mij naar het ROC. Ik heb geen positieve ervaring met school en vind het moeilijk om de stap te nemen. Toch heb ik zes jaar geleden besloten om weer naar school te gaan. Ik ben de huisarts nog vaak dankbaar voor de verwijzing naar het ROC. Ik heb leren lezen en schrijven waarvan ik elke dag de voordelen ervaar. Hierdoor ben ik gaan nadenken: ik zou graag anderen willen bereiken om hen over te halen ook naar school te komen. Ik weet uit eigen ervaring hoe moeilijk het is in deze wereld als je niet kunt lezen en schrijven. Graag wil ik lotgenoten bereiken en hen vertellen hoe leuk het is om te kunnen lezen en schrijven. Ik weet dat ik niet de enige ben en zie steeds meer mensen in mijn omgeving waarvan ik nu denk dat zij ook moeite hebben met lezen en schrijven. Die te bereiken en naar school te krijgen zou mij zeer veel voldoening geven. Met de inzet als ambassadeur kan ik die mensen bereiken en helpen. Ook zou ik graag aan instanties vertellen hoe erg het is als je niet kunt lezen en schrijven in deze wereld en wat zij er aan kunnen doen. Maar ook dat het zo moeilijk is om het te zeggen dat je het niet kunt. Je wordt vaak niet geloofd en dan voel je je heel klein, dan zou je willen weglopen. Dat is mijn grootste beweegreden geweest om ambassadeur te worden. Nu ik mij met 30
lezen en schrijven kan redden durf ik mij bloot te geven en met mijn verhaal naar buiten te treden. Ik ben niet meer bang voor de buitenwereld, Ik wil er actief aan bijdragen. Middels radio-interviews en voorlichtingen bereik ik mijn doel: instanties en instellingen wakker schudden. Hen bewust maken van een wereld waarin mensen leven die niet of moeilijk kunnen lezen en schrijven. Eindelijk de kans te krijgen om tegen professionals te zeggen wat ik altijd al had willen zeggen, maar nooit durfde. Met zoveel meer zelfvertrouwen treed ik de wereld tegemoet en door mijn ambassadeurschap kijk ik met andere ogen naar mijn omgeving. Ik hoef mij niet meer te verstoppen, maar kom steeds meer uit zijn isolement. Ik durf mij zelf te laten zien: ‘ Hier ben ik en dit kan ik’. Het ambassadeurschap heeft ervoor gezorgd dat ik met zelfvertrouwen in de wereld sta en dat ik stappen neem om mijn doel te bereiken. En dat voelt goed.
Case studie 7 Anna uit Zweden Mijn naam is Anna Berglund. Ik werd gevraagd om mee te doen aan het project Attract and Retain. Ik word ambassadeur voor studenten die speciaal onderwijs nodig hebben. Dit is mijn laatste semester in het hoogste niveau van speciaal voortgezet onderwijs. Ik werd uitgenodigd voor een eerste informatieve bijeenkomst bij CFL. Het project werd tot in detail beschreven door de projectleider en de deelnemers maakten kennis met elkaar. De tweede bijeenkomst brachten we twee dagen door in een conferentieoord. Het werk zelf werd gedaan in groepen, mijn moeder en ik zaten in een groep. Op de eerste dag vertelde mijn moeder mij over mijn eerste schoolervaringen. Ik hield helemaal niet van school. Toen ik bij CFL begon, ging het veel beter. Hier kan ik op mijn eigen manier leren. De volgende dag spraken en schreven we over wat ik van de eerste school vond en we vergeleken het met CFL. We hadden het over oude en nieuwe school-
ervaringen. Na twee dagen op het conferentieoord gingen we terug naar het CFL. Ik vond het leuk in het conferentieoord. Het eten was lekker en het was gezellig samen.
vloed worden om dezelfde keuze te maken als ik : om weer naar school te gaan. Samengevat, kan ik zeggen dat ik al ambassadeur werd toen ik begon te studeren bij CFL in 2004. Toen werd ik gevraagd om ambassadeur te worden en daarom is het niet nieuw voor mij.
Terug op CFL werkte ik gedurende vijf bijeenkomsten samen met mijn docent aan het afmaken van een script voor een video over mezelf. Ik werkte vele uren aan het verzamelen van afbeeldingen, teksten en muziek. Mijn moeder interviewde mij en we oefenden twee keer voor we de video opnamen. We filmden twee sessies van elk een uur. Het hoofd van CFL was de cameraman. Daarna werd de film gemonteerd door een gediplomeerde filmproducer. Ik vind het leuk om een ambassadeur te zijn en ik kan met andere studenten praten of hun de video laten zien. Ik denk dat het goed is om te studeren. Er zouden meer mensen moeten studeren.
Case studie 8 Per uit Zweden Mijn naam is Per Jansson en ik ben ambassadeur voor de volwasseneneducatie bij CFL in Söderhamn, Zweden. Het eerste contact met het project Attract and Retain vond plaats tijdens een tweedaagse bijeenkomst in een conferentieoord, samen met de begeleiders en toekomstige ambassadeurs. Het werk gedurende deze twee dagen was er op gericht op welke manier de ambassadeurs anderen het beste kunnen bereiken. We kwamen tot de conclusie dat het het beste is om interviews en gesprekken met de ambassadeurs op te nemen. Op deze manier zal de boodschap anderen bereiken en hen interesseren en raken. Ons idee was dat degenen die de film zien, zichzelf zullen herkennen in de situatie van de ambassadeurs. Ik denk dat de dagen op het conferentieoord succesvol waren en een goed resultaat hadden. Ik vond het idee om een film op te nemen heel goed. Wat mijn eigen deelname betreft, geloof ik dat mijn verhaal in een behoefte voorziet. Velen kunnen waarschijnlijk beïn31
Bijlage C: Contracten Verklaring van instemming gebruik Dvd-materiaal Ondergetekende gaat ermee akkoord dat dvd-materiaal van hem/haar gebruikt mag worden ten bate van promotiemateriaal voor ROC Nijmegen. De dvd wordt gemaakt in opdracht van het AAR project, deze dvd kan op de website geplaatst worden en zal worden gebruikt als voorlichtingsmateriaal.
Voornaam + Achternaam E-mailadres Adres Postcode + Woonplaats Handtekening Datum
Verklaring van instemming gebruik fotomateriaal Ondergetekende gaat ermee akkoord dat één of meer foto’s van hem/haar gebruikt worden ten bate van promotiemateriaal voor ROC Nijmegen. De foto’s worden gemaakt in opdracht van het AAR project en worden als voorlichtingsmateriaal gebruikt voor o.a. websites / krantenartikelen / dvd/ handboek / folders en flyers.
Voornaam + Achternaam E-mailadres Adres Postcode + Woonplaats Handtekening Datum
32
Bijlage D: E-portfolio Het Centre of Flexible Learning, CFL is de aanbieder van volwasseneneducatie in de gemeente Söderhamn. Half november 2005 werden zij uitgenodigd voor een bijeenkomst in Bologna, georganiseerd door het Osmosys project, zie: http://www.eife-l.org/activities/projects/osmosys. Tijdens deze bijeenkomst hebben de coördinator van het project, de heer Carl Homberg van het CFL in Zweden en de heer Serge Ravet van de organisatie EIFEL in Frankrijk alle deelnemers geïnformeerd over het digitale portfolio, het zgn. E-portfolio. De volgende definitie van e-portfolio komt uit Wikipedia : Een elektronisch portfolio, ook wel e-portfolio of digitaal portfolio genoemd, is een verzameling elektronische bewijzen, samengesteld en beheerd door een gebruiker, meestal op het Web (ook wel Webfolio genoemd). Dit elektronische bewijs kan bestaan uit ingevoerde teksten, elektronische dossiers, afbeeldingen, multimedia, blog onderdelen en hyperlinks. E-portfolio’s vormen het bewijs van de vaardigheden van de gebruiker en een platform voor zijn persoonlijke presentatie en kunnen in de loop van de tijd online bijgehouden worden. Sommige e-portfolio toepassingen maken verschillende niveaus van openbare toegang mogelijk, dus eenzelfde portfolio kan gebruikt worden voor verschillende doeleinden. Een e-portfolio kan gezien worden als een soort leerdossier met concrete bewijzen van bereikte resultaten. Leerdossiers zijn nauw verbonden met het Leerplan, een opkomend instrument om het leren van individuele personen, teams, belangengroepen en organisaties te sturen. Omdat een persoonlijke leersituatie ook het bijhouden van een leerdossier omvat, zou het ook gezien kunnen worden als een elektronisch portfolio. Evenals traditionele portfolio’s kunnen e-portfolio’s de student in staat stellen te reflecteren op zijn eigen leren, waardoor hij zich meer bewust wordt van zijn leerstrategieën en –behoefte. De resultaten van een vergelijkend onderzoek tussen papieren en elektronische portfolio’s in eenzelfde situatie laat zien dat het gebruik van het elektronisch portfolio tot betere leerresultaten leidt. Met deze informatie begonnen Håkan Helmersson, docent wiskunde en zeer ervaren in afstandsleren en
gecombineerd leren, en Dan Jonsson, hoofd Volwasseneneducatie in Söderhamn, plannen te maken voor de invoering van het e-portfolio op het CFL. Als eerste hebben zij zich gericht op niet-Zweedse studenten die Zweeds als tweede taal studeerden. Ook wilden zij studenten van de Gezondheidszorg opleidingen op MBO niveau betrekken bij de cursus e-portfolio. Al snel stuitten ze op problemen bij het vinden van goede mogelijkheden op het internet. Studenten hadden problemen bij het inloggen en docenten klaagden dat er meer tijd besteed werd aan technische problemen dan aan onderwijs. Als ze echt een e-portfolio wilden ontwikkelen en invoeren dat acceptabel en nuttig zou zijn voor hun onderwijsinstelling moesten ze een betere en gemakkelijkere manier vinden om het digitale portfolio te gebruiken. Tot nu toe hebben zij dit opgelost door de studenten een USB stick te geven. Door de studenten vanaf het begin te leren werken met de computer hebben ze ook bijkomende effecten bereikt zoals betere spelling en toenemende motivatie. Na een training van de basisvaardigheden op de computer zullen veel studenten in staat zijn hun teksten, digitale foto’s en eerder in het thuisland behaalde certificaten op te slaan en ook hun CV’s te schrijven en te presenteren. Tot nu toe hebben ze bescheiden resultaten behaald, maar ze zijn zich ervan bewust dat ontwikkeling een lange termijn opdracht is en daarom zijn zij ervan overtuigd dat het e-portfolio veel voordeel heeft voor hun studenten. Een veelbelovende manier van het gebruik van het eportfolio is ontwikkeld door een van de docenten, Charlotta Lindekrans. Zij heeft een mappensysteem voor de USB-stick opgezet. Haar studenten, die allemaal gestart zijn als analfabeet, hebben snel vooruitgang geboekt in het leren lezen en schrijven. In de mappen kunnen de studenten vanaf het laagste basisniveau hun levensverhaal ontwikkelen, een CV maken, hun relevante documenten en certificaten scannen, digitale foto’s publiceren, de vooruitgang in hun studie en hun toekomstplannen laten zien, enz. De studenten hebben veel voordeel van het vele werken met hun laptop of computer. Zij kunnen hun eigen e-portfolio ontwikkelen en gemakkelijk de vooruitgang in hun leren volgen. 33
Bijlage E: Portfolio Toelichting gebruik portfolio ambassadeurs Algemeen Het portfolio wordt gebruikt om de cursist inzicht te geven in zijn leerproces als ambassadeur. In het portfolio worden het persoonlijk actieplan opgenomen, vorderingen zichtbaar gemaakt, bewijzen verzameld. Het portfolio is eigendom van de student.
Inhoud In het portfolio zitten: • Curriculum Vitae : persoonlijke gegevens, persoonlijke kwaliteiten, levensverhaal, cursussen • Denken over leren: welke activiteiten, evaluatieformulier • Bewijzen: presentatiebewijzen, resultaatformulieren
Werkwijze De docent of begeleider gebruikt het evaluatieformulier na elke presentatie om deze samen met de student in te vullen en zo te reflecteren op zijn presentatie. Hierin stimuleert de docent de student zijn ervaringen te vertellen en zijn eigen vorderingen aan te geven. Ook wordt besproken waar de student aan moet werken. Na elke presentatie wordt een bewijsdocument afgegeven en de docent stimuleert de student bewijzen te verzamelen. Bewijzen zijn bijvoorbeeld ; foto’s geschreven tekst, video-opname. De resultaatformulieren worden afgegeven als een student drie keer voorlichting heeft gegeven waarbij hij 80% van de competenties heeft gehaald. De begeleiders vullen een evaluatieformulier in, waarbij ze aangeven of de student de betreffende competenties heeft gehaald. De docent reikt het resultaatformulier uit. Een mentor ontvangt een resultaatformulier als hij de nieuwe student drie keer begeleid heeft. De docent beoordeelt de competenties en hanteert de 80% norm. Meer informatie over de portfolio vindt u op de website: www.attractandretain.eu Verder zal de portfolio in samenwerking met het CINOP uitgegeven worden.
34
Po r t f o l i o
Ambassadeur
Pre sent at iebew ijs
Bijlage F: Presentatiebewijs
36
Ondergetekenden verklaren dat
voorlichting heeft gegeven over laaggeletterdheid
aan:
Naam functionaris: Organisatie: Datum: Plaats:
Woordenlijst Ambassadeur: Case studies: CFL: JAEC: JONAVA: Levensverhaal: Mentor: Vasthouden: ROC: VEC: VTOS: Werven:
een (oud)student die zijn levensverhaal vertelt aan andere mensen de levensverhalen van enkele ambassadeurs Centre for Flexible Learning Jonava Adult Education Centre een plaats in Litouwen het educatieve levensverhaal van een ambassadeur een student die een nieuwe student begeleidt door de inzet van mentoren nieuwe studenten motiveren en vasthouden Regionaal Opleidingscentrum Vocational Education Committee Vocational Training Opportunity Scheme door de inzet van ambassadeurs nieuwe studenten bereiken en werven
37
Dit handboek is geschreven door:
JAEC (Litouwen), VTOS (Ierland) ROC Nijmegen (Nederland) CFL (Zweden) en is gesubsidieerd met ondersteuning van de Europese commissie.
